Sprawozdanie merytoryczne z działalności SIP w roku 2006

Sprawozdanie merytoryczne z działalności SIP w roku 2006

ul. Aluzyjna 33d/701
03-149 Warszawa
tel/fax.: (+48 22) 621 51 65
[email protected]
www.interwencjaprawna.pl
SPRAWOZDANIE MERYTORYCZNE Z DZIAŁALNOŚCI
STOWARZYSZENIA INTERWENCJI PRAWNEJ
W ROKU 2006
Stowarzyszenie Interwencji Prawnej zostało powołane na Zebraniu Członków ZałoŜycieli w dniu 18 maja
2005 r. i wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego w dniu 2 września 2005 r. pod numerem KRS
0000240024 (REGON 140229381). Stowarzyszenie posiada status organizacji poŜytku publicznego od
stycznia 2007 r.
Celami Stowarzyszenia są:
1. przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i dyskryminacji;
2. świadczenie bezpłatnej pomocy prawnej w szczególności: cudzoziemcom, w tym uchodźcom i osobom
ubiegającym się o ten status, więźniom, małoletnim, kobietom, rodzinom adopcyjnym;
3. pomoc osobom zagroŜonym marginalizacją lub znajdującym się w trudnej sytuacji;
4. działanie na rzecz przestrzegania praw człowieka;
5. działanie na rzecz sprawiedliwości naprawczej, w tym mediacji;
6. działanie na rzecz równego statusu kobiet i męŜczyzn;
7. przeciwdziałanie przemocy;
8. podnoszenie świadomości prawnej w społeczeństwie.
Stowarzyszenie realizuje swoje cele poprzez:
1. Udzielanie osobom potrzebującym pomocy prawnej, m.in. poprzez reprezentowanie ich w
postępowaniu przed organami władzy publicznej.
2. Zabieranie głosu w publicznych debatach w sprawach z zakresu statutowej działalności
Stowarzyszenia.
3. Działanie na rzecz reform prawa, wymiaru sprawiedliwości i polityki społecznej.
4. Prowadzenie monitoringu instytucji publicznych, a takŜe powstawania i przestrzegania przepisów
prawnych oraz praktyki ich stosowania.
5. Wspieranie przedsięwzięć, mających na celu w szczególności: szerzenie wiedzy prawnej, promujących
ideę równego statusu kobiet i męŜczyzn lub podejmowanych na rzecz grup, podlegających wykluczeniu
społecznemu.
6. Prowadzenie działań edukacyjnych, socjalnych i kulturalnych, skierowanych do róŜnych grup
społecznych.
7. Prowadzenie działalności wydawniczej.
8. Prowadzenie mediacji oraz sesji sprawiedliwości naprawczej.
9. Współpracę i wymianę doświadczeń z innymi organizacjami i instytucjami polskimi, zagranicznymi i
międzynarodowymi.
Władze Stowarzyszenia
W skład Zarządu wchodzą:
Witold Klaus – Prezes Zarządu (zam. 03-149 Warszawa, ul. Aluzyjna 33d/701),
Agnieszka Jasiakiewicz – Członkini Zarządu (zam. 04-377 Warszawa, ul. Dwernickiego 25 m. 45),
Maria Niełaczna – Członkini Zarządu (zam. 02-482 Warszawa, ul. Fasolowa 13 m. 11),
Małgorzata Pomarańska-Bielecka – Członkini Zarządu (zam. 00-732 Warszawa, ul. Czerska 18 m. 126).
W skład Komisji Rewizyjnej w 2006 r. wchodzili: Dagmara Woźniakowska (Przewodnicząca), Michał Fajst i
Bartosz Smoter (członkowie).
Działalność Stowarzyszenia wyznaczają trzy punkty:
Sprawa – prowadzenie poradnictwa prawnego w konkretnych sprawach, łącznie z reprezentowaniem osób,
którym pomaga SIP, przed sądami oraz organami administracji. Udzielanie porad prawnych świadczone jest
w oparciu o standardy opracowane przez Stowarzyszenie.
Informacja – prowadzenie programów edukacyjnych oraz informacyjnych dla róŜnych grup społecznych na
temat ich uprawnień oraz obowiązków, a takŜe szerzenie świadomości prawnej i obywatelskiej w
społeczeństwie.
Prawo i polityka – podejmowanie działań zmierzających do poprawy sytuacji prawnej marginalizowanych
grup społecznych oraz wpływanie na politykę prowadzoną przez państwo i jego instytucje, m.in. poprzez
prowadzenie badań i monitoringów.
Biuro Stowarzyszenia znajduje się pod adresem: 00-391 Warszawa, Al. 3 Maja 12 lok. 510.
