TARNÓW. BUDŻET OBYWATELSKI 2016 Raport z monitoringu

TARNÓW. BUDŻET OBYWATELSKI 2016 Raport z monitoringu

TARNÓW. BUDŻET OBYWATELSKI 2016
Raport z monitoringu
Opracowanie: Paweł Wyszomirski
Katowice, grudzień 2015
Stowarzyszenie Aktywności Obywatelskiej Bona Fides
Kontakt do realizatora projektu:
Stowarzyszenie Aktywności Obywatelskiej Bona Fides
e-mail: [email protected]
adres: ul. Warszawska 19 (pierwsze piętro), 40-009 Katowice
tel/fax: +48 32 203 12 18
strona internetowa: http://bonafides.pl
Partnerem w projekcie jest Spółdzielnia Kooperatywa Pozarządowa
w Warszawie
Kontakt do autora raportu
Paweł Wyszomirski
e-mail: [email protected]
Projekt graficzny: Ewa Waszut
Raport podlega licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa – na tych
samych warunkach 3.0 Polska
https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/
Raport owstał w ramach projektu:
Projekt jest współfinansowany z Funduszy EOG w ramach programu
Obywatele dla Demokracji
Spis treści:
Wstęp.........................................................................................................................................4
Metodologia............................................................................................................................. 4
Tworzenie zasad budżetu obywatelskiego.................................................................... 4
Wdrożenie BO/BP.................................................................................................................... 6
Przygotowanie projektów................................................................................................... 7
Zgłaszanie i weryfikacja projektów................................................................................... 8
Realizacja projektów............................................................................................................ 10
Budżet BO/BP......................................................................................................................... 10
Odstępstwa od zasad i protesty dotyczące funkcjonowania BO/BP................... 10
Ewaluacja................................................................................................................................ 11
Kwestie ogólne..................................................................................................................... 11
Podsumowanie i wnioski.................................................................................................. 12
Wstęp
Monitoring budżetu obywatelskiego (BO/BP) w Tarnowie był prowadzony w ramach projektu „Skontroluj
jak działa budżet obywatelski w twojej gminie”, realizowanego ze środków programu Obywatele dla
Demokracji pochodzących z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Projekt rozpoczął
się we wrześniu 2014 r. i potrwa do kwietnia 2016 r. Liderem projektu jest Stowarzyszenie Aktywności
Obywatelskiej Bona Fides z siedzibą w Katowicach.
Badanie było prowadzone od 13 maja do 30 listopada 2015 r. W ramach monitoringu sprawdzana była
procedura regulująca funkcjonowanie budżetu obywatelskiego w Tarnowie oraz sposób jej wdrażania.
Uwaga podczas monitoringu skupiona była głównie na czwartej edycji budżetu realizowanej w 2015 r.,
choć w niektórych przypadkach analizie poddano także trzecią edycję z 2014 r.
Metodologia
Informacje w ramach monitoringu zbierane były przy użyciu następujących technik:
• analiza dokumentów (w tym m.in. zarządzenia nr 185/2015 i 186/2015 prezydenta z dnia 29 maja 2015 r.
oraz nr 311/2015 z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie przedłużenia terminu do zgłaszania projektów w ramach
budżetu obywatelskiego na 2016 rok),
• analiza strony internetowej urzędu miasta (podstrona dedykowana budżetowi obywatelskiemu),
• wywiad bezpośredni z pracownikiem Wydziału Komunikacji Społecznej Urzędu Miasta,
• analiza lokalnych mediów, poprzez monitoring słów kluczowych „budżet obywatelski” i „budżet partycypacyjny” z wykorzystaniem narzędzia Google Alerts.
• analiza i selekcja zebranych danych.
Tworzenie zasad budżetu obywatelskiego
Zespół ds. BO/BP
Na etapie przygotowania zasad budżetu obywatelskiego nie istniał żaden zespół, a proces w żaden sposób
nie był uspołeczniony. Zespół zajmujący się weryfikacją projektów został powołany dopiero na etapie
oceny projektów zarządzeniem prezydenta miasta nr 371/2015 z 18 września 2015 r.
Tworzenie regulaminu
Proces opracowania zasad
Podstawą do prac dla zespołu nad zasadami funkcjonowania edycji 2016 była ewaluacja wewnętrzna
edycji z roku 2015. Do dyskusji o regulaminie włączali się przedstawiciele rad osiedli. Ich wnioski dotyczyły
głównie sposobu podziału pieniędzy między poszczególne dzielnice.
Głównymi zmianami, jakie zaszły między edycją 2015 i 2016 było wyłączenie z procesu ubiegania się
o środki BO/BP jednostek podległych urzędowi miasta oraz wprowadzenie podziału projektów na
ogólnomiejskie i osiedlowe wraz z przelicznikiem kwot na poszczególne osiedla, a także wprowadzenie
wymogów odnoszących się do warunków jakie muszą spełnić mieszkańcy, aby zgłaszać projekty, i później
na nie głosować. Wersja końcowa regulaminu nowej edycji została przedstawiona radnym, a następnie
podpisana przez prezydenta.
