Diagnoza sektora środowiska na potrzeby programu operacyjnego

Projekt 18.02.05 r.
Diagnoza sektora środowiska na potrzeby programu
operacyjnego
(wersja wstępna)
1
SPIS TREŚCI
2. Diagnoza sytuacji w zakresie środowiska i zasobów naturalnych.........................................................................3
2.1.Zakres diagnozy...............................................................................................................................................3
2.2. Gospodarowanie zasobami.............................................................................................................................3
2.2.1. Zasoby i wydobycie kopalin....................................................................................................................3
2.2.2. Zasoby wodne..........................................................................................................................................5
2.2.3. Lasy ........................................................................................................................................................ 7
2.2.4. Powierzchnia ziemi ................................................................................................................................ 7
2.2.5. Energia ze źródeł odnawialnych..............................................................................................................8
2.2.6.Gospodarka odpadami .............................................................................................................................9
2.3.Ochrona elementów środowiska ...................................................................................................................10
2.3.1. Kopaliny................................................................................................................................................ 10
2.3.2. Wody..................................................................................................................................................... 11
2.3.3.Powietrze................................................................................................................................................12
2.3.4. Klimat....................................................................................................................................................14
2.3.5. Hałas......................................................................................................................................................15
Hałas kolejowy.................................................................................................................................................... 16
Hałas przemysłowy..............................................................................................................................................16
2.3.6. Gleby..................................................................................................................................................... 16
2.3.7. Przyroda ............................................................................................................................................... 18
2.4. Problemy horyzontalne.................................................................................................................................20
2.4.1. Integracja problematyki środowiska z zagadnieniami sektorowymi..................................................... 20
2.4.2. Edukacja i stan świadomości ekologicznej .......................................................................................... 20
2.4.3. System prawa.........................................................................................................................................22
2.4.4. Administracja........................................................................................................................................ 22
2.5. Analiza SWOT......................................................................................................................................... 22
SILNE STRONY.....................................................................................................................................................23
SŁABE STRONY................................................................................................................................................... 23
SZANSE.............................................................................................................................................................. 24
ZAGROŻENIA................................................................................................................................................... 24
2.6. Finansowanie w ochronie środowiska...................................................................................................... 25
2.6.1. Instrumenty finansowe...........................................................................................................................25
2.6.2. Pomoc publiczna................................................................................................................................... 30
2
2. Diagnoza sytuacji w zakresie środowiska i zasobów naturalnych
2.1. Zakres diagnozy
2.2. Gospodarowanie zasobami
2.2.1. Zasoby i wydobycie kopalin
Stan rozpoznania złóż kopalin w Polsce jest dość zaawansowany. Na podstawie danych
zawartych w „Bilansie zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na
31.12.2003 r.” geologiczne bilansowe zasoby wynoszą:
zasoby stałych kopalin Polski
w tym:
o surowce chemiczne:
o surowce energetyczne –
o surowce skalne
–
o surowce metaliczne
–



193,74 mld ton,
–
81,4 mld ton
42,0%
56,8 mld ton
29,3%
53,0 mld ton
27,3%
–
2,5 mld ton
1,3%
zasoby wydobywalne ropy naftowej
zasoby wydobywalne gazu ziemnego
–
–
15,18 mln ton*)
237,11 mld m3**)
W grupie surowców energetycznych w 2003 r. nastąpił ubytek zasobów węgla kamiennego i
węgla brunatnego, natomiast przyrosty zasobów zanotowano w pozostałych kopalinach (ropa
naftowa, gaz ziemny, metan z pokładów węgla). W ostatnim dziesięcioleciu odnotowano
wzrost zasobów ropy naftowej o ok. 7,5 mln ton oraz gazu ziemnego o ok. 8 mld m3.
Wśród surowców metalicznych nastąpił ubytek zasobów miedzi oraz cynku i ołowiu z
powodu wydobycia i strat. Ubytki zasobów rud cynku i ołowiu spowodowane wydobyciem
zostały częściowo zrekompensowane przyrostami na złożu Pomorzany (1,8 mln t).
W grupie surowców chemicznych zanotowane ubytki dotyczą soli kamiennej. Zostały one
spowodowane: eksploatacją i dużymi stratami w złożach Góra (11 mln t), Mogilno I (10) i
Kłodawa (4).
W grupie złóż surowców innych (skalnych) nastąpił przyrost zasobów o prawie 725 mln t, w
czym udział mają wapienie i margle (przyrost o 649 mln t), kamienie budowlane i drogowe
(122 mln t), kruszywo naturalne (71 mln t) i torf (23 mln t). W przypadku wszystkich
pozostałych kopalin notowano ubytki zasobów spowodowane wydobyciem i stratami.
*
)
**)
wraz z metanem z pokładów węgla
zasoby ropy naftowej dotyczą części lądowej Polski, wraz z polską strefą ekonomiczną Bałtyku
3
140
7
120
6
100
5
80
4
60
3
40
2
20
1
0
surowce metaliczne
surowce energetyczne, skalne,
chemiczne
Rys. 1 Zasoby bilansowe złóż w latach 1984-2003
[mld ton]
0
1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
surow ce energetyczne
surow ce skalne
surow ce chemiczne
surow ce metaliczne
Funkcjonowanie rynku powoduje urealnienie cen, co spowodowało ich wyraźny wzrost dla
wielu kopalin a zwłaszcza węgla. W konsekwencji nastąpiło zracjonalizowanie jego
wydobycia. Wydobycie kopalin energetycznych w okresie od 1989 do 2003 roku zmniejszyło
się wyraźnie w o około 100 mln t/rocznie. Jednocześnie w grupie kopalin energetycznych,
mimo znacznego zmniejszenia ogólnego wydobycia, zanotowano wzrost wydobycia
węglowodorów w stosunku do początku lat dziewięćdziesiątych (gaz ziemny – ok. 1,1 mld
m3, ropa naftowa – ok. 0,33 mln ton)
W latach 1991 – 2003 r wydobycie surowców energetycznych zmalało z 212 mln t do 164,1
mln t, zaś surowców chemicznych z 7,4 mln t do 4,0 mln t. Wydobycie surowców
metalicznych w analizowanym okresie wzrosło ze 24,0 mln t do 30,5 mln t. Przyrost ten
wynika z opłacalnej eksploatacji miedzi.
Wydobycie surowców skalnych wahało się w granicach 136,0 – 180,5 mln t, osiągając w 2003
r 158,9 mln t..
320
40
280
35
240
30
200
25
160
20
120
15
80
10
40
5
0
0
1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
surow ce energetyczne
surow ce skalne
4
surow ce metaliczne
surow ce chemiczne
surowce chemiczne i metaliczne
surowce energetyczne i skalne
Wydobycie surowców mineralnych w latach 1984-2003
[mln ton]
Słabo rozpoznane są dotychczasowe działania związane z efektywnym zagospodarowaniem
złóż. Można wśród nich wymienić próby pozyskiwania metanu ze złóż węgla kamiennego.
Nastąpiła też rezygnacja z wydobywania siarki rodzimej, gdyż uzyskuje się ją z procesów
odsiarczania gazów odlotowych.
2.2.2. Zasoby wodne
Polska zalicza się do krajów ubogich w zasoby wodne. Wielkość zasobów wód
powierzchniowych jest zmienna, zarówno w skali roku jak i wielolecia. Nie są one rozłożone
równomiernie na obszarze Polski; problem deficytu wody dotyka centralną część kraju, zaś
południowe rejony górskie są często nawiedzane przez nawalne opady wywołujące powodzie.
Wskaźnikiem stanu zasobów wodnych jest średni odpływ z wielolecia który w latach 1999 –
2003 wynosił 60,1 km3/rok (GUS). W przeliczeniu na jednego mieszkańca daje to średnio
1600 m3/rok i jest trzykrotnie niższe od średniej europejskiej, która wynosi 4560 m3/rok na
mieszkańca. W roku 2003, który charakteryzował się wyjątkowo małymi opadami, średni
odpływ wynosił zaledwie 42,0 km3/rok. Posiadamy dwukrotnie niższe zasoby wodne
przypadające na km2 od średniej europejskiej (5,4 l/s/km2 do 9,6 l/s/km2).
Zasoby wód podziemnych szacuje się na 16 mld m3 w tym około 35% stanowią wody głęboko
zalegające. Wody podziemne przeznaczane są przede wszystkim na zaopatrzenie ludności w
dobrej jakości wodę do picia. Zasoby eksploatacyjne wód podziemnych(wg GUS) wynosiły w
2003 roku 16330,4 hm3.
Uwarunkowania przyrodnicze powodują, że niezwykle istotnym problemem jest
retencjonowanie wody w ekosystemach oraz budowa sztucznych zbiorników.
Ze względu na nierównomierne rozmieszczenie naturalnych zasobów wodnych, w stosunku
do potrzeb ludności i gospodarki kraju, występuje zagrożenie negatywnymi skutkami
zjawiska suszy. Jest ono znacznie większe w Polsce niż w krajach o podobnych warunkach
klimatycznych. Problem suszy to również wynik niewłaściwej działalności człowieka m.in. w
zakresie lesistości kraju czy też podejmowania melioracji ukierunkowanych na odwodnienia.
Przyczyniło się to m.in. do odwodnienia znacznych powierzchni obszarów podmokłych,
cennych z punktu widzenia prawidłowego i racjonalnego gospodarowania wodą
Łączna wielkość zmagazynowanej wody w sztucznych zbiornikach wynosi około 4 mld m3.,
co daje 6,5% objętości średniego rocznego odpływu. To mało (pomimo wzrostu w ostatnich
latach o około 0,5%), zarówno w stosunku do innych krajów europejskich bogatszych w
wodę, jak i do realnych możliwości wynoszących 15%.
Wieloletnie zaniedbania w prawidłowym utrzymywaniu wód powierzchniowych, zarastanie i
wypłycanie się koryt, niewystarczająca ilość i pogarszający się stan wałów
przeciwpowodziowych, zabudowa terenów potencjalnie zagrożonych oraz niewystarczająca
pojemność retencyjna ekosystemów den dolinnych i zbiorników retencjonujących wodę,
przyczyniają się do wzrostu zagrożenia powodziowego. Powodzie, jakie wystąpiły w Polsce
w ostatnich latach, a zwłaszcza 1997-98 i 2001-2002 r., spowodowały szkody i straty rzędu 15
mld zł.
Stan techniczny i bezpieczeństwo budowli hydrotechnicznych jest niezadawalajacy. Stan
ponad 3,9% istniejących urządzeń wodnych stale piętrzących wodę i ponad 26% obwałowań zagraża lub może stwarzać zagrożenie dla bezpieczeństwa. Ponad 50% budowli przekroczyło
wiek 50 lat, a prawie 70% budowli ma więcej niż 25 lat.
5
Śródlądowe drogi wodne w stanie obecnym charakteryzują się znaczącymi ograniczeniami dla
uprawiania efektywnej żeglugi śródlądowej. W stosunku do klasyfikacji europejskiej
wykazują się nie tylko najniższym udziałem dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym,
ale stwarzają także swoimi małymi głębokościami tranzytowymi utrudnienia dla prowadzenia
żeglugi towarowej i pasażerskiej. Na ogólną długość 2400 km dróg przystosowanych dla
żeglugi zawodowej, drogi wodne o znaczeniu międzynarodowym mają długość tylko 301 km,
co stanowi 8,4% długości ogółem. Drogi wodne dostosowane do uprawiania żeglugi
turystycznej i pasażerskiej, o długości 1244 km, charakteryzują się także dużą zmiennością
ich warunków eksploatacyjnych.
Obserwuje się stopniowy spadek poboru wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności,
który w 2003 r. wynosił 11069,9 hm3 podczas, (gdy w 1995 roku było to 12065,5 hm3), w tym
z wód powierzchniowych pobrano 9287,3 hm3, a wód podziemnych 1782,6 hm3 . Na cele
produkcyjne z wód powierzchniowych i podziemnych pobrano w 2003 r. 7875,7 hm3, co
stanowi 71,1,% ogólnej ilości pobranej wody; do nawodnień w rolnictwie i leśnictwie
pobrano 1014,8 hm3 co stanowi 9,2% natomiast na potrzeby komunalne pobrano 2179,4 hm3
czyli 19,7%. Pobór wód powierzchniowych na potrzeby gospodarki narodowej wynosi około
15% zasobów, a wód podziemnych – 10%. Zagrożeniem dla wód podziemnych (obok skażeń)
jest ich nadmierna eksploatacja. Na ten stan rzeczy wpływają głównie: odwadnianie kopalń około 1 km3/rok oraz odwodnienia budowlane, które są związane z poborem o zbliżonej
wielkości .
