abstraktami - WordPress.com

III SPOTKANIA NAUKOWE
BADACZY HISTORII JĘZYKA
Warszawa, 28–29.10.2015
KATEDRA HUNGARYSTYKI
UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO
(ul. Dobra 55, sala 2.014)
ABSTRAKTY
dr Anna Buncler
Uniwersytet Warszawski
Katedra Hungarystyki
Kształtowanie się systemu zaimkowego w języku fińskim w opisach gramatycznych
Celem referatu jest ukazanie sposobu, w jaki językoznawcy fińscy (twórcy gramatyk)
ukazywali system zaimkowy w języku fińskim i jak system ten zmieniał się wraz z powstawaniem
kolejnych opisów gramatycznych aż do utworzenia obecnie obowiązującego standardu paradygmatycznego. Szczególna uwaga zostanie poświęcona systemowi zaimków pytajnych. Analiza
obejmuje opisy gramatyczne począwszy od klasycznych gramatyk szkolnych E. N. Setäli i ich
wznowień po ostatnią, monumentalną gramatykę języka fińskiego Iso suomen kielioppi pod
redakcją Auli Hakulinen.
mgr Paulina Cygańska
Uniwersytet Warszawski
Instytut Języka Polskiego
Rzadkie zapożyczenia w polskich przekładach Ewangelii z XVI wieku:
litewskie, ukraińskie, węgierskie i inne
Referat będzie próbą przekrojowego zaprezentowania różnego rodzaju rzadkich zapożyczeń zawartych w szesnastowiecznych przekładach Ewangelii na język polski. Przez rzadkość
rozumie się tutaj frekwencję oraz źródło, z którego pochodzi zapożyczenie. W Ewangeliach
z XVI wieku najczęstsze zapożyczenia pochodzą z języka łacińskiego, czeskiego i niemieckiego.
Języki, z których leksyki korzystano rzadziej, to m.in. ukraiński, węgierski, litewski, grecki,
hebrajski, cerkiewny. Tłumaczenia, które są omawiane, pochodzą z kręgów różnych wyznań:
katolickiego, ariańskiego, luterańskiego i kalwińskiego. Są to przekłady Stanisława
Murzynowskiego z 1553 roku, Marcina Bielskiego z 1556 roku, Jana Leopolity z 1561 roku, tzw.
Biblia Brzeska z 1563 roku, Szymona Budnego z 1572 roku, Marcina Czechowica z 1577 roku
oraz dwa przekłady księdza Jakuba Wujka z lat 1593 i 1599. Podstawami tłumaczenia są greka
i wulgaty. Pomocniczo stosowano także wiele dzieł starożytnych (jak pisma Ojców Kościoła)
i ówczesnych (jak pisma Erazmiańskie). Tłumacze reprezentują także różne warsztaty translatorskie, co wynika z przynależności do różnych kręgów wyznań. Stąd różnice w doborze
leksyki, szacowania jej wartości stylistycznej, dosłowność tłumaczenia, wierność obranej podstawie. Referat będzie próbą dotarcia do podstaw wyboru danej leksyki i korzystania z owych
rzadkich zapożyczeń, z uwzględnieniem danych biograficznych o autorach, glos, wyznania,
podstawy tłumaczenia.
=1=
mgr Marek Dolatowski
Uniwersytet Adama Mickiewicza
Instytut Filologii Germańskiej
Ablaut w etnolekcie hałcnowskim
Etnolekt hałcnowski jest jednym z najmniejszych przedstawicieli gałęzi języków
germańskich, w których ablaut przejął funkcje m.in. gramatyczne. Przede wszystkim służył on
tworzeniu form czasu przeszłego czasowników mocnych oraz tworzeniu rzeczowników
odczasownikowych. Hałcnowski zachował ablaut w obu funkcjach.
Referat ma na celu przedstawienie historii rozwoju szeregów ablautowych w paradygmacie czasowników mocnych. Uwzględnia się także zmiany fonetyczne – głównie tam, gdzie
w korpusie brakuje niektórych form czasownikowych i przez to nie da się odtworzyć pełnego
szeregu, ale również dla rozwiania wątpliwości w razie niejednoznacznych danych w korpusie.
dr Anna Grzeszak
Uniwersytet Warszawski
Katedra Hungarystyki
W poszukiwaniu źródeł polskiego działu słownika Piotra Lodereckera z 1605 roku
Dzieło Piotra Lodeckera, wydane w Pradze w 1605 roku, to siedmiojęzyczny słownik,
w którym wyrażeniom łacińskim przyporządkowano włoskie, chorwackie, czeskie, niemieckie,
węgierskie oraz polskie odpowiedniki. Do części zasadniczej dołączono również sześć dwujęzycznych słowniczków z językami narodowymi jako językami źródłowymi i łaciną jako językiem docelowym. Polskim materiałem zawartym w dziele Lodereckera zajmowali się Vilim
Frančić oraz Teresa Orłoś, nigdy jednak nie opisano tej części dokładnie. Nie zdołano również
ustalić autorstwa polskiego działu ani źródeł, z których autor korzystał. Zdaniem Frančicia
słownictwo zawarte w polskiej części jest w dużej mierze zbieżne z materiałem zarejestrowanym
w Leksykonie Jana Mączyńskiego z 1564 roku – wyrywkowa analiza wykazała zgodność w 87%.
Podczas wystąpienia zostaną przedstawione wyniki badania, którego celem było zweryfikowanie
szacunków Frančicia oraz opisanie różnic w doborze polskich odpowiedników u Lodereckera
i u Mączyńskiego.
mgr Maciej Hammer
Uniwersytet Jagielloński
Katedra UNESCO do Badań nad Przekładem i Komunikacją Międzykulturową
Problemy związane z przekładem kodeksu szermierczego Hs. 3227a
w oparciu o teorię skoposu.
Prezentacja dotyczy problemów związanych z przekładem fragmentów rękopisu
Hs. 3227a, znanego również jako Codex Döbringer bądź Liber Igni, znajdującego się w posiadaniu biblioteki Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze. Przekładu dokonano na podstawie transliteracji własnej w oparciu o fotokopie oryginału, w świetle teorii skoposu, ograniczając się do fragmentów bezpośrednio dotyczących dawnych europejskich sztuk walki. Celem
prezentacji jest przedstawienie trudności związanych z funkcjonalnym zastosowaniem informacji
zawartych w badanym tekście oraz doborem polskiej terminologii z zakresu technolektu dawnych
europejskich sztuk walki, jak również zastosowanych strategii tłumaczeniowych.
=2=
mgr Katarzyna Jasińska
Polska Akademia Nauk
Instytut Języka Polskiego
dr Dariusz Piwowarczyk
Uniwersytet Jagielloński
Instytut Filologii Klasycznej
Historyczna fonologia z perspektywy językoznawstwa komputerowego
Spośród wielu zastosowań językoznawstwa komputerowego w lingwistyce historycznej
chyba najmniej była dotychczas wykorzystywana tzw. „derywacja historyczna”. Celem takiego
podejścia jest opis zmian głosowych, które dokonały się w rozwoju badanego języka dla potrzeb
dydaktycznych lub dla badania regularności zmian głosowych.
Poprzednie podejścia do problemu tzw. „derywacji historycznej” (cf. Burton-Hunter 1976,
Eastlack 1977, Hartman 2003, Kondrak 2002: 141-143) stosowały tylko wybór podstawowych
słów jako wejściowe formy, pozostawiając kwestię paradygmatów (nominalnych i werbalnych)
i kierunek zmian analogicznych bez odpowiedzi.
Celem tego referatu jest prezentacja zastosowania generowanych komputerowo praw
głosowych do leksykonu rekonstruowanych form prasłowiańskich oraz form z języka łacińskiego,
aby wygenerować odpowiednio formy języka polskiego oraz języków romańskich. W szerszym
zakresie takie podejście może stanowić podstawę do całościowych badań nad gramatyką
historyczną języków różnych rodzin oraz nad typologią i regularnością zmian głosowych.
dr Marek Kaszewski
Akademia Pomorska w Słupsku
Instytut Polonistyki
Z zagadnień słowotwórstwa rzeczownika w słowniku Mikołaja Volckmara z 1596 r.
Przedmiotem wystąpienia są wybrane zagadnienia słowotwórstwa rzeczownika – celem
jest wskazanie osobliwości, innowacji autora (będącego spolonizowanym Niemcem) na tle
tendencji słowotwórczych epoki, uwypuklenie zjawisk o charakterze regionalnym.
