georafia turystyczna gór polski - notatki - KTG

georafia turystyczna gór polski - notatki - KTG

GEORAFIA TURYSTYCZNA GÓR POLSKI – NOTATKI
SUDETY
to stary łańcuch górski o zróżnicowanej budowie geologicznej, znajdujący się pomiędzy Bramą Morawską
na wschodzie, a doliną Łaby na południu i zachodzie, oraz Niziną Śląską na północy. Pasma Sudetów leżą na
terenie Czech, Polski i Niemiec. Natomiast całość przynależy do północnej części Masywu Czeskiego łańcucha pasm górskich leżących wzdłuż czeskiej granicy na północy, zachodzie i południu. Sudety są
zarazem największym i najwyższym pasmem Masywu Czeskiego. W Polsce Sudety leżą na południowozachodnim krańcu kraju.
Od wschodu, Sudety przez Bramę Morawską graniczą z Karpatami, od południowego wschodu i częściowo
na południu z Wyżyną Morawską, od południa przez dolinę Łaby z Wyżyną Środkowoczeską, a od
południowego zachodu poprzez te samą rzekę z Krusznymi Górami (Rudawami Czeskimi). Natomiast od
północnej strony Sudety przechodzą albo pasmem pogórzy, albo poprzez Przedgórze Sudeckie, w teren
nizinny. Od południa Sudety nie dochodzą do samej Łaby i ani Średniogórze czeskie ani okoliczne tamtejsze
wzgórza nie są już zaliczane do Sudetów.
Pasma Sudetów
Zasadniczo teren Sudetów to kilkanaście pasm górskich wraz z dolinami i kotlinami śródgórskimi, oraz
Przedgórze oddzielone od nich uskokiem tektonicznym. Poszczególne pasma mają swoje własne pogórza
(np. Góry Izerskie, Wałbrzyskie i Kaczawskie), które składają się na Pogórze Zachodniosudeckie. Ponadto
Sudety dzieli się na Wschodnie, Środkowe i Zachodnie.
W skład Sudetów Wschodnich zaliczamy Góry Odrzańskie, Niskie i Wysokie Jesioniki, Góry Opawskie, Góry
Złote, Góry Bialskie, oraz Masyw Śnieżnika. Od Sudetów Środkowych oddziela je Rów Górnej Nysy, Kotlina
Kłodzka i Przełęcz Kłodzka (od Gór Bardzkich).
W skład Sudetów Środkowych wchodzą wspomniane już Góry Bardzkie, Góry Sowie, Góry Wałbrzyskie,
Góry Bystrzyckie, Góry Orlickie, Góry Stołowe, oraz Góry Kamienne. Brama Lubawska i dolina górnego
Bobru oddzielają je od Sudetów Zachodnich, a konkretnie od Rudaw Janowickich i Karkonoszy. Natomiast
granica miedzy Górami Wałbrzyskimi a Kaczawskimi jest mniej wyraźna.
Do Sudetów Zachodnich zaliczmy ponadto Góry Izerskie, które stanowią w dużej mierze pod względem
geologicznym całość z Karkonoszami (wspólny trzon granitowy). Dalej za bramą Żytawską i kotliną miasta
Liberec znajdują się Góry Łużyckie, oraz Grzbiet Jesztedzki (Jesztedstko-kozakovsky hrebet). Ten ostatni w
niektórych klasyfikacjach jest włączany w obręb Gór Łużyckich. Biorąc pod uwagę kwestię podziałów od
strony krajobrazowej, wygodnie jest jednak przyjąć, że Sudety kończą się w tym rejonie: na zachodzie - na
dolinie Łaby; a na południu - na Jesztedstko-kozakovskim hrebetcie.
Do głównych kotlin w Sudetach należą (według wielkości) Kotlina Kłodzka, Kotlina Jeleniogórska, Kotlina
Kamiennogórska, Kotlina Wałbrzyska, Kotlina Broumovska, oraz Kotlina Dzierżoniowska.
Rzeźba i wielkość
Pod względem wysokości Sudety zaliczane są do gór średnich. Najwyższym szczytem jest Śnieżka (w
Karkonoszach) osiągająca 1602 m n.p.m. W Karkonoszach jest jeszcze kilka szczytów powyżej 1500 m
n.p.m., a w Wysokich Jesionikach i w Masywie Śnieżnika (sam szczyt Śnieżnika) jest kilka szczytów powyżej
1400 m n.p.m. Przy tej względnie średniej wysokości panuje w tych górach jednak typowo górski i
wysokogórski klimat, oraz występują wysokogórskie piętra roślinności - łąki alpejskie, kosodrzewina, a w
Karkonoszach nawet piętro alpejskie (skała). Góry te są wyjątkowo masywne i pomijając same Karkonosze
(nazywane też Górami Olbrzymimi - Riesengebirge) znajdują się tutaj potężne pasma Wysokich Jesioników,
Śnieżnika, czy też imponujące wielkością dużo niższe Góry Izerskie i Orlickie. Także masyw mierzącej
"zaledwie" 1015 m n.p.m. Wielkiej Sowy wskazuje na potężną skalę tych gór.
