Komonica zwyczajna i lucerna chmielowa w uprawie na nasiona.

Komonica zwyczajna i lucerna chmielowa w uprawie na nasiona.

Komonica zwyczajna i lucerna chmielowa w uprawie na nasiona.
Informacje ogólne
Komonica zwyczajna i lucerna chmielowa należą do grupy roślin motylkowatych
drobnonasiennych, które odznaczają się dużymi zdolnościami produkcyjnymi. Podstawowym
kierunkiem ich użytkowania jest produkcja paszy o wysokiej zawartości białka i soli
mineralnych, a głównie wapnia, fosforu, potasu, magnezu i mikroelementów, karotenu oraz
witamin K, A, B2, C, E. Dzięki wiązaniu azotu atmosferycznego przez bakterie symbiotyczne,
udostępnianego roślinom następczym, uruchamianiu składników pokarmowych z podglebia
oraz zwiększaniu biologicznej aktywności gleby poprzez duże ilości wydzielin korzeniowych,
odgrywają ważną rolę w podnoszeniu jej żyzności. Duże ilości masy organicznej w postaci
resztek pożniwnych, które pozostawiają po sobie, stymulują rozwój fauny i flory glebowej.
Dobrze rozwinięty system korzeniowy rozluźnia glebę poprawiając jej właściwości fizyczne.
Z uwagi na ich korzystny wpływ na gospodarkę próchniczną, strukturę i tzw. ożywienie
gleby, stanowią niezwykle ważne ogniwo zmianowania. Oba gatunki charakteryzują się
dużymi możliwościami przystosowywania się do różnych warunków ekologicznych, dając
wysokie plony w gorszych warunkach glebowo-klimatycznych, nieodpowiednich do uprawy
koniczyn oraz lucerny siewnej i mieszańcowej.
W uprawie polowej lucerna chmielowa stanowi cenny komponent mieszanek
pastwiskowych. Pasza z lucerny chmielowej odznacza się wysoką wartością pokarmową,
delikatnością i wyższą strawnością w porównaniu z lucerną siewną. Komonica zwyczajna
wyróżnia się większą zawartością karotenów w porównaniu z innymi roślinami
motylkowatymi oraz mniejszymi stratami tego cennego składnika podczas suszenia.
Komonica jest odporna na przygryzanie i udeptywanie. Charakterystyczną jej cechą jest
wysoka mrozoodporność. Znosi okresowe spadki temperatury do – 25 0C bez okrywy
śnieżnej.
Wymagania klimatyczne i glebowe
W produkcji nasiennej decydujące znaczenie mają warunki pogodowe, a zwłaszcza
temperatura i czas nasłonecznienia oraz suma i rozkład opadów w okresie kwitnienia,
wiązania i dojrzewania strąków. Niskie temperatury i duża liczba dni deszczowych w tym
okresie powodują nierównomierne i wydłużone kwitnienie roślin, a także silnie ograniczają
aktywność owadów zapylających. Zakładanie plantacji na polach nasłonecznionych przez
cały dzień lub jego większą część zapewnia lepsze nasłonecznienie roślin i sprzyja rozwojowi
organów generatywnych. Uprawa w pobliżu naturalnych środowisk sprzyjających rozwojowi
dzikich gatunków owadów zapylających zapewnia lepsze zapylanie kwiatów.
Do uprawy komonicy najodpowiedniejsze są gleby średnie, o odczynie zasadowym,
ale znosi też nieznaczne zakwaszenie. Lucerna chmielowa może być uprawiana na wszystkich
rodzajach gleb z wyjątkiem suchych gleb piaszczystych oraz gleb kwaśnych. Pod plantacje
nasienne przeznacza się gleby mniej żyzne i słabiej uwilgotnione w porównaniu z glebami, na
których dany gatunek uprawiany jest na paszę. Ma to na celu ograniczenie zbyt bujnego
wzrostu masy wegetatywnej odbywającego się kosztem rozwoju generatywnego. Biorąc pod
uwagę zarówno warunki klimatyczne jak i wymagania glebowe, produkcja nasion powinna
być prowadzona w rejonach o najbardziej sprzyjających warunkach siedliskowych,
zapewniających uzyskiwanie najwyższych plonów.
