Andrzej Kasprzak - Gdyńska Szkoła Społeczna

1
Pewnego razu, a było to dnia 8 października odbyło się pierwsze w tym roku (2005) kółko
historyczne. Tego oto dnia zwiedziliśmy wieżę św. Katarzyny, Długi Targ i Bazylikę
Mariacką w Gdańsku. Gdy już wyszliśmy z zapchanego pociągu zwiedziliśmy od razu
Muzeum Zegarów Wieżowych przy ulicy Wielkie Młyny. Muzeum powstało w 1996 roku
dnia 1 kwietnia dzięki porozumieniom Zakonu OO. Karmelitów, władz miasta i Muzeum
Historii Miasta Gdańska. Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej jest najstarszym
kościołem w Gdańsku. Władysław Łokietek sprawował tam sądy w 1298 r. W 1555 kościół
przejęli protestanci, aż do roku 1945, gdy przypadł on karmelitom. Autor barokowego
hełmu to Jacob van den Block, a od 1575 roku mieści w sobie carillon – instrument gry na
dzwonach. Stary carillon został zniszczony w pożarze w 1905 roku. Odbudowano go, ale w
1942 władze niemieckie oddały go na przetop. W 1989 r. stowarzyszenie w Bremie
ufundowało 3 oktawy carillonu, a w 1998 roku miasto Gdańsk i prywatni sponsorzy
ufundowali czwartą oktawę i urządzenie do gry ręcznej. Mieliśmy szczęście posłuchać
koncertu tych dzwonów punktualnie o godzinie 1200, ale ten koncert był odgrywany
automatycznie. Carillon ma 49 dzwonów, a jego masa wynosi 15 ton. Dzięki OO.
Karmelitom w wieży znajduje się wystawa zegarów od XV wieku do XX wieku. Zegary
mechaniczne na wieżach były budowane w Europie od końca XIII w. Ekspozycja pokazuje
rozwój konstrukcji zegarów, przykłady mechanizmów z różnych epok, wiele oryginalnych
części ze znanych ale nieistniejących zegarów. A przy tym oglądaliśmy panoramę Gdańska
z czubka wieży. Po zwiedzeniu zegarów i dzwonów zrobiliśmy sobie fotkę i poszliśmy na
Długi Targ. Na tej ulicy czyli przedłużonej ul. Długiej mieści się ratusz miasta z wysoką
wieżą. Długi Targ rozpoczyna się w Zielonej Bramie , a kończy w Drodze Królewskiej. Po
zakupieniu produktów żywnościowych udaliśmy się do Bazyliki Mariackiej. Świątynia ta
to największa ceglana, gotycka budowla. Wznoszona była w latach 1343 – 1502. W środku
podziwialiśmy dębowy późnogotycki ołtarz, czterometrowe postacie Chrystusa, Marii i św.
Jana i rekonstrukcję starego zegara astronomicznego z lat 1464 – 1470, dzieło H. Duringera
z Torunia. Z tym zegarem wiąże się pewna legenda:
Kiedyś jeden zegarmistrz wybudował w Gdańsku zegar. Burmistrz miasta tak się
zafascynował zegarem, że chciał żeby nigdzie nie było podobnego. Dlatego kazał wydłubać
zegarmistrzowi oczy. Mijały lata i w końcu zegar się zepsuł. Wtedy wezwano już
sędziwego mistrza który stworzył to dzieło. Zegarmistrz wziął młotek, wspiął się na
rusztowanie, popsuł jeszcze bardziej zegar, spadł z rusztowania i się zabił. Przed śmiercią
wypowiedział klątwę, że kto będzie próbował naprawić zegar, tego spotka niechybna
śmierć.
Naprawdę tak było, że kto chciał naprawić zegar ten szybko umierał. W końcu udało się
naprawić zegar i działa do dziś. Gdy są połówki godzin i kwadranse to na czubku zegara
Adam i Ewa ruszają się. Mogliśmy to zobaczyć. W pełnych godzinach ruszają się
apostołowie. Zegar pokazuje godziny, fazy księżyca, znaki zodiaku. W Bazylice
obejrzeliśmy obraz Sądu Ostatecznego. Został on skradziony przez piratów, którzy
przywieźli go do Gdańska. Poniżej przedstawiam historię Bazyliki:
XIIw. Na miejscu dzisiejszej bazyliki znajdował się drewniany kościół, w którym
wystawiono w 1266r. zwłoki fundatora - księcia pomorskiego Świętopełka.
1343 Wydano przywilej lokacyjny dla Głównego Miasta przewidujący budowę kościoła
parafialnego i położono kamień węgielny.
2
1361 Ukończono budowę dziewięcioprzęsłowego korpusu bazyliki, której nawa główna
miała obecne wymiary.
1379 Budowę wieży doprowadzono tylko do wysokości dachu, gdyż Krzyżacy nie
pozwolili, aby jakakolwiek budowla w mieście przewyższała wieżę ich zamku.
