docpobierz plik PDF
download 
Reklamacja Transkrypt
pobierz plik PDF
kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 09:57 Strona 1 zdrowy plon QU F]HUZLHFļVLHUSLHñ U]HSD DN UU]HSDN ]HSDN 'RMU]Dï\GR]ELRUX ]]ERĝD ERĝD =DGEDÊRNïRV NDSXVWQH NDSXVWQH N DSXVWQH 3U]HG ĝQLZDPL 6]NRGOLZH GODNDSXVWQ\FK DW DVV $WODVFKZDVWöZ ļF]ÚĂÊWU]HFLD kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 08:36 Strona 2 „Jakość Roku 2009” dla Rokity-Agro S.A. Już po raz czwarty Polskie Centrum Badań, przy współudziale redakcji Biznes Raportu „Gazety Prawnej”, zorganizowało i przeprowadziło „Ogólnopolski Program Promocji Jakości w Polskich Przedsiębiorstwach”. Wśród laureatów konkursu znalazła się także Rokita-Agro SA. Firma została uhonorowana znakiem „Jakość Roku 2009” w kategorii „Produkt” za ekologiczny, selektywny herbicyd 2,4-D. Udział w tym programie stanowi dla przedsiębiorstw doskonałą okazję zarówno do wyróżnienia się na coraz bardziej konkurencyjnym rynku polskim, jak i stworzenia możliwości stałego podnoszenia poziomu jakości poprzez wdrażanie nowoczesnych systemów zarządzania. Projekt Jakość Roku skierowany jest głównie do sektora małych i średnich przedsiębiorstw, ale w tym roku wśród laureatów, oprócz Rokity-Agro S.A., znaleźli się również więksi gracze polskiego biznesu, tacy jak: firma Nestle Waters, LG Electronics, Ceramika Paradyż, Elektra czy Mokate. Podstawowym kryterium kwalifikacyjnym programu jest podejście firmy do kwestii zarządzania jakością. Przy wyborze laureatów decydują m.in.: wdrożone systemy, np. ISO czy BRC, systemy bezpieczeństwa, a także uwzględnienie wysokich standardów w misji przedsiębiorstwa oraz zaangażowanie w stałe podnoszenie jakości przez jego pracowników. W tegorocznej edycji konkursu Jakość Roku wzięło udział ponad 200 przedsiębiorstw z różnych gałęzi polskiego biznesu. Nagrody upamiętniające to wydarzenie zostały wręczone laureatom podczas uroczystej gali, która odbyła się dnia 18 lutego w katowickim Park Hotel Diament. Uroczystości patronowali: „Dziennik Gazeta Prawna”, Telewizja Silesia oraz Radio Katowice. Honorowy patronat objęła pani Małgorzata Handzlik, poseł do Parlamentu Europejskiego. Wyróżnienie Rokity-Agro S.A. w konkursie Jakość Roku 2009 jest dowodem na to, że zarówno realizowana przez firmę strategia dotycząca systematycznego podnoszenia jakości produktów, jak i dbałość o zintegrowany system zarządzania jakością i środowiskiem przynoszą firmie wymierne efekty. Wysoka jakość herbicydu 2,4-D produkowanego przez Rokitę-Agro S.A. jest znana nie tylko w Polsce, lecz także w Europie i na całym świecie. Nagrodzony produkt 2,4-D Z ponad 300 zarejestrowanych w Polsce herbicydów około 100 jest przeznaczonych do zwalczania chwastów w zbożach. Biorąc pod uwagę sposoby ich stosowania, możemy wyodrębnić wśród nich preparaty stosowane doglebowo i dolistnie. Dlatego też m.in. zalecane dawki herbicydów zbożowych są bardzo zróżnicowane. Ponadto szereg preparatów herbicydowych można stosować w mieszaninach, co w praktyce zwiększa liczbę możliwości wykonania zabiegów do kilkuset. Preparaty chwastobójcze dopuszczone do obrotu w Polsce zawierają w swoim składzie różnego rodzaju substancje aktywne. Jedną z najbardziej popularnych substancji jest 2,4-D. Kwas 2,4-dichlorofenoksyoctowy jest białym lub żółtym krystalicznym proszkiem, słabo rozpuszczalnym w wodzie i dobrze rozpuszczalnym w rozpuszczalnikach organicznych. W Polsce pionierem produkcji tej substancji i preparatów chwastobójczych na niej opartych jest Rokita-Agro S.A. Odkrycie syntetycznego kwasu 2,4-dichlorofenoksyoctowego – analogu auksyn (substancji odpowiadających za wzrost roślin) – pod koniec II wojny światowej, opublikowane przez Hammera i Turkeya na łamach „Science” w 1994 roku, utorowało drogę nowej dyscyplinie naukowej o syntetycznych hormo- nach roślin. Odkrycie 2,4-D zaowocowało powstaniem nowej branży produkcyjnej dotyczącej wytwarzania organicznych, selektywnych herbicydów. W niedługim czasie po publikacji w „Science” podjęto badania nad produkcją 2,4-D i jego zastosowaniem w rolnictwie. Symbolem 2,4-D oznacza się kwas oraz jego sól sodową. Dynamiczny rozwój technologii i produkcji 2,4-D oraz jego pochodnych w naszym kraju stanowi efekt ciągłego nadążania za rosnącymi potrzebami rolnictwa. Herbicyd 2,4-D (Pielik), pierwszy nowoczesny chemiczny, selektywny środek chwastobójczy na rynku krajowym, szybko stał się strategicznym środkiem dla rolnictwa. Produkcję doświadczalną uruchomiono w latach 1952–1953 w Zakładach Chemicznych „Rokita” w Brzegu Dolnym. Technologia produkcji została opracowana w Instytucie Przemysłu Organicznego, wówczas jeszcze w Instytucie Barwników i Półproduktów. Pierwsza instalacja 2,4-D w dolnobrzeskiej fabryce została uruchomiona w 1960 roku. Jej wydajność wynosiła wtedy 500 ton rocznie. Od tego czasu instalacja produkcyjna była wiele razy modyfikowana i udoskonalana. Przełomem w rozwoju produkcji i stosowania 2,4-D okazało się wprowadzenie soli dimetyloaminowej 2,4-D, czyli tzw. Aminopielików, będących cieczami doskonale rozpuszczalnymi w wodzie. W odróżnieniu od pylistego Pielika taka forma umożliwiła konfekcjonowanie preparatów w plastikowe opakowania oraz ułatwiła rolnikom sporządzanie cieczy użytkowej do oprysków. W roku 2003, w dolnobrzeskiej fabryce działającej już jako Rokita-Agro S.A., wdrożono technologię nowej generacji, dzięki której produkcja liczona jest w wielu tysiącach ton rocznie. Kwas i sól dimetyloaminowa o czystości 98% są eksportowane na wszystkie kontynenty, do kilkudziesięciu krajów świata. Kilkakrotnie nagrodzony w Polsce i za granicą projekt „Ekologicznej technologii produkcji herbicydu 2,4-D o wysokiej jakości”powstał przy współpracy specjalistów z Instytutu Przemysłu Organicznego w Warszawie oraz firmy Rokita-Agro S.A. w Brzegu Dolnym, gdzie substancja 2,4-D wytwarzana jest w setkach ton na potrzeby krajowe, a w dużo większej skali – na eksport. Nowa technologia w stosunku do klasycznej odznacza się poprawą norm zużycia surowców, zmniejszeniem ilości ścieków i odpadów oraz 98-procentową czystością 2,4-D – wyższą od standardów zatwierdzonych przez UE (96%). Nowatorska technologia i produkt uzyskały kilka prestiżowych nagród, takich jak: • Złoty Orbital przyznany RA za opracowanie i wdrożenie nowatorskiej technologii selektywnego, hormonalnego herbicydu 2,4-D w plebiscycie Złota Orbita organizowanym przez periodyk „Rynek Chemiczny” (2004 r.), • Mistrz Techniki przyznany RA za to samo osiągnięcie w konkursie dziennika „Rzeczpospolita” i Naczelnej Organizacji Technicznej (2004 r.), • pierwsze miejsce w konkursie Polski Produkt Przyszłości pod patronatem Prezydenta RP, organizowanym przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości, przyznane w kategorii „Technologia przyszłości” – nagroda za „ekologiczną technologię produkcji herbicydu 2,4-D o wysokiej jakości” (2004 r.), • Złoty Medal z wyróżnieniem na Międzynarodowych Targach Wynalazczości, Badań Naukowych i Nowych Technik Brussels EUREKA 2005 – za opracowanie i wdrożenie ekologicznej technologii produkcji kwasu 2,4-D (2005 r.)Jakość Roku 2009 – nagroda przyznana w konkursie organizowanym przez Biznes Raport „Gazety Prawnej” i Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. O substancji 2,4-D 2,4-D (sól sodowa kwasu 2,4-dichlorofenoksyoctowego) jest chemicznym, selektywnym środkiem chwastobójczym. W dawce ok. 1kg/ha zwalcza chwasty na trawnikach, łąkach, w kukurydzy, ale przede wszystkim w zbożach. Herbicyd 2,4-D ma znaczenie strategiczne dla krajowego rolnictwa, zwiększa plony zbóż o kilka procent z hektara, ułatwia mechaniczny zbiór plonów oraz omłoty. 2,4-D jest środkiem nietoksycznym dla człowieka i pożytecznej fauny. Substancja nie kumuluje się w chronionych uprawach oraz w środowisku naturalnym. Nie obserwuje się też powstawania odpornych odmian chwastów przy wieloletnim powtórnym zastosowaniu. Zabieg chwastobójczy preparatami zawierającymi 2,4-D jest tani i wysoce opłacalny. Jak to się dzieje, że środek chemiczny niszczy chwasty, a nie uszkadza upraw? Procesy życiowe roślin są sterowane przez śladowe ilości naturalnych związków, tzw. auksyn. Marcin Kałużny, redaktor naczelny Biznes Raportu „Gazety Prawnej”, pomysłodawca konkursu „Jakość Roku”– wręcza nagrodę Beacie Gruś - marketing managerowi Rokita-Agro S.A. kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 08:36 Strona 3 Wstęp Już wkrótce rozpoczną się żniwa. Zanim to jednak nastąpi, należy pamiętać o zadbaniu o uprawy na tym ostatnim, niezwykle ważnym etapie, jakim jest tworzenie się łuszczyn i dojrzewanie kłosów. Kwitnienie to okres ostatecznego kształtowania się wielkości oraz jakości plonu rzepaku. To również czas, kiedy stabilności plonowania zagraża- Zagrożenia przed metą.......4 Dojrzały na czas................. 6 Pole gotowe na rzepak ...... 9 ją sprawcy chorób grzybowych. Warto zadbać w takim momencie o ochronę, gdyż patogeny te mogą zniweczyć cały trud producentów poniesiony w ciągu sezonu. Związki syntetyczne o podobnym działaniu nazwano hetero-auksynami, regulatorami lub – przez analogię do świata zwierzęcego – hormonami wzrostu. 2,4-D jest analogiem auksyny, która w niewielkich ilościach pobudza wzrost rośliny, ale w dawce kilkuset g/ha zaburza proces wzrostu i powoduje jej zamieranie. 2,4-D, związki takie jak MCPA i inne kwasy fenoksyoctowe z grupy herbicydów hormonalnych niszczą chwasty dwuliścienne, zwane potocznie szerokolistnymi, w sposób selektywny. Nie uszkadzają natomiast roślin jednoliściennych, zwanych trawami. Znakomita większość popularnych chwastów, jak np. lebioda, pokrzywa, mlecz, oset, to rośliny dwuliścienne. Jednoliścienne to zboża, kukurydza, perz, trawy i inne. Oczywiście poszczególne gatunki roślin uprawnych i chwastów wykazują zróżnicowaną wrażliwość na działanie 2,4-D i związków pokrewnych, w związku z czym stosowanie herbicydu wymaga różnych dawek i różnych okresów ich stosowania. Nowa technologia wytwarzania 2,4-D Nagrodzona technologia produkcji 2,4-D stanowi istotny postęp w znanym, stosowanym od dziesięcioleci sposobie jego wytwarzania. W metodzie tradycyjnej powstaje maksymalnie 90% czystego związku, tzw. izomeru aktywnego biologicznie, a pozostałe 10% stanowią nieaktywne izomery odpadowe. Oznacza to stratę surowców, wymaga doczyszczania izomeru aktywnego oraz neutralizacji chemicznej i biologicznej odpadowych izomerów. Oczyszczanie i neutralizacja odpadów są skomplikowane technicznie, a także bardzo kosztowna. Przy produkcji w skali wielu tysięcy ton rocznie odpady stanowią setki ton. W nowej, nagrodzonej technologii zastosowano w syntezie nowatorskie, selektywne reakcje chemiczne zmniejszające znacząco ilość odpadowych izomerów. Obok korzyści ekonomicznych i ekologicznych Rokita -Agro wytwarza produkt o czystości 98%, czyli jakości wyższejś aniżeli wymagana Dyrektywą Unii Europejskiej (Dyrektywa 2001/103/EC 28 NOV 2001). Przykłady produktów na bazie substancji aktywnej 2,4-D Substancja aktywna 2,4-D, jest podstawowym składnikiem takich produktów firmy Rokita-Agro S.A. jak: Aminopielik D 450 SL, Aminopielik Tercet 500 SL, Aminopielik Super 464 SL, Aminopielik Standard 600 SL. Opracowanie tekstu: Beata Gruś Rokita-Agro S.A. Kłos pod ochroną ........... 12 W końcowym okresie dojrzewania rzepaku w nasionach zachodzą intensywne zmiany ich Desykacja z glifosatem ... 14 cech jakościowych. Następuje zakończenie wzrostu masy nasion (MTN) oraz „nalewanie nasion olejem”. W nasionach obserwuje się również spadek zawartości wody oraz chlorofilu. Uzyskują one niezbędną wytrzymałość, użytki zielone Zadbać o łąkę ................. 15 która będzie decydowała o ich zachowaniu w czasie obróbki pozbiorowej, a szczególnie w czasie transportu i składowania. Z tych względów tak ważny jest wybór nie tylko właściwej technologii zbioru, lecz także terminu jego rozpoczęcia Szkodliwe dla kapustnych ..17 i zakończenia. Aby uzyskać wysoki, dobry jakościowo plon, zarówno rzepak, jak i zboża można desykować. Zabieg ten pozwala zebrać ziarno o wyrównanej fazie dojrzałości, równocześnie ograniczając jego straty poprzez zabezpieczenie przed osypywaniem się. Przed podjęciem decyzji o wykonaniu zabiegu warto przeanalizować Kwartalnik Rolniczy Makhteshim-Agan jego zasadność w odniesieniu do panujących warunków atmosferycznych. O tych problemach, jak również o kilku innych, przeczytają Państwo na naszych łamach. Życzymy pomyślnych plonów i zapraszamy do lektury! Zespół redakcyjny: Agencja Henyo Behrendt Adres redakcji: 00-511 Warszawa, Nowogrodzka 21 Współpraca: Beata Gruś – Rokita-Agro SA, inż. Adam Paradowski, dr Joanna Horoszkiewicz-Janka, mgr Ewa Jajor, mgr Marcin Jarocki, dr inż. Maria Rogowska, opracowanie Atlasu Chwastów – firma Rokita-Agro, Brzeg Dolny. Skład i łamanie: Henyo Behrendt 3 kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 09:48 Strona 4 Kwitnienie to okres ostatecznego kształtowania się wielkości oraz jakości plonu rzepaku. To również czas, kiedy stabilności plonowania zagrażają sprawcy chorób grzybowych. Do najgroźniejszych z nich należą grzyby powodujące zgniliznę twardzikową, czerń krzyżowych i szarą pleśń. Warto zadbać w tym momencie o ochronę, gdyż patogeny te mogą zniweczyć cały trud producentów poniesiony w ciągu sezonu. W przypadku silnego wystąpienia zgnilizny twardzikowej i braku ochrony z plantacji rzepaku zebrać można nawet o połowę mniej nasion, natomiast czerń krzyżowych i szara pleśń obniżają plon nawet o około 20%. Ponadto podczas kwitnienia oprócz wymienionych można zaobserwować objawy porażenia przez sprawców suchej zgnilizny kapustnych (Leptosphaeria spp.), zwalczanych przy użyciu fungicydów jesienią lub wczesną wiosną, oraz sprawców mączniaka rzekomego (Peronospora parasitica), kiły kapusty (Plasmodiophora brassicae) i wertyciliozy (Verticillium spp.) (tab. 1). Występowanie trzech ostatnich chorób da się ograniczać jedynie metodami agrotechnicznymi. Zgnilizna twardzikowa corocznie powoduje znaczne straty w rejonach o długiej tradycji uprawy rzepaku. Sprawcą tej choroby jest grzyb Sclerotinia sclerotiorum. Jego wysoka szkodliwość wiąże się z możliwością przetrwania w glebie w postaci sklerot (prze- Zagrożenia przed metą Łodyga rzepaku pokryta watowatą grzybnią sprawcy zgnilizny twardzikowej. trwalników) przez okres 7–10 lat. W kwietniu i maju na sklerotach powstają apotecja (owocniki), na których przy dużej wilgotności tworzą się liczne zarodniki, rozprzestrzeniane następnie przez wiatr. Do infekcji roślin rzepaku dochodzi najszybciej w miejscach zranień, w kątach odgałęzień i przy nasadzie ogonków liściowych. Na łodygach pojawiają się biało-szare, niekiedy koncentryczne plamy obejmujące wokół zainfekowane pędy. Są one często pokryte białą, watowatą grzybnią, która przerasta wnętrze łodyg, niszcząc jej tkanki. Ze zbitej grzybni tworzą się czarne prze- trwalniki grzyba – skleroty, które opadają po sprzęcie na glebę i stanowią źródło infekcji w latach następnych. Porażone łodygi bieleją, rośliny