Agrotechnika ogólna
Komonicę i lucernę na nasiona uprawia się w siewie czystym. W płodozmianie
umieszcza się je na ogół w trzecim roku po nawożeniu obornikiem. Uprawa bezpośrednio po
zastosowaniu obornika może powodować nadmierny wzrost części nadziemnej prowadzący
do wylegania roślin, zmniejszenie liczby wytwarzanych pędów nasiennych, a także sprzyja
silnemu zachwaszczeniu plantacji. Dobrym przedplonem dla upraw nasiennych są rośliny
pastewne zbierane na zieloną masę, za wyjątkiem roślin motylkowatych oraz zboża. Zbyt
częsta uprawa tego samego gatunku na jednym polu prowadzi do tzw. zmęczenia gleby.
Główną przyczyną tego zjawiska jest nagromadzenie się w glebie bakteriofagów, patogenów
grzybowych i szkodników, dlatego też przerwa w uprawie powinna wynosić 4-6 lat.
Natomiast uprawa różnych gatunków roślin motylkowatych na tym samym polu nie może
odbywać się częściej niż co 3-4 lata. W uprawach nasiennych konieczne jest także
zachowanie izolacji przestrzennej od plantacji tego samego lub innego gatunku, którego pyłek
może prowadzić do zapylenia. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju
Wsi w sprawie rejestracji odmian i udzielania ochrony wyłącznego prawa do odmiany oraz
wytwarzania i kontroli materiału siewnego, w produkcji materiału elitarnego odległość od
innych plantacji, jeśli powierzchnia rozmnożenia nie przekracza 2 ha, powinna być nie
mniejsza niż 200 m, a w przypadku plantacji większych 100 m. Przy produkcji materiału
kwalifikowanego stosuje się odpowiednio odległość 100 i 50 m. W praktyce zaleca się jednak
zachowanie większej odległości od innych upraw nasiennych, która, niezależnie od wielkości
plantacji, powinna wynosić 200-300 m.
Przygotowanie pola i nawożenie
Przygotowanie stanowiska dla plantacji nasiennej wymaga dużej staranności i
powinno zmierzać do możliwie głębokiego spulchnienia gleby. Okres jesienny powinien być
wykorzystany na dokładne niszczenie chwastów, wysiew nawozów oraz wykonanie orki
przedzimowej. Wiosenne zabiegi uprawowe powinny prowadzić do ograniczania strat wody,
niszczenia kiełkujących chwastów oraz spulchnienia wierzchniej warstwy gleby i wyrównania
powierzchni pola.
Wapń. Jednym z warunków dobrego rozwoju roślin, zapewniających uzyskiwanie
wysokich plonów nasion w kolejnych latach użytkowania plantacji, jest obojętny lub lekko
alkaliczny odczyn gleby. Wapń jest podstawowym składnikiem pokarmowym roślin
motylkowatych. Jego obecność, poprzez zmianę właściwości fizyko-chemicznych gleby,
wpływa na pobieranie innych składników pokarmowych. Podniesienie odczynu gleby sprzyja
zwiększeniu aktywności bakterii brodawkowych i ogranicza rozwój grzybów, wpływa na
poprawę wschodów i kondycji roślin, a także zwiększenie trwałości plantacji. W uprawie
roślin motylkowatych drobnonasiennych z powodzeniem można stosować nawozy
występujące naturalnie tj. kreda łąkowa i jeziorna, mielony dolomit i gips. Wapnowanie
należy przeprowadzić nie później niż pół roku przed siewem nasion, najlepiej jednak
zastosować je pod przedplon. Orientacyjne dawki wapnia przedstawiono w Tabeli 1.
Tabela 1
Dawki wapnia w zależności od rodzaju i odczynu gleby (za Hryncewiczem i Jasińską).
Gleba i forma nawozu (t/ha)
Zapotrzebowanie
pH
lekko
piaszczysta
piaszczysto
gliniasta
gliniasta
CaCO3
CaO
CaO
Duże
4,0 - 5,5
1,5
2,0
2,5
Średnie
5,6 - 6,3
0,8
1,5
1,8
Małe
6,4 - 7,2
-
0,8
1,0
Fosfor i potas. Rośliny motylkowate drobnonasienne wykazują zwiększone
zapotrzebowanie na fosfor i potas. Dawka i rodzaj nawozów zależą od zawartości w glebie
przyswajalnych form tych składników. Nawozy potasowe stosuje się przed siewem i
dodatkowo pogłównie wiosną lub po zbiorze I pokosu. Fosfor, który praktycznie nie jest
wypłukiwany z gleby, można zastosować jednorazowo w pełnej dawce przed siewem roślin.
