Łaskotanie zmysłów – pdf do pobrania

hala targowa
– wariacje
Pamiętam zapachy unoszące się w zimnym
powietrzu. Zapach ryb. Soli. Wodorostów. Dla małej
dziewczynki wyprawa na targ rybny stanowiła pożywkę dla bujnej wyobraźni. Węch jest jednym z naszych
najlepiej rozwiniętych zmysłów, zawdzięczamy mu
wiele wrażeń i wspomnień. Zwłaszcza tych, które
wiążą się z jedzeniem. Wyczucie zapachu pomaga
nam ocenić, czy żywność nadaje się do jedzenia,
czy jest świeża czy zepsuta. Często jednak zapominamy, że ten sam zmysł ma wpływ na nasz odbiór
przestrzeni: od niego zależy, czy uznamy przestrzeń
za przyjazną czy przemysłową, zachęcającą do wejścia czy odpychającą. Niemal sterylna atmosfera
supermarketów sprawia, że czujemy się anonimowi.
Natomiast kiedy wchodzimy do hali targowej, ogarnia
nas od razu mnóstwo zapachów, dźwięków i obrazów
oraz ludzkie ciepło, o które coraz trudniej we współczesnych miastach i metropoliach.
Z historycznego punktu widzenia, Finlandię tworzyło społeczeństwo o charakterze agrarnym, którego
życie było przesiąknięte
zapachami natury.
Finowie byli w dużej mierze samowystarczalni.
Z końcem XIX w. rozpoczął się proces industrializacji.
Wraz ze wzrostem poziomu życia, w miarę jak ludzie
przenosili się do miast, rozwijał się handel żywnością
i innymi artykułami pierwszej potrzeby. Szybkie
tempo rozrastania się miast powodowało utrudnienia
związane z higieną i ochroną zdrowia. W końcu
uznano, że handel na placach targowych jest źle
zorganizowany, że może nawet stanowić zagrożenie
24
linda gran
łaskotanie
zmysłów
– fińskie hale targowe
dla ludzi ze względu na natłok wozów zaprzężonych
w konie, straganów i bud porozrzucanych bezładnie
po całym placu. Złe warunki higieniczne i niewłaściwe
obchodzenie się z żywnością skutkowały rozprzestrzenianiem się chorób i problemów żywieniowych.
Aby uprzątnąć place, gdzie odbywał się handel,
wprowadzono hale targowe, w których można było
dużo lepiej zorganizować sprzedaż produktów
żywnościowych i poddać ją bezpośredniej kontroli.
Dzięki poprawie warunków kupcy handlujący w halach targowych mogli zapewnić mieszkańcom miast
dopływ świeżej, dobrej jakościowo żywności przez
cały rok, co z kolei wpłynęło na poprawę sposobu
odżywiania i zmianę przyzwyczajeń żywieniowych
konsumentów. Pierwsze hale targowe wzniesiono
w Finlandii pod koniec XIX w.
Na przełomie XIX i XX w. hala targowa stanowiła charakterystyczny punkt przestrzeni miejskiej
w Finlandii. Niemal każde większe miasto posiadało własną halę. W latach 1888-1915 w sumie
wzniesiono ich osiemnaście, planowano jeszcze
trzy dalsze, ale tych projektów ostatecznie nie zrealizowano. W owym czasie budowa hali targowej
stanowiła dla wielu miast nie lada wyzwanie, gdyż
wymagała ogromnego nakładu środków i oznaczała
konieczność sprowadzenia dużej grupy robotników.
Z tego względu projekty hal dopracowywano w najdrobniejszych szczegółach, przez co latami zalegały
w urzędach miast.
Inspiracji do projektów fińscy architekci szukali
w projektach podobnych budynków realizowanych
na Wyspach Brytyjskich i na kontynencie europejskim. Hale targowe przyniosły więc z sobą powiew
25
wszystkie fot. w artykule: archiwum autorki
kontynentalnego stylu życia i zmieniły wygląd krajobrazu miejskiego w Finlandii. Ich styl ma cechy
zarówno sztuki wiktoriańskiej, jak i secesji, przy
czym ta ostatnia stanowi bardzo naturalny środek
wyrazu w architekturze hali targowej, gdyż jej motywy
dekoracyjne wiążą się
z miejscową fauną i florą
– produktami tam sprzedawanymi. Z kolei wykorzystanie motywów wiktoriańskich odwołuje się
do antycznego źródła typologii hali targowej.