Dla złagodzenia deficytu wody przeznaczanej na cele komunalne, a także ochrony kraju przed
ekstremalnymi zjawiskami klimatycznymi, niezbędne było pilne ukończenie rozpoczętych
inwestycji oraz podejmowanie nowych przedsięwzięć. Wzrost środków finansowych
przeznaczanych w ostatnich latach na gospodarkę wodną, związany m.in. z Narodowym
Programem Odbudowy i Modernizacji Terenów Popowodziowych pozwolił w ostatnich
latach, na przekazanie do eksploatacji obiektów o dużym znaczeniu dla kształtowania
zasobów wodnych i ochrony przed powodzią. Są to: zbiorniki wodne Topola i Kozielno,
Kanał Ulgi w Opolu, stopień wodny Smolice, jaz Lipki, Polder Buków na Odrze wraz z
modernizacją Kanału Ulgi dla Raciborza. Oddane zbiorniki wodne zwiększyły łączną retencję
zbiornikową o ok. 0,5 mld m3. Jednocześnie prowadzone są inwestycje o kluczowym
znaczeniu dla gospodarowania wodami i ochrony przeciwpowodziowej: budowa zbiorników
wielozadaniowych Świnna Poręba na Skawie i Wióry na rzecze Wiślinie, zbiorników
przeciwpowodziowych Kuźnica Warężyńska i Dolny oraz budowa stopnia wodnego
Malczyce. Wprowadzano jednocześnie system nowoczesnej osłony przeciwpowodziowej
kraju.
Działania podejmowane w minionych latach dla poprawy stanu technicznego rzek i potoków
górskich, a także utrzymania urządzeń wodnych i międzywali rzek, nie były wystarczające.
Remont i zabudowa przeciwerozyjna rzek oraz remonty i konserwacje obiektów
hydrotechnicznych prowadzone gównie w sytuacjach awaryjnych i w miarę posiadanych
środków finansowych, zmniejszały
zagrożenie, były jednak niewystarczające dla
zagwarantowania pełnego bezpieczeństwa.
Nie odnotowuje się również większego postępu w poprawie stanu śródlądowych dróg
wodnych. Usuwanie lokalnych utrudnień żeglugowych, dotrzymanie wymaganych warunków
eksploatacyjnych gównie na wodach zaliczonych do dróg wodnych o międzynarodowym
znaczeniu (najintensywniej eksploatowane przez żeglugę śródlądową), było ograniczone
brakiem środków finansowych.
6
2.2.3. Lasy
Na koniec 2003 r. powierzchnia lasów wynosiła 8942 tys. ha., co odpowiada wskaźnikowi
lesistości kraju – 28,6%. W strukturze własnościowej lasów w Polsce dominują lasy publiczne
– 82,5%. Znaczna część lasów występuje na terenach o słabych glebach, co znajduje
odzwierciedlenie w przestrzennym rozmieszczeniu siedlisk leśnych, wśród których
przeważają siedliska borowe – 58,7%. W strukturze gatunkowej dominują gatunki iglaste
zajmujące 75,8% powierzchni lasów. Jest to wynik preferowania w przeszłości monokultur w
odnawianiu lasów. Lasy w Polsce charakteryzuje przewaga drzewostanów młodych (20 do 60
lat), które zajmują 45,6% powierzchni leśnej. Przewaga lasów iglastych i stosunkowo młody
wiek monokultur sprzyjają występowaniu chorób, inwazji szkodników i zwiększają ryzyko
obumierania drzew.
Powiększanie zasobów leśnych realizowane jest poprzez zwiększanie powierzchni leśnej i
polepszanie jakości zasobów leśnych. Podstawą działań jest „Krajowy program zwiększania
lesistości”, który zakłada zwiększenie lesistości kraju do 30% w roku 2020 i do 33% w roku
2050. Powierzchnia lasów w Polsce systematycznie wzrastała od 8694 tys. ha w roku 1990 do
8942 tys. ha w roku 2003. Tym samym podniósł się wskaźnik lesistości kraju, z 27,8% w
1990 r. do 28,6% na koniec 2003.
Zwiększanie powierzchni lasów ma pozytywny wpływ na kształtowanie się klimatu, zarówno
globalnego, jak i lokalnego. Poziom wchłaniania CO2 wiązanego przez drzewostany i glebę
leśną wzrósł z 44,7 mln t w roku 1990 do 53,6 mln t w roku 2001 (dane z „krajowego planu
rozdziału uprawnień do emisji CO2”, opracowanego w Ministerstwie Środowiska w 2004 r.).
Jednym z efektów wzrostu powierzchni lasów jest wzrost zasobów drzewnych. W 2000 r.
zasoby te oszacowano na 1724 mln m3 grubizny brutto. Natomiast w roku 2003 na 1787 mln
m3.
Tendencja wzrostowa stanu zasobów drzewnych jest wynikiem prowadzonych w znaczącym
rozmiarze zalesień gruntów porolnych, racjonalnej hodowli lasu, a także zasady
wykorzystywania tylko części bieżącego przyrostu drewna (reprodukcja rozszerzona).
Średnio pozyskuje się ok. 60% bieżącego przyrostu, z tym, że w lasach gospodarczych
pozyskuje się ok. 90% przyrostu, w lasach ochronnych ok. 30% przyrostu, natomiast w lasach
szczególnie chronionych np. w strefach ochrony gniazd ptaków chronionych obowiązują
zakazy pozyskania drewna.
Polepszanie stanu zasobów leśnych dokonywane jest głównie poprzez wzbogacanie składu
gatunkowego lasów i dostosowanie go do charakteru warunków siedliskowych, a także przez
przebudowę drzewostanów uszkodzonych. W efekcie prowadzonych od wielu lat działań,
udział gatunków liściastych w drzewostanach wzrósł od 13% w roku 1945 do 23,5% w roku
2000 i 24,2% w 2003 r.
2.2.4. Powierzchnia ziemi
Ogólna powierzchnia kraju (czyli obszar lądowy wraz z wodami śródlądowymi oraz część
morskich wód wewnętrznych) to 31 269 tys. ha.
Użytki rolne (czyli grunty orne, sady, łąki i pastwiska trwałe, grunty rolne zabudowane, grunty
pod stawami, grunty pod rowami) zajmują powierzchnię 19 241 tys. ha czyli 61,5%
powierzchni kraju. Nastąpił ubytek 34 tys. ha w stosunku do roku 2003.
7
Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione to 9 214 tys. ha, czyli 29,5% powierzchni kraju.
Nastąpił przyrost 50 tys. ha w stosunku do roku 2003.
Grunty pod wodami zajmują 647 tys. ha (2,1% powierzchni kraju). Nastąpił ubytek 1 tys. ha
w stosunku do roku 2003.
Grunty zabudowane i zurbanizowane 1 458 tys. ha, czyli 4,7%. W tym tereny mieszkaniowe
188 tys. ha (0,6% powierzchni kraju), tereny przemysłowe 94 tys. ha (0,3%), zaś tereny
komunikacyjne 933 tys. ha (3%). Nie zanotowano żadnych zmian w wykorzystaniu
powierzchni w tej kategorii.
Użytki ekologiczne zajmują 18 tys. ha (0,05%). Nastąpił przyrost 2 tys. ha w stosunku do roku
2003.
Nieużytki zajmują 494 tys. ha czyli 1,6%. Nastąpił przyrost 5 tys. ha w stosunku do roku
2003.
Tereny różne (czyli tereny przeznaczone do rekultywacji oraz niezagospodarowane tereny
zrekultywowane) to 197 tys. ha (0,6%). Nastąpił ubytek 22 tys. ha w stosunku do roku 2003.
(Żródło: GUS 2004, dane GUGiK)
2.2.5. Energia ze źródeł odnawialnych
W Polsce wzrost zainteresowania odnawialnymi źródłami energii nastąpił w latach
dziewięćdziesiątych, czego wyrazem jest wzrost zużycia „zielonej energii”
Zainstalowana moc w źródłach odnawialnych w 2003r. wynosiła odpowiednio:
Rodzaj źródła
Biomasa (biogazownie)
Kolektory słoneczne i systemy
fotowoltaiczne
Ciepłownie geotermalne
Moc
MWe
53,1
0,1
Produkcja energii
Elektrycznej w GWh
87,1
0,06
Moc
MWt
57,9
36,0
Produkcja energii
cieplnej w TJ
653,8
79,0
-
-
55,7
5
-
311,0
Elektrownie wiatrowe
60,6
Elektrownie wodne (poniżej 5MW) 193,
2
124,0
544,6
-
Racjonalne wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych jest jednym z istotnych
elementów zrównoważonego rozwoju przynoszącym wymierne efekty ekologiczne,
gospodarcze oraz społeczne. Należy tutaj wyjaśnić, że co prawda istnieje potencjał techniczny
odnawialnych źródeł energii, ale wielokrotnie zdarza się, że koszty jego wykorzystania
przewyższają uzyskane z tego tytułu korzyści. Dlatego też przy realizacji przedsięwzięć
mających na celu wykorzystanie odnawialnych źródeł energii należy rozpatrywać projekty na
szczeblu regionalnym i traktować poszczególne sprawy indywidualnie.
Każdy podsektor odnawialnych źródeł energii wymaga indywidualnego podejścia do
problemów, które stanowią barierę rozwoju. Problemy te często wynikają nie z braku
rozwiązań prawnych, ale ze stosowania prawa, w praktyce. Mocno też zaznaczyły się
konflikty zawiązane z oddziaływaniem odnawialnych źródeł energii na środowisko, w tym na
wartości przyrodnicze.
8
2.2.6. Gospodarka odpadami
W okresie funkcjonowania nowego prawa w zakresie gospodarki odpadami zauważa się
niewielkie wahania w ilości wytwarzanych odpadów na przestrzeni lat 2001-2003. W roku
2003 ilość wytwarzanych odpadów przemysłowych wyniosła 120 551 tys. ton, z czego 52%
stanowiły odpady z kopalnictwa węgla i metali nieżelaznych. Odpady te są wprawdzie
wykorzystywane w ponad 70%, ale głównie w sposób ekstensywny, np. do niwelacji gruntów
i robót ziemnych. Aż 22% odpadów przemysłowych trafia na składowiska.
W zakresie gospodarki odpadami przemysłowymi odnotowano niewielkie ograniczenie
zależności wzrostu gospodarczego od ilości wytwarzanych odpadów oraz wzrost poziomu
odzysku odpadów, głównie dzięki restrukturyzacji gospodarki w kierunku mniej
materiałochłonnych rodzajów działalności, ale również dzięki stosowaniu czystszych
procesów produkcyjnych.
Ilość odpadów komunalnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca jest w Polsce ciągle jeszcze o
połowę niższa niż w najbogatszych krajach Unii Europejskiej. Obserwuje się wzrost presji
związanych z wytwarzaniem odpadów komunalnych, W 2003 roku ilość wywiezionych
(zebranych) odpadów komunalnych wynosiła 9925 tys. ton. W stosunku do 2000 roku
statystyka odnotowuje wprawdzie spadek ilości wywiezionych odpadów komunalnych, a
także spadek średniej ilości odpadów komunalnych wytworzonych przez jednego mieszkańca
z 288 kg w 2001 r. do 260 kg w 2003 r. W części wpływ na taki wynik może mieć
dokładniejszy pomiar ilości odpadów. Zamiast szacunków na podstawie objętości coraz
częściej składowiska odpadów wyposażone są w wagi.
Ogromna większość odpadów komunalnych wciąż trafia na składowiska (9609,1 tys. ton), z
których wiele nie spełnia wymagań technicznych i prawnych . Wiele nielegalnych wysypisk
odpadów nadal zagraża środowisku. Tylko 1,5% odpadów komunalnych zostało zebranych w
sposób selektywny, co jest niezbędnym elementem zintegrowanego systemu odzysku i
recyklingu odpadów. Niestety tylko 1,7% odpadów komunalnych jest przetwarzanych w
kompostowniach i spalarniach odpadów.