1400 Powstała nawa poprzeczna i prezbiterium.
1410 Król Władysław Jagiełło po zwycięstwie grunwaldzkim nadał Radzie Miasta prawo
patronatu nad świątynią - dotychczasowy przywilej Krzyżaków.
1411 Gdańszczanie pogrzebali uroczyście w Kościele Mariackim burmistrzów Konrada
Leczkowa i Arnolda Wechta oraz rajcę Bartłomieja Grossa, zamordowanych na zamku
krzyżackim za hołd złożony przez miasto królowi polskiemu Jagielle.
1413 Proboszcz Andrzej Słomow - wielki miłośnik ksiąg ufundował pierwszą w Gdańsku
bibliotekę zwaną Biblioteką Wszystkich Świętych.
1457 Król Kazimierz Jagiellończyk w wielkim przywileju dla miasta Gdańska zastrzegł
sobie i swoim następcom wyłączne prawo prezentowania proboszcza Kościoła
Mariackiego.
1466 Po usunięciu Krzyżaków zrealizowano podwyższenie wieży do dzisiejszych
rozmiarów.
1470 Jan Duringer z Torunia wykonał dla kościoła arcydzieło sztuki zegarmistrzowskiej wielki zegar astronomiczny.
1473 Żeglarz gdański Paweł Beneke przekazał kościołowi obraz Jana Memlinga "Sąd
ostateczny" zdobyty w bitwie morskiej podczas wojny z Anglią.
1502 Budowniczy Henryk Henzel położył ostatnią cegłę w sklepieniach kończąc ponad
półtorawiekową historię budowy kościoła.
1517 Mistrz Michał z Augsburga ukończył prace przy wielkim ołtarzu.
1524 Jan Dantyszek - sekretarz królewski, późniejszy biskup warmiński został
proboszczem Kościoła N.M.P.
1529 Dominikanin Pankracy Klemme wprowadził do kościoła nabożeństwa protestanckie.
Równocześnie była sprawowana liturgia katolicka.
1572 Luteranie ostatecznie usuneli nabożeństwa katolickie. Po raz pierwszy sprawowali oni
liturgię przy głównym ołtarzu.
1678 Probostwo Panny Maryi objął Joachim Pastorius - konwertyta z protestantyzmu,
historyk. Sekretarz i historiograf królów polskich, poseł na układy pokojowe w Oliwie w
1660r. Przebywający w Gdańsku król Jan III Sobieski wymógł na Radzie Miasta zgodę na
budowę nowego kościoła katolickiego. Korzystając z zapisu zmarłego w Gdańsku prymasa
Andrzeja Olszowskiego król ufundował kaplicę nazwaną później Królewską - jedyny
wówczas w mieście kościół parafialny dla katolików. Proboszczowie Kaplicy Królewskiej
uznani zostali za następców proboszczów Kościoła N.M.P.
1683 W obecności 40 osób, przy drzwiach zamkniętych, dokonano aktu poświęcenia
Kaplicy Królewskiej.
1944-45 Gdańscy konserwatorzy zdemontowali wystrój wnętrza świątyni i wywieźli go z
kościoła.
1945 Na skutek działań wojennych kościół uległ bardzo poważnemu zniszczeniu. Dach
głównej wieży został zerwany, wieża uszkodzona i wewnątrz wypalona. Sześć dużych
dzwonów spadło i rozbiło się, siedem bocznych wieżyczek oraz dwie sygnaturki zostały
spalone. Dach nad całością świątyni zapadł się całkowicie. Wewnętrzne bogate urządzenia
uległy poważnej dewastacji.
1946 Zarząd Miasta Gdańska w imieniu Rządu PRL przekazał Kościół Najświętszej Maryi
Panny w Gdańsku władzy kościelnej rzymsko - katolickiej.
1952 Po uprzednim zabezpieczeniu odbudowano świątynię. Sklepienia zrekonstruowano
według dawnych wzorów, wykonano dach o konstrukcji stalowej. Kuria Biskupia Gdańska
3
podjęła dalsze prace w kościele: szklenie okien, układanie zniszczonej posadzki,
zawieszanie drzwi, urządzanie wnętrza.
1955 Ksiądz Jan Cymanowski - wikariusz kapitulny diecezji gdańskiej 17 listopada
dokonał aktu poświęcenia Kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny oraz
odprawił w nim pierwszą Mszę św. po niemal 400 latach przerwy.
1965 Papież Paweł VI podniósł Kościół Mariacki do godności bazyliki mniejszej.
Źródło:
Internet:
• www.mhmg.gda.pl
• www.trojmiasto.pl
• www.wikipedia.org.pl
Andrzej Kasprzak kl. VI Gdyńska Szkoła Społeczna (08.10.2005.)
4
ZDJĘCIA: