PRACE ORYGINALNE

PRACE ORYGINALNE
Dent. Med. Probl. 2006, 43, 2, 215–221
ISSN 1644−387X
© Copyright by Silesian Piasts University of Medicine in Wrocław
and Polish Stomatological Association
IWONA GRZESIAK, URSZULA KACZMAREK
Rozmieszczenie próchnicy w zębach mlecznych
u wrocławskich dzieci w wieku 18–36 miesięcy
Caries Location in Primary Teeth in Children
Aged 18–36 Months Living in Wrocław City
Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej AM we Wrocławiu
Streszczenie
Cel pracy. Ocena rozmieszczenia próchnicy z uwzględnieniem powierzchni w zębach mlecznych u dzieci z Wro−
cławia w wieku 18–36 miesięcy.
Materiał i metody. Badaniem objęto 153 dzieci od 18 do 36 miesiąca życia (tj. w wieku 1,5–3 lat) uczęszczają−
cych do wybranych losowo trzech wrocławskich żłobków. Stan uzębienia oceniano według kryteriów Yagot et al.
w modyfikacji własnej, uwzględniając zaawansowanie zmiany próchnicowej w 5 stadiach. Obliczono wartości
wskaźników p/z i p/p. Uzyskane wyniki z badania klinicznego w odniesieniu do płci poddano analizie statystycz−
nej testem χ2 i dwustronnym testem t−Studenta dla zmiennych niepołączonych.
Wyniki. Częstość występowania próchnicy u badanych dzieci wynosiła 55,6%. Najczęściej zmianami próchnico−
wymi były objęte zęby sieczne przyśrodkowe w szczęce – 34%. Zmiany były umiejscowione najczęściej na po−
wierzchniach podniebiennych i wargowych zębów siecznych przyśrodkowych górnych – 24,2%.
Wniosek. Zmianami próchnicowymi były najczęściej dotknięte zęby sieczne przyśrodkowe górne, a zwłaszcza ich
powierzchnie wargowe i podniebienne (Dent. Med. Probl. 2006, 43, 2, 215–221).
Słowa kluczowe: próchnica wczesna, zęby mleczne, epidemiologia próchnicy.
Abstract
Objectives. The aim of this study was to evaluate caries distribution in relation to surfaces of deciduous teeth in
children from Wrocław.
Material and Methods. The clinical examination comprised 153 children aged 18–36 months (i.e. 1.5 – years old)
attending to three randomly selected day nurseries in Wrocław. Dental condition was evaluated according to crite−
ria by Yagot et al. with some own modification taking into consideration advancing five stages progression of ca−
ries lesions. Mean values of d/t and d/s were calculated. The obtained data were analyzed by non−parametric inde−
pendence test χ2 and t−Student test for unconnected variables depending on sex.
Results. The caries prevalence was 55.6%. The most often first upper incisors teeth (34%) were involved by ca−
rious lesions. Predominantly, carious lesions were located on palatal and labial surfaces in first incisors 24.4%.
Conclusions. The most often carious lesions were located on maxillary first incisors especially labial and palatal
surfaces (Dent. Med. Probl. 2006, 43, 2, 215–221).
Key words: early childhood caries, deciduous teeth, epidemiology of caries.
Próchnicę zębów wywołuje wiele czynników
i jej złożony etiopatomechanizm nie został jeszcze
ostatecznie wyjaśniony. Przyjmuje się, że zapo−
czątkowanie zmian próchnicowych jest rezultatem
zakłócenia równowagi między naprzemiennie
przebiegającymi procesami demineralizacyjnymi
i remineralizacyjnymi w interfazie szkliwo/płyt−
ka/ślina. Występujące początkowo zmiany na po−
ziomie ultrastrukturalnym nie są klinicznie wykry−
wane, ale ich narastanie doprowadza do powstania
dostrzegalnej zmiany w postaci plamy próchnico−
wej (caries incipiens, macula cariosa, early caries
lesion, spot lesion, white spot), a następnie utraty
twardych tkanek zęba [1].
