Zarządzanie ryzykiem

Zarządzanie ryzykiem
Opracował:
Dr inŜ. Tomasz Zieliński
I. OGÓLNE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE
Cel przedmiotu:
Celem przedmiotu jest zaprezentowanie studentom podstawowych
pojęć z zakresu ryzyka w działalności podmiotów gospodarczych.
Wykład obejmuje zagadnienia związane z definicją, klasyfikacją,
źródłami powstawania ryzyka jak równieŜ elementarnymi
metodami zarządzania nim. Z racji ukierunkowania na działalność
finansowa podmiotów głównym przedmiotem wykładu jest jedna z
form ryzyka gospodarczego – ryzyko finansowe. W sposób
szczególny skoncentrowano się na ryzyku rynkowym (ceny
instrumentu finansowego, ryzyku stopy procentowej i ryzyku
walutowym). Ich prezentacja odbywa się w pierwszej kolejności
poprzez omówienie aspektów ryzyka finansowego inwestycji w
akcje i obligacje.
Wykład w kolejnych częściach poświęcony jest zagadnieniom
podejmowania decyzji gospodarczych w warunkach niepewności i
systematyce zagadnień ryzyka i niepewności ze szczególnym
wskazaniem na rodzaje ryzyka finansowego. Kolejny cykl
wykładów poświęcony jest w sposób szczegółowy omówieniu
zagadnień ryzyka finansowego inwestycji w akcje, obligacje i inne
2
papiery wartościowe. W ramach pracy samodzielnej student moŜe
pogłębić wiedzę z zakresu ryzyka stopy procentowej i ryzyka
walutowego, jak równieŜ z zagadnień dywersyfikacji i
wykorzystania instrumentów pochodnych.
Ramowy program:
1 Podejmowanie decyzji w warunkach ryzyka i niepewności
1.1. Ryzyko jako zjawisko poŜądane w działalności
gospodarczej
1.2. Definicja ryzyka z punktu widzenia przyczyn i skutków
zjawiska
1.3. Ryzyko a niepewność
1.4. Zmienna losowa jako statystyczny instrument opisu
ryzyka
1.5. Właściwości niepewności i ryzyka
1.6. Postawy wobec ryzyka
2 Ryzyko determinantą zmian wartości pieniądza w czasie
2.1. Zmienna losowa jako statystyczny instrument opisu
ryzyka
3
2.2. Wartość oczekiwana jako zawodne kryterium
podejmowania decyzji finansowych
2.3. Pozycjonowanie zjawisk finansowych na skali
PEWNOŚĆ – NIEPEWNOŚĆ z punktu widzenia opisu
matematycznego
2.4. Ryzyko jako determinanta struktury rynkowych stóp
procentowych
2.5. Ryzyko jako jedna z determinant zmian wartości pieniądza
w czasie
3 Systematyka ryzyka i niepewności w działalności
gospodarczej
3.1. Rodzaje ryzyka z punktu widzenia przesłanek jego
występowania
3.2. Ryzyko specyficzne a systematyczne
3.3. Ryzyko czyste a ryzyko spekulacyjne
3.4. Inne klasyfikacje ryzyka
3.5. Charakterystyka jakościowego i ilościowego ryzyka
finansowego
3.6. Współczesne trendy w obszarze ryzyka finansowego
3.7. Wybrane aspekty z zakresu zarządzania ryzykiem
finansowym
4
4 Ryzyko rynkowe ceny instrumentu finansowego na
przykładzie inwestycji w akcje
4.1. Charakterystyka akcji jako instrumentu rynku
kapitałowego
4.2. Rodzaje cen akcji
4.3. Wycena akcji w oparciu o modele dyskontowe (model
Gordona – Shapiro)
4.4. Oczekiwana wartość stopy zwrotu z inwestycji w akcje
4.5. Analiza techniczna i fundamentalna jako metody oceny
ryzyka inwestycji w akcje
5 Ryzyko zmienności cen akcji
5.1. Statystyczne przygotowanie danych dotyczących notowań
giełdowych
5.2. Miary zmienności ryzyka rynkowego
5.3. Asymetria rozkładu i jej wpływ na ryzyko zmienności
6 Ryzyko wraŜliwości cen akcji
6.1. Statystyczna współzaleŜność zjawisk
6.2. ZałoŜenia konstrukcji modelu Sharpe'a
