Syndrom Pustego Gniazda. Dezintegracja małżeństwa i rodziny czy

Dr Sabina Zalewska
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Syndrom Pustego Gniazda. Dezintegracja małżeństwa i rodziny
czy etap nowych wyzwań?
Wstęp
Życie rodzinne współczesnego człowieka zmienia się, różnicują się jego formy i sposoby.
Niektóre wzory i wartości uznawane dotąd za pewne i nienaruszalne odchodzą w przeszłość
lub tracą swoją obowiązującą moc. W ich miejsce pojawiają się nowe możliwości, nowe,
bardziej satysfakcjonujące rozwiązania. Tworzą się i współegzystują ze sobą różne porządki
wartości, wynikające z tych porządków sposoby rodzinnego życia (M. NowakDziemianowicz, 2002, s. 7.)
Świadoma biografia jest jedną z historii, jakie mogą być opowiedziane o rozwoju
jednostki jako „ja”. Rzeczywistość często jest rozumiana przez ludzi w postaci historii. Te
historie nie istnieją jednak jako coś obiektywnego – człowiek przeżywając, doświadczając
interpretuje dziejące się zdarzenia jako określone historie. Umożliwia nam to jego własne
rozumienie toczących się wokół niego zdarzeń, w tym również tych, które związane są z jego
własnym działaniem. Rozumienie to jest często równocześnie z doświadczeniem tych
zdarzeń. Doświadczenie, bowiem jakiejś sytuacji to nic innego, jak rozumienie jej w sposób
osobisty i bezpośredni, najczęściej z udziałem emocji i pełnego aparatu sensomotorycznego(J.
Trzebiński, 2002, s. 27.)
W tym aspekcie badanie i odtwarzanie znaczeń, jakie życiu rodzinnemu i jego przejawom
nadają zaangażowani w nie ludzie, wydaje się sprawą niezwykle istotną. Z wielu badań [M.
Marody (2004), D. Markowska (1987), B. Sztur-Jaworska (1997), A. Giza-Poleszczuk (1993),
S. Frydrychowicz (2003), A Stępniak-Łuczywek (2004)] wynika, iż udane życie rodzinne nadal
utrzymuje się na szczycie hierarchii wartości Polaków (M. Nowak-Dziemianowicz, 2002., s.
60-61). Pojawia się tu nurtujące pytanie: Jakie znaczenie nadają małżonkowie poszczególnym
aspektom rodzinnego życia oraz rządzącej nim dynamice? Co małżonkowie nazywają sukcesem
rodzinnym? Co zmienia się w życiu rodzinnym, jaka jest świadomość owych zmian, jak
małżonkowie radzą sobie z tymi zmianami? Z czym sobie nie radzą, a z czego czerpią
satysfakcję?
1
Biografie rodzinne: zmiany zachodzące w sferach funkcjonowania rodziny. Ujecie
dynamiczne małżeństwa i rodzinny
Rodzina jest strukturą dynamiczną. Zmiany zachodzące w rodzinie dotyczą wszystkich
sfer funkcjonowania rodziny: emocjonalnej, zawodowej, finansowej, więzi, stosunków
interpersonalnych (komunikacji), wartości, rozwoju duchowego. Każde małżeństwo i każda
rodzina w ciągu swojego rozwoju zdobywa wiele doświadczeń życiowych, które kształtują jej
charakter i ukierunkowują dalsze przemiany. Interesujące dla pracy wydaje się, jakie zmiany
dokonał się w rodzinie w wyżej wymienionych sferach jej funkcjonowania.
Cechy i zmienne badanej grypy były rozpatrywane pod kontem jej dynamiki i rozwoju.
Ze względu na specyfikę grupy badanej, jej rozkład wiekowy waha się w granicach od 40
lat do 70 lat (N=70 małżeństw). Wyróżniono trzy kategorie wiekowe. Grupy: 40-50 lat, 51-60
lat i 61-70 lat. W większości przebadanych małżeństw mężczyźni są starsi od kobiet.
Małżonkowie także wcześnie zawierali związki, mając 18-22 lata. Wcześnie decydowali się
na przyjście dzieci na świat. Tak, więc najmłodsza grupa wiekowa jest tu reprezentowana
najliczniej. Ich dzieci są już dorosłe i usamodzielniły się lub są w trakcie odchodzenia z domu
rodzinnego. Dla okresu, w którym małżonkowie ci podejmowali decyzję o założeniu rodziny,
jak wynika z badań L. Dyczewskiego (por. L. Dyczewski, 2002) i Z. Tyszki (por. Z. Tyszka,
1991), charakterystyczne było wczesne zawieranie związków małżeńskich. Dziś dzieci
badanych opóźniają tą decyzję w czasie. Jak wynika z deklaracji badanych małżonków, oni
sami wspierają dzieci w tym opóźnieniu, twierdząc, że: mają na to czas, powinni najpierw się
uczyć, powinni najpierw się ustatkować i znaleźć pracę, gdyby oni byli młodzi, dziś później
zdecydowali by się na ten krok.
Małżonkowie znajdujący się w fazie VI małżeństwa znajdują się w pomiędzy 40 a 70
rokiem życia, staż małżeński tej grupy to 25-40 lat trwania związku. Wiek małżonków ma
duży związek z oceną 12 obszarów życia małżeńskiego. Dojrzali i doświadczeni już ludzie
oceniają te obszary życia małżeńskiego wnikliwiej, z perspektywy swojego doświadczenia
życiowego. Obecny etap małżeństwa, zdaniem badanych jest najbardziej podobny do
pierwszej fazy ich związku.
Większość małżonków w tym okresie chętnie wraca myślami i wspomnieniami do
początkowych lat swojego małżeństwa i początków swojej znajomości. Ten okres swojego
życia określają najczęściej jako: najszczęśliwsze lata, trudne lata, – ale chciałbym/chciałabym
do nich wrócić, beztroskie dni, życie miłością, wolność od obowiązków i zobowiązań.
2
Oceny VI fazy małżeństwa (25-40 lat stażu), prezentowane przez żony i mężów
przedstawia poniższa tabela.
Tabela 1a. Oceny małżeństwa a staż małżeński (N=70 par małżeńskich)1
OCENY
ŻONY
%
R
MĘŻOWIE
%
R
RAZEM
%
RANGI
Zadowalające relacje małżeńskie (dla obu
stron);
38,50
V
49,95
I
88,45
I
Akceptacja współmałżonka;
42,30
III
44,60
V
86,90
II
religijnego;
51,60
I
34,15
VIII
85,75
III
Porozumiewanie się;
31,40
VIII
48,15
II
79,55
IV
obu stron rozwiązywanie konfliktów;
29,95
IX
46,40
III
76,35
V
Zadowolenie z małżeństwa;
46,10
II
26,35
XI
72,45
VI
rodzinnego;
28,60
X
39,60
VII
68,20
VII
Czynne życie społeczne;
15,95
XII
40,75
VI
56,70
VIII
Pielęgnowanie własnych zainteresowań;
21,45
XI
46,35
IV
67,80
IX
Spotkania z dalszą rodziną;
33,95
VII
30,25
IX
64,20
X
posiadanych finansów;
36,55
V
25,75
XII
62,30
XI
Spotkania ze znajomymi;
41,10
IV
29,10
X
70,20
XII
Pielęgnowanie życia duchowego,
Szybkie i w miarę satysfakcjonujące dla
Braku dzieci lub ich odejścia z domu
Stabilność ekonomiczna, zadowolenie z
Dominujące oceny zgodności odwołują się do relacji małżeńskich. Oznacza to, że
relacje małżeńskie są nadal dla małżonków istotnym aspektem życia małżeńskiego. Wkładają
wysiłek i trud, aby je podtrzymywać i pielęgnować. Najbardziej zbieżne cechy w VI fazie
małżeństwa to: 1) stabilność ekonomiczna, zadowolenie z posiadanych finansów, czynne
życie społeczne, spotkanie z dalszą rodziną; 2) szybkie i w miarę satysfakcjonujące dla obu
stron rozwiązywanie konfliktów, porozumiewanie się, zadowolenie z małżeństwa; 3)
akceptacja współmałżonka, zadawalające relacje małżeńskie (dla obu stron), pielęgnowanie
życia zawodowego. Małżonkowie z długim stażem pożycia osiągają pewną stabilizację w
chwili, gdy ich dzieci usamodzielniły się. Stabilizacja ta dotyczy ich sytuacji ekonomicznej.
Najczęściej wtedy są już na emeryturach i „dorabiają sobie”. Mają pewność zabezpieczenia
materialnego w postaci stałej wpłaty w budżecie domowym (emerytury). Nie martwią się już
o to, że mogą stracić pracę. Ważne staja się dla małżonków czynne życie społeczne, w którym
1
Procenty nie sumują się do 100, gdyż badani mieli możliwość wielokrotnego wyboru.
3
biorą udział. Angażują się w działalność różnych grup pomocowych, np.: spółdzielczych,
przykościelnych, charytatywnych. Stabilizacja pojawia się także w stosunkach z rodziną.
Maja czas na odwiedzanie dalszej rodziny. Są pomocni w opiece nad wnykami. Starają się o
częste kontakty z dziećmi.
Dla żon istotne są takie aspekty życia małżeńskiego jak: pielęgnowanie życia
duchowego i religijnego (tak stwierdziło 51,50% badanych kobiet), zadowolenie z
małżeństwa (46, 10%), akceptacja współmałżonka (42,30%). Najmniej istotne dla badanych
żon jest: czynne życie społeczne (15,95%), pielęgnowanie własnych zainteresowań (21,45%)
oraz braku dzieci lub ich odejścia z domu rodzinnego (28,60%). Mężowie w odróżnieniu do
żon w tej fazie małżeństwa wysoko cenią: zadawalające relacje małżeńskie (dla obu stron) –
(49,95% mężczyzn tak się określiło), szybkie i w miarę satysfakcjonujące dla obu stron
rozwiązywanie konfliktów (48,15%), porozumiewanie się (46,40%). Nisko oceniają zaś:
stabilność ekonomiczną i zadowolenie z finansów (25,75%), zadowolenie z małżeństwa
(26,35%), spotkania ze znajomymi (29,10%). Mężowie i żony wyróżnili zdecydowanie
odmienne aspekty żucia rodzinnego jako istotne dla nich. Żony wyodrębniły te cech, które są
charakterystyczne dla natury kobiecej i maja związek z emocjonalnością i przeżyciami
wewnętrznymi. Mężowie zaś uznali za najważniejsze aspekty związane z komunikacja i
rozwiązywaniem konfliktów. Interesujące jest, że, pomimo iż dla kobiet obecna sytuacja
materialna jest w miarę satysfakcjonująca, to mężczyźni odczuwają z nie niezadowolenie. Jest
to związane z tym, że mężczyźni pracując zarabiali znacznie więcej niż otrzymują z
świadczeń emerytalnych. Zazwyczaj to oni odpowiadali za status materialny domu i dlatego
to oni odczuwają w tym względzie większe niezadowolenie niż kobiety.
Tabela 1b przedstawia oceny w zakresie porównywania Fazy I małżeństwa
(pierwszych lat trwania związku małżeńskiego, do urodzenia się pierwszego dziecka) z Fazą
VI (okres, gdy dzieci usamodzielniły się lub zaczynały odchodzić z domu rodzinnego).
Wyróżniono tu dwie grupy małżeństw: te, których dzieci usamodzielniły się zupełnie i
mieszkają osobno – puste gniazdo i te pary, których dzieci z różnych przyczyn mieszkają
jeszcze w domu rodzinnym – pełne gniazdo. Fazy te porównano, ponieważ badani
małżonkowie, którzy znajdują się w fazie VI najczęściej odnoszą ją (porównując) do fazy I
małżeństwa, czyli do samych początków życia małżeńskiego. Ciekawe wydaje się także
wyodrębnienie, jak na to porównanie zapatrują się małżonkowie, których dzieci odeszły z
domu rodzinnego i ci, których dzieci jeszcze mieszkają z rodzicami.
Tabela 1b. Ocena badanych w zakresie porównania Fazy I z Fazą VI małżeństwa
(N=70 par małżeńskich)
4
PUSTE GNIAZDO
%
RANGI
PEŁNE GNIAZDO
%
RANGI
posiadanych finansów;
74,96
I
25,04
XII
Porozumiewanie się;
72,36
II
27,64
XI
rozwiązywanie konfliktów;
71,48
III
28,52
X
Pielęgnowanie życia duchowego, religijnego;
70,95
IV
29,05
IX
Pielęgnowanie własnych zainteresowań;
69,54
V
30,46
VIII
Zadowolenie z małżeństwa;
68,85
VI
31,15
VII
Czynne życie społeczne;
65,78
VII
34,22
VI
Spotkania ze znajomymi;
58,95
VIII
41,05
V
Zadowalające relacje małżeńskie (dla obu stron);
54,58
IX
45,42
IV
Akceptacja współmałżonka;
41,62
X
58,38
III
Braku dzieci lub ich odejścia z domu rodzinnego;
39,65
XI
60,35
II
Spotkania z dalszą rodziną;
36,24
XII
63,76
I
OCENY
Stabilność ekonomiczna, zadowolenie z
Szybkie i w miarę satysfakcjonujące dla obu stron
Istnieje podobieństwo pomiędzy wyżej przedstawianymi ocenami badanych a
wynikami badań Marii Ziemskiej w zakresie zmian relacji małżeńskich w cyklu życia
rodzinnego. Badani przez Marię Ziemską małżonkowie zauważyli podobną zbieżność
pomiędzy tymi samymi obszarami w dwóch fazach życia małżeńskiego - początkowej i
końcowej. Jak pisze M. Ziemska „ we współczesnej rodzinie w Polsce, pierwsza, a przede
wszystkim ostatnia faza życia rodziny budzą większe zadowolenie u mężów i żon niż
środkowe. W okresie szkolnym dzieci, a szczególnie ich dorastania rodzice są przeciążeni i
problemami finansowymi, i szkolno-wychowawczymi. W Fazie I małżeństwa i VI te
problemy nie istnieją”( M. Ziemska (red.), 1999, s. 56). Podobną zbieżność zauważył D.
Olson (badania z 1983 roku) w badaniach dotyczących relacji w małżeństwach
amerykańskich (M. Ziemska (red.), 1999, s. 44-55). Dominujące (i najbardziej zbieżne cechy
obu faz) oceny odwołujące się do relacji małżeńskich w grupie małżonków z dziećmi, które
opuściły już dom rodzinny to: 1) stabilność ekonomiczna, zadowolenie z posiadanych
finansów, 2) zadowolenie z małżeństwa, 3) szybkie i w miarę satysfakcjonujące dla obu stron
rozwiązywanie konfliktów. W grupie małżonków, których dzieci mieszkają jeszcze z
rodzicami, dominujące oceny to: 1) spotkania z dalszą rodziną, 2) braku dzieci lub ich
odejścia z domu, 3) akceptacja współmałżonka. Najmniej zgodne natomiast w grupie
małżonków, których dzieci opuściły dom rodzinny, są cechy w zakresie: 1) spotkanie z dalsza
rodziną, 2) brak dzieci lub ich odejście z domu rodzinnego, 3) akceptacja współmałżonka. W
5
grupie małżonków, których dzieci z różnych powodów mieszkają jeszcze w domu rodzinnym:
1) stabilność ekonomiczna, 2) zadowolenie z małżeństwa, 3) szybkie i w miarę
satysfakcjonujące dla obu stron rozwiązywanie konfliktów. Dzieci, a szczególnie ich brak jest
dotkliwy dla małżonków, w których dzieci opuściły dom rodzinny. Małżonkowie w tej grupie
nastawieni są na siebie i wzajemne łączące ich relacje. Gdy nie ma dzieci, to współmałżonek
staje się najbliższą im osobą, z która podejmują większość interakcji. Przeciwnie jest w
małżeństwach, których dzieci zamieszkują jeszcze w domach rodzinnych. Małżonkowie
nastawieni są na dzieci, to z nimi podejmują większość relacji i wchodzą z nimi w interakcje.
Badani małżonkowie swoje małżeństwo z perspektywy czasu oceniają jako udane lub
nie udane. Oceny te odnoszą do 12– stu kategorii relacji małżeńskich. Badani oceniali 12
obszarów związanych z życiem małżeńskim, które wymienia M. Ziemska jako
charakterystyczne dla jakości życia małżeńskiego(por. M. Ziemska (red.), 1999,): problemy
osobowości, porozumiewanie się małżonków, rozwiązywanie konfliktów, finanse, spędzanie
wolnego czasu, pożycie seksualne, dzieci i małżeństwo, rodzina i przyjaciele, równość ról
męża i żony, poglądy religijne, zadowolenie z małżeństwa, idealistyczne/realistyczne
nastawienie.
Małżonkowie sami określili się jako małżeństwo udane z perspektywy czasu i małżeństwo
nieudane. Wcześniej jednak oceniali swoje małżeństwo w perspektywie dwunastu obszarów
życia małżeńskiego. Sytuację tą przedstawia tabela nr 2a.
Tabela 2a. Ocena różnych obszarów życia małżeńskiego (N=70 par małżeńskich)
KATEGORIA OCENY
UDANE
NIEUDANE
MAŁŻEŃSTWO
MAŁŻEŃSTWO
%
R
%
RÓŻNICA
R
Porozumiewanie się małżonków
72,58
I
27,42
XII
+ 45,16
Zadowolenie z małżeństwa
72,45
II
27,55
XI
+ 44,90
Dzieci i małżeństwo
68,88
III
31,12
X
+ 37,76
Idealistyczne/realistyczne nastawienie
67,58
IV
32,42
IX
+ 35,16
Rozwiązywanie konfliktów
65,69
V
34,31
VIII
+ 31,38
Finanse
54,32
VI
45,68
VII
+ 8,64
Równość ról męża i żony
52,87
VII
47,13
VI
+ 5,74
Poglądy religijne
51,12
VIII
48,88
V
+ 2,24
Pożycie seksualne
45,69
IX
54,31
IV
- 8,62
Problemy osobowości
42,51
X
57,49
III
- 14,98
Spędzanie wolnego czasu
36,78
XI
63,22
II
- 26,44
Rodzina i przyjaciele
32,52
XII
67,48
I
- 34,96
6
Większość badanych małżonków wyraża zadowolenie ze swojego małżeństwa.
Oceniając swoje małżeństwo w 12 aspektach życia małżeńskiego, najczęściej małżonkowie
opisywali swój związek jako udany. Niezadowolenie małżonkowie ocenili tyko w kategorii:
Spędzanie wolnego czasu oraz rodzina i przyjaciele. Tu większość małżonków oceniła swoje
małżeństwo jako nieudane. Wyraźnie widać niedosyt relacji w tych kategoriach.
Małżonkowie chcieliby spędzać więcej wolnego czasu ze sobą i nawiązywać relacje z
przyjaciółmi i dalsza rodziną. Kategorie najbardziej opisywane przez ogół małżonków jako
udane to: zadowolenie z trwania (72,45%), idealistyczne/realistyczne nastawienie (67,58%),
dzieci i małżeństwo (68,88%), rozwiązywanie konfliktów (65,69%), porozumiewanie się
(72,48%). Nieudane małżeństwo badani opisali wybierając takie kategorie jak: problemy
osobowości (57,49%), spędzanie wolnego czasu (63,22%), pożycie seksualne (54,31%),
rodzina i przyjaciele (67,48%). Większość kategorii wymienionych przez badanych
małżonków dotyczy małżeństwa udanego.
Interesujące wydaje się ukazanie zróżnicowania ocen kobiet i mężczyzn. Kto jest z
małżonków bardziej zadowolony z małżeństwa ukazuje tabela 2b.
Tabela 2b. Ocena różnych obszarów życia małżeńskiego(N-=70 par małżeńskich)
KATEGORIA OCENY
UDANE MAŁŻEŃSTWO
KOBIETY
MĘŻCZYŹNI
NIEUDANE MAŁŻEŃSTWO
KOBIETY
MĘŻCZYŹNI
%
R
%
R
%
R
%
R
Zadowolenie z małżeństwa;
54,25
I
18,20
IX
5,35
XII
22,20
IV
Porozumiewanie się małżonków;
48,36
II
24,22
VII
6,21
XI
21,21
VI
Finanse;
42,15
III
12,17
X
35,46
IV
10,22
XI
Idealistyczne/realistyczne nastawienie;
34,65
IV
32,93
V
26,54
VII
5,88
XII
Dzieci i małżeństwo;
33,56
V
35,32
II
15,12
X
16,00
VII
Spędzanie wolnego czasu;
29,65
VI
7,13
XII
40,03
I
22,92
III
Rozwiązywanie konfliktów;
26,33
VII
39,36
I
23,11
IX
11,20
X
Problemy osobowości;
23,26
VIII
19,25
VIII
32,14
VI
25,35
II
Rodzina i przyjaciele;
22,36
IX
10,16
XI
32,51
V
34,97
I
Poglądy religijne;
19,68
X
31,44
VI
36,25
III
12,63
IX
Równość ról męża i żony;
18,89
XI
33,98
III
25,36
VIII
21,77
V
Pożycie seksualne;
12,74
XII
32,95
IV
39,86
II
14,45
VIII
W zakresie „udane małżeństwo” kobiety wysoko oceniły takie kategorie: zadowolenie
z małżeństwa, porozumiewanie się małżonków, finanse oraz idealistyczne/realistyczne
nastawienie, a mężczyźni: rozwiązywanie konfliktów, dzieci i małżeństwo, równość ról męża
7
i żony oraz pożycie seksualne. W tym samym zakresie nisko przez kobiety zostały ocenione
takie kategorie: pożycie seksualne, równość ról męża i żony oraz poglądy religijne, a przez
mężczyzn: spędzanie wolnego czasu, rodzina i przyjaciele oraz finanse. W zakresie „nieudane
małżeństwo” kobiety wysoko wyróżniły takie kategorie: spędzanie wolnego czasu, pożycie
seksualne, poglądy religijne oraz finanse, a mężczyźni: rodzina i przyjaciele, problemy
osobowości, spędzanie wolnego czasu oraz jakość małżeństwa. W tymże zakresie nisko
zostały ocenione przez kobiety kategorie: jakość małżeństwa, porozumiewanie się
małżonków, dzieci i małżeństwo, a przez mężczyzn: zadowolenie z małżeństwa, finanse i
rozwiązywanie konfliktów. Widać różnicę w ocenie poszczególnych aspektów życia
małżeńskiego pomiędzy żonami i mężami. Różnica ta spowodowana jest różnicami
płciowymi i różnym poprzez to spostrzeganiem świata. Kobiety wyraźniej kładą naciska na
uczucia i emocje. W małżeństwach udanych te właśnie aspekty żucia małżeńskiego oceniły
wysoko. Mężczyźni natomiast są konkretni. Ważne są dla nich sprawy związane z
utrzymaniem domu, spędzaniem wolnego czasu. Wypowiedziach swoich kładli większy
nacisk na aspekty społeczne, w przeciwieństwie do kobiet, które nacisk położyły na aspekty
psychiczne. Interesująca wydaje się także różnica pomiędzy małżeństwami udanymi i
nieudanymi. Różnice ocen pomiędzy mężami i żonami w małżeństwach udanych są większe,
aniżeli w małżeństwach nieudanych. W tej pierwszej grupie są to różnice rzędu VI, VIII rang
w kategoriach: rozwiązywanie konfliktów i zadowolenie z małżeństwa, w drugiej grupie: VI
rang w kategorii: równość ról męża i żony. W małżeństwach nieudanych jest to jedyna taka
rozbieżność. Inne kategorie mają znacznie mniejsze różnice. O czym to świadczy? Różnice
występujące w małżeństwach udanych nie stanowią dla małżonków istotnego znaczenia.
Małżonkowie mają rozbieżne zdania na temat obszarów życia małżeńskiego, nie stanowi to
jednak dla nich przyczyny konfliktów czy porozumień. Ta różnica ich ubogaca i tak to
odczytują. Małżeństwa nieudane mają zbliżone poglądy na tematy związane z obszarami
życia małżeńskiego, jednak nawet tak mało istotne różnice w zdaniach stanowią dla nich
problem i są przyczyną konfliktów.
Można, na podstawie badań wyróżnić, co najmniej trzy etapy rozwoju tej fazy.
I etap – to czas, który charakteryzuje się przyzwyczajaniem do nowo zaistniałej sytuacji.
Badani małżonkowie, którzy przeszli tan etap rozwoju małżeństwa w fazie wtórnej,
podkreślali fakt, że w nim występowało najwięcej zakłóceń w ich wzajemnych relacjach.
II etap – to czas, gdy odczucia małżonków w stosunku do osamotnienia i opuszczenia domu
przez dzieci ustabilizowały się. Małżonkowie zaczynają zauważać pozytywne, strony bycia
tylko we dwoje. Zaczynają realizować swoje marzenia, rozwijają swoje zainteresowania,
8
samorealizują się. Wzajemne relacje małżonków także ulęgają przemianie. Badani
małżonkowie zauważają istotne zmiany w swoim wzajemnym odniesieniu. Staja się dla siebie
wsparciem, osobą, na która mogą liczyć w sytuacjach trudnych, zwłaszcza chorobie.
Większość małżeństw starała się kształtować pozytywne relacje pomiędzy sobą. Zauważyć
można było także pojawiającą się radość i zadowolenie z nowego stanu rzeczy. U trzech
małżeństw, u których na I etapie syndrom był bardzo głęboki, na drugim nie ma tak
pozytywnych odniesień.
III etap – charakteryzuje się, jak wynika z relacji małżonków, przygotowaniem się do okresu
eschatologicznego. Małżonkowie zaczynają zastanawiać się nad sytuacją, co będzie, gdy
jednego z nich zabraknie. Często w na tym etapie zaczynają się poważne problemy ze
zdrowiem. Małżonkowie wtedy swoje deklaracje o wzajemnym wsparciu przekształcają w
konkretne działanie. Małżonkowie wysoko oceniają swoje wzajemnie relacje. Cieszą się z
faktu, że są sami i mogą wspierać dzieci, które są już całkowicie usamodzielnione.
W poszukiwaniu i odkrywaniu nowej tożsamości małżonkowie przyjmują jeden z typów
relacji, które są sposobem na radzenie sobie w zmieniającej się rzeczywistości. Z badań
wynika, że może to być: 1) nieprzerwana pępowina – małżonkowie nie godzą się z
samodzielnością dzieci i wciąż starają się kierować ich życiem; 2) uzależniająca pomoc –
rodzice pomagając dzieciom starają się na nie wpływać i żądają czegoś w zamian; 3)
zawiedzione rodzicielstwo – małżeństwa w tej grupie są niezadowolone z wyboru drogi
życiowej ich dzieci; nie potrafią tego zaakceptować, zwłaszcza wtedy, gdy dzieci kierują się
inną hierarchią wartości niż oni sami; 4) poszukiwanie nowej aktywności – małżonkowie
starają się zbudować nową tożsamość oparta na różnych formach aktywności; 5) małżeńska
pustka po odejściu dzieci z domu – ta relacja objawia się w nieakceptacji rzeczywistości i
pojawieniu się chaotycznych emocji u małżonków; 6) zwrot ku sobie, małżeńskie współbycie
w pustym gnieździe – ta relacja charakteryzuje się zwrotem małżonków ku sobie nawzajem,
wspólnym budowaniu swojej nowej małżeńskiej tożsamości, wspólnym działaniem na rzecz
wspólnego związku.
Zakończenie
Każda faza rozwojowa rodziny, sama w sobie nie jest statyczna. Trwa określony czas i
dokonują się w niej swoiste zmiany. Podobnie jest z fazą wtórną (postrodzicielską)
małżeństwa. Wyraźnie można zauważyć dynamiczne zmiany w różnych aspektach życia
małżeńskiego. Szczególnie jest to widoczne przemianach rodzicielstwa. Role rodzicielskie
ulęgają przemianie i przekładają się na role dziadków, role społecznej aktywności. Role
9
małżeńskie także ulęgają swoistej przemianie. Małżonkowie oczekują już czegoś innego.
Wymagają większej opieki i uwagi ze strony współmałżonka, większego zainteresowania.
Małżonkowie różnią się w ocenie obszarów życia rodzinnego. Żony wysoko oceniają:
pielęgnowanie życia duchowego, religijnego oraz zadowolenie z małżeństwa. Mężowie
najwyżej oceniają: zadowolenie z relacji małżeńskich i akceptację ze strony współmałżonki.
Najmniej satysfakcjonujące dla małżonków są aspekty życia rodzinnego takie jak: posiadane
finanse i spotkania ze znajomymi. Małżonkowie zauważają ogromną dynamikę swojego życia
małżeńskiego i rodzinnego. Wyraźnie wskazują na przemiany w samym okresie fazy wtórnej.
Między innymi na tej podstawie w wyróżniono trzy fazy syndromu pustego gniazda.
Małżonkowie sukces małżeński definiują poprzez zadowolenie z różnych obszarów
swojego życia. Za najbardziej udane uznają: porozumiewanie się, zadowolenie z małżeństwa,
dzieci. Dla kobiet najbardziej satysfakcjonujące są obszary: zadowolenie z małżeństwa i
porozumiewanie się. Dla mężczyzn zaś: rozwiązywanie konfliktów i dzieci i małżeństwo.
Za nieudane małżeństwa uznają swoje małżeństwo w obszarach: kontakty z rodziną i
przyjaciółmi, spędzanie wolnego czasu, problemy osobowości. Te obszary dla małżonków są
najmniej satysfakcjonujące i najmniej sobie w nich radzą.
Jak wynika z badań małżonkowie w tracie trwania syndromu pustego gniazda
zmieniają się. Uczą się być z sobą na nowo i dorastają do nowych wyzwań. Nie jest to jednak
droga łatwa i nie dla wszystkich małżonków kończy się powodzeniem. Zdarza się, że jedna ze
stron dorosła do nowej sytuacji a druga nie potrafi się uwolnić od doświadczeń z
wcześniejszych faz małżeństwa.
Bibliografia
Dyczewski L. (2002). Trwałość i zmienność kultury polskiej. Lublin.
Giza-Poleszczuk A. (1993). Rodzina i system społeczny. Studia socjologiczne, nr 2
(129).
Frydrychowicz S. (2003). Komunikacja interpersonalna w rodzinie a rozwój
dorosłych, (w:) Rodzina a rozwój człowieka dorosłego, B. Harwas-Napierała (red.). Poznań.
Markowska D. (1987). Partnerstwo w rodzinie – idee a praktyka. Nasza Praca, nr 8-7.
Marody M., Giza-Poleszczuk A., (2004). Przemiany więzi społecznych: zarys teorii
zmiany społecznej. Warszawa.
Nowak-Dziemianowicz M.(2002). Doświadczenia rodzinne w narracjach. Interpretacje
sensów i znaczeń. Wrocław.
10
Stępniak-Łuczywek A. (1997). Uwarunkowania szczęścia małżeńskiego. Problemy
Rodziny, nr 5-6.
Szatr-Jaworska
B.
(1997).
Solidarność
i
partnerstwo
w
relacjach
międzypokoleniowych w rodzinie, (w:) Partnerstwo w rodzinie i na rzecz rodziny. Raport
IPiSS. Warszawa.
Trzebiński J.( 2002). Narracja jako sposób rozumienia świata. Gdańsk.
Tyszka Z.(1991). Rodziny polskie w okresie przemian, (w:) Stan i przeobrażenia
współczesnych rodzin polskich, Z.Tyszka (red.). Poznań.
Ziemska M. (red.). (1999). Zmiany w relacjach małżeńskich w cyklu życia
rodzinnego, (w:) Rodzina współczesna. Warszawa.
11