W piśmiennictwie polskim brakuje precyzyj−
nego zdefiniowania terminu próchnicy wczesnej
u dzieci (caries praecox). Określa się ją na ogół
opisowo jako wcześnie pojawiające się, tuż po wy−
216
rznięciu zębów mlecznych, zmiany próchnicowe
na powierzchniach wargowych zębów przednich
górnych w obrębie szyjki i na powierzchniach żu−
jących zębów trzonowych, obejmujące następnie
inne powierzchnie [2]. Przednie zęby żuchwy rza−
dziej ulegają procesowi próchnicowemu ze wzglę−
du na ochronną rolę języka i śliny ze ślinianek pod−
językowych i podżuchwowych [3–5]. W próchnicy
wczesnej podkreśla się gwałtowny przebieg zmian,
doprowadzający w krótkim czasie do znacznej
utraty korony zęba, chorób miazgi i tkanek około−
wierzchołkowych. Niekiedy uważa się ją za próch−
nicę występującą w uzębieniu dzieci w wieku do
1–1,5 [6] lub do 3. r. życia [7].
W literaturze zagranicznej próchnica wczesna
zębów mlecznych jest określana różnymi termina−
mi, takimi jak bottle caries, nursing caries, nursing
bottle caries, rampant caries, baby bottle syndrome,
bottle mouth, infant feeding caries, które podkreśla−
ją udział przyczynowy sposobu karmienia w jej po−
wstawaniu. W 1994 r. Centrum Kontroli Chorób
i Zapobiegania w USA (Centres for Disease Con−
trol and Prevention) [cyt. wg 8] zaproponowało dla
próchnicy u dzieci nazwę próchnica wczesnego
dzieciństwa – early childhood caries jako termin
bardziej prawidłowy niesugerujący jednego czynni−
ka przyczynowego. Według Towarzystwa Stomato−
logów Amerykańskich (ADA – American Dental
Association), Amerykańskiej Akademii Stomatolo−
gii Dziecięcej (AADP – American Academy of Pe−
diatric Dentistry) próchnica wczesna jest definio−
wana jako obecność jednego lub więcej zębów
mlecznych dotkniętych próchnicą, usuniętych z jej
powodu lub wypełnionych u dzieci w wieku 71
miesięcy lub młodszych, a zatem dotyczy dzieci
przed ukończeniem 6. r. życia, tj. do 5 lat i 11 mie−
sięcy. Wyróżnia się ponadto postać ciężką (S−ECC
– severe early chlidhood caries) o nietypowym,
progresywnym i ostrym przebiegu. Kryteria wystę−
powania tej postaci są zróżnicowane w zależności
od wieku dziecka. U dzieci poniżej 3 lat każda
oznaka próchnicy na powierzchniach gładkich
wskazuje na S−ECC, w wieku 3 lat świadczą o tym
zmiany na przynajmniej czterech powierzchniach,
w wieku 4 lat – na 5 powierzchniach, a w wieku
5 lat – na 6 i więcej powierzchniach zębów [9].
Przyjmuje się, że znaczny wzrost częstości
występowania próchnicy u dzieci przypada na
okres między 19. i 31. miesiącem życia i stanowi
tzw. I okno infekcji. Drugi okres infekcji jest zwią−
zany z pojawieniem się zębów stałych i przypada
między 6. a 12. r. życia [10].
Celem pracy była ocena rozmieszczenia
próchnicy z uwzględnieniem powierzchni w zę−
bach mlecznych u wrocławskich dzieci w wieku
18–36 miesięcy.
I. GRZESIAK, U. KACZMAREK
Materiał i metody
Badaniem objęto 153 dzieci w wieku 18–36
miesięcy życia (tj. 1,5–3 lat) uczęszczających do
wybranych losowo trzech wrocławskich żłobków,
w tym: 70 dziewczynek (46%) i 83 chłopców
(54%). Średni wiek badanych wynosił 30 ± 5,7
miesiąca. Badanie kliniczne dzieci przeprowadzo−
no za pomocą lusterka i zgłębnika. Stan uzębienia
oceniano według kryteriów Yagot et al. [11] w mo−
dyfikacji własnej:
0 – ząb klinicznie zdrowy,
1 – początkowa zmiana próchnicowa: biała
nieprzezroczysta plama demineralizacyjna umiesz−
czona przyszyjkowo lub stycznie,
2 – powierzchowna/średnia zmiana: żółto−brą−
zowe przebarwienie z powierzchowną utratą szkli−
wa umieszczone przyszyjkowo lub stycznie,
3 – głęboka zmiana: ubytek szkliwa i zębiny,
4 – bardzo głęboka zmiana: utrata dużej części
szkliwa i zębiny, odłamanie korony,
5 – próchnica zatrzymana: początkowa lub po−
wierzchowna zmiana barwy ciemnej, o twardej
powierzchni.