6.3. Strategie ograniczania ryzyka przy róŜnych wartościach
współczynnika Beta
5
7 Miary zagroŜenia w ryzyku cen akcji
7.1. Koncepcja miary ryzyka VaR (Value at Risk)
7.2. Rozkład normalny Gaussa-Laplace’a w ocenie zagroŜenia
inwestycji
7.3. Normalizacja rozkładu i wykorzystanie tabel
statystycznych do oceny zagroŜenia
8 Ryzyko stopy procentowej na przykładzie inwestycji w
obligacje
8.1. Charakterystyka obligacji jako instrumentu rynku
kapitałowgo
8.2. Efektywność rynku obligacji na tle rynku akcji
8.3. Determinanty ryzyka inwestycji w obligacje
8.4. Rodzaje ryzyka stopy procentowej inwestycji w obligacje
8.5. Duration jako miara ryzyka stopy procentowej
Literatura:
1 K.Jajuga, T.Jajuga: Inwestycje, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 1999
2 W.Tarczyński, M.Mojsiewicz: Zarządzanie ryzykiem, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001
6
3 Z.Zawadzka: Ryzyko bankowe - ryzyko stopy procentowej i
ryzyko walutowe; Poltext, Warszawa 1995
4 B.E.Gup, R.Brooks: Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej,
Związek Banków Polskich, Warszawa 1997
5 Zarządzanie ryzykiem i płynnością banku komercyjnego, pod
red. W.Przybylska-Kapuścińska, Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2003
6 J.Holliwell: Ryzyko Finansowe - metody identyfikacji i
zarządzania ryzykiem finansowym, Liber, Warszawa 2001
7 D.Bennett: Ryzyko walutowe, Dom wydawniczy ABC, 2000
7
II. PROBLEMATYKA ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH (Z
PODZIAŁEM NA POSZCZEGÓLNE JEDNOSTKI
DYDAKTYCZNE):
1 Podejmowanie decyzji w warunkach ryzyka i niepewności
Słowa kluczowe: ryzyko jako cecha działalności
gospodarczej, definicja ryzyka, przyczyny i skutki ryzyka, ryzyko
a niepewność, właściwości niepewności i ryzyka, postawy wobec
ryzyka, uŜyteczność pieniądza, strategie postępowania w
warunkach niepewności
Pytania:
‫־‬
Co jest źródłem ryzyka?
‫־‬
Jakie mogą być skutki ryzyka?
‫־‬
Co to jest niepewność i czym róŜni się od ryzyka?
‫־‬
Jakie są rodzaje postaw wobec ryzyka?
‫־‬
Jakie są typowe strategie postępowania w warunkach
niepewności?
2 Ryzyko determinantą zmian wartości pieniądza w czasie
8
Słowa kluczowe:
Zmienna losowa, zmienna losowa dyskretna i ciągła, rozkład
zmiennej losowej, wartość oczekiwana zmiennej losowej, opis
matematyczny zjawisk pewnych i ryzykownych, ryzyko jako
determinanta stopy procentowej, determinanty zmian wartości
pieniądza w czasie, wartość przyszła i obecna kapitału w
warunkach ryzyka
Pytania:
‫־‬
Czym jest zmienna losowa i jakie są jej rodzaje?
‫־‬
Jak wyznaczyć wartość oczekiwaną zmiennej losowej?
‫־‬
Jaki jest rozkład zmiennej losowej zjawiska pewnego i
maksymalnie ryzykownego?
‫־‬
Jakie są składniki rynkowej stopy procentowej (stopy
zwrotu z kapitału)?
‫־‬
Podaj i zinterpretuj z punktu widzenia ryzyka podstawowe
zaleŜności matematyczne z zakresy wyznaczania wartości
pieniądza w czasie.
3 Systematyka ryzyka i niepewności w działalności
gospodarczej
Słowa kluczowe:
9
Ryzyko właściwe, ryzyko obiektywne, ryzyko subiektywne,
ryzyko specyficzne, ryzyko systematyczne, ryzyko czyste, ryzyko
spekulacyjne, ryzyko statyczne, ryzyko dynamiczne, ryzyko
finansowe, ryzyko niefinansowe, ryzyko kredytowe, ryzyko
rynkowe, ryzyko stopy procentowej, ryzyko walutowe, ryzyko
ceny
Pytania:
‫־‬
Scharakteryzuj i podaj przykłady ryzyka właściwego,
obiektywnego i subiektywnego.
