Budowa świata bez Boga: Wieża Babel

Cykliczne spotkanie biblijne – rok 2009/2010
Budowa świata bez Boga: Wieża Babel
Rdz 10, 1 – 11, 26
1. Ogólne wiadomości o głównym tekście – pochodzi z tradycji Jahwistycznej
- źródło jahwistyczne, od którego należy ten tekst, bardzo wielką uwagę poświęcało Mezopotamii – sama akcja
rozgrywa się w Babilonii, elementy polemiczne z wiarą Babilończyków i wyższość religii i ich boga Marduka;
- autor biblijny prawdopodobnie konstruuje historię w odniesieniu do jakiś wydarzeń historycznych, ale przede
wszystkim zbliżając się do końca I części opowieści podaje jeszcze jeden przykład sprzeciwu człowieka wobec
Boga – zwiększenie liczby ludzi nie prowadzi do posłuszeństwa bogu, ale by stać się na jego wzór;
- być może nawiązanie do budowy miasta przez króla asyryjskiego Sargona II, ok. 715 r. przed Chrystusem,
pracowało wielu jeńców w tym uprowadzeni z Narodu Wybranego w 722 roku, choć nie zostało jeszcze
ukończone, to jednak nastąpiła jego inauguracja w 706 roku przed Chrystusem, być może byli jacyś świadkowie z
Judy zaproszeni na tę uroczystość, król jednak zmarł kilka miesięcy później w walce z Kimmerami, a miasto
zostało opuszczone (wydarzenia miały pokazać, że bogowie się na to nie zgadzają) i następca Sennacheryb wrócił
do stolicy Niniwy – plan stworzenia imperium asyryjskiego z jednym językiem i jedną władzą legł w gruzach;
- być może chodzi o budowania zigguratu czyli schodkowej budowli o wyglądzie piramidy jako budowli sakralnej za
Nabuchodonozora, punktem zaczepienia są ruiny takich budowli w Mezopotamii;
- raczej jednak te dwie historie zostały ze sobą połączone w jedną;
- wyjaśnienie w pewien sposób wielości oraz różnorodności języków i narodów – będąca karą za jakąś winę
zbiorową (podobnie jak w wypadku grzechu pierworodnego) – znów ludzie przebrali miarę;
- opowiadanie ma pewną swoją dramaturgię: na początku i na końcu chodzi w nim o całą ziemię – najpierw
zjednoczona, a później pogrążona w chaosie, uwydatnia to tym bardziej rolę Boga w tworzeniu jedności wśród
ludzi, nie jako jednej światowej rodzinie, ale osobom, które mają dążyć do ładu drogą dialogu.
2. Schemat tekstu:
- Potomkowie Noego – Rdz 10, 1-32 (tekst nie omawiany, stanowiący pewien łącznik historii);
- Miasto i Wieża Babel – Rdz 11, 1-9;
a) przedstawienie bohaterów – Rdz 11, 1-2
b) budowa miasta i wieży Babel – Rdz 11, 3-4
c) reakcja Boga na to przedsięwzięcie – Rdz 11, 5-8
d) wyjaśnienie słowa Babel – Rdz 11, 9
- Potomkowie Sema – wprowadzenie do historii Abrahama (tekst nie omawiany) – Rdz 11, 10-26;
3. Znaczenie niektórych elementów
TEKST
Rdz 11, 1
Rdz 11, 2
Rdz 11, 3
ZNACZENIE TEKSTU
- ludzie po potopie coraz bardziej oddalają się od Boga i dążą do przekroczenia
wyznaczonych im granic, a budowanie jest tylko znakiem tego;
- zła skłonność jednostek przed potopem przekształca się złą skłonność grup społecznych;
- ludność opisana w tym fragmencie to lud koczowniczy przenoszący się z miejsca na
miejsce..
- kraina Szinear, o której mowa, to przede wszystkim Babilonia;
- określenie to oznacza dolną część dorzecza Tygrysu i Eufratu czyli miejsca rozwoju
najstarszej ludzkiej cywilizacji sumeryjskiej z miastami Ur, Eridu, Uruk i Nippur;
- istnieją dwa możliwe tłumaczenia wędrówki: ku wschodowi lub ze wschodu
- budowle z cegieł – chodzi o wykorzystanie jako materiału budowlanego wypalanych cegieł
zamiast kamienia;
- w Palestynie fundamenty wykonywano z kamienia (było go dużo), a ściany z suszonej w
słońcu cegły (nie potrzeba było wypalać ich w piecu i nie stosowano takiego budulca);
- w południowej Mezopotamii kamienia nie było i trzeba było go importować, dlatego pod
koniec IV w przed Chrystusem pojawiła się technika wypalania cegły;
- takie cegły z mastyksu bitumicznego odporne były na działanie wody, a swoją trwałością
przypominały trwałość kamienia;
- produkcja jednak była bardzo kosztowna i wznoszono w ten sposób tylko najważniejsze
Rdz 11, 4
Rdz 4, 5
Rdz 4, 8
Rdz 11, 9
budynki publiczne.
- pierwszym problemem jest URBANIZACJA:
- Sumerowie zakładali już w Mezopotamii miasta na początku III wieku przed Chrystusem;
- miasta nie służyły mieszkaniu ludzi, ale obejmowały budynki publiczne, światy nie i
spichlerze otoczone murem (ludność w większości była jeszcze koczownicza);
- początkowo władze sprawowała starszyzna świątynna, więc nie były potrzebne budowle
państwowo, ale mogły istnieć rezydencje urzędników;
- z czasem budowa miast stała się strategią zapobiegania rozproszeniu ludzi, dawało większe
możliwości jeśli chodzi o nawadnianie ziemi i nabywanie nadwyżek złota (do trudności
związanych z koczowniczym trybem życia nawiązuje historia Abrahama i Lota – Rdz 13);
- drugim jest WIEŻA – to symbol świętej góry, jako miejsca wypoczynku bóstw;
- zigguraty stanowiły środek do spotkania się ze swoim bogiem;
- często budowle świątynne same w sobie stanowiły miasto lub były jego punktem
szczególnym, wokół którego organizowało się życie;
- zigguraty miały być elementami podtrzymującymi schody z nieba, po których schodziły
bóstwa, aby w poświęconej sobie świątyni udzielić ludziom błogosławieństwa lub ich
posłańcy, aby objawić ludziom jakieś prawdy;
- zigguraty budowane były wewnętrznym szkieletem z cegły wypalanej na słońcu, a
wewnątrz wypełniane ziemią i gruzem, na zewnątrz stosowano cegłę wypalaną w piecu;
- nie było tam jakiś specjalnych pomieszczeń, a jedynie na szczycie znajdowała się komnata
dla bóstwa z łóżkiem i stołem z wciąż świeżym pokarmem – wolno tam było wchodzić
tylko kapłanom z dostarczanym świeżym jedzeniem
- element schodów pojawia się w mitologii sumeryjskiej oraz w śnie Jakuba (por. Rdz 28,
12);
- może to być bezpośrednie nawiązanie do wieży mar duka w centrum Babilonu
(Entemenanki), gdzie niebo łączyło się z ziemią;
- temat wieży jako znaku niesłychanej pychy powiązany jest z miastem i potępieniem
cywilizacji miejskiej;
- WIERZCHOŁEK SIEGĄJĄCY NIEBA:
- w opisach akkadyjskich słowo to zarezerwowano dla zigguratów;
- UCZYŃMY SOBIE ZNAK:
- ludzie zawsze pragnęli znaków rodowych i Bóg dopuszcza je jako uprawnione w wypadku
Abrahama i Dawida, których imię wywyższa (tu jednak inicjatywa Boga nie ludzi);
- w samym akcie nie było nic grzesznego czy złego, ale mogło się przerodzić w rodzaj
obsesji lub prowadzić do obmyślania złych planów na ten temat;
- UNIKANIE ROZPROSZENIA:
- realizacja błogosławieństwa mnożenia się i czynienia sobie ziemi poddana nie wymagała
rozproszenia;
- warunki ekonomiczne doprowadziły do podziału grupy ludzi i procesu urbanizacji;
- Bóg nie chce rozproszenia człowieka, ale widzi, że ta pozorna jedność prowadzi do sporów
i intryg (jak rozdzielenie dzieci źle się zachowujących).
- zigguraty miał dawać bóstwom okazję zstąpienia na ziemię, by odbierać cześć i darzyć
błogosławieństwem;
- Bóg zstąpił, ale nie wykazał zadowolenia z powodu wygody, którą Mu dostarczono, ale
zobaczył w tym zapowiedź pogaństwa płynącej z koncepcji zigguratu.
- wiele danych wskazuje, że akcja dzieje się ok. IV w przed Chrystusem w tzw. fazie Uruk w
południowej Mezopotamii;
- opadnaie wody umożliwiło osiedlenie i przyniesienie zdobyczy kultury zachodnie
Mezopotamii;
- ruchy ludzi Pio ternach Bliskiego Wschodu potwierdzają wykopaliska tzw. późnego Uruk
czyli z końca IV w. przed Chrystusem.
- nazwa „Babel” wywodzi się od słowa „bil” przechodzącego w „balal” czyli pomieszać, a
zlepek „Babilon:” znaczy „brama boga”;
- jeszcze raz nawiązanie do Babilonii a zwłaszcza gry słów hebrajskich: Babel zamiast
Babilon – wyraźne wystąpienie przeciwko władzy Babilonu nad światem w charakterze
centrum politycznego, gospodarczego i religijnego;
- wskazuje też na to, że przez błogosławieństwo Boga ludzie się rozwijali, ale ten rozwój stał
się też bardzo mocnym impulsem do pomieszania wierzeń w Boga i do ich wykrzywienia;
- karą za wzrastająca pycha jest niezrozumienie między narodami (jako konsekwencja
egoizmu ludzi).