W analizie danych uwzględniono zaawanso−
wanie zmiany próchnicowej, przyjmując za jej
występowanie obecność jednego z pięciu stadiów
progresji. Ponieważ żadne dziecko nie miało wy−
pełnienia i nie utraciło zęba z powodu próchnicy,
obliczono zatem wartości wskaźników p/z i p/p.
Uzyskane wyniki w odniesieniu do płci poddano
analizie statystycznej testem χ2 i dwustronnym te−
stem t−Studenta dla zmiennych niepołączonych.
Wyniki i omówienie
Ocena uzębienia wykazała, że ogółem nie
miało próchnicy 68 dzieci (44,4%), w tym 37
dziewczynek (52,9%) i 31 chłopców (37,4%).
W tabeli 1. przedstawiono frekwencję próchnicy
w badanej grupie dzieci w zależności od płci bada−
nych. W całej badanej grupie częstość występowa−
nia próchnicy wynosiła 55,6% i była nieco więk−
sza u chłopców (62,6%) niż u dziewczynek
(47,1%). Analiza statystyczna za pomocą testu χ2
nie wykazała istotnych różnic w odniesieniu do
płci badanych.
Uwzględniając stan zaawansowania próchnicy,
stwierdzono, że najczęściej występowała próchni−
ca powierzchowna/średnia – u 25,5% (39/153)
dzieci określona kodem 2. Następnie obserwowano
głębokie zmiany (kod 3) u 13,1% (20/153) dzieci,
początkowe zmiany (kod 1) – u 11,8% (18/153)
i bardzo głębokie (kod 4) – u 5,2% (8/153) bada−
nych. Nie zauważono zmian o cechach próchnicy
zatrzymanej (tab. 2).
217
Rozmieszczenie próchnicy w zębach mlecznych
Tabela 1. Częstość występowania próchnicy w zależności od płci
Table 1. The frequency of dental caries depending on sex
Wiek (miesiące)
Age (months)
18–36
Chłopcy
(Boys)
Dziewczynki
(Girls)
N/n
częstość
występowania
(frequency) %
N/n
częstość
występowania
(frequency) %
N/n
częstość
występowania
(frequency) %
52/83
62,6
33/70
47,1
85/153
55,6
od płci. Przeciętnie u ogółu zbadanych dzieci było
18,6 ± 2,4 wyrzniętych zębów, w tym procesem
próchnicowym było objętych 13,1 ± 0,2% zębów.
U dzieci z chorobą próchnicową wartości te były
natomiast większe i wynosiły odpowiednio 19,3 ±
± 1,9 i 23,6 ± 0,2%. Zauważono nieco większą
(ale nieistotną statystycznie) średnią liczbę wy−
rzniętych zębów u dzieci z chorobą próchnicową
w porównaniu z dziećmi, u których próchnica nie
występowała.