żółkną i zamierają. Często w przypadku infekcji przez S. sclerotiorum objawy obserwujemy także na łuszczynach, w których w czasie dojrzewania można znaleźć skleroty – bardzo czasem podobne do nasion. Wskazaniem do niezwłocznego wykonania zabiegu ochrony jest już 1% porażonych roślin na początku kwitnienia. Infekcja początkowo ma charakter utajony, dlatego w rejonach intensywnej uprawy rzepaku, szczególnie Tab. 1. Charakterystyczne objawy pozostałych sprawców chorób obserwowanych w okresie kwitnienia w rzepaku ozimym. Choroba / patogen – sprawca Charakterystyczne objawy Sucha zgnilizna kapustnych (Leptosphaeria spp. st. konidialne Phoma lingam) na liściach, łodygach i łuszczynach szarobrunatne, jasne, pojedyncze lub liczne plamy z ciemnymi punktami na powierzchni (piknidia – owocniki grzyba), niekiedy z zaznaczoną brunatno-czerwoną obwódką; u podstawy łodygi, tuż przy powierzchni gleby, brązowobrunatne plamy, które stopniowo pogłębiają się i korkowacieją, prowadząc do łamania się roślin w tym miejscu Mączniak rzekomy (Peronospora parasitica) żółte, często rozległe plamy z brunatną nieregularną obwódką na górnej stronie liścia i szarym, luźnym nalotem struktur patogena na spodniej stronie liści Kiła kapusty (Plasmodiophora brassicae) pojedyncze lub liczne, o różnym kształcie narośle na korzeniach; niekiedy fioletowe przebarwienie liści; uwiąd roślin w ciągu dnia; zahamowanie wzrostu; przedwczesne kwitnienie Wertycilioza (Verticillium spp.) żółknięcie połowy liści; żółto-brązowe smugi na łodygach; na powierzchni łodyg oraz we wnętrzu czarne i drobne punkty (mikrosklerocja); uwiąd roślin najczęściej w fazie kwitnienia i tworzenia łuszczyn 4 kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 08:36 Strona 5 odmian o mniejszej odporności, wskazany jest zabieg profilaktyczny. Wykonuje się go przy użyciu fungicydów najczęściej od początku kwitnienia do fazy opadania pierwszych płatków kwiatowych. Przez cały okres rozwoju rzepak porażany jest przez grzyby z rodzaju Alternaria – sprawców czerni krzyżowych. Charakterystyczne objawy tej choroby to brunatno-czarne, koncentryczne lub nieregularne, o różnej wielkości plamy. Porażone liście stopniowo tracą możliwość asymilacji i obumierają, stając się źródłem dalszych infekcji, np. dla łuszczyn. Opanowanie łuszczyn przez grzyby wiąże się z istotnymi stratami w plonie. Łuszczyny przedwcześnie zasychają i pękają, a nasiona osypują się. Rozwojowi choroby sprzyja duża wilgotność powietrza i temperatura w wysokości około 21–27°C. Zaobserwowanie w tych warunkach na plantacji 10–20% roślin porażonych przez Alternaria spp. jest sygnałem do podjęcia ochrony chemicznej. Jeżeli na plantacji nie było wcześniej potrzeby zwalczania sprawcy zgnilizny twardzikowej, ograniczanie sprawców czerni krzyżowych można przesunąć do momentu tworzenia się pierwszych łuszczyn, oczywiście z uwzględnieniem karencji środka. Zagrożenie dla rzepaku, a przede wszystkim dla łuszczyn, może stanowić również szara pleśń (Botryotinia fuckeliana st. kon. Botrytis cinerea). Jest to choroba, która często pojawia się na roślinach osłabionych przez różne czynniki: przymrozki, szkodniki, przypalenia, grad, choroby. Objawia się początkowo zielono-szklistymi plamami i szarym nalotem grzybni, a potem – zamieraniem porażonych fragmentów roślin. Sprawca tej choroby infekuje rzepak przez cały okres jego rozwoju, ale największe szkody powoduje podczas dojrzewania, zwłaszcza w czasie wilgotnej i chłodnej pogody. Nasiona pochodzące z roślin porażonych podczas wegetacji przez sprawców chorób charakteryzują się często mniejszą masą, energią kiełkowania i zawartością pożądanych składników. Konsekwencją porażenia łuszczyn jest też zasiedlenie powierzchniowe i wewnętrzne nasion przez grzyby. Ma to znaczący wpływ na jakość uzyskiwanego materiału siewnego. Nasiona mogą być zasiedlane przez grzyby między innymi z rodzaju Alternaria, Cladosporium, Fusarium, Penicillium, Aspergillus. Niektóre z nich pojawiają się na nasionach także w trakcie zbioru i przechowywania, zwłaszcza w warunkach dużej wilgotności. Wybrane gatunki grzybów mają przy tym zdolność wytwarzania szkodliwych metabolitów, co znacząco może pogarszać jakość uzyskanego surowca. Ograniczaniu zagrożeń ze strony wymienionych chorób służą zabiegi opryskiwania wykonywane w okresie kwitnienia. W podjęciu odpowiedniej decyzji może pomóc przeanalizowanie czynników ryzyka. Do najważniejszych należą: duża wilgotność, częsty udział rzepaku w strukturze zasiewów, mniejsza odporność odmiany, bliskie sąsiedztwo innych upraw rzepaku, uszkodzenia roślin, silne zachwaszczenie, słaba kondycja rzepaku, zbyt gęsty siew i oczywiście przekroczenie progu szkodliwości. Optymalnym terminem zwalczania szerokiego spektrum wymienionych wyżej sprawców chorób jest pełnia kwitnienia – opadanie pierwszych płatków kwiatowych (BBCH 65). O możliwych odstępstwach wspomniano przy omawianiu poszczególnych patogenów. Zwalczanie grzybów chorobotwórczych w tym okresie przysparza ze względów technicznych pewnych trudności. Przy stosowaniu tradycyjnych opryskiwaczy dochodzi do uszkodzeń roślin i odmładzania łanu w miejscach przejazdu, co następnie utrudnia zbiór. Wiele gospodarstw dysponuje już jednak odpowiednim sprzętem, aby ten zabieg bezpiecznie wykonać. Podczas zabiegu istotne jest wtłoczenie cieczy roboczej w głąb łanu, czyli w miejsce, w którym rozpoczyna się większość infekcji. Biorąc pod uwagę fakt, iż zabieg w okresie kwitnienia jest drugi lub trzeci w sezonie, ważne okazuje się zastosowanie środków z innych grup chemicznych niż w poprzednich zabiegach. Dodatkową zaletą zastosowania w tym czasie opryskiwania – oprócz ograniczenia chorób – jest jednoczesne zwalczanie groźnych szkodników łuszczynowych (pryszczarka kapustnika, chowacza podobnika i mszyc). Zarówno rodzaj środków, jak i termin ich za- Brunatno-czarne plamy na liściach rzepaku to objaw czerni krzyżowych. stosowania muszą jednak uwzględniać bezpieczeństwo owadów pożytecznych. Pod koniec wegetacji, szczególnie kiedy jest sucho i ciepło, na roślinach rzepaku można będzie zauważyć objawy porażenia przez sprawcę mączniaka prawdziwego (Erysiphe cruciferarum). Jego objawy występują na łodygach, łuszczynach i górnej stronie liści. Mają postać białego, mączystego, stopniowo powiększającego się nalotu, pod którym dochodzi do brunatnienia tkanek. Sprawca mączniaka prawdziwego dotychczas rzadko powodował w rzepaku większe straty. Stworzenie optymalnych warunków wzrostu i rozwoju rzepaku od wschodów aż do wytworzenia nasion daje możliwość uzyskania wysokiego plonu, a w konsekwencji – pożądanego efektu ekonomicznego. Wcześniejsze zabiegi zapewniają doskonały fundament do ochrony w okresie kwitnienia. Ten zabieg przy użyciu fungicydów pozwala natomiast na ostateczne zagwarantowanie satysfakcjonującej liczby zdrowych i dorodnych nasion. Dr Joanna Horoszkiewicz-Janka, mgr Ewa Jajor IOR-PIB, Poznań Tab. 1. Propozycje firmy Makhteshim-Agan w zakresie chemicznego zwalczania sprawców chorób w rzepaku ozimym w fazie kwitnienia. Zakres rejestracji Fungicydy Mirage 450 EC Substancja aktywna i jej zawartość prochloraz 250 Orius 250 EW Orius Extra 250 EW tebukonazol 250 Zamir 400 EW prochloraz 267 tebukonazol 133 Dawka (l na ha) Karencja w dniach Imidazole 21 Triazole 1,25 35 1,25 35 Imidazole i triazole 1,5 1,0–2,0 35 zgnilizna twardzikowa czerń krzyżowych szara pleśń + – + + + + + + + + + + 5 kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 08:36 Strona 6 Rzepak jest rośliną bardzo wrażliwą na błędy w uprawie popełniane w czasie całego okresu wegetacji. Jednak o jakości nasion decydują głównie dwa czynniki: technologia i termin zbioru. Wybór właściwej technologii zbioru nie tylko wpływa na poziom strat nasion, które mogą sięgać – przy niesprzyjających warunkach – nawet 25% biologicznego plonu, lecz także decyduje o liczbie nasion uszkodzonych. Natomiast oprócz wielkości zebranego plonu (masa 1000 nasion) od terminu zbioru zależy także jego wartość technologiczna. Określenie właściwego terminu zbioru łanu jest wbrew pozorom umiejętnością bardzo trudną, wymagającą dużej wiedzy i doświadczenia. Wieloletnia analiza prób nasion dostarczanych do punktów skupu wykazała, że szczególnie w początkowym okresie dostarczane są nasiona o niskiej wartości technologicznej. Dotyczy to zarówno niskiej masy 1000 nasion – oscylującej często w granicach 3,2–3,5 g – jak i gorszego składu kwasów tłuszczowych oraz bardzo wysokiej zawartości chlorofilu. Ten barwnik jest związany z dojrzałością nasion i nadaje olejowi nieprzyjemny smak i zapach, a także ma wpływ na szybsze jełczenie oleju. Nasiona takie podczas magazynowania ulegają pleśnieniu i zbrylaniu, a ich przechowywanie stanowi zagrożenie dla całego złoża, ponieważ inicjują one proces zbrylania i samonagrzewania składowanych nasion. Kiedy desykacja? Coraz częściej proces zakończenia wegetacji roślin nie jest efektem naturalnego dojrzewania, lecz ulega gwałtownemu przerwaniu w wyniku desykacji roślin. Desykacja ma na celu przyspieszenie i wyrównanie dojrzewania łanu, szczególnie w czasie mokrego 6 Dojrzały na czas W końcowym okresie dojrzewania rzepaku w nasionach zachodzą intensywne zmiany ich cech jakościowych. Następuje zakończenie wzrostu masy nasion (MTN) oraz „nalewanie nasion olejem”. W nasionach obserwuje się również spadek zawartości wody oraz chlorofilu. Uzyskują one niezbędną wytrzymałość, która będzie decydowała o ich zachowaniu w czasie obróbki pozbiorowej, a szczególnie w czasie transportu i składowania. Z tych względów tak ważny jest wybór nie tylko właściwej technologii zbioru, lecz także terminu jego rozpoczęcia i zakończenia. lata, gdy okres kwitnienia jest dłuższy. Środki te należy stosować rozważnie, przestrzegając odpowiedniego terminu zabiegu. Zbyt wczesny zabieg, tj. przed osiągnięciem przez łan dojrzałości technicznej, może znacznie obniżyć plon nasion. Optymalnie powinien być wykonywany pod koniec dojrzałości technicznej, gdy rośliny uzyskują już ostateczną wysokość i zbitość łanu. Straty powodowane przejazdem sprzętu w tym czasie wynoszą nawet kilka procent plonu. Przygniecione przez koła rośliny nie mogą być skoszone przez zespół żniwny kombajnu, co zwiększa koszty oprysku; aby temu zapobiec, stosowane są ścieżki przejazdowe. Wieloletnie badania wykazały, że desykacja roślin rzepaku w lata wilgotne istotnie podnosi wytrzymałość łuszczyn i obniża straty nasion. Sprawia też, że zebrane nasiona będą charakteryzowały się niższą wilgotnością – o 1,5 do 2%. Nie bez znaczenia jest również większa wydajność kombajnu. Natomiast desykacja przeprowadzona w lata suche powoduje łatwiejsze pękanie łuszczyn i większe straty. Przystępując do desykacji plantacji, należy więc uwzględnić panujące warunki atmosferyczne oraz wady i zalety zabiegu z nich wynikające. Obecne na rynku środki chemiczne przyspieszające i wyrównujące dojrzewanie roślin – typu Reglone, Roundup, Basta, Agrofosat – mają bardzo dużo zwolenników. Powody ich stosowania to: 1. Korekta błędów popełnianych podczas uprawy: • silne zachwaszczenie plantacji spowodowane niewłaściwym przygotowaniem pola, nierównomiernymi wschodami i niewłaściwym stosowaniem środków chwastobójczych; Tab. 1. Cechy biometryczne roślin w zależności od czasu stosowania desykantów. Terminy desykacji roślin Wysokość Średnica rośliny szyjki (cm) korzeniowej (mm) Kontrola 144,8 14,6 Bardzo wczesny 142,4 12,7 Optymalny 144,1 13,0 Opóźniony 144,4 13,3 wpływa to na znaczne utrudnienie pracy kombajnu podczas zbioru (większe straty, gorsza wydajność, większe zachwaszczenie i wilgotność nasion); • brak dostatecznego wyrównania dojrzałości łanu spowodowany: zmiennością glebową, stosunkami wodnymi, ekspozycją pola itp. 2. Ułatwienia podczas zbioru: • przyspieszenie dojrzewania łanu – wcześniejsze rozpoczęcie żniw; zapobiega to nakładaniu się terminów żniw rzepakowych na żniwa zbóż; Rys. 1. Masa 1000 nasion w zależności od terminu stosowania desykacji roślin. MTN(g) 5,0 4,9 4,8 4,7 Bardzo wczesny Optymalny Późny kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 08:36 Strona 7 45 T KD TKD 40 30 3ORQTKD 35 071J 3,4 3,6 4,0 071J 071J 4,4 4,6 Rys. 2. Zależność plonu od masy 1000 nasion. Przyrost MTN z 3,4 g (desykacja 5 dni przed dojrzałością pełną) do 4,2 g (desykacja w dojrzałości pełnej) skutkuje wzrostem plonu z 28 q/ha do 35 q/ha (+ 7q/ha). • zmniejszenie wilgotności nasion (niższe koszty suszenia); • zwiększenie wydajności kombajnu. Wymienione korzyści wynikające ze stosowania desykantów są jednak efektem pewnych kosztów, nie tylko wynikających z ceny. Przyspieszenie i wyrównanie dojrzałości łanu następuje w wyniku gwałtownego przerwania procesu wegetacji. Skrócenie czasu wegetacji o 3–4 dni (a czasem nawet więcej) na początku lipca (przy bardzo intensywnej wegetacji roślin) niesie ze sobą poważne skutki. Są to: większa ilość chlorofilu, mniejsza zwartość tłuszczu Fot. 1. Nierównomierne dojrzewanie roślin w łanie jako efekt złej ochrony chemicznej (choroby i szkodniki łodyg i łuszczyn). Nie wolno dopuścić do takiego stanu łanu, ponieważ określenie właściwego terminu sprzętu będzie niemożliwe, a straty okażą się bardzo wysokie. i gorszy profil kwasów tłuszczowych, a także mniejsza dorodność nasion (niższa MTN). Te istotne parametry jakości nie tylko wpływają na wartość technologiczną i przetwórczą surowca, lecz także powodują znaczący realny spadek plonu. Szkodę ponoszą więc zarówno zakłady tłuszczowe, jak i producent. W tabeli 1 przedstawiono cechy biometryczne roślin po zastosowaniu desykacji roślin w różnych terminach zbioru. Zawarte w niej dane świadczą o tym, że rośliny po desykacji są delikatniejsze – zarówno jeśli chodzi o ich wysokość, jak i grubość. Ponadto badania wykazały, że rośliny rosnące na poletkach, na których zastosowano desykację zbyt wcześnie, cechują się również mniejszą wytrzymałością na złamanie. Także masa 1000 nasion określona dla roślin, na których zastosowano zbyt wcześnie desykację, jest wyraźnie niższa od tej, którą określono dla roślin desykowanych w terminie optymalnym (rys. 1). Przedstawione wyniki badań wskazują na to, że zastosowanie desykacji w terminie bardzo wczesnym pociąga za sobą istotne pogorszenie cech decydujących o plonie nasion i jego jakości. Skrócenie wegetacji ma również wpływ na uzyskany plon nasion. Plon z poletek, na których zastosowano desykację w terminie bardzo wczesnym, jest o kilka do kilkunastu procent gorszy od uzyskanego z miejsc, na których desykację przeprowadzono w terminie optymalnym. Natomiast niższy plon nasion uzyskany w terminie opóźnionym stanowi efekt większego osypywania nasion podczas zbioru. Zależność plonu od masy 1000 nasion przedstawiono na rysunku 2. Wynika z niego, że przy zbyt wczesnej desykacji lub w przypadku zbyt wczesnego koszenia roślin na pokosy plon nasion może być mniejszy od możliwego do uzyskania nawet o 7 q/ha. Ten przykład powinien zostać wzięty pod uwagę w momencie podejmowania decyzji o terminie desykacji