Rzeźba Sudetów jest wyjątkowo mocno zróżnicowana, a poszczególne pasma różnią się miedzy sobą nie
tylko nią, ale też budową geologiczną, klimatem i wielkością. Obok najstarszych Gór Sowich zbudowanych z
archaicznych gnejsów znajdują się tutaj góry pochodzenia wulkanicznego o stosunkowo młodym
geologicznie wieku (np. szczyty Gór Kaczawskich). Sudety to zarówno takie potężne formy polodowcowe jak
Śnieżne Kotły, jak i niewysokie choć urokliwe Góry Bardzkie, czy też jeszcze niższe Góry Odrzańskie
(zaledwie 680 m n.p.m.).
1
Budowa geologiczna Sudetów jest wyjątkowo złożona i ma długą historię. Praktycznie w każdej epoce
zdarzały się procesy kluczowe dla tworzenia się skał i całych pasm. Ostatecznie na rzeźbę gór i dolin miało
wpływ dwukrotne zlodowacenie i erozja.
Większość pasm składa się masywnych grzbietów o spłaszczonych kopulastych szczytach i stromych
zboczach, poprzecinanych głęboko dolinami rzek i strumieni. Charakterystycznymi elementami są różnego
rodzaju formy skalne i pozostałości po aktywności wulkanicznej w postaci stożków bazaltowych. Pomimo
pewnego podobieństwa każde pasmo Sudetów posiada wyraźnie odrębny charakter, wynikający głównie z
jego budowy i przeszłości geologicznej.
Klimat i przyroda
Klimat Sudetów jest wyjątkowo surowy jak na ich wysokość. Piętra roślinności są przesunięte około 200 m
niżej względem pobliskich Karpat. Natomiast klimat najwyższych partii Karkonoszy porównywalny jest
nawet z subpolarnym klimatem skandynawskim. Podobnie ostre warunki klimatyczne panują w Wysokim
Jesioniku oraz w szczytowych partiach Masywu Śnieżnika, Gór Orlickich i Izerskich. W tych ostatnich według
ostatnich pomiarów znajduje się na Hali Izerskiej polski biegun zimna.
Ponadto miejsca te charakteryzują się bardzo wysoką średnią opadów rocznych sięgającą 1500 mm.
Natomiast sam klimat Karkonoszy charakteryzuje się wyjątkowo częstym zamgleniem oraz bardzo mocnymi
wiatrami. Dni zarówno słonecznych i bezwietrznych w tych górach jest średnio w roku około 10% i mniej!
Klimat ten jest bardzo zróżnicowany. Niższe pasma oraz kotliny mają dużo wyższe średnie temperatury
roczne i dobowe, oraz niższe opady. Tutaj wiosna potrafi być już w pełni, kiedy w Karkonoszach i Górach
Izerskich lub w Jesionikach i Górach Orlickich panują świetne warunki narciarskie, a nawet potrafi dopadać
tam sporo wiosennego śniegu.
Sudecka przyroda nierozerwalnie związana jest z działalnością człowieka na tym terenie. Jest to obszar od
dawna zurbanizowany, paradoksalnie w ostatnich latach odradzający się pod względem ekologicznym.
Przed wojną czynnych było na tym terenie więcej kopalń, hut szkła i wszelakiego przemysłu, a zgęszczenie
ludności było dużo większe. Wsie podchodziły dużo wyżej w góry, a linia lasu zaczynała się także na większej
wysokości.
Pod koniec lat 70 i na początku 80, doszło wskutek kwaśnych deszczy do katastrofy ekologicznej. Później - w
latach 90 XX w. doszło do upadku przemysłu i zamknięcia kopalń, przez co przyroda nieco odetchnęła.
Ponadto widoczne efekty zaczęło przynosić wtórne zalesianie zniszczonych obszarów leśnych.
Całość sudeckiej przyrody charakteryzuje się ciekawą szatą roślinną oraz bogatym zbiorem dzikiej fauny
górskiej, polnej i leśnej.
WAŻNIEJSZE SZLAKI SUDECKIE
Główny Szlak Sudecki
Kolor czerwony, nosi imię Mieczysława Orłowicza. Biegnie od Świerardowa przez Góry Izerskie, Karkonosze,
Rudawy Janowickie, Góry Kamienne, Góry Sowie, Wzgórza Włodzickie, Góry Stołowe, Góry Bystrzyckie, Rów
Górnej Nysy, masyw Śnieżnika i Góry Złote aż do Prudnika.