Najwięcej zmian próchnicowych stwierdzono
w zębach siecznych przyśrodkowych górnych
(34%), których powierzchnie podniebienne i war−
gowe były podobnie często objęte zmianami. Na−
stępnie próchnicę obserwowano w zębach siecz−
nych bocznych w szczęce – 22,4%. Najrzadziej na−
rażone na próchnicę były kły – 0,3% i zęby sieczne
– 0,98% dolne. Częstość występowania zmian
próchnicowych w poszczególnych zębach w szczę−
ce była następująca: zęby sieczne przyśrodkowe >
zęby sieczne boczne > zęby pierwsze trzonowe >
zęby drugie trzonowe > kły, w żuchwie natomiast:
zęby drugie trzonowe > zęby pierwsze trzonowe >
zęby sieczne > kły (ryc. 1). W zębach szczęki naj−
częściej dotkniętymi próchnicą powierzchniami
zębów były w kolejności malejącej: podniebienne
> styczne bliższe > policzkowe > żujące > styczne
dalsze, w zębach żuchwy zaś: powierzchnie żujące
Tabela 2. Stan zaawansowania próchnicy
Table 2. State of caries progression
Stan
kliniczny
zęba
(Clinical
tooth
condition)
Liczba dzieci z najwyższym
kodem zaawansowania zmian
próchnicowych
(Number of children with
highest code of carious lesions
progression)
%
0
68
44,4
1
18
11,8
2
39
25,5
3
20
13,1
4
8
5,2
5
0
0,0
Razem
(Total)
Razem
(Total)
153
100
W tabeli 3. przedstawiono wartości badanych
wskaźników. U ogółu zbadanych dzieci przecięt−
nie próchnicą było objętych 2,5 ± 3,2 zęba, przy
czym więcej u chłopców (2,7 ± 3,2) niż u dziew−
czynek (2,2 ± 3,3). Średnia liczba powierzchni do−
tkniętych próchnicą (p/p) wynosiła 4,6 ± 7,8 i rów−
nież była większa u chłopców (5,3 ± 8,6) niż
u dziewczynek (3,7 ± 6,8). Nie stwierdzono istot−
nych różnic w wartościach p/z i p/p w zależności
%
40
34,0
szczęka
maxilla
35
30
żuchwa
jaw
22,40
25
17,70 18,90
20
15
11,40
10
5
19,30
7,0
0,98
0,98
0,30
0
sieczny przyśrodkowy
first incisor
sieczny boczny
second incisor
kieł
canine
zęby mleczne
primary teeth
Ryc 1. Rozmieszczenie zmian próchnicowych w zębach mlecznych
Fig 1. Distribution of caries lesions in particular deciduous teeth
pierwszy trzonowy
first molar
drugi trzonowy
second molar
218
I. GRZESIAK, U. KACZMAREK
Tabela 3. Wartości badanych wskaźników w zależności od płci
Table 3. Values of analyzed parameters depending on sex
Płeć
(Sex)
p/z
(d/t)
x
p/p
(d/s)
SD
x
SD
Liczba wyrzniętych
zębów
(No of erupted teeth)
Odsetek zębów
dotkniętych próchnicą
(Percentage of teeth
affected by caries)
x
SD
x
SD
Dzieci niemające próchnicy
(Data calculated for caries free children)
(N = 68)
Dziewczynki
(Girls)
(n = 37)
0
0
17,7
2,9
0
Chłopcy
(Boys)
(n = 31)
0
0
17,8
2,6
0
Razem
(Total)
(n = 68)
0
0
17,7
2,7
0
Dzieci z próchnicą
(Data calculated for children affected by caries)
(N = 85)
Dziewczynki
(Girls)
(n = 33)
4,7
3,3
7,8
8,1
18,9
2,2
25,6
0,2
Chłopcy
(Boys)
(n = 52)
4,3
3,1
8,4
9,5
19,5
1,7
22,4
0,2
Razem
(Total)
(n = 85)
4,4
3,2
8,2
9,0
19,3
1,9
23,6
0,2
Dziewczynki
(Girls)
(n = 70)
2,2
3,3
3,7
6,8
18,3
2,6
12,1
0,2
Chłopcy
(Boys)
(n = 83)
2,7
3,2
5,3
8,6
18,8
2,2
14,0
0,2
Razem
(Total)
(n = 153)
2,5
3,2
4,6
7,8
18,6
2,4
13,1
0,2
Ogół badanych
(All subjects)
(N = 153)
w trzonowcach – 17,6%, a najrzadziej powierzch−
nie styczne dalsze we wszystkich grupach zębów
(tab. 4).
Rozpatrując rozmieszczenie próchnicy w zależ−
ności od płci, stwierdzono, że zmiany próchnico−
we w szczęce obserwowano częściej u chłopców,
a w żuchwie częściej u dziewczynek (ryc. 2).