Zmiana zasad procesu
W trakcie realizacji pierwszego etapu budżetu obywatelskiego zdecydowano o zmianach zasad
funkcjonowania i „wydłużeniu” czasu na składanie wniosków. Zmiana ta była spowodowana zauważeniem
dużej liczby projektów, które wpłynęły z niewielkimi błędami (np. prawidłowe poparcie dla pomysłu przez
4
24 mieszkańców, a nie 25) oraz faktem nie zgłoszenia żadnego pomysłu przez mieszkańców dwóch osiedli.
Nowe zarządzenie prezydenta „wydłużało” okres składania wniosków oraz dopuszczało wprowadzenie
korekt do już złożonych projektów w wypadku projektów osiedlowych.
Przy czym zarządzanie nr 311/2015 w sprawie przedłużenia terminu do zgłaszania projektów w ramach
budżetu obywatelskiego na 2016 rok faktycznie ustanawiało nową datę składania wniosków na 5 sierpnia
2015 r. Ukazało się bowiem 24 lipca 2015 r. a więc w dwa tygodnie po pierwotnym terminie, który upływał
14 lipca.
Dodatkowo na stronie internetowej poświęconej budżetowi obywatelskiemu nigdy nie zmieniono daty
składania wniosków i do momentu sporządzenia raportu, widniała tam data 14 lipca 2015 r. (http://www.
tarnow.pl/Miasto/Budzet-Obywatelski-2016/Harmonogram)1
Proces informowania
Informacja o tworzeniu regulaminu budżetu obywatelskiego nie była upubliczniana. Pierwsza informacja
o budżecie obywatelskim pojawiła się w mediach lokalnych 31 maja 2015 r. (Portal tarnowskieinfo.pl),
a więc w dwa dni po podpisaniu przez prezydenta zarządzenia w tej sprawie. Dotyczyła ona oczywiście
uruchomienia nowej edycji budżetu.
Do 10 czerwca na portalu internetowym urzędu miasta, w tym serwisie poświęconym budżetowi
obywatelskiemu, nie było żadnych informacji o pracach lub uruchomieniu nowej edycji budżetu
obywatelskiego na rok 2016. Tego samego dnia informacja o uruchomieniu procedury uchwalania budżetu
obywatelskiego znalazła się w serwisie PAP i innych mediach korzystających z tych depesz (np. Portal
Samorządowy). Wcześniej, 29 maja informacja pojawiła się na profilu Facebook poświęconemu budżetowi
obywatelskiemu.
W momencie publikacji nowego zarządzenia prezydenta o wydłużeniu terminu składania wniosków,
wiadomość o zmianie ukazała się dopiero 27 lipca. Choć trzeba zauważyć, że zarządzenie zostało podpisane
w piątek - 24 lipca.
Wiadomość o tej zmianie ukazała się jedynie w aktualnościach, bez żadnego specjalnego wyróżnienia
na stronie głównej. W serwisie internetowym urzędu poświęconym budżetowi obywatelskiemu nie było
żadnej wzmianki na ten temat i jak wspomniano wcześniej, nie został zaktualizowany kalendarz procesu.
Dodatkowo przez cały czas na pierwszej stronie serwisu osadzony był film promujący budżet obywatelski,
w którym podawano jako datę ostateczną składania wniosków - 14 lipca.
Podsumowanie i wnioski
Formalizacja zespołu
Zgodnie z zarządzeniem nr 185/2015 z dnia 29 maja 2015 r. wykonanie zadań związanych z realizacją
budżetu obywatelskiego zostało powierzone dyrektorowi kancelarii rady miejskiej w urzędzie miasta.
W związku z wykonaniem zadania miał on współpracować z właściwymi kierownikami jednostek
organizacyjnych urzędu. Nadzór nad pracą sprawuje sekretarz miasta.
Jak widać z tych zapisów, w proces realizacji budżetu obywatelskiego, zaangażowanych zostało szereg
osób. Do formalizacji doszło dopiero na ostatnim etapie prac, a więc po wydaniu zarządzenia prezydenta
nr 371/2015 z 18 września 2015 r., a więc ostatnim dniu głosowania.
Etap tworzenia zasad budżetu obywatelskiego nie był więc w żaden sposób uspołeczniony. Wartym
rozważenia jest pomysł powołania zespołu nie tylko do weryfikacji projektów, ale także do uzgodnienia
zasad prowadzenia całego procesu. Ewentualnej formalizacji zespołu powinno też towarzyszyć określenie
zasobów (finansowych, kadrowych), które będzie on potrzebował dla realizacji powierzonych celów.