Stowarzyszenie prowadzi działalność w pięciu sekcjach tematycznych:
• SEKCJA DS. CUDZOZIEMCÓW,
• SEKCJA POMOCY DZIECKU I RODZINIE,
• SEKCJA SPRAWIEDLIWOŚCI NAPRAWCZEJ,
• SEKCJA „WOLNOŚĆ”,
• SEKCJA EDUKACYJNA.
SEKCJA DS. CUDZOZIEMCÓW
Koordynatorka sekcji: Agnieszka Jasiakiewicz
I. Poradnictwo prawnym w sprawach indywidualnych.
„Prawnicy na rzecz uchodźców”
Nasi prawnicy, jako pełnomocnicy w postępowaniu przed Urzędem do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców
(URiC) oraz przed Radą do Spraw Uchodźców, reprezentowali cudzoziemców ubiegających się w Polsce o
nadanie statusu uchodźcy. Braliśmy udział w wywiadach statusowych, przygotowywaliśmy wnioski
dowodowe, odwołania od decyzji I instancji, skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (WSA).
W 2006 roku udzieliliśmy porad prawnych 371 osobom. Część spraw zakończono, cześć z nich
znajduje się obecnie na róŜnych etapach postępowania administracyjnego i sądowo-administracyjnego.
Przygotowaliśmy 20 skarg do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. W 14 sprawach występowaliśmy
przed WSA jako pełnomocnicy. W jednej sprawie została sporządzona skarga kasacyjna do Naczelnego
Sądu Administracyjnego.
Jedna z najbardziej złoŜonych spraw, jaką się zajmowaliśmy w 2006 r. (sprawa będzie
kontynuowana w roku 2007) dotyczy zbyt szerokiego stosowania tzw. klauzuli wyłączenia z art. 1F
Konwencji Genewskiej dot. statusu uchodźców, polegającej na uznaniu, bez wystarczających podstaw, za
winnych zbrodni wojennych osób pomagających czeczeńskim partyzantom i samych partyzantów oraz
pozbawianie ich na tej podstawie statutu uchodźcy. W marcu 2006 Stowarzyszenie przygotowało i rozesłało
do najwyŜszych władz państwowych list otwarty w tej sprawie, a takŜe podejmowaliśmy interwencje w
postaci zainteresowania sprawą mediów (ukazały się dwa artykuły w „Rzeczpospolitej”, przygotowany został
takŜe felieton telewizyjny w TVP „Kultura”). W efekcie złoŜonych skarg Wojewódzki Sąd Administracyjny
uchylił zaskarŜone decyzje w obu prowadzonych przez nas sprawach i skierował je do ponownego
rozpatrzenia. Pod koniec grudnia 2006 r. sprawy nadal znajdowały się przed Radą do Spraw Uchodźców.
W lutym 2006 r. skierowaliśmy list interwencyjny do Dyrektora Generalnego URiCu Jana Węgrzyna
w sprawie odmowy wydawania Tymczasowych Zaświadczeń ToŜsamości Cudzoziemca osobom po I decyzji
odmawiającej nadania statusu uchodźcy. W czerwcu uzyskaliśmy zgodę na skierowanie jednego z naszych
klientów do transplantacji serca w Instytucie Kardiologii w Zabrzu.
Podjęliśmy się takŜe interwencji w sprawach lokalowych. Pierwsza, dotyczyła naruszeń procedury
dot. przydziału mieszkania rodzinie uchodźczej z zasobów mieszkaniowych m. st. Warszawy, która w
październiku ostatecznie zakończyła się przyznaniem odpowiedniego lokalu. Rodzina w styczniu 2007 roku
odebrała juŜ klucze do wyremontowanego mieszkania. Druga, polegała na odebraniu prawa do lokalu
socjalnego jednemu z uchodźców. Sprawa jest cały czas w toku.
Udzielamy takŜe porad prawnych cudzoziemcom, których status na terytorium Polski jest juŜ
uregulowany, tj. posiadają status uchodźcy lub zgodę na pobyt tolerowany. Najczęściej porady udzielane
były z zakresu pomocy integracyjnej, pomocy socjalnej, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych,
rozpoczynania działalności gospodarczej oraz innych zagadnień prawnych, z którymi cudzoziemcy mają
problemy w swoim Ŝyciu (np. problemy w bankach, kontaktach z urzędami, kwestii związanych z
wyrobieniem dokumentów, korzystania ze świadczeń medycznych, rejestracją w Urzędzie Pracy czy
uzyskaniem numeru PESEL lub NIP).
Porady udzielane były w językach rosyjskim, angielskim i francuskim oraz w miarę moŜliwości
cudzoziemców po polsku.