Przebieg:
Na przestrzeni lat przebieg szlaku ulegał pewnym modyfikacjom. Obecnie rozpoczyna się w ŚwieradowieZdroju, prowadzi przez Góry Izerskie (Wysoka Kopa, Wysoki Kamień) do Szklarskiej Poręby, następnie przez
Karkonosze (Wodospad Kamieńczyka, Wielki Szyszak, Przełęcz pod Śnieżką) do Karpacza; kolejnymi etapami
są Rudawy Janowickie (Skalnik) do Krzeszowa, Góry Kamienne i Góry Czarne do Jedliny-Zdroju; Góry Sowie
(Wielka Sowa), Przełęcz Srebrna oddzielająca je od Gór Bardzkich. Dalej, interesującą miejscowością na
szlaku są Wambierzyce, skąd trasa prowadzi w Góry Stołowe (Skalne Grzyby, Błędne Skały) i do sudeckich
uzdrowisk: Kudowy-Zdroju, Dusznik-Zdroju; dalej: Góry Orlickie, Bystrzyckie, Krowiarki, Masyw Śnieżnika,
Wodospad Wilczki, Lądek-Zdrój, Góry Złote do Paczkowa (gdzie przez wiele lat kończył się na dworcu PKP)
i dalej przez Piotrowice Nyskie, Głuchołazy, Góry Opawskie do Prudnika. Szlak omija kilka ważnych
sudeckich punktów, w tym szczyty: Śnieżki oraz Śnieżnika.
Długość szlaku to około 440 kilometrów, a szacowany czas przejścia - 104 godziny
2
Europejski Szlak Długodystansowy
Część tego szlaku biegnąca w Sudetach liczy ok. 250 km. (Znakowany niejednolitym kolorem). Szlak ten
biegnie z rejonu Jakuszyc przez Góry i Pogórze Izerskie, Góry Kaczawskie, Rudawy Janowickie, Kotlinę
Kamieniogórską, Góry Wałbrzyskie, Góry Bardzkie, Góry Złote, Góry Bialskie i masyw Śnieżnika do
Boboszowa.
Szlak Zamków Piastowskich
Długość 146 km, znaki zielone. Szlak biegnie od zamku Grodziec na Pogórzu Kaczawskim, przez m. inn.
Wleń, Jelenią Górę, Sokole Góry, Bolczów, Bolków, Świny, Książ do Zagórza Śląskiego.
Szlak Wygasłych Wulkanów
Szlak ten biegnie na Pogórzu Kaczawskim i Przedgórzu Sudeckim, jego długość to 85 km a znaki żółte.
Biegnie od Legnickiego Pola przez Jawor, Park Krajobrazowy "Chełmy", Organy Wielisławskie i Ostrzycę do
Złotoryi.
3
POLSKIE PASMA BESKIDÓW
leżą w
PROWINCJI: KARPATY ZACHODNIE
PODPROWINCJI: ZEWNĘTRZNE KARPATY ZACHODNIE
PASMA BESKIDZKIE TO:
BESKID ŚLĄSKI
BESKID MAŁY
BESKID ŻYWIECKI
BESKID ŚREDNI (MAKOWSKI)
BESKID WYSPOWY
GORCE
BESKID SĄDECKI
BESKID NISKI
PONADTO NA TERENIE POLSKI ZNAJDUJĄ SIĘ JESZCZE
BIESZCZADY (część zachodnia)
ORAZ GÓRY SANOCKO-TURCZAŃSKIE
NALEŻĄCE DO
PROWINCJI: KARPATY WSCHODNIE
PODPROWINCJI: ZEWNĘRZNE KARPATY WSCHODNIE
BESKID ŚLĄSKI
NAJBARDZIEJ NA ZACHÓD WYSUNIĘTA GRUPA GÓRSKA POLSKICH BESKIDÓW. TEREN OBJĘTY „PARKIEM
KRAJOBRAZOWYM BESKIDU ŚLĄSKIEGO”. NA B. ŚLĄSKI SKŁADAJĄ SIĘ 2 PASMA. WYŻSZE I ROZLEGLEJSZE TO
PASMO BARANIOGÓRSKIE, A MNIEJSZE I O NIŻSZEJ WYSOKOŚCI TO PASMO STOŻKA I CZANTORII. NAJWYŻSZY
SZCZYT ~ SKRZYCZNE 1257M. NA TERENIE BESKIDU ŚLĄSKIEGO W MASYWIE BARANIEJ GÓRY ZNAJDUJĄ SIĘ
ŹRÓDŁA WISŁY. GRUPA TA OBFITUJĄCA W ROZMAITE FORMY WYCHODNI SKALNYCH I SKAŁEK JEST
NAJSILNIEJ ZAGOSPODAROWANYM TURYSTYCZNIE PASMEM BESKIDZKIM.
DOLINA WISŁY
USTROŃ – miejscowość uzdrowiskowa. Od końca 18 w. Rozój miejscowości związany z hutnictwem. 1780
rok 1 wielki piec. W 1888 roku doprowadzono do Ustronia linię kolejową z Goleszowa. Z hutnictwem
związane były początki uzdrowiska. W 1804 powstał pierwszy budynek zdrojowy. W latach
siedemdziesiątych powstało w Ustroniu - Zawodziu skupisko 18 domów sanatoryjnych zwanych ze względu
na kształt „Piramidami”. W roku 1967 zaczęła funkcjonować kolej linowa na Czantorię.