Z informacji przekazanych przez Urząd Miasta Tarnowa wynika, że powzięto kroki, które miały zapewnić dotarcie z wiadomością o ustanowieniu nowego terminu składania wniosków, w tym m. in. „zarządzenie przedłużające termin opublikowane
zostało w Biuletynie Informacji Publicznej, a na profilu Facebook poświęconemu budżetowi obywatelskiemu 2016 umieszczony
został post o możliwości składania dodatkowych wniosków.”
1 5
Zmiana zasad procesu
W trakcie edycji 2016 doszło do zmiany zasad procesu przyjęcia budżetu obywatelskiego. Według
uzyskanych informacji stały za tym przesłanki, wychodzące na przeciw oczekiwaniom mieszkańców
(uzupełnienie brakujących list poparcia, aktywizacja osiedli).
Jednak proces zmiany a zwłaszcza informowanie o jej dokonaniu budzi wątpliwości. Zmianie towarzyszyła
tylko publikacja nowego zarządzenia w BIP oraz informacja na Facebooku. Nie zadbano o zmianę
harmonogramu na stronie poświęconej budżetowi obywatelskiemu. Brak więc było spójnego komunikatu
po dokonanej zmianie.
Co do reguły w trakcie trwania procesu nie powinno się zmieniać jego zasad, co miało miejsce w edycji
2016. Zawsze zmiana będzie faworyzować jedną grupę kosztem drugiej (np. osoby, które zainteresowały
się budżetem dopiero po 14 lipca i odwiedzając stronę internetową nie dowiedziały się, że mogą jeszcze
złożyć wniosek, a osoby, które złożyły wnioski dowiedziały się o zmianie z rozmowy telefonicznej). Trudno
uznać profil na portalu Facebook za jedyny kanał (poza Biuletynem Informacji Publicznej) komunikacji
z mieszkańcami.
Wydaje się, że zasadnym byłoby opracowanie planu działania na wypadek tego rodzaju sytuacji w kolejnych
latach. Szczególnie ważny byłby plan informowania mieszkańców o zmianie i wykorzystanie do tego
wszystkich dostępnych magistratowi mediów. Podstawą na pewno zaś powinna być konsekwencja
w przekazywanej informacji i unikanie podawania różnych wiadomości w różnych miejscach.
Wdrożenie BO/BP
System informacji
Zapisy w regulaminie
W regulaminie budżetu obywatelskiego Tarnowa z 29 maja 2015 r. zawarty został par. 5, poświęcony
działaniom informacyjnym. Zapisano w nim, że „z chwilą udostępnienia (...) listy projektów dopuszczonych
do głosowania, mieszkańcom Miasta przysługuje prawo prowadzenia (...) działań informacyjnych
i promocyjnych dotyczących projektów dopuszczonych do głosowania. Działania (...) muszą być
prowadzone zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.” W paragrafie tym nie ma więcej punktów.
Portal internetowy
Głównym kanałem komunikacji związanej z budżetem obywatelskim jest strona internetowa
http://www.tarnow.pl/Miasto/Budzet-Obywatelski-2016, będąca elementem portalu urzędu miasta.
Strona jest zlinkowana ze strony głównej portalu.
Przy czym link w górnej części strony, który pojawia się okresowo, gdy trwa proces przyjmowania budżetu
obywatelskiego, odsyła do prawidłowej strony. Natomiast link w stopce strony, który umieszczony jest
na stałe - przez całą edycję 2016 i w momencie pisania raportu - odsyła do nieaktualnej podstrony
z informacjami o edycji 2015. Znacznie utrudnia to nawigację, bo po zakończeniu procesu na rok 2016 nie
ma ze strony głównej żadnego odesłania do jej wyników.
Sama podstrona zawiera prawie wszystkie podstawowe informacje dotyczące edycji 2016 (regulamin,
wyniki, protokoły, itp.). Brak jednak możliwości zapoznania się z opisami projektów zarówno tych wybranych,
jak i odrzuconych (brak informacji o przyczynach odrzucenia) lub nie wybranych w głosowaniu.
Podobnie wyglądała sytuacja na etapie głosowania, gdy w aplikacji do oddawania głosów pod adresem
http://budzetobywatelski.umt.tarnow.pl/ umieszczone zostały tylko tytuły projektów bez żadnego opisu.
Informacje o nich trzeba było osobno wyszukiwać i zamieszczone zostały tylko w pliku pdf, co znacznie
ogranicza dostęp. Po głosowaniu link do tego pliku został usunięty.
6
Materiały promocyjne
Pomimo braku zapisów o akcji promocyjnej w regulaminie budżetu obywatelskiego, urząd miasta
prowadził szereg działań informacyjnych. Początek kampanii stanowiły reklamy prasowe we wszystkich
tytułach lokalnych - Gazecie Wyborczej, Gazecie Krakowskiej i Dzienniku Polskim. Przygotowana kampania
była podzielona na dwa etapy. Pierwszy miał zachęcać do składania projektów, a drugi do głosowania.