Częstość występowania próchnicy u dzieci we
wczesnym okresie dzieciństwa wykazuje duże
zróżnicowanie. U wszystkich zbadanych dzieci
wrocławskich w wieku 18–36 miesięcy życia czę−
stość występowania próchnicy wynosiła 55,6%,
przy czym była nieco większa u chłopców
(62,6%) niż u dziewcząt (47,1%). Przeciętnie
próchnicą było objętych 2,5 ± 3,2 zębów, przy
czym nieco mniej u dziewcząt (2,2 ± 3,3) niż
u chłopców (2,7 ± 3,2). Liczba powierzchni zębów
dotkniętych zmianami wynosiła odpowiednio:
4,6 ± 7,8; 3,7 ± 6,8 i 5,3 ± 8,6. Z badań ogólnopol−
skich przeprowadzonych u dzieci w wieku 3 lat
[12] wynika, że próchnica wystepuje u 56,2%
dzieci, w tym u dziewczynek – 56,6% i chłopców
– 43,4%. Proces próchnicowy obejmował prze−
ciętnie 2,9 spośród 19,9 zębów mlecznych (ok.
15%). U dzieci z województwa dolnośląskiego za−
chorowalność na próchnicę była większa – wyno−
219
Rozmieszczenie próchnicy w zębach mlecznych
Tabela 4. Rozmieszczenie zmian próchnicowych na poszczególnych powierzchniach zębów mlecznych u dzieci
Table 4. Distribution of carious lesions change on particular surfaces of deciduous teeth in children
Powierzchnia zęba
(Surface of tooth)
Ząb sieczny
przyśrodkowy
(First incisor)
Ząb sieczny
Kieł
boczny
(Canine)
(Second incisor)
Ząb trzonowy
pierwszy
(First molar)
Ząb trzonowy
drugi
(Second
molar)
%
Szczęka (Maxilla)
Żująca
(Occlusal)
0,0
0,0
0,0
15,0
8,7
Styczna bliższa
(Mesial proximal)
22,9
9,5
0,7
3,6
1,8
Styczna dalsza
(Distal proximal)
9,2
3,6
0,7
4,2
0,9
Wargowa/policzkowa
(Labial/buccal)
22,2
17,1
6,0
3,9
0,5
Podniebienna
(Palatal)
24,2
15,1
3,5
3,3
2,3
Żująca
(Occlusal)
0,0
0,0
0,0
17,6
17,5
Styczna bliższa
(Mesial proximal)
0,3
0,0
0,0
3,6
0,4
Styczna dalsza
(Distal proximal)
0,0
0,0
0,0
2,6
0,0
Wargowa/policzkowa
(Labial/buccal)
1,0
1,0
0,4
2,9
0,4
Językowa
(Lingual)
0,3
0,0
0,0
1,6
0,0
Żuchwa (Jaw)
%
55
54
53
52
51
61
62
63
64
65
45
chłopcy
boys
dziewczynki
girls
40
35
12,9
8,3
8,9
4,8
17,6
22,4
0,0
1,6
21,7
14,3
22,0
22,9
1,2
1,4
1,2
1,4
1,2
0,0
20,5
15,4
10
19,1
żuchwa
jaw
5
1,2
0,0
0,0
0
18,6
25,7
27,1
22,0
22,9
17,1
10,1
3,2
16,9
18,1
12,7
5
10,9
10
18,6
15
0,0
20
41,0
25
39,8
szczęka
maxilla
30
15
20
25
85
84
83
82
81
71
72
73
74
75
Ryc. 2. Rozmieszczenie zmian próchnicowych w poszczególnych zębach mlecznych u chłopców i dziewcząt
Fig. 2. Distribution of caries lesions in particular deciduous teeth in boys and girls
220
I. GRZESIAK, U. KACZMAREK
siła 73,2%, a zmianami było objętych 4,3 zębów
[12]. Opublikowane w 1997 r. dane dotyczące
dzieci warszawskich do 3. roku życia wykazały
znacznie większą niż w badaniach własnych inten−
sywność próchnicy – 7,1 zębów [13]. Przeprowa−
dzone wcześniej badania 1–3−letnich dzieci łódz−
kich ujawniły w odniesieniu do danych własnych
nieco mniejszą częstość występowania próchnicy
– 43,4%, ale podobnie jak w badaniach własnych
nieco większą częstość i intensywność próchnicy
u chłopców (47,1% i puw/z = 4,04) niż u dziew−
cząt (odpowiednio 40,3% i 3,76) [3]. Opublikowa−
ne niedawno badania z tego samego regionu doty−
czące dzieci w wieku 1–4 lat [14] wykazują znacz−
nie większą częstość występowania próchnicy
(78,57%). Nieco odmienne wyniki otrzymały Proc
i Filipińska−Skąpska [15], oceniając dynamikę
przebiegu próchnicy i wynikające z tego zapotrze−
bowanie na leczenie dzieci łódzkich w wieku 1–5
lat. W podgrupie dzieci w wieku 3 lat stwierdziły
zbliżoną do badań sprzed około 20 lat [3] częstość
występowania próchnicy – 45,4%, ale około 2−
krotnie mniejsze wartości puw/z – 2,1.