WISŁA – duży ośrodek wczasowo-turystyczny wbrew nazwie jednej ze stacji kolejowych nie ma statusu
uzdrowiska. Popularyzatorem walorów Wisły był badacz kultury ludobej Bogumił Hoff, który osiadł w Wiśle
w 1885 r. Do Hoffa dołączył wkrótce warszawski Wisła nabrała po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.
W 1929 roku doprowadzono tu linię kolejową, którą przedłużono w 1932 aż do Głębców. W latach 1929 –
31 powstaje na Zadnim Groniu „zameczek” prezydencki. W centrum miejscowości przy placu Hoffa mieści
się „muzeum beskidzkie” im. A. Podżorskiego. W roku1968 oddano drogę do Szczyrku przez przełęcz
Salmopolską.
BESKID MAŁY
NA ZACHODZIE ODDZIELONY OD B. ŚLĄSKIEGO „BRAMĄ WILKOWICKĄ”, NA WSCHODZIE OGRANICA GO
DOLINA SKAWY. PO PÓŁNOCNEJ STRONIE STOKI B. MAŁEGO OPADAJĄ NA POGÓRZE ŚLĄSKIE. NA
POŁUDNIU OD PASMA PEWELKIEGO B. ŚREDNIEGO ODDZIELA GO TZW. „BRAMA KOCOŃSKA”. BESKID MAŁY
ROZDZIELONY JEST KORYTEM SOŁY NA 2 NIERÓWNE CZĘŚCI: MNIEJSZE PASMO MAGÓRKI WILKOWICKIEJ
ORAZ TZW. „GÓRY ZASOLSKIE”, PODZIELONE NA KILKA MASYWÓW, JAK GRUPA ŁAMANEJ SKAŁY CZY
MASYW LESKOWCA. W TYM OSTATNIM ZNAJDUJE SIĘ GÓRA KTÓREJ NZWA UPAMIĘTNIA PAPIEŻA POLAKA „GROŃ JANA PAWŁA”. NAJWYŻSZYM SZCZYTEM B. MAŁEGO JEST CZUPEL – 933m W PASMIE MAGÓRKI W.
4
KASKADA SOŁY I ELEKTROWNIA NA GÓRZE „ŻAR”
NA SOLE, KTÓRA PRZEPŁYWA PRZEZ BESKID ŻYWIECKI SĄ 3 ZBIORNIKI WODNE: JEZIORO ŻYWIECKIE,
MIĘDZYBRODZKIE I CZANIECKIE. NA SZCZYCIE ŻARU WYBUDOWANY JEST ZBIORNIK GÓRNY ELEKTROWNI
„SZCZYTOWO-POMPOWEJ”, DLA KTÓREJ DOLNYM ZBIORNIKIEM JEST JESIORO MIĘDZYBRODZKIE. NA
SZCZYT ŻARU WWJEŻDŻA KOLEJ SZYNOWA Z MIĘDZYBRODZIA ŻYWIECKIEGO. NA STOKACH TEJ GÓRY
ZNAJDUJE SIĘ RÓWNIEŻ SZKOŁA SZYBOWCOWA.
BESKID ŚREDNI (MAKOWSKI)
GRANICE BESKIDU ŚREDNIEGO CZĘSTO SĄ INACZEJ UJMOWANE PRZEZ RÓŻNYCH AUTORÓW. Można
wyróżnić następujące pasma tej grupy górskiej:
 Pasmo Lubomira (904 m n.p.m., najwyższy szczyt Beskidu Makowskiego) i Łysiny – jedyne pasmo
Beskidu Makowskiego o południkowym przebiegu.
 Grupa Koskowej Góry
 Pasmo Pewelskie z grupą Lasku i Żurawnicą (dochodzące aż do Kotliny Żywieckiej)
 Pasmo Babicy
 Masyw Klimasa i Zębolowej
 Pasmo Stołowej Góry
 Grupa Przykrzca
 Pasmo Chełmu
 Pasmo Barnasiówki
Głównymi rzekami Beskidu Makowskoiego są: Raba – mająca swe źródła pod Przełęczą Sieniawską oraz
Skawa mająca początek pod Przełęczą Bory (in. Spytkowicką). Częściowo teren B. Średniego odwadniany
jest także przez Koszarawę – dopływ Soły. Na Skawie od ok. 20 lat trwa budowa zbiornika retencyjnego z
zaporą w Świnnej Porębie. Wody zbiornika mają być udostępnione także dla celów rekreacyjnych.
Na Lubomirze działa odbudowane obserwatorium astronomiczne.
W beskidze Śr. są takie ciekawe obiekty zabytkowe jak: dwór w Stryszowie, zespół klasztorny w Kalwarii
Zebrzydowskiej, czy Lanckorona.
BESKID WYSPOWY
W BESKIDZIE WYSPOWYM TAKŻE GRANICE GÓROTWORU NIE SĄ SPÓJNE U RÓŻNYCH AUTORÓW.