dr Paweł Kornatowski
Uniwersytet Adama Mickiewicza
Zakład Filologii Ugrofińskiej
Status tzw. „sufiksów złożonych” w morfologii języka węgierskiego
Jednym ze zjawisk powodujących trudności w analizie morfologicznej wyrazów języka
węgierskiego stanowią tzw. „sufiksy złożone” (węg. összetett képzők, képzőbokrok),
np. -ságos/-séges, -ható/-hető, -ászat/-észet. Stanowisko językoznawców węgierskich wyróżniających taką jednostkę opisu morfologicznego można ująć skrótowo w sposób następujący:
sufiksy złożone to takie morfemy, które powstały na drodze scalenia co najmniej dwu innych
morfemów i w ramach których owe morfemy składowe są nadal współcześnie odróżnialne. I tak
przykładowo sufiks -ságos/-séges analizowalny jest jako „złożenie” sufiksu -ság/-ség z -os/-es,
-ható/-hető jako złożenie -hat/-het z -ó/-ő itd. Choć termin ten ukuty został przez autorów
gramatyk opisowych i stosowany jest przede wszystkim w tego typu opracowaniach, wydaje się,
iż ich podejście uznać należy za silnie diachronizujące, ponieważ „złożoność” czy też „niezłożoność” sufiksów – w rozumieniu, jaki proponują – można wykazać jedynie w oparciu o badania
historyczne.
=3=
Referat stanowi próbę znalezienia spójnych kryteriów, na podstawie których autorzy
gramatyk węgierskich dokonują delimitacji sufiksów jako jednostek morfologicznych. Oceniona
zostanie również zasadność takiej delimitacji w przypadku tzw. sufiksów złożonych. Posłuży do
tego celu m.in. analiza etymologiczna badanych sufiksów języka węgierskiego oraz opis ich
właściwości dystrybucyjnych i semantycznych. Otrzymane rezultaty pozwolą ponadto udzielić
odpowiedzi na pytanie, czy w oparciu o różne stanowiska odnośnie podziału morfologicznego
wyrazów w omawianym zakresie zarysowuje się w ogóle wyraźny tradycyjny podział gramatyk
węgierskich na opisowe i historyczne.
mgr Piotr Owsiński
Instytut Filologii Germańskiej
Uniwersytet Jagielloński
Sposoby pisowni biblijnych nazw własnych na podstawie niemieckiego tłumaczenia Dziejów
Apostolskich św. Łukasza z Biblii Malborskiej vel Królewieckiej z XIV w.
W referacie autor przedstawia wyniki próby analizy grafematycznej biblijnych nazw
własnych zaczerpniętych z niemieckiego tłumaczenia Dziejów Apostolskich św. Łukasza z Biblii
Malborskiej vel Królewieckiej z XIV w.
W pracy zostaje podjęta próba rozpoznania wartości samogłosek języka średniowysokoniemieckiego na podstawie ich zapisu oraz analiza sposobu zapisywania spółgłosek w nazwach
własnych biblijnej proweniencji. Uwagę zwraca ponadto fakt, iż niekonsekwencja tłumacza w zapisie niektórych wyrazów może być wpływem języka obcego lub też multidialektalnego charakteru przekładu rzeczonych treści biblijnych.
dr Szymon Pawlas
Uniwersytet Warszawski
Katedra Hungarystyki
Wpływ ortografii husyckiej na pisownię węgierską i polską
Pomimo różnic genetycznych między polskim i węgierskim, oba te języki zapisywane są
pismem łacińskim. Jednym z kamieni milowych w historii stopniowego dostosowywania tego
alfabetu do zapisu różnych, bogatych fonologicznie, języków Europy środkowej, była ortografia
husycka. Na pisowni obu badanych języków odcisnęła ona swoje piętno w różnym stopniu.
mgr Damian Pisarski
Uniwersytet Śląski
Instytut Filologii Słowiańskiej
Problemy metodologiczne nauczania języka staro-cerkiewno-słowiańskiego
– próba analizy
Język staro-cerkiewno-słowiański stanowi jeden z podstawowych przedmiotów w procesie kształcenia slawistów. Obecnie na zajęciach korzysta się głównie z podręczników T. Brajerskiego, J. Strutyńskiego i Cz. Bartuli. Książki te nie były aktualizowane od pierwszego wydania
pod względem metod przyswajania wiedzy z zakresu gramatyki, leksyki i składni języka scs.
=4=
W badaniach nad rozwojem języka pojawia się pytanie: Czy przy zmianie podejścia w nauczaniu języków nowożytnych, nie powinny również pojawić się zmiany w metodach nauczania
języków historycznych?
Moje wystąpienie ma na celu analizę metod dydaktycznych przedstawionych w dostępnych podręcznikach oraz zaproponowanie modyfikacji niektórych ćwiczeń oraz sposobu przedstawienia zagadnień gramatycznych w postaci bardziej aktualnej i przyswajalnej dla współczesnego
studenta. Analiza oraz obserwacje oparte zostaną na mojej praktyce dydaktycznej w zakresie
języka scs.
dr Małgorzata Posturzyńska-Bosko
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
Instytut Filologii Romańskiej
Pić jak … Francuz?– analiza leksykalna wyrażeń obrazujących kulturę picia
w XVIII-wiecznej Francji na podstawie Dictionnaire comique, satyrique, critique, burlesque,
libre et proverbial, Philiberta-Josepha Le Roux (1786)
Analiza leksykalna Dictionnaire comique, satyrique, critique, burlesque, libre et
proverbial, Philiberta-Josepha Le Roux z roku 1786 pozwala na stwierdzenie, że picie alkoholu
w XVIII wieku, stanowiło rozrywkę Francuzów ze wszech miar popularną i wysoce wyspecjalizowaną. Zadziwia bogactwo leksykalne obrazujące ten aspekt życia w różnych odsłonach.
Znajdziemy zatem w słowniku wyrażenia opisujące w sposób wyrafinowany kulturę picia, ale
również, w przeważającej ilości, wyrażenia odnoszące się do sposobu picia zdecydowanie mniej
wykwintnego, różnych stopni zaawansowania w tej rozrywce, jak też rezultatów tej czynności.
Słownik Le Roux to skarbnica słów i wyrażeń frazeologicznych z języka potocznego, opisujących
i komentujących życie Francuzów, którzy jak przystało na bon vivantów, zadowolonych z życia,
nie stronią od (raczej kiepskich) trunków.
dr Mikołaj Rychło
Uniwersytet Gdański
Instytut Anglistyki
Problemy metodologiczne z fonemiczną analizą
polsko-angielskich wyrazów pokrewnych
Niniejszy referat stanowi próbę rozwiązania problemu w badaniach nad wyjaśnieniem
rozbieżności w strukturze dźwiękowej polsko-angielskich wyrazów pokrewnych. Trudności
nastręcza nie tylko ustalenie zasobu fonemów dla poszczególnych etapów rozwoju badanych
języków, lecz również określenie ich dla języków współczesnych.
Fonologie języka polskiego, na przykład, różnią się dość znacznie pod względem
inwentarza fonemów. Samych spółgłosek (wraz z półsamogłoskami) wyróżnia się dwadzieścia
dziewięć (Rubach 1984: 26) lub trzydzieści pięć (Stone 2003) lub trzydzieści siedem (Bethin
1992: 19) lub trzydzieści siedem rodzimych i jedenaście występujących tylko w zapożyczeniach
(Gussmann 2007). Kierując się dowodem płynącym z par minimalnych można by ustalić nawet
większe liczby, które budzą jednak wątpliwości i prowokują pytania dotyczące sposobów
ustalania zasobu fonemów.
Celem referatu jest zaproponowanie klasyfikacji, która zamiast opozycji binarnej
(fonem/alofon) pozwala na kategorie pośrednie. O przynależności danego dźwięku do danej klasy
decyduje stopień jego kombinatorycznej niezależności.
=5=
Ciekawym dowodem na niesamodzielny status pewnych dźwięków, które jednak zdają
testy komutacyjne, mogą być trudności artykulacyjne pojawiające się wśród Polaków zmagających się z ich wymówieniem w wyrazach obcych. Dźwięki te powinny być łatwo dostępne, gdyż
występują w polszczyźnie; jednak zmiana kontekstu nie tylko powoduje trudność, ale również
przekonanie o obcości tych dźwięków. W proponowanej klasyfikacji zajmują one miejsce w kategorii pośredniej między fonemem a alofonem.
mgr Anna Sawa
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
Instytut Filologii Polskiej
Typograficzna strukturalizacja tekstu w Regule świętego ojca Benedykta
wydanej w Lublinie w 1635 roku
Podstawę materiałową badań stanowi wydana w Lublinie w 1635 roku Reguła świętego
ojca Benedykta. Powstała ona w wyniku reformy zakonu benedyktynek i modyfikacji Reguły
świętego Benedykta. Tekst analizowanego starodruku jest złożony strukturalnie, ponieważ oprócz
reguły zawiera komentarze do niej, dokumentację procesu wprowadzania nowych przepisów
regulujących życie benedyktynek, opis sposobu przygotowania nowicjuszek do profesji zakonnej
oraz wykaz przywilejów i odpustów. Strukturalizacja tekstu jest wyrażana za pomocą środków
językowych, ale też jego strony wizualnej. Przedmiotem analiz przedstawionych w referacie
będzie relacja, jaka występuje pomiędzy strukturą tekstu a jego ukształtowaniem typograficznym.