Dane dotyczące innych populacji sugerują
znaczne zróżnicowanie w zachorowalności ma−
łych dzieci na próchnicę zębów. Z badań Milgrom
et al. [16] wynika występowanie u 46,8% dzieci
z USA w wieku 6–36 miesięcy początkowych
zmian próchnicowych i u 39,1% ubytków twar−
dych tkanek. Douglass et al. [17] natomiast stwier−
dzili u dzieci w wieku do 34–36 miesięcy życia,
pochodzących z Arizony, 25% częstość występo−
wania próchnicy. Populacjami o dużym ryzyku
próchnicy wczesnej są w USA dzieci nowych emi−
grantów i rdzennych Amerykanów oraz dzieci
z rodzin o niskim statusie socjoekonomicznym.
Stwierdzono 43% częstość występowania próch−
nicy u dzieci pochodzenia meksykańskiego poni−
żej 5. r. życia [18] i 40–72% u rdzennych Amery−
kanów [19, 20].
Davies et al. [21], badając 3−letnie dzieci mie−
szkające w Manchesterze, wykazali 32% częstość
występowania próchnicy i średnie wartości
pw/z i pw/p wynoszące odpowiednio 1,4 i 2,8. Na−
inar et al. [22] przeprowadzili analizę częstości
występowania próchnicy wczesnej u dzieci z róż−
nych krajów. Wynika z niej, że chorobą jest obję−
tych 0,5–2,0% dzieci w 1. roku życia, 7,7–26,6%
w wieku 2 lat i 28–36,6% w wieku 3 lat. W porów−
naniu z tymi danymi u dzieci wrocławskich wystę−
puje znacznie wyższa zachorowalność na próchni−
cę; wynosiła ona 25% u dzieci do 2. roku życia i aż
62% w wieku 3 lat. Zbliżona zachorowalność na
próchnicę występuje u dzieci bułgarskich – 2−let−
nich – 40,0% i 3−letnich – 56,15% [23]. Z pracy
Du et al. [24] wynika objęcie procesem próchnico−
wym 36% 2–4−letnich dzieci chińskich. Zachoro−
walność na próchnicę dzieci brazylijskich w wie−
ku 0–36 miesięcy życia (średnia wieku 22,9 mie−
sięcy) wynosiła 41,6% i dotyczyła przeciętnie 1,67
powierzchni zębów [8].
W badaniach Boguszewskiej−Gutenbaum [25]
w grupie dzieci do 3. roku życia procesem próchni−
cowym najczęściej były objęte zęby pierwsze, a na−
stępnie drugie trzonowce dolne. W szczęce domi−
nowały ubytki w zebach siecznych przyśrodko−
wych, a następnie w trzonowych. Podobne
obserwacje wynikały z badań Bagińskiej i Stokow−
skiej [26], z tym że częściej zauważano próchnicę
w zębie drugim niż pierwszym trzonowym. Proc
i Filipińska−Skąpska [15] oraz Dimitrova [27]
stwierdziły również, że najbardziej narażone na
próchnicę są zęby trzonowe dolne, a następnie
sieczne przyśrodkowe górne. W badaniach włas−
nych zaobserwowano różnice w częstości występo−
wania próchnicy w poszczególnych zębach mlecz−
nych – najczęściej zmiany obejmowały zęby siecz−
ne przyśrodkowe, a następnie boczne górne
i w następnej kolejności zęby pierwsze trzonowe
dolne. Z badań Grindefjorda et al. [28] przeprowa−
dzonych u szwedzkich dzieci 2,5−letnich również
wynika najczęstsze objęcie procesem próchnico−
wym zębów siecznych przyśrodkowych górnych.