Przeciętna wysokość szczytów Beskidu Wyspowego waha się w granicach 900-1000m. n.p.m. Najwyższym
wzniesieniem tego pasma jest Mogielica 1170m. Charakterystyczną cechą B. Wyspowego jest jakby
"wyrastanie" odosobnionych szczytów. Szczyty te mają strome, czasem bardzo spadziste stoki,
wierzchowina jednak z reguły jest płaska i wylesiona. Góry te, zwłaszcza w części zach. nie łączą się tu w
zasadzie w długie pasma, lecz tworzą „wyspy” otoczone głębokimi i szerokimi dolinami.
Dzięki pomocy finansowej samorządu województwa udzielonej w 2007 r. gminie Dobra w 2008 r. powstała
wieża widokowa na górze Mogielica, która stała się dużą atrakcją turystyczną.
BESKID ŻYWIECKI
NAJWIĘKSZA OBSZAROWO I NAJWYŻSZA GRUPA BESKIDÓW ZACHODNICH. ROZCIĄGA SIĘ WZDŁUŻ POLSKOSŁOWACKIEJ GRANICY OD KISUC I ŚLĄSKA PO ORAWĘ GORCE I PODHALE. LEŻY TU NAJWYŻSZY SZCZYT
BESKIDÓW – BABIA GÓRA 1725m, której teren objęty jest BABIOGÓRSKIM PARKIEM NARODOWYM. Duży
obszar B. Żywieckiego objęty jest ochroną jako Park Krajobrazowy. Drugim co do wysokości szczytem jest
PILSKO 1557m. W B. Żywieckim można wyróżnić następujące grupy i pasma: „Worek Raczański”- od Przeł.
Zwardońkiej do Glinki Ujsolskiej, gniazda Pilska i Romanki, Pasmo Babiogórskie, Pasmo Mędralowej, Pasmo
Jałowieckie, Pasmo Polic i Pasmo Podhalańskie (Żeleźnicy).
GORCE
Zajmują obszar około 530 km kwadratowych. Od północy stykają się z Beskidem Wyspowym, natomiast na
wschodzie Dunajec oddziela je od Beskidu Sądeckiego. Zachodnią granicę Gorców stanowi Raba. Na
południu oddziela je od Podhala i Pienin Dunajec oraz potok Krośnica. NAJWYŻSZYM SZCZYTEM GORCÓW
JEST TURBACZ (1310m). Stanowi on jednocześnie centralną część całego masywu, skąd rozchodzi się kilka
ramion. Jedynie Pasmo Lubania (1211m), które oddzielone jest od ramienia Kiczory (1282m) Przełęczą
5
Knurowską (846m), jest dosyć mocno wyodrębnione od pozostałej części Gorców. Gorce charakteryzują się
dosyć łagodnym ukształtowaniem grzbietów, czego najlepszym przykładem jest Turbacz. Gorczańskie
szczyty są z reguły zalesione, jednak dość licznie występują bardzo malownicze polany o dużych walorach
widokowych.
Najwartościowsze przyrodniczo obszary Gorców wchodzą w skład Gorczańskiego Parku Narodowego, który
został utworzony w 1981 roku. Powierzchnia parku wynosi obecnie blisko 7000 hektarów co stanowi około
13 procent całej powierzchni Gorców. W granicach parku znajdują prawie wszystkie ważniejsze szczyty
gorczańskie: Jaworzyna Kamienicka, Kiczora, Kudłoń, Gorc, Mostownica, Czoło Turbacza, Obidowiec,
Przysłop, Wierch Spalone. Poza parkiem znalazły się Turbacz i Lubań. Park swym zasięgiem obejmuje przede
wszystkim obszary leśne.
Położenie Gorów sprawia, że oferują one turystom przepiękne widoki na Podhale oraz oddalone o
kilkadziesiąt kilometrów - Tatry.
BESKID NISKI
B. Niski obejmuje obszar górski ciągnący się od rzek: Mochnaczki i Kamienicy na zachodzie po doliny
Osławicy i Osławy na wschodzie. Północną granicę Beskidu tworzy linia kolejowa Nowy Sącz-Stróże, dalej
Obniżenie Gorlickie i Doły Jasielsko-Sanockie. Od południa polską część wyznacza główny wododział Karpat
(pomiędzy zlewiskiem Bałtyku i Morza Czarnego) wzdłuż którego przebiega granica państwowa ze
Słowacją.W grzbiecie Karpat to odcinek od Przełęczy Tylickiej na zachodzie, która oddziela go od Beskidu
Sądeckiego do Przełęczy Łupkowskiej na wschodzie. Beskid Niski mimo że stanowi najniższy łańcuch górski
polskich Karpat jest najrozleglejszym pasmem Beskidów Zachodnich. Najwyższym szczytem jest Lackowa
997m. w Górach Hańczowskich, a największym obniżeniem Przełęcz Dukielska.