roślin rzepaku i może stanowić przestrogę przed niewłaściwym wykonywaniem tego zabiegu. Należy również zwrócić uwagę na bardzo precyzyjne stosowanie dawek zalecanych przez producenta desykantów, ponieważ istnieje niebezpieczeństwo groźnych dla zdrowia pozostałości środka na nasionach. Najczęstszym powodem tego stanu jest nieprzestrzeganie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej przy oprysku roślin środkami chemicznymi. Fot. 2. Określenie dojrzałości technicznej rzepaku na podstawie zginania łuszczyn w kształcie litery „U”: A – łuszczyny przed dojrzałością techniczną B – łuszczyny we wczesnej dojrzałości technicznej C – łany w fazie dojrzałości technicznej D – łan w fazie dojrzałości pełnej 7 kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 08:36 Strona 8 zespół żniwny standardowy 500 Określenie dojrzałości technicznej Dojrzałość techniczną i pełną łanu łatwiej określić, w przypadku gdy plantacja jest zadbana zarówno pod względem ochrony przed chorobami i szkodnikami, jak i w sensie agrotechnicznym (właściwa gęstość łanu, wyrównanie czy pokrój roślin). Znacznie trudniej właściwą dojrzałość łanu oszacować na plantacji zachwaszczonej i porażonej przez choroby oraz szkodniki. Prawidłowe określenie dojrzałości technicznej jest również konieczne w przypadku ścinania roślin na pokosy, a także przy stosowaniu na plantacji środków: • zapobiegających osypywaniu nasion, takich jak Spodnam (stosować w dojrzałości technicznej) czy Elastiq (stosować we wczesnej dojrzałości technicznej); • wyrównujących dojrzewanie łanu – np. Harvade (stosować w dojrzałości technicznej); desykantów, takich jak: Basta, Reglone, • Roundup, Agrofosat (stosować w późnej dojrzałości technicznej). Łan o dojrzałości technicznej zachowuje typową barwę seledynową (przejście z koloru soczystozielonego na jasnozielony). Wilgotność łuszczyn wynosi ok. 60–70 %, a wilgotność nasion – ok. 30–40%. Łuszczyny zginane w tym terminie lekko pękają, ukazując brunatniejące po bokach nasiona (jak na fot. 2 C). Odpowiednim momentem do rozpoczęcia zespół żniwny adaptowany 6WUDW\QDVLRQNJ[KD-1 400 300 200 100 Optymalny (0 dni) 2SöěQLRQ\ (+5 dni) 7HUPLQ]ELRUX Rys. 4. Straty nasion powodowane przez kombajn w zależności od jego adaptacji oraz terminu zbioru: zespół żniwny standardowy, zespół żniwny adaptowany pokosowania lub stosowania regulatorów dojrzewania będzie pojawienie się łanu, który zawiera ok. 70–80% takich łuszczyn (pozostała część łuszczyn powinna być jeszcze zielona), natomiast do rozpoczęcia desykacji łan powinien również posiadać ok. 70–80% takich łuszczyn, podczas gdy pozostała część ma już wykazywać cechy dojrzałości pełnej. Rys. 3. Zmiany wilgotności łuszczyn i nasion 80 N NRQLHFGRMU]DïRĂFLWHFKQLF]QHM RQLHFGRMU]DïRĂFLWHFKQLF]Q QH HM ïïXV]F]\Q\ XV]F]\Q\ 70 Q QDVLRQD DVLRQD 60 GRMU]DïRĂÊ G RMU]DïRĂÊ WWHFKQLF]QD HFKQLF]QD 50 40 30 20 14% 2SW\PDOQ\WHUPLQVWRVRZDQLD 2SW\PDOQ\WHUPLQVWRVRZDQLD UHJXODWRUöZGRMU]HZDQLD UHJXODWRUöZGRMU]HZDQLD 10 SRF]ÈWHN RF]ÈWHN S GRMU]DïRĂFLSHïQHM RMU]DïRĂFLSHïQHM G 0 7.07 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 2SW\PDOQ\WHUPLQVWRVRZDQLDGHV\NDFML 2SW\PDOQ\WHUPLQVWRVRZDQLDGHV\NDFML 8 %DUG]RRSöěQLRQ\ (+10 dni) GDWD GDWD Przebieg wilgotności łuszczyn i nasion w końcowym okresie dojrzewania przedstawiono na rysunku 3. Zaznaczono na nim moment zakończenia dojrzałości technicznej (czas jej trwania wynosi ok. 3 dni) oraz optymalny termin stosowania regulatorów dojrzewania i desykantów, a także moment rozpoczęcia zbioru jednoetapowego (gdy wilgotność nasion spadła poniżej 14%). Prostą i skuteczną metodą pozwalającą na wyznaczenie dojrzałości technicznej jest testowanie wytrzymałości łuszczyn poprzez ich zginanie w palcach na kształt litery „U”. Opóźnienie zbioru (po dojrzałości pełnej) istotnie wpływa na wzrost skłonności łuszczyn do pękania i na osypywanie nasion (rys. 4). Straty nasion mogą przekroczyć nawet 200% tych, jakie wystąpiły w terminie optymalnym. Dlatego do zbioru rzepaku konieczne jest odpowiednie przygotowanie kombajnu (regulacja podzespołów) oraz jego adaptacja (założenie wydłużonej podłogi zespołu żniwnego oraz rozdzielacza łanu). Osypane w czasie zbioru nasiona mogą przeleżeć w glebie nawet 10 lat, „zanieczyszczając genetycznie” uprawiane szlachetne odmiany rzepaku. Prof. dr hab. Jerzy Tys Instytut Agrofizyki PAN, Lublin kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 08:36 Strona 9 Pole gotowe na rzepak Produkcja rzepaku o wysokiej wartości technologicznej nie należy do łatwych. W hierarchii plonotwórczych czynników agrotechnicznych uprawa roli ma mniejsze znaczenie niż nawożenie i ochrona przed agrofagami. Należy jednak pamiętać, że warunkuje ona efektywność innych czynników agrotechnicznych. Ma najważniejszy, różnicujący wpływ na wzrost roślin przed zimą, na ich zimotrwałość oraz na dalszy rozwój po wznowieniu wegetacji. Dlatego przygotowując pole pod uprawę rzepaku, powinniśmy korzystać ze sposobów uprawy roli, które gwarantują uzyskanie przed spoczynkiem zimowym rozet składających się z 6–8 liści osadzonych na epikotylu o wysokości 3–5 cm. Stanowisko Zacznijmy od doboru odpowiedniego stanowiska. Nie jest tajemnicą, iż rzepak wymaga gleb żyznych, zasobnych w próchnicę, o uregulowanych stosunkach wodno-powietrznych. Za najodpowiedniejsze uznaje się gleby kompleksów pszennych – bardzo dobrych i dobrych – należące typologicznie do gleb brunatnych właściwych i płowych, mad, czarnych ziem i czarnoziemów. Na kompleksach pszennych wadliwych następuje wyraźny spadek plonu nasion wskutek okresowych niedoborów wody oraz częściej z powodu niekorzystnego skonfigurowania pól. Kompleksy jakościowo gorsze nadają się pod uprawę tej rośliny, pod warunkiem że są w wysokiej kulturze. Wpływa ona na właściwy wzrost i rozwój rzepaku, zwłaszcza jego systemu korzeniowego, który w przypadku występowania podeszwy płużnej rozwija się nieprawidłowo. Na kompleksach słabszych rzepak może plonować zadowalająco tylko w warunkach mokrego roku, a mniejsza zasobność tych gleb w składniki pokarmowe musi być wówczas zrekompensowana wyższym nawożeniem mineralnym. Należy bezwzględnie unikać uprawy rzepaku ozimego na glebach torfowych i murszowych. Stanowiska te, pod warunkiem występowania uregulowanych stosunków wodnych, nadają się natomiast pod uprawę rzepaku jarego. Poza samym rodzajem gleby ważną kwestią jest również ukształtowanie terenu. Jak pokazują ostatnie zimy, w pagórkowatym terenie, na wzniesieniach, dochodzi często do zwiewania okrywy śnieżnej i wysmalenia roślin rzepaku. Najlepiej więc lokalizować plantacje na przestrzeniach możliwie płaskich. Odczyn gleby Optymalne pH dla rozwoju rzepaku mieści się w granicach 5,8–7,3. Jest to odczyn obojętny lub lekko zasadowy. Na kwaśnym zaś występuje wiosenne zahamowanie wzrostu po odtworzeniu rozety, bardzo słabe rozgałęzianie i wiązanie małej liczby łuszczyn oraz przebarwienia liści. Wapnowanie najlepiej wykonać już pod przedplon. Efektywność tego zabiegu jest wtedy większa. Dodatkową zaletę wyższego odczynu stanowi również fakt, że w takich warunkach siedliska trudniej rozwija się kiła kapusty – choroba coraz częściej występująca na plantacjach. Stosując wapno bezpośrednio pod rzepak, trzeba użyć formy tlenkowo-magnezowej w niepełnej dawce, koniecznie przed zabiegami pożniwnymi. Przedplon Z przedplonów najlepsze dla rzepaku są rośliny motylkowe. Niezwykle ważną cechą roślin przedplonowych jest wczesny sprzęt z pola. Bardzo dobre przedplony to również groch, koniczyna łąkowa, mieszanki koniczyn z trawami, lucerna – zaorane po pierwszym pokosie. Do dobrych zaliczają się ziemniak wczesny na lepszych glebach oraz jare mieszanki pastewne. Po takich przedplonach sieje się tylko ok. 80 tys. ha rzepaku w kraju. Reszta przedplonów to zboża, z których za najbardziej wartościowy uznaje się jęczmień ozimy – gdyż jest zbierany najwcześniej – a następnie jęczmień jary. Zdecydowanie najczęstszym przed- plonem zbożowym jest jednak pszenica ozima. Charakteryzuje się ona równie wysokimi wymaganiami siedliskowymi i, co za tym idzie, znajduje miejsce w zmianowaniu z rzepakiem. Jest to zdecydowanie najczęstszy przedplon dla rzepaku (pszenica – ok. 50% przedplonów, a łącznie z jęczmieniem – ok. 72%). Należy podkreślić złe fitosanitarne skutki częstej uprawy rzepaku na tym samym stanowisku. W warunkach ciężkich, wilgotnych gleb powoduje to rozwój kiły kapustnych eliminującej uprawę rzepaku na 7–8 lat. W takich warunkach glebowosiedliskowych bezwzględna przerwa w uprawie powinna wynosić 3 lata, a bezpieczniej – nawet 4 lata. Uprawa roli Zwiększenie udziału rzepaku w zasiewach ma niekorzystne skutki dla wysokości i jakości plonu, wynikające z masowego występowania samosiewów tego gatunku i ich krzyżowania się z odmianami, które producent zasiewa. Do wyboru jest kilka wariantów uprawy roli, począwszy od klasycznej – płużnej, po technologie siewu bezpośredniego. Należy pamiętać, że z góry zaplanowane technologie produkcji muszą uwzględniać kompleksowość ich wykonania. Dotyczy to w szczególności technologii średnio- i wysokonakładowych. W związku z tym zabiegi uprawowe powinny być wykonane z wysoką dbałością. W świetle aktualnych badań najwyższe plony rzepaku uzyskuje się w płużnych systemach uprawy roli. Palowy system korzeniowy rzepaku i jego głębokie wnikanie w glebę sugerują właśnie konieczność wykonania 9 kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 08:36 Strona 10 pod zasiew orki co najmniej średniej. Zapobiega to skróceniu i zniekształceniu korzenia palowego. Zjawisko to ma miejsce w czasie jego wrastania w glebę o zbitej warstwie podornej (fot.1). Klasyczne technologie uprawy roli przewidują wykonanie orki pożniwnej (podorywki), jej kilkakrotną pielęgnację i orkę siewną wraz z uzupełniającymi zabiegami przedsiewnymi. Sposób taki jest możliwy do przeprowadzenia, jeżeli przedplon zszedł z pola dostatecznie szybko (czyli nie mniej niż 6 tygodni przed siewem). Pożniwny zespół upraw zaczyna się w tych systemach bezwzględnie od podorywki, wykonanej jak najszybciej po zbiorze przedplonu, na głębokość ok. 8 cm. Glebę odwracają i przykrywają ścierń typowe pługi podorywkowe. Przy późniejszym zejściu przedplonów (głównie pszenicy) tradycyjna podorywka nie spełnia swojej funkcji. Można ją zastąpić poprzez wykorzystanie kultywatorów, zwłaszcza tzw. gruberów, o łapach różnej konstrukcji – sztywnej lub półsztywnej – dzięki czemu uzyskuje się często lepsze efekty pracy. Elementy robocze – zęby – zrywają wierzchnią warstwę gleby oraz płytko mieszają ją (lepiej niż pług) z resztkami pożniwnymi, hamując tym samym bezproduktywne parowanie wody z gleby oraz przyczyniając się do rozkładu ścierni. Nasiona chwastów są pobudzone do kiełkowania. Kultywatorowanie takim zestawem z reguły wykonuje się równolegle do kierunku siewu przedplonu. Warto jednak zauważyć, że zabieg ten daje lepsze efekty, jeżeli jest wykonywany ukośnie do siewu przedplonu. Ma to zwłaszcza uzasadnienie w sytuacji występowania dużej ilości resztek pożniwnych. Wówczas resztki słomy zostają w większym stopniu rozprowadzone po powierzchni pola. Uprawę pożniwną można z bardzo dobrym efektem wykonywać również za pomocą bron talerzowych. Brony te doskonale zrywają i mieszają ścierń. Prędkość robocza talerzowania jest na ogół większa niż gruberowania, co przyczynia się do zwiększenia jakości wykonanego zabiegu. Również gdy na polu zostaje po przedplonie dużo resztek pożniwnych, brony talerzowe okazują się lepszym rozwiązaniem, ponieważ ryzyko zapchania ich elementów roboczych jest zdecydowanie niższe niż w przypadku kultywatorów. Kiedy jednak mamy do czynienia z dużym uwilgotnieniem gleby, możliwość wykorzystania tego typu narzędzi wydaje się mniejsza. Kolejnym elementem uprawy jest pielęgnacja wykonanej podorywki lub pokruszonej wierzchniej warstwy roli. Najlepsze efekty uzyskuje się poprzez bronowanie broną zębową. Jego celem jest zniszczenie wschodzących chwastów oraz zahamowanie transpiracji. Zaleca się wykonywanie bronowania w odstępach jednotygodniowych. Ich liczba zależy zatem od czasu, który pozostał do kolejnego elementu tego systemu uprawy, jakim jest orka siewna. Niedokładne rozdrobnienie ścierniska może utrudniać bronowanie. Narzędzie to nie powinno ściągać resztek pożniwnych. Fot.1. Zniekształcony korzeń rzepaku – efekt zbitej warstwy podornej 10 Badania wykazują, że po uprawkach pożniwnych pod rzepak wystarcza orka na głębokość ok. 20 cm. Powinno się zachować staranność przy jej wykonaniu. Bardzo ważne jest odpowiednie wyregulowanie pługa w płaszczyźnie poziomej i pionowej. Właściwe ustawienie przyczynia się do równomiernego przylegania do siebie poszczególnych skib. Dzięki temu rzepak do wyrównanych wschodów będzie miał jednakowe warunki na całym stanowisku. Po zaoraniu pola należy niezwłocznie przystąpić do bronowania – najczęściej przy użyciu brony zębowej. Pierwsze bronowanie powinno być równoległe do wykonanej orki (czyli za skibą). Jest to konieczne, gdyż zapobiega odwróceniu dopiero co wyoranej gleby, zwłaszcza w warunkach gleb ciężkich. Zaleca się, by kolejne bronowanie zostało wykonane na ukos pola, gdyż dzięki temu istnieje możliwość wyrównania powierzchni roli oraz nadania glebie struktury gruzełkowatej. Najwyższą skuteczność tego zabiegu uzyskuje się wówczas, gdy gleba jest dostatecznie wilgotna – nie należy więc zwlekać z jego wykonaniem ani dnia. Bronowanie przerywa kapilary, przez które wyparowuje woda glebowa. Tworzą się one podczas osiadania gleby. Pulchna warstwa roli powstała podczas bronowania zabezpiecza stanowisko przed tym szkodliwym zjawiskiem. Bardzo ważnym zadaniem bronowania jest również wymieszanie nawozów mineralnych z glebą. Tak przygotowane stanowisko wykazuje czasem zbyt małe ugniecenie roli – w warunkach silnego przesuszenia ATLAS CHWASTÓW Rodzina: Komosowate Chenopodiaceae Komosa biała – Chenopodium album L. CHEAL Nazwa zwyczajowa: Lebioda Roślina jednoroczna, jara. Kiełkuje przez cały okres wegetacji. SIEWKA Liścienie: eliptyczne, zwężone, długość 8–10 mm, grubość 1,5 mm, na krótkich i cienkich ogonkach, mięsiste, z wierzchu matowe, szaro-zielone, pod spodem czerwono-fioletowe ze srebrzystym omączeniem, na szczycie zaokrąglone. Łodyżka podliścieniowa: długość 12-25 mm, owłosiona, czerwono nabiegła. Pierwsze liście: pierwsza para – jajowate lub trójkątniejajowate z niewyraźnymi ząbkami bliżej nasady lub całobrzegie, kolejne liście – rombowate o klinowatej nasadzie, wyraźnie płytko wcięte z pojedynczymi odległymi ząbkami. ROŚLINA DOROSŁA Korzeń: palowy, wrzecionowaty, mocny. Łodyga: wysokość 20-100 cm, tępokanciasta, silnie rozgałęziona, pokryta mączystym nalotem, czasami czerwono zabarwiona, roślina wielopostaciowa. Liście: trójkątne, rombowate lub lancetowate ogonkowe o zmiennym kształcie w obrębie rośliny, zwykle klinowate w nasadzie, ułożone skrętolegle, brzegiem łagodnie ząbkowane, szaro-zielone, górne liście lancetowate, całobrzegie, wszystkie liście obustronnie biało-mączysto owłosione. Kwiatostan: kłębiki gęstokwiatowe zebrane w kwiatostan typu kłos piramidalny lub w skupioną wiechę. Kwiat: drobny, zielonkawy o 5 listkach okwiatu, z wyraźnie wystającym grzbietem, 5 pręcików, znamiona słupka krótkie. Kwitnienie: od lipca do października. Owoc: orzeszek, drobny, szaro-czarny, okrągławy, soczewkowato spłaszczony, w okwiacie kwiatostanu ułożony pionowo, często okryty zeschłym okwiatem. Nasienie: czarne, lśniące, pod dużym powiększeniem bardzo delikatnie punktowane, średnicy około 1,5 mm. WYSTĘPOWANIE uprawy: okopowe, zbożowe, strączkowe, rzepak, warzywa, ogrody, stanowiska różne. gleby: żyzne, próchniczne, zasobne w azot. SZKODLIWOŚĆ Jedna dorosła roślina może wytworzyć do kilku tysięcy nasion, które odznaczają się odpornością na niesprzyjające warunki środowiska oraz zachowują w glebie żywotność przez kilka lat. Komosa biała pozbawia glebę dużych ilości składników pokarmowych, szczególnie potasu. Ponadto jest żywicielem różnych patogenów będących agrofagami roślin uprawnych. CIEKAWOSTKI Nasiona zawierają dużo składników odżywczych, po sparzeniu mogą być użytkowane jako pasza dla zwierząt. Młode rośliny komosy białej są bogate w witaminę C (do 283 mg%), mogą być spożywane jak szpinak przez ludzi lub jako pasza zielona dla zwierząt. HERBICYDY ROKITA-AGRO Agrofosat 360 SL, Aminopielik D 450 SL, Aminopielik Super 464 SL, Aminopielik Tercet 500 SL, Buracyl 80 WP, Buramet 70 WG, Gold 450 EC, Rofosat 360 SL, Trifsan 480 EC. HERBICYDY MAKHTESHIM-AGAN Goltix 700 SC, Goltix Compact 90 WG, Kalif Mega 283 SC, Kontakttwin 191 EC, Linurex 500 SC, Metazanex 500 SC, Mistral 70 WG, Panida 330 EC, Protugan 500 SC, Racer 250 EC, Tolurex 80 WP, Tolurex 500 SC, Tomigan 250 EC, Taifun 360 SL, Kalif 480 EC. Łoboda rozłożysta – Atriplex patula L. ATXPA Roślina jednoroczna, jara. Siewki pojawiają się na wiosnę i z początkiem lata. SIEWKA Liścienie: równowąskie, wydłużone, długość 14-20 mm, zielone, nagie, tępo zakończone lub zaokrąglone, dołem zwężone w krótki ogonek, z niewyraźnym nerwem środkowym. Łodyżka podliścieniowa: długość 15-20 mm, walcowata, zielona pod liścieniami, czerwono nabiegła przy korzeniu, naga. Pierwsze liście: lancetowate, zebrane w różyczkach, cztery pierwsze liście parami naprzeciwległe, sinawozielone, pęcherzykowatoowłosione, pod spodem i na ogonkach zwykle czerwonawo nabiegłe, z widocznym nerwem głównym. ROŚLINA DOROSŁA Korzeń: wrzecionowaty, rozgałęziony. Łodyga: wysokość 30-90 cm, krzaczasto rozgałęziona, zielona. Liście: trójkątnie lancetowate lub trójkątnie jajowate, oszczepowate, całobrzegie lub ząbkowane, liście górne wąskolancetowate. Kwiatostan: kłosy, wyprostowane, przerywane z kwiatami zebranymi w kłębiki. Kwiat: drobny, rozdzielnopłciowy, zielonkawo-żółty. Kwitnienie: od lipca do września. Owoc: podkwiatek zielny, 3 zmienne typy, jajowaty, okrągławy lub spłaszczony. Nasienie: dwojakiego rodzaju: jedne większe, koliste lub lekko owalne, brązowe z odcieniem czerwonawym, szorstkie, średnicy 2,0-2,5 mm; drugie mniejsze, krążkowate, czarne, gładkie, lśniące, średnicy 1,5-2,0 mm. WYSTĘPOWANIE uprawy: okopowe, zbożowe, ogrody, nieużytki, stanowiska ruderalne. gleby: rędziny, czarne ziemie, próchniczne, nawożone obornikiem, zasobne w wapń. SZKODLIWOŚĆ Owocki zanieczyszczają materiał siewny, nie podlegają trawieniu w przewodzie pokarmowym zwierząt i wraz z wnoszonym obornikiem powodują ponowne zachwaszczenie pól. CIEKAWOSTKI Gatunek blisko spokrewniony z komosą białą. HERBICYDY ROKITA-AGRO Aminopielik D 450 SL, Aminopielik Super 464 SL, Aminopielik Tercet 500 SL, Buracyl 80 WP, Trifsan 480 EC. HERBICYDY MAKHTESHIM-AGAN Bromotril 250 SC, Kontakttwin 191 EC, Racer 250 EC, Protugan 500 SC. 17 ATLAS CHWASTÓW Rodzina: Makowate Papaveraceae Mak polny – Papaver rhoeas L. PAPRH Roślina jednoroczna, jara lub ozima. Siewki na ugorach i zbożach występują masowo na jesieni. SIEWKA Liścienie: równowąskie, długość 6-9 mm, drobne, nitkowate, nagie, zielone, na szczycie lekko zaostrzone lub zaokrąglone. Łodyżka podliścieniowa: długość 3-7 mm, naga, nitkowata, zielona. Pierwsze liście: jajowate lub owalne, nagie lub lekko owłosione, naprzeciwległe, na szczycie zaostrzone, pierzasto unerwione, całobrzegie. ROŚLINA DOROSŁA Korzeń: wrzecionowaty. Łodyga: wysokość 20-60 cm, okrągława, wzniesiona, silnie szczeciniasto owłosiona, sinawozielona, po przecięciu wydziela sok mleczny. Liście: owalne, pojedynczo lub podwójnie pierzastodzielne, zwężające się w ogonek, pod spodem z sinawym nalotem, brzegiem wyraźnie ząbkowane, wyraźnie owłosione. Kwiatostan: brak. Kwiat: kwiaty pojedyncze, purpurowo-czerwone z dużą ciemną plamą u nasady płatków korony. Kwitnienie: od maja do początku sierpnia oraz drugi raz na jesieni. Owoc: torebka, o znamieniu 8-14-promieniowym, owalna lub kulista, całkiem naga. Nasienie: nerkowate, matowe, jasne lub ciemnobrunatne, o powierzchni siateczkowatej, długość 0,6-0,9 mm. WYSTĘPOWANIE uprawy: zbożowe (szczególnie ozime), okopowe, ogrody. gleby: ciężkie, gliniaste, próchniczne, rzadziej lekkie, ubogie w potas. SZKODLIWOŚĆ Roślina bardzo płodna. Część nasion może kiełkować na świetle z powierzchni gleby, inne pozostają w glebie na długie lata. Rozwija się intensywnie w latach wilgotnych, w miejscach, w których dotąd nie występował. CIEKAWOSTKI Chwast trujący (zawiera alkaloid readynę) dla bydła, koni i trzody chlewnej. Kwiat maku jest stosowany w ziołolecznictwie. HERBICYDY ROKITA-AGRO Agrofosat 360 SL, Aminopielik D 450 SL, Aminopielik Super 464 SL, Aminopielik Tercet 500 SL, Buracyl 80 WP, Rofosat 360 SL, Buramet 70 WG, Trifsan 480 EC. HERBICYDY MAKHTESHIM-AGAN Bifenix N 499 SC, Fuego 500 SC, Kontakttwin 191 EC, Metazanex 500 SC, Racer 250 EC, Taifun 360 SL, Domino 700 SC, Goltix 700 SC, Goltix Compact 90 WG. Rodzina: Marzanowate Rubiaceae Przytulia czepna – Galium aparine L. GALAP Nazwa zwyczajowa: Przytulia lepczyca W uprawach polowych roślina jednoroczna, jara lub ozima. Siewki pojawiają się na wiosnę i na jesieni. W lasach gatunek wieloletni. SIEWKA Liścienie: jajowato-eliptyczne lub eliptyczne, długość 7‑18 mm, wydłużone, na szczycie wąsko wcięte, zielone, nagie, z wyraźnym siateczkowatym unerwieniem, na cienkich długich ogonkach. Łodyżka podliścieniowa: walcowata, długość 15-20 mm, obła, naga, niekiedy czerwonawo-fioletowo nabiegła. Pierwsze liście: skupione w okółku, w liczbie 4, owalne, na szczycie zaostrzone, prawie siedzące, na brzegu pokryte drobnymi, silnie zadzierżystymi, haczykowatymi szczecinkami. ROŚLINA DOROSŁA Korzeń: wrzecionowaty, rozgałęziony. Łodyga: wysokość 30-150 cm, wspinająca się, gałęzista, czworokanciasta, silnie zadzierżysta, w węzłach nieco zgrubiała, sztywno owłosiona. Liście: klinowato lancetowate, na brzegach i spodem silnie zadzierżyste, zebrane po 6-8 w okółkach. Kwiatostan: baldachokształtny, 2-3-kwiatkowy, znacznie dłuższy od liści. Kwiat: kwiaty w kątach liści, zebrane po 2-3, białe lub zielonkawo-białe, przeważnie obupłciowe. Kwitnienie: od maja do października. Owoc: rozłupka kulista, szaro-zielona do szaro-brunatnej, pokryta gęstymi, 18 haczykowatymi szczecinkami, średnica 2,0‑3,5 mm. Nasienie: lekko nerkowate. WYSTĘPOWANIE uprawy: zboża, okopowe, rzepak i rzepik, ogrody, lasy, nieużytki, zarośla, lasy. gleby: gliniaste, wilgotne. SZKODLIWOŚĆ Przytulia czepna odznacza się dużą zdolnością przystosowawczą do warunków siedliska, powodując wyleganie roślin i utrudniając zbiór mechaniczny. Silnie konkuruje z gatunkami uprawnymi o światło i składniki pokarmowe, przez co wyczerpuje glebę ze składników pokarmowych. Nasiona przenoszone są z materiałem siewnym zbóż, gdyż trudno się je oddziela od ziarna, a także przez ludzi i zwierzęta. CIEKAWOSTKI Ziele zawiera kumarynę i czerwony barwnik – antrapuapurynę. HERBICYDY ROKITA-AGRO Agrofosat 360 SL, Aminopielik D 450 SL, Aminopielik Super 464 SL, Aminopielik Tercet 500 SL, Gold 450 EC, Rofosat 360 SL, Trifsan 480 EC, Buramet 70 WG. HERBICYDY MAKHTESHIM-AGAN Galigan 240 EC, Kontakttwin 191 EC, Panida 330 EC, Tomigan 250 EC, Taifun 360 SL, Bromotril 250 SC, Domino 700 SC, Fuego 500 SC, Goltix 700 SC, Goltix Compact 90 WG, Metazanex 500 SC, Racer 250 EC, Tolurex 80 WP, Tolurex 500 SC. ATLAS CHWASTÓW Rodzina: Pierwiosnkowate Primulaceae Kurzyślad polny – Anagallis arvensis L. ANGAR Roślina jednoroczna, jara lub ozima. Siewki pojawiają się głównie na wiosnę SIEWKA Liścienie: lancetowate, długość 4-5 mm, nagie, zielone, na szczycie zaostrzone. Łodyżka podliścieniowa: długość 5-10 mm, naga, żółtawa lub brunatno-czerwona, czerwono nabiegła. Pierwsze liście: owalne lub okrągławopodługowate, ciemnozielone, silnie połyskujące, nagie, naprzeciwległe, na dolnej stronie brunatno punktowane. ROŚLINA DOROSŁA Korzeń: rozwidlony. Łodyga: wysokość 5-20 cm, czworokanciasta, płożąca lub podnosząca, dołem rozgałęziona, naga. Liście: owalne, siedzące, naprzeciwległe lub w okółkach po 3-4, całobrzegie, na dolnej stronie brunatno punktowane (plamiste). Kwiatostan: brak. Kwiat: kwiaty na długich szypułkach, ceglastoczerwone lub krwistoczerwone. Kwitnienie: od maja do października. Owoc: wielonasienna torebka, kulista, otwierająca się wieczkiem. Nasienie: trójgraniaste, najczęściej odwrotnie piramidalne, z jednej strony wypukłe, czarno-brunatne, bardzo drobno punktowane, długość około 1,5 mm. WYSTĘPOWANIE uprawy: wszystkie uprawy, szczególnie okopowe, warzywa, ścierniska. gleby: różne typy gleb, szczególnie zasobne w składniki pokarmowe. SZKODLIWOŚĆ Jako stosunkowo nieduża roślina chwast ten nie powoduje znaczących szkód w uprawach. CIEKAWOSTKI Chwast jest podejrzewany o właściwości trujące, roślina zawiera gorycz, garbniki i substancje o charakterze saponin. HERBICYDY ROKITA-AGRO Aminopielik D 450 SL, Aminopielik Super 464 SL, Aminopielik Tercet 500 SL, Buracyl 80 WP. HERBICYDY MAKHTESHIM-AGAN Afalon Dyspersyjny 450 SC, Bromotril 250 SC, Linurex 500 SC, Racer 250 EC, Tolurex 80 WP, Tolurex 500 SC, Taifun 360 SL, Protugan 500 SC, Tomigan 250 EC. Rodzina: Pokrzywowate Urticaceae Pokrzywa zwyczajna Urtica dioica L. subsp. dioica URTDI Roślina trwała, rozłogowa, dwupienna. Siewki pojawiają się przede wszystkim w miejscach zacienionych, późną wiosną, ale także w innych porach roku. SIEWKA Liścienie: okrągławo-jajowate, długość 4,0-4,5 mm, na wierzchołku ucięte i płytko wcięte, w nasadzie zaokrąglone, drobno brodawkowate i lekko owłosione, na cienkich ogonkach. Łodyżka podliścieniowa: długość 12-15 mm, obła, zielonkawa, naga, w górze skąpo owłosiona. Pierwsze liście: liście pierwszej pary trójkątnie jajowate, z 2 lub 3 parami ząbków bocznych, w nasadzie ucięte, tępo zakończone, pokryte włoskami parzącymi i zwykłymi. ROŚLINA DOROSŁA Korzeń: wrzecionowaty, rozgałęziony. Łodyga: wysokość 60-100 cm, czworokanciasta, od nasady rozgałęziona, wzniesiona, wraz z liśćmi, owłosiona zwykłymi i parzącymi włoskami. Liście: okrągło-jajowate, naprzeciwległe, szarozielone, zaostrzone, piłkowane, posiadają włoski parzące. Kwiatostan: groniasty, nitkowaty. Kwiat: drobny, rozdzielnopłciowy, czterokrotny, zielono-żółty. Kwitnienie: od czerwca do października. Owoc: orzeszek, jajowaty, bocznie, soczewkowato spłaszczony, matowy, żółtawy lub żółtawo-brunatny, na szczycie z pędzelkowatego znamienia, długość 1,0-1,5 mm. Nasienie: owalne, żółtawo-brunatne. WYSTĘPOWANIE uprawy: sady, ogrody, lasy, nieużytki, rumowiska. gleby: próchniczne, nawożone obornikiem, zasobne w składniki pokarmowe, szczególnie azot. SZKODLIWOŚĆ Wyczerpuje glebę ze składników pokarmowych, głównie azotu. CIEKAWOSTKI Młode rośliny są spożywane sporadycznie jako warzywo oraz wykorzystywane do skarmiania zwierząt gospodarskich. Roślina lecznicza. HERBICYDY ROKITA-AGRO Agrofosat 360 SL, Rofosat 360 SL. HERBICYDY MAKHTESHIM-AGAN Taifun 360 SL. 19 ATLAS CHWASTÓW Rodzina: Pokrzywowate UrticaceaeA Pokrzywa żegawka – Urtica urens L. URTUR Roślina jednoroczna. Siewki pojawiają się przede wszystkim na wiosnę, ale także w innych porach roku. SIEWKA Liścienie: sercowate, długość 2,5-3,0 mm, zielone, w górze rozszerzone, na szczycie z małym wcięciem, w nasadzie nagle zwężone w ogonek, pokryte drobnymi, białawymi włoskami. Łodyżka podliścieniowa: długość 7-8 mm, walcowata, jasnozielona, naga. Pierwsze liście: szeroko jajowate, tępo zakończone, ostro piłkowane, naprzeciwległe, na cienkich ogonkach, z trzema wyraźnymi nerwami. ROŚLINA DOROSŁA Korzeń: wrzecionowaty, rozgałęziony, biały. Łodyga: wysokość 15-50 cm, czworokanciasta, od nasady rozgałęziona, wzniesiona, wraz z liśćmi owłosiona parzącymi włoskami. Liście: jajowato-rombowate, w nasadzie zaokrąglone, zaostrzone, wcinano-ostroząbkowane, dolne z ogonkami dłuższymi od blaszki liściowej, posiadają włoski parzące. Kwiatostan: kłosokształtne grono, składają się z mieszanych kwiatów męskich i żeńskich. Kwiat: drobny, rozdzielnopłciowy, czterokrotny, zielono-żółty. Kwitnienie: od maja do października. Owoc: orzeszek, jajowaty, bocznie, soczewkowato spłaszczony, u góry zaostrzony, u nasady zaokrąglony z jamkowatą blizną przyczepu, zielono-szary lub oliwkowo-żółty, lekko połyskujący, długość 1,7-2,0 mm. Nasienie: owalne, oliwkowo-brunatne. WYSTĘPOWANIE uprawy: okopowe, ogrody oraz nieużytki, rumowiska. gleby: próchniczne, nawożone obornikiem, zasobne w składniki pokarmowe, szczególnie azot. SZKODLIWOŚĆ Wyczerpuje glebę ze składników pokarmowych, głównie azotu. CIEKAWOSTKI Nasiona zawierają około 16% tłuszczu. Młode rośliny są spożywane sporadycznie jako warzywo oraz wykorzystywane do skarmiania zwierząt gospodarskich. Roślina lecznicza. HERBICYDY ROKITA-AGRO Agrofosat 360 SL, Aminopielik D 450 SL, Aminopielik Super 464 SL, Aminopielik Tercet 500 SL, Buramet 70 WG, Rofosat 360 SL, Trifsan 480 EC, Buracyl 80 WP. HERBICYDY MAKHTESHIM-AGAN Afalon Dyspersyjny 450 SC, Domino 700 SC, Goltix 700 SC, Goltix Compact 600 SC, Linurex 500 SC, Tomigan 500 SC, Bromotril 250 SC, Fuego 500 SC, Metazanex 500 SC. Rodzina: Powojowate Convolvulaceae Powój polny – Convolvulus arvensis L. CONAR Roślina trwała, oplata rośliny uprawne, lepiej rozwija się w miejscach nasłonecznionych. Występowanie powoju zwiększa się w latach suchych. SIEWKA Liścienie: odwrotnie jajowate, długość 8-10 mm, w zarysie czworokątne, nagie, ciemnozielone, na szczycie szeroko wcięte, z wyraźnym siatkowanym unerwieniem i czerwono nabiegłymi ogonkami (uwaga: formy z rozmnażania wegetatywnego często ich nie wytwarzają!). Łodyżka podliścieniowa: długość 10-20 mm, naga, żółtawo-czerwona. Pierwsze liście: trójkątnie jajowate, w nasadzie klinowate, nagie, skrętoległe, z zaokrąglonym lub tępym szczytem. ROŚLINA DOROSŁA Korzeń: palowy, głęboki (do 2,5 m), z odchodzącymi od niego korzeniami bocznymi, które początkowo rosną poziomo, a następnie zagłębiają się pod kątem prostym w dół. Łodyga: wysokość 20-100 cm, okrągława, wijąca się w lewo, pełzająca, krótko owłosiona. Liście: równowąskie lub podługowatolancetowate w nasadzie strzałkowate lub oszczepowate, na długich ogonkach, nagie, ciemnozielone, całobrzegie, na szczycie zaokrąglone. Kwiatostan: brak. Kwiat: kwiaty zebrane po 1 lub 2 w kątach liści, bladoróżowe, od zewnątrz z 5 czerwonymi smugami, pachnące. Kwitnienie: od czerwca do końca września. 