Istotne zagrożenie stanowią odpady niebezpieczne wytwarzane w gospodarstwach domowych,
trafiające do odpadów komunalnych. Odpady te powinny być wydzielone ze strumienia
odpadów komunalnych „u źródła”, czyli przez samych mieszkańców, tymczasem niepokojący
jest wzrost ilości tych odpadów składowanych na składowiskach.
Ilość odpadów wytwarzanych przez przemysł wydobywczy wiąże się z wielkością wydobycia
(Tabela). Od końca lat 90 zaznacza się tendencja spadkowa zarówno wydobycia jak i ilości
odpadów, na który podstawowy wpływ ma likwidacja kopalń węgla kamiennego i
ograniczenie jego wydobycia w kolejnych latach.
Tab.
Wielkość wydobycia kopalin i ilości powstających odpadów pogórniczych
i przeróbczych w Polsce w latach 1991 – 2002
1991 1992 1993
Wydobycie [mln t] 379,2 376,6 390,0
Odpady przyrost 60,1 79,7 73,5
[mln t]
1994 1995 1996 1997 1998
377,0 378,0 390,5 387,9 377,5
42,9 34,0 80,0 79,0 54,0
9
1999
385,4
68,5
2000
383,7
65,9
2001
340,4
57,0
2002
335,4
58,0
Do 1997 r. największa masa odpadów pochodziła z kopalń węgla kamiennego – średnio
powyżej 50% wszystkich odpadów pogórniczych i przeróbczych. Przemysł wydobywczy rud
miedzi był na drugim miejscu pod względem ilości wytwarzanych odpadów (średnio około
33% ogólnej ilości odpadów). W pozostałych grupach kopalin było to około 15%.
Od 1998 r. dominującą rolę w tworzeniu odpadów odgrywa przemysł wydobywczy rud
miedzi, czego przyczyna jest wzrost wydobycia tego surowca. W okresie od 1998 do 2002
roku udziały odpadów z rud miedzi wzrosły z 30 do 48%. Od 2001 r. zaznacza się przewaga
ilości odpadów z rud miedzi nad ilością odpadów powęglowych.
W latach 1998 – 2002 prawie niezmienny był udział odpadów z rud cynku i ołowiu – od 3%
do 5%.
2.3.
Ochrona elementów środowiska
W tej części przedstawiono formy i źródeł presji (np. zrzut ścieków komunalnych i
przemysłowych, wydobywanie kopalin jako źródło presji na środowisko, ruch samochodowy,
rolnicze zanieczyszczenia gleb. Na tym tle ukazano charakterystykę i ocenę stanu
poszczególnych elementów środowiska w stosunku do standardów jakości w obrębie
poszczególnych elementów. Znalazły się tu takie elementy jak np. stan jakościowy wód, stan
wybranych parametrów powietrza.
Trzecim elementem prezentowanej diagnozy jest charakterystyka i ocena dotychczasowych
działań służących zmniejszeniu presji, a w konsekwencji poprawie stanu środowiska.
2.3.1. Kopaliny
Do najważniejszych zagrożeń dla komponentów środowiska, powodowanych eksploatacją
górniczą (podziemną, odkrywkową i otworową) należą:
 wyłączenie obszarów z przyrodniczego użytkowania (degradacja gleb, przekształcenia
roślinności i świata zwierzęcego)
 zmiany ukształtowania powierzchni terenu
 przekształcenia hydrologiczne i hydrogeologiczne polegające na zmianach stosunków
wodnych na powierzchni terenu i wewnątrz górotworu,
 emisja substancji szkodliwych do atmosfery, emisja hałasu, promieniowanie jonizujące
pochodzące głównie z odpadów górniczych niektórych kopalin
 górnicze wstrząsy sejsmiczne wywołane tąpaniami, pękaniem skał przy ich deformacjach
przekraczających naprężenia graniczne oraz robotami strzelniczymi.
 przekształcenia obiektów budowlanych powierzchniowych i podziemnych
 powstawanie składowisk odpadów górniczych i przeróbczych.
Miarą wpływu działań górniczych na środowisko może być wskaźnik pokazujący
powierzchnię zajętą działalnością górniczą. Dla porównania poniżej zestawiono procentowo
powierzchnię obszarów górniczych w odniesieniu do powierzchni całego kraju w roku 1994
oraz powierzchnię obszarów górniczych i terenów górniczych do powierzchni całego kraju w
roku 2003, w zależności od rodzaju wydobycia:
10
Górnictwo
Odkrywkowe
Podziemne
Otworowe
1994
Obszar górniczy
0,30%
2003
1,38%
0,8%
Obszar górniczy*)
0,70%
0,66%
1,27%
Teren górniczy**)
3,10%
0,84%
1,40%
Dotychczasowe działania służące zmniejszaniu presji działalności górniczej na środowisku
polegają na:



wprowadzaniu nowych technologii ograniczających negatywny wpływ na środowisko (np.
wykorzystanie wód z odwadniania kopalń do celów technologicznych),
kontynuacji działań polegających na zmniejszaniu wydobycia w przypadku pojawienia się
odpowiednich substytutów np. w postaci alternatywnych źródeł energii (energia
odnawialna) lub siarka z odsiarczania zamiast siarki rodzimej,
prowadzeniu monitoringu elementów zagrożonych prowadzeniem eksploatacji górniczej.
2.3.2. Wody
Negatywne oddziaływania człowieka na wody wyraża się rodzajem i ilością przedostających
się do wód zanieczyszczeń. Według danych GUS 2004 odprowadzono ogółem 9220,1 hm3
ścieków, w tym ścieków przemysłowych 85,6 % natomiast komunalnych 14,4 %. Ilość
ścieków wymagających oczyszczania wynosiła 2175,8 hm3, z czego oczyszczono 90,3 %.
Według tego samego źródła, wielkości ładunków w ściekach komunalnych odprowadzanych
po oczyszczeniu do wód lub do ziemi kształtowały się następująco: wyrażone jako BZT5 29,4
tys. ton/rok, ChZT 102 tys. t/rok, zawiesina 38,2 tys. t/rok, azot ogólny 31,7 tys. t/rok i fosfor
ogólny 3,1 tys. t/rok. W konsekwencji blisko 1/3 odcinków rzek monitorowanych niesie wody
nadmiernie zanieczyszczone w stosunku do stawianych im wymagań. Zrzuty zanieczyszczeń z
polskich rzek do Bałtyku, trafiają do zalewów oraz strefy przybrzeżnej morza otwartego,
wywierają niekorzystny wpływ na stan czystości wód i stan biocenoz strefy przybrzeżnej.
Z wód podziemnych najbardziej zagrożone antropopresją są płytkie wody gruntowe w obrębie
czwartorzędowego piętra wodonośnego – głównie te których od powierzchni terenu izoluje
słabo przepuszczalny nadkład skalny. Zanieczyszczenia dostające się do wód podziemnych
stanowią głównie zanieczyszczenia obszarowe pochodzenia rolniczego, ponadto pochodzą
one z nieszczelnych szamb, z terenu składowisk źle odizolowanych od powierzchni, terenów
przemysłowych oraz innych źródeł punktowych.
Jakość wód w Polsce w latach 1990- 2002 poprawiła się, ale nadal wymagane jest dalsze
inwestowanie w infrastrukturę wodno-ściekową jak i poprawa zarządzania gospodarką
wodno-ściekową, zwłaszcza w kontekście spełnienia wymagań prawnych Unii Europejskiej. Z
jednej strony istnieją przesłanki do pozytywnej oceny sytuacji w zakresie wód np. zmniejszyła
się ilość ścieków generowanych w sektorze przemysłowym i komunalnym oraz ilość ścieków
nieoczyszczonych odprowadzanych do wód powierzchniowych. Zahamowano też degradację
wód powierzchniowych i podziemnych. Ale jednocześnie wzrastała ilość ścieków wiejskich
nieoczyszczonych lub oczyszczonych tylko mechanicznie. Wynika to m.in. z dysparytetu w
zakresie budowy wodociągów i kanalizacji na obszarach wiejskich oraz niekorzystnym (zbyt
wysokim) poziomem opłat za wywóz ścieków beczkowozami do często odległych punktów
zlewnych.
*)
Obszar górniczy – obszar, w którym prowadzi się eksploatację
**) Teren górniczy – obszar przewidywanego wpływu eksploatacji
na środowisko
11
Czystość rzek - według kryterium fizyko-chemicznego oraz bakteriologicznego - mierzona
procentowym udziałem wód zaliczonych do określonych klas czystości w całkowitej długości
odcinków kontrolowanych poprawiła się nieznacznie w latach 1993 – 2002. Jest godne
szczególnej uwagi, że pomimo pogorszeń stanu sanitarnego wód w niektórych jeziorach w
okresie transformacji udało się zahamować i odwrócić trend pogorszenia się czystości wód w
jeziorach.
W celu redukcji zanieczyszczeń obszarowych (azotany pochodzenia rolniczego), opracowano
programy działań dla wyznaczonych 21 obszarów. Kluczowym działaniem jest wdrożenie i
upowszechnienie w gospodarstwach rolnych zasad dobrej praktyki rolniczej.
W celu ograniczanie ilości odprowadzanych ścieków przemysłowych, w tym substancji
szczególnie szkodliwych i priorytetowych do środowiska wodnego, podjęto działania mające
na celu zmniejszenie emisji ze ściekami ww. substancji. Zapoczątkowano proces weryfikacji
pozwoleń wodnoprawnych na wprowadzanie ścieków zawierających substancje szczególnie
szkodliwe do wód i do kanalizacji, modernizację technologii wytwarzania, modernizację i
rozbudowę systemów gospodarki wodno-ściekowej. Proces ograniczania i eliminowania
substancji szczególnie szkodliwych, przede wszystkim, powinien odbywać się „u źródła” tzn.
już na etapie technologii produkcji np. poprzez wprowadzanie modernizacji technologii
wytwarzania czy zamianę surowców.
Przyjęty przez Radę Ministrów Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych
zakłada osiąganie standardów jakości ścieków odprowadzanych do środowiska wodnego z
oczyszczalni ścieków oraz zapewnienie 75% redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu w
ściekach komunalnych pochodzących z całego terytorium państwa w celu ochrony wód
powierzchniowych przed eutrofizacją, w tym również wód morskich.
Wdrażanie polityki wodnej zdefiniowanej m.in. w Ramowej Dyrektywie Wodnej odbywa się
obecnie poprzez przygotowywanie planów i programów gospodarowania wodami dla
obszaru dorzecza Odry i Wisły. Wyznaczono jednolite części wód powierzchniowych i
podziemnych; opracowano typologię części wód; określono warunki referencyjne dla typów
wód; opracowano analizy ekonomiczne korzystania z wód dla obszarów dorzeczy;
przeprowadzono analizę wpływów antropogenicznych na zasoby wodne w dorzeczu Odry i
Wisły oraz dokonano ocenę skutków tych oddziaływań.
2.3.3. Powietrze
Głównymi antropogenicznymi źródłami zanieczyszczeń atmosfery są: energetyka zawodowa i
przemysłowa, technologie przemysłowe, sektor komunalno-bytowy oraz transport. W
odniesieniu do podstawowych zanieczyszczeń powietrza największymi źródłami emisji są:
 w przypadku SO2 – procesy spalania paliw w energetyce zawodowej i sektorze
komunalno-bytowym;
1
 w przypadku NOx –procesy energetycznego spalania paliw i transport ;
 w przypadku pyłów – procesy energetycznego spalania paliw w przemyśle, energetyce
zawodowej oraz sektorze komunalno-bytowym;
 w przypadku CO2 - transport i procesy energetycznego spalania paliw w energetyce
zawodowej;
1
Wielkość emisji tlenków azotu z pojazdów zależy od typu silnika, temperatury spalania oraz prędkości
pojazdu. Dokładne określenie emisji NOx z pojazdów wymaga gromadzenia szczegółowych danych o ilości i
rodzaju pojazdów, średniej prędkości i ilości kilometrów przejechanych przez daną grupę pojazdów.