Rośliny motylkowate odznaczają się wysoką zdolnością przyswajania fosforu ze związków, w
których występuje on w połączeniach trudno rozpuszczalnych. Dobrze rozwinięty, sięgający
do znacznych głębokości system korzeniowy umożliwia wykorzystywanie składników
pokarmowych znajdujących się w głębszych warstwach gleby.
Azot. Nawożenie azotowe (tzw. dawka startowa), mające na celu zasilenie roślin przed
rozpoczęciem współżycia z bakteriami brodawkowymi, wykonuje się jednorazowo, przed
siewem nasion.
Mikroelementy. W życiu roślin motylkowatych ważną rolę pełnią mikroelementy (bor,
mangan, molibden, cynk, miedź), których zawartość w glebie w wielu rejonach kraju jest
niedostateczna. Mikroelementy wpływają na zwiększenie wydajności plonowania. Nawożenie
plantacji przeprowadza się jednorazowo pogłównie po zbadaniu zasobności gleby w te
składniki.
Szczepienie i siew nasion
Charakterystyczną cechą roślin motylkowatych jest zdolność współżycia z bakteriami
brodawkowymi wiążącymi azot atmosferyczny, zużywany na potrzeby własne, a także
gromadzony w glebie dla roślin następnych. Do czasu wytworzenia brodawek rośliny czerpią
azot z gleby. Szczepienie nasion preparatem bakteryjnym (Nitragina) przyspiesza okres
tworzenia się brodawek korzeniowych zapewniając właściwy przebieg symbiozy. Szybkiemu
tworzeniu się brodawek sprzyja obojętny lub zasadowy odczyn gleby, a także dostępność
mikroelementów tj. bor, molibden i mangan. Zastosowanie szczepionki jest konieczne w
przypadku, gdy na polu nigdy nie uprawiano odpowiedniego gatunku roślin motylkowatych.
Wiosenny siew czysty stwarza najlepsze warunki rozwoju roślin i uzyskania dobrego
stanu plantacji w całym okresie jej użytkowania. Komonica i lucerna wysiane w tym terminie
wydają nasiona już w roku siewu. Z uwagi na epigeiczny sposób kiełkowania, nasiona roślin
motylkowatych drobnonasiennych wysiewa się płytko, na głębokość 1-3 cm. Siew należy
wykonać w glebę z osiadłą wierzchnią warstwą, gdyż naturalne jej osiadanie powoduje
uszkodzenia korzeni siewek. Z tego względu glebę zbyt pulchną należy przed siewem
zwałować za pomocą wału pierścieniowego lub gładkiego. Na plantacjach nasiennych stosuje
się uprawę w szerokiej rozstawie rzędów zapewniającej równomierne nasłonecznienie roślin i
dobry dostęp owadów zapylających do kwiatostanów.
Pierwszym zabiegiem pielęgnacyjnym jest niszczenie zaskorupienia gleby za pomocą
wału kolczastego. Zarówno w roku siewu jak i w dalszych latach użytkowania prowadzi się
zabiegi mechanicznego niszczenia chwastów. Silne zachwaszczenie, które może znacznie
pogorszyć jakość nasion, jest podstawą dyskwalifikacji plantacji nasiennej.
Komonica zwyczajna (rożkowa) (Lotus corniculatus L.)
Wymagania glebowe i klimatyczne. Komonica odznacza się dobrym zimowaniem.
Doskonale znosi okresowe spadki temperatury do -25OC nawet przy braku okrywy śnieżnej.
W uprawie na nasiona wymaga gleb dość żyznych i zasobnych w wapń. Najwyższe plony
nasion uzyskuje się uprawiając komonicę na lessach, glebach piaszczysto-gliniastych i
gliniasto-piaszczystych położonych na marglu lub na glinie z domieszką marglu. Gatunek ten
źle znosi zacienienie, dlatego należy wysiewać ją w miejscach silnie nasłonecznionych. Ze
względu na małą zdolność konkurencyjną, komonica bardzo łatwo ulega zachwaszczeniu.