W tym celu wykorzystano cztery miejskie billboardy, na których przy drugim etapie doklejono napis
„Głosuj!”. Nawiązano także współpracę z centrami handlowymi Gemini Park i Tarnovia, które udostępniły
na potrzeby kampanii nośniki typu citylight.
Dodatkowo poprzez mieszkańców rozdystrybuowano 150 plakatów w trzech seriach. Kampanii
towarzyszyły ogłoszenia radiowe i spot internetowy z udziałem prezydenta.
Łączny koszt kampanii to około 9 tys. zł.
Ważnym kanałem komunikacji z mieszkańcami był profil na portalu Facebook. Ze względu na niski koszt
i szybkość aktualizacji był on stale wykorzystywany na każdym z etapów procesu.
Spotkania z mieszkańcami
W trakcie edycji 2016 budżetu obywatelskiego odbyły się trzy spotkania z mieszkańcami, Każde z nich
trwało około pięciu godzin i łącznie wzięło w nich ponad 100 osób. Dodatkowo były organizowane
spotkania na osiedlach. Prezydent zachęcał także mieszkańców do udziału w budżecie jeszcze przed
ogłoszeniem procedury na swoich spotkaniach.
W urzędzie miasta prowadzone były także dyżury w godzinach od 16.00 do 19.00 dla osób, które chciały
złożyć projekt do budżetu obywatelskiego. Poza pracownikami wydziału komunikacji społecznej brali
w nich udział urzędnicy wydziału geodezji.
Przygotowanie projektów
W ramach tarnowskiego budżetu obywatelskiego projekty mogli zgłaszać wyłącznie mieszkańcy, mający
czynne prawo wyborcze. Pomysły mogły dotyczyć całego miasta lub wybranego osiedla.
Tematyka projektów została ściśle określona i mogła dotyczyć wyłącznie „budowy, modernizacji lub remontu
elementów infrastruktury miejskiej, działań mających na celu poprawę warunków życia i funkcjonowania
mieszkańców, wydarzeń o charakterze prospołecznym, kulturalnym, edukacyjnym lub sportowym”.
Dodatkowo wymagano, aby pomysły „były zgodne z obowiązującymi przepisami prawa, w tym nadawały
się do realizacji na zasadach określonych w ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych
(Dz.U. z 2013 r., poz. 907 z późn. zm.), nie mogły wskazywać wykonawcy, mieściły się w granicach zadań
i kompetencji Miasta, obejmowały całość jego realizacji, dotyczyły miejsc lub wydarzeń dostępnych dla
wszystkich mieszkańców, nie mogły dotyczyć obiektów zajętych na działalność jednostek organizacyjnych
Miasta.”
Ostatni warunek jest nowością wprowadzoną w tej edycji budżetu obywatelskiego, gdyż rok wcześniej
duża liczba projektów dotyczyła właśnie placówek podległych magistratowi (szkoły, biblioteki).
Wnioski do budżetu obywatelskiego złożyć można było osobiście lub przesłać na adres urzędu. W urzędzie
uruchomiony był punkt porad dla osób, przygotowujących projekty, z którego skorzystało kilkunastu
wnioskodawców. Porady udzielane były też telefonicznie.
Rady osiedli włączyły się w proces przygotowywania projektów na ich terenie. Prowadzone były spotkania,
które na celu miały wybranie priorytetowych dla danej dzielnicy pomysłów i ich zgłoszenie. Podejście takie
miało zapobiec konkurowaniu między projektami z jednej dzielnicy.
7
Zgłaszanie i weryfikacja projektów
Lista złożonych projektów została opublikowana na stronie internetowej dopiero po upływie terminu
ich składania. Szersze opisy, które i tak nie przekraczały 2-3 zdań, udostępniono tylko dla projektów
zaakceptowanych. Przy pomysłach odrzuconych podano tylko tytuł. Nie podawano uzasadnienia dla
podjętej decyzji2.1 Nigdzie w Internecie nie opublikowano pełnych wniosków zgłoszeniowych.
W regulaminie określono zasady weryfikacji pomysłów i harmonogram prac. Nie przewidziano możliwości
odwołań od decyzji o odrzuceniu projektu.
Wnioskodawcy, według informacji urzędu miasta, byli informowani indywidualnie poprzez rozmowę
telefoniczną o przyczynach odrzucenia ich pomysłu.
Na etapie weryfikacji projektów dokonano zmiany zasad i ustanowiono nowy termin składania pomysłów
po wcześniejszym zamknięciu tego etapu. Szczegóły zmiany zostały opisane we wcześniejszej części
raportu.
Głosowanie
W tarnowskim budżecie obywatelskim na projekty głosować mogły osoby posiadające czynne prawo
wyborcze oraz te, które ukończyły 16 lat i jednocześnie posiadają Tarnowską Kartę Miejską w wersji
„premium”.
Tarnowska Karta Miejska jest elektroniczną kartą miejską, która w wersji „premium” wydawana jest osobom
fizycznym na stałe zameldowanym w Tarnowie. Karta to m. in. nośnik biletów okresowych komunikacji
miejskiej i elektroniczna portmonetka. Do tej pory wydano około 12 tys. kart.
Głosy można było oddawać poprzez Internet, wrzucenie karty do urny i korespondencyjnie. Łącznie
oddano 15 541 głosów, w tym przy użyciu Tarnowskiej Karty Miejskiej, około 300. Wzór karty do głosowania
został opublikowany na dzień przed rozpoczęciem głosowania. Miało to zapobiec sytuacji z edycji 2015,
gdy głosy były „zbierane” przed rozpoczęciem tego etapu procesu. Przy głosowaniu korespondencyjnym
możliwe jest bowiem, że np. pomysłodawca zbiera karty z głosami, a następnie wysyła je razem do urzędu.
W regulaminie znajdował się zapis, że „wypadku, gdy suma rzeczywistych kosztów projektów, które
uzyskały w głosowaniu największą liczbę głosów wyczerpuje pulę środków przewidzianych w ramach
budżetu obywatelskiego na dany rok, a projekty te są istotne z punktu widzenia interesów mieszkańców
Miasta, wysokość budżetu obywatelskiego na dany rok może być podwyższona przez Prezydenta Miasta
Tarnowa do 10% wysokości ustalonej w ramach budżetu obywatelskiego na dany rok”.
W protokole z ustalenia wyników głosowania w Budżecie Obywatelskim na rok 2016 z 30 września 2015 r.
powołana przez prezydenta komisja rekomenduje powyższe rozwiązanie w wypadku jednego projektu
miejskiego oraz czterech projektów osiedlowych.
Zgodnie z par. 7 pkt. 6 regulaminu „ostateczne wyniki głosowania nad wyborem projektów do realizacji
w ramach budżetu obywatelskiego, po ich ustaleniu, ogłasza się na stronie internetowej Miasta
www.tarnow.pl”.
Na stronie ukazała się informacja o wyborze projektów, zgodnie z przewidzianym terminem, ale
w porównaniu do protokołu z 30 września nie zawiera ona jednego z rekomendowanych projektów
osiedlowych - Remont i modernizacja ciągów pieszych na ul G. Zapolskiej (projekt numer 33 o wartości
180 tys. zł., na który oddano 54 głosy).
W dokumencie „LISTA PROJEKTÓW ODRZUCONYCH ZE WZGLĘDÓW FORMALNYCH” podano, jako przyczyny odrzucenia sześciu projektów we wstępie jedynie następujące uzasadnienie: „Wnioski odrzucone ze względów formalnych z uwagi na: brak
wystarczającej liczby podpisów; zgłoszenie przez osoby lub instytucje nieuprawnione; oszacowana kwota realizacji zadania
przekraczała kwotę określoną w Regulaminie.” Nie przyporządkowano powodów odrzucenia do projektów.
2 8
Podsumowanie i wnioski
Zapisy regulaminu
Zapis par. 5 regulaminu budżetu obywatelskiego dotyczącego działań informacyjnych wydaje się bardzo
specyficzny. W żaden sposób nie reguluje on kwestii, jak urząd będzie informował mieszkańców o toczącej
się procedurze, a jedynie określa kiedy sami mieszkańcy mogą rozpocząć działania informacyjne.
Biorąc pod uwagę, że magistrat prowadzi dosyć rozbudowaną kampanię promocyjną z wykorzystaniem
m.in. partnerstwa z mieszkańcami (rozdawania plakatów), sieciami handlowymi (udostępnienie citylightów) czy wykorzystaniem mediów społecznościowych, warto byłoby zawrzeć pewne zapisy określające
cele akcji i wykorzystywane narzędzia zawrzeć w kolejnej wersji regulaminu. Byłoby to także elementem
zarządzania wiedzą gromadzoną w ramach kolejnych edycji procesu. Wiele z realizowanych rozwiązań
stanowią dobrą praktykę (np. wykorzystanie doklejek na billboardach, aby informować o aktualnym etapie
kampanii bez konieczności wymiany całego plakatu).
Strona internetowa
Głównym elementem kontaktu z mieszkańcami biorącymi udział w procesie stanowienia budżetu
obywatelskiego jest portal internetowy. Tutaj widać sporo niedociągnięć jeśli chodzi o komunikację. Od
szczegółowych problemów (np. link ze strony głównej wyłącznie do edycji 2015) po ogólniejsze (np. brak
list zgłoszonych projektów, nieaktywne linki po zakończeniu głosowania czy „stary” harmonogram
procesu). Warto też zwrócić uwagę, że na stronie budżetu opublikowano niepełną listę wybranych
projektów osiedlowych. Zabrakło na niej ostatniego projektu (Remont i modernizacja ciągów pieszych
na ul. G. Zapolskiej o wartości 180 tys. zł.), który został zaakceptowany protokołem zespołu ds. budżetu
obywatelskiego.
