docnr 3/2016, maj-czerwiec
download 
Reklamacja Transkrypt
nr 3/2016, maj-czerwiec
WITKACY NA POMORZU WYDARZENIA SESJA SEJMIKU POMORSKIE W UNII Nowy rozkład jazdy na kolei Absolutorium dla zarządu – większość „za”, opozycja przeciw Szybka ścieżka po innowacje Otwarto Oddział Okulistyczny Pomorskie europejskim liderem wzrostu zatrudnienia Europrojekty dziedzictwa kulturowego Gotowość Praca Samodzielność Fot. Ze zbiorów Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku ISSN 1640-8268 NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC 2016 Z DRUGIEJ STRONY 2 POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Fotoszopa na dobry początek! Popularność linii PKM rośnie! W maju pociągi SKM obsługujące trzy trasy wchodzące w skład projektu PKM (Gdańsk – Kartuzy, Gdańsk Wrzeszcz – Gdynia Główna i Kościerzyna – Gdynia) przewiozły łącznie 211 tys. pasażerów, co w porównaniu z poprzednim miesiącem daje wzrost o tysiąc pasażerów. W czerwcu liczba pasażerów wzrosła jeszcze o kolejnych 7 tys. i wyniosła 218 tys. W ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy funkcjonowania linii PKM z nowej siatki połączeń skorzystało już łącznie ponad 1,75 mln pasażerów! Niestety, nie wiadomo czy w przedstawionych liczbach wzięto pod uwagę rodzinę łabędzi, która zjawiła się w czerwcu na przystanku PKM Gdańsk Jasień. Fot. PKM Z archiwum... Wstęga przecięta, można jechać! W samo południe, 14 maja 2010 roku, oficjalnie otwarto dla kierowców odcinek drogi wojewódzkiej nr 229, łączący Pelplin z autostradą A1. Inwestycja pozwoliła wyprowadzić ruch tranzytowy z zabytkowego centrum Pelplina, co zwiększyło jednocześnie poziom bezpieczeństwa drogowego w mieście. Była to wówczas największa inwestycja drogowa realizowana ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013. Fot. Sławomir Lewandowski POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 3 Szlak kolejowy, pomiędzy Gardeją i Malborkiem wkrótce doczeka się rewitalizacji. To efekt porozumienia jakie zawarł marszałek województwa pomorskiego i PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., które wyremontują tory, perony i przejazdy kolejowo-drogowe. Projekt o wartości niemal 270 mln zł zostanie zrealizowany do 2020 roku. B iegnąca przez Powiśle linia kolejowa nr 207 łączy dwa województwa: pomorskie i kujawsko-pomorskie. Regularne połączenia odbywają się dzisiaj na trasie Malbork – Grudziądz. – To pierwsze tak kompleksowe przedsięwzięcie regionalne łączące dwa województwa – mówi marszałek Mieczysław Struk. – Chcemy stworzyć nową jakość usług – bezpośrednich połączeń o charakterze międzyregionalnym. Powiśle otrzyma możliwość sprawnego dojazdu do Trójmiasta jak i Torunia. Nowy tabor – 4 pojazdy spalinowe zakupione ze środków Szwajcarsko – Polskiego Programu Współpracy oraz zmodernizowana infrastruktura kolejowa wraz węzłami integracyjnymi (Kwidzyn) kompleksowo rozwiążą problemy komunikacyjne Powiśla – dodaje marszałek Struk. Pomorze to jeden z regionów, który w największym stopniu korzysta ze wsparcia unijnego budżetu, a inwestycja pomiędzy Malborkiem a Gardeją jest kolejną, którą województwo pomorskie przeprowadzi wspólnie z PKP Polskimi Liniami Kolejowymi S.A. W ramach inwestycji wyremontowane zostaną tory na odcinku pomiędzy stacjami Gardeja i Malbork oraz ponad 120 obiektów inżynieryjnych – mostów, przepustów i wiaduktów. liczby osób korzystających z tego środPrzebudowane zostaną także perony ka komunikacji i poprawi atrakcyjność wzdłuż trasy. Dostosowane do po- pasażerskiego transportu kolejowego, trzeb osób niepełnosprawnych będą m.in. dzięki skróceniu czasu przejazw pełni wyposażone w nowe wiaty, dów do pracy czy szkół oraz poprawie oświetlenie, ławki, nawierzchnię an- bezpieczeństwa i komfortu podróży. typoślizgową i tablice informacyjne. PKP PLK S.A. planują kolejne reRewitalizacja szlaku obejmie 36 prze- monty pomiędzy Toruniem a Chełmżą jazdów kolejowo-drogowych, któ- oraz Grudziądzem a Gardeją. Rewire zyskają dodatkową sygnalizację talizacja odcinka między Chełmżą i urządzenia rogatkowe. a Grudziądzem została zrealizowana Przebudowa 56-kilometrowego odcin- pod koniec 2014 roku. ka linii kolejowej obejmie także monRewitalizacja całej linii Toruń taż nowoczesnych urządzeń sterowania – Malbork umożliwi otwarcie druruchem kolejowym oraz budowę no- giego korytarza łączącego centrum wej nastawni w Kwidzynie. Powstanie województwa kujawsko-pomorskieLokalne Centrum Sterowania gwaran- go z województwem pomorskim. tujące bezpieczną i płynną jazdę pociągów na całej długości odcinka Gardeja Sławomir Lewandowski – Malbork. Rewitalizacja linii nr 207 na jej pomorskim odcinku zakończy się do 2020 roku. – To dobra wiadomość dla mieszkańców powiatów: malborskiego, sztumskiego i kwidzyńskiego, korzystających na co dzień z tej trasy – mówi Piotr Widz, radny Sejmiku Województwa PoFragment linii kolejowej nr 207 morskiego. – Mam nadzieję, w okolicy Brachlewa. że realizacja tego projektu przyczyni się do zwiększenia Fot. Sławomir Lewandowski Nowa kurtyna w Teatrze Muzcznym W ykonana z aksamitu, subtelnie zdobiona, w kolorze granatowym. Mierzy18 metrów szerokości, 9 metrów wysokości i waży 300 kg. Może być podsuwana do góry, rozsuwana na boki oraz podpinana w stylu wagnerowskim. Teatr Muzyczny w Gdyni zaprezentował nową, największą w Polsce, kurtynę. Jej projekt wykonała Kalina Konieczny, scenograf WYDARZENIA Linia kolejowa nr 207 do rewitalizacji i kostiumolog, absolwentka brytyjskiego Arts University Bournemouth, która postanowiła dopasować kurtynę do już istniejącego w teatrze stylu i młodego charakteru miasta. Kurtyna uszyta została w warszawskiej pracowni rzemieślniczej Mirosława Metyskiego, który w swojej pracy wykonał ich już około pięćdziesięciu, a zdobią one okna sceniczne teatrów w całej Polsce, m.in. w Warszawie. Fundatorem kurtyny był Port Lotniczy im. Lecha Wałęsy w Gdańsku, który przeznaczył na ten cel 100 tys. zł. Poprzednia, bordowa kurtyna otwierała i kończyła spektakle od 1978 roku, czyli otwarcia siedziby Teatru Muzycznego pod adresem pl. Grunwaldzki 1. Anetta Konopacka NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC INFRASTRUKTURA 4 POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Nowy rozkład jazdy na pomorskiej kolei Samorząd województwa pomorskiego przekazał PKP SKM w Trójmieście Sp. z o.o. do realizacji nowy rozkład jazdy pociągów na liniach kolejowych obsługiwanych w ramach projektu Pomorskiej Kolei Metropolitalnej, który obowiązywać będzie od grudnia br. Mimo mniejszej ilości pociągów, organizatorowi przewozów udało się przygotować jak najlepsze rozwiązania komunikacyjne, umożliwiające dojazd mieszkańcom Kaszub do Trójmiasta. N ajwiększą zmianą będzie skierowanie połączeń pomiędzy Kościerzyną a Gdynią przez Gdańsk Wrzeszcz. 10 par pociągów obsługujących to połączenie pojedzie przez Wrzeszcz, trzy pozostałe linią 201 przez stację Gdańsk Osowa. – Kształt rozkładu jazdy to przygotowanie władz regionalnych oraz operatora linii – PKP SKM – do planowanej budowy nowych dwóch przystanków: Gdynia Karwiny oraz Gdynia Stadion, położonych na odcinku linii nr 201 Gdańsk Osowa – Gdynia Główna – mówi Ryszard Świlski, członek Zarządu Województwa Pomorskiego. – Przewidywane zamknięcia odcinka Gdańsk Osowa – Gdynia Główna na czas robót spowodują utrudnienia w ruchu pociągów, dlatego projekt nowego rozkładu jazdy ma zminimalizować ten negatywny efekt. Dzięki temu trasy pociągów z Kościerzyny przez Gdańsk Wrzeszcz do Gdyni Głównej nie będą zagrożone odwołaniem, czy też skróceniem relacji. Z Kościerzyny do Gdańska i Sopotu Pasażerowie korzystający z tego rozwiązania, mimo nieco dłuższego czasu przejazdu na trasie Kościerzyna – Gdynia, zyskają bezpośrednie połączenie z Gdańskiem i Sopotem. Ważne jest również, że pociągi od Żukowa będą jechać jako tzw. przyspieszone, zatrzymując się jedynie na przystankach: Port Lotniczy, Kiełpinek, Jasień i Strzyża, które w chwili obecnej cieszą się największą popularnością i obsługują najwięcej pasażerów. Ponadto opracowany NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC Fot. Sławomir Lewandowski układ połączeń przewiduje połączenia z przesiadką w Gdańsku Rębiechowo dla relacji Kartuzy – Gdynia – Kartuzy w czasie nawet poniżej 60 minut. Łącznie 17 par pociągów będzie kursować w dogodnym dla pasażera godzinnym takcie. Dodatkowe połączenia Żukowa z Gdańskiem – w godzinach szczytu co 30 minut – zaowocują realną szansą wzrostu liczby osób korzystających z tej trasy. Przyspieszonym pociągiem z Kościerzyny mieszkańcy Żukowa będą mogli dojechać do Gdańska Wrzeszcza zaledwie w 25 minut, co jest nieosiągalnym czasem przejazdu dla transportu samochodowego i autobusowego! Dodatkowo Sopot i Gdańsk Oliwa zyskają bezpośrednie połączenia kolejowe z lotniskiem i Kaszubami. – Mam nadzieję, że mimo pewnych niedogodności, wydłużenia czasu przejazdu z Kościerzyny do Gdyni, pasażerowie zaakceptują nasze propozycje – mówi Mieczysław Struk, marszałek województwa pomorskiego. – Chcemy rozwijać PKM, bo to niezwykły projekt. Kolejne zaplanowane inwestycje m.in. budowa nowych przystanków gdyńskich pozwolą na przygotowanie jeszcze lepszej oferty dla pasażerów. Nowy rozkład jazdy to wyjście naprzeciw oczekiwaniom pasażerów dojeżdżających do szkół i miejsc pracy z regionu. Nasze analizy liczby pasażerów korzystających z linii PKM od początku jej uruchomienia pokazują stale rosnącą liczbę pasażerów z Kartuz, potwierdzając tym samym zasadność dalszego wzmacniania połączeń kolejowych Region – Aglomeracja. Pod eksperckim okiem W pracach nad przygotowaniem projektu nowego rozkładu brał także udział Zespół Doradców Gospodarczych TOR. POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 5 wszystkim tam, gdzie potencjał projektu PKM jest na razie najmniejszy: na ponowne zwiększenie liczby pociągów pomiędzy Gdańskiem Osową i Gdynią Gł. przyjdzie czas po wybudowaniu nowych przystanków na terenie Gdyni. Z drugiej strony, autorzy koncepcji nowego rozkładu postanowili skorzystać z dobrych doświadczeń połączenia Gdańska z Kartuzami, które jak dotąd jest jednym z najjaśniejszych punktów projektu PKM. Koronny wpływ na to ma bezpośredniość połączenia do Gdańska. Stąd też, po zmianach prawie wszystkie pociągi zapewniające dojazd z Trójmiasta do Kościerzyny, będą nadal kursować z Gdyni, ale po drodze przejadą przez Sopot, Gdańsk Wrzeszcz i linię PKM. – Ten rozkład wychodzi podwójnie naprzeciw oczekiwaniom mieszkańców powiatu kościerskiego – dodaje Stanisław Lamczyk, poseł na Sejm RP, członek sejmowej Komisji Infrastruktury. – Udało się uzyskać dwie kwestie: utrzymując na prawie niezmienionym poziomie ofertę połączeń dojazdów pociągiem z Kościerzyny do Gdyni, jednocześnie udało się uzyskać bezpośrednie połączenia z Kościerzyny do Gdańska. Na tych zmianach skorzystają nie tylko mieszkańcy powiatów: kościerskiego i kartuskiego dojeżdżający do Trójmiasta. Nowe propozycje to również m.in. zupełnie nowa jakość w obsłudze turystów chcących dostać się z Gdańska czy Sopotu na Pojezierze Kaszubskie. Poprawi się też np. dojazd z Żukowa do Gdańska – w godzinach szczytu pociągi na tej trasie kursować będą co pół godziny, a najszybszy pociąg dojedzie z Żukowa do Gdańska Wrzeszcza w niecałe 30 minut. Przedstawiony projekt rozkładu jazdy należy traktować jako planowany układ połączeń jaki zostanie przyjęty na etapie konstrukcji rozkładu jazdy przez PKP PLK S. A. Ostateczny układ zostanie przedstawiony do publicznej wiadomości przez zarządcę infrastruktury w terminie późniejszym zgodnie z obowiązanymi przepisami. Tomasz Konopacki Grafika: Jakub Cichosz NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC INFRASTRUKTURA – To będzie trudny rozkład – mówi Paweł Rydzyński, dyrektor ds. projektów transportowych w Zespole Doradców Gospodarczych TOR. – Nie może być inaczej, jeśli zgodnie z warunkami przetargu praca eksploatacyjna (czyli liczba kilometrów na liniach PKM oraz połączeniach do Kartuz i Kościerzyny, za przejechanie których samorząd wojewódzki zapłaci przewoźnikowi) zmniejszy się w przyszłym roku o ok. 25 proc. Do wyboru były dwa wyjścia: albo po prostu zlikwidować średnio co czwarty z kursujących obecnie nowych pociągów, albo zbudować rozkład praktycznie od nowa. Bardzo dobrze, że samorząd wojewódzki zdecydował się na to drugie rozwiązanie. W przeciwnym razie, istniałoby duże zagrożenie, że część pasażerów odwróciłaby się od PKM – praktycznie bowiem zawsze dzieje się tak, że zmniejszenie liczby połączeń automatycznie pociąga za sobą zmniejszenie liczby pasażerów. Zaproponowany rozkład minimalizuje to ryzyko. Z jednej strony, cięcia pociągów nastąpią przede 6 POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO WYDARZENIA O odpowiedzialności za jakość edukacji 6 czerwca br. w Auli Zespołu Szkół Łączności im. Obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku odbyło się, drugie w tej kadencji, posiedzenie Pomorskiej Rady Oświatowej. Tematem przewodnim spotkania była odpowiedzialność jednostek samorządu terytorialnego za jakość edukacji. Obrady prowadził wicemarszałek Krzysztof Trawicki. P odczas posiedzenia zaprezentowane zostały przykłady dobrych praktyk m.in. działania jednostki samorządu terytorialnego na przykładzie powiatu bytowskiego, kształtowanie sieci szkół ponadgimnazjalnych w kontekście rynku pracy na przykładzie powiatu starogardzkiego, a także działania jednostki samorządu terytorialnego w zakresie edukacji regio- Fot. Sławomir Lewandowski nalnej i obywatelskiej na przykładzie powiatu kartuskiego oraz w zakresie kompleksowego wsparcia szkół na przykładzie powiatu nowodworskiego. Przedstawione zostały również działania prowadzone przez miasto Gdańsk dotyczące programów realizowanych przez Ośrodek Promocji Zdrowia: Zdrowy Uczeń, Zdrowe Życie Twojego Dziecka, Gdańsk Jemy Zdro- wo. Zostały również przedstawione informacje dotyczące zakończonego Konkursu Nauczyciel Pomorza. Aktualnie trwa procedura oceny wniosków konkursowych. Pomorska Rada Oświatowa – powołana uchwałą Sejmiku Województwa Pomorskiego – istnieje od 2014 roku i jest jedyną w Polsce tego typu radą o zasięgu wojewódzkim. Obecnie Rada liczy 37 członków. Przewodniczącym Rady jest Mieczysław Struk, marszałek województwa pomorskiego. Do pracy w Radzie zaproszeni zostali przedstawiciele różnych instytucji i środowisk: samorządowcy, związki zawodowe, rektorzy szkół wyższych, dyrektorzy szkół, organizacje pozarządowe, przedsiębiorcy, przedstawiciele mediów, rodziców i uczniów. W posiedzeniach Pomorskiej Rady Oświatowej uczestniczą także zaproszeni goście – eksperci w obszarach związanych z podejmowanym przez Radę tematami. Małgorzata Pisarewicz Otwarto Oddział Okulistyczny dla dorosłych W Szpitalu św. Wojciecha na gdańskiej Zaspie (należącego do Spółki COPERNICUS PL) zakończył się właśnie remont Oddziału Okulistycznego dla Dorosłych. Uroczyste otwarcie odbyło się 30 czerwca br. Na VI piętrze budynku szpitala przy al. Jana Pawła II na gdańskiej Zaspie, na blisko 750 metrach kwadratowych, powstał 22-łóżkowy oddział okulistyczny dla dorosłych. Dysponuje trzema pokojami 2-łóżkowymi, pięcioma pokojami 3-łóżkowymi oraz jednym 1-łóżkowym z nadzorem po znieczuleniu. Większość sal posiada własną łazienkę. Dodatkowo dwie ogólne łazienki zostały przystosowane dla osób niepełnosprawnych. W części zabiegowej znajdują się m.in. trzy pokoje badań, gabinet zabiegowy NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC Szpital nie się tylko z przykładem Okulistyczny musi kojarzyć bielą, czego jest Oddział dla Dorosłych. Fot. Sławomir Lewandowski i sala operacyjna. Na oddziale znajdują się także punkt nadzoru pielęgniarskiego, pokój przygotowań pielęgniarskich, pokój lekarzy, ordynatora i oddziałowej, pomieszczenia gospodarcze. – Inwestycja, która rozpoczęła się w ubiegłym roku, o wartości 3,1 mln zł została sfinansowana ze środków samorządu województwa pomorskiego w wysokości 2,41 mln zł, zaś pozostałe środki w wysokości blisko 700 tysięcy złotych pochodzą z budżetu szpitala. Małgorzata Pisarewicz POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 7 WYDARZENIA Fot. Rafał Wasil VII Regaty o Puchar Trzech Marszałków Już po raz siódmy odbyły się Międzynarodowe Regaty o Puchar Trzech Marszałków. Od 30 czerwca do 3 lipca uczestników gościły mariny w Tolkmicku i we Fromborku. Regaty zostały podzielone na trzy wyścigi. Żeglarze rywalizowali na wodach polskiej części Zalewu Wiślanego, przy zmiennych warunkach pogodowych. O ficjalne otwarcie regat odbyło się w Tolkmicku (woj. warmińsko-wazurskie). Obecni byli m.in. Gustaw Marek Brzezin, marszałek województwa warmińsko-mazurskiego, Aleksander Rolbinow, wicegubernator obwodu kaliningradzkiego Federacji Rosyjskiej, Ryszard Świlski, członek Zarządu Województwa Pomorskiego oraz Andrzej Lemanowicz, burmistrz Tolkmicka. W ramach Pucharu Trzech Marszałków organizatorzy utworzyli trzy grupy startowe, dla pierwszych trzech miejsc w każdej grupie ufundowano okolicznościowe puchary oraz cenne nagrody rzeczowe. Wśród pozostałych uczestników rozlosowano atrakcyjne nagrody. Imprezie towarzyszyły wyścigi w grupie młodzieżowej w klasie Optymistów i Laser 4.7, w której udział wzięło ponad 60 dzieci. Do rywalizacji w zawodach stanęło 31 jachtów z Rosji i Polski. Rangę im- Fot. Rafał Wasil prezy podniósł fakt, iż wyniki regat zaliczane były do eliminacji Pucharu Bałtyku Południowego. Nowa formuła regat, oprawa artystyczna, gdzie na scenie prezentowały się najlepsze krajowe zespoły szantowe, spotkała się z życzliwym odbiorem żeglarzy. W grupie I żeglarze rywalizowali o Puchar Marszałka Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Zwycięzcą została załoga polska płynąca na jachcie Quick Livener (sternik: Jacek Zie- liński). Drugie miejsce przypadło rosyjskiej jednostce Leeloo dowodzonej przez sternika Sergeya Amelicheva, a trzecie ekipie jachtu Afrodyta z kapitanem Igorem Bagrowem. W grupie II nagradzanej Pucharem Marszałka Województwa Pomorskiego pierwsze miejsce przypadło rosyjskiej jednostce Mokhito, prowadzonej przez Andreya Nichiporenko, drugie – jachtowi rosyjskiemu Wega, dowodzonemu przez Sergeya Zhadobko, a trzecie załodze jachtu Wera, ze sternikiem Michailem Mulerisem. Grupa III walczyła o Puchar Gubernatora Obwodu Kaliningradzkiego Federacji Rosyjskiej. Całe podium zajęły polskie załogi, płynące na jachtach: Apollo Sails – 2 Easy (sternik Tomasz Makowski), Ekler (sternik Piotr Kropidłowski) i Entuzjasta (sternik Robert Wojtusiak). Rafał Wasil NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC 8 POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO WYDARZENIA Znamy laureatów „Gryfa Gospodarczego” Wykorzystywanie dobrodziejstw mikroalg, ekologiczne produkty budowlane oraz nowoczesne rozwiązania z zakresu robotyki i automatyki – m.in. taka działalność pomorskich firm została nagrodzona podczas Gali Finałowej Nagrody Pomorskiej „Gryf Gospodarczy”. Laureaci odebrali statuetki z rąk marszałka województwa Mieczysława Struka. S tatuetka Gryfa to jedna z najbardziej cenionych regionalnych nagród gospodarczych, a walczą o nią liderzy pomorskiej przedsiębiorczości. Zwycięzcy wybrani zostali w czterech kategoriach: mikro-, małe-, średnie i duże przedsiębiorstwo. Ponadto, w drodze plebiscytu wśród czytelników gazety „Dziennika Bałtyckiego”, TVP Gdańsk, portalu Trójmiasto.pl oraz Radia Gdańsk, wyłoniony został laureat, który otrzymał statuetkę Gryfa Medialnego. Kapituła konkursu przyznała także statuetkę specjalną w kategorii: „Gryf Odpowiedzialności Społecznej 2016” oraz „Gryf Innowacyjne Przedsiębiorstwo 2016”. – Zdobywcom statuetki życzę, aby była ona przede wszystkim motywacją do jeszcze lepszej pracy, utrzymywania jakości i podnoszenia standardów – mówił marszałek Mieczysław Struk. – Rynek jest niezwykle konkurencyjny, dlatego trzeba naprawdę wiele starań, aby utrzymać się w czołówce. Celem konkursu jest promowanie przedsiębiorczości poprzez prezentację firm, które w szczególny sposób wpływają na rozwój gospodarczy województwa, włączenie sektora przedsiębiorców do współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego czy upowszechnianie dobrych praktyk w biznesie. Konkurs o Nagrodę Pomorską „Gryf Gospodarczy" jest organizowany po raz XVII z inicjatywy Pomorskiej Rady Przedsiębiorczości, której przewodniczy marszałek województwa pomorskiego Mieczysław Struk. Wyboru laureatów wspólnie dokonują organizacje samorządu gospodarczego i władze województwa pomorskiego. Patronat medialny nad konkursem objęli: TVP Gdańsk, Radio Gdańsk, Polska Dziennik Bałtycki oraz portal Trójmiasto.pl. Małgorzata Gołębiewska Laureaci konkursu o Nagrodę Pomorską „Gryf Gospodarczy” „Mikroprzedsiębiorstwo”: TMA AUTOMATION Sp. z o.o. – Gdynia „Małe Przedsiębiorstwo": CORLEONIS Sp. z o.o. S.K.A. – Rumia „Średnie Przedsiębiorstwo": MEGA S.A. – Gdynia „Duże Przedsiębiorstwo": STEICO Sp. z o.o. – Czarna Woda „Gryf Medialny 2016": Flextronics International Poland – Tczew „Gryf Odpowiedzialności Społecznej 2016": Bank Rumia Spółdzielczy – Rumia „Gryf Innowacyjne Przedsiębiorstwo 2016": SVANVID Sp. z o.o. – Gdańsk Otwarcie Elektrociepłowni w Lęborku Dzięki dofinansowaniu ze środków Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy, w Lęborku zrealizowano jedną z największych w historii tego samorządu inwestycję – budowę elektrociepłowni opalanej biomasą. E lektrociepłownia opalana biomasą to nowa technologia, która dopiero wchodzi na rynek. Taka instalacja ma moc 7 MW cieplnych na godzinę, w tym 1,2 MW mocy elektrycznej i 5,5 MW ciepła. Nie jest to duży obiekt i poza wysokim kosztem budowy można mówić tylko o zaletach takiej inwestycji. W porównaniu ze zwykłą kotłownią, która generuje sama w sobie koszty, elektrociepłownia opalana biomasą produkuje oprócz ciepła także prąd. Pozwala to na sprzedaż prądu oraz NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC uzyskanie dodatkowych przychodów. Wyprodukowaną energię można ponadto przeznaczyć na bieżące potrzeby Fot. archiwum UM w Lęborku elektrociepłowni. Głównym kosztem takiego obiektu jest zakup biomasy. Do tego dochodzi koszt energii elektrycznej, koszt pracowników oraz serwis. Oddana do użytku elektrociepłownia przyczyni się do spadku emisji dwutlenku siarki do atmosfery oraz tlenku węgla czy pyłu. Wartość całego projektu wyniosła ponad 39,5 mln zł (85 proc. to dofinansowanie ze Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy. Sławomir Lewandowski POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 9 Restauracja Zielona Brama z Przywidza wygrała konkurs kulinarny o Bursztynowy Laur Marszałka Województwa Pomorskiego „Pomorskie Smaki”. Zwycięstwo zapewniła jej szmurowana gęś – najlepsza pomorska potrawa roku 2016. Konkurs towarzyszył X Pomorskiemu Świętu Produktu Tradycyjnego. W szyscy, którzy w niedzielę 12 czerwca odwiedzili okolice Katedry Oliwskiej mieli okazję spróbować produktów tradycyjnych z województwa pomorskiego. Na Pomorskim Święcie Produktu Tradycyjnego stanęły stoiska lokalnych wytwórców, stowarzyszeń, spółdzielni i kół gospodyń wiejskich. Można było poznać smaki związane z regionem, żywność wytwarzaną wyłącznie w województwie pomorskim, według wieloletnich, tradycyjnych metod i receptur. Tegoroczni laureaci konkursu o Bursztynowy Laur Marszałka przyjemność z jedzenia i bycia razem tradycje mieszkańców danej wsi, czy – podkreślał podczas otwarcia kulinarne- te związane z domem rodzinnym. go święta, marszałek Mieczysław Struk. W ten sposób konkurs ukazał trend powrotu do korzeni i ciągłości kultyBursztynowy laur wowania dziedzictwa lokalnych społeczności. Celem konkursu jest rówTradycją Pomorskiego Święta Produk- nież zachęcenie restauracji i jej szefów tu Tradycyjnego jest konkurs kuli- do tego, aby chętniej wykorzystywali narny o Bursztynowy Laur Marszałka lokalne produkty i przygotowywali Województwa Pomorskiego „Pomor- z nich tradycyjne pomorskie potrawy. skie Smaki”. Tegoroczna edycja ro- To także okazja żeby – na fali mody zegrała się w 2 kategoriach: potrawa na gotowanie – mieszkańcy wojeoraz produkt. W pierwszej z nich ry- wództwa pomorskiego częściej sięgali po produkty, które mamy na wyciągnięcie ręki, a o których często zapomnieliśmy. Gęś z Przywidza Fot. Jakub Szpojda Nie zabrakło także słodkich deserów: rogalików z wiśniami, sznëki z glancã czy pùlwerkùcha, co w tłumaczeniu z języka kaszubskiego oznacza lukrowaną drożdżówkę i ciasto proszkowe. Rolnicy z Kaszub, Kociewia, Żuław i Powiśla przywieźli również pierogi, chleb, twaróg czy domowe przetwory. – Staramy się nie tylko zachować tradycje kulinarne naszego regionu i wspierać lokalnych producentów, zależy nam również, by ludzie czerpali codzienną walizowało 5 restauracji, w drugiej zaprezentowano 23 wyroby, m.in. ryby, wędliny, sery, syropy, napoje, miody. Odzwierciedlają one to, co w regionie wytwarza się z produktów sezonowych i surowców naturalnych związanych z Pomorskiem: morzem, lasami, jeziorami. Uczestnicy konkursu prezentowali głównie produkty z płodów rolnych, upraw czy hodowli swoich gospodarstw lub zasobów przydomowych ogródków. Często przywołując W kategorii „Najlepsza potrawa" bezkonkurencyjna okazała się gęś szmurowana, przygotowana przez Tomasza Szydzikowskiego i Patryka Złocha z restauracji „Zielona Brama” w Przywidzu. W kategorii produkt uznanie jury zyskały: w podkategorii „Najlepszy produkt pochodzenia zwierzęcego" – dziki łosoś bałtycki w galarecie z warzywami (restauracja Gryfon), w podkategorii „Najlepszy produkt pochodzenia roślinnego” – syrop z kwiatów bzu czarnego (Fungopol s.j.), w podkategorii „Najlepszy napój” – nalewka ze świętojonki (czerwonej porzeczki) (Agroturystyka Łapalice), zaś w podkategorii „Inne produkty” zwyciężył miód leśny z Biernatki (Ekologiczne Gospodarstwo Pszczelarskie Eko Barć 1954). Pomorskie Święto Produktu Tradycyjnego jest organizowane w ramach Planu Operacyjnego Jednostki Regionalnej Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich dla województwa pomorskiego na lata 2016-2017. Małgorzata Polak NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC WYDARZENIA Pomorskie Święto Produktu Tradycyjnego SESJA SEJMIKU 10 POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Fot. Sławomir Lewandowski Absolutorium dla zarządu – większość „za”, opozycja przeciw Radni województwa pomorskiego podczas majowej sesji wyjazdowej w Kwidzynie dyskutowali na temat rynku pracy i kształcenia zawodowego w regionie. Natomiast w czerwcu, w siedzibie Urzędu Marszałkowskiego w Gdańsku, odbyła się XXIII sesja Sejmiku, na której radni głosowali nad udzieleniem absolutorium dla zarządu. W ażnym punktem obrad w Kwidzynie była dyskusja dotycząca trendów na rynku pracy oraz perspektyw w zakresie kształtowania sieci szkół zawodowych uwzględniających potrzeby regionu. Rynek pracy i kształcenie zawodowe W ciągu ostatnich 10 lat liczba osób pracujących w regionie wzrosła o 20 proc. i wynosi obecnie prawie 775 tys. Wzrostowi zatrudnienia towarzyszy spadek bezrobocia, który w ciągu NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC ostatniej dekady należy do największych w Polsce – od 2004 roku liczba bezrobotnych spadła o ponad 57 proc. Obecnie stopa bezrobocia w regionie jest niższa niż średnia w kraju, co plasuje region na 6. miejscu w Polsce. Kluczowym wyzwaniem, stojącym przed samorządem województwa pomorskiego jest zapewnienie – we współpracy z innymi samorządami terytorialnymi, a także środowiskiem przedsiębiorców i administracją rządową – warunków dla trwałego wzrostu liczby pracujących przez skuteczne wsparcie osób zagrożonych zwolnieniem i zwalnianych z pracy, bezrobotnych, nieaktywnych zawodowo, przechodzących na rynek pracy z systemu edukacji, a także przybywających do regionu, m.in. z innych państw, w celach zarobkowych. – Przed nami stoi konieczność leczenia przyczyn problemów na rynku pracy. A te zlokalizowane są często poza samym rynkiem pracy – w sferze demografii, systemu edukacji, a także w nowych wzorcach zachowań ludzi czy też w międzynarodowej sytuacji gospodarczej i politycznej – mówił wicemarszałek województwa POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 11 SESJA SEJMIKU pomorskiego Wiesław Byczkowski. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 określa cele i zobowiązania odnoszące się do regionalnego rynku pracy i powiązanego z jego potrzebami systemu edukacji. Środki RPO WP będą skierowane m.in. na wsparcie osób pozostających bez pracy i osób wykluczonych społecznie, rozwój ekonomii społecznej, działania związane z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych osób dorosłych i uczniów szkół zawodowych. Przewidziano też środki wspierające zatrudnienie: w obszarze dostępu do opieki nad dziećmi do lat 3, stymulowania powstawania mikroprzedsiębiorstw oraz profilaktyki zdrowotnej. Łącznie środki RPO WP skierowane na wsparcie ww. obszarów to 391 mln euro. Fot. Sławomir Lewandowski Andrzej Krzysztofiak, burmistrz Kwidzyna przedstawił radnym oraz zarządowi historię i najważniejsze fakty z życia Kwidzyna. Finansowe podsumowanie roku 2015 Radni podczas czerwcowej sesji sejmiku głosowali nad udzieleniem absolutorium dla zarządu. „Za” opowiedzieli się członkowie klubów PO i PSL – 22 głosy, „przeciw” radni PiS – 6 głosów. Nie było glosów wstrzymujących się. Przypomnijmy, że Zarząd Województwa Pomorskiego uzyskał wcześniej pozytywną opinię Regionalnej Izby Obrachunkowej w Gdańsku. Plan wydatków na 2015 rok zakładał kwotę 922,7 mln zł, zaś wykonanie wyniosło 802,2 mln zł. Z tej kwoty 406 mln zł przeznaczono na transport (m.in. przewozy kolejowe i autobusowe, remonty i utrzymanie dróg, zakup taboru, 87 mln zł – kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego, 78 mln zł – rolnictwo i łowiectwo, 73 mln zł – administrację publiczną, ochronę zdrowia – 41 mln zł, oświatę i edukację – 41 mln zł, zadania w zakresie polityki społecznej – 18 mln zł. Przedstawiony został też stan i struktura mienia województwa, którego wartość wynosi blisko 3,5 mld złotych. Rok 2015 z pewnością nie należał do łatwych. Zakonczono jednak kilka ważnych dla Pomorza inwestycji, w tym Pomorską Kolej Metropolitalną, która cieszy się coraz większym zainteresowaniem. Zrealizowany został także program modernizacji dróg na Powiślu i wiele inwestycji w ochronie zdrowia Małgorzata Pisarewicz Fot. Sławomir Lewandowski Wicemarszałek Wiesław Byczkowski przedstawił dane dotyczące wzrostu zatrudnienia w województwie pomorskim. Fot. Sławomir Lewandowski Podczas czerwcowej sesji sejmiku, radni udzielili absolutorium zarządowi województwa. NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC WYDARZENIA 12 POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Gospodarka osadami ściekowymi w województwie pomorskim Z udziałem przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego, eksploatatorów oczyszczalni ścieków i właścicieli infrastruktury ściekowej, 17 czerwca br. w Urzędzie Marszałkowskim zorganizowana została konferencja „Gospodarka osadami ściekowymi w województwie pomorskim – analiza i proponowane kierunki rozwoju”. Jej organizatorami byli Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku oraz samorząd województwa pomorskiego przy współpracy Gdańskiej Fundacji Wody. Z agospodarowanie osadów ściekowych powstających w oczyszczalniach ścieków komunalnych to poważny problem dla eksploatatorów wanej koncepcji. Jakie obecnie stosowane są metody zagospodarowania osadów? Spalanie (60 proc.), kompostowanie (18 proc.), rolnictwo (14 proc.). Łącznie zatem 92 proc. osadów zagospodarowywanych jest prawidłowo. Problem w tym, że dotyczy to tylko dużych obiektów. Małe oczyszczalnie ścieków wciąż nie mogą się z tym uporać. – Najlepszym rozwiązaniem byłoby stworzenie regionalnych instalacji do przeróbki osadów, z których korzystałyby lokalne oczyszczalnie ścieków. W celu wypracowania konkretnych rozwiązań niezbędFot. archiwum GPWŚ ne są szerokie konsultacje oczyszczalni. To wyzwanie, z którym uwzględniające różne aspekty wykomuszą się uporać w najbliższych latach. rzystania osadów, takie jak wartości Dylemat o charakterze ekonomicz- energetyczne i nawozowe. Należy równym, środowiskowym i prawnym. nież uwzględnić uwarunkowania techniczne i finansowe przy podejmowaniu ostatecznych decyzji dotyczących lokaOsady ściekowe. lizacji regionalnych instalacji – twierJak zagospodarować? dzi Wiesław Butajło, starszy inspektor 7 milionów ton – tyle uwodnione- w WFOŚiGW w Gdańsku. Dlatego, go osadu powstaje rocznie w po- należy dążyć do tworzenia profesjomorskich oczyszczalniach ścieków. nalnych instalacji regionalnych, do Po poddaniu ich różnym procesom których kierowane by były osady – 48 000 ton suchej masy. Dużo z gminnych oczyszczalni. mniej, ale problem pozostaje. W świetle prawa, osady traktowane Unikatowy dokument są jako odpad uciążliwy. Stąd wiele w Polsce trudności z ich zagospodarowaniem. Na terenie województwa pomorskie- W ubiegłym roku, z inicjatywy WFOgo funkcjonuje około 170 oczyszczal- ŚiGW w Gdańsku przy współpracy ni ścieków. Kwestia osadów rozwią- z Gdańską Fundacją Wody, grupa zywana jest indywidualnie w każdej ekspertów przeprowadziła analizę goz nich, brakuje wspólnie wypraco- spodarki osadowej we wszystkich ko- NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC munalnych oczyszczalniach ścieków województwa pomorskiego. Zebrane wnioski i spostrzeżenia posłużyły do stworzenia raportu wojewódzkiego. – Powstał unikatowy dokument na skalę Polski. Podobnego nie ma żadne województwo w kraju – wyjaśnia Maciej Kazienko, zastępca prezesa WFOŚiGW w Gdańsku. – Racjonalne rozwiązanie gospodarki osadowej w skali województwa spowoduje zdecydowane zmniejszenie kosztów eksploatacji części osadowej w komunalnych oczyszczalniach ścieków. Może warto osad traktować jako surowiec, a nie odpad – dodaje Kazienko. Bezpiecznie i efektywnie Podstawowym celem gospodarki osadowej w naszym regionie jest „bezpieczne” i „efektywne” skierowanie wszystkich powstających osadów lub produktów ich przetworzenia do środowiska. Gospodarka osadowa, tak jak jest to w przypadku odpadów komunalnych, wymaga działań systemowych o skali regionalnej. – Województwo pomorskie przy swoich potencjałach operacyjnych, administracyjnych i naukowych mogłoby pełnić funkcję lidera krajowego, a innowacyjna, bezpieczna i efektywna gospodarka osadowa mogłaby być jedną z inteligentnych specjalizacji na skalę europejską – podsumowuje Andrzej Wójtowicz, prezes Wodociągów Słupsk. Urszula Pakulska POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 13 Budować markę regionu można na wiele sposobów. Nic jednak tak nie przyciąga, jak wizja dobrych relacji i obietnica partnerskiego podejścia, takiego jakie od lat promuje województwo pomorskie w swoich kontaktach z biznesem i nauką. To właśnie te relacje i doświadczenie, zdobyte w pionierskim na polską skalę wdrażaniu polityki klastrowej, zadecydowały o oddolnym procesie wyboru Inteligentnych Specjalizacji Pomorza, gdzie partnerzy regionalni wskazali najbardziej obiecujące kierunki rozwoju regionu w oparciu o jego endogeniczne potencjały. W spotkaniu „Smart Regions Conference”, które odbyło się w Brukseli w dniach 1-2 czerwca wzięło udział ponad 500 osób, głównie przedstawicieli regionów europejskich odpowiedzialnych za wdrażanie polityki związanej z inteligentnymi specjalizacjami oraz instytucji wspierających te prace na poziomie krajowym m.in. Ministerstwo Rozwoju, PARP oraz międzynarodowym np. EURADA, ERRIN. Myślą przewodnią konferencji było praktyczne wdrażanie procesu przedsiębiorczego odkrywania oraz wymiana wiedzy i praktyk na ten temat, zmierzające do stworzenia jak najbardziej sprzyjającego środowiska do realizacji innowacyjnych przedsięwzięć i projektów w UE. W tym kontekście województwo pomorskie zostało poproszone o podzielenie się swoimi doświadczeniami. Służyło temu wystąpienie wicemarszałka Wiesława Byczkowskiego w panelu dyskusyjnym dotyczącym sposobu wyboru inteligentnych specjalizacji w regionach. Fot. Karolina Lipińska – Politykę inteligentnych specjalizacji traktujemy jako element długofalowej polityki samorządu – mówił wicemarszałek Wiesław Byczkowski. Realne zaangażowanie biznesu było od początku głównym celem tego procesu i to właśnie firmom daliśmy możliwość ukształtowania pejzażu gospodarczego regionu związanego z wydatkowaniem środków na B+R przeznaczonych na ten cel w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020. Poszukujemy przede wszystkim kierunków, które interesują biznes oraz gdzie, we współpracy z nauką, powstaną konkretne produkty i usługi mogące konkurować na arenie międzynarodowej. Musimy nauczyć się sprawniej odnajdywać niezagospodarowane nisze technologiczne, które mogłyby wypełnić pomorskie przedsiębiorstwa. Powinniśmy otworzyć się na nowe idee, inkubować nowe pomysły i zamieniać je na ciekawe projekty. Mamy już na tym polu pewne sukcesy, o których warto wspomnieć tzn. wartość projektów pomorskich firm i uczelni, jakie uzyskały dofinansowanie ze źródeł centralnych i międzynarodowych na cele badawczo-rozwojowe oraz podnoszenie kompetencji i jakości szkolnictwa wyższego, wynosi prawie 1,5 mld zł. To środki, które udało się ściągnąć do regionu i które z pewnością zaprocentują w najbliższej przyszłości – dodaje wicemarszałek Byczkowski. Panel zorganizowano pod hasłem „Inteligentne specjalizacje: od teorii do praktyki”. Zabrali w nim głos również: Luca Ceriscioli, prezydent regionu Marche z Włoch oraz Dominique Foray, profesor Politechniki Federalnej w Lozannie, jak również Kevin Morgan, profesor Uniwersytetu w Cardiff. Dużym zainteresowaniem cieszyło się stoisko dedykowane Inteligentnym Specjalizacjom Pomorza, współtworzone z przedstawicielami Partnerstw na rzecz Inteligentnych Specjalizacji Pomorza (partnerstwa zrzeszają interesariuszy danej specjalizacji, m.in. przedsiębiorstwa, uczelnie). Podczas konferencji wystąpił także prof. Charles Sabel, amerykański ekspert światowego formatu, który uwypuklił największe słabości systemu wsparcia innowacji w UE m.in. rzadkie wdrożenia na rynek, słabe wykorzystywanie własnych sukcesów i doświadczeń, znaczące różnice w rozwoju regionów mające wpływ na dystrybucję środków, niedostosowane regulacje w zakresie B+R. Jako kluczowe w dalszych działaniach podkreślił budowanie potencjału lokalnego oraz wejście firm europejskich w międzynarodowe globalne łańcuchy wartości. Karolina Lipińska NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC WYDARZENIA Otwarci na nowe idee RYNEK PRACY 14 POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Pomorskie europejskim liderem wzrostu zatrudnienia Wedle najnowszych danych opublikowanych przez Eurostat, województwo pomorskie na przestrzeni ostatniej dekady odnotowało najwyższą dynamikę wzrostu liczby osób pracujących spośród wszystkich regionów Unii Europejskiej. N a przestrzeni lat 2006-2015 liczba pracujących (w wieku 15 lat i więcej) wzrosła w Pomorskiem o 45,1 proc. z poziomu 685,5 tys. do poziomu 995 tys. Jest to najwyższy względny wzrost liczby pracujących odnotowany w regionach Unii Europejskiej. Zaraz za województwem pomorskim uplasowały się: szkocki region Highlands and Islands (wzrost o 33,5 proc.), Luxemburg (32,8 proc.), województwo mazo- nej Bawarii (321,1 tys.). Pomorskie wyprzedziło w tym zakresie nawet znacznie większe i gospodarczo lepiej rozwinięte regiony takie jak Berlin (wzrost o 207,4 tys.), włoskie Lazio (194 tys.), Stuttgart (187,6 tys.) czy Sztokholm (186 tys.). Przyrost liczby pracujących osiągnięty na Pomorzu stanowi aż 7,7 proc. ogólnego przyrostu w Unii Europejskiej (UE-28) oraz 20,8 proc. ogólnego przyrostu w Polsce. Na przestrzeni ostatnich 10 lat wskaźnik zatrudnienia Pomorzan w wieku 20-64 wzrósł o 10,2 pkt. proc. z poziomu 58,4 proc. w 2006 roku do poziomu 68,6 proc. w 2015 roku. Jest to trzecia najwyższa dynamika wskaźwieckie (28,8 proc.) oraz Malta (22,9 nika zatrudnienia spośród wszystkich proc.). Dla porównania w tym okresie europejskich regionów i najwyższa przeciętny wzrost w skali całej Unii w gronie polskich regionów (ex aequo Europejskiej (UE-28) wyniósł zaledwie z woj. dolnośląskim). Wyższą dyna1,9 proc., a wzrost w Polsce 10,2 proc. mikę wzrostu tego wskaźnika odnoW wartościach bezwzględnych przyrost towały jedynie dwa niemieckie regioliczby pracujących na Pomorzu wyniósł ny, tj.: Chemnitz (wzrost o 10,4 pkt. zatem 309,5 tys osób. Wyższą liczbę proc.) oraz Drezno (10,3 pkt. proc.). przyrostu pracujących odnotowały Wskaźnik zatrudnienia dla grupy w tym okresie jedynie: Londyn (686 wiekowej 20-64 lat dla Polski wzrósł tys.), województwo mazowieckie w tym okresie o 7,7 pkt. proc. i osią(611,1 tys.) oraz niemiecki region Gór- gnął w 2015 r. wartość 67,8 proc. W skali całej Unii Europejskiej wskaźnik ten wzrósł o 1,2 pkt. proc., osiągając poziom 70 proc. Pomorskie tym samym prześcignęło pod względem wartości tego wskaźnika pięć innych polskich regionów (tj.: podkarpackie, małopolskie, lubelskie, świętokrzyskie i opolskie) przesuwając się z miejsca 10 na miejsce 5 w rankingu województw o najwyższym wskaźniku zatrudnienia w kraju. Do osiągnięcia ogólnoeuropejskiego celu dla tego wskaźnika na poziomie 75 proc., przyjętego w strategii Europa, Pomorskie ma do pokonania jeszcze 6,4 pkt. proc. do roku 2020. Michał Bruski NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 15 Chunxing Group, jeden z wiodących producentów komponentów aluminiowych na świecie, otwiera prototypownię. Jest to pierwszy etap planów inwestycyjnych chińskiej firmy na Pomorzu. W czerwcu także firma Eltel poinformowała o otwarciu w Gdańsku jeszcze w tym roku nowego Centrum Usług Wspólnych. N a Pomorzu w najbliżsyzm czasie przybędzie kolejnych kilkaset miejsc pracy. To efekt działań Invest in Pomerania – w ramach której partnerzy prowadzą wspólne działania promocyjne i wymieniają się informacjami nt. obsługiwanych inwestorów. Inicjatywę utworzyły Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna, Słupska Specjalna Strefa Ekonomiczna, Gdańska Agencja Rozwoju Gospodarczego, Agencja Rozwoju Pomorza oraz miasta Słupsk, Sopot i Gdynia. Koordynatorem Invest in Pomerania jest Agencja Rozwoju Pomorza. Inwestor z Chin Suzhou Chunxing Precision Mechanical jest spółką akcyjną notowaną na giełdzie w Shenzhen. Głównymi produktami firmy są komponenty aluminiowe przeznaczone dla firm z sektora telekomunikacyjnego, motoryzacyjnego i medycznego. Specjalizacja Chunxing obejmuje odlewy wysokociśnieniowe, precyzyjną obróbkę mechaniczną, obróbkę plastyczną oraz formowanie wtryskowe. Spółka dostarcza swoje produkty do takich firm jak NSN, Flex, Samsung, ABB, Philips i Schneider. Chunxing posiada ponad 300 tys. m kw. powierzchni produkcyjnej na całym świecie – w Indiach, Finlandii, Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych i Chinach oraz zatrudnia ponad 5 tys. pracowników. – Nowy zakład w Gdańsku ma zoptymalizować obsługę magazynowo-logistyczną dla europejskich klientów oraz dostarczać prototypy w możliwie najkrótszym czasie – mówi Sebastian Czuryło, dyrektor zarządzający Chunxing w Polsce. – Obecnie zatrudnionych jest pięciu specjalistów w dziedzinie obsługi maszyn CNC, logistyki i magazynowa- nia, kontroli jakości oraz zarządzania projektami i działaniami rozwojowym. Do końca roku planujemy zwiększanie zatrudnienia bazując na specjalistach z regionu – dodaje Czuryło. Dlaczego Chunxing wybrał Gdańsk? – Położenie geograficzne, klimat inwestycyjny, dostęp do lokalnych zasobów ludzkich – były to najważniejsze czynniki decydujące o wyborze lokalizacji dla naszego zakładu – mówi Steve Sun, szef sprzedaży i marketingu na Europę, odpowiedzialny za koordynację rozwoju Chunxing w Polsce. – Ze względu na bliskość naszych kluczowych rynków zachodnioeuropejskich, Europa Środkowo-Wschodnia jest niezwykle dogodnym miejscem do realizacji inwestycji. Mieczysław Struk marszałek województwa pomorskiego – Jako region staramy się stwarzać najbardziej konkurencyjne warunki do prowadzenia działalności gospodarczej w basenie Morza Bałtyckiego. O skuteczności tych działań świadczą kolejne inwestycje firm, które doceniły nasz potencjał. Inwestycja Chunxing Group to pokłosie wieloletniej współpracy województwa pomorskiego z Chinami. Szczególna jest także inwestycja firmy Eltel, ponieważ będzie to pierwsze centrum usług wspólnych firmy pochodzącej ze Szwecji. Ponadto port w Gdańsku posiadający bezpośrednie połączenia morskie z Chinami oraz dogodne połączenia autostradowe stanowi przewagę konkurencyjną względem innych regionów. Trójmiasto oferuje również stosunkowo łatwy dostęp do wykwalifikowanych pracowników. Bez wsparcia, jakie od samego początku otrzymaliśmy od Invest in Pomeranii, ciężko byłoby nam dojść do miejsca, gdzie jesteśmy obecnie. Doceniamy otrzymaną pomoc ze strony regionu i liczymy na dalszą współpracę – dodaje Steve Sun. Wiodący europejski dostawca usług Firma Eltel poprzez biuro w Gdańsku, będzie świadczyć usługi dla wszystkich spółek Eltel w zakresie finansów, zasobów ludzkich oraz wsparcia zakupów. Firma planuje zatrudnić 80 pracowników. Ma to zapewnić konsolidację konkretnych zadań, które obecnie są wykonywane w różnych lokalizacjach na świecie. Przenoszenie procesów do centrum w Gdańsku potrwa dwa lata. Proces rekrutacji już się rozpoczął. Poszukiwane są osoby posiadające umiejętności z zakresu rachunkowości, finansów i zasobów ludzkich. Grupa Eltel jest wiodącym europejskim dostawcą usług technicznych, świadczonych na rzecz operatorów kluczowych infrastruktur sieciowych sieci energetycznych, telekomunikacyjnych i komunalnych. Eltel wywodzi się z Finlandii i Szwecji. Firma ma silną pozycję w regionie nordyckim, stanowiącym największy rynek geograficzny. Obszar działalności obejmuje również kraje bałtyckiei Afrykę. Grupa zatrudnia niemal 10 tys. osób. Sławomir Lewandowski NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC RYNEK PRACY Chińska firma Chunxing i skandynawski Eltel na Pomorzu POMORSKIE W UNII 16 POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Szybka ścieżka po innowacje W realizowanym od ponad roku Programie Operacyjnym Inteligentny Rozwój na lata 2014-2020 swoje pierwsze umowy podpisali przedsiębiorcy z Pomorza. Do czerwca br. firmy z województwa pomorskiego podpisały 11 umów o dofinansowanie projektów innowacyjnych na łączną kwotę wsparcia 53,4 mln zł. W samym 2016 roku w Programie Operacyjnym Inteligentny Rozwój (POIR) jest do pozyskania przez przedsiębiorców ponad 8,3 mld zł. To dotacje, które można wykorzystać m.in. na realizację projektów innowacyjnych, których efektem jest opracowanie prototypu innowacyjnego produktu, usługi czy procesu lub wdrożenie innowacji do działalności przedsiębiorstwa. Jednym z najpopularniejszych konkursów w POIR, ze względu na błyskawiczny proces oceny wniosków – który trwa tylko 60 dni – jest działanie 1.1.1. „Badania przemysłowe i prace rozwojowe realizowane przez przedsiębiorstwa”, tzw. „szybka ścieżka”. W naborze w 2015 roku przedsiębiorcy z ca- Spośród złożonych projektów tylko ok. 14 proc. otrzymało dofinansowanie. Wśród przedsiębiorstw, które wygrały wsparcie z POIR w konkursach z 2015 i 2016 roku umowy na dofinansowanie inwestycji podpisało dotąd 11 firm z Pomorza, w tym jedna, starogardzka Polpharma, w ramach działania 1.1.2. „Prace B+R związane z wytworzeniem instalacji pilotażowej /demonstracyjnej”. Nowatorska metoda leczenia Firma PolTREG, dzięki finansowaniu projektu z „szybkiej ścieżki”, rozwija i komercjalizuje nowatorską metodę leczenia cukrzycy typu 1, choroby, a nie tylko łagodzenie skutków, cukrzycy typu 1. Efekty leczenia są możliwe dzięki wykorzystaniu preparatu limfocytów TREG. Finansowanie uzyskane z POIR jest przeznaczone na stworzenie laboratorium, które umożliwi bardziej powszechne stosowanie metody TREG w leczeniu dzieci chorujących na cukrzycę typu 1. Otwarcie laboratorium jest planowane do końca 2016 roku. Projekt o wartości 9,9 mln zł otrzymał prawie 7 mln zł dofinansowania. Bezpieczeństwo na morzu Spółka Enamor opracowuje system zarządzania efektywnością statku o nazwie SeaPerformer, który będzie narzędziem służącym ograniczeniu szkodliwego wpływu eksploatacji statku na środowisko naturalne. Planowana innowacja będzie rozwiązaniem łączącym funkcjonalność informatycznego systemu przetwarzania znacznych ilości danych oraz sieci rozproszonych sensorów pozwalających na identyfikację stanu i warunków eksploatacji statku. Właściwa analiza pozyskiwanych w trakcie żeglugi danych pozwoli na identyfikację modelu opisującego stan eksploatacji jednostki. To z kolei otwiera możliwość doboru parametrów żeglugi w taki sposób, aby obniżyć koszty eksploatacji statku i zmniejszyć szkodliwy wpływ na środowisko naturalne. Projekt, którego wartość to ponad 2,9 mln zł, otrzymał dotację o wartości prawie 2 mln zł. Ekologiczne opakowanie Fot. Polpharma S.A. łej Polski złożyli w nim prawie 2 tysiące wniosków o dofinansowanie projektów o wartości siedmiokrotnie przekraczającej budżet naboru. NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC która dotyka głównie dzieci. Metoda została opracowana przez naukowców z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego i przewiduje możliwość leczenia, Dzięki wsparciu z POIR, firma Eurocast realizuje projekt, który obejmuje przeprowadzenie badań nad opracowaniem innowacyjnej folii polipropylenowej typu CAST. W wyniku przeprowadzonych prac badawczo-roz- POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 17 Dni Otwarte Funduszy Europejskich w województwie pomorskim Za nami kolejna, czwarta już edycja Dni Otwartych Projektów Europejskich. W dniach 12-15 maja br. na terenie całego województwa mieliśmy okazję brać Dla zdrowia udział w wielu wydarzeniach, festynach, zabawach Polpharma otrzymała dofinansowanie na projekt, który dotyczy rozwoju sportowych, zorganizowanych dzięki zrealizowanym technicznego i testowania technolo- projektom unijnym. gii stosowanych w chorobach układu nerwowego. Rozwój i produkcja leku biopodobnego będącego przedmiotem dofinansowanego projektu wymagać będzie skoncentrowanych prac badawczo-rozwojowych, takich jak optymalizacja produkcji w hodowli komórkowej czy zakrojone na szeroką skalę badania kliniczne, potwierdzające równoważność terapeutyczną i podobieństwo do oryginalnych leków biologicznych. Wsparcie inwestycji w badania i rozwój laboratorium, której całkowita wartość to 51,7 mln zł, wyniosło 20,7 mln zł. Szansa dla ryzykownych projektów Dotacje z Programu Inteligentny Rozwój to dla firm wyjątkowa szansa na sfinansowanie obarczonych dużym ryzykiem projektów innowacyjnych. Podjęcie takiego ryzyka, związanego z zainwestowaniem dużych środków finansowych w bardzo perspektywiczne, ale zarazem ryzykowne inwestycje często przekracza możliwości firm i staje się blokadą w ich rozwoju. Dlatego tak ważne jest wsparcie z funduszy europejskich. Trzeba pamiętać, że w przypadku sukcesu projektu, zyskuje nie tylko pojedyncza firma. Nowatorskie w skali świata produkty to nie tylko szansa dla przedsiębiorstwa na zdobywanie nowych światowych rynków, ale również możliwość dynamicznego rozwoju branży w regionie i nowe miejsca pracy. Dlatego warto kibicować pomorskiemu biznesowi, który swoimi innowacyjnymi produktami może przynieść naszej regionalnej gospodarce trwały i stabilny rozwój. Marcin Twardokus P rzez cztery dni akcji odbyło się aż 95 różnego rodzaju imprez i wydarzeń. Mieszkańcy województwa pomorskiego mieli możliwość bezpłatnego zwiedzania muzeów i wystaw, zakupienia biletów w promocyjnych cenach m.in. na loty widokowe samolotem czy seanse filmowe, uczestniczenia w zabawach i zawodach sportowych, np. spływach kajakowych, rajdach rowerowych czy Nordic Walking. Można było również skorzystać bezpłatnie z wypożyczanego sprzętu wodnego. Ponadto odbył się szereg koncertów muzycznych, w Gdyni w Pomorskim Parku Naukowo-Technologicznym, zorganizowane zostały spotkania młodych i kreatywnych ludzi chcących wspólnie rozwijać swoje biznesy, dla zwiedzających zostało udostępnione Laboratorium Badań Ogniowych w Gdańsku. W trakcie imprezy odbyły się warsztaty kulinarne, w tym również wędzenia ryb, warsztaty rzemiosła i rękodzieła pomorskiego. W ramach strategicznego projektu „Zdolni z Pomorza”, który realizowany był w wielu pomorskich szkołach, możliwe było zwiedzenie oraz zapozna- nie się z ofertami szkół zawodowych. W ramach DOFE, we wszystkich miejscowościach organizowane były również rodzinne festyny i zabawy, które cieszyły się dużym zainteresowaniem. Mieszkańcy naszego województwa mieli możliwość osobistego zapoznania się z efektami zrealizowanych projektów, zweryfikowania obecnego stanu rozwoju wielu dziedzin życia, jakie miały możliwość ewoluować dzięki środkom unijnym. Duże zainteresowanie organizowanymi wydarzeniami, w tym i minionych latach, sprawia, że za rok należy oczekiwać kolejnych imprez w ramach Dni Otwartych Funduszy Europejskich. Anna Mayer NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC POMORSKIE W UNII wojowych w ramach projektu ma zostać zaoferowany innowacyjny produkt – wielowarstwowa, barierowa monofolia polipropylenowa z funkcją „reclose” umożliwiająca: zmniejszenie wagi opakowania, wydłużenie przydatności produktu do spożycia oraz całkowity recycling opakowania. Wsparcie projektu o wartości 2,8 mln zł, wyniosło 2,1 mln zł. POMORSKIE W UNII 18 POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Nowe europrojekty dziedzictwa kulturowego Rozstrzygnięto konkurs dotyczący wsparcia dziedzictwa kulturowego województwa pomorskiego. Dofinansowanie ze środków unijnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020 otrzymało 17 zwycięskich projektów. Uroczyste podpisanie umów z udziałem marszałków Mieczysława Struka i Wiesława Byczkowskiego odbyło się 7 czerwca br. w Teatrze Muzycznym w Gdyni. Umowy podpisywali marszałkowie: Mieczysław Struk i Wiesław Byczkowski. Na zdjęciu także (od lewej) Jacek Michalski, burmistrz Nowego Dworu Gdańskiego oraz Janusz Goliński, wójt gminy Cedry Wielkie. P rzedmiot konkursu stanowiło udzielenie wsparcia projektom wpisującym się w cel szczegółowy Działania 8.3. Materialne i niematerialne dziedzictwo kulturowe w ramach RPO WP 2014-2020. Celem tym jest zwiększenie atrakcyjności turystycznej miejsc o szczególnych walorach kulturowych, w szczególności poprzez przedsięwzięcia obejmujące ratowanie, przywracanie i ochronę charakterystycznych dla regionu obszarów i obiektów zabytkowych. Wśród wybranych projektów najwięcej, bo prawie 12 mln zł dofinansowania otrzymała parafia pw. Wniebowzięcia NMP w Gdańsku na zwiększenie atrakcyjności turystycznej Bazyliki Mariackiej w Gdańsku poprzez wykonanie kompleksowych prac konserwatorsko-restauracyjnych i adaptację dawnej kotłowni na cele multimedialne. Środki unijne przeznaczone NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC Fot. Sławomir Lewandowski zostaną także m.in. na: • poprawę stanu zabytkowego budynku Starej Apteki w Gdańsku (wraz z przejściem bramnym i murami obronnymi) jako inwestycję realizowaną przez Teatr Wybrzeże; • rewitalizację i adaptację dwóch zabytkowych spichlerzy i ich otoczenia na cele projektu Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku pt. „Witkacy w Słupskich Spichlerzach Sztuki”; • adaptację zabytkowego zespołu willowo-parkowego przy ul. Jakuba Goyki w Sopocie na potrzeby ArtInkubatora i biblioteki publicznej; • zachowanie wielokulturowego dziedzictwa Żuław oraz stworzenie spójnej oferty turystycznej promującej tożsamość Żuław; • prace restauratorskie i konserwatorskie w obrębie miejskich murów obronnych w Malborku i nadanie im nowych funkcji „Ze- wnętrznego Muzeum Fortyfikacji”; • restaurację Kościoła Mariackiego i Kościoła Najświętszego Serca Jezusowego w Słupsku jako elementów europejskiego Szlaku Jakubowego; • rewaloryzację i adaptację Wozowni Artyleryjskiej wraz z otoczeniem na potrzeby Centrum Hewelianum w Gdańsku; • przywrócenie blasku Drodze Królewskiej w Gdańsku poprzez rewitalizację obiektów Muzeum Historycznego Miasta Gdańska: Ratusza Głównego Miasta i Dworu Artusa; • renowację zabytkowego mostu na rzece Boruji oraz iluminację średniowiecznego zamku wraz z zagospodarowaniem historycznego otoczenia w Bytowie; • rewaloryzację i adaptację zabytkowego Domu Marynarza Szwedzkiego w Gdyni i utworzenie w nim Konsulatu Kultury; • rewaloryzację i adaptację kościoła św. Jana w Gdańsku na Centrum św. Jana (etap II); 6 lipca br. w Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie podpisano również umowę dotyczacą utworzenia Książnicy prof. Gerarda Labudy poprzez adaptację budynków Zespołu Pałacowo-Parkowego przy ww. Muzeum. Utworzenie Książnicy ma na celu wzbogacenie oferty kulturalnej i turystycznej regionu. Adaptacja budynku na ten cel pozwoli jednocześnie na umieszczenie zasobów prof. Labudy w jednym miejscu i umożliwi turystom zapoznanie się z jego dorobkiem i historią regionu Kaszub. W Książnicy będzie funkcjonowała także informacja turystyczna. Marcin Szumny POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 19 100 mln złotych to kwota dostępna w ogłoszonym konkursie dla mikro, małych i średnich firm, zainteresowanych wprowadzeniem swoich wyrobów lub usług na rynki międzynarodowe. Fundusze z ogólnopolskiego Programu Inteligentny Rozwój będzie przyznawać Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. W ramach konkursu 3.3.3 „Wsparcie MŚP w promocji marek produktowych – Go to Brand” innowacyjne przedsiębiorstwa mogą otrzymać dofinansowanie na nawiązywanie kontaktów z zagranicznymi kontrahentami i inwestorami oraz na poszerzenie rynków zbytu dla innowacyjnych produktów i usług. Wsparcie dla firm w prowadzeniu działalności eksportowej ma zaowocować umocnieniem wizerunku Polski oraz upowszechnianiu polskich marek na zagranicznych rynkach. Promocja polskich marek Dofinansowanie jest skierowane na promowanie polskich marek produktowych poprzez Markę Polskiej Gospodarki – program wzmacniający ideę Polski, jako kraju, w którym i z którym warto współpracować oraz realizować działania biznesowe. Głównym założeniem w ramach dofinansowania jest promocja polskich produktów i przedsiębiorców za granicą, którzy posiadają innowacyjny produkt bądź usługę nieznaną innym poza granicami naszego kraju. Idea udzielanego wsparcia ukierunkowana jest na markę produktową, która stanie się rozpoznawalną marką globalną na świecie. Wsparcie w ramach tego konkursu również jest skierowane dla firm już prowadzących działalność eksportową poza granicę Polski czy samodzielną działalność badawczo-rozwojową oraz firm, które zakupiły bądź wdrożyły odpowiednie rozwiązania innowacyjne, które potrzebują większego wsparcia w promocji oraz mogą być identyfikowane i powiązane z flagowym programem Polski - Marką Polskiej Gospodarki. Jak pokazują wyniki badań Ministerstwa Gospodarki, polskie firmy są chętne do udziału w projekcie. Jeżeli naszym największym aktywem w świecie biznesu jesteśmy my sami – Polacy – to musimy dumnie reprezentować markę jako jej ambasadorzy. Marka Polskiej Gospodarki jest ściśle połączona z konkursem realizowanym w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój. Szerokie wsparcie Wsparciem zostaną objęte: usługi doradcze i szkolenia dotyczące umiędzynarodowienia przedsiębiorcy; podróże służbowe pracowników przedsiębiorcy uczestniczącego w targach, misjach gospodarczych lub programie wspierającym rozwój na rynkach zagranicznych; diety, noclegi, przejazdy i dojazdy środkami komunikacji miejscowej; innych niezbędne wydatki związane z podróżami (uzyskanie wiz, bagaż, przejazd drogami płatnymi i autostradami, postój w strefie płatnego parkowania, miejsca parkingowe); transport i ubezpieczenie osób i eksponatów w związku z udziałem w targach i misjach gospodarczych; rezerwacje miejsca wystawowego na targach, opłaty rejestracyjne za udział w targach oraz wpisy do katalogu targowego; organizacja stoiska wystawowego na targach lub wystawie, w tym szczególności koszty wynajmu, budowa i obsługa stoiska wystawowego podczas uczestnictwa MŚP w targach lub wystawie; reklama w mediach targowych; udział w seminariach, kongresach i konferencjach; organizacja pokazów, prezentacja i degustacja produktów w zakresie promocji marki produktowej, w tym zakupu usług w tym zakresie; wynajem niezbędnych pomieszczeń oraz sprzętu; zakup usług w tym zakresie; wynajem usług cateringowych; koszty informacyjno-promocyjne pro- jektu tj. nabycie lub wytworzenie oraz instalacja elementów dekoracyjnych uwzględniających założenia wizualizacji Marki Polskiej Gospodarki; gadżety, materiały drukowane np. foldery, ulotki, wizytówki; przygotowanie i prowadzenie działań informacyjno-promocyjnych w mediach tradycyjnych, elektronicznych i cyfrowych; przygotowanie lub tłumaczenie strony internetowej wnioskodawcy; produkcja i emisja spotów oraz filmów informacyjno-promocyjnych; ustanowienia i utrzymanie zabezpieczenia w formie zaliczki wypłaconej na rzecz MŚP. Konkurs obejmuje 6 branżowych programów promocji, w których będzie można uzyskać wsparcie, a są nimi: sprzęt medyczny, kosmetyki, IT/ICT, jachty i łodzie, meble, polskie specjalności żywnościowe, sektor usług prozdrowotnych. Nawet 1 mln zł dofinansowania Nabór w ramach konkursu kończy się 5 sierpnia br. Maksymalna kwota dofinansowania, jaką będzie można uzyskać na realizację projektu wynosi 1 mln zł. Intensywność pomocy będzie się różnić w zależności od wielkości przedsiębiorstw (od 60 do 85 proc.), chyba, że formą dofinansowania będą środki w ramach pomocy publicznej lub pomocy i pomocy de minimis – wówczas wsparcie będzie mogło wynieść maksymalnie 50 proc. wartości kosztów kwalifikowanych. Więcej szczegółów na temat konkursu znajduje się na stronie: www. poir.parp.gov.pl. Natomiast na temat branżowych programów na stronach Ministerstwa Rozwoju. Anita Płonka NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC POMORSKIE W UNII Branżowe programy promocji dla pomorskich firm POMORSKIE W UNII 20 POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Dodatkowe konkursy współfinansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego Zarząd Województwa Pomorskiego przyjął uchwałę wprowadzającą zmianę harmonogramu naboru wniosków o dofinansowanie projektów w trybie konkursowym na 2016 rok. Zakłada ona ogłoszenie jeszcze w tym roku dwóch dodatkowych konkursów. U chwała zarządu dotyczy konkursów w ramach 5 Osi Priorytetowej: aktywizacja zawodowa osób pozostających bez pracy (Poddziałanie 5.2.2.) oraz adaptacyjność pracowników (Działanie 5.6.). Łącznie w obu naborach do wykorzystania będzie około 23,5 mln euro. Kto może składać wnioski? Beneficjentami w ramach ww. konkursów mogą zostać m.in. jednostki samorządu terytorialnego (JST) i ich jednostki organizacyjne, związki i stowarzyszenia JST, instytucje rynku pracy, związki zawodowe, instytucje pomocy i integracji społecznej, instytucje edukacyjne, szkoły wyższe, instytucje z otoczenia biznesu (IOB), izby gospodarcze i organizacje przedsiębiorców, przedsiębiorcy, regionalna i lokalne organizacje turystyczne (ROT/LOT), organizacje pozarządowe, podmioty ekonomii społecznej/przedsiębiorstwa społeczne. Kompletny wykaz instytucji, które mogą ubiegać się o dofinansowanie znajduje się w Szczegółowym Opisie Osi Priorytetowych Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020. Co dofinansuje EFS? Konkurs dotyczący aktywizacji zawodowej będzie powtórzeniem ogłoszonego w zeszłym roku naboru wniosków. W projektach realizowanych w Poddziałaniu 5.2.2., dofinansowanie można będzie otrzymać na zwiększenie zatrudnienia osób pozostających bez pracy poprzez m.in. wsparcie oraz pomoc w zakresie określenia ścieżki zawodowej, usługi służące zdobyciu kwaNR 3 (117) MAJ-CZERWIEC lifikacji i doświadczenia zawodowego wymaganego przez pracodawców. Wsparcie w tych projektach dotyczyć będzie również promowania i zachęcania do podejmowania pracy poza dotychczasowym miejscem zamieszkania. Projekty w zakresie adaptacyjności pracowników (Działanie 5.6) mają przede wszystkim rozwiązywać problemy pracowników przewidzianych do zwolnienia, zagrożonych zwolnieniem lub zwolnionych. W konkursie tym potencjalni beneficjenci ubiegać się będą mogli o dofinansowanie działań takich jak: doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy, poradnictwo psychologiczne, warsztaty, szkolenia, kursy, studia podyplomowe oraz staże i praktyki zawodowe. Dotacje będą wspierać również osoby znajdujące się w najtrudWiesław Byczkowski wicemarszałek województwa pomorskiego – Duże zainteresowanie dotacjami udzielanymi z Europejskiego Funduszu Społecznego, skłoniły Zarząd Województwa Pomorskiego do podjęcia decyzji o ogłoszeniu jeszcze w 2016 roku dwóch dodatkowych naborów wniosków o dofinansowanie. Tematy konkursów dotyczą aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy oraz adaptacyjności pracowników. niejszej sytuacji na rynku pracy, które zamierzają otworzyć własną działalność gospodarczą. Pozostałe konkursy Do dnia 1 lipca br. przyjmowane były wnioski o dofinansowanie na zadanie dotyczące poprawy jakości edukacji zawodowej (Poddziałanie 3.3.1.), które wspierać będzie uruchamianie oraz poszerzanie oferty kształcenia zawodowego i ustawicznego w kluczowych branżach dla naszego regionu. Bez zmian pozostają nabory na Poddziałanie 5.4.2. – Zdrowie na rynku pracy oraz Działanie 5.5. – Kształcenie ustawiczne przewidziane w 4 kwartale br. Pod koniec bieżącego roku w ramach 6 Osi Priorytetowej prowadzone będą nabory projektów rewitalizacyjnych realizowane w formule zintegrowanej, co oznacza, że na każdy projekt muszą składać się dwa odrębne działania finansowane zarówno ze środków EFRR oraz EFS. W tej formule realizowane będzie Poddziałanie 6.1.2. – Aktywizacja społeczno-zawodowa oraz Podziałanie 6.2.2. – rozwój usług społecznych. Nabór wniosków dotyczący rozwoju usług społecznych (Poddziałanie 6.2.2), który prowadzony będzie w klasycznym trybie konkursowym przesunięty został natomiast na rok 2017. Aktualny harmonogram wszystkich konkursów w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020 oraz Szczegółowy Opis Osi Priorytetowych, dostępne są na stronie internetowej: www.rpo.pomorskie.eu w zakładce: „Zapoznaj się z prawem i dokumentami.” Piotr Cygert POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 21 Projekt o wartości blisko 9 mln zł pomoże wrócić na rynek pracy osobom zagrożonym i dotkniętym ubóstwem i wykluczeniem społecznym, zamieszkałym w Gdańsku. Umowę na realizację tego przedsięwzięcia podpisali 11 maja br., marszałkowie Mieczysław Struk i Wiesław Byczkowski oraz Piotr Kowalczuk, zastępca prezydenta miasta Gdańska ds. polityki społecznej. D Z Rodzinie w Gdańsku oraz partnerów: Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta Koło Gdańskie, Zakład Doskonalenia Zawodowego, Fundację Oparcia Społecznego Aleksandry FOSA i Polskie Stowarzyszenie Na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym Koło w Gdańsku. – Nasz MOPR ma takie zawołanie „Nasze wsparcie, Twoja samodzielność". Ten projekt to konsekwentna realizacja tego, o co w tym zawołaniu chodzi – mówił wiceprezydent Piotr Kowalczuk. – A chodzi o to, żeby człowiek, który po kontakcie z naszymi asystentami i specjalistami z różnych organizacji, czuł się godnie, ale żeby zaczął też funkcjonować w przestrzeni publicznej, jako ten, który jest pełnoprawnym udziałowcem wszystkiego, co się wokół niego dzieje. Projekt potrwa do października 2018 roku, a wsparciem objęte zostaną 543 osoby. modernizowanie energetyczne 284 budynków użyteczności publicznej, zmniejszenie zużycia energii o blisko 70 mln kWh rocznie to efekt realizacji 20 projektów, które otrzymają wsparcie unijne w wysokości 194,83 mln zł na poprawę efektywności energetycznej ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020. Uroczyste podpisanie umów przez marszałków Mieczysława Struka i Wiesława Byczkowskiego odbyło się 28 czerwca br. w Urzędzie Marszałkowskim w Gdańsku. Na liście 20 beneficjentów znajdują się: Diecezja Pelplińska, Fundacja Pomocy Dzieciom Poszkodowanym w Wypadkach Komunikacyjnych „Wróć", Centrum Psychologiczno-Pastoralne „Więź", powiaty: lęborski, starogardzki i chojnicki, gminy: Kościerzyna, Słupsk, Krynica Morska, Łeba, Malbork, Skarszewy, Bytów, Stężyca, Nowa Karczma, Czarne, Tuchomie, Kępice, Miastko i Krokowa. Łączna wartość projektów to ponad 281 mln zł, zaś dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego wynosi niemal 197 mln zł. Celem realizacji projektów jest przeprowadzenie kompleksowej i głębokiej modernizacji energetycznej i termomodernizacji budynków użyteczności publicznej lub dokończenie tego procesu poprzez realizację przedsięwzięć polegających m.in. na: zmniejszeniu strat ciepła przez przenikanie w zewnętrznych przegrodach przeźroczystych (okna, drzwi przeszklone) i nieprzeźroczystych (ściany zewnętrzne, stropy poddasza, stropy piwnic), likwidacji istniejących indywidualnych źródeł ciepła w poddawanych kompleksowej i głębokiej modernizacji obiektach wraz z budową przyłącza do systemu ciepłowniczego, modernizacji źródeł ciepła (z wyjątkiem źródeł węglowych przy braku zmiany paliwa). Małgorzata Pisarewicz Małgorzata Pisarewicz Od lewej: Piotr Kowalczuk, wiceprezydent miasta Gdańska oraz marszałkowie Mieczysław Struk i Wiesław Byczkowski. ziałania podejmowane w ramach projektu skierowane zostaną do osób, rodzin, środowisk i lokalnych społeczności, w oparciu o stworzoną indywidualną dla każdego uczestnika ścieżkę wsparcia. Każdy z uczestników będzie mógł skorzystać m.in. ze wsparcia psychologa, kursów i szkoleń zawodowych, wspomaganego zatrudnienia i staży zawodowych. – W oparciu o współpracę partnerską z Powiatowym Urzędem Pracy, organizacjami pozarządowymi oraz pracodawcami chcielibyśmy osiągnąć taki efekt, aby zwiększać aktywność zawodową zwłaszcza tych osób wykluczonych społecznie i jednocześnie przywrócić im godność i poczucie własnej wartości – mówił marszałek Mieczysław Struk. Projekt, dofinansowany ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020, realizowany będzie przez 5 instytucji – lidera: miasto Gdańsk poprzez Miejski Ośrodek Pomocy Blisko 200 mln zł na poprawę efektywności energetycznej Fot. Sławomir Lewandowski NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC POMORSKIE W UNII GPS – Gotowość Praca Samodzielność SYLWETKI 22 POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Największa na świecie kolekcja prac Witkacego Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku to instytucja o bardzo bogatych i różnorodnych zbiorach, jednak zarówno w kraju, jak i za granicą jest kojarzone przede wszystkim z największą na świecie kolekcją prac Stanisława Ignacego Witkiewicza – Witkacego. T o właśnie u nas, na Pomorzu, znajduje się zbiór tak duży, że nawet zadawszy sobie trud odwiedzenia wszystkich miejsc w Polsce, gdzie eksponowane są dzieła tego artysty, i tak zobaczymy mniej, niż na stałej wystawie w słupskim Zamku Książąt Pomorskich. Dlaczego w Słupsku, a nie w Zakopanem, Warszawie czy Nowym Jorku? Gdyby Witkacy mógł wiedzieć, że rozsławi miejsce, w którym nigdy nie był, na pewno śmiałby się w kułak, jak z udanego dowcipu. Skąd zatem wziął się paradoks, że twórczość tego zakopiańskiego artysty pojawiła się na drugim końcu Polski? Trzeba poznać Witkacego Stanisław Ignacy Witkiewicz, urodzony w Warszawie, przez większość swojego życia związany był z Zakopanem. Parał się wieloma dziedzinami, by wymienić tylko malarstwo, fotografię, dramatopisarstwo, filozofię czy teorię sztuki. „Dziś albo jutro Na bordo papierze, Muszę się uporać Z twą mordą frajerze” Jego głównym źródłem utrzymania była, założona w 1925 roku, jednoosobowa „Firma Portretowa S. I. Witkiewicz”. Aby uniknąć nieporozumień z klientami, Witkacy stworzył „Regulamin”, w którym dokładnie wyszczególnione zostały zasady składania zamówień i opisana klasyfikacja (typy A, B, C, D i E oraz typy mieszane), według której wykonywał portrety. Wycena NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC Fot. Ze zbiorów Muzeum Pomorza Środkowego, MPŚ-M/1479 dzieł zależna była przede wszystkim od typu i wahała się od 100 do 350 zł (ówcześnie była to doskonała, urzędnicza pensja). Jedynym typem, którego nie można było kupić – ponieważ Witkacy w ten sposób oznaczał tzw. „czystą formę”, czyli prace, które sam zaliczał do dzieł sztuki – był typ C. Niestety, pieniędzy ciągle brakowało, zwłaszcza, że Witkiewicz utrzymywał dwa domy: w Zakopanem, gdzie mieszkał razem z matką i w Warszawie, gdzie po dwóch latach wspólnego życia przeprowadziła się jego żona, Jadwiga Unrug. Tymczasem brylowanie w międzywojennym światku artystycznym POMORSKIE MAGAZYN SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 23 Zbiór ten stał się zalążkiem kolekcji – po dziś dzień pozyskiwane są nowe obiekty: zarówno całe ich zespoły (np. od dentysty Witkiewicza), jak i pojedyncze prace, a także rękopisy, pierwodruki, archiwalia, słowem – wszystko, co się wiąże z Witkacym. Muzeum Pomorza Środkowego jak dotąd zgromadziło ponad 260 prac i nie poprzestaje na tym, ponieważ jeszcze dzisiaj na rynku antykwarycznym pojawiają jechać do Słupska – kolekcja Muzeum Pomorza Środkowego jest zbyt podatna na uszkodzenia wynikające min. ze wstrząsów, zmian temperatury i wilgotności, by można ją prezentować poza macierzystą instytucją. Jednakże już wkrótce słupskie zbiory znajdą nowy dom – samorząd województwa pomorskiego przekazał muzeum dwa zabytkowe spichlerze w bezpośrednim sąsiedztwie zamku. SYLWETKI wymagało bywania i urządzania przyjęć, na które Witkiewicza nie było stać. Takie spotkania, zwane „popojkami” lub „orgietkami” urządzali dla niego przyjaciele. Portrety powstałe w tych okolicznościach (oczywiście, zwykle w typie C) przechodziły, jako rodzaj wyrazu wdzięczności, na własność gospodarza. Ale pod określonymi warunkami – nie wolno ich było rozdzielić, ani sprzedać. W rezultacie w niektórych zakopiańskich domach liczne portrety autorstwa Witkacego z konieczności zawieszano blisko siebie, tak jak dzisiaj na słupskiej wystawie, która zresztą nawiązuje do tego sposobu ich ekspozycji. Kolekcja MPŚ to też w większości portrety powstałe w ramach „Firmy”. Wartość jest rzeczą względną Witkiewicz przez większość swojego życia uważał, że jego twórczość nie jest należycie ceniona. Rzeczywiście, nawet długo po jego śmierci, przynajmniej przez dwie pierwsze powojenne dekady, nie był doceniany. Ani sama postać Witkiewicza, ani jego dzieła nie pasowały do założeń nowego ustroju, który ingerował nawet w gusta estetyczne obywateli. Nie znaczy to jednak, że o nim zapomniano – odbywały się wystawy, wydawano publikacje. Niemniej jednak jeszcze w latach sześćdziesiątych portrety, które tworzył w ramach „Firmy”, osiągały cenę równą najwyżej pensji początkującego nauczyciela. Powstanie kolekcji Właśnie w tym okresie słupskie muzeum, którego początki sięgają jeszcze niemieckiej przeszłości, przenoszone było ze swojej dawnej siedziby – z za ciasnej już Nowej Bramy (fragmentu dawnych murów miejskich) – do reprezentacyjnego, świeżo odrestaurowanego Zamku Książąt Pomorskich. Ówczesny dyrektor, Janusz Przewoźny, musiał mieć, obok wiedzy, olbrzymią intuicję, kiedy postanowił kupić kolekcję 110 prac od syna przyjaciela Witkacego – Teodora Białynickiego-Biruli. Michał Białynicki-Birula wcześniej zaoferował odziedziczone portrety różnym instytucjom kultury w całej Polsce, ale wówczas, w połowie lat sześćdziesiątych, jedynie Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku było zainteresowane. Fot. Ze zbiorów Muzeum Pomorza Środkowego, MPŚ-M/683 się prawdziwe skarby – obrazy, które nigdy nie były eksponowane publicznie, a po latach odnalazły się dosłownie „u babci za szafą”. Nie wiadomo, ile portretów Witkacy stworzył, ani ile przetrwało zawirowania historii. Witkacy w Słupsku Słupsk przyjął Stanisława Ignacego Witkiewicza za swego: jego imię nosi tutejsze liceum plastyczne, teatr, liczne inicjatywy artystyczne, a nawet szkoła jazdy. Nic dziwnego, bo żeby tak naprawdę poznać Witkacego trzeba przy- Dzięki nowej perspektywie unijnej, pojawiła się możliwość przekształcenia ich w miejsce spotkań i działań lokalnej społeczności, któremu towarzyszyć będą m.in. wystawy, w tym zaaranżowana od nowa, uzupełniona o nowoczesne rozwiązania, ekspozycja prac Witkacego. Cóż, wszystko wskazuje na to, że Witkacemu na Pomorzu jest po prostu dobrze i że sam wybrał sobie Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku na swój (symboliczny) dom. Katarzyna Maciejewska NR 3 (117) MAJ-CZERWIEC Pomorskie smaki Z LISTY PRODUKTÓW TRADYCYJNYCH O becna jest na stołach krótko, bo tylko lipiec i początek sierpnia. Ribes rubrum, czyli porzeczka czerwona, do Polski – uprawiana do dziś odmiana – przybyła z Francji około XV-XVI wieku. Tam zrobiła karierę jako dodatek do win, którego zadaniem było wzbogacenie smaku. Niestety, wiele osób nie lubi czerwonej porzeczki z uwagi na jej kwaśny smak. Wynika on z dużej zawartości kwasów organicznych, a szczególnie kwasu cytrynowego i dwa razy mniej cukru od innych owoców. Posiadają dużo błonnika oraz witaminy B i E. Dodatkowo owoce mają właściwości przeciw utleniające, więc można ja znaleźć nawet w kosmetykach. Jest niezwykle skuteczna w walce z chorobami układu krążenia, wzmacnianiu odporności organizmu oraz przy problemach żołądkowo-jelitowych, gdyż poprawiają perystaltykę, dbając o rozwój zdrowej mikroflory jelitowej. Porzeczki są także uważane za lek dla małych niejadków i osób starszych, ponieważ wzmagają apetyt. Owoce, posiadając wysoką zawartość pektyn, doskonale nadają się na przetwory, które z powodzeniem mogą zastąpić droższą obecnie żurawinę, dodawaną do mięs. Na terenie Pomorza najczęściej spotykane przetwory porzeczkowe to nalewka, wino, kompot, a przede wszystkim galaretka. Na Kaszubach bardzo popularna była galaretka porzeczkowa nazywana rów- nież galaretką ze świętojonki, która dojrzewa z końcem czerwca, czyli na św. Jana. Pierwsze informacje o sposobach przygotowywania nalewek sięgają XVIII wieku. Sporządzane głównie przez panią domu stanowiły podstawę domowej apteczki. Wieloletnia tradycja wytwarzania nale- Fot. Depositphotos/eikeRau wek sprzyjała wciąż niesłabnącemu zainteresowaniu tymi szlachetnymi trunkami. Wydaje się, że receptura sporządzania nalewek jest dość prosta, bo polega na zalaniu owoców spirytusem. Jednakże pan Dariusz Wolski, prowadzący agroturystykę w Łapalicach k. Kartuz udoskonalił rodzinną recepturę. Jego dziadek pochodzący z Sulęczyna posiadał wiele krzaków porzeczki wówczas popularnie uprawianych w przydomowych sadach kaszubskich. Pan Dariusz do wykonania nalewki ze świętojonki (czerwonej porzeczki) używa własnych owoców, bądź pozyskanych od lokalnych rolników. 2 kg owoców zalewa 3 litrami spirytusu rozcieńczonego wodą do 68 procent. Po 1-2 miesiącach przeciska przez prasę i miesza. Badając, jaką procentowość alkoholu napój osiągnął i widząc ilość soku odpowiednio dodaje wody i cukru. Czynność ta jest kluczowa w celu uzyskania wyśmienitego smaku. Trzeba pamiętać jak istotna jest pogoda i ilość dni słonecznych w okresie owocowania. W efekcie dojrzałe owoce nie zawsze są tak samo słodkie. Z uwagi na warunki klimatyczno-glebowe, krzew jest bardziej odporny na srogie zimy oraz niską zasobność gleb występujących na Kaszubach. Poradniki gospodyń zalecały sadzenie krzewów porzeczkowych w przydomowych ogródkach, szczególnie odmiany czerwonej, doskonale nadającej się na przetwory: „Nie przesadzę gdy powiem, że każda gospodyni powinna mieć w ogródku przy domu przynajmniej 25 krzaków czerwonych porzeczek, jeżeli pragnie mieć ułatwione przygotowanie zapasów zimowych” („Książka gospodyni wiejskiej”, pod red. W. Żebrowskiej-Kacprzekowej, Warszawa 1933). Krzewy tego owocu nie wymagają specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych. Z tego względu warto spróbować jej uprawy na działce czy w ogródku. Opr. Aleksandra Raczyńska URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO, ul. Okopowa 21/27, 80-810 Gdańsk MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Mieczysław Struk tel. 58 32-68-500, faks 58 32-68-503 e-mail: [email protected] SEKRETARZ WOJEWÓDZTWA – DYREKTOR GENERALNY UMWP Sławomir Kosakowski tel. 58 32-68-512 e-mail: [email protected] ZARZĄD WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Wiesław Byczkowski tel. 58 32-68-520, faks 58 32-68-511 e-mail: [email protected] Krzysztof Trawicki tel. 58 32-68-504, faks 58 32-68-507 e-mail: [email protected] Ryszard Świlski tel. 58 32-68-516, faks 58 32-68-507 e-mail: [email protected] Hanna Zych-Cisoń tel. 58 32-68-508, faks 58 32-68-511 e-mail: [email protected] DEPARTAMENT PROGRAMÓW ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH tel. 58 32-68-650 e-mail: [email protected] SEJMIK WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Przewodniczący: Jan Kleinszmidt tel. 58 32-68-736, faks 58 32-68-739 e-mail: [email protected] SKARBNIK WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Henryk Halmann tel. 58 32-68-576, faks 58 32-68-579 e-mail: [email protected] DEPARTAMENT EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU SPOŁECZNEGO tel. 58 32-68-190 e-mail: [email protected] DEPARTAMENT PROGRAMÓW REGIONALNYCH tel. 58 32-68-133 e-mail: [email protected] DEPARTAMENT EDUKACJI I SPORTU tel. 58 32-68-850 e-mail: [email protected] DEPARTAMENT ROZWOJU GOSPODARCZEGO tel. 58 32-68-300 e-mail: [email protected] DEPARTAMENT MAJĄTKU I GEODEZJI tel. 58 32-68-640 e-mail: [email protected] DEPARTAMENT INFRASTRUKTURY tel. 58 32-68-614 e-mail: [email protected] DEPARTAMENT ZDROWIA tel. 58 32-68-260 e-mail: [email protected] DEPARTAMENT KULTURY tel. 58 32-68-280 e-mail: [email protected] DEPARTAMENT FINANSÓW tel. 58 32-68-576 e-mail: [email protected] DEPARTAMENT TURYSTYKI I PROMOCJI tel. 58 32-68-350 e-mail: [email protected] REGIONALNY OŚRODEK POLITYKI SPOŁECZNEJ tel. 58 32-68-561 e-mail: [email protected] DEPARTAMENT KONTROLI I AUDYTU WEWNĘTRZNEGO tel. 58 32-68-833 e-mail: [email protected] DEPARTAMENT ORGANIZACJI tel. 58 32-68-630 e-mail: [email protected] DEPARTAMENT ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH I ADMINISTRACJI tel. 58 32-68-758 e-mail: [email protected] DEPARTAMENT ŚRODOWISKA I ROLNICTWA tel. 58 32-68-659 e-mail: [email protected] DEPARTAMENT SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO I INFORMATYKI tel. 58 32-68-524 e-mail: [email protected] DEPARTAMENT ROZWOJU REGIONALNEGO I PRZESTRZENNEGO tel. 58 32-68-684 e-mail: [email protected] ODDZIAŁ ZAMIEJSCOWY URZĘDU W SŁUPSKU tel. 59 84-22-263 e-mail: [email protected] REDAKCJA Biuro Prasowe UMWP: Małgorzata Pisarewicz (rzecznik prasowy, serwis informacyjny) [email protected] Magdalena Ledwoń (serwis informacyjny) [email protected] Sławomir Lewandowski (redaktor prowadzący, serwis informacyjny i fotograficzny) [email protected] Arkadiusz Stawiński (współpraca graficzna) [email protected] tel. 58 32-68-536, 58 32-68-539 faks 58 32-68-535 e-mail: [email protected] Wersja elektroniczna magazynu dostępna na stronie internetowej: www.pomorskie.eu Artykuły można powielać i dostarczać innym zainteresowanym organizacjom za podaniem źródła. Redakcja zastrzega sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytułów.