Należy zatem zwrócić szczególną uwagę na zwalczanie chwastów, które rozpoczyna się wraz
z jesiennym przygotowaniem pola. Uprawa gleby prowadzona w okresie jesiennym powinna
zapewnić dokładne odchwaszczenie pola, głębokie spulchnienie gleby i wymieszanie z nią
nawozów. Wiosną uprawę ogranicza się do niszczenia chwastów oraz wyrównania
powierzchni pola i zastosowania zestawu uprawowego, który spulchnia glebę na głębokość
siewu nasion. Spulchnienie wierzchniej warstwy gleby, na głębokość ok. 1,5 cm zapewnia
umieszczenie nasion płytko i na jednakowej głębokości.
Nawożenie i siew. W uprawie na nasiona zwykle stosuje się 80-100 kg P2O5 i 100120 kg K2O na hektar. Nawożenie fosforem wykonuje się przedsiewnie w jednej dawce,
natomiast potasem w dawkach podzielonych, przedsiewnie i pogłównie, po zbiorze
pierwszego pokosu w kolejnych latach pełnego użytkowania. Nawożenie azotem w ilości 1020 kg N/ha wykonuje się jednorazowo, przed siewem nasion. Optymalnym terminem
założenia plantacji nasiennej jest okres od trzeciej dekady marca do końca kwietnia. Nasiona
przed siewem powinny być zaprawione kulturami bakterii brodawkowych z rodzaju
Rhizobium (preparat Nitragina). Nasiona komonicy, w ilości 6-8 kg na ha, wysiewa się na
głębokość 1-1,5 cm, w rzędy odległe o 30-40 cm. Szeroka rozstawa rzędów umożliwia
równomierne nasłonecznienie roślin ułatwiając dostęp owadów zapylających do
kwiatostanów, a także ułatwia prowadzenie zabiegów pielęgnacyjnych, tj. spulchnianie
międzyrzędzi i mechaniczne niszczenie chwastów. W pierwszym roku spulchnianie
przeprowadza się gdy rośliny osiągną wysokość ok. 10-15 cm. W latach pełnego
użytkowania, na początku ruszenia wegetacji wykonuje się bronowanie plantacji, przy użyciu
lekkiej brony, mające na celu doprowadzenie powietrza do gleby i pobudzenie roślin do
rozwoju.
Zbiór nasion. W latach pełnego użytkowania komonica kwitnie dwukrotnie. Na
nasiona przeznacza się pierwszy pokos. Na plantacjach silnie zachwaszczonych niekiedy
pierwszy pokos przeznacza się na zbiór paszy, jednak plon nasion z drugiego odrostu zwykle
jest niższy. W sprzyjających warunkach, ciepłego i słonecznego lata oraz braku nadmiernych
opadów we wrześniu, możliwy jest także zbiór nasion z obu pokosów. Plantacje nasienne
użytkuje się przez dwa lata. Dobry stan plantacji, z utrzymującą się obsadą ponad 70% roślin,
w porównaniu z rokiem siewu i niskim stopniem porażenia chorobami, umożliwia
użytkowanie jej także w trzecim roku.
Komonica dojrzewa nierównomiernie a dojrzałe strąki łatwo pękają. Zbiór nasion
należy przeprowadzić w fazie gdy ok. 70% strąków osiągnęło barwę brązową. Nasiona
zebrane w tej fazie odznaczają się już wysoką zdolnością kiełkowania. Opóźnienie terminu
zbioru do fazy, gdy 60-70% strąków uzyska barwę ciemnobrązową (brunatną) nie wpływa na
zwiększenie poziomu plonowania nasiennego roślin i na zwiększenie zdolność kiełkowania
nasion, zwiększa natomiast ryzyko strat w wyniku samoistnego pękania strąków i
osypywania się nasion. Zaleca się zbiór jednofazowy, przy użyciu kombajnu.
Lucerna chmielowa (Medicago lupulina L.)