Z pewnością nawigację oraz zarządzanie dokumentami związanymi z procesem ułatwiłaby mini-strona
poświęcona w całości budżetowi obywatelskiemu i jego kolejnym edycjom. Teraz mamy do czynienia
ze zwykłą stroną internetową, która w żaden sposób nie wymusza dodawania materiałów w określonej
i wcześniej ustalonej logice. Z pewnością nie ułatwia to komunikacji. Z punktu widzenia przejrzystości
działań ważne byłoby udostępnienie pełnych wniosków oraz uzasadnień dla odrzucenia poszczególnych
projektów.
Przygotowanie projektów
Ciekawym pomysłem w ramach tarnowskiego budżetu obywatelskiego jest prowadzenie uzgodnień
projektów na poziomie osiedli. Proces ten w większości osiedli był koordynowany przez rady osiedli.
Kładzie to nacisk na deliberatywność procesu, a nie wyłącznie aspekt większościowego głosowania.
Choć nie zapobiegło to we wszystkich wypadkach wyborowi pomysłów przez ekstremalnie małe grupy
mieszkańców. W dodatku przy braku publikacji jakiegoś szerszego opisu projektów nawet ciężko ustalić
czego dokładnie taki pomysł dotyczy. Idea „wymiany zniszczonych i starych wiat przystankowych przy
ulicach Lwowskiej i Starodąbrowskiej” o wartości 200 tys. zł., została wybrana głosami sześciu osób,
a więc 0,005 proc. mieszkańców. Wydaje się więc, że regulamin powinien zawierać dodatkowe zapisy
ograniczające takie sytuacje (np. limity oddanych głosów).
Zgłaszanie i weryfikacja projektów
Jak już wcześniej wspomniano, wydaje się, że decyzja o ustanowieniu nowego terminu składania
wniosków po upłynięciu wcześniejszego, nawet uwarunkowana szczytnymi przesłankami, jest poważnym
zaburzeniem przejrzystości procesu stanowienia budżetu obywatelskiego.
Na etapie weryfikacji projektów również brak pełnej transparentności działań. Nie publikowanie pełnych
wniosków3, uzasadnień dla odrzucenia projektów a wreszcie brak możliwości odwołania od podjętej przez
urząd i zaangażowane w decyzję podmioty (np. Komisji Rozwoju Miasta i Spraw Komunalnych) z pewnością
utrudnia zrozumienie powodów niedopuszczenia do głosowania danego pomysłu.
3 W informacji otrzymanej z Urzędu Miasta Tarnowa zwraca się uwagę, że wnioski projektowe zawierają dane osobowe i autorskie pomysły wz. z czym nie jest możliwa ich publikacja. Przykładem prowadzenia takich działań może być np. Częstochowa
- https://budzet.czestochowa.um.gov.pl:81/questions/pokaz?typ=ogolnomiejskie
9
Dla zapewnienia przejrzystości całego procesu koniecznym wydaje się zapewnienie w edycji 2017, dostępu
mieszkańców do wyżej wymienionych informacji oraz uwzględnienie w regulaminie zasad odwoływania
się w przypadku odrzucenia pomysłu (np. jednorazowo w terminie 5 dni). Dodatkowo należy unikać
sytuacji zmiany zasad stanowienia budżetu obywatelskiego w trakcie trwania procesu lub przynajmniej
z wyprzedzeniem, zaplanować proces informowania o takich zmianach, o czym wspomniano wcześniej.
Głosowanie
Dobrą praktyką Tarnowskiego Budżetu Obywatelskiego jest wykorzystanie w głosowaniu karty miejskiej.
W wielu miastach słabością internetowego oddawania głosów jest brak dokładnej weryfikacji głosujących
(np. tylko numer PESEL). Tutaj wykorzystano istniejącą infrastrukturę i stworzono nową usługę elektroniczną,
która może na razie nie cieszy się dużą popularnością, ale zdecydowanie warta jest popularyzacji.
W kolejnej edycji budżetu obywatelskiego z pewnością cennym byłoby informowanie mieszkańców na
każdym etapie o podejmowanych decyzjach i ich uzasadnieniu.
Realizacja projektów
Zapisy regulaminu
Regulamin budżetu obywatelskiego nie odnosi się w żaden sposób do realizacji wybranych projektów.
Jedyny punkt w regulaminie określa, że „projekty wybrane do realizacji w ramach budżetu obywatelskiego
w danym roku budżetowym (...) zostaną zrealizowane ze środków budżetu Miasta przewidzianych na rok
kolejny.”