20 Owoc: torebka, dwukomorowa, naga, otoczona kielichem, jasnobrunatna lub szara. Nasienie: odwrotnie jajowate, na powierzchni drobno brodawkowane, w górze zaokrąglone, ciemnoszare lub ciemnobrunatne, długość 3-4 mm. WYSTĘPOWANIE uprawy: zbożowe (szczególnie kukurydza), okopowe, len, pastwiska, stanowiska ruderalne. gleby: różne typy gleb, głównie lekkie, stanowiska suchsze. SZKODLIWOŚĆ Gatunek silnie konkurujący o składniki pokarmowe z rośliną uprawną, oplata ją, powodując wyleganie i utrudniając zbiór. Na polach rozmnaża się głównie przez pocięte w czasie uprawy podziemne fragmenty korzeni i rozłogów, które wschodzą w szerokim zakresie temperatur i głębokości. CIEKAWOSTKI Roślina po przecięciu wydziela sok mleczny. Trująca, zawierająca konwolwulinę, związki kumarynowe i garbniki. Szczególnie niebezpieczna dla koni. HERBICYDY ROKITA-AGRO Agrofosat 360 SL, Rofosat 360 SL. Aminopielik D 450 SL, Aminopielik Super 464 SL, Aminopielik Tercet 500 SL. HERBICYDY MAKHTESHIM-AGAN Bromotril 250 SC, Tomigan 250 EC. ATLAS CHWASTÓW Rodzina: Psiankowate Solanaceae Bieluń dziędzierzawa – Datura stramonium L. DATST Nazwa zwyczajowa: Bieluń podwórzowy, Dziędzierzawa Roślina jednoroczna, jara. Siewki pojawiają się z końcem wiosny. SIEWKA Liścienie: lancetowate, długość 25-35 mm, w górze zwężone, na końcu ostre, w dole rozszerzone, u samej nasady zwężone w ogonek, widoczny nerw środkowy i delikatne nerwy boczne. Łodyżka podliścieniowa: długość 20-25 (50) mm, zielonkawa, gruczołowato owłosiona. Pierwsze liście: podłużnie jajowate, długo zaostrzone, całobrzegie, z wierzchu ciemnozielone, dołem na brzegach, na nerwie i ogonku biało omszone. ROŚLINA DOROSŁA Korzeń: mięsisty, rozgałęziony. Łodyga: wysokość 20-100 cm, widlasto rozgałęziona, naga lub delikatnie omszona, wzniesiona. Liście: jajowate, w nasadzie klinowate, zaostrzone, grubo, zatokowo ząbkowane, ogonkowe. Kwiatostan: brak. Kwiat: biały, pojedynczy, lejkowy, umieszczony na krótkich szypułkach, umiejscowiony w rozgałęzieniach dygi. Kwitnienie: od lipca do końca września. Owoc: torebka, jajowata, kolczasta, zielona. Nasienie: nerkowate, dość silnie spłaszczone, drobno, siateczkowato marszczone, ciemnobrunatne, matowe, długość 3,0-3,5 mm. WYSTĘPOWANIE uprawy: okopowe, mak, ogrody, rumowiska, nieużytki. gleby: gleby piaszczyste, różne stanowiska. SZKODLIWOŚĆ Sporadycznie zachwaszcza ogrody. Jedna torebka zawiera do kilkuset nasion, jedna roślina wydaje do kilku tysięcy nasion. CIEKAWOSTKI Siewki o nieprzyjemnym, odurzającym zapachu, liście z białawym nalotem. Liście zawierają 0,2-0,45% alkaloidów, głównie hioscyjaminę i hioscynę oraz garbniki. Nasiona zawierają 0,2-0,35% alkaloidów, przede wszystkim hioscyjaminę. Stosowany w lecznictwie do wyrobu tabletek przeciwastmatycznych. HERBICYDY ROKITA-AGRO Aminopielik D 450 SL, Aminopielik Super 464 SL, Aminopielik Tercet 500 SL. HERBICYDY MAKHTESHIM-AGAN Bromotril 250 SC, Kontakttwin 191 EC. Psianka czarna – Solanum nigrum L. emend. Mill. SOLNI Roślina jednoroczna, jara. Siewki pojawiają się najczęściej w drugiej połowie maja i na początku czerwca. SIEWKA Liścienie: szerokolancetowate, długość 5-10mm, nagie, zielone, pod spodem fioletowo nabiegłe, na szczycie zaostrzone z charakterystycznym nerwem środkowym. Łodyżka podliścieniowa: długość 10-20 mm, gęsto owłosiona, zielona, fioletowo nabiegła. Pierwsze liście: szerokotrójkątniejajowate, w nasadzie sercowate, silnie owłosione, skrętoległe, często fioletowo nabiegłe, na szczycie zaostrzone. ROŚLINA DOROSŁA Korzeń: wrzecionowaty. Łodyga: wysokość 10-50 cm, tępokanciasta, ciemnozielona, wzniesiona, rozgałęziona, naga lub lekko owłosiona. Liście: jajowate lub rombowate, brzegiem zatokowo ząbkowane, na szczycie zaostrzone, u nasady zwężone w krótki ogonek. Kwiatostan: podbaldaszek. Kwiat: kwiaty białe, drobne, promieniste o pylnikach złocistożółtych skupionych w piramidkę. Kwitnienie: od czerwca do października. Owoc: jagoda kulista, czarna, rzadziej zielonkawa, okrągła, średnica 6-10 mm. Nasienie: owalne lub jajowate, spłaszczone, z jednej strony zaokrąglone, na powierzchni drobnosiatkowane, jasnożółte, matowe, długość 1,5-2,0 mm. WYSTĘPOWANIE uprawy: ogrody, okopowe, zboża, stanowiska ruderalne. gleby: próchniczne, żyzne, przewiewne, zasobne w azot (gatunek wskaźnikowy). SZKODLIWOŚĆ Nasiona (około 500 z rośliny) mogą natychmiast kiełkować. Żywiciel chorób i szkodników atakujących rośliny z rodziny psiankowatych oraz mątwika ziemniaczanego. CIEKAWOSTKI Roślina o silnym nieprzyjemnym zapachu, trująca. Części zielne rośliny, a szczególnie niedojrzałe owoce trujące, zawierają glikozyd solaninę (do 0,7%). Roślina barwierska. HERBICYDY ROKITA-AGRO Agrofosat 360 SL, Buramet 70 WG, Rofosat 360 SL. HERBICYDY MAKHTESHIM-AGAN Bromotril 250 SC, Domino 700 SC, Goltix 700 SC, Goltix Compact 600 SC, Kontakttwin 191 EC, Racer 250 EW, Tomigan 250 EC, Taifun 360 SL, Afalon Dyspersyjny 450 SC, Linurex 500 SC. 21 ATLAS CHWASTÓW Rodzina: Rdestowate Polygonaceae Rdest kolankowy – Polygonum lapathifolium L. subsp. lapathifolium POLLA Roślina jednoroczna, jara. Siewki pojawiają się pod koniec wiosny i wczesnym latem. SIEWKA Liścienie: podłużnie eliptyczne, długość 10-15 mm, niekiedy z obu stron krótko owłosione. Łodyżka podliścieniowa: walcowata, długość 10-15 mm, czerwono nabiegła, naga lub krótko owłosiona. Pierwsze liście: pierwszy liść podługowaty, dalsze liście lancetowate, skrętoległe. ROŚLINA DOROSŁA Korzeń: wrzecionowaty, rozgałęziony. Łodyga: wysokość 30-100 cm, naga, zwykle w węzłach zgrubiała, wzniesiona lub rozesłana, czerwono plamista. Liście: jajowato-lancetowate, na wierzchołku zaostrzone, na krótkich ogonkach opartych o nasady zwykle rozdętych nagich gatek, często z lekką plamką w środku blaszki, sporadycznie pokryte krótkimi włoskami. Kwiatostan: kłos zbity wydłużony, w górze zwężony, lekko zwisający, biało-różowy. Kwiat: drobny, okwiat biały lub różowawy, szypułki kwiatów zwykle bez gruczołów. Kwitnienie: od czerwca do jesieni w zależności od przebiegu pogody. Owoc: orzeszek, drobny, kulisty, spłaszczony, z obu stron wklęsły, w górnej części zaostrzony w dzióbek, w nasadzie tępo zaokrąglony, ciemnobrunatny, połyskujący, długość 1,6-2,6 mm. Nasienie: podłużne. WYSTĘPOWANIE uprawy: okopowe, zbożowe (zwłaszcza jare), len, warzywa. gleby: gliniaste, ciężkie, podmokłe, lekko kwaśne. SZKODLIWOŚĆ Jest to chwast wielu upraw, ze względu na wyższe wymagania termiczne wschodzi później niż rdest plamisty. Wydaje nasiona o wieloletniej żywotności, z jednej rośliny około 1000 sztuk. Tworzy różne formy, podobne np. do rdestu gruczołowatego. CIEKAWOSTKI Ze względu na stosunkowo wysokie wymagania wilgotnościowe preferuje stanowiska w okolicy zbiorników wodnych i cieków. HERBICYDY ROKITA-AGRO Aminopielik D 450 SL, Aminopielik Super 464 SL, Aminopielik Tercet 500 SL, Buracyl 80 WP, Trifsan 480 EC, Buramet 70 WG. HERBICYDY MAKHTESHIM-AGAN Fuego 500 SC, Galigan 240 EC, Kontakttwin 191 EC, Metazanex 500 SC, Tomigan 250 EC, Domino 700 SC, Goltix 700 SC, Goltix Compact 90 WG, Tolurex 80 WP, Tolurex 500 SC. Rdest plamisty – Polygonum persicaria L. POLPE Roślina jednoroczna, jara. Siewki pojawiają się w maju i czerwcu. SIEWKA Liścienie: eliptyczne lub odwrotniejajowate, długość 6-8 mm, nagie, zielone lub czerwonawe, na szczycie tępe lub zaokrąglone. Łodyżka podliścieniowa: obła, długość 6-10 mm, naga, czerwono lub fioletowo nabiegła. Pierwsze liście: podługowate lub eliptyczne, długość 20-30 mm, skąpo owłosione, skrętoległe, w nasadzie z błoniastą pochwą (gatka). ROŚLINA DOROSŁA Korzeń: rozwidlony. Łodyga: wysokość 10-60 cm, kolankowata, silnie rozgałęziona, wyprostowana lub nieco leżąca. Liście: podługowate lub lancetowate, z brunatno-czerwoną plamą na stronie zewnętrznej, szczeciniasto owłosione, z błoniastą pochwą (gatka) w miejscu wyrastających liści, ściśle przylegającą do łodygi. Kwiatostan: kłos, walcowaty, gęsty, prosty lub lekko zgięty. Kwiat: kwiaty różowe, bardzo rzadko białawe. Kwitnienie: od lipca do września. Owoc: trójgraniasty orzeszek, soczewkowato spłaszczony, zaostrzony na jednym końcu, czarny, połyskujący, długość 22 2,0-2,5 mm. Nasienie: spłaszczone, ciemne. WYSTĘPOWANIE uprawy: okopowe, zbożowe, rzepak, ogrody, stanowiska ruderalne. gleby: gliniaste, wilgotne, próchniczne, zasobne w składniki pokarmowe, głównie azot. SZKODLIWOŚĆ Orzeszki są w glebie bardzo trwałe, nie tracą zdolności kiełkowania nawet do 20 lat. Nie tracą także żywotności po przejściu przez przewód pokarmowy zwierząt, stąd obecne w oborniku zachwaszczają ponownie uprawy. CIEKAWOSTKI Roślina miododajna, powoduje uczulenia u zwierząt biało umaszczonych pod wpływem światła. Powoduje zatrucia u trzody chlewnej. HERBICYDY ROKITA-AGRO Agrofosat 360 SL, Aminopielik D 450 SL, Aminopielik Super 464 SL, Buramet 70 WG, Gold 450 EC, Rofosat 360 SL, Trifsan 480 EC. HERBICYDY MAKHTESHIM-AGAN Afalon Dyspersyjny 450 SC, Bromotril 250 SC, Domino 700 SC, Galigan 240 EC, Goltix 700 SC, Goltix Compact 90 WG, Linurex 500 SC, Tomigan 250 EC, Mistral 70 WG. ATLAS CHWASTÓW Rdest powojowaty – Fallopia convolvulus (L.) A. Löve. = (Polygonum convolvulus) POLCO Roślina jednoroczna, jara. Siewki pojawiają się najliczniej w maju i czerwcu oraz wcześnie na jesieni. SIEWKA Liścienie: równowąskie lub podługowate, długość 10-20 mm, nagie, zielone, pod spodem czerwonawe, na szczycie tępe lub zaokrąglone, nerw środkowy wyraźnie zaznaczony. Łodyżka podliścieniowa: długość 15-20 mm, dołem naga, górą lekko omszona, karminowoczerwona. Pierwsze liście: jajowate lub strzałkowate, skrętoległe, na szczycie ostre, na długich ogonkach. ROŚLINA DOROSŁA Korzeń: wrzecionowaty, żółtawo-brunatny, głęboki, rozgałęziony. Łodyga: wysokość 20-100 cm, cienka, kanciasta, dołem licznie rozgałęziona, wijąca się, krótko owłosiona, szorstka. Liście: sercowato-strzałkowate, ogonkowe, na szczycie ostro zakończone, u nasady z krótką gatką. Kwiatostan: kłosokształtny. Kwiat: kwiaty zielonkawo-białe, brzegiem białe, niepozorne, umieszczone w kątach liści po 3-6. Kwitnienie: od czerwca do jesieni w zależności od przebiegu pogody. Owoc: trójgraniasty orzeszek, zaostrzony na jednym końcu, brunatny lub czarny, matowy, lekko chropowaty, długość 2,7-3,5 mm. Nasienie: podługowate. WYSTĘPOWANIE uprawy: zbożowe (szczególnie jare), okopowe, len, strączkowe, warzywa, stanowiska ruderalne. gleby: piaszczyste, piaszczysto-gliniaste, lekkie, średnie, toleruje odczyn kwaśny. SZKODLIWOŚĆ Ze względu na głęboki system korzeniowy gatunek odporny na niedobory wilgoci i składników pokarmowych w glebie. Oplata rośliny uprawne, sprzyjając wyleganiu i utrudniając zbiór mechaniczny. Dojrzewa razem ze zbożami, zachwaszczając zarówno glebę, jak i materiał siewny. Owoce (nawet kilka tysięcy z 1 rośliny) kiełkują dopiero wiosną następnego roku z głębokości nawet 20 cm. Roznoszone są z obornikiem i gnojowicą, zachowując żywotność do 20 lat. CIEKAWOSTKI Roślina zjedzona w stanie zielonym może powodować zatrucia u koni. Owoce zawierają barwniki do farbowania tkanin. HERBICYDY ROKITA-AGRO Agrofosat 360 SL, Aminopielik D 450 SL, Aminopielik Super 464 SL, Buracyl 80 WP, Gold 450 EC, Rofosat 360 SL, Trifsan 480 EC, Aminopielik Tercet 500 SL. HERBICYDY MAKHTESHIM-AGAN Afalon Dyspersyjny 450 SC, Bifenix N 499 SC, Bromotril 250 SC, Galigan 240 EC, Kontakttwin 191 EC, Linurex 500 SC, Tomigan 250 EC, Taifun 360 SL, Fuego 500 SC, Mistral 70 WG, Metazanex 500 SC, Tolurex 80 WP, Tolurex 500 SC. Rdest ptasi – Polygonum aviculare L. POLAV Roślina jednoroczna, jara. Siewki pojawiają się przede wszystkim w maju. SIEWKA Liścienie: równowąskie lub podługowate, zrośnięte nasadami w błoniastą pochwę, długość 10-15 mm, nagie, zielone, połyskujące, na szczycie tępo zakończone. Łodyżka podliścieniowa: długość 15-20 mm, naga, czerwono nabiegła. Pierwsze liście: eliptyczne, modrawo-zielone, z wyraźnym nerwem środkowym, nagie, z błoniastą i postrzępioną gatką. ROŚLINA DOROSŁA Korzeń: wrzecionowaty, głęboki. Łodyga: wysokość 15-60 cm, kolankowa, u nasady rozgałęziona, leżąca, rzadko wzniesiona. Liście: eliptyczno-lancetowate lub szerokołopatkowe, sinozielone, z rurkowatą, postrzępioną gatką u nasady, na szczycie lekko zaostrzone. Kwiatostan: brak. Kwiat: kwiaty drobne zebrane po kilka (2-5) w kątach liści, różowe, wewnątrz biało-zielone. Kwitnienie: od końca maja do jesieni w zależności od przebiegu pogody. Owoc: trójgraniasty orzeszek o jednej mniejszej ścianie, ciemnobrunatny, często u nasady z resztką okwiatu, w górze zaostrzony, długość 2,5-3,0 mm. Nasienie: czerwonawo-żółte, szkliste. WYSTĘPOWANIE uprawy: zbożowe (szczególnie ozime), okopowe, strączkowe, motylkowate drobnonasienne, ogrody, brzegi pól (roślina światłolubna), stanowiska ruderalne. gleby: różne typy gleb, tworzy wiele form zróżnicowanych morfologicznie w zależności od stanowiska, na którym rośnie, bardzo pospolity. SZKODLIWOŚĆ Gatunek tworzy wiele zróżnicowanych form, światłolubny. Zachwaszcza przede wszystkim brzegi pól. CIEKAWOSTKI Ziele zawiera flawonoidy, witaminę C, prowitaminę A oraz glikozydy antrachinonowe. Stosowany w ziołolecznictwie, owoce mogą stanowić paszę dla drobiu. HERBICYDY ROKITA-AGRO Agrofosat 360 SL, Aminopielik D 450 SL, Aminopielik Super 464 SL, Rofosat 360 SL, Trifsan 480 EC, Aminopielik Tercet 500 SL, Buramet 70 WG. HERBICYDY MAKHTESHIM-AGAN Kontakttwin 191 EC, Taifun 360 SL, Tolurex 500 SC, Tolurex 80 WP. 23 ATLAS CHWASTÓW Szczaw tępolistny – Rumex obtusifolius L. RUMOB Roślina wieloletnia. Siewki pojawiają się późno na wiosnę i z początkiem lata. SIEWKA Liścienie: lancetowate, krótkie, długość 4-10 mm, na krótkich i cienkich ogonkach. Łodyżka podliścieniowa: długość 4-5 mm, brunatna, naga. Pierwsze liście: szeroko jajowate, skupione nad liścieniami w różyczkę, tępo zwężone, skrętoległe, w nasadzie zwykle ucięte i zaokrąglone, z lekkim sercowatym wcięciem. ROŚLINA DOROSŁA Korzeń: palowy, silnie rozgałęziony, żółtawy. Łodyga: wysokość 50-120 cm, wyprostowana, bruzdowana, rozgałęziona, czerwono nabiegła. Liście: dolne – podłużnie jajowate lub jajowato-sercowate, na końcu tępe, w nasadzie zaokrąglone, na bardzo długich ogonkach; górne – lancetowate, lekko zaostrzone. Kwiatostan: grono, luźne, żółtawo-czerwone. Kwiat: kwiaty krótkoszypułkowe, wsparte na lancetowatych listkach, wewnętrzne listki okwiatu podługowato trójkątne, tępe, dołem z 2-5 ostrymi ząbkami. Kwitnienie: od czerwca do sierpnia. Owoc: orzeszek, trójgraniasty, zaostrzony, czerwony lub szaro-brunatny, lekko połyskujący, długość 2,2-2,5 mm. Nasienie: trójkątne w przekroju, jasnokremowe. WYSTĘPOWANIE uprawy: różne gatunki, łąki i pastwiska, ugory, nieużytki. gleby: gliniaste, próchniczne, wilgotne. SZKODLIWOŚĆ Chwast stanowisk wilgotnych. Rozmnaża się głównie za pomocą owoców, a także wegetatywnie z pączków na kłączach, które są rozwlekane po polach przez narzędzia uprawowe, powodując wzrost zachwaszczenia tym gatunkiem. CIEKAWOSTKI Roślina lecznicza. HERBICYDY MAKHTESHIM-AGAN Tomigan 250 EC. Szczaw polny – Rumex acetosella L. RUMAA Roślina wieloletnia, rozdzielnopłciowa, dwupienna. Siewki pojawiają się na wiosnę. SIEWKA Liścienie: równowąskie lub podługowate, długość 3-4 mm, tępo zakończone, jasnozielone lub czerwono nabiegłe, nagie, nerwy słabo widoczne. Łodyżka podliścieniowa: długość 3-8 mm, czerwono nabiegła, naga. Pierwsze liście: pierwszy i drugi liść jajowaty lub prawie owalny, skupione nad liścieniami, skrętoległe, trzeci liść eliptyczny. ROŚLINA DOROSŁA Korzeń: wrzecionowaty, silnie rozgałęziony, wydający odrosty. Łodyga: wysokość 10-50 cm, wzniesiona, cienka, słabo rozgałęziona, liczne pędy pełzające, czerwono nabiegła. Liście: odwrotnie jajowate, lancetowate lub równowąskie, z 1 lub 2 zębami, różowo-czerwone od spodu. Kwiatostan: wiecha, rozpierzchła, rdzawa lub czerwona. Kwiat: oddzielnie rośliny z kwiatami męskimi i żeńskimi, kwiaty męskie o żółtych pylnikach, kwiaty żeńskie ze słupkami o jasnoczerwonych znamionach. Kwitnienie: od maja do jesieni w zależności od przebiegu pogody. 