Boguszewska−Gutenbaum [25] zaobserwowała
częstsze występowanie próchnicy w szczęce
u chłopców niż u dziewczynek, a w żuchwie od−
wrotnie. Podobny związek zauważono w badaniach
własnych. Bagińska i Stokowska zaś zanotowały,
że dziewczynki miały mniej zębów dotkniętych
zmianami w obu łukach zębowych niż chłopcy
[26]. W badaniach prowadzonych w Łodzi stwier−
dzono natomiast wiekszą intensywność próchnicy
u chłopców zarówno w szczęce, jak i żuchwie [15].
Z badań wynika, że u dzieci w wieku 1,5–3 lat
częstość występowania próchnicy wyniosła 55,6%.
Zmianami próchnicowymi były najczęściej dotknię−
te zęby sieczne przyśrodkowe górne, a zwłaszcza
ich powierzchnie wargowe i podniebienne.
Piśmiennictwo
[1] KACZMAREK U.: Czy próchnicy zębów można skutecznie zapobiegać? Część I: Etiopatogeneza próchnicy. Pol.
Med. Rodz. 2002, 4, 45–49.
[2] SZPRINGER−NODZAK M.: Próchnica zębów mlecznych i jej leczenie. W: Stomatologia wieku rozwojowego. Red.:
Szpringer−Nodzak M., Wochna−Sobańska M., Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2003, 303.
[3] BADZIAN−KOBOS K., STĘPIEŃ−SZCZEPAŃSKA J., STRZELECKA E.: W sprawie próchnicy butelkowej. Czas. Stomat.
1985, 38, 413–417.
Rozmieszczenie próchnicy w zębach mlecznych
221
[4] SZCZEPAŃSKA J.: Występowanie próchnicy w siekaczach górnych a terminy wyrzynania zębów mlecznych. Czas.
Stomat. 1993, 46, 1–5.
[5] SZPRINGER−NODZAK M.: Specyfika przebiegu procesu próchnicowego w zębach dziecięcych. Czas. Stomat. 1991,
46, 473–478.
[6] SZCZEPAŃSKA J.: Prognozowanie występowania próchnicy u dzieci w oparciu o wieloaspektową analizę czynni−
ków ryzyka. – część II. Nowa Stomat. 2002, 7, 1, 3–7.
[7] WAL−MOTEKA A., STAŃCZAK−SIONEK D., SOSNOWSKA−BOROSZKO A.: Problem prognozowania próchnicy wczesnej
– doniesienie wstępne. Nowa Stomat. 1999, 4, 2, 7–10.
[8] PIRES DOS SANTOS A.P.: Caries prevalence and risk factors among children aged 0 to 36 month. Pesqui Odontol.
Bras. 2002, 16, 203–208.
[9] American Academy of Pediatric Dentistry. Guideline on infant oral health care. Pediatr. Dent. 2002, 24, 7, 47.
[10] DUBIELECKA−KITTEL M.: Profilaktyka pierwotna próchnicy u kobiet w ciąży. Stomat. Współczesna 2001, 8, 6, 43–49
[11] YAGOT K., NAZHAT N.Y., KUDER S.A.: Prolonged nursing−habit caries index. J. Int. Assoc. Dent. Child. 1990, 20,
1, 8–10.
[12] WIERZBICKA M., ZAWADZIŃSKI M., PIERZYNOWSKA E., STRUżYCKA I., DYBIżAŃSKA E., IWANICKA−FRANKOWSKA E.:
Ogólnokrajowy Monitoring Zdrowia Jamy Ustnej i Jego Uwarunkowań. Polska 2002, Ministerstwo Zdrowia,
Warszawa 2002.
[13] SZPRINGER−NODZAK M., GOLIŃSKI A.: Czynniki ryzyka próchnicy u dzieci z próchnicą wczesną. Pediatr. Pol. 1997,
72, 1105–1111.
[14] SZCZEPAŃSKA J.: Prognozowanie występowania próchnicy u dzieci w oparciu o wieloaspektową analizę czynni−
ków ryzyka. – część I. Nowa Stomat. 2001, 6, 4, 3–11.
[15] PROC P., FILIPIŃSKA−SKąPSKA R.: Ocena stanu uzębienia oraz stomatologicznych potrzeb leczniczych dzieci łódz−
kich do lat 5. Nowa Stomat. 2003, 8, 185–189.
[16] MILGROM P., RIEDY C.A., WEINSTEIN P., TANNER A.C., MANIBUSAN L., BRUSS J.: Dental caries and relationship to
bacterial infection, hypoplasia, diet, and oral hygiene in 6 to 36−month−old children. Comm. Dent. Oral Epid.
2000, 28, 295–306.
[17] DOUGLASS J.M., TINANOFF N., TANG J.M.: Dental caries patterns and oral health behaviors in Arizona infants and
toddlers. Comm. Dent. Oral Epid. 2001, 19, 14–22.
[18] RAMOS−GOMEZ F.J., SHEPARD D.S.: Cost−effectivness model for prevention of early childhood caries. J. Calif.
Dent. Assoc. 1999, 27, 539–544.
[19] KELLY M., BRUERD B.: The prevalence of baby bottle tooth decay among two native American population. J. Pu−
blic. Health Dent. 1987, 47, 94–97.
[20] TSUBOUCHI J., TSUBOUCHI M., MOYNARD R.J., DOMOTO P.K., WEISTEIN P.: A study of dental caries and risk factors
among native American infants. J. Dent. Child. 1995, 62, 283–287.
[21] DAVIES G.M., BLINKHORN F.A., DUXBURY J.T.: Caries among 3−year olds in greater Manchester. Br. Dent. J. 2001,
190, 381–384.
[22] NAINAR S. M. H., CRALL J.J.: Caries experience in inner pre−schools at the time of their initial dental visit. J. Dent.
Child. 1997, 64, 421–424.
[23] DIMITROVA M.M., KUKLEVA M.P., KONDEVA V.K.: Prevlence of early childhood caries and risk factors in children
from 1 to 3 years of age in Plovdiv, Bulgaria. Folia Med. (Plovdiv) 2002, 44, 1–2, 60–63.
[24] DU M., BIAN Z., GUO L., HOLT R., CHAMPION J., BEDI R.: Caries patterns and their relationship to infant feeding
and socio−economic status in 2–4 year old Chinese children. Int. Dent. J. 2000, 50, 385–389.
[25] BOGUSZEWSKA−GUTENBAUM H., JANICHA J., SZPRINGER−NODZAK M., REMISZEWSKI A., STAŃCZAK−SIONEK D., GO−
LIŃSKI A.: Występowanie próchnicy w poszczególnych grupach zębów mlecznych u dzieci do trzeciego roku ży−
cia w regionie warszawskim. Przegl. Stomat. Wieku Rozw. 1996, 14/15, 76–81.
[26] BAGIŃSKA J., STOKOWSKA W.: Lokalizacja próchnicy w poszczególnych zębach mlecznych u dzieci w wieku 36–48
miesięcy z regionu Podlasia. Nowa Stomat. 2004, 9, 9, 147–152.
[27] DIMITROWA M.M.: Specificity of caries attack in early childhood. Folia Med. 2000, 42, 50–54.
[28] GRINDEFJORD M.: Caries prevalence in 2.5−year−old children. Caries Res 1993, 27, 505–510.
Adres do korespondencji:
Iwona Grzesiak
Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej AM
ul. Krakowska 26
50−425 Wrocław
tel. +48 071 784 03 62
Praca wpłynęła do Redakcji: 27.02.2006 r.
Po recenzji: 21.03.2006 r.
Zaakceptowano do druku: 21.03.2006 r.
Received: 27.02.2006
Revised: 21.03.2006
Accepted: 21.03.2006