Magurski Park Narodowy - utworzony w 1995 r. obejmuje znaczną część obszaru źródłowego Wisłoki tj.
masyw Magury Wątkowskiej oraz fragment głównego grzbietu karpackiego przy granicy ze Słowacją. Aż
93% jego powierzchni zajmują lasy. Na wygląd krajobrazu parku wpływa głównie Wisłoka ze swoimi
licznymi dopływami. Ta typowo górska rzeka tworzy malownicze przełomy i zakola. W parku zwracają
uwagę dobrze zachowane naturalne starodrzewy, bogata fauna puszczańska, ciekawa flora, urozmaicone
formy skalne zbudowane ze skał fliszowych płaszczowiny Magurskiej oraz zabytki kultury łemkowskiej.
Jaśliski Park Krajobrazowy - leży w południowo-wschodniej części Beskidu Niskiego, wzdłuż granicy ze
Słowacją. Osobliwością parku są unikatowe w Karpatach zbiorowiska jaworzyny górskiej - lasu, w którym
dominują jawory i wiązy, a w runie obficie występuje rzadka paproć - języcznik zwyczajny.
Diabli kamień - grupa skał (pomnik przyrody) na zboczu góry Kosma w paśmie Magury Wątkowskiej koło
Folusza.
Jezioro Klimkowskie (Klimkówka) – zbiornik zaporowy utworzony na rzece Ropie w 1994 roku w pobliżu
miejscowości Łosie i Klimkówka w powiecie gorlickim. Woda zretencjonowana w zbiorniku jest
wykorzystywana do celów energetycznych. Poza funkcjami przyrodniczymi i krajobrazowymi zbiornik
posiada rownież znaczenie przeciwpowodziowe i turystyczno-rekreacyjne.
Góry Sanocko - Turczańskie - część Beskidów Lesistych, w obrębie Beskidów Wschodnich, położona między
dolinami Sanu i Stryja, w brzeżnej części Karpat. Pasma gór mają regularny, równoległy układ, region
przecięty jest skośnie granicą państwową polsko - ukraińską. Po stronie polskiej możemy wyróżnić Góry
Słonne położone na północ od Leska oraz Pasma Żukowa i Ostrego na południe od Ustrzyk Dolnych.
Najwyższym szczytem po polskiej stronie jest położony przy granicy z Ukrainą szczyt Jaworników 908 m
Przyroda tego regionu jest chroniona w formie Parku Krajobrazowego Gór Słonnych. Oddziela on Pogórze
Przemyskie i Bieszczady, a swoimi granicami dociera aż do Ustrzyk Dolnych i Krościenka.
BIESZCZADY
Zachodnia część Beskidów Wschodnich, między Przełęczą Łupkowską a Przełęczą Wyszkowską. Najwyższy
szczyt Bieszczadów po stronie Polskiej to – Tarnica 1346 m. Bieszczady należą do Beskidów Wschodnich,
które są częścią Zewnętrznych Karpat Wschodnich. Mimo iż szczytowe partie zajmują połoniny, to
Bieszczady zaliczane są do pasma Beskidów Lesistych.
6
Połonina – nazwa zbiorowisk muraw alpejskich i subalpejskich wykształconych ponad górną granicą lasu w
Karpatach Wschodnich, w Polsce najczęściej wiązana z Bieszczadami. Połonina jest wyrazem słowiańskim i
prawdopodobnie wywodzi się od słowa płonina, które oznacza miejsce płone – puste, nieużyteczne. W
językach południowosłowiańskich (m.in. słoweńskim i bułgarskim) słowo planina oznacza góry. Jest to
piętro roślinności o charakterze naturalnym, którego zasięg poszerzony został znacznie przez działalność
człowieka (szałaśnictwo i formy pasterstwa takie jak wycinanie zarośli, krzewów i drzew, wypalanie lasu,
koszarowanie, wypas owiec i bydła, koszenie). Przykłady połonin:
 Połonina Caryńska,
 Połonina Wetlińska,
 Połonina Bukowska,

Połonina Borżawa.
Główny Szlak Beskidzki im. Kazimierza Sosnkowskiego – szlak turystyczny znakowany kolorem czerwonym
biegnący od Ustronia do Wołosatego. Najdłuższy szlak w polskich górach, liczy ponad 500 km długości,
przebiega przez Beskid Śląski, Beskid Żywiecki, Gorce, Beskid Sądecki, Beskid Niski oraz Bieszczady.
Przebieg Głównego Szlaku Beskidzkiego: Ustroń PKP – Równica, schr. PTTK – Ustroń Polana – Czantoria
Wielka – Przeł. Beskidek – Wielki Soszów – Stożek, schr. PTTK (7h 30min.) – Kiczory – Kubalonka – Przeł.
Szarcula – Stecówka – Przysłop, schr. PTTK (12h 15min.) – Barania Góra – Magurka Wiślańska – Magurka
Radziechowska – Węgierska Górka – Słowianka – Przeł. Pawlusia – Rysianka, schr. PTTK (22h 30min.) – Trzy
Kopce – Hala Miziowa – schr. PTTK (24h 30min.) – Przełęcz Glinne – Przeł. Głuchaczki – Mędralowa – Przeł.
Jałowiecka – Żywieckie Rozstaje – Markowe Szczawiny, schr. PTTK (32h) – Przeł. Brona – Babia Góra –
Przełęcz Krowiarki – Hala Śmietanowa – Polica – Hala Krupowa, schr. PTTK (38h 30min.) – Przeł. Malinowe –
Bystra – Jordanów – Rabka – Maciejowa, schr. PTTK (48h 30min.) – Stare Wierchy, schr. PTTK (49h 15min.)
– Turbacz (51h) – Kiczora – Przełęcz Knurowska – Lubań – Krościenko – Dzwonkówka – Prehyba, schr. PTTK
(64h 45min.) – Radziejowa – Wielki Rogacz – Trześniowy Groń – Kordowiec – Rytro – Cyrla – Hala Pisana –
Hala Łabowska, schr. PTTK (74h 45min.) – Runek – Jaworzyna Krynicka, schr. PTTK (78h 15min.) – Czarny
Potok – Krynica (274km; 81h) – Huzary – Mochnaczka Niżna – Banica – Ropki – Hańczowa (87h 30min.) –
Kozie Żebro – Regietów – Rotunda – Wołowiec – bacówka w Bartnem, schr. PTTK (95h 30min.) – Wątkowa
– Ostrysz – Kamień – Kąty (104h) – Grzywacka Góra – Chyrowa – Kamienna Góra – Nowa Wieś (110h) –
Lubatowa – Iwonicz Zdrój (114h) – Rymanów Zdrój – Rudawka Rymanowska – Puławy (121h) – Tokarnia –
Komańcza (129h) – Duszatyn – Chryszczata – Przeł. Żebrak – Jaworne – Cisna (138h 30min.) – Jasło –
Smerek (wieś) – (145h 30min.) – Przeł. Orłowicza – schronisko na Połoninie Wetlińskiej – Berehy Górne
(151h) – Połonina Caryńska – Ustrzyki Górne (154h 30min.) – Tarniczka – Halicz (160 h) – Rozsypaniec –
Przełęcz Bukowska – Wołosate (519km; 162h 30min.); w nawiasach orientacyjny łączny czas przejścia i
odległość.
Mały Szlak Beskidzki – szlak turystyczny o długości 137 km znakowany kolorem czerwonym, biegnący od
Straconki w Bielsku-Białej po Luboń Wielki. Jest czwartym pod względem długości szlakiem polskich Karpat.
Prowadzi przez tereny Beskidów, które omija swoim przebiegiem Główny Szlak Beskidzki – Beskid Mały,
Beskid Makowski oraz Beskid Wyspowy.
Przebieg Małego Szlaku Beskidzkiego: Bielsko-Biała Straconka – Gaiki – Przełęcz „u Panienki” – Hrobacza
Łąka, schr. (2h) – Żarnówka Zapora (4 h) – Żar – Wielka Cisowa Grapa – Przełęcz Kocierska (9h) – Potrójna –
Łamana Skała (11h 30 min.) – Leskowiec – Groń Jana Pawła II, schr. PTTK (13h) – Krzeszów – Żurawnica –
Gołuszkowa Góra – Zembrzyce – Chełm – Palcza (20h 45min.) – Babica – Sularzowa – Myślenice (25h
45min.) – Uklejna – Śliwnik – Działek (29h) – Kudłacze, schr. PTTK – Łysina – Lubomir – Przeł. Jaworzyce –
Wierzbanowska Góra – Przeł. Wielkie Drogi – Kasina Wielka (35h 15min.) – Lubogoszcz – Mszana Dolna
(39h 30min.) – Przełęcz Glisne (41h) – Luboń Wielki, schr. PTTK (137km; 42h 30min.).
Góry Świętokrzyskie
powstały w czasie hercyńskich ruchów górotwórczych, następnie były przez wiele milionów lat niszczone
przez wody płynące, deszcze, śniegi i lody. Spowodowało to obniżenie tych gór i złagodzenie kształtów.
Dla krajobrazu Góry Świętokrzyskich charakterystyczne są niewysokie pasam górskie oddzielone rozległymi
dolinami, w których leniwie płyną rzeki. Najwyższe pasmo tych gór Łysogóry zbudowane jest z twardych
7
skał - piaskowców kwarcytowych. Skały te, mimo swej twardości, uległy w ciągu wieków silnemu
zniszczeniu. Dzieła tego dokonała woda zamarzająca i rozmarzająca w szczelinach skalnych. Kwarcyty pękały
i z litej skały tworzyły się głazy o ostrych krawędziach. Dziś możemy je oglądać na stokach Łysogór. Są to
gołoborza.