dr Piotr Sorbet
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
Zakład Studiów Hispanistycznych
Nieakuzatywne kontynuanty w zachodnich językach romańskich
Celem niniejszego wystąpienia jest przegląd wyrazów istniejących we współczesnych
zachodnich językach romańskich, których formy nie pochodzą od łacińskiego biernika. Analiza
obejmuje takie języki jak: asturyjski, francuski, galicyjski, gaskoński, hiszpański, kataloński,
oksytański oraz portugalski.
dr hab. Ewa Stala
Uniwersytet Jagielloński
Zakład Filologii Hiszpańskiej
Słowniki P. S. Pallasa i Ph. A. Nemnicha – nowe źródła informacji
o słownictwie hiszpańskim
Celem referatu jest przedstawienie dwóch mało znanych (przynajmniej w środowisku
hispanistycznym) źródeł leksykograficznych zawierających materiał hiszpański: Linguarum totius
Orbis vocabularia comparativa zwanego też Słownikiem Katarzyny Wielkiej (1787-1789) Petera
Simona Pallasa oraz Waaren-Lecion in zwölf Sprachen (1797) Philippa Andreasa Nemnicha. Oba
dzieła zostały opublikowane pod koniec XVIII wieku, poza Hiszpanią, a ich autorami są dwaj
niemieccy uczeni (biolog i prawnik). Przeprowadzone badania wpisują się w nurt tzw. językoznawstwa korpusowego, a jego efektem są nowe odkrycia w słownictwie hiszpańskim: anty-
=6=
datacje, nowe warianty, nowe formy czy studia nad tzw. afiliacją obu słowników. Pośrednio, jako
że dzieła te znajdują się w bibliotekach polskich, chcemy namówić do badań nad materiałem
w nich zawartym przedstawicieli innych filologii.
dr Katalin Török
Uniwersytet Warszawski
Katedra Hungarystyki
Internacjonalizmy oraz wyrazy wędrowne w języku polskim i węgierskim
– kwestia zapożyczenia i adaptacji fonetycznej
W leksyce języka węgierskiego i polskiego istnieje duża grupa internacjonalizmów
różnego pochodzenia. Językami źródłowymi są głównie łaciński, francuski, niemiecki. Referat ma
na celu z jednej strony zbadanie drogi, którą wyrazy te dotarły zarówno do języka polskiego, jak
i węgierskiego. Z drugiej zaś strony szuka odpowiedzi na pytanie, dlaczego doszło do różnych
form w zapisie w badanych językach.
mgr Michał Wojdylak
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego
Wydział Humanistyczny
Łacina jako praźródło języka francuskiego
Język łaciński początkowo używany na terenie Latium, na skutek podbojów rzymskich,
opanował Półwysep Apeniński, Galię, Półwysep Iberyjski i Dację. Chronologicznie łacinę
w starożytności dzielimy na trzy okresy – od archaicznego przez klasyczny, aż po późny. Po
upadku Imperium Rzymskiego łacina sukcesywnie przekształcała się pod względem leksykalnym,
gramatycznym i fonetycznym, iż dała ona w IX w. w Galii początek narodzin języka francuskiego. Warto wyszczególnić procesy fonetyczne, takie jak palatalizacja, nazalizacja, wokalizacja, które charakteryzują powstanie języka francuskiego. Dostrzegamy również ewolucję
fleksji rzeczownikowej, gdzie w miejsce łacińskich przypadków pojawiały się rodzajniki, biorące
swój początek z przekształconych zaimków i liczebników prajęzyka. Tymczasem w ewolucji
fleksji czasownikowej przyrostki bezokoliczników uległy transformacji, a łacińska syntetyczna
postać strony biernej przybrała analityczną. Po starannym przeanalizowaniu historii łaciny i jej
ewolucji oraz dokonaniu analizy korzeni języka francuskiego łatwo stwierdzić, iż to właśnie język
łaciński jest prajęzykiem dającym początek francuskiemu.
dr Marta Woźnicka
Uniwersytet Adama Mickiewicza
Instytut Filologii Germańskiej UAM w Poznaniu
Wykładniki słabych czasowników w średnio- i nowo-wysoko-niemieckim
Planowany referat omawiać będzie innowacyjną metodę wyodrębnienia wykładników
osoby, liczby, trybu i czasu syntetycznych form czasownika słabego w średnio- i nowo-wysokoniemieckim. Wymienione wykładniki rozpatrywane będą z punku widzenia synchronicznego, tj.
dla każdego z poszczególnych etapów, jak i diachronicznego, czyli w aspekcie historycznoporównawnczym. W badaniach zostanie zastosowany model analizy lingwistycznej Józefa
Darskiego, przy czym analiza zostanie poszerzona o wątki diachroniczne.
=7=