„Zastosowanie map tematów w językach haseł przedmiotowych na

Bartłomiej Włodarczyk
„Zastosowanie map tematów w językach haseł przedmiotowych na przykładzie Języka
Haseł Przedmiotowych Biblioteki Narodowej”
Streszczenie rozprawy doktorskiej
Języki haseł przedmiotowych są jednymi z podstawowych narzędzi dostępu do treści
dokumentów w bibliotekach. Ich leksyka składa się z dwóch rodzajów jednostek:
autosyntaktycznych tematów i synsyntaktycznych określników. Bibliotekarze opisując
dokumenty łączą jednostki leksykalne w zdania (hasła przedmiotowe proste i rozwinięte).
Przez dziesiątki lat języki te funkcjonowały w katalogach kartkowych, w których
wyszukiwanie opierało się między innymi na wykorzystaniu prekoordynacji. Sytuacja uległa
poważnej zmianie wraz z powstaniem sieci WWW, która przyczyniła się do upowszechnienia
wyszukiwania pełnotekstowego i do zwiększenia samodzielności użytkowników w
wyszukiwaniu informacji. Modyfikacja sposobu tworzenia i dostosowanie języków haseł
przedmiotowych do potrzeb współczesnych użytkowników są niezbędne, aby biblioteki
mogły nadal pełnić rolę istotnego pośrednika w dostępie do informacji i wiedzy. Ważna jest
potrzeba
wskazania
zarówno
teoretycznych
możliwości
zmiany
języków
haseł
przedmiotowych, jak i praktyczna ich modyfikacja oraz badanie użyteczności stworzonych
systemów.
Celem
rozprawy
jest
zaprezentowanie
możliwości
optymalizacji
danych
semantycznych zorganizowanych jako języki haseł przedmiotowych w celu stworzenia
systemu zapewniającego skuteczniejsze, bliższe oczekiwaniom użytkowników wyszukiwanie
informacji. Główną tezą rozprawy jest założenie, że w językach haseł przedmiotowych tkwi
niewykorzystany dotychczas potencjał informacyjno-wyszukiwawczy, który może zostać
zdyskontowany przy zastosowaniu technologii semantycznych. Jednej z możliwości
transformacji języków haseł przedmiotowych dostarcza model map tematów. Tego rodzaju
prace badawcze prowadził dotychczas jedynie japoński zespół pod kierunkiem Motomu
Naito. Ich ograniczeniem był brak dokładniejszej analizy struktury przekształcanych języków
haseł przedmiotowych. W rozprawie rozważania ograniczone zostały do jednego z
reprezentantów języków haseł przedmiotowych – Języka Haseł Przedmiotowych Biblioteki
Narodowej (JHP BN). Język ten jest, obok języka KABA używanego w katalogu NUKAT,
najczęściej stosowany w polskich bibliotekach. Posługuje się nim Biblioteka Narodowa w
1
swoim katalogu i w tworzonych bibliografiach na czele z bibliografią narodową oraz
większość bibliotek publicznych i pedagogicznych, a także część bibliotek naukowych.
Sprawia to, że problematyka optymalizacji JHP BN jest niezwykle istotna dla polskich
bibliotek i ich użytkowników.
Osiągnięciu celu rozprawy służy dokładna analiza JHP BN i modelu map tematów,
który został opublikowany jako norma przez International Standard Organization (ISO) i
International Electrotechnical Commision (IEC), a następnie wskazanie możliwości
przekształcenia poszczególnych elementów języka w elementy mapy tematów. Rozprawa
składa się z trzech rozdziałów. W pierwszym scharakteryzowano historię oraz aktualny stan
JHP BN. Zaprezentowano w nim m.in. statystykę odnoszącą się do JHP BN i wzorce relacji
między tematami. Podkreślono rolę oraz wskazano określniki identyfikujące relacje między
pojęciami. Rozdział drugi prezentuje model map tematów w oparciu o standardy ISO/IEC. W
rozdziale trzecim przedstawiono propozycję transformacji JHP BN do postaci mapy tematów.
Rezultatem jest wstępna ontologia mapy tematów oparta na JHP BN. Została ona stworzona
po analizie relacji syntagmatycznych i paradygmatycznych. W propozycji starano się
zachować kontekst tworzony przez hasła rozwinięte, a tym samym zaprezentować elastyczne
i przyjazne dla użytkownika rozwiązanie odnoszące się do opracowania i wyszukiwania
przedmiotowego.
2