24 Owoc: drobny orzeszek, trójgraniasty, zaostrzony, jasnobrunatny, połyskujący, długość 1,0-1,5 mm. Nasienie: trójkątne w przekroju, jasnokremowe. WYSTĘPOWANIE uprawy: zboża (zwłaszcza żyto), len, koniczyny i lucerny, ugory, łąki i pastwiska. gleby: lekkie, piaszczyste, zakwaszone, ubogie w składniki pokarmowe. SZKODLIWOŚĆ Jest pospolitym chwastem na glebach lekkich, gdzie w warunkach zakwaszenia silnie konkuruje z gatunkiem uprawnym (szczególnie koniczynami i lucernami) o składniki pokarmowe i światło. CIEKAWOSTKI Rozmnaża się generatywnie przez orzeszki i wegetatywnie przez odrosty korzeniowe. Roślina zawiera do 1,5% szczawianu potasu, działającego trująco na zwierzęta. HERBICYDY ROKITA-AGRO Agrofosat 360 SL, Aminopielik D 450 SL, Aminopielik Super 464 SL, Aminopielik Tercet 500 SL, Buracyl 80 WP. HERBICYDY MAKHTESHIM-AGAN Taifun 360 SL. kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 08:36 Strona 11 Fot. 2. Orka razówka pod rzepak ozimy można po siewie pole zwałować. Ma to z kolei na celu poprawienie stosunków wodnych w wierzchniej warstwie gleby (w której znajdują się już wysiane nasiona), tak aby przez zagęszczenie roli zwiększyć liczbę przestworów kapilarnych doprowadzających podsiąk do nasion. Zabieg bezpośredniej uprawy przedsiewnej, szczególnie po wcześniej zaoranym polu, może być również wykonany za pomocą agregatów uprawowych. Stanowią one połączenie bron zębowych oraz wałów uprawowych i zestawy te stają się coraz bardziej popularne – działają lepiej niż sama brona. W lata o późnym terminie zbioru pszenicy z pola trudno jest zachować właściwy termin siewu rzepaku. Producenci decydują się wtedy na wykonanie jedynie orki siewnej, czyli tzw. razówki (fot. 2), bez wcześniejszych zabiegów pożniwnych. Taka uproszczona uprawa nie zapewnia mieszania ścierni z glebą, a jedynie jej przykrycie. Brak podsiąku w takiej glebie najczęściej nie służy wyrównanym wschodom. Trzeba wtedy przyspieszyć osiadanie gleby i przywracać podsiąk przez zastosowanie dostępnych wałów – najlepiej Campbella. Doprawiające zabiegi przedsiewne wykonuje się identycznie jak w technologiach standardowych, po czym można przystąpić do siewu. Powyższy uproszczony, ale płużny sposób uprawy jest niestety stosowany dość często. W krajach o innych warunkach siedliskowo-klimatycznych stosuje się uprawę bezpłużną, czyli bezorkową. W Polsce jest to sposób mało polecany, stosowany jeden raz w rotacji, ale nie ciągle. Można uciec się do niego w przypadku dużego zagrożenia terminu siewu. Obniżki plonu na tak uprawianych polach są zdecydo- wanie wyższe niż oszczędności wynikające z mniej energochłonnej uprawy. Przy takiej produkcji zespół upraw pożniwnych składa się z pierwszego kultywatorowania płytkiego i często z drugiego głębszego, w celu większego skruszenia wierzchniej warstwy roli. Lepsze efekty tego zabiegu uzyskuje się przy małej ilości resztek pożniwnych i ich dobrym rozdrobnieniu. Po tak wykonanym kultywatorowaniu (można zastąpić je talerzowaniem) wskazane może być wyrównanie roli poprzez bronowanie. Na przygotowane w ten sposób pole następuje siew. Siewnik w tym przypadku musi zostać specjalnie przygotowany – chodzi głównie o redlice, które powinny być talerzowe. Zapobiegnie to ich zapychaniu się przez resztki słomy pozostawione na polu – nie przykryte, a jedynie dobrze wy- mieszane z glebą. Nowoczesne zestawy uprawowo-siewne umożliwiają taki siew (fot. 3). W skrajnie uproszczonej technologii produkcji rzepaku można zastosować siew bezpośredni w ściernisko bez żadnych uprawek pożniwnych i przedsiewnych. Na decyzję o takim wyborze technologii wpływają przede wszystkim sytuacje wynikające z późnych żniw, z napięć w dotrzymaniu agrotechnicznego terminu siewu, z suszy w sierpniu. Zdarza się to zwłaszcza w większych gospodarstwach, w których uprawia się rzepak na dużych areałach po pszenicy. Rzepak na takich plantacjach rozwija się dość słabo i nierównomiernie. Właściwa uprawa roli pod rzepak ozimy wymaga dużej mobilności technicznej i organizacyjnej gospodarstw. Z wielu przyczyn klasyczna podorywka nie spełnia funkcji, którą kiedyś miała. Dopuszcza się więc jej zastąpienie płytszą uprawą kruszącą bez odwracania gleby, wykonywaną przez inne narzędzia niż pług podorywkowy. Orkę siewną należy zachować – zaniechać jej można tylko w wyjątkowych sytuacjach. To prawda, że uproszczenie uprawy roli od tradycyjnej (podorywka i orka siewna) do talerzowej (z jedną orką) i siewu bezpośredniego (bez orki) pozwala na zmniejszenie nakładów energetycznych na to ogniwo o 70%, a nawet 85% – jednak w przypadku porównywania wysokości plonu czy wartości nadwyżki bezpośredniej sposoby te wcale nie okazują się konkurencyjne. Mgr Marcin Jarocki UWM, Olsztyn Fot. 3. Siew rzepaku ozimego. 11 kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 08:36 Strona 12 Kłos pod ochroną W ostatnich latach, w związku z obowiązującymi w Polsce normami UE dotyczącymi zawartości mikotoksyn w środkach spożywczych, w tym również w ziarnie, szczególny nacisk kładzie się na jakość zbóż. Cel każdego producenta zbóż stanowi zebranie jak największego plonu o dobrej jakości. Gdy zebrane ziarno okaże się zdrowe – wolne od zanieczyszczeń oraz niezasiedlone przez chorobotwórcze grzyby – wtedy jego zbyt jest pewniejszy. Mikotoksyny są to metabolity wtórne wytwarzane przez grzyby chorobotwórcze. W ilościach większych niż dopuszczalne normy mogą zagrażać zdrowiu ludzi oraz zwierząt stałocieplnych. W zbożach niebezpieczne bywają przede wszystkim deoksyniwalenol, niwalenol i zearalenon, produkowane w trakcie wegetacji zbóż przez grzyby z rodzaju Fusarium (m.in. F. culmorum, F. graminearum, F. avenaceum). Powstawanie mikotoksyn wytwarzanych przez grzyby z rodzaju Fusarium jest następstwem porażenia kłosów w okresie kwitnienia i dojrzewania ziarna. Sposobem na redukcję zawartości mikotoksyn fuzaryjnych może być ograniczenie porażenia kłosów przez sprawców fuzariozy poprzez stosowanie fungicydów. Wykonanie zabiegów chemicznych przy użyciu środków grzybobójczych w celu ochrony liścia flagowego i kłosa jest ostatnim etapem ochrony fungicydowej. Oprócz Fusarium spp. – wywołującego fuzariozę kłosów – do najważniejszych sprawców chorób kłosów należą grzyby: Phaeosphaeria nodorum powodujący septoriozę plew, Blumeria graminis – mączniaka prawdziwego, Puccinia striiformis – rdzę żółtą oraz Alternaria spp., Cladosporium spp., Epiccocum spp. – odpowiadające za czerń kłosów. Grzyby te początkowo występują na liściach lub po12 chwach liściowych, skąd rozprzestrzeniają się na kłos. Ich obecność można zwalczyć lub ograniczyć, stosując chemiczne zabiegi opryskiwania, kiedy zboża znajdują się w fazie widocznych ości kłosa (BBCH 49), w fazie kłoszenia (BBCH 51–59) lub kwitnienia (BBCH 61–69), a w pewnych przypadkach nawet w fazie wodnej dojrzałości ziarna (BBCH 71) oraz mlecznej dojrzałości ziarna (BBCH 75). Termin zabiegu wykonywany w tych fazach nazywany jest ogólnie T3. Gdy wykonuje się zabiegi w fazach dojrzewania ziarna, trzeba zwrócić szczególną uwagę na okres karencji środka. Niewskazane jest wówczas stosowanie fungicydów zawierających substancje aktywne z grupy strobiluryn, które przedłużają zieloność liści, co może w lata wilgotne opóźnić dojrzewanie zbóż, a zarazem zbiór. Jedną z niebezpiecznych chorób na kłosie jest mączniak prawdziwy. Sprawcę choroby zwalcza się, gdy zauważalne są pierwsze objawy na kłosie – w postaci skupisk białych „poduszeczek” grzyba (trzonki konidialne i grzybnia). Jest to możliwe zaraz po wykłoszeniu się zbóż lub w późniejszych fazach rozwojowych, np. gdy zboża straciły już pylniki lub przestały pylić. Niechronione kłosy wydają plony na niskim poziomie. Najbardziej narażone na porażenie są pszenica i jęczmień oraz niektóre odmiany pszenżyta. Przed ukazaniem się charakterystycznych objawów na liściach można zobaczyć małe chlorotyczne plamki. Początkowo mają one postać niewielkich, słabo widocznych plam o białym zabarwieniu, które w miarę rozwoju sprawcy choroby mogą zajmować coraz większą powierzchnię. Z czasem biały nalot szarzeje i staje się bardziej zbity, a na jego powierzchni da się dojrzeć czarne punkty – owocniki grzyba. Optymalne warunki do infekcji to wysoka wilgotność i temperatura w wysokości: 12–20oC. W okresie ciepłej i suchej pogody grzyb szybko opanowuje powierzchnię liści, pochew liściowych i źdźbeł oraz kłosów. Silnie porażone organy w wyniku ograniczenia powierzchni asymilacyjnej rośliny oraz wzmożonej transpiracji żółkną, a następnie zasychają. Równie niebezpieczną chorobą, powodującą straty w plonie w wysokości około 40–60%, jest rdza żółta. Grzyb ten może porażać liście i kłosy pszenicy, pszenżyta i żyta. Gdy istnieje zagrożenie obecnością rdzy żółtej, odpowiedni zabieg należy przeprowadzić po zauważeniu pierwszych objawów choroby, tj. gdy pojedyncze plewy w kłosie stają się bladozielone lub żółkną. Należy wówczas sprawdzić, czy na wewnętrznej stronie plewy znajduje się żółto-pomarańczowy „proszek”. Zabieg w fazie kwitnienia pszenicy lub jęczmienia wykonuje się w celu zwalczenia sprawców fuzariozy kłosów. W tym terFot. 1. Szaro-czarny nalot na kłosach świadczy o obecności sprawcy czerni kłosów kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 08:36 Strona 13 Fot. 2. Fuzarioza kłosów – łososiowe skupiska zarodników powstałe w warunkach dużej wilgotności minie kłosy zbóż okazują się bardziej podatne na porażenie przez te grzyby. Przyjmuje się, że momentem kwitnienia zbóż są widoczne, wyrzucone pylniki, które stanowią doskonałą pożywkę dla sprawców fuzariozy kłosów. Producenci łatwo mogą zaobserwować tę fazę. Jest to ważny moment by zastosować odpowiedni fungicyd w celu ograniczenia rozwoju choroby. Stwierdzono, że zabieg wykonany w odstępie 2–3 dni przed infekcją grzybów, a najpóźniej do 3 dni po infekcji jest najbardziej skuteczny w zwalczaniu sprawców fuzariozy. W tym sezonie wegetacyjnym, przy sprzyjających rozwojowi grzybów rodzaju Fusarium warunkach pogodowych (ciepło i wilgotno), choroba może wystąpić w większym nasileniu. Wiąże się to z obecnością większej niż w poprzednich latach ilości grzybów rodzaju Fusarium. Efektem długiego zalegania śniegu było dość powszechne wystąpienie pleśni śniegowej (Microdochium nivale, dawniej: Fusarium nivale). Dotyczyło to zwłaszcza wcześniej sianych, mocno wyrośniętych na jesień plantacji jęczmienia, pszenżyta i żyta. Natomiast część zbóż wysianych w późniejszych terminach niż agrotechniczne nie zdążyła wykształcić odpowiedniego garnituru liści i na wiosnę była zdecydowanie słabsza oraz bardziej podatna na porażenie przez grzyby chorobotwórcze. Również liczne obserwacje wykonane w fazie początku strzelania w źdźbło wskazują na to, że w porażeniu podstawy źdźbła większy był udział sprawcy fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni, powodowanej przez grzyby rodzaju Fusarium, niż sprawcy łamliwości źdźbła – powodowanej przez Oculimacula spp. Na kłosach pszenicy i pszenżyta można obserwować również objawy septoriozy plew. Porażone plewy przebarwiają się od szczytu na brązowo lub fioletowo. Objawy te bywają mylone z fuzariozą kłosów lub brunatną plamistością liści pszenicy. Sprawcy septorioz mogą infekować rośliny w warunkach wysokiej wilgotności powietrza i przy udziale zarodników konidialnych oraz rozprzestrzeniać się na sąsiednie rośliny wraz z rozpryskującymi się kroplami deszczu. Szkodliwość choroby polega na zmniejszeniu masy 1000 ziaren. Innym sprawcą chorób – ważnym zwłaszcza w uprawie pszenicy i pszenżyta – jest grzyb wywołujący brunatną plamistość liści (Dreschlera tritici-repentis – DTR). Ów patogen poraża głównie liście, ale także plewy kłosów. Zarodniki tego grzyba mogą przenosić się z ziarnem. Straty spowodowane przez DTR wynoszą zazwyczaj około 30–60% potencjalnego plonu. Zastosowanie zabiegów opryskiwania przy użyciu niektórych fungicydów pozwala również na ograniczenie obecności grzybów czerniowych. Grzyby wywołujące czerń kłosa powodują niewielkie straty – sięgające wielkości 4–5% potencjalnego plonu. Łany chronione w czasie kłoszenia okazują się wolne od sprawców czerni kłosa lub w dużej mierze ich pozbawione. Fungicydy stosowane w terminie T3 nie są przeznaczone tylko przeciwko czernieniu zbóż, ponieważ jest to nieopłacalne. Choroba ta rzadko powoduje duże straty. Tylko przy silnym wczesnym porażeniu – zwłaszcza gdy z powodu warunków meteorologicznych zbiór został opóźniony – następuje obniżenie wielkości i jakości plonu. Ciemnooliwkowy nalot grzybni u grzybów będących sprawcami choroby stwierdza się na kłosach, ale również na liściach, pochwach liściowych i źdźbłach dojrzałych zbóż. Rozwój chorób na kłosie w głównej mierze uzależniony jest od warunków pogodowych. Częste opady deszczu, rosa i mgła sprzyjają infekcjom grzybowym, np. sprawca septoriozy plew wcześniej – już na początku fazy kłoszenia – może wnikać do pochwy liściowej. Dlatego przy podejmowaniu decyzji o wykonaniu zabiegu w terminie T3 ważna są znajomość stanu zdrowotności naszej plantacji, a także śledzenie prognozy pogody. Niewykonanie tego zabiegu w odpowiednim momencie może spowodować straty poniesionych dotychczas nakładów na ochronę przed chorobami. Do ochrony kłosa zarejestrowanych jest wiele fungicydów, zawierających różne substancje aktywne. Przykłady środków polecanych przez firmę MakhteshimAgan zestawiono w tabeli 1. Dr Joanna Horoszkiewicz-Janka, mgr Ewa Jajor IOR-PIB, Poznań Fot. 3. Objawem septoriozy plew są widoczne na plewach brunatno-fioletowe plamy Tab. 1. Fungicydy do ochrony kłosa proponowane przez firmę Makhteshim-Agan Fungicyd Substancja aktywna Grupa chemiczna Orius 250 EW tebukonazol 250 g triazole Orius Extra 250 EW tebukonazol 250 g triazole Soprano 125 SC epoksykonazol 125 g triazole Zamir 400 EW prochloraz 267 g, tebukonazol 133 g