‫־‬
Scharakteryzuj i podaj przykłady ryzyka specyficznego i
systematycznego.
‫־‬
Scharakteryzuj i podaj przykłady ryzyka czystego i
spekulacyjnego.
‫־‬
Scharakteryzuj i podaj przykłady ryzyka statycznego i
dynamicznego.
‫־‬
Omów róŜnice pomiędzy ryzykiem finansowym i
niefinansowym.
10
‫־‬
Omów jakościowe i ilościowe rodzaje ryzyka finansowego.
‫־‬
Scharakteryzuj odmiany ryzyka rynkowego.
‫־‬
Omów współczesne trendy w obszarze ryzyka finansowego
‫־‬
Scharakteryzuj wybrane aspekty z zakresu zarządzania
ryzykiem finansowym w instytucji finansowej i
niefinansowym podmiocie gospodarczym.
4 Ryzyko rynkowe ceny instrumentu finansowego na
przykładzie inwestycji w akcje
Słowa kluczowe:
Rynek kapitałowy, efektywność informacyjna rynku, akcja,
prawa akcjonariusza, cena nominalna, cena rynkowa, cena
emisyjna, wycena akcji, model dyskontowy, model Gordona –
Shapiro, oczekiwana stopa zwrotu z inwestycji w akcje, analiza
techniczna, analiza fundamentalna.
Pytania:
‫־‬
Omów pojęcie efektywności informacyjnej rynku
kapitałowego.
‫־‬
Scharakteryzuj prawa korporacyjne i majątkowe
posiadacza akcji.
‫־‬
Omów potencjalne źródła zysku dla akcjonariusza.
‫־‬
Podaj róŜne rodzaje ceny akcji i ich znaczenie w ocenie
ryzyka inwestycji.
‫־‬
Omów dyskontowe metody wyceny akcji.
11
‫־‬
Jakie załoŜenia dotyczą modelu Gordona – Shapiro?
‫־‬
Scharakteryzuj główne załoŜenia analizy fundamentalnej w
procesie minimalizacji ryzyka.
‫־‬
Scharakteryzuj główne załoŜenia analizy technicznej w
procesie minimalizacji ryzyka.
5 Ryzyko zmienności cen akcji
Słowa kluczowe:
Statystyka opisowa a statystyka matematyczna, częstość a
prawdopodobieństwo, populacja i jej cechy, szereg rozdzielczy,
szereg wyliczeniowy, wariancja, odchylenie standardowe, rozstęp,
semiwariancja, semiodchylnie standardowe, zmienność, asymetria
rozkładu, histogram
Pytania:
‫־‬
Podaj róŜnice pomiędzy celami statystyki opisowej a
statystyki matematycznej.
‫־‬
Omów znaczenie statystyki matematycznej w procesie
oceny ryzyka rynkowego.
‫־‬
Omów podstawowe miary zmienności.
‫־‬
WykaŜ związek pomiędzy asymetrią rozkładu a
semiwariancją i semiodchyleniem standardowym.
12
‫־‬
Jaka jest zaleŜność pomiędzy wariancją a semiwariancją w
rozkładzie symetrycznym.
‫־‬
Statystyczne przygotowanie danych dotyczących notowań
giełdowych
6 Ryzyko wraŜliwości cen akcji
Słowa kluczowe:
WspółzaleŜność zjawisk, korelacja liniowa, diagram
korelacyjny, współczynnik korelacji liniowej Pearsona,
kowariancja, determinacja liniowa, regresja liniowa, model
Sharpe'a, współczynnik beta, strategie ograniczania ryzyka w
oparciu o model Sharpe'a.
Pytania:
‫־‬
Na czym polega stochastyczna i deterministyczna
współzaleŜność zjawisk?
‫־‬
Co to jest korelacja liniowa?
‫־‬
Co ilustruje diagram korelacyjny?
‫־‬
Co to jest współczynnik korelacji liniowej Pearsona?
‫־‬
Co to jest kowariancja?
‫־‬
Co to jest równanie regresji liniowej?
‫־‬
Jakie są załoŜenia modelu Sharpe'a?
13
‫־‬
Jakie SA strategie minimalizacji ryzyka zaleŜności dla
róŜnych wartości współczynnika beta?
7 Miary zagroŜenia w ryzyku cen akcji
Słowa kluczowe:
VaR (Value at Risk), rozkład normalny Gaussa-Laplace’a,
normalizacja rozkładu, tablice rozkładu normalnego,
prawdopodobieństwo zagroŜenia dla zadanego rozkładu
Pytania:
‫־‬
Co to jest miara ryzyka VaR (Value at Risk)?
‫־‬
Omów znaczenie rozkładu normalnego Gaussa-Laplace’a
w opisie stochastycznej zmienności zjawisk finansowych.
‫־‬
Na czym polega normalizacja rozkładu?
‫־‬
Omów moŜliwość wykorzystania tabel statystycznych do
oceny zagroŜenia inwestycji finansowej.
8 Ryzyko stopy procentowej na przykładzie inwestycji w
obligacje
Słowa kluczowe:
Efektywność rynku obligacji, obligacji jako instrumentu
rynku kapitałowgo, rodzaje obligacji. Modelmatematyczny
14
obligacji, ryzyko rynkowe ceny obligacji, ryzyko stopy
procentowej, ryzyko reinwestycji, ryzyko ceny, duration
Pytania:
‫־‬
Porównaj efektywność informacyjną rynku akcji i
obligacji.
‫־‬
Wymień rodzaje obligacji ze względu na model finansowy.
‫־‬
Jakie parametry wpływają na wycenę obligacji?
‫־‬
Omów podstawowe cechy ryzyka stopy procentowej.
‫־‬
Co to jest ryzyko reinwestycji i czym jest spowodowane?
‫־‬
Co to jest ryzyko ceny i czym jest spowodowane?
‫־‬
Co to jest Duration?
15
III. PROGRAM PRACY SAMODZIELNEJ
1 Ryzyko stopy procentowej
‫־‬
Pojęcie ryzyka stopy procentowej;
‫־‬
Kształtowanie się rynkowej stopy procentowej;
‫־‬
Metody kwantyfikacji ryzyka stopy procentowej
(metoda luki, analiza okresowa, elastyczność stopy
procentowej);
‫־‬
Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej;
Literatura:
‫־‬
W.Tarczyński, M.Mojsiewicz: Zarządzanie ryzykiem,
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001
‫־‬
Z.Zawadzka: Ryzyko bankowe - ryzyko stopy
procentowej i ryzyko walutowe; Poltext, Warszawa
1995
‫־‬
B.E.Gup, R.Brooks: Zarządzanie ryzykiem stopy
procentowej, Związek Banków Polskich, Warszawa
1997
2 Ryzyko walutowe
16
‫־‬
Pojęcie ryzyka walutowego;
‫־‬
Kształtowanie się kursów walutowych;
‫־‬
Metody kwantyfikacji ryzyka walutowego;
‫־‬
Zarządzanie ryzykiem walutowym za pomocą
tradycyjnych transakcji dewizowych;
Literatura:
‫־‬
W.Tarczyński, M.Mojsiewicz: Zarządzanie ryzykiem,
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001
‫־‬
Z.Zawadzka: Ryzyko bankowe - ryzyko stopy
procentowej i ryzyko walutowe; Poltext, Warszawa
1995
‫־‬
D.Bennett: Ryzyko walutowe, Dom wydawniczy ABC,
2000
3 Dywersyfikacja jako metoda zabezpieczania się przed
ryzykiem
‫־‬
Obszary zastosowania dywersyfikacji ryzyka;
‫־‬
Ryzyko inwestycyjne związane z zakupem
instrumentów finansowych;
‫־‬
Konstrukcja portfela instrumentów finansowych;
17
‫־‬
Stopa zwrotu i ryzyko portfela;
‫־‬
Warunki konstrukcji portfela optymalnego
Literatura:
‫־‬
K.Jajuga, T.Jajuga: Inwestycje, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 1999
4 Instrumenty pochodne w procesie zarządzania ryzykiem
‫־‬
Podstawowe załoŜenia inŜynierii finansowej
‫־‬
Podstawowe zagadnienia związane z opcjami.
‫־‬
Kntrakty financial futures i forward
‫־‬
Swapy walutowe i procentowe
Literatura:
‫־‬
W.Tarczyński, M.Zwolankowski: InŜynieria finansowa,
PLACET, Warszawa 1999
IV. WARUNKI ZALICZENIA PRZEDMIOTU
Egzamin pisemny. Pytania egzaminacyjne testowe.
18