Porady prawne udzielane były w ramach projektu „Prawnicy na rzecz uchodźców” realizowanego
ze środków Europejskiego Funduszu Uchodźczego (okres trwania projektu 15 marca-15 grudnia 2006) we
współpracy z Helsińską Fundacją Praw Człowieka, Ośrodkiem Praw Człowieka Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kliniką Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kliniką Prawa Uniwersytetu Warszawskiego,
Fundacją Instytut na Rzecz Państwa Prawa, Kliniką Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz w
2
ramach projektu finansowanego przez Wojewodę Mazowieckiego pt. „Edukacja-Informacja-Integracja”
(okres trwania projektu 1 czerwca - 31 grudnia 2006).
Dodatkowo jeden z członków naszej sekcji w ramach projektu „Międzykulturowe Centrum Adaptacji
Zawodowej” udzielał porad prawnych cudzoziemcom, którym przyznano legalny pobyt na terytorium Polski.
Centrum Wolontariatu
W październiku 2006 r. w ramach Stowarzyszenia rozpoczęło swoją działalność Centrum Wolontariatu.
Wolontariusze pod opieką profesjonalnie przygotowanego i posiadającego wieloletnią praktykę
kulturoznawcy, specjalizującego się w zagadnieniach dot. toŜsamości kulturowej uchodźców czeczeńskich
Oli Chrzanowskiej, przy wsparciu prawników Stowarzyszenia, towarzyszyli cudzoziemcom w ich
codziennych zmaganiach w urzędach, szpitalach, w poszukiwaniu pracy, mieszkania etc. W okresie od 1.X.
do 15.XII.2006 wolontariusze wzięli udział w 22 wizytach lekarskich, gdzie słuŜyli swoją pomocą
jednocześnie jako tłumacze i jako pośrednicy międzykulturowi. Koordynatorka Centrum udzieliła porad
socjalnych w 43 sprawach. Doradzała takŜe 9 osobom i instytucjom, które chciały działać na rzecz
uchodźców lub taką działalność właśnie rozpoczęły, a zwróciły się do niej z prośbą o pośrednictwo albo teŜ o
poradę w jaki sposób skutecznie działać, dla jakiej grupy spośród uchodźców planować działania czy teŜ w
jaki sposób do nich dotrzeć.
II. DąŜenie do szerzenia informacji oraz podnoszenia świadomości tak społecznej, jak i „urzędniczej”
na temat cudzoziemców oraz ich praw i obowiązków w Polsce.
Naszym celem jest takŜe przekazywanie wiedzy na temat cudzoziemców, ich sytuacji prawnej i społecznej
oraz szerzenie postawy otwartości i Ŝyczliwej akceptacji wśród polskiego społeczeństwa, jak równieŜ
pracowników instytucji i urzędów zajmujących się cudzoziemcami. Członkowie Stowarzyszenia brali udział w
konferencjach i warsztatach na temat uchodźców i cudzoziemców, przygotowali takŜe liczne publikacje, w
tym takŜe wydana została ksiąŜka.
Szkolenia
Prowadzimy szeroką działalność szkoleniową:
- w styczniu zostaliśmy zaproszeni przez Instytut Spraw Publicznych do udziału w charakterze ekspertów w
szkoleniu na temat sytuacji prawnej uchodźców w Polsce i w Unii Europejskiej przygotowanym przez ISP dla
przedstawicieli władz oraz organizacji pozarządowych z Ukrainy;
- we współpracy z Centrum Szkoleniowym „Human Force” przeprowadziliśmy warsztaty dla pracowników
oraz dyrektorów Ośrodków Pomocy Społecznej z Warszawy z zakresu zagadnień pracy socjalnej z
uchodźcami oraz osobami, które uzyskały zgodę na pobyt tolerowany w Polsce;
- w ramach projektu realizowanego przez „Międzykulturowe Centrum Adaptacji Zawodowej” szkolenie z
podstaw prawa polskiego i zasad prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce dla cudzoziemców
przebywających legalnie w Polsce;
- w ramach projektu „Małe Polonicum” realizowanego przez „Międzykulturowe Centrum Adaptacji
Zawodowej” przeprowadziliśmy dwie serie szkoleń z podstaw prawa polskiego dla cudzoziemców w języku
angielskim i rosyjskim;
- na zlecenie Biura Polityki Społecznej urzędu m.st. Warszawy przeprowadziliśmy szkolenie dla pracowników
Wydziału Obsługi Mieszkańców z zakresu prawa polskiego dotyczącego cudzoziemców,
Praca z dziećmi i na rzecz dzieci
Bardzo wyraźnie w sferze naszych zainteresowań pozostają najmłodsi cudzoziemcy. W ramach działań
skierowanych na dzieci imigrantów podjęliśmy następujące działania:
- Stowarzyszenie wraz z Fundacją Dzieci Niczyje oraz UNHCR zorganizowało konferencję na temat
małoletnich cudzoziemców bez opieki;
- konsekwencją tej konferencji było szkolenie zorganizowane przez Stowarzyszenie wraz z Ministerstwