formacie PDF

„Problemy z zasiłkiem dla bezrobotnych ze względu na nowe
praktyki AMS wobec obywateli polskich”
W ostatnich miesiącach obserwujemy zdecydowany wzrost decyzji odmownych wobec obywateli
polskich ubiegających się o świadczenia dla bezrobotnych. Powołując się na nową wykładnię prawa
europejskiego oddziały regionalne urzędu pracy (AMS) określają się jako organ niewłaściwy do
wydania decyzji administracyjnych w sprawie przyznania zasiłku dla bezrobotnych. Do takich decyzji
dochodzi w szczególności, jeżeli rodzina (np. żona i/lub dzieci) osoby starającej się o świadczenie dla
bezrobotnych przebywa na stałe w Polsce, a urząd uznaje, iż wnioskodawca przebywa na terenie
Austrii jedynie w celach zarobkowych.
Mateusz Madany | Tomasz Klimek
W myśl obowiązujących przepisów europejskich każde państwo członkowskie samowolnie decyduje o
tym, kto ma być ubezpieczony na mocy jego ustawodawstwa oraz jakie świadczenia socjalne są
przyznawane i na jakich warunkach. Przepisy koordynujące Unii Europejskiej określają natomiast
wspólne zasady i reguły, których muszą przestrzegać wszystkie państwa członkowskie i ich instytucje.
Podstawowym aktem prawnym regulującym materię w zakresie ubezpieczeń społecznych jest
„Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w
sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego”, które weszło w życie z dniem 1 maja
2010 r. Rozporządzenie nr 883/2004 stosuje się także do określania właściwości urzędów pracy,
odpowiedzialnych za rozpatrzenie wniosku o przyznanie świadczeń dla bezrobotnych.
Na podstawie art. 65 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004 całkowicie bezrobotny, który w okresie
swojego ostatniego zatrudnienia lub pracy na własny rachunek miał miejsce zamieszkania w innym
państwie członkowskim niż właściwe państwo członkowskie, i który nadal mieszka w tym państwie lub
powróci do tego państwa, pozostaje w dyspozycji urzędów zatrudnienia państwa członkowskiego, w
którym ma miejsce zamieszkania. Całkowicie bezrobotny może dodatkowo pozostawać w dyspozycji
urzędów zatrudnienia państwa, w którym wykonywał swą ostatnią pracę najemną lub pracę na własny
rachunek. Bezrobotny, niebędący pracownikiem przygranicznym, który nie powraca do państwa
członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, oddaje się do dyspozycji służb zatrudnienia na
terytorium państwa członkowskiego, którego ustawodawstwu podlegał ostatnio.
Przepisy ogólne art. 1 lit f rozporządzenia nr 883/2004 definiują tzw. „pracowników przygranicznych”
jako każdą osobę wykonującą pracę najemną lub na własny rachunek w państwie członkowskim, która
zamieszkuje na terytorium innego państwa członkowskiego, gdzie co do zasady powraca każdego dnia
lub co najmniej raz w tygodniu.
W dotychczasowej praktyce austriackich urzędów przyjmowano zatem, że jeżeli pracownik mógł
wykazać wyjazdy do Polski nie częstsze niż raz w tygodniu, wówczas nie był od kwalifikowany jako tzw.
„pracownik przygraniczny”. W myśl art. 65 ust. 2 ostatnie zdanie rozporządzenia nr 883/2004
przysługiwało mu wówczas prawo oddania się do dyspozycji służb zatrudnienia na terytorium państwa
członkowskiego, którego ustawodawstwu podlegał ostatnio, czyli Austrii. W efekcie pracownik po
złożeniu wniosku o przyznanie bezrobocia w oddziale regionalnym urzędu pracy (AMS) otrzymywał
merytoryczną decyzje urzędu w sprawie przyznania świadczenia.
Z przedstawianych w ostatnim czasie informacji i dokumentów wynika wyraźnie, iż podejście
austriackiej administracji do stawianych wniosków o przyznanie świadczeń dla bezrobotnych
obywateli polskich pracujących w Austrii uległo kategorycznej zmianie. Obecnie obserwujemy masowy
wzrost decyzji odmownych wobec obywateli polskich ubiegających się o świadczenia dla
bezrobotnych. Praktyka ta w dużej mierze dotyczy osób wykonujących prace o charakterze
sezonowym. Ponadto decyzje odmowne otrzymują często osoby, które we wcześniejszych latach bez
żadnych przeszkód uzyskiwały świadczenia dla bezrobotnych z austriackich urzędów pracy.
Urząd Pracy w Wiedniu (Arbeitsmarktservice Wien Landesgeschäftsstelle) uzasadnia najnowszą
praktykę regionalnych oddziałów przede wszystkim wyrokiem Federalnego Sądu Administracyjnego z
dnia 23.03.2015 (Bundesverwaltungsgericht, sygn. akt W2009 2007916-1/5E), który w rzeczowym
orzeczeniu dokonał nowej wykładni cytowanego przepisu art. 65 rozporządzenia nr 883/2004 oraz
przyjęciu, że brak właściwości terytorialnej stosuje się nie tylko wobec „prawdziwych pracowników
przygranicznych” (czyli powracających do państwa członkowskiego co najmniej raz w tygodniu), lecz
również wobec tzw. „nieprawdziwych pracowników przygranicznych”, czyli osób wobec których ze
względu na silne więzi z Polską należy przyjąć, iż ich ośrodek interesów życiowych a co za tym idzie
miejsce zamieszkania, znajduje się w Polsce.
We wspomnianym orzeczeniu Bundesverwaltungsgericht cytując orzecznictwo Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdza, iż miejscem zamieszkania jest z reguły miejsce gdzie
znajduje się ośrodek interesów życiowych. Sąd w swoim orzeczeniu podkreślił jednak, iż w celu
ustalenia miejsca zamieszkania oprócz więzi rodzinnych należy indywidualnie dla każdego przypadku
uwzględnić szereg innych czynników jak np. czas pobytu w miejscu zatrudnienia, czas nieobecności w
miejscu przebywania rodziny, rodzaj i charakter wykonywanej pracy etc.
Z licznych relacji oraz przedkładanych decyzji odmownych wynika, że jeżeli osoba ubiegająca się o
uzyskanie świadczeń dla bezrobotnych zadeklaruje, iż rodzina (także częściowo) na stałe przebywa w
Polsce, wówczas urząd austriacki automatycznie zakłada ośrodek interesów życiowych w Polsce. W
efekcie postępowanie kończy się decyzją odmowną regionalnego oddziału urzędu pracy, który ogłasza
się za organ niewłaściwy do rozstrzygania w danej kwestii. W rezultacie pracownik mimo opłacania
składek na ubezpieczenie dla bezrobotnych w trakcie zatrudnienia w Austrii otrzymuje decyzję
odmowną wraz z informacją, iż urzędem właściwym dla rozpatrzenia wniosku jest urząd w Polsce.
Analiza przedłożonych decyzji odmownych potwierdza, iż w praktyce regionalne oddziały urzędów
pracy często nie są w stanie przeprowadzić wyczerpującego postępowania pozwalającego ustalić
miejsce zamieszkania. Z przedstawionych uzasadnień decyzji wynika, iż urzędy w uproszczony sposób
na podstawie formularzy i informacji o rodzinie przebywającej (także częściowo) w Polsce
automatycznie przyjmują, iż ośrodek interesów życiowych wnioskodawcy znajduje się w Polsce.
W opinii autorów większość decyzji w swoich uzasadnieniach nie zawiera wymaganej przez
Bundesverwaltungsgericht oceny indywidualnej sytuacji osoby ubiegającej się o zasiłek dla
bezrobotnych z uwzględnieniem elementów służących do ustalenia miejsca zamieszkania w
rozumieniu art. 11 rozporządzenia nr 987/2009 dotyczącego wykonywania rozporządzenia
nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Wydaje się, że przede
wszystkim te błędy mogą być w wielu przypadkach doraźną podstawą do skutecznego zaskarżenia
decyzji AMS.