Wymagania glebowe i klimatyczne. Lucerna chmielowa występuje w dwóch
formach uprawnych - jednorocznej i zimującej, traktowanej jako forma dwuletnia. Lucerna
ma niską zimotrwałość i wymarza całkowicie podczas bezśnieżnych zim w temperaturze -8
O
C, źle znosi spóźnione wiosenne przymrozki, a także jest wrażliwa na długotrwające okresy
suszy. Najlepsze warunki do jej uprawy występują na obszarze obejmującym środkowe i
północne tereny województwa dolnośląskiego i opolskiego, południowe tereny województwa
lubuskiego i wielkopolskiego oraz tereny województwa świętokrzyskiego. Lucerna
chmielowa może być uprawiana na wszystkich rodzajach gleb o uregulowanych stosunkach
wodnych, z wyjątkiem suchych gleb piaszczystych i ciężkich, wytworzonych z glin i iłów
oraz gleb kwaśnych.
Z wagi na stosunkowo powolny wzrost roślin we wcześniejszych fazach ich rozwoju,
lucerna łatwo ulega zachwaszczeniu. Z tego względu zwalczanie chwastów należy rozpocząć
wraz z jesiennym przygotowaniem pola pod przyszłą plantację nasienną. Uprawa gleby
prowadzona w tym okresie powinna zapewnić dokładne odchwaszczenie pola, głębokie
spulchnienie gleby i wymieszanie z nią nawozów. Wiosną uprawę ogranicza się do niszczenia
chwastów oraz dokładnego wyrównania powierzchni pola i zastosowania zestawu
uprawowego, który spulchnia glebę na głębokość siewu nasion. Spulchnienie wierzchniej
warstwy gleby, na głębokość ok. 1,5 cm zapewnia umieszczenie nasion płytko i na
jednakowej głębokości.
Nawożenie i siew. W uprawie na nasiona stosuje się 50-70 kg P2O5 i 80-100 kg K2O
na hektar. Nawożenie fosforem wykonuje się przedsiewnie w jednej dawce, natomiast
potasem w dawkach podzielonych, przedsiewnie i pogłównie, po zbiorze pierwszego pokosu.
Nawożenie azotem w ilości 10-20 kg N/ha wykonuje się jednorazowo, przed siewem nasion.
Nasiona przed siewem powinny być zaprawione kulturami bakterii brodawkowych z rodzaju
Rhizobium (preparat Nitragina). Nasiona obu form lucerny, jednorocznej i zimującej, wysiewa
się od trzeciej dekady marca do końca drugiej dekady kwietnia, w siewie czystym, w ilości
12-15 kg nasion łuskanych lub 20-25 kg/ha nasion w strąkach. Głębokość siewu nie powinna
przekraczać 1-1,5 cm. Na plantacjach nasiennych stosuje się szeroką rozstawę rzędów,
wynoszącą 30 cm. Szeroka rozstawa rzędów umożliwia równomierne nasłonecznienie roślin
ułatwiając dostęp owadów zapylających do kwiatostanów, a także ułatwia prowadzenie
zabiegów pielęgnacyjnych, tj. spulchnianie międzyrzędzi i mechaniczne niszczenie chwastów.
W pierwszym roku spulchnianie przeprowadza się gdy rośliny osiągną wysokość ok. 10 cm,
natomiast w drugim po pełnym ruszeniu wegetacji.
Zbiór nasion. Nasiona zimujących form lucerny zbiera się z pierwszego pokosu w
obu latach użytkowania. Warunkiem pozostawienia plantacji na drugi rok uprawy jest dobra
obsada roślin wiosną, wynosząca 30-40 roślin/m2. Lucerna chmielowa dojrzewa
nierównomiernie, a dojrzałe strąki łatwo osypują się. Wyleganie wiotkich łodyg lucerny,
zwłaszcza w pierwszym roku uprawy, może utrudniać zbiór powodując dodatkowe straty
nasion. Z tego względu zbiór nasion należy rozpocząć gdy 50-60% strąków uzyska barwę
czarną. Przy dwufazowym zbiorze kosiarką, w celu zmniejszenia strat wynikających z
osypywania się strąków, zaleca się przeprowadzenie tego zabiegu we wczesnych godzinach
rannych, gdy rośliny pokryte są jeszcze rosą. Omłot powinien być wykonany bezpośrednio na
polu, gdy ścięte rośliny przeschną. Transport nieomłóconych roślin może powodować
dodatkowe straty nasion. Zbiór z zastosowaniem kombajnu, z nisko ustawionym zespołem
tnącym, znacząco minimalizuje straty nasion w wyniku osypywania się. Nasiona ze strąków
można wytrzeć za pomocą bukownika.
Dr inż. Zbigniew Bodzon
IHAR-PIB Radzików