Do niedawna ozdobą krajobrazu tej grupy górskiej były lasy jodłowe i modrzewiowe. Dziś te lasy giną na
skutek zanieczyszczenia powietrza. Najmniej odporne na zanieczyszczenia są jodły. lepiej znoszą je
modrzewie i drzewa liściaste, gdyż zrzucają igły i liście na ziemię, co pozwala na coroczne pozbywanie się
części trujących substancji. Resztki wspaniałej niegdyś przyrody chroni się w Świętokrzyskim Parku
Narodowym. 1950 rok.
Obecnie nie lasy, a skały są najważniejszym bogactwem tych gór. Wśród skał największą dużą wartość mają
wapienie. W tych skałach rozwijają się też zjawiska krasowe, Najbardziej znanym przykładem jest tu Jaskinia
Raj
Dymarka – dawny piec hutniczy, w którym przez redukcję tlenkowych rud żelaza za pomocą węgla
drzewnego otrzymywano żelazo w postaci gąbczastej, zawierającej żużel.
Żelazo nadające się do wyrobu narzędzi, broni itp. uzyskiwano przez usunięcie z łupki żużla na drodze
wielokrotnego przekuwania. Tzw. proces dymarkowy znany był od bardzo dawna, w Europie już ok. 1000 r.
p.n.e., na ziemiach polskich od ok. IV w. p.n.e..
Dymarki Świętokrzyskie – impreza plenerowa odbywająca się co roku w Nowej Słupi u stóp Łysej Góry.
Niezmiennie poświęcona jest prezentacji wyników badań nad starożytnym hutnictwem żelaza w Górach
Świętokrzyskich. Od kilku lat Dymarki Świętokrzyskie odbywają się w połowie sierpnia, aby przybliżyć
antyczną metalurgię żelaza przebywającym w tym regionie turystom.
W skład Gór Świętokrzyskich wchodzi kilkanaście pasm. Są one położone równolegle do siebie, ciągnąc się z
zachodu na wschód. Główną oś stanowi ciąg pasm o długości ok. 70 km. Rozpoczyna się on w okolicach
Dobrzeszowa na zachodzie. W jego skład wchodzą od zachodu: Pasmo Dobrzeszowskie, Pasmo Oblęgorskie,
Wzgórza Tumlińskie, Pasmo Masłowskie, Łysogóry oraz Pasmo Jeleniowskie, które kończy się w okolicach
Opatowa. Ciąg ten pocięty jest przełomami rzek: Łosośnej, Bobrzy, Lubrzanki i Słupianki. Na południe od
Łysogór znajduje się niewielkie Pasmo Bielińskie.
Na terenie Kielc oraz w ich okolicach znajdują się: Pasmo Kadzielniańskie oraz Wzgórza Szydłówkowskie.
Czerwony szlak turystyczny Gołoszyce – Kuźniaki – (Główny Szlak Świętokrzyski). Jest najdłuższym szlakiem
tych gór – ma długość 105 km. Prowadzi przez wszystkie najważniejsze miejsca regionu: Jeleniowski Park
Krajobrazowy, Świętokrzyski Park Narodowy, poprzez Łysiec, Łysicę i Radostową, skończywszy na lasach
suchedniowskich i oblęgorskich.
Na trasie szlaku znajduje się szereg rezerwatów przyrody oraz znanych atrakcji turystycznych – warto
odwiedzić m.in. sanktuarium na Świętym Krzyżu, Nową Słupię, Świętą Katarzynę i Kakonin.
W 1983 szlakowi nadano imię Edmunda Massalskiego.
KORONA GÓR POLSKICH – wykaz szczytów:
nr
pasmo
nazwa
wysokość
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Góry Świętokrzyskie
Masyw Ślęży (Przedg. Sudec.)
Góry Kaczawskie
Góry Bardzkie
Góry Wałbrzyskie
Góry Opawskie
Beskid Makowski
Góry Stołowe
Beskid Mały
Góry Kamienne
Rudawy Janowickie
Góry Bystrzyckie
Góry Złote
Beskid Niski
Góry Sowie
ŁYSICA
ŚLĘŻA
SKOPIEC
KŁODZKA GÓRA
CHEŁMIEC
BISKUPIA KOPA
LUBOMIR
SZCZELINIEC WIELKI
CZUPEL
WALIGÓRA
SKALNIK
JAGODNA
KOWADŁO
LACKOWA
WIELKA SOWA
612
718
724
765
869
889
912
919
934
936
945
977
989
997
1015
8
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
Pieniny
Góry Orlickie
Góry Bialskie
Góry Izerskie
Beskid Wyspowy
Beskid Śląski
Beskid Sądecki
Gorce
Bieszczady
Masyw Śnieżnika
Karkonosze
Beskid Żywiecki
Tatry
WYSOKA
ORLICA
RUDAWIEC
WYSOKA KOPA
MOGIELICA
SKRZYCZNE
RADZIEJOWA
TURBACZ
TARNICA
ŚNIEŻNIK
ŚNIEŻKA
BABIA GÓRA
RYSY
9
1050
1084
1112
1126
1170
1257
1262
1310
1346
1425
1602
1725
2499