Na etapie realizacji edycji 2016 budżetu obywatelskiego mamy więc do czynienia wyłącznie ze zbiorem
dobrych praktyk. Według danych urzędu projekty z wcześniejszych edycji zostały zrealizowane. Informacje
o stanie prac podawane są na profilu Facebook i stronie internetowej.
Budżet BO/BP
Budżet obywatelski w Tarnowie wynosił 4 mln. zł. Kwota ta została podzielona między projekty
ogólnomiejskie - 1,6 mln. zł. i osiedlowe - 2,4 mln. zł. W wyniku głosowania i rekomendacji komisji pula
środków na działania w skali miasta zwiększona została do 1,76 mln. zł. a na osiedlowe do ok. 2,56 mln. zł.
Wzrost jest w granicach 10 proc. przewidzianych w regulaminie.
Odstępstwa od zasad i protesty dotyczące funkcjonowania BO/BP
Głównym odstępstwem od zasad była publikacja zarządzenia nr 311/2015 z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie
przedłużenia terminu do zgłaszania projektów w ramach budżetu obywatelskiego na 2016 rok. Sam tytuł
aktu prawnego nie do końca odnosi się do rzeczywistości bo termin zgłaszania projektów upłynął 14 lipca
2015 r. Zarządzenie z 24 lipca może więc raczej ponownie otwierać nabór, a nie przedłużać etap, który już
się zakończył.
Warto tu podkreślić, że powyższe zarządzenie zawierało także zapis, iż „w związku z przedłużeniem
terminu (...) dopuszcza się możliwość uzupełnienia projektów zgłoszonych do budżetu obywatelskiego na
2016 rok, które zostały odrzucone ze względu na niespełnienie wymogów formalnych (...)”.
Pracownicy magistratu informowali wszystkich pomysłodawców o zmianie terminu i możliwości poprawy
projektów. Na portalu poświęconemu budżetowi obywatelskiemu te informacje jednak się nie pojawiły.
10
Ewaluacja BO/BP
Podobnie jak w wypadku etapu realizacji projektów, również etap ewaluacji działań nie został uwzględniony
w regulaminie. Po edycji 2015 wykonana została wewnętrzna ewaluacja procesu. W jej wyniku dokonano
kilku istotnych zmian w kolejnej edycji, m. in. wykluczenie jednostek podległych urzędowi (w 2014 12
z 15 projektów było realizowanych przez szkoły), wprowadzenie wymogu „ogólnodostępność efektów
projektu” czy podział pomysłów na ogólnomiejskie i osiedlowe. Ewaluacja została dokonana przez
pracowników i nie przewidziano na nią żadnych dodatkowych środków.
Podsumowanie i wnioski
Zapisy regulaminu
W wielu miastach proces realizacji projektów wybranych w ramach budżetu obywatelskiego jest uznawany
za odrębny i nie związany ściśle z działaniami partycypacyjnymi. Podobną sytuację mamy w Tarnowie.
Regulamin nie uwzględnia tego etapu. Dodatkowo podstrona poświęcona budżetowi obywatelskiemu nie
uwzględnia wiadomości o realizowanych projektach. Umieszczane są one w dziale ogólnych „Aktualności"
przez co prawie niemożliwe jest ich odszukanie.
Ze względu na przejrzystość, a także prezentację pełnego procesu przyjmowania i realizacji budżetu
obywatelskiego w kolejnej edycji procesu warto rozważyć uwzględnienie odpowiednich przepisów
w regulaminie oraz stworzyć przemyślaną strukturę portalu informacyjnego. Pozwoli to także na lepsze
wykorzystanie wiedzy generowanej w każdej edycji przez mieszkańców.
Ewaluacja BO/BP
Etap ewaluacji jest bardzo często pomijany w realizacji budżetów obywatelskich w Polsce.
W wypadku tarnowskiego, mieliśmy do czynienia z ewaluacją wewnętrzną. Należy jednak pamiętać, że
choć takie spojrzenie na swoje działanie osób zaangażowanych w proces jest cenne, to jednak ma swoje
minusy.
Główny to brak szansy na weryfikację przyjętych modelów myślowych w działaniach, czyli np. pewnych
decyzji, które przyjmuje za oczywiste i nie podlegające dyskusji. Cenne dla powodzenia kolejnych edycji
byłoby zapewnienie środków finansowych na ewaluację i określenie jej celów.
Już bowiem przy tej edycji budżetu obywatelskiego pojawiały się głosy o słabnącej energii mieszkańców
(np. Patrycja Dróżdż: Tarnów - rekordowo niska frekwencja i najwięcej wybranych projektów, Portal RDN,
2015-10-01). Zewnętrzna ewaluacja mogłaby np. pomóc w określeniu problemów w dalszym rozwoju idei
budżetu obywatelskiego w Tarnowie.
