postępowanie sprawdzające

„ Cele i treść postępowania sprawdzającego jako element ochrony informacji niejawnych.”
W dniu 5 sierpnia 2010 r. Sejm uchwalił ustawę o ochronie informacji niejawnych
Ustawa przewiduje cztery klasy informacji niejawnych: „ściśle tajne”, „tajne”,
„poufne” i „zastrzeżone” z czego jednostki samorządu terytorialnego będą gromadzić i
przetwarzać informacje opatrzone dwoma ostatnimi klasami. Klauzulę tajności nadaje osoba,
która jest uprawniona do podpisania dokumentu lub oznaczenia innego niż dokument
materiału, przy czym zmiana bądź zniesienie klauzuli jest możliwe wyłącznie po wyrażeniu
pisemnej zgody przez w/w osobę albo przez jej przełożonego. W przypadku zaistnienia sporu
pomiędzy odbiorcą materiału opatrzonego klauzulą tajności a osobą, która ją nadała,
właściwymi do jego rozstrzygnięcia jest Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Służba
Kontrwywiadu Wojskowego w zależności od zawartości dokumentu.
Nadzór nad funkcjonowaniem systemu ochrony informacji niejawnych sprawują
ABW i SKW, przy czym właściwa do nadzorowania działań jednostek samorządu
terytorialnego jest ABW. Prowadzi ona kontrolę ochrony informacji niejawnych i
przestrzegania przepisów obowiązujących w tym zakresie, realizuje zadania w zakresie
bezpieczeństwa systemów teleinformatycznych, prowadzi postępowania sprawdzające,
kontrolne postępowania sprawdzające oraz postępowania bezpieczeństwa przemysłowego,
zapewnia ochronę informacji niejawnych wymienianych między Rzeczypospolitą Polską a
innymi państwami lub organizacjami międzynarodowymi, a także prowadzi doradztwo i
szkolenia w zakresie ochroni informacji niejawnych.
Zgodnie z ustawą, kierownik jednostki organizacyjnej, w której przetwarzane są
informacje niejawne, czyli np. wójt w stosunku do urzędu gminy, odpowiedzialny jest za
ochronę informacji. Kierownik jest również bezpośrednim przełożonym pełnomocnika do
spraw ochrony informacji niejawnych, który odpowiada za zapewnienie przestrzegania
przepisów. Szczegółowe wytyczne co do osoby, która może piastować stanowisko
pełnomocnika, oraz jego zadania normują art. 14 i 15 ustawy o ochronie informacji
niejawnych.
Podjęcie działań obejmujących swoim zakresem dostęp do informacji niejawnej musi
być poprzedzone odbyciem szkolenia z zakresu ochrony informacji niejawnych. W przypadku
pracowników samorządowych, przeprowadzają je: ABW – dla pełnomocników ochrony i ich
zastępców oraz osób przewidzianych na te stanowiska; ABW wspólnie z pełnomocnikiem
ochrony – dla kierownika jednostki organizacyjnej, w której są przetwarzane informacje
niejawne o klauzuli „ściśle tajne” lub „tajne”; pełnomocnik ochrony – dla pozostałych osób
zatrudnionych, pełniących służbę lub wykonujących czynności zlecone w jednostce
organizacyjnej. Ukończenie szkolenia potwierdzane jest wydaniem zaświadczenia.
Ustawa określa też wymogi personalne, które muszą spełniać osoby ubiegające się o
pracę związaną z informacją niejawną, a także procedury mające potwierdzić ich
wiarygodność: postępowanie sprawdzające oraz kontrolne postępowanie sprawdzające.
Szereg przepisów technicznych normuje tworzenie kancelarii tajnych i stosowanie środków
bezpieczeństwa
fizycznego,
zapewnienie
bezpieczeństwa
teleinformatycznego,
bezpieczeństwa przemysłowego oraz ewidencjonowanie i udostępnianie danych oraz akt
postępowań sprawdzających, kontrolnych postępowań sprawdzających i postępowań
bezpieczeństwa przemysłowego.
Rozdział 11 ustawy o ochronie informacji niejawnych zawiera szereg zmian, które
wprowadzono w przepisach obowiązujących, m.in. w k.p.a., k.p.c. czy kodeksie pracy.
Ustawa weszła w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia czyli 1 stycznia
2011 r. z wyjątkiem art. 131 (wprowadzającym zmiany w ustawie z dnia 21 grudnia 2000 r. o
żegludze śródlądowej Dz. U. z 2006 r., Nr 123, poz. 857 ze zm.), który wchodzi w życie 1
stycznia 2013 r.