Gromadzone w Polsce dane pomiarowe i wyniki badań statystycznych, umożliwiają tylko szacunkowe wiązanie
emisji i warunków spalania podczas jazdy, w związku z czym szacunek emisji tlenków azotu jest obarczony
dużym błędem.
12
w przypadku CH4 – wydobycie i dystrybucja paliw oraz rolnictwo;
w przypadku niemetanowych lotnych związków organicznych (NMLZOs) – źródła
naturalne (przyroda) i transport;
 w przypadku NH3 – rolnictwo (hodowla zwierząt i zastosowanie nawozów);
 w przypadku metali ciężkich i trwałych związków organicznych (POPs) – procesy
spalania paliw w przemyśle oraz sektorze komunalno-bytowym, hutnictwo i przemysł
chemiczny.
W procesach dotyczących zakwaszania i eutrofizacji oraz wzrostu stężenia ozonu istotny
udział mają nie tylko emisje ze źródeł krajowych, ale również zanieczyszczenia napływające
do Polski z innych krajów w wyniku transgranicznego ich przenoszenia.


W okresie transformacji jakość powietrza atmosferycznego na terenie Polski znacznie się
poprawiła i ocenia się, że na większości terytorium kraju stan powietrza jest obecnie dobry
lub bardzo dobry.
Stopień poprawy był jednak przestrzennie i czasowo zróżnicowany. Na terenach
zurbanizowanych obserwuje się stały spadek stężeń zanieczyszczeń powietrza
atmosferycznego.
Podwyższone koncentracje zanieczyszczeń notuje się ciągle jeszcze na terenach
uprzemysłowionych i zurbanizowanych oraz w rejonach niektórych arterii komunikacyjnych.
Prowadzone w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska badania stanu
zanieczyszczenia powietrza wykazują, że w ostatnich latach stężenia SO2, NO2, CO są z
reguły niskie. Przekroczenia wartości dopuszczalnych nie są rejestrowane lub ich
występowanie, rejestrowane rzadko, ma charakter lokalny, ograniczony do obszarów
narażonych na bezpośrednie oddziaływanie źródeł emisji rozważanych zanieczyszczeń. W
przypadku NO2, CO, a także benzenu i ołowiu, obszarami podwyższonych stężeń (niekiedy
przekraczających wartości dopuszczalne) są tereny położone w bezpośrednim sąsiedztwie ulic
miejskich o dużym natężeniu ruchu.
Tabela 1. Poziomy emisji zanieczyszczeń w latach 1990-2002 (tys. ton)
Zanieczyszczenie 1990 1992 1995
1996
1997
1999
2001
Dwutlenek siarki 3210 2820 2376
2368
2181
1719
1564
Tlenki azotu
1280 1130 1120
1154
1114
951
805
1950 1580 1308
1250
1130
815
491
Pył
Źródło: Ministerstwo Środowiska
2002
1456
796
473
Zanieczyszczeniem powszechnie występującym, którego stężenia w powietrzu nadal
pozostają dość wysokie i dość często przekraczają wartości dopuszczalne, szczególnie w
miastach (minio znacznej redukcji emisji i korzystnych zmian stężeń) jest pył zawieszony
PM10. Występowanie wysokich stężeń dotyczy również ozonu. Oba zanieczyszczenia ciągle
stanowią istotny, nierozwiązany problem w większości krajów w Europie.
Główne działania podejmowane w celu redukcji emisji pyłu, SO2, NO2, to:
1. Spalanie paliw o mniejszej zawartości popiołu i siarki.
2. Podnoszenie efektywności odpylania w istniejących obiektach przemysłowych,
ograniczenie emisji niezorganizowanej i wtórnej z sektora przemysłowego.
13
Instalowanie urządzeń redukujących emisję SO2 i NOx w sektorze energetycznym i
przemysłowym,
4. Dostosowanie dużych źródeł energetycznego spalania do wymagań BAT, w szczególności
w obiektach objętych derogacją w Traktacie Akcesyjnym do UE.
5. Ograniczenie i likwidacja emisji wtórnej ze zwałowisk odpadów w szczególności
termicznie czynnych oraz wielkoobszarowych składowisk przemysłowych
i komunalnych.
6. Rozbudowa przemysłowych systemów automatycznego monitoringu emisji pyłów, SO2,
NOx z procesów przemysłowych w szczególności dla instalacji objętych dyrektywą IPPC.
7. Ograniczenie emisji pyłu, SO2, NOx związanych z procesami inwestycyjnymi
w przemyśle, budownictwie i gospodarce komunalnej.
8. Uwzględnienie w studiach uwarunkowań przestrzennych planach zagospodarowania
przestrzennego działań ukierunkowanych na ograniczenie emisji pyłu, SO2, NOx
9. Wspieranie lokalnych inicjatyw na rzecz przeciwdziałania wypalania traw i ograniczania
emisji wtórnej.
10. Termomodernizacja budynków,
11. Ograniczenie emisji z transportu i komunikacji.
3.
2.3.4. Klimat
Odnotowywana w ostatnich kilku latach narastająca dynamika zjawisk atmosferycznych w
świecie, Europie i Polsce może wskazywać na pojawienie się pierwszych oznak zmian
klimatycznych, takich jak:
 postępujące ocieplanie klimatu Polski, przede wszystkim prawie całkowity zanik
śnieżnych zim, gwarantujących dotąd odpowiednią retencję śniegową a poprzez powolne
topnienie pokrywy śnieżnej, również odpowiednie zasilanie wód gruntowych,
 zmiany rozkładu natężenia opadów, szczególnie w okresie wiosennym i jesiennym, z
długotrwałych opadów o niskim natężeniu na krótkotrwałe sztormowe opady o wyjątkowo
silnym natężeniu, powodujące powodzie i gwałtowny spływ powierzchniowy, erodujący
powierzchnię gruntu a nie zasilający warstw wodonośnych.
Doceniając znaczenie przeciwdziałania zmianom klimatu w 1994 r. Polska przystąpiła do
Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, co oznacza
obowiązek podjęcia działań na rzecz stabilizacji zawartości gazów cieplarnianych w
atmosferze na poziomie zabezpieczającym przed trwałymi zmianami klimatu globalnego.
Emisja gazów cieplarnianych w Polsce w okresie od 1998r. do 2002 r. obniżyła się o ponad
30%. przez co Polska wypełniła zobowiązanie redukcji emisji gazów cieplarnianych2 ze
znaczącą nadwyżką. Tak duża redukcja jest w zasadniczej części efektem procesów
transformacji ustrojowej i gospodarczej, zainicjowanych na początku lat 90. Dla krajów w
okresie transformacji gospodarczej, w tym Polski, Protokół z Kioto3 stwarza szansę na
częściowe zrekompensowanie poniesionych kosztów i wyrzeczeń za pośrednictwem
mechanizmów tego Protokołu, umożliwiających nabycie i ewentualną sprzedaż praw
własności do zakumulowanej nadwyżki redukcji emisji gazów cieplarnianych.
2
Polska jest zobowiązana do 6% redukcji emisji gazów cieplarnianych w okresie 2008-2012 w stosunku do
1988 roku (rok bazowy dla Polski)
3
Podpisany przez Polskę w dniu 15 lipca 1998 roku, ratyfikowany w dniu 13 grudnia 2002 r. Protokół z
Kioto wszedł w życie z dniem 16 lutego 2005 roku.
14
Od 1 maja 2004 r., Polska podlega prawu wspólnotowemu, w tym dyrektywie o handlu
emisjami. Celem wprowadzanego systemu handlu uprawnieniami do emisji CO2 są działania
na rzecz ochrony klimatu, które będą opłacalne i efektywne kosztowo. Dane oraz wymogi w
zakresie sprawozdawczości będą wymagały znacznego wysiłku od Polski, aby zapewnić m.in.
dostarczanie raportów na czas, weryfikację danych, dostęp do danych pierwotnych na
poziomie źródeł emisji, utworzenie i prowadzenie rejestru uprawnień. Polska przeprowadziła
inwentaryzację instalacji (zakładów), objętych dyrektywą, oraz opracowała Krajowy Plan
Rozdziału Uprawnień (KPRU), zawierający liczbę uprawnień każdego zakładu oraz metodę
ich alokacji, i przekazała go Komisji Europejskiej. Opracowana została również ustawa o
handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych i innych substancji wprowadzanych do
powietrza.
Zasadniczymi uwarunkowaniami gospodarczymi Polski wpływającymi na realizację
postanowień Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu i
Protokołu z Kioto są takie czynniki jak: niska rentowność przedsiębiorstw (utrudniająca
przeznaczenie niezbędnych środków na pilne modernizacje techniczno-technologiczne),
wysoka energochłonność procesów przemysłowych oraz dynamiczny rozwój transportu
samochodowego.
Działania, prowadzące do redukcji emisji gazów cieplarnianych to m.in:
− poprawa efektywności energetycznej gospodarki;
− stopniowa redukcja barier rynkowych, utrudniających redukcję emisji w sektorach
gospodarczych,;
− ograniczenia emisji w transporcie;
− ograniczenia emisji metanu ze składowisk odpadów i z procesów produkcji, transportu i
przetwarzania energii.
2.3.5. Hałas
Do zagrożeń akustycznych zalicza się znacząco wzrastająca w ostatnich latach liczba
obiektów o charakterze usługowym i handlowym (markety, stacje benzynowe, działalność
rozrywkowa, rzemieślnicza, chałupnicza, warsztaty itp. - zlokalizowane w sąsiedztwie
zabudowy mieszkaniowej). Coraz więcej takiej działalności powstaje w pobliżu zabudowy
chronionej (mieszkalnej). W takiej sytuacji silne są tendencje do przekraczania norm
akustycznych oraz do powodowania wysokiej uciążliwości dla mieszkańców.
Zwiększenie się uciążliwości akustycznych w pobliżu obiektów mieszkalnych wiąże się z
rozwojem techniki (np. urządzenia klimatyzacyjne) oraz z rozwojem transportu (uciążliwe
dostawy), a jednocześnie niedostatecznym stanem wdrożeń środków ochrony przed hałasem.
Stan klimatu akustycznego w Polsce ulega postępującemu pogorszeniu. Jest to konsekwencją
systematycznego wzrostu presji motoryzacji, globalnego zwiększania się prędkości podróżnej
pojazdów oraz budowania nowych ulic, dzięki czemu hałas drogowy dociera na tereny z
dotychczas prawidłowym klimatem akustycznym.
W świetle pomiarów i ocen prowadzonych w ramach monitoringu hałasu, najgorsza sytuacja
pod względem emisji hałasu do środowiska (zarówno komunikacyjnym jak i przemysłowym)
panuje w województwach: mazowieckim, śląskim, wielkopolskim i małopolskim.
15
Hałas drogowy
Liczba osób narażonych na ponadnormatywny hałas w środowisku sięga blisko 30% populacji
w porze dziennej a jest znacząco wyższa w porze nocnej.
Analiza pomiarów hałasu wykonanych w dzień wykazała przekroczenie dopuszczalnego
poziomu hałasu w 92,7% punktów pomiarowych.
Trendy zmian hałasu drogowego
Procentowy rozkład poziomów dźwięku w poszczególnych klasach
Okres
< 60 dB
60 - 65 dB 65 - 70 dB 70 - 75 dB 75 - 80 dB > 80 dB
1993 - 1996
11,6
12,1
24,2
39,8
11,9
0,4
1997 - 2001
12,0
10,3
22,4
41,3
13,8
0,2
2002/3
0,0
3,4
23,3
55,2
16,4
1,7
Hałas kolejowy
Oszacowania generalne wskazują, iż hałasem kolejowym jest zagrożonych:
• ponad 2 mln osób dla poziomu dzienno – nocnego powyżej 55 dB,
• ok. 1 mln mieszkańców kraju dla poziomu dzienno – nocnego powyżej 60 dB.
Tereny wzdłuż wielu linii kolejowych powinny być chronione w postaci ekranowania
akustycznego. Jednakże nie zarejestrowano w ostatnich latach żadnych działań związanych z
instalacją ekranów wzdłuż linii kolejowych.