imidazole, triazole 13 kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 08:36 Strona 14 Jedną z form desykacji jest stosowanie glifosatu, np. w formie herbicydów Agrofosat 360 SL i Taifun 360 SL. Zabieg powinien być wykonany w fazie dojrzałości woskowej, gdy wilgotność ziarna wynosi 20–30%. Taką fazę zboża uzyskują mniej więcej od 10 do 14 dni przed spodziewanym zbiorem. Zabieg należy wykonać w optymalnych warunkach klimatycznych, czyli na rośliny suche, gdy temperatura powietrza utrzymuje się na poziomie 20–23oC. Jeżeli w ciągu dnia spodziewane są wysokie temperatury i silna operacja słońca, wówczas zabieg ten powinno się wykonać rano lub późnym popołudniem. Wymienione herbicydy były rejestrowane i nowelizowane w różnych terminach, dlatego mimo iż zawierają taką samą substancję aktywną w postaci identycznej ilości i postaci soli izopropyloaminowej, charakteryzują się nieco odmiennymi zaleceniami. Ogólnie rzecz biorąc, wszystkie formy glifosatu „360 SL” są zalecane w dawce od 3 do 5 l/ha. Istnieją jednak bardziej oszczędne metody stosowania tych formulacji. Zupełnie wystarczającą dawką jest 3 l/ha preparatu w przypadku posiadania odpowiednich dysz o wydatku 100–150 l wody na hektar. W przypadku dysz wydatkujących 200–300 l wody/ha należy zastosować 4 l środka na hektar. Innym wariantem przy wydatkowaniu 300–400 l wody na hektar jest dodatek siarczanu amonowego. Wtedy zabieg należy wykonać, stosując 3 l preparatu + 5 kg siarczanu amonu na hektar. W przypadku posiadania remanentów do 3 l środka można także dodać 1,5 l/ha adiuwanta Adbios 85 SL. Najnowsze opracowania zalecają do niektórych form glifosatu dodatek adiuwantów: AS 500 SL bądź Efectan 650 SL. Wykonanie zbioru kombajnowego jest zalecane pod kątem prostym lub w przeciwnym kierunku w stosunku do przejazdu opryskiwacza. Desykując zboża, warto pamiętać o tym, że równocześnie można dokonać zabiegu odchwaszczania stanowiska pod uprawy następcze. Omówione zalecane dawki są przystosowane do zwalczania perzu właściwego i równocześnie wielu gatunków chwastów jednorocznych. Na desykowanym polu nie zawsze występuje perz właściwy – w takim przypadku dawkę należy dostosować do wrażliwości gatunków dominujących. Aby uzyskać dobry efekt chwastobójczy, w momencie przeprowadzania zabiegu chwasty powinny być zielone i znajdować się w fazie intensywnego rozwoju. Dobrego efektu chwastobójczego można się spodziewać, jeżeli zabieg 14 Desykacja z glifosatem Aby uzyskać wysoki, dobry jakościowo plon, zboża można desykować. Zabieg ten pozwala zebrać ziarno o wyrównanej fazie dojrzałości, równocześnie ograniczając jego straty poprzez zabezpieczenie przed osypywaniem się. zostanie wykonany pod ciśnieniem gwarantującym „dotarcie” cieczy roboczej do chwastów znajdujących się w niższych partiach łanu. Za udany zabieg należy uznać też taki, który jedynie zapobiegnie kwitnieniu chwastów lub zniszczy kwiatostany i nie dopuści do wydania przez rośliny nasion. Zaletą tej metody jest również, podobnie jak w stosunku do ziarniaków zbóż, ograniczenie siły i energii kiełkowania nasion chwastów, które zostały zdesykowane. Można zatem stwierdzić, że wykonanie w tym późnym terminie zabiegu np. herbicydem Agrofosat 360 SL bądź Taifun 360 SL jest zawsze korzystne. Jedynym ograniczeniem stosowania glifosatu w zbożach są plantacje nasienne. Materiał siewny po zastosowaniu tej substancji aktywnej jest niepełnowartościowy. Nie należy także wykonywać zabiegów na polach z wsiewkami roślin motylkowych bądź innych dwu- lub wieloletnich. Słoma z desykowanych pól nie nadaje się na podłoża i podściółki ogrodnicze, natomiast można ją spożytkować jako paszę bądź podściółkę dla zwierząt. Warto jeszcze wspomnieć o tym, że preparaty zawierające glifosat mogą być stosowane także do desykacji rzepaku ozimego i jarego (taką rejestrację posiada Agrofosat 360 SL) oraz niektórych roślin strączkowych. Są także wskazane do odchwaszczania ściernisk. Jest to w pełni uzasadnione na polach po uprawach niewymagających desykowania. W uprawach takich jak rzepaki czy zboża (zarówno formy jare, jak i ozime) korzystniej jest wykonać zabieg przed ich zbiorem. Poza efektem desykacji i ograniczenia występowania chwastów dodatkowo zyskujemy czas. Nie ma potrzeby czekania na odrost chwastów na ściernisku i kolejnego oczekiwania na wykonanie zabiegów agrotechnicznych. Dokonując desykacji, zyskujemy na czasie, co umożliwia niespieszne, dokładne przygotowanie pola do siewu roślin następczych. Jest to istotne zwłaszcza podczas siewów niektórych upraw ozimych, po uprawach także ozimych. Zaletami glifosatu są szybkość rozkładu i praktycznie brak jego aktywności w glebie. Po zabiegu środek poddaje się rozkładowi przez mikroorganizmy glebowe, co umożliwia siew niemalże bezpośrednio po nim. Minimalny czas między zabiegiem a siewem roślin wynosi 7 dni i jest bardziej związany z okresem potrzebnym do zniszczenia chwastów oraz przygotowaniem pola niż z bezpiecznym terminem siewu uprawy następczej. Inż. Adam Paradowski IOR-PIB, Poznań kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 09:49 Strona 15 Zadbać o łąkę Użytki zielone to źródło dobrej paszy. Zadbane i dobrze chronione, mogą ją dostarczać przez wiele lat. Niestety nie cieszą się dużym zainteresowaniem właścicieli. Rolnicy wychodzą z założenia, że raz założony użytek w formie pastwiska „sam rośnie”, a łąki są odchwaszczane mechanicznie, czyli koszone. To jednak nieprawda.5 Koszty poświęcone głównie na ochronę przed zachwaszczeniem rekompensują nakłady na ich częstszą likwidację i ponowne zakładanie. Dbałość o użytki to podstawa korzystnego rachunku ekonomicznego. Na małych łąkach i pastwiskach podczas koszenia zielonki i wypasania bydła stosunkowo łatwo jest zauważyć w poszczególnych kwaterach zmiany w składzie roślinności – czyli postępujące zachwaszczenie. Łatwiej zaniedbać duże areały – jeżeli nie są doglądane, niezauważalnie zarastają niepozorną roślinnością, która szybko przekształca się w silnie ukorzenione wieloletnie byliny, a nawet krzewinki. Użytki takie posiadają jeszcze znaczny procent traw wysokowartościowych, jednak wymieszane z roślinnością o niskiej wartości odżywczej, a czasami nawet z roślinami trującymi, zdecydowanie trącą na wartości lub wręcz stają się nieużyteczne. Istnieje oczywiście możliwość dokonania rekultywacji, można jej jednak uniknąć, przeprowadzając okresową kontrolę i terminowo usuwając chwasty. Program ochrony łąk i pastwisk od wielu lat nie uległ większym zmianom. Mimo to wykorzystanie aktualnych zaleceń pozwala na utrzymanie ich przez wiele lat w dobrej kondycji. Wybór herbicydów jest wąski, opiera się zaledwie na dziewięciu substancjach aktywnych zawartych w ośmiu herbicydach. Niektóre z nich stanowią gotowe fabryczne mieszanki, inne zaś są przeznaczone do mieszania w zbiorniku tuż przed zabiegiem. W efekcie istnieje 14 kombinacji herbicydowych. Popularnym herbicydem z grupy regulatorów wzrostu – jedynym reprezentującym MCPA – jest Chwastox Extra 300 SL. Można go stosować w różnych terminach na przestrzeni roku kalendarzowego oraz różnych latach uprawy użytków. Chwastox Extra 300 SL jest równocześnie jedynym herbicydem, który zaleca się do zwalczania sitów. Zabieg należy wykonać wczesną wiosną, gdy znajdują się one w fazie 15–20 cm wysokości. Rośliny wyższe należy skosić w czasie około 2–3 tygodni przed zabiegiem. Z praktyki wiadomo, że jeden zabieg nie wystarcza do całkowitego zniszczenia sitów. Herbicydy Starane 250 EC i Tomigan 250 EC zawierają fluroksypyr. Środki te są przeznaczone do stosowania pojedynczo oraz w mieszaninach. Jako komponent dla obu zalecany jest Chwastox Extra 300 SL, a dla Starane 250 EC tylko Aminopielik D 450 SL. Jest to dwuskładnikowy preparat (2,4-D + dikamba) zalecany do odchwaszczania użytków zielonych tylko w mieszaninach z innymi preparatami. Zwłaszcza obecność w nim dikamby znacznie poszerza i wzmacnia działanie pozostałych substancji aktywnych. Glean 75 WG jest jedynym przedstawicielem preparatów sulfonylomocznikowych. Związki z tej grupy bardzo szybko eliminują konkurencję chwastów, chociaż objawy zamierania chwastów mogą wystąpić dopiero po 2–3 tygodniach od zabiegu. Glean 75 WG zalecany jest sam oraz w mieszaninie z preparatem Aminopielik D 450 SL lub Starane 250 EC. Omówione preparaty są środkami zarejestrowanymi do odchwaszczania zbóż i traw nasiennych. Ich zakres i sposób działania wykorzystano do zwalczania chwastów na użytki zielone łąkach i pastwiskach. Szkoda, że ten asortyment jest wykorzystywany w tak małym stopniu. Herbicydów, łącznie z generykami o podobnym działaniu, stosowanych w zbożach jest zdecydowanie więcej. Ponadto istnieją herbicydy przystosowane tylko do odchwaszczania użytków zielonych. Najstarszy – rzadko spotykany na rynku – to Asulox 400 SL, należący do najbardziej skutecznych herbicydów w zwalczaniu szczawi. Herbicydy Fernando 225 EC i Rancho 242 EC należą do najnowszych środków chwastobójczych. Preparat Fernando 225 EC zawiera chlopyralid, w związku z czym lepiej go nie stosować na łąkach i pastwiskach z udziałem roślin motylkowatych. Natomiast trichlopyr, znajdujący się w obu tych preparatach, należy do jednych z silniejszych substancji aktywnych w stosunku do roślin dwuliściennych. Skutecznie niszczy chwasty dwuliścienne jednoroczne, dwuletnie, byliny, a nawet hamuje rozwój krzewinek. Łąki i pastwiska, poza momentem ich zakładania, są to uprawy, które można odchwaszczać tylko zabiegami nalistnymi. Dlatego wykonując zabieg, należy wybrać moment, gdy rośliny są suche. Nie powinno się wykonywać oprysku bezpośrednio po deszczu, przed spodziewanym deszczem, a także na rośliny pokryte rosą lub opadającą mgłą. Użytki zielone charakteryzują się zwartą darnią, toteż proces odparowania wody może trwać dość długo – co należy również brać pod uwagę. W przypadku zaleceń obejmujących dawki w przedziale „od – do”, wyższe należy stosować na gatunki wieloletnie lub te, które nieco przekroczyły fazy największej wrażliwości. Na zachwaszczenie występujące punktowo i placowo bardziej ekonomiczne jest wykonanie zabiegów np. opryskiwaczami plecakowymi. Inż. Adam Paradowski IOR-PIB, Poznań 15 kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 09:51 Strona 16 użytki zielone Tabela 1. Herbicydy zalecane do odchwaszczania łąk i pastwisk Herbicydy Dawka na ha Prewencja (dni) Termin zabiegu – fazy rozwojowe chwasty 2,0 l Chwastox Extra 300 SL 3,5 l 21 3,5–4,5 l 2–6 liści użytki zielone w roku zasiewu w okresie krzewienia większości traw w roku zasiewu 2–3 tygodnie po pierwszym pokosie sity 15–20 cm wysokości plantacje starsze po ruszeniu wegetacji 20 g nie dotyczy 2–3 liście po ruszeniu wegetacji lub 2–3 tygodnie po koszeniu 0,8–1,5 l 7 3–4 liście (rozeta) 8–10 cm wysokości od wiosny do jesieni (optymalnie do pierwszej połowy września) Glean 75 WG + Starane 250 EC 10 g + 0,6 l 7 2–3 liście Glean 75 WG + Aminopielik D 450 SL 20 g + 2,0 l 21 po ruszeniu wegetacji lub 2–3 tygodnie po koszeniu Starane 250 EC + Aminopielik D 450 SL 0,6–0,8 l + 2,0 l 21 Starane 250 EC + Chwastox Extra 300 SL 0,6–1,0 l + 1,5 l 21 Tomigan 250 EC + Chwastox Extra 300 SL 0,6–1,0 l + 1,5 l 21 2,0–4,0 l 7 Rancho 242 EC 2l 7 Asulox 400 SL 3,0–4,0 l nie dotyczy Glean 75 WG Starane 250 EC Tomigan 250 EC Fernando 225 EC 3–4 liście (rozeta) 8–10 cm wysokości jednoroczne od faz 2 liści do rozety, wieloletnie w fazie 4–10 liści, tj. ok. 25 cm wysokości od wiosny do jesieni (optymalnie, do pierwszej połowy września) w pełni rozwoju, przed kwitnieniem zabieg wykonać w pełni wegetacji Tab. 2. Wykaz chwastów wrażliwych na herbicydy zalecane do odchwaszczania łąk i pastwisk 2,4-D + dikamba – Aminopielik D 450 SL bieluń dziędzierzawa, cykoria podróżnik, czyściec błotny i polny, gorczyce, jaskry, jastrzębiec kosmaczek, kielisznik zaroślowy, komosa biała, kozibród łąkowy, łobody, łopian większy, mlecz polny, oset zwisły, ostrożeń lancetowaty, pięciornik rozłogowy, portulaka pospolita, rzodkiew świrzepa, szarłat szorstki, szczawie, tasznik pospolity, tobołki polne, tojeść rozesłana, wyki asulam – Asulox 400 SL chwastnica jednostronna, kłosówka wełnista, orlica pospolita, owies głuchy, palusznik nitkowaty, szczaw kędzierzawy, szczaw tępolistny, wiechlina roczna, włośnica zielona chlopyralid + fluroksypyr + trichlopyr – Fernando 225 EC ambrozja bylicolistna, babka zwyczajna, barszcz zwyczajny, blekot pospolity, bluszczyk kurdybanek, bylica pospolita, chaber bławatek, cykoria podróżnik, dymnica pospolita, gwiazdnica pospolita, jaskry, jasnoty, jastrzębiec kosmaczek, komosa biała, koniczyny, krwawnik pospolity, lucerna nerkowata, maruna bezwonna, mlecze, mniszek pospolity, niezapominajka polna, ostrożeń polny, podbiał pospolity, pokrzywy, powoje, poziewnik szorstki, psianka czarna, przetaczniki, przymiotno kanadyjskie, przytulia czepna, rdesty, rumiany i rumianki, szczawie, skrzyp polny, tobołki polne, wiązówki, wilczomlecze, wyki chlorosulfuron – Glean 75 WG gorczyce, gwiazdnica pospolita, jaskry, jasnota purpurowa i różowa, maki, ostrożeń polny – siewka, poziewniki, przytulia czepna, rdesty, rumian polny, rumianek pospolity, rzodkiew świrzepa, starzec zwyczajny, szczawie, tasznik pospolity florasulam + trichlopyr – Rancho 242 EC babka lancetowata, barszcz zwyczajny, bodziszki, bylica pospolita, groszek łąkowy, knieć błotna, krwawnik pospolity, koniczyny, mniszek pospolity, krwiściąg lekarski, ostrożeń do 25 cm wysokości, przytulia czepna, szczawie, wiązówka błotna, wrotycz pospolity fluroksypyr – Starane 250 EC, Tomigan 250 EC gwiazdnica pospolita, jasnoty, mniszek pospolity, niezapominajka polna, pokrzywy, powoje, poziewnik szorstki, psianka czarna, przetaczniki, przymiotno kanadyjskie – siewki, przytulia czepna, rdesty, rumiany i rumianki – bardzo młode, szczaw kędzierzawy i tępolistny, skrzyp polny, tobołki polne, wyki MCPA – Chwastox Extra 300 SL babka lancetowata i zwyczajna, dymnica pospolita, gorczyce, jaskier polny, jastrzębiec kosmaczek, komosa biała, kurzyślad polny, mak polny, mięta polna, portulaka pospolita, poziewniki, rzodkiew świrzepa, sity, sporek polny, starzec zwyczajny, tasznik pospolity, tobołki polne, wilczomlecz obrotny 16 kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 08:37 Strona 17 Szkodliwe dla kapustnych Śmietka kapuściana Dla warzyw kapustnych uprawianych w cyklu wiosennym najgroźniejsza jest śmietka kapuściana. Szkodnik ten występuje w Polsce powszechnie – w ciągu roku w liczbie od 2 do 3 pokoleń. Muchy pierwszego pokolenia pojawiają się, w zależności od pogody, w końcu kwietnia lub na początku maja. Samica składa kilka jaj na ziemi obok roślin żywicielskich lub na ich szyjce korzeniowej. Larwy są białe, beznożne, o długości około 7 mm. Żerują początkowo na korzeniach i w dolnej części łodygi. W późniejszym okresie wgryzają się do środka, drążąc liczne korytarze wewnątrz łodygi. Największe szkody czyni śmietka w okresie żerowania w korzeniu głównym i w szyjce korzeniowej. Uszkodzone rośliny słabo rosną, więdną, można