Podstawą do wszczęcia przez pełnomocnika ochrony postępowania sprawdzającego
wobec osoby ubiegającej się o stanowisko lub zlecenie prac związanych z dostępem do
informacji niejawnych stanowiących tajemnicę służbową jest pisemne polecenie kierownika
jednostki organizacyjnej, natomiast w wypadku postępowania sprawdzającego poszerzonego
lub specjalnego, które prowadzą służby ochrony państwa, podstawą do jego wszczęcia jest
wniosek kierownika jednostki organizacyjnej o wszczęcie postępowania sprawdzającego
Wystawienie poświadczenia bezpieczeństwa osobie, która zamierza podjąć pracę na
określonym stanowisku związanym z dostępem do informacji niejawnych lub zleceniem prac,
jest poprzedzone czynnościami polegającymi na przeprowadzeniu procedury sprawdzenia.
Postępowania sprawdzające mogą przeprowadzać tylko podmioty wymienione w
ustawie, tzn.: Wojskowe Służby Informacyjne, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz
pełnomocnik do spraw ochrony informacji niejawnych.
Postępowanie sprawdzające ma na celu ustalenie, czy osoba sprawdzana daje rękojmię
zachowania tajemnicy.
Pełnomocnik ochrony prowadzi wykaz stanowisk i prac zleconych oraz osób
dopuszczonych do pracy na stanowiskach, z którymi wiąże się dostęp do informacji
niejawnych.
W zależności od stanowiska lub zleconej pracy, o które ubiega się dana osoba,
przeprowadza się postępowanie:
zwykłe - przy stanowiskach i pracach związanych z dostępem do informacji
niejawnych stanowiących tajemnicę służbową sprawdzające oznaczonych klauzulą:
"zastrzeżone" oraz "poufne";
poszerzone - przy stanowiskach i pracach związanych z dostępem do informacji
niejawnych oznaczonych klauzulą "tajne",
Przeprowadzenie postępowania sprawdzającego wymaga pisemnej zgody osoby
sprawdzanej. Podanie osoby sprawdzanej ubiegającej się o zatrudnienie na stanowisku
objętym z mocy przepisów ustawy wymogiem przeprowadzenia postępowania
sprawdzającego, w przypadku braku zgody osoby sprawdzanej na przeprowadzenie tego
postępowania, pozostawia się bez rozpatrzenia.
Można odstąpić od postępowania sprawdzającego, jeżeli osoba sprawdzana przedstawi
odpowiednie poświadczenie bezpieczeństwa.
Ustawa zezwala w zakresie niezbędnym dla ustalenia, czy osoba sprawdzana daje
rękojmię zachowania tajemnicy, na zbieranie i przetwarzanie informacji o osobach trzecich,
określonych w ankiecie bezpieczeństwa osobowego, bez wiedzy i zgody tych osób.
Postępowania sprawdzające powtarza się, odpowiednio, w stosunku do osób na stanowiskach
i wykonujących prace zlecone, z którymi wiąże się dostęp do informacji niejawnych
oznaczonych klauzulą:
"poufne" - co 10 lat,
"tajne" - co 7 lat,
"ściśle tajne" - co 5 lat
- liczone od daty wydania poświadczenia bezpieczeństwa.
Wniosek o wszczęcie kolejnego postępowania sprawdzającego powinien zostać złożony co
najmniej na 6 miesięcy przed upływem terminu ważności poświadczenia bezpieczeństwa.
Postępowanie zwykłe
Zwykłe postępowanie sprawdzające przeprowadza pełnomocnik ochrony na pisemne
polecenie kierownika jednostki organizacyjnej. Zwykłe postępowanie sprawdzające obejmuje
w stosunku do osoby ubiegającej się o dostęp do informacji oznaczonych klauzulą
"zastrzeżone" :
wypełnienie ankiety bezpieczeństwa osobowego. Ankietę wypełnia i podpisuje
własnoręcznie osoba sprawdzana;
-sprawdzenie, w niezbędnym zakresie, w ewidencjach, rejestrach i kartotekach, a w
szczególności w Krajowym Rejestrze Karnym oraz Centralnym Zarządzie Służby Więziennej,
danych zawartych w wypełnionej i podpisanej przez osobę sprawdzaną ankiecie
bezpieczeństwa osobowego;
-sprawdzenie akt stanu cywilnego dotyczących osoby sprawdzanej,
-rozmowę z osobą sprawdzaną, jeżeli jest to konieczne na podstawie uzyskanych informacji.
W toku postępowania sprawdzającego ustala się, czy istnieją wątpliwości dotyczące:
-uczestnictwa, współpracy lub popierania przez
szpiegowskiej, terrorystycznej, sabotażowej albo
Rzeczypospolitej Polskiej,
osobę
innej
sprawdzaną działalności
wymierzonej przeciwko
-ukrywania lub świadomego niezgodnego z prawdą podawania przez osobę sprawdzaną w
postępowaniu sprawdzającym informacji mających znaczenie dla ochrony informacji
niejawnych, a także występowania związanych z tą osobą okoliczności powodujących ryzyko
jej podatności na szantaż lub wywieranie presji,
-przestrzegania porządku konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej, a przede wszystkim,
czy osoba sprawdzana uczestniczyła lub uczestniczy, współpracowała lub współpracuje z
partiami politycznymi albo innymi organizacjami, o których mowa w art. 13 Konstytucji
-zagrożenia osoby sprawdzanej ze strony obcych służb specjalnych w postaci prób werbunku
lub nawiązania z nią kontaktu, a zwłaszcza obawy o wywieranie w tym celu presji.
Ponadto w stosunku do osoby ubiegającej się o dostęp do informacji oznaczonych
klauzulą "poufne" zwykłe postępowanie sprawdzające obejmuje:
-sprawdzenie, na pisemny wniosek pełnomocnika ochrony, przez odpowiednie służby
ochrony państwa, w ewidencjach i kartotekach niedostępnych powszechnie, zawartych w
ankiecie danych dotyczących osoby kandydującej lub zajmującej stanowisko związane z
dostępem do informacji niejawnych, oznaczonych klauzulą "poufne",
-w toku sprawdzeń w ewidencjach i kartotekach niedostępnych powszechnie służby ochrony
państwa mają prawo przeprowadzić rozmowę z osobą sprawdzaną w celu uniknięcia
nieścisłości lub sprzeczności zawartych w uzyskanych informacjach;
-służby ochrony państwa przekazują pełnomocnikowi ochrony pisemną informację o
wynikach czynności sprawdzeń w ewidencjach i kartotekach niedostępnych powszechnie.
Świadome podanie nieprawdziwych lub niepełnych danych w ankiecie stanowi
podstawę do odmowy wydania poświadczenia bezpieczeństwa przez pełnomocnika ochrony.
Po zakończeniu zwykłego postępowania sprawdzającego z wynikiem pozytywnym
pełnomocnik ochrony wydaje poświadczenie bezpieczeństwa i przekazuje osobie
sprawdzanej, zawiadamiając o tym osobę upoważnioną do obsady stanowiska.
Poświadczenie bezpieczeństwa osobowego
Postępowanie sprawdzające kończy się wydaniem poświadczenia bezpieczeństwa lub
odmową wydania takiego poświadczenia. Poświadczenie bezpieczeństwa upoważniające do
dostępu do informacji niejawnych oznaczonych wyższą klauzulą tajności uprawnia do
dostępu do informacji niejawnych oznaczonych niższą klauzulą tajności wyłącznie w zakresie
niezbędnym do wykonywania przez nią pracy lub pełnienia służby na zajmowanym
stanowisku albo innej zleconej pracy.
Wzór poświadczenia bezpieczeństwa określony został w drodze rozporządzenia przez
Ministra Sprawa Wewnętrznych i Administracji.
Poświadczenie bezpieczeństwa zawiera:
-podstawę prawną,
-wskazanie wnioskodawcy postępowania sprawdzającego,
-określenie służby ochrony państwa lub pełnomocnika ochrony, który przeprowadził
postępowanie sprawdzające,
-datę i miejsce wystawienia,
-imię, nazwisko i datę urodzenia osoby sprawdzanej,
-rodzaj przeprowadzonego postępowania sprawdzającego ze wskazaniem klauzuli informacji
niejawnych, do których osoba sprawdzana może mieć dostęp,
-stwierdzenie wydania poświadczenia bezpieczeństwa,
-termin ważności,
-imienną pieczęć i czytelny podpis upoważnionego funkcjonariusza albo żołnierza służby
ochrony państwa lub pełnomocnika ochrony.
Odmowa wydania poświadczenia bezpieczeństwa
Wzór odmowy wydania poświadczenia bezpieczeństwa określony został w drodze
rozporządzenia przez Ministra Sprawa Wewnętrznych i Administracji.
Odmowa wydania poświadczenia bezpieczeństwa zawiera:
-podstawę prawną,
-wskazanie wnioskodawcy postępowania sprawdzającego,
-określenie służby ochrony państwa lub pełnomocnika ochrony, który przeprowadził
postępowanie sprawdzające,
-datę i miejsce wystawienia,
-imię, nazwisko i datę urodzenia osoby sprawdzanej,
-rodzaj przeprowadzonego postępowania sprawdzającego ze wskazaniem klauzuli informacji
niejawnych, do których osoba sprawdzana nie może mieć dostępu,
-stwierdzenie odmowy wydania poświadczenia bezpieczeństwa,
-termin ważności,
-imienną pieczęć i czytelny podpis upoważnionego funkcjonariusza albo żołnierza służby
ochrony państwa lub pełnomocnika ochrony.
Pełnomocnik ochrony odmawia wydania poświadczenia bezpieczeństwa, jeżeli nie zostaną
usunięte wątpliwości dotyczące:
-uczestnictwa, współpracy lub popierania przez osobę sprawdzaną działalności
szpiegowskiej, terrorystycznej, sabotażowej albo innej wymierzonej przeciwko
Rzeczypospolitej Polskiej,
-ukrywania lub świadomego niezgodnego z prawdą podawania przez osobę sprawdzaną w
postępowaniu sprawdzającym informacji mających znaczenie dla ochrony informacji
niejawnych, a także występowania związanych z tą osobą okoliczności powodujących ryzyko
jej podatności na szantaż lub wywieranie presji,
-przestrzegania porządku konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej, a przede wszystkim,
czy osoba sprawdzana uczestniczyła lub uczestniczy, współpracowała lub współpracuje z
partiami politycznymi albo innymi organizacjami, o których mowa w art. 13 Konstytucji,
-zagrożenia osoby sprawdzanej ze strony obcych służb specjalnych w postaci prób werbunku
lub nawiązania z nią kontaktu, a zwłaszcza obawy o wywieranie w tym celu presji.
Pełnomocnik ochrony może odmówić wydania poświadczenia bezpieczeństwa, jeżeli
przeprowadzenie skutecznego postępowania sprawdzającego, w związku z dostępem do
informacji niejawnych oznaczonych klauzulą "poufne", nie było możliwe z przyczyn
niezależnych od tego pełnomocnika. O odmowie wydania poświadczenia bezpieczeństwa
pełnomocnik pisemnie zawiadamia osobę upoważnioną do obsady stanowiska. Służby
ochrony państwa odmawiają wydania poświadczenia bezpieczeństwa, jeżeli nie zostaną
usunięte wątpliwości dotyczące:
-uczestnictwa, współpracy lub popierania przez osobę sprawdzaną działalności
szpiegowskiej, terrorystycznej, sabotażowej albo innej wymierzonej przeciwko
Rzeczypospolitej Polskiej,
-ukrywania lub świadomego niezgodnego z prawdą podawania przez osobę sprawdzaną w
postępowaniu sprawdzającym informacji mających znaczenie dla ochrony informacji
niejawnych, a także występowania związanych z tą osobą okoliczności powodujących ryzyko
jej podatności na szantaż lub wywieranie presji,
-przestrzegania porządku konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej, a przede wszystkim,
czy osoba sprawdzana uczestniczyła lub uczestniczy, współpracowała lub współpracuje z
partiami politycznymi albo innymi organizacjami, o których mowa w art. 13 Konstytucji,
-zagrożenia osoby sprawdzanej ze strony obcych służb specjalnych w postaci prób werbunku
lub nawiązania z nią kontaktu, a zwłaszcza obawy o wywieranie w tym celu presji.
Służby ochrony państwa mogą odmówić wydania poświadczenia bezpieczeństwa,
jeżeli przeprowadzenie skutecznego postępowania sprawdzającego, w związku z dostępem do
informacji niejawnych, nie było możliwe z przyczyn niezależnych od służb ochrony państwa.
O odmowie wydania poświadczenia bezpieczeństwa służby ochrony państwa pisemnie
zawiadamiają osobę upoważnioną do obsady stanowiska. Odmowa wydania poświadczenia
bezpieczeństwa nie jest wiążąca dla osoby upoważnionej do obsady stanowiska, z którym
wiąże się dostęp do informacji niejawnych stanowiących tajemnicę służbową. W razie obsady
stanowiska lub zlecenia pracy osobie, w stosunku do której odmówiono wydania
poświadczenia bezpieczeństwa dotyczącego informacji niejawnych oznaczonych klauzulą
"poufne" lub dopuszczenia do informacji niejawnych stanowiących tajemnicę państwową,
osoba upoważniona do obsady stanowiska informuje o tym niezwłocznie właściwą służbę
ochrony państwa. Postępowanie sprawdzające wobec osoby, która nie uzyskała
poświadczenia bezpieczeństwa, można przeprowadzić najwcześniej po roku od daty odmowy
wydania poświadczenia bezpieczeństwa.