4. Wnioski
- ludzie zamykają się tylko w obrębie swoich wytworów cywilizacyjnych, popadają w zbiorową pychę i nieprawość;
- grzech nie dotyczy tutaj jedynie jednostek, ale ma zasięg społeczny: samo tworzenie cywilizacji i rozwój są czymś
dobrym, ale złem jest to, że ludzie chcą się uniezależnić od Boga, a ich osiągnięcia mają im zapewnić imię;
- postawa taka prowadzi do uniezależnienia się od tradycji i kultury oraz umieszczenie siebie jako absolutnego
punktu odniesienia;
- Bóg interweniuje pomieszaniem języków i rozproszeniem, ale pozycja Boga nie jest zagrożona ze strony ludzi – jest
to skutek błędów człowieka, który nie może się ze sobą porozumieć, gdyż dąży do fałszywych celów;
- ludzie zamiast większego rozwoju i wzajemnej jedności doświadczają coraz większego chaosu i rozdarcia – stan ten
zostanie naprawiony dopiero przez Zesłanie Ducha Świętego, gdy zostaną zjednoczeni z różnych języków, by
wyznawać ewangelię Chrystusa oraz już tu na ziemi budować Królestwo Boże (por. Dz 2, 5-12) i zgromadzili się
w niebie (por. Ap 7, 9-10).
5. Nawiązania do innych utworów Bliskiego Wschodu
- myśl o wspólnej tradycji językowej, jakimś prajęzyku, znajduje się w sumeryjskim eposie „Enmerkar i Pan Aratta”;
- wtedy nie było jeszcze dzikich zwierząt, a wśród ludzi panowała jedność i harmonia, a znakiem tego był jeden
język, później język uległ zmianie i pojawił się spór;
- nic tam nie przypomina biblijnego opowiadania, ale można tam znaleźć motyw pomieszania języków przez bogów,
jako obecny w starożytności;
- pewne elementy są w tzw. omenach „Summa Alu” (Jeśli miasto) zapowiadającym karę miastom i zbyt wysokim
wieżom – jeśli miasto sięgnie nieba zostanie porzucone lub nastąpi zmiana władzy a jeśli wzniesie się jak górski
wierzchołek, to zmieni się w ruinę i będzie obrazem klęski;
- wspomniany już asyriolog George Smith miał odkryć tabliczkę klinową z tekstem o wieży Babel, ale ona wcale nie
mówiła o budowaniu.
Bibliografia:
Bednarz Michał. Historia Zbawienia, Tarnów 2000.
Biblia Jerozolimska, Poznań 2006.
Biblia krok po kroku. Pismo katolickie, listopad nr 5(6)/2009, Pierwsze błędy ludzkości: Biblijna historia o potopie,
Kraków 2009.
Międzynarodowy Komentarz do Pisma Świętego. Komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek, Warszawa 2001.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Częstochowa 2008.
Synowiec Juliusz OFMConv, Początki świata i ludzkości według Księgi Rodzaju, Kraków 2001.
Walton J. H., Matthews V. H., Chavalas M. W., Komentarz historyczno-kulturowy do Biblii Hebrajskiej, Warszawa
2005.
Propozycja spotkań biblijnych na rok 2010/2011
SPOTKANIA BIBLIJNE: PAŹDZIERNIK 2010 - CZERWIEC 2011 – PROROCY BIBLIJNI
październik 2010 - Prorocy biblijni – wprowadzenie
listopad 2010 - Największy z Proroków: Mojżesz
grudzień 2010 - Prorocy więksi - cz. I: Izajasz i Jeremiasz
styczeń 2011 - Prorocy więksi - cz. II: Ezechiel i Daniel
luty 2011 - Prorocy mniejsi - cz. I: Ozeasz, Joel, Amos, Abdiasz, Jonasz, Miechasz
marzec 2011 - Prorocy mniejsi - cz. II: Nahum, Habakuk, Sofoniasz, Aggeusz, Zachariasz, Malachiasz
kwiecień 2011 - Pozostali Prorocy Starego Testamentu: Baruch, Eliasz, Elizeusz, Enoch (Henoch), Hiob, Samuel,
Natan, Gad, Micheasz
maj 2011 - Prorok międzytestamentalny: Jan Chrzciciel
czerwiec 2011 - Prorocy Nowego Testamentu: Symeon, Anna, Jan Apostoł, Agabus (Agabos), Juda?, Sylas