Problem prawdy (epistemologia)

Prawda Materiały dla klas II, źródła: Powszechna
Encyklopedia Filozofii, „Pochwała ciekawości”
1. Zredagujcie zdanie, w którym użyjecie jednego z podanych
słów: prawda, prawdziwy, naprawdę;
2. W jakich kontekstach używaliście tych słów?
3. Które z Waszych zdao zawierają informację o: prawdzie
bytowej, prawdzie poznawczej, prawdzie moralnej, prawdzie
estetycznej?
Źródłosłów
Prawda
Praw - da
Gr. Aletheia
Boski ruch bytu
Gr. Logos
Słowo, prawo
Łac. Veritas,
Verum
Łac. Rectitudo
Słuszność
Prawidłowość,
odpowiedniość,
miara
Prawda w sensie:
• logicznym: właściwośd
sądow stwierdzających
zgodnośd lub niezgodnośd
myśli z faktycznym
stanem rzeczy
(adaequatio intellectus et
rei)
• metafizycznym:
powszechna właściwośd
bytow realizujących w
swym istnieniu zamysł
(ideę) Stworcy (świat
natury) lub tworcy (świat
kultury) (adaequatio rei
et intellectus);
wytworzona przez
intelekt idea (myśl), zw.
niekiedy p. w sensie
ontycznym; przedmiot
właściwy intelektu
Klasyczna koncepcja prawdy
Prawda
jest
zgodnością
(odpowiedniością)
myśli i rzeczy.
A. Tarski: Zdanie „Śnieg pada” jest
prawdziwe wtedy i tylko wtedy,
gdy śnieg pada.
Nieklasyczne koncepcje prawdy:
KOHERENCYJNA KONCEPCJA PRAWDY:
PRAGMATYCZNA DEFINICJA PRAWDY:
Prawdziwośd jest tu rozumiana jako relacja
wewnątrzpoznawcza, dotycząca czy to określonego
zbioru sądow, czy całych
teorii. Niesprzecznośd wewnętrzna i niesprzecznośd
względem danych
doświadczenia ma tu byd kryterium prawdotworczym.
prawdziwośd poznania definiowana jest tu jako zgodnośd
poznania z
użytecznością praktyczną, prowadzącą do skutecznego
działania.
Według KOHERENCYJNEJ KONCEPCJI PRAWDY (łac.
cohaerentia ‘związek’), dane
zdanie jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy jest
zgodne z innymi, już
przyjętymi zdaniami. W tym ujęciu kryterium prawdy jest
niesprzecznośd,
spójnośd lub jakiś rodzaj logicznego powiązania między
zdaniami. Gdyby
jednak stosowad wyłącznie to kryterium, to każda
uporządkowana bajka
byłaby prawdziwa.
Według PRAGMATYCZNEJ KONCEPCJI PRAWDY (gr.
pragma ‘czyn, dzieło, zajęcie’),
dane zdanie jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy
zastosowane
w praktyce, przynosi korzyśd. Jeden z twórców
tej koncepcji – amerykaoski filozof William James – bronił
kryterium korzyści (użyteczności) następująco: dla
zagubionego
w lesie to zdanie jest prawdziwe, na podstawie
którego może wyjśd z lasu; zdanie to jest narzędziem
sprawnego działania. Zauważmy jednak, że bywa tak, iż
zdania prawdziwe (w klasycznym sensie) nie prowadzą
do sukcesu, a zdania fałszywe – przeciwnie.
Nieklasyczne koncepcje prawdy:
EWIDENCJONALISTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY:
(od łac. evidentia – jasnośd, oczywistośd) definicję
p. Głosi
ona, że p. polega na posiadaniu silnego
przekonania, że jest tak, a nie inaczej
(oczywistośd podmiotowa) lub posiadaniu
świadomości dania podmiotowi
przedmiotu (obiektu) w przeżyciu poznawczym
(oczywistośd obiektywna)
Według EWIDENCYJNEJ KONCEPCJI PRAWDY (łac.
evidentia ‘jasność, wyrazistość,
oczywistośd’), dane zdanie jest prawdziwe wtedy i
tylko wtedy, gdy jest oczywiste.
Kryterium oczywistości – którym posługiwał się
np. Kartezjusz –
można rozumied bądź subiektywnie (jako
poczucie pewności towarzyszące
wypowiadaniu tego zdania), bądź obiektywnie
(jako swoistą własnośd tego
zdania lub aktu poznawczego, którego owo zdanie
jest rezultatem). Należy
jednak pamiętad, że dostęp do kryterium
obiektywnego mamy tylko przez
kryterium subiektywne, które może zależed od
czynników pozapoznawczych.