Hala przejęła funkcje rynku: stała się sercem
miasta, centralnym punktem przestrzeni publicznej
i – jak pokazują historia i codzienna praktyka – pełni
ona w ośrodkach miejskich rolę tętniącego życiem
miejsca spotkań i zakupów. Charakter hali targowej
wyraża się w jej architekturze, łączącej imponujący
rozkład przestrzeni z funkcjonalnymi rozwiązaniami
i praktycznymi wnętrzami. Już pierwsze z powstałych
obiektów robią duże wrażenie, zarówno z punktu
26
widzenia osiągnięć technicznych, jak również jako
część nowego krajobrazu miejskiego. Misterna struktura żelaznego dachu typu polonceau w starej hali
targowej w Helsinkach zdaje się przeczyć prawom
fizyki. Hala w Kuopio, wzniesiona z najlepszego
jakościowo granitu, cegły i miejscowego drewna
sosnowego, wciąż przyciąga wzrok w mieście zabudowanym przeważnie niewielkimi drewnianymi
domkami. Owo wizualne przeżycie estetyczne
wzmacnia jeszcze gra świateł i cieni, widoczna
w budynku oświetlonym głównie światłem dziennym,
wpadającym przez szereg okien u góry hali. Dzięki
przestronności wertykalnego wnętrza, którą uzyskano, pozostawiając odkrytą kratownicę podpierającą
dach, stworzono swoistą estetykę magazynu. Fińska
hala targowa z tego okresu stanowi przestrzeń szlachetną, a przy tym kameralną i przytulną, wyróżniając
się na tle szarej i zimnej struktury miasta.
W Finlandii hale targowe były budowane przede wszystkim z miejscowych surowców. Większe
wznoszono z cegły i kamienia, mniejsze – z drewna.
Zestawienie różnego typu tekstur i materiałów „łaskocze” zmysły. Miękkie drewno, wytarta posadzka,
dekoracyjne podpory z kutego żelaza... wszystko,
nawet najdrobniejsze detale i struktury, zaprojektowano tak, by były eleganckie, a zarazem praktyczne.
Restauracji i modernizacji dokonywano z umiarem,
mając na uwadze ich szczególny styl, odbiegający
od najnowszych trendów architektonicznych. Hale
targowe zachowały pierwotną atmosferę i charakter,
a co więcej – nadal są chętnie wykorzystywane. Stanowią intrygujące połączenie ciepła i chłodu, starego
i nowego, przestrzeni handlowej i wypoczynkowej.
Z upływem czasu hale targowe musiały się zmierzyć z wyzwaniem, jakie tworzyły zmieniające się
style życia, krajobrazy miejskie oraz presja ze strony
dzisiejszych supermarketów i hipermarketów. Udało
się je jednak zachować w stanie z początku XX w.
– ich obecność dowodzi żywotności pierwotnego
pomysłu. Nadal funkcjonują jako przestrzenie
społeczne i publiczne. Pełno w nich życia, gdyż
sprzyjają kontaktom międzyludzkim. Tu nad filiżanką
kawy toczą się rozmowy o lokalnej polityce i sporcie.
Tu można przyjacielsko potargować się o cenę
łososia. Tu przychodzą turyści, by nacieszyć się
miejscowymi specjałami.
Epoka hal targowych nie przeminęła – w wielu
miastach na miejscu starych pojawiły się nowoczesne. Z siedemdziesięciu obiektów, które wzniesiono
w Finlandii w tym okresie, nadal działa około dwadzieścia. Największym zagrożeniem dla ich istnienia
jest położenie na terenie atrakcyjnym dla rynku nieruchomości. Nasze społeczeństwo stanęło dziś przed
wyborem: można stworzyć centrum miejskie otwarte
na nowoczesną zabudowę albo utrzymać istniejący
stan rzeczy, zachowując ducha miejsca jako
element wielowarstwowej struktury miasta.
W dodatku, za sprawą supermarketów oraz wszechobecnych samochodów, doszło do przemieszczenia
się ludzi i codziennej aktywności handlowej z centrum na obrzeża. Przed architektami i urbanistami
stoi wiec wyzwanie: jak nie dopuścić, by fińskie
miasta straciły swój europejski klimat i tętniące
życiem centra?
Trzeba zadbać, aby hala targowa nie stała się
tylko sztuczną fasadą, historyczną sceną. Trzeba
uczynić ją żywą częścią organizmu miejskiego.
Hala targowa jest ważnym ośrodkiem w krajobrazie
miasta i jej utrzymanie wymaga wspólnego wysiłku
całego społeczeństwa. Władze miejskie i urbaniści
mogą wywierać wpływ na warunki prowadzenia
handlu w halach, umożliwiając im przetrwanie
– poprzez wytyczanie tras ruchu, odpowiednie projektowanie przestrzeni wokół hal czy też zapewnianie
właściwych warunków dla rozwoju miasta. Z kolei
sprzedający są odpowiedzialni za tworzenie dobrej
atmosfery i za atrakcyjność sprzedaży. Wreszcie
– co najważniejsze – utrzymanie hal przy życiu
zależy od decyzji samych kupujących.
Co sprawia, że warto o to zabiegać? Co nadaje
halom targowym tak wyjątkowy charakter? Ich
architektura oddziałuje na nasze zmysły, wywołując efekt, który rzadko da się osiągnąć w nowoczesnych przestrzeniach handlowych. W czasie
wizyty w hali targowej warto nie tylko patrzeć, ale
także wąchać, słuchać i dotykać. Warto uruchomić
zmysły i wniknąć w architekturę handlową w jej
najlepszym wydaniu.
tłum. anna mirosławska-olszewska
27