je łatwo wyciągnąć z ziemi. Silnie porażone rośliny giną. Największe szkody wyrządzają larwy pierwszego pokolenia, które atakują rozsadę po wysadzeniu jej w pole. Drugie i trzecie pokolenie śmietki kapuścianej powoduje szkody w warzywach kapustnych średniopóźnych oraz późnych. Larwy żerują w korzeniach, ale przede wszystkim w głównych nerwach liści, główkach kapusty brukselskiej, różach kalafiora i brokułu. Szkody w znacznym stopniu ogranicza przestrzeganie prawidłowych zasad agrotechniki. Po sprzęcie roślin powinno się wykonać głęboką orkę – zmniejsza to liczbę zimujących bobówek. Ponadto należy unikać stanowisk w bezpośrednim sąsiedztwie długo kwitnących upraw, np. wieloletnich motylkowych, rzepaku, plantacji nasiennych, a także niszczyć chwasty przed kwitnieniem. Nektar kwiaŻerująca larwa śmietki kapuścianej tów jest źródłem pokarmu dla dorosłych muchówek. Ponieważ szkody wyrządzane przez śmietkę kapuścianą są znaczne, konieczne jest stosowanie chemicznej ochrony. Podstawowa metoda polega na podlewaniu rozsady w wielodoniczkach na 3 dni przed sadzeniem w pole. Aby uniknąć objawów fitotoksycznych, bezpośrednio po podlaniu cieczą użytkową rośliny należy Dążeniem każdego producenta warzyw jest uzyskanie wysokich plonów dobrej jakości, a to wymaga m.in. znajomości szkodników występujących na uprawianych warzywach oraz metod ochrony przed nimi. Na plantacjach warzyw kapustnych mogą wystąpić różne szkodniki. Skład gatunkowy różni się w zależności od cyklu uprawy. Poniżej opisano występujące gatunki szkodników i sposoby ich zwalczania. spłukać czystą wodą w ilości 5 l/m2. Dla tej metody zarejestrowany jest insektycyd Reldan 400 EC. Zabieg ten można wykonać również po posadzeniu roślin w pole (Nomolt 150 SC, Reldan 400 EC). Jeśli nie podlano roślin przed sadzeniem lub po nim, zaleca się opryskiwanie roślin (KarateZeon 50 CS, Pilar-Lambda-Cyhalotryna 050 CS, Sumi-Alpha 050 EC) w okresie lotu muchówek, według sygnalizacji prowadzonej przy pomocy pułapek zapachowych. Nie ma zapraw insektycydowych przeciwko śmietce kapuścianej. Należy jednak pamiętać o zaprawach grzybobójczych chroniących rośliny przed chorobotwórczymi mikroorganizmami glebowymi oraz przenoszonymi przez nasiona. metalicznie błyszcząca, z dwoma żółtymi paskami na grzbietowej stronie ciała), pchełka falistosmuga (długości do 2 mm, czarna, z dwiema falistymi, żółtymi smugami od strony grzbietowej), pchełka czarna (długości do 2,5 mm, koloru czarnego). Chrząszcze wygryzają liczne drobne otwory w liściach. Najwięcej szkód wyrządzają podczas suchej, upalnej pogody. Przy masowym wystąpieniu chrząszczy liście brązowieją i zamierają. Po zauważeniu 2 chrząszczy na 1 mb rzędu należy niezwłoczne wykonać zabieg opryskania roślin wybranym insektycydem: Alfazot Extra 100 EC, Cyperkil Super 25 EC, Decis 2,5 EC, Fastac 100 EC, Karate Zeon 50 CS, Pilar-Alfacypermetryna 100 EC, Pilar-Lambda-Cyhalotryna 050 CS, Sumi-Alpha 050 EC lub Tak Tak 100 EC. Chowacze Szkody na plantacjach wczesnych warzyw kapustnych mogą wyrządzić chowacze. Najważniejsze z nich to: chowacz czterozębny – dorosłe chrząszcze są ciemnoszare, długości do 5 mm, wygryzają nieregularne dziury w blaszce liściowej, larwy są beznożne, białe, z brunatną główką, uszkadzają główne nerwy liści; chowacz brukwiaczek – chrząszcze popielate, wielkości 3,5 mm, larwy są białawe, do 7 mm, żerują w wierzchołkach wzrostu, pędach i ogonkach liściowych. Porażone rośliny nie wytwarzają róż. W celu ochrony należy usuwać i niszczyć rośliny z larwami. Ponadto w okresie wystąpienia chrząszczy (zawiązywanie główek lub tworzenie róż) wykonuje się zabieg opryskiwania tymi samymi insektycydami, co w przypadku pchełek. Paciornica krzyżowianka Na przełomie maja i czerwca pojawiają się muchówki paciornicy krzyżowianki. Osobniki dorosłe mają ciało koloru żółtobrązowego i długie odnóża, osiągają około 2 mm. Larwa paciornicy jest białożółta, beznoga, długości około 3 mm i bardzo ruchliwa. Larwy żerują w liściach sercowych i w stożku wzrostu – roślina nie wiąże główek i róż. W ciągu roku rozwijają się 3–4 pokolenia. Podstawą ochrony przed tym szkodnikiem jest unikanie sąsiedztwa roślin z rodziny kapustowatych. Nie ma zarejestrowanych środków do zwalczania go. Pchełki Mszyca kapuściana Młode rośliny są bardzo wrażliwe na żerowanie pchełek. Są to małe, skaczące chrząszcze. Najczęściej występuje pchełka smużkowana (długości 3 mm, czarna, Zagrożeniem dla warzyw kapustnych średniowczesnych i późnych jest mszyca kapuściana. Dorosłe, bezskrzydłe mszyce mają wielkość około 2–3 mm. Są żółto17 kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 08:37 Strona 18 zielone, pokryte intensywnym szarym nalotem. Larwa jest podobna do osobnika dorosłego, ale nieco mniejsza. Na początku czerwca z kapustowatych roślin rolniczych (rzepak) uskrzydlone mszyce przelatują na kapustę, dając początek dalszym pokoleniom. Najbardziej niebezpieczne są dla warzyw kapustnych w stadium rozsady i zawiązywania główek. Bywa, że uszkadza stożek wzrostu. Mszyca może rozwijać się i żerować na kapuście do później jesieni. Usuwanie z pola i niszczenie resztek roślin, na których mszyce zimują, może wpłynąć na zmniejszenie ich populacji w roku następnym. Zabieg chemicznego zwalczania należy wykonać w około 10 dni po zasieKolonia mszycy kapuścianej dleniu i rozpoczęciu budowania kolonii mszyc. Po tym czasie pojawiają się ich wrogowie naturalni. W miarę potrzeby zabieg można powtórzyć, ale tylko wówczas, gdy nie stwierdzi się licznej obecności wrogów naturalnych. Opryskiwanie wykonuje się insektycydem z grupy pyretroidów, np. Bulldock 025 EC w dawce 0,2 l/ha. Bielinki i inne Istotne straty gospodarcze na plantacji brokułu i kalafiora mogą zostać spowodowane przez gąsienice: • bielinka kapustnika – żółte, pokryte licznymi, ciemnymi plamkami, z wyraźnie widoczną głową, osiągające długość około 45 mm. Wygryzają duże, nieregularne dziury w liściach. Młode gąsienice początkowo żerują gromadnie, rozchodząc się później po całej roślinie. Przy masowym wystąpieniu powodują gołożery, pozostawiając jedynie grubsze nerwy na liściach. • bielinka rzepnika – aksamitne, jasnozielone, długości około 35 mm. Wyżerają one nieregularne otwory w liściach. 18 gorczycy itp. Ograniczyć ich występowanie można poprzez niszczenie resztek pożniwnych, na których znajdują się czasem gąsienice i poczwarki. Głęboka orka wyrzuca na powierzchnię poczwarki piętnówki, które następnie są zjadane przez ptaki. Do interwencyjnego zwalczania wymienionych gatunków zaleca się wiele środków, m.in. Bulldock 025 EC w dawce 0,2–0,3 l/ha. Larwy bielinka kapustnika żerujące na liściu brokułu Żerują pojedynczo. Przy masowym wystąpieniu mogą powodować duże szkody. • tantnisia krzyżowiaczka – jasnozielone z wyraźną segmentacją ciała i ciemną głową, małe, do 12 mm długości. Wygryzają okienka w liściach zewnętrznych. Rośliny z uszkodzonym przez tantnisia stożkiem wzrostu nie zawiązują główek. • piętnówki kapustnicy – po wylęgu są jasnożółte, później zielone lub brunatne, długości około 40 mm. Gąsienice początkowo żerują na powierzchni liści. Wygryzają duże, okrągłe otwory, pozostawiając brzegi i nerwy nienaruszone. Później wgryzają się do główek i róż, które – zanieczyszczone odchodami – gniją. • błyszczki jarzynówki – zielone lub zielonożółte, do 30 mm długości. Dziurawią liście i powodują gołożery. Nagromadzaniu się szkodników na plantacji sprzyja bliskość długo kwitnących upraw wieloletnich motylkowych, m.in. lucerny czy koniczyny, oraz roślin z rodziny kapustowatych, a szczególnie rzepaku, Żerująca larwa błyszczki jarzynówki Wciornastek tytoniowiec Dla średnio późnych i późnych odmian kapusty głowiastej i kapusty pekińskiej zagrożeniem są wciornastki. Najliczniej występuje wciornastek tytoniowiec. Owad dorosły ma dwie pary wąskich skrzydeł otoczonych delikatną „frędzlą”, jest barwy jasnożółtej lub brązowej i wielkości około 0,9 mm długości. Larwa jasnożółta osiąga długość około 0,7 mm. Występuje w 3–5 pokoleniach w ciągu roku. Szkody wyrządzają zarówno osobniki dorosłe, jak i larwy. Początkowo żerują na liściach zewnętrznych główki, później zasiedlają liście wewnętrzne, nawet do 20. liścia w głąb. Efektem żerowania są liczne, różnej wielkości i kształtu, drobne, jasnobeżowe plamy, którym zawsze towarzyszą odchody szkodnika Larwy piętnówki kapustnicy uszkadzające różę kalafiora kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 08:37 Strona 19 w postaci drobnych, czarnych kropek, a na liściach wewnętrznych w wyniku żerowania tworzą się drobne, jasne brodawki. Oprócz niszczenia resztek roślinnych po zbiorze, w ochronie istotne jest też sytuowanie plantacji z dala od cebuli i porów, co ogranicza występowanie szkodnika. Sprzyjające może się również okazać wykonanie zimowej orki. Zabiegi chemiczne należy wykonać w dwóch cyklach po dwa zabiegi każdy: pierwszy po zasiedleniu kapusty przez wciornastka, a drugi po zbiorze cebuli na plantacjach oddalonych od kapusty o co najmniej 1 km. Zaleca się opryskiwanie insektycydem Bulldock 025 EC w dawce 0,3 l/ha Gnatarz rzepakowiec Na rozsadnikach późnych odmian warzyw kapustnych duże szkody mogą spowodować larwy gnatarza rzepakowca, gdzie po kilku dniach ich żerowania pozostają tylko grube łodygi. Starsze rośliny przy masowym wystąpieniu szkodnika mają zeszkieletowane liście – pozostawione są tylko grubsze nerwy. Larwy są bardzo żarłoczne, lecz trudno je wykryć w początkowym okresie ich wystąpienia. Przy dużej liczebności larw wystarczy zaledwie kilka dni, aby zniszczyły całkowicie rośliny na plantacji. Owad dorosły ma odwłok pomarańczowy, głowę czarną i mierzą około 6–8 mm. Larwa jest długości od 2 mm do 20 mm i wygląda podobnie do gąsienic motyli. Zaraz po wylęgnięciu ma kolor szary, później zmienia barwę na szarozieloną, dorosła zaś jest prawie czarna, aksamitna. Gatunek ten często migruje – bywa, iż przemieszcza się w jednym sezonie wegetacyjnym, jeśli znajdzie bardziej odpowiadające mu rośliny żywicielskie. Od drugiej połowy maja oraz w czerwcu, co kilka dni, należy lustrować plantacje i rozsadniki. Również we wrześniu mogą roślinom zagrażać larwy tego szkodnika. Progiem zagrożenia dla roślin kapustowatych jest obecność 4 larw na roślinie. Zabieg opryskiwania należy wykonać insektycydami z grupy pyretroidów zalecanymi do zwalczania pchełek i chowaczy. W miarę możliwości należy dokładnie pokryć cieczą także dolną stronę liści, gdzie żerują larwy. Szkodniki glebowe Szkody na plantacjach mogą powodować również szkodniki glebowe. Największe wyrządzane są na tych polach, na których przedplonem były rośliny rolnicze, łąki, pastwiska, względnie inne trwałe nieużytki. Do najgroźniejszych gatunków można zaliczyć: rolnice, drutowce i pędraki. Rolnice Z kilkunastu gatunków tych szkodników warzywa kapustne są najczęściej uszkadzane przez: rolnicę zbożówkę, rolnicę tasiemkę, rolnicę czopówkę, rolnicę gwoździówkę i rolnicę panewkę. Gąsienice, o różnej barwie ciała, są grube i dorastają do 50 mm długości. Zaniepokojone, zwijają się w kłębek. Żerują w maju i czerwcu, a później w sierpniu i we wrześniu. Rolnice żerują nocą, wygryzając tkankę w dolnej części roślin. Młodsze gąsienice mogą również żerować na nadziemnych częściach roślin. Aby ograniczyć występowanie szkodników, nie należy zakładać plantacji po wieloletnich uprawach rolniczych, zbożach, ziemniakach bez wykonania uprzednio zabiegów zwalczania. Ponadto nie można dopuszczać do rozwoju chwastów, szczególnie komosy białej i gorczycy polnej, ponieważ są one głównym źródłem pokarmu w okresie wiosennym. Wykonywanie głębokiej orki, a w okresie wegetacyjnym kultywatorowanie lub opielanie niszczą gąsienice ukryte w ziemi. Opryskiwanie plantacji należy wykonać późnym wieczorem. Zaleca się zastosowanie środka Bulldock 025 EC w dawce 0,3 l/ha. Drutowce Są to larwy chrząszczy należące do rodziny sprężykowatych. Wgryzają się one do korzeni i szyjki korzeniowej, drążąc korytarze i zanieczyszczając je odchodami. Żerują w strefie korzeniowej roślin do głębokości 20 cm. Występują najczęściej w glebach próchnicznych. W zależności od gatunku, okres rozwoju szkodnika trwa 2–4 lata. Brak chemicznych środków do zwalczania tego szkodnika. Na małych powierzchniach (rozsadnik) można stosować pułapki pokarmowe (burak, marchew, ziemniak). Pędraki Są to larwy chrząszczy należące do rodziny żukowatych. Najczęściej występują: ogrodnica niszczylistka, guniak czerwczyk, chrabąszcz majowy, chrabąszcz kasztanowiec. Pędraki żerują przez cały sezon wegetacyjny. Do szkodników zaliczają się również chrząszcze, które uszkadzają części nadziemne roślin. Larwy są koloru białego, łukowato wygięte, ze zgrubiałym końcem, brązową głową i trzema parami odnóży – poszczególne gatunki różnią się wielkością. Uszkadzają korzenie, wygryzając dziury o nieregularnym kształcie. Mogą także niszczyć siewki i młode rośliny. jących ich wrogów naturalnych. Do najczęściej i najliczniej występujących gatunków drapieżnych zalicza się: biedronki, chrząszcze biegaczowate i kusakowate, złotooki, drapieżne bzygi, pluskwiaki, pająki, roztocza i skorki. Największą rolę w likwidacji mszyc odgrywają: • biedronki – osobniki dorosłe, jak i ich larwy, penetrując rośliny, zjadają napotkane tam mszyce bądź jaja i drobne larwy innych owadów. • złotooki – to drapieżne siatkoskrzydłe. Owady dorosłe mają smukłą budowę ciała i duże, wąskie skrzydła. Larwy ich są wydłużone, szarobrunatnego koloru, z wyraźną segmentacją ciała. Oprócz mszyc zjadają różne stadia rozwojowe wielu gatunków owadów. • bzygi – to drapieżne muchówki, których larwy odżywiają się mszycami. Owady dorosłe odżywiają się pyłkiem i nektarem, a wyglądem przypominają osy Liczebność śmietki kapuścianej znacznie ograniczają kusaki i biegaczowate. Występują na powierzchni gruntu. Charakterystyczna dla obu tych grup chrząszczy jest umiejętność bardzo szybkiego poruszania się. Kusaki mają kolor czarny, natomiast biegaczowate są czarne, zielone, niebieskie lub ciemnoczerwone, zawsze z metalicznym połyskiem. Oprócz jaj i larw śmietek zjadają różne stadia rozwojowe innych owadów. W celu ochrony wrogów naturalnych, a następnie wykorzystania ich roli w zwalczaniu szkodników należy przede wszystkim unikać bądź całkowicie zaniechać stosowania środków chemicznych o szerokim spektrum działania, a jeśli jest to jednak konieczne – wówczas powinno się stosować tylko preparaty selektywne bądź w formach i terminach bezpiecznych dla fauny pożytecznej. W okresie późnojesiennym nie należy wykaszać zbyt nisko trawy, a wczesną wiosną nie wolno bezpośrednio po wygrabieniu zeschłych liści ich spalać. Spalając resztki roślin bezpośrednio po ich wygrabieniu, jednocześnie zabijamy chroniące się pod nimi owady pożyteczne. Dr inż. Maria Rogowska Instytut Warzywnictwa, Skierniewice Biedronka – wróg naturalny maszyc Wrogowie naturalni W uprawach polowych warzyw kapustnych szkody powodowane przez wiele gatunków szkodników, są znacznie ogranicza19 kwartalnik nr 5_Layout 1 10-05-18 08:37 Strona 20