Kwestie ogólne
Zasoby realizacji BO/BP
Budżet działań dotyczących edycji 2016 obejmował wyłącznie koszty kampanii promocyjnej, a więc
ok. 9 tys. zł. Łącznie w proces ze strony urzędu było zaangażowanych ok. 65 osób. W trakcie trwania procesu
w każdy poniedziałek kluczowe osoby spotykały się, aby dzielić się wiedzą dotyczącą postępu działań.
W prace byli także zaangażowani radni i mieli istotny głos na etapie weryfikacji pomysłów. Pomimo
tego, że nie byli oni członkami nieformalnego zespołu ds. budżetu obywatelskiego to pojawiali się na
jego spotkaniach. Na etapie przygotowania projektów mocno zaangażowani byli przedstawiciele rad
osiedlowych, które podjęły się roli koordynacji lokalnej przygotowywanych projektów. Wiele działań było
realizowanych przez pracowników urzędu miasta poza godzinami pracy w formie swoistego wolontariatu.
11
BO/BP a polityki JST
W regulaminie budżetu obywatelskiego nie było wymogu zgodności projektu z dokumentami
strategicznymi gminy. Po zaakceptowaniu pomysłu stają się one zadaniami miasta wpisanymi do budżetu,
bez szczególnego wydzielenia.
Efekty społeczne realizacji BO/BP
Jednym z efektów dotychczasowych edycji budżetów obywatelskich w Tarnowie jest wyłanianie nowych
liderów lokalnych. W wyborach samorządowych w październiku 2014 r. wystartowało kilku kandydatów,
który swoją aktywność społeczną rozpoczęli projektami do budżetu obywatelskiego. W obecnej edycji
budżetu pięciu radnych złożyło projekty z tego aż dwa były złożone przez nowych radnych.
Podsumowanie i wnioski
Przy niewielkiej skali budżetu obywatelskiego w Tarnowie, wydanie 4 mln. zł. z pewnością nie jest kluczową,
finansową decyzją władz. Warto jednak rozważyć czy w kolejnych edycjach wymóg zbieżności działań
finansowanych z budżetu obywatelskiego ze strategicznymi planami miasta nie powinna być bardziej ścisła.
Oczywiście może to być postrzegane, jako utrudnienie przez pomysłodawców, ale a z drugiej strony daje
możliwość wykorzystania budżetu obywatelskiego, jako narzędzia realizacji polityk miasta, a nie tylko
kosztownego dodatku do planowanego rozwoju gminy.
Podsumowanie i wnioski
Podsumowując monitoring wydaje się, że najpoważniejszą uwagę w trakcie realizacji procesu dotyczącego
roku 2016 można odnieść do naruszenia ustalonych zasad uchwalania budżetu obywatelskiego poprzez
wydanie zarządzenia nr 311/2015 z 24 lipca. Zarządzenie to ustanawiało nową datę składania wniosków,
a tej zmianie nie towarzyszyła żadna skoordynowana akcja informacyjna czy nawet zmiana kalendarza
procesu na stronie internetowej. Takie postępowanie zdecydowanie różnicowało uczestników procesu
i w przyszłości powinno unikać się takich działań.
Ważną rekomendacją dla kolejnych edycji budżetu obywatelskiego powinno być zadbanie o przejrzystość
i uspołecznienie procesu, np. poprzez powołanie w momencie rozpoczęcia prac nad regulaminem zespołu
ds. budżetu obywatelskiego a następnie konsekwentne informowanie mieszkańców o podejmowanych
decyzjach, w tym np. publikowanie uzasadnień dla odrzucanych projektów czy pełnych wersji składanych
wniosków.
Regulamin kolejnych edycji warto też rozbudować tak, aby odnosił się on do całego cyklu zarządzania
budżetem obywatelskim. Cenne byłoby uzupełnienie go o opisanie celów i zasad promocji, w tym wielu
dobrych praktyk w tym zakresie (np. współpraca z mieszkańcami i podmiotami gospodarczymi).
Jeśli władze miasta planują kontynuację budżetów obywatelskich w kolejnych latach na pewno cenną
inwestycją byłoby stworzenie specjalnej strony internetowej. Będzie ona nie tylko narzędziem promocji,
ale także zarządzania wiedzą, generowaną przy każdej edycji.
Mając na uwadze cykl życia projektów budżetu obywatelskiego warto w regulaminie uwzględnić także
zasady ich realizacji oraz ewaluacji całego procesu. Brak systemowego rozwiązania w tym zakresie
utrudnia stworzenie samodoskonalącego się procesu, przy którego planowaniu wykorzystuje się w sposób
optymalny dotychczas zdobytą wiedzę.
Dobrą praktyką tarnowskiego budżetu jest wykorzystania karty miejskiej do weryfikacji oddanych głosów.
W najbliższych latach kolejne miasta w Polsce będą wprowadzały podobne rozwiązania, więc warto przy
ich tworzeniu uwzględnić tego rodzaju e-usługę.
12