Hałas przemysłowy
W ostatnich latach uwidoczniło się zahamowanie tendencji wzrostowej hałasu
przemysłowego. W 2003r., przeprowadzono w 428 zakładach pomiary hałasu przemysłowego
w porze dziennej i 163 zakładach pomiary w porze nocnej. Pomiary wykonano w obiektach
obejmujących zakłady charakteryzujące się największymi poziomami emisji hałasu w
województwach. W 226 zakładach nie stwierdzono przekroczenia poziomów dopuszczalnych
w porze dziennej, a w 50 zakładach nie stwierdzono przekroczenia poziomów dopuszczalnych
w porze nocnej.
Hałas lotniczy
Rośnie zagrożenie hałasem pochodzącym od regularnego ruchu komunikacyjnego, a także od
intensywnie rozwijającego się lotnictwa dyspozycyjnego, sportowego, turystycznego itp.
Do końca br. zostanie zakończona praca dotycząca pomiarów hałasu lotniczego na wybranych
polskich lotniskach.
2.3.6. Gleby
Gleba przez ludzi użytkowana jest do produkcji rolniczej i leśnej, eksploatacji zasobów
mineralnych, wykorzystywana pod budownictwo (domy, drogi, obiekty przemysłowe i in.)
działalność rekreacyjną, składowanie i usuwanie odpadów. Różne sposoby użytkowania gleb
stanowią o charakterze i skali przekształceń jej naturalnych właściwości. Degradacja, czyli
negatywne zmiany w środowisku glebowym jest nieodłączna gospodarczej i bytowej
działalności człowieka.
16
Do najważniejszych czynników pogarszających jakość gleb w Polsce należy zaliczyć
szkodliwe oddziaływanie przemysłu wydobywczego oraz oddziaływanie pyłów i gazów
emitowanych przez przemysł i pojazdy samochodowe. Presje tego typu mają charakter
lokalny i dotyczą głównie miast i aglomeracji, terenów zakładów przemysłowych, ciągów
komunikacyjnych oraz składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych. Gleby na
terenach silnie uprzemysłowionych są szczególnie narażone na zanieczyszczenia metalami
ciężkimi oraz wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi oraz gromadzeniem
odpadów z dużą zawartością związków organicznych. Ponadto mogą występować presje o
charakterze ponadlokalnym, polegające na zakwaszaniu gleb w związku z osadzaniem się i
wymywaniem przez opady zanieczyszczeń z atmosfery. Należy podkreślić, że pomimo
znacznego zmniejszania presji na gleby ze strony górnictwa i przemysłu niskie tempo
rekultywacji nie sprzyja szybkiej poprawie jakości gleb w Polsce.
Do najważniejszych czynników pogarszających jakość gleb użytkowanych rolniczo w Polsce
należy zaliczyć wadliwe ich użytkowanie oraz niewłaściwe stosowanie nawozów sztucznych
i środków ochrony roślin. Ponadto do czynników degradacji gleb należy erozja, zakwaszenie i
zasolenie. Degradacja fizyczna polegająca na nasileniu procesów erozyjnych zależy głównie
od rzeźby terenu, składu mechanicznego wielkości opadów atmosferycznych oraz sposobu
użytkowania terenu. Degradacja chemiczna polegająca na zakwaszeniu nasila się wskutek
zanieczyszczenia atmosfery, stosowania skoncentrowanych nawozów mineralnych,
malejącego udziału nawożenia organicznego, niedostatecznego wapnowania gruntów.
Degradacja biologiczna obejmuje procesy zmniejszania się zawartości substancji organicznej
(węgla organicznego) oraz niekorzystne zmiany w składzie mikroflory i mikrofauny. Istotne
zagrożenie dla jakości gleb w Polsce stanowić mogą susze, coraz częściej pojawiające się w
różnych regionach kraju.
Z uwagi na różnorodne funkcje jakie pełni gleba (środowisko życia, funkcje regulacyjne,
użytkowe oraz kulturowe) należy dążyć do zrównoważonego wykorzystania gleb. W Polsce
podstawowe funkcje gleby są zdominowane przez jej funkcje ekologiczne, wyrażone przez
fakt, że niemal 60% powierzchni wykorzystywane jest jako użytki rolnicze i 30% jako
powierzchnie leśne.
Obecnie nie jest możliwe dokładne określenie wielkości terenów zdegradowanych w kraju,
pod względem wielkości powierzchni terenów wymagających rekultywacji,
Ocenia się, że począwszy od roku 1990 ilość gruntów zdewastowanych i zdegradowanych
stopniowo maleje: od 93,7 tys. ha w 1990 do 70,7 tys. ha w roku 2003.
Niezależnie od powyższego ocenia się, że skala problemu mierzona jedynie wielkością
powierzchni jest znaczna. Szacuje się, że powierzchnia terenów objętych degradacją w Polsce
wynosi ponad 8000 km2 (szacuje się, że przemysłowa degradacja powierzchni ziemi objęła: w
stopniu bardzo dużym i dużym – ponad 1 400 km2, w stopniu średnim i małym – niemal 7 000
km2), a powierzchnia obszarów zagrożonych przemysłową degradacją wynosi prawie 39 500
km2.
W Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich i OECD, występuje problem
"porzuconych" terenów po działalności gospodarczej, w tym trenów przemysłowych.
Do chwili obecnej nie dokonano pełnego szacunku ilości punktów degradacji obiektowej w
Polsce. Można jednak powiedzieć, że największe obciążenia wieloczynnikową degradacją
występują na terenie województwa śląskiego, dolnośląskiego, małopolskiego i opolskiego.
W przypadku tych województw dodatkowym czynnikiem degradacji terenu jest podziemna
eksploatacja górnicza, która skutkuje deformacjami powierzchni powodującymi zmiany
17
stosunków wodnych, jak również niekorzystnym mechanicznym oddziaływaniem na budynki
i infrastrukturę.
Na podstawie danych uzyskanych z monitoringu gleb ornych, realizowanego w ramach
Państwowego Monitoringu Środowiska w latach 1995 i 2000, można wnioskować, iż stan ich
czystości pod względem zawartości zanieczyszczeń istotnych dla zdrowia człowieka i
środowiska, do których zalicza się metale ciężkie i niektóre niebezpieczne związki
organiczne, jest bardzo dobry.
Około 97 % użytków rolnych charakteryzuje się naturalną lub nieco podwyższoną zawartością
metali ciężkich. Ponadto nie zaobserwowano istotnych zmian ich zawartości pomiędzy
seriami badań. Nie stwierdzono również większych różnic we właściwościach chemicznych
gleb, a stwierdzone różnice nie wpłynęły w sposób znaczący na ich przydatność rolniczą.
Działania podejmowane w celu ograniczenia negatywnych presji na środowisko glebowe,
metody profilaktyki oraz przedsięwzięcia służące naprawie szkód zaistniałych w glebie
prowadzone są na różnych płaszczyznach w zależności od sposobu użytkowania i formy
degradacji.
W tym celu konieczne jest:
 przeprowadzenie działań rekultywacyjnych na terenach, na których występuje największe
zagrożenie dla zdrowia ludzi i środowiska oraz gdzie problem zagospodarowania terenów
poprzemysłowych tworzących duże obszarowo skupiska, odgrywa ważną rolę w polityce
regionalnej,
 rekultywacja starych składowisk odpadów,
 ograniczanie procesu zmniejszania się żyzności gleb poprzez stosowanie zasad dobrej
praktyki rolniczej,
2.3.7. Przyroda
Trwałość różnorodności biologicznej na wszystkich poziomach jej organizacji, a więc
różnorodności wewnątrzgatunkowej (genetycznej), międzygatunkowej i ponad gatunkowej
(ekosystemów i krajobrazów) podlega stałej presji. Głównymi źródłami zagrożeń są:
 wprowadzenie intensywnych, przemysłowych form gospodarowania w rolnictwie,
rybactwie i leśnictwie,
 chaotyczna urbanizacja terenów wiejskich,
 rozbudowa tras komunikacyjnych i wzrost korzystania z transportu indywidualnego
podczas wyjazdów turystycznych,
 nadmierna penetracja turystyczna lasów i innych cennych obiektów przyrodniczych,
 osuszanie i eksploatacja obszarów wodno-błotnych,
 zabudowa hydrotechniczna rzek i strumieni,
 występowanie na dużych powierzchniach monokultur,
 Zwiększone zapotrzebowanie na drewno dla potrzeb rozwoju przemysłu drzewnego
 Dodatkowym zagrożeniem może być wprowadzenie GMO do środowiska, którego
oddziaływanie może sprowadzać się do zmian konkurencyjności organizmów genetycznie
zmodyfikowanych w porównaniu do organizmów nie zmodyfikowanych oraz możliwości
przepływu genów do innych gatunków i zmian konkurencyjności tych gatunków, czy
też przekrzyżowaniu roślin GM z roślinami pokrewnymi nie będącymi GM,
 zakwaszenie gleb negatywnie wpływające na ekosystemy leśne
Środowisko przyrodnicze w Polsce należy do najbogatszych w Europie zarówno pod
względem ilości gatunków jak i walorów przyrodniczych. Centralne położenie naszego kraju
18
na kontynencie europejskim, w rejonie krzyżowania się geograficznych zasięgów
występowania licznych gatunków i zbiorowisk roślinnych, z jednej strony – subatlantyckich i
subkontynentalnych, a z drugiej strony – śródziemnomorskich i borealnych, sprzyja dużej
różnorodności przyrodniczej i krajobrazowej. Sprzyjającym elementem dla utrzymania tego
stanu jest też nierównomierne uprzemysłowienie i urbanizacja kraju, zachowane na znacznych
obszarach tradycyjne ekstensywne rolnictwo oraz rozległe i trwałe historycznie lasy. Do
rzadkości w Europie należą występujące w Polsce wielkie i zwarte kompleksy leśne, czy
doliny rzek, które zachowały wiele ze swej naturalności dzięki temu, że nie zostały
uregulowane.(Raport o stanie środowiska w Polsce w latach 1996-2001)
Aktualnie w Polsce, różnego rodzaju ochroną objęte jest 32,2% powierzchni kraju (1007,6
tys. ha), z czego 23 parki narodowe zajmują 314,5 tys. ha, 1368 rezerwatów przyrody – 160,6
tys. ha, 120 parków krajobrazowych zajmuje 2489,3 tys.ha,342 obszary chronionego
krajobrazu stanowią 7031,6 tys. ha. Oprócz istniejących obecnie form ochrony przyrody,
powstają obszary chronione w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000.
W Polsce łącznie mamy 76 typów siedlisk przyrodniczych z zał. II Dyrektywy Siedliskowej ,
88 gatunków. zwierząt i 46 gatunków roślin z zał. II Dyrektywy Siedliskowej.
Fauna Polski na tle całej Europy wyróżnia się znaczną różnorodnością i bogactwem,
obejmując liczne gatunki ginące i rzadkie na naszym kontynencie.
Zagrożenie szaty roślinnej na obszarze Polski jest znaczne, ale mniejsze niż w Europie, gdzie
np. zagrożenie wśród roślin naczyniowych oceniane jest na 30-40% gatunków, podczas gdy w
naszym kraju – na około 19% gatunków.
Szczególną rolę w ochronie różnorodności biologicznej spełniają lasy, ponieważ cechują się
znacznym zróżnicowaniem siedlisk i są ostoją wielu gatunków roślin i zwierząt, a także
stanowią ważne ogniwo spajające inne ekosystemy i znacząco wpływają na ich stan, w tym
również poprzez kształtowanie bilansu wodnego.
Zachowanie różnorodności biologicznej wyraża się zwiększaniem powierzchni lasów
objętych różnymi formami ochrony przyrody (rezerwaty, pomniki przyrody, użytki
ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, strefy ochrony gatunkowej). Na koniec roku 2003
tymi formami ochrony przyrody objęto w lasach blisko 416 tys. ha. Wszystkie lasy stanowią
ochronę dla gleb i wód, a także stabilizacji gruntu. Są jednak tereny wymagające szczególnej
ochrony w tym zakresie i wówczas lasom tym nadawany jest status lasów ochronnych.
Powierzchnia lasów uznanych za ochronne na dzień 31.12.2003 r. wyniosła blisko 3415 tys.
ha. Kształtowanie świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz właściwego stosunku do
lasu i leśnictwa poprzez działalność edukacyjno-promocyjną prowadzona jest głównie
w Leśnych Kompleksach Promocyjnych (na koniec 2003 r. było ich 13).