Takie uproszczone stosowanie prawa europejskiego jest błędne ponieważ marginalizuje pozostałe
elementy służące do ustalenia miejsca zamieszkania, tj.:
(1) czasu trwania i ciągłości pobytu w Austrii,
(2) sytuacji danej obywatela polskiego w Austrii, w tym:
a) charakteru i specyfiki wykonywanej pracy (tu ma znaczenie branża budowlana),
w szczególności miejsca, w którym praca ta jest zazwyczaj wykonywana, jej stałego
charakter oraz czasu trwania umowy o pracę,
b) działalności o charakterze niezarobkowym w Austrii (tj. udział w stowarzyszeniach lub
grupach przykościelnych),
c) sytuacji mieszkalnej, zwłaszcza informacji, czy sytuacja ta ma charakter stały,
d) państwa rezydencji podatkowej.
Powyższe elementy mają szczególne znaczenie w sytuacji rodaków mieszkających w regionach Austrii
bardziej oddalonych od Polski, np. Tyrolu, Karyntii i Styrii.
W cytowanym wyroku Bundesverwaltungsgericht (sygn. akt W209 2007916-1/5E) Sąd zajmował się
sprawą obywatela polskiego, który był na stałe zameldowany w Polsce, a w Austrii miał tylko
tymczasowy meldunek. W Polsce miał duży dom i rodzinę, do której jeździł – według własnych zeznań
– co najmniej raz w tygodniu. W Austrii mieszkał w mieszkaniu o powierzchni 20 m2, które
wynajmował za EUR 250,-. W tym konkretnym przypadku poprawność zastosowania art. 65 ust. 2
rozporządzenia nr 883/2004 nie budzi wątpliwości.
Poważne zastrzeżenia budzą jednak mocno odczuwalne tendencje do uogólniania ze strony
austriackich urzędów pracy sytuacji Polaków pracujących w Austrii i zrównywania ich z wyżej
przedstawionym przypadkiem, mającym raczej charakter wyjątku od reguły.
Ponadto Bundesverwaltungsgericht w orzeczeniu z dnia 12 marca 2015 r. dokonuje de facto nowej –
w myśl autorów niesłusznej - wykładni przepisów rozporządzenia nr 883/2004.
Bundesverwaltungsgericht w swoim uzasadnieniu zaznacza, że art. 65 ust. 2 stosuje się nie tylko do
tzw. „prawdziwych pracowników przygranicznych” ale do wszystkich osób ubiegających się o
świadczenia dla bezrobotnych, które w okresie swojego ostatniego zatrudnienia lub pracy na własny
rachunek miały miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim (tzw. „nieprawdziwych
pracowników przygranicznych), i to właśnie to państwo ma być państwem właściwym do składania
wniosków o świadczenia dla bezrobotnych. W ramach tej interpretacji Sąd nie zauważa jednak, że
przepisy Unii Europejskiej nie znają pojęcia „nieprawdziwego pracownika przygranicznego”.
Dlatego autorzy zachęcają do skorzystania z prawa do zaskarżenia decyzji AMS wydanych z
naruszeniem prawa. Skargę należy wnieść w ciągu 4 tygodni od jej doręczenia. Przed wniesieniem
skargi do Sądu zalecamy – o ile jest to możliwe - przeprowadzenie rozmowy z przyszłym pracodawcą
w celu wystawienia (przynajmniej warunkowej) promesy o ponownym zatrudnieniu. Do skarg na
decyzję AMS warto dołączyć rachunki za zakupy, decyzje podatkowe oraz inne dokumenty mogące
posłużyć za dowód w ustaleniu miejsca zamieszkania (stałego pobytu) na terenie Republiki Austrii.
Korzystając z odpowiedniej argumentacji prawnej oraz przedstawiając uzyskane dokumenty
świadczące o miejscu zamieszkania wnioskodawców na terenie Republiki Austrii autorzy bronią praw
obywateli polskich do świadczeń z austriackiego systemu ubezpieczeń społecznych przed austriackimi
urzędami pracy oraz w ramach postępowania skargowego przed właściwymi Sądami
Administracyjnymi.
Mateusz Madany
Rechtsanwalt
Tomasz Klimek
Rechtsanwalt
Otto Bauer Gasse 4/4, 1060 Wien
T: +43 1 58 111 75
[email protected]
www.smr-law.at
Kärntner Ring 12, 1010 Wien
T: +43 1 515 50 600
[email protected]
www.tomaszklimek.com