19
Powierzchnie o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie
chronione w latach 1980-2002
ogółem
12000
tys. ha
10000
parki narodowe
8000
rezerwaty przyrody
6000
4000
parki krajobrazowe
2000
obszary chronionego
krajobrazu
19
80
19
85
19
90
19
95
19
97
19
98
19
99
20
00
20
02
0
rok
Szczegółowe działania w zakresie utrzymania, co najmniej w nie zmienionym stanie zasobów
przyrodniczych i krajobrazowych polegają na:
 renaturyzacji obszarów o wysokich walorach przyrodniczych i odbudowie ekosystemów
zniszczonych przez klęski żywiołowe i pożary,
 odtworzeniu i ochronie sieci korytarzy ekologicznych (leśnych, rzecznych i innych)
zapewniających wymianę genów pomiędzy różnymi populacjami,
 zachowaniu pełni zmienności drzew leśnych,
 zwiększeniu lesistości kraju,
 przebudowie monokultur leśnych
 odbudowie małej retencji
 pełnym oparciu gospodarki leśnej na racjonalnych podstawach przyrodniczych,
 zachowaniu agrobioróżnorodności,
 zwiększeniu powierzchni zadrzewień i zakrzaczeń na terenach użytkowanych rolniczo,
 kontroli organizmów zmodyfikowanych genetycznie pod względem ich ewentualnego
wpływu na środowisko i różnorodność biologiczną.
2.4. Problemy horyzontalne
2.4.1. Integracja problematyki środowiska z zagadnieniami sektorowymi
2.4.2. Edukacja i stan świadomości ekologicznej
Edukację ekologiczną definiuje się jako tworzenie takich wzorców zachowań,
kształtowanie postaw, wartości i przekonania jednostek, grup i społeczeństw, które
uwzględniają troskę o jakość środowiska i zachowanie zasobów naturalnych. Tak
ukierunkowana edukacja powinna obejmować wszystkie grupy wiekowe i zawodowe.
Szczególne znaczenie mają działania skierowane do sfer opiniotwórczych i osób pełniących
funkcje publiczne.
Ważną podstawą działań jest Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej „Przez edukację do
zrównoważonego rozwoju”, która w roku 1997 została przyjęta przez ministrów właściwych
do spraw środowiska i edukacji. Dokument ten został zaakceptowany przez sejmową i
20
senacką komisję ochrony środowiska, a w latach 1999-2000 go uaktualniono i dostosowano
do nowych warunków.
Wśród podmiotów prowadzących pozaszkolną edukację ekologiczną są instytucje
podporządkowane administracji rządowej i samorządowej prowadzące ośrodki edukacji
ekologicznej np. parki narodowe i krajobrazowe, jednostki Lasów Państwowych, gminne
ośrodki kultury, ogrody botaniczne i zoologiczne.
Najliczniejszą grupę, która poprzez swoje działania bezpośrednio lub pośrednio wpływa na
kształtowanie świadomości ekologicznej, stanowią pozarządowe organizacje ekologiczne.
Obecnie ich liczbę szacuje się na blisko 800. Są wśród nich nie tylko organizacje krajowe, ale
także międzynarodowe, które zaangażowały się w ochronę środowiska naturalnego w Polsce.
Dla wielu z tych organizacji edukacja ekologiczna jest głównym celem działalności. Obok
działań tradycyjnych jak szkolenia, prelekcje, kursy i wydawnictwa, szeroko wykorzystywane
są alternatywne i nieformalne sposoby edukacji takie jak: edukacja poprzez działanie, przez
doświadczenie, wydarzenia artystyczne. Część organizacji pozarządowych prowadzi
regionalne centra edukacji ekologicznej.
Przeprowadzona inwentaryzacja ośrodków zajmujących się edukacją ekologiczną pozwoliła
wydać przewodnik dla zainteresowanych tą tematyką oraz elektroniczną bazę danych
zawierającą informacje o 240 aktywnych ośrodkach edukacji ekologicznych prowadzonych
przez różne podmioty.
O zainteresowaniu mediów sprawami dotyczącymi ochrony środowiska świadczą dane
zgromadzone w Wydziale Prasowym Ministerstwa Środowiska. Jedynie w okresie sierpieńpaździernik 2004 r. w prasie ukazało się łącznie 147 artykułów o tematyce ochrony
środowiska. Aktywność edukacyjna mediów w dziedzinie ochrony środowiska jest w istotnej
mierze związana z inspiracją, finansowaniem i opracowaniem merytorycznym przez
Ministerstwo Środowiska.
Na tym tle małą aktywnością w upowszechnianiu tematyki ochrony środowiska wykazuje się
telewizja publiczna. Niedostateczne propagowanie w telewizji tematyki ekologicznej, z
jednoczesnym kształtowaniem konsumpcyjnego wzorca zachowań konsumenckich
(nieprzyjaznym środowisku) jest istotnym mankamentem ograniczającym skuteczność
edukacji ekologicznej.
Według najnowszych, niepublikowanych jeszcze badań wykonanych na zlecenie Ministerstwa
Środowiska4, zwiększa się liczba osób, dla których głównym motywem działań na rzecz
poprawy stanu środowiska jest ochrona zdrowia. Drugim motywem – na razie słabo
uświadamianym, lecz potencjalnie bardzo ważnym – jest ekonomia, rozumiana jako
oszczędności w gospodarstwach domowych przyczyniające się do racjonalnego użytkowania
zasobów środowiska. Zdaniem ankietowanych najwięcej działań na rzecz ochrony środowiska
podejmują władze samorządowe i są one oceniane jako najskuteczniejsze. W skali lokalnej
właściwie wszystko zależy właściwie od samorządu, lecz zmiany w skali kraju wymagają
przede wszystkim finansów, właściwych przepisów i ich skutecznej egzekucji. Oceniając
ogólnie społeczne postrzeganie problematyki ekologicznej w Polsce stwierdza się, że maleje
podejście emocjonalne związane z wahaniami ocen, coraz częstsze jest natomiast
racjonalizowanie poglądów i zachowań przyjaznych środowisku.
4
Autor, Tytuł,
21
2.4.3. System prawa
2.4.4. Administracja
2.5. Analiza SWOT
22
SILNE STRONY
SŁABE STRONY
-
-
-
zrealizowanie wielu inwestycji służących
ochronie środowiska;
duża powierzchnia obszarów cennych
przyrodniczo;
duża różnorodność genowa, gatunkowa,
ekosystemowa i krajobrazowa;
duży udział powierzchni lasów w
strukturze użytkowania;
dobre rozpoznanie zasobów naturalnych;
prowadzenie zrównoważonej gospodarki
leśnej;
wysoki potencjał energetyczny i
transportowy rzek jako alternatywne
źródła energii i komunikacji;
znaczny udział ekstensywnego rolnictwa;
niewielka presja na środowisko na dużej
części kraju;
systematyczna poprawa jakości wód;
szybko wdrażane zmiany technologiczne
(czystsza produkcja);
dobrze rozbudowana sieć kolejowa;
istniejące powiązania sieci dróg wodnych
z sieciami wodnymi UE;
dobra jakość powietrza;
dobrze opracowane dokumenty
programowe;
wysokie wymogi prawne w zakresie
standardów jakości środowiska;
efektywne instrumenty finansowego
wspierania ochrony Środowiska;
23
niedoinwestowanie w sektorach
środowisko i gospodarka wodna;
zanieczyszczenie wód połączone z niskim
poziomem oczyszczania ścieków i słabo
rozwinięta infrastruktura środowiskowa;
niski poziom wykorzystania odnawialnych
źródeł energii;
niski poziom odzysku odpadów
komunalnych;
niedostateczne pokrycie potrzeb ludności
w zakresie zaopatrzenia w wodę do
spożycia;
nieefektywne ukształtowanie przestrzeni
powodujące niedrożność układów
korytarzy ekologicznych;
duży udział paliw kopalnych, w tym węgla
w bilansie energetycznym kraju;
niski poziom retencjonowania wód;
niezadawalający stan zdrowotny części
lasów oraz niewłaściwa struktura wiekowa
i gatunkowa części drzewostanów;
niska jakość wód powierzchniowych;
przekroczenie norm hałasu (głównie w
ciągach komunikacyjnych);
mała skala stosowania dobrej praktyki
rolniczej;
niewielkie wykorzystanie nowoczesnych
technologii w przemyśle i niska
efektywność energetyczna gospodarki;
koncentracja zanieczyszczenia powietrza
w niektórych strefach;
niezharmonizowane dokumenty
programowe i niekonsekwencja ich
realizacji;
złożoność przepisów i nakazowo –
regulujący system prawa nie realizujący w
praktyce zasady partnerstwa;
nieefektywny system kontroli i
monitoringu, brak koordynacji pomiędzy
podmiotami kontrolującymi;
niewystarczająca ilość i jakość obsady
kadrowej administracji;
niski poziom edukacji i świadomości
ekologicznej;
mały zakres wdrożenia zasady
„zanieczyszczający płaci”;
słaby system rozwiązywania konfliktów
gospodarczo – ekologicznych;
słaby przepływ informacji (niski stopień
SZANSE
ZAGROŻENIA
-
-
-
-
-
-
wysokie standardy UE w ochronie
środowiska;
rosnąca ranga problematyki środowiska
(w koncepcji rozwoju);
rozwój innowacyjności, w tym
prowadzącej do zmniejszenia
materiałochłonności;
działanie mechanizmów rynkowych
powodujących wzrost opłacalności
odzysku odpadów;
szansa na rozwój zrównoważonego
rolnictwa;
wysoki poziom wykształcenia w
społeczeństwie połączony z rosnącą
świadomością ekologiczną;
istnienie dobrze rozwiniętego i prężnie
działającego ruchu organizacji
pozarządowych w dziedzinie ekologii;
uwzględnianie zasady zrównoważonego
rozwoju w planowaniu przestrzennym;
duże możliwości integrowania
skuteczności ekologicznej i efektywności
ekonomicznej w zarządzaniu;
możliwość ukształtowania
zrównoważonego transportu ze
znaczącym udziałem kolei oraz żeglugi
śródlądowej;
przesłanki postępu technologicznego, w
tym w dziedzinach związanych z ochroną
środowiska;
możliwość przeskoku technologicznego w
wyniku zapóźnienia inwestycyjnego;
bogate i różnorodne zasoby naturalne;
warunki do zwiększania retencji wody;
rosnący popyt na produkty i usługi
przyjazne środowisku;
uporządkowanie gospodarki wodnej na
zasadach samofinansowania;
rosnący popyt na żywność produkowaną
metodami tradycyjnymi;
niedostateczna integracja zagadnień
ochrony środowiska w poszczególne
sektory gospodarki;
-
-
-
-
24
różnice w poziomie rozwoju pomiędzy
Polską a „starymi” krajami członkowskimi
UE;
wysoki poziom kosztów wykorzystania
energii odnawialnej;
położenie Polski (tranzytowe sieci
transportowe);
trudności w przeprowadzeniu inwestycji
bez kolizji z terenami o wysokich
walorach przyrodniczych;
wzrost emisji zanieczyszczeń przez
transport (szybki przyrost liczby
samochodów);
znaczy udział energochłonnych i
przestarzałych technologii w gospodarce;
niewystarczający poziom innowacyjności;
trudności w realizacji inwestycji z
wykorzystaniem odnawialnych źródeł
energii wynikające z kolizji z ochroną
środowiska;
niedostateczna skuteczność systemu opłat
i kar środowiskowych;
zmniejszanie się zasobów łatwo
dostępnych kopalin;
duża zmienność przepływów;
zmienne warunki klimatyczne i
hydrologiczne powodujące zagrożenia
powodzią i suszą oraz
nieprzewidywalność pogody;
ubogie dyspozycyjne zasoby wodne;
ciągłe zmiany przepisów prawnych w tym
w UE i przeregulowanie w sferze ochrony
środowiska;
spadająca skuteczność istniejącego
systemu finansowania środowiska;
rozwój gospodarczy z pominięciem
zasady zrównoważonego rozwoju;
niedostateczna harmonizacja ochrony
środowiska z planowaniem
przestrzennym;
degradacja społeczno-ekonomiczna na
obszarach słabo rozwiniętych i cennych
przyrodniczo;
kształtowanie konsumpcyjnego wzorca
zachowań;
niski poziom gotowości społeczeństwa do
wprowadzania zasady „zanieczyszczający
płaci”;
skutki społeczne zwiększonych wydatków
2.6. Finansowanie w ochronie środowiska
2.6.1. Instrumenty finansowe
W uchwalonej przez Sejm RP w 2003 roku "Polityce Ekologicznej Państwa na lata 2003-2006
z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010" przyjęte zostało założenie, że osiągnięcie
celów polityki ekologicznej nie będzie możliwe bez aktywnego włączenia w proces ich
realizacji wszystkich użytkowników środowiska. Realizacja tych celów w latach 2003 -2010
wymaga ogromnych nakładów finansowych, szacowanych na 140 mld zł, które może
zapewnić jedynie sprawnie działający system finansowania, oraz współpraca instytucji na
wszystkich poziomach zarządzania.
Najważniejszymi elementami obecnie funkcjonującego systemu finansowania ochrony
środowiska w Polsce są:
- fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz fundusz ochrony gruntów rolnych i
leśnych,
- budżet państwa, budżety samorządowych województw, powiatów i gmin,
- fundusze Unii Europejskiej - przed-akcesyjne Phare, ISPA, SAPARD oraz fundusze
strukturalne i Fundusz Spójności,
- pomoc udzielana Polsce w oparciu o umowy i porozumienia międzyrządowe oraz na
podstawie protokółów, oświadczeń i porozumień (umowy Rządu RP z Bankiem Światowym,
rządami Belgii, Szwajcarii, Szwecji, pomoc Danii na pdst. Aktu Królowej Danii z 1991r.,
protokoły i porozumienia z agendami i organizacjami państwowymi Holandii, Niemiec,
Norwegii, USA, pomoc bilateralna m.in. Japonii i Wielkiej Brytanii);
- niekomercyjne krajowe instytucje finansowe np. fundacje, w tym w szczególności Fundacja
"EkoFundusz", która dysponuje środkami pochodzącymi z zamiany długu zagranicznego na
środki publiczne przeznaczane na ochronę środowiska w Polsce (tzw. ekokonwersja),
- instytucje komercyjne, w tym banki, które jak np. Bank Ochrony Środowiska dzięki
zewnętrznemu wsparciu udzielają preferencyjnych kredytów i pożyczek na cele ochrony
środowiska,
- inne komercyjne instytucje finansowe, zwłaszcza banki, udzielające kredytów na cele
ekologiczne na warunkach rynkowych.
Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej
System funduszy ochrony środowiska został utworzony ponad 15 lat temu, na początku
okresu transformacji ustrojowej w Polsce. Podstawę do budowania systemu stanowiła ustawa
z dnia 15 lipca 1989 roku, powołująca Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej (NFOŚiGW).
Zgodnie z art. 405 ustawy Prawo ochrony środowiska (POŚ), fundusze ochrony środowiska i
gospodarki wodnej są instytucjami ochrony środowiska a środki funduszy przeznacza się na
finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w celu realizacji zasady
zrównoważonego rozwoju i polityki ekologicznej państwa.
Na zasadach określonych ustawą działają: NFOŚiGW, 16 funduszy wojewódzkich, 373
fundusze powiatowe i 2 489 gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Są
to fundusze celowe w rozumieniu ustawy o finansach publicznych. Spośród nich, NFOŚiGW i
fundusze wojewódzkie działają jako niezależne instytucje posiadające osobowość prawną,
własne zarządy i rady nadzorcze. Art. 400 znowelizowanej ustawy POŚ zobowiązał
25
Narodowy i wojewódzkie fundusze do prowadzenia gospodarki finansowej w sposób
zapewniający pełne wykorzystanie przeznaczonych na ochronę środowiska i gospodarkę
wodną, niepodlegających zwrotowi środków pochodzących z Unii Europejskiej.
Podstawowymi przychodami funduszy ochrony środowiska są opłaty za korzystanie ze
środowiska, kary za naruszenie wymagań w zakresie ochrony środowiska, przychody
finansowe (z tytułu oprocentowania udzielonych pożyczek i wolnych środków), opłaty i kary
za usuwanie drzew i krzewów (w całości stanowiące przychód gminnych funduszy). W
strukturze przychodów Narodowego i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska coraz
większą rolę odgrywają obecnie przychody finansowe.
W 2003 roku dochody Narodowego i wojewódzkich funduszy wyniosły 1 786 mln zł, z czego
959 mln zł stanowiły opłaty za korzystanie ze środowiska, a 460 mln zł przychody finansowe.
W strukturze wydatków największe wartości przyjmują bezzwrotne formy finansowania
ochrony środowiska a więc dotacje (1 026 mln. zł), umorzenia pożyczek i kredytów (261mln.
zł) oraz koszty działalności operacyjnej (111 mln zł) i koszty finansowe (130 mln. zł).
Łączny stan funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej wynosił na koniec 2003r.
ponad 9 030 mln. zł; w tym 4 633 mln zł stanowiły środki NFOŚiGW; 3 707 mln zł środki
funduszy wojewódzkich a pozostałe 689 mln zł znajdowało się w funduszach powiatowych i
gminnych.
Fundacja EKOFUNDUSZ
EkoFundusz założony został w 1992 r. jako fundacja, której wpływy pochodzą ze zrzeczenia
się spłaty części polskiego długu w ramach umów Polski z USA, Francją, Szwajcarią,
Włochami i Norwegią. Warunkiem wykorzystania tych funduszy jest przeznaczenie ich na
ochronę środowiska (tzw. ekokonwersja).
W latach 1992-2003 przychody EkoFunduszu wyniosły około 314 mln USD, co stanowi 55%
całości kwoty, jaką ma otrzymać w okresie 1992-2009.
Fundacja dysponuje również wpływami z darowizn. Dotychczas przekazane zostały dwie
darowizny: rządu Norwegii w 1997 r. oraz rządu Szwajcarii w 2000 r., w łącznej kwocie 3,9
mln USD
EkoFundusz finansuje inwestycje w pięciu sektorach priorytetowych:
- ograniczenie transgraniczne transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu oraz eliminacji
niskich źródeł ich emisji,
- ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku oraz ochrona zasobów wody pitnej,
- ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi,
- ochrona różnorodności biologicznej,
- gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych.
EkoFundusz udziela dofinansowania w formie dotacji, co w wielu przypadkach umożliwia
wykonalność projektu. W latach 1992-2003 fundacja wydatkowała łącznie około 1 075 mln zł
na dofinansowanie około 1000 projektów, dla których średnia wysokość dotacji stanowiła
około 20 % kosztów projektu.
Programy przedakcesyjne UE
Phare
Program Phare, utworzony został w 1990 roku w celu udzielenia pomocy krajom
przechodzącym transformację gospodarczą i ustrojową. Od 1990 r. (1990-1994 w MOŚZNiL,
od połowy 1994 r. w NFOŚiGW), w ramach 9-ciu memorandów finansowych podpisanych
dla poszczególnych programów Phare, wdrożono 142 projekty z zakresu ochrony środowiska,
na które ze środków Phare wydatkowano 145,66 mln euro.
26
W 1999 roku zmienione zostały cele programu Phare, a środki programu skierowano na
promowanie spójności społeczno-gospodarczej, realizowane w szczególności poprzez
porozumienia bliźniacze i pomoc techniczną.
ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre- accession)
W latach 2000-2003 sektor ochrony środowiska otrzymał ze środków ISPA kwotę w
wysokości 1 285 mln euro na wsparcie finansowe dla 43 przesięwzięć inwestycyjnych i
dwóch pomocy technicznej o łącznym budżecie 2 071 mln euro.
Alokacja w ramach programu ISPA w latach 2000-2003 wyniosła 727, mln euro, pozostała
część alokacji tj. 558 mln euro, przeszła po akcesji Polski jako zobowiązanie Funduszu
Spójności
SAPARD (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development) miał na
celu wsparcie modernizacji polskiego rolnictwa, przemysłu rolno spożywczego oraz rozwój
obszarów wiejskich.. Dostępne Polsce środki wynosiły ok. 175 mln euro rocznie. W ramach
wdrażanych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) działań pn.
"Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybackich" oraz "Inwestycje w
gospodarstwach rolnych" zawarto na dzień 31.03.2004r. odpowiednio 789 i 5459 umów na
inwestycje związane m.in. z dostosowaniem zakładów i gospodarstw do wymogów ochrony
środowiska. Jednocześnie w tym okresie ARiMR w ramach Działania 3. Rozwój i poprawa
infrastruktury obszarów wiejskich udzielał samorządom lokalnym wsparcia w łącznej
wysokości ponad 742 mln zł, w tym część środków przeznaczono na realizację inwestycji
związanych z odprowadzaniem ścieków komunalnych i wód opadowych, zaopatrzeniem
gospodarstw wiejskich w wodę i inwestycji służących zagospodarowaniu odpadów stałych.
Nowe instrumenty realizacji PEP
Narodowy Plan Rozwoju 2004 - 2006
Absorpcja środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności jest jednym z największych
wyzwań, które stoją obecnie przed systemem finansowania ochrony środowiska w Polsce. W
celu wygospodarowania środków na pokrycie polskiego wkładu finansowego dla
poszczególnych inwestycji, niezbędne jest stworzenie warunków właściwej koordynacji dla
beneficjentów pomocy UE oraz instytucji, które zapewnią ze strony krajowej niezbędne
środki finansowe na ich współfinansowanie.
Fundusz Spójności
Fundusz Spójności jest instrumentem komplementarnym w stosunku do funduszy
strukturalnych, jednak o dużym znaczeniu z punktu widzenia spójności społecznej i
gospodarczej Wspólnoty jako całości. Łączna planowana alokacja środków dla sektora
środowisko w Polsce na lata 2004 - 2006 wyniesie ponad 1 866 mln euro, z czego 558 mln
euro zostało przeznaczone na kontynuację finansowania projektów zgłoszonych w ramach
programu ISPA. Do dnia 31.01.2005 na realizację celów ochrony środowiska w Polsce, ze
środków Funduszu Spójności dofinansowanie przyznano dla:
- 45 projektów o koszcie całkowitym 2 071 mln euro, dla których podpisano memoranda
finansowe do końca 2003 r. w ramach funduszu ISPA. Zatwierdzone dofinansowanie z
budżetu UE wynosiło 1 285 mln euro, z czego 558 mln euro przeszło jako obciążenie
Funduszu Spójności.
- 22 projekty o koszcie całkowitym 1 025 mln euro, dla których Komisja Europejska wydała
decyzje w sprawie przyznania pomocy z Funduszu Spójności. Zatwierdzone dofinansowanie z
budżetu UE 2004 wynosi 689 mln euro.
27
Łączna przyznana dotychczas alokacja środków Funduszu Spójności wynosi 1 247 mln euro i
stanowi prawie 67% alokacji dla sektora środowiska w Polsce planowanej na lata 2004-2006.
Fundusze strukturalne
W latach 2004 -2006 fundusze strukturalne w Polsce wdrażane są poprzez pięć programów
sektorowych, Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR), oraz
program operacyjny pomocy technicznej. Praktycznie wszystkie programy obejmują
przedsięwzięcia związane z ochroną środowiska, przy czym najważniejsze to:
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR)
Finansowanie infrastruktury ochrony środowiska na poziomie regionów, w szczególności w
zakresie gospodarki wodno-ściekowej, uwzględnione zostało w Narodowym Planie Rozwoju
na lata 2004-2006 i jako istotny czynnik warunkujący szanse rozwoju regionalnego włączony
do ZPORR. Odniesienie do kwestii ochrony środowiska zawarte jest przede wszystkim w
ramach:
Priorytetu 1: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu
konkurencyjności regionów,
Działanie 1.2.: Infrastruktura ochrony środowiska(udział środków Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego EFRR - 301 mln euro) oraz
Priorytetu 3: Rozwój lokalny,
Działanie 3.1: Obszary wiejskie (udział środków EFRR 352 mln euro),
Działanie 3.2: Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe (udział
środków EFRR 99 mln euro)
Instytucją Zarządzającą Programem jest MGiP, Instytucjami Pośredniczącymi Urzędy
Wojewódzkie we współpracy z Urzędami Marszałkowskimi a Ostatecznymi Odbiorcami dla
ww. działań:
ü jednostki samorządu terytorialnego: gminy, powiaty, województwa, związki, porozumienia i
stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego,
ü podmioty świadczące usługi publiczne na zlecenie jednostek samorządu terytorialnego;
ü podmioty świadczące usługi publiczne na zlecenie jednostek samorządu terytorialnego
wybrane w drodze przetargu;
ü jednostki administracji rządowej w województwach;
ü inne instytucje publiczne.
Przedstawiciele Ministerstwa Środowiska są członkami wojewódzkich Komitetów
Sterujących ZPORR.
Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw
Środki na inwestycje z zakresu ochrony środowiska znajdują się przede wszystkim w ramach
Priorytetu
II: Wzmacnianie pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw działającym na
jednolitym Rynku Europejskim, Działanie 4:pn. "Wsparcie dla inwestycji w zakresie
dostosowania przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska". NFOŚiGW został
wskazany jako Instytucja Wdrażająca/Beneficjent Końcowy dla tego działania.
Celem tego Działania jest zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw w warunkach
Jednolitego Rynku Europejskiego poprzez wspieranie przedsiębiorstw zobligowanych do
dostosowania swojej infrastruktury do wymogów ochrony środowiska. Działanie to będzie
wspomagało realizację zobowiązań negocjacyjnych Polski w zakresie wdrażania dyrektyw UE
z dziedziny ochrony środowiska. Na finansowanie Działania 2.4 SPO WKP w latach 2004 2006 zaplanowano ok. 207 mln euro środków publicznych, w tym ok.155 mln euro ze
środków EFRR oraz ok. 52 mln euro ze środków NFOŚiGW.
Środki EFRR będą przekazywane Odbiorcom Ostatecznym (przedsiębiorstwom) w formie
dotacji, natomiast środki NFOŚiGW (stanowiące krajowy wkład publiczny w finansowanie
28
Działania 2.4) będą przekazywane przedsiębiorstwom w formie pożyczek preferencyjnych lub
dotacji.
Sektorowy Program Operacyjny "Restrukturyzacja i modernizacja sektora
żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich"
Program "Restrukturyzacji i modernizacji sektora żywnościowego i rozwój obszarów
wiejskich" będzie finansowany ze środków Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu
Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF). Instytucją Zarządzającą Programem jest
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi a Instytucją Wdrażającą - Agencja Restrukturyzacji i
Modernizacji Rolnictwa.
Wsparcie programu skierowane jest na dofinansowanie m.in. inwestycji mających na celu
spełnienie wymagań w zakresie ochrony środowiska przez gospodarstwa rolne, zmniejszenie
negatywnego wpływu na środowisko przetwórców produktów rolnych lub hurtowników
artykułów rolno-spożywczych, gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi, a w ramach
leśnictwa - odbudowę funkcji gospodarczych, ekologicznych i społecznych obszarów leśnych
zniszczonych oraz wprowadzenie działań zapobiegających powstaniu szkód. Finansowanie
odbywa się w przeważającej części ze środków EAGGF (łącznie ponad 1 193 mln euro) oraz
środków budżetu Państwa.
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweski
Mechanizm Finansowy
Głównym celem przeznaczanych przez państwa EFTA środków w ramach ww.
Mechanizmów jest realizacja przedsięwzięć prorozwojowych, przyczyniających się do
zmniejszania różnic ekonomicznych i społecznych w obrębie Europejskiego Obszaru
Gospodarczego. Realizowane projekty mają być zgodne z priorytetami polityki społecznogospodarczej kraju, celami odpowiednich polityk Unii Europejskiej, a także z zasadami
zrównoważonego rozwoju oraz równości szans kobiet i mężczyzn.
W Polsce, wykorzystanie środków Mechanizmów będzie pełniło funkcje uzupełniające w
stosunku do działań realizowanych z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności UE oraz
służyło realizacji Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013.
Łącznie, w ramach obu Mechanizmów, Polsce przyznano środki w wysokości 533,51 mln
euro na lata 2004-2009. Będą one wykorzystywane na projekty realizowane w ramach ściśle
zdefiniowanych obszarów priorytetowych.
Środki Mechanizmu Finansowego EOG dla ochrony środowiska mogą być przeznaczane na:
· Ochronę środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. redukcję zanieczyszczeń i
promowanie odnawialnych źródeł energii,
· Promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie
zasobami.
Środki Norweskiego Mechanizmu Finansowego dla ochrony środowiska mogą wspierać ww.
działania w ramach Mechanizmu Finansowego EOG, oraz dodatkowo na:
· Ochronę środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem wzmocnienia zdolności
administracyjnych do wprowadzania w życie odpowiednich przepisów istotnych dla realizacji
projektów inwestycyjnych,
· Politykę regionalna i działania transgraniczne,
· Pomoc techniczną przy wdrażaniu acquis communautaire.
Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich
Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) finansowany jest z Sekcji Gwarancji EAGGF
(łącznie 2 866 mln euro) jako jeden z elementów wdrażania Wspólnej Polityki Rolnej. W
ramach PROW rolnicy mają możliwość otrzymywania płatności m.in. na dostosowanie
gospodarstw do standardów ochrony środowiska, zalesianie gruntów rolnych, działania rolno29
środowiskowe. Instytucją wdrażającą PROW jest Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji
Rolnictwa.
2.6.2. Pomoc publiczna
W wielu przypadkach, finansowanie podmiotów ze środków publicznych w celu realizacji
zadań ochrony środowiska stanowi pomoc publiczną podlegającą ograniczeniom, o których
mowa w art. 87 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Niezbędne staje się
wówczas respektowanie przepisów regulujących udzielanie takiej pomocy. Wsparcie
finansowe dla przedsiębiorcy podlega przepisom dotyczącym pomocy publicznej, jeżeli
jednocześnie spełnione są następujące warunki:
- udzielane jest ono przez Państwo lub ze środków publicznych,
- ma charakter selektywny (uprzywilejowuje określonego lub określonych przedsiębiorców
albo produkcję określonych towarów),
- grozi zakłóceniem lub zakłóca konkurencję oraz wpływa na wymianę handlową między
Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej,
- przedsiębiorca uzyskuje przysporzenie na warunkach korzystniejszych, niż oferowane na
rynku.
Istnieją zatem obszary, których przepisy pomocy publicznej nie dotyczą. W szczególności,
tworzenie infrastruktury przez sektor publiczny jest środkiem ogólnym i nie podlega
przepisom pomocowym pod warunkiem, iż dostęp do infrastruktury jest zagwarantowany na
równych prawach dla wszystkich potencjalnych użytkowników. W związku z powyższym,
można wyróżnić sytuacje, gdy przekazana pomoc w ramach finansowania ochrony środowiska
nie będzie kwalifikowana jako pomoc publiczna, np. w ramach sektora wodnokanalizacyjnego, czy innej infrastruktury publicznej.
W zakresie sektora środowiska, pomoc publiczna na przedsięwzięcia proekologiczne
udzielana była dotychczas przede wszystkim jako wsparcie inwestycyjne. Ponieważ
równocześnie Polska należy do obszarów objętych dopuszczalnością udzielania pomocy
regionalnej, możliwe było kwalifikowanie wsparcia jako "pomocy regionalnej na nowe
inwestycje". W pozostałych przypadkach, pomoc przeznaczona na finansowanie inwestycji
ekologicznych udzielana była zgodnie ze wspólnotowymi wytycznymi w sprawie pomocy na
ochronę środowiska.
Podejmowane przez Komisję Europejską działania zmierzające do ograniczenia pułapów
pomocy regionalnej od 2007 r., mogą wpłynąć na zmniejszenie możliwości dofinansowania
publicznego nowych inwestycji i ograniczenie tych limitów pomocy na ochronę środowiska,
które odnoszą się do pułapów pomocy regionalnej.
Obecnie Polska dodatkowo korzysta z postanowień przepisów przejściowych określonych w
Traktacie Akcesyjnym, które przewidują możliwość udzielania wsparcia na zasadach bardziej
korzystnych od wspólnotowych reguł określonych dla wsparcia przedsięwzięć ekologicznych,
w ograniczonym okresie czasu.
W ramach procedury przejściowej Polska notyfikowała do Komisji Europejskiej m.in. 17
programów pomocy publicznej określających warunki udzielania pomocy przez fundusze
ochrony środowiska i gospodarki wodnej, które to programy zostały przygotowane na
podstawie odpowiednich ośmiu Rozporządzeń Rady Ministrów w sprawie szczegółowych
warunków udzielania pomocy publicznej na inwestycje służące ochronie środowiska.
Na początku 2005r. Komisja wyraziła zgodę na stosowanie przez Polskę wszystkich ww.
programów, co umożliwia udzielenie przez fundusze ochrony środowiska w latach 2004-2006
łącznie 850 mln euro pomocy publicznej wyrażonej w Ekwiwalencie Dotacji Netto.
30
Wsparcie, jeśli spełniało przesłanki pomocy publicznej określone w TWE, na działania
ekologiczne w sektorze rolnictwa w ramach SPO Rolnictwo, nie wymagało indywidualnej
notyfikacji. Wymagana była jedynie akceptacja programu operacyjnego przez KE.
Podsumowanie
W ostatnich latach wydatki na inwestycje ochrony środowiska kształtowały się następująco:
Tabela. Wydatki inwestycyjne na ochronę środowiska i gospodarkę wodną (w milionach zł)
(dane GUS 2004).
Wyszczególnienie
Ochrona środowiska
Gospodarka wodna
RAZEM
‘1997
7354,2
1783,5
9137,7
‘1998
9018,7
1748,2
10766,9
‘1999
8584,9
1766,7
10351,6
‘2000
6570,3
1652,7
8223
‘2001
6168,9
1315,1
7484
‘2002
5027,1
1440,1
6467,2
‘2003
5151,2
1698,6
6849,8
Szacuje się, że ok. 25 % środków wydawanych w latach ubiegłych na ochronę środowiska w
Polsce, to środki funduszy ekologicznych, gdy tymczasem udział wydatków z budżetu
centralnego na przedsięwzięcia proekologiczne w tych latach zmniejszył się i stanowił w 2003
roku jedynie 3% nakładów inwestycyjnych przeznaczanych na ten cel. Udział środków
pochodzących z pomocy zagranicznej, ponoszonych na ochronę środowiska w Polsce był do
tej pory niski, szacowany na 9% w stosunku do globalnych wydatków na ten cel, w skali
kraju. Pozostałe środki finansowe wydatkowane na ochronę środowiska pochodziły ze
środków własnych inwestorów oraz budżetów lokalnych (miasta, gminy). Trwają prace nad
pełniejszym włączeniem do systemu finansowania ochrony środowiska programów
realizowanych w ramach partnerstwa publiczno - prywatnego.
Przytoczone powyżej dane wskazują na spadek w ostatnich latach wydatków na ochronę
środowiska. Prognoza źródeł finansowania zawarta w programie wykonawczym do drugiej
polityki ekologicznej państwa zakładała, że nakłady na ochronę środowiska w latach 2002 i
2003 będą wynosiły odpowiednio 7 866 mln zł i 10 976 mln zł.
Najważniejsze przyczyny spadku w ostatnich latach nakładów inwestycyjnych w zakresie
ochrony środowiska to:
- rosnące trudności w zaciąganiu zobowiązań finansowych przez jednostki samorządu
terytorialnego;
- mniejsze zainteresowanie inwestycjami związanymi z ochroną środowiska, które na ogół nie
przynoszą szybkiego zwrotu zainwestowanych środków,
- zmniejszenie zainteresowania pożyczkami ze środków funduszy ochrony środowiska w
związku z możliwością (nie zawsze realną) uzyskania środków dotacyjnych UE,
- opóźnienia w absorpcji środków z UE,
- ograniczenia w możliwości udzielania pomocy publicznej przedsiębiorcom wynikającymi z
przepisów wspólnotowych.
W tej sytuacji potrzebne jest zwiększenie skuteczności i efektywności ekonomicznej systemu
finansowania ochrony środowiska poprzez ewolucyjne dostosowanie go do zmieniającego się
otoczenia rynkowego i instytucjonalnego po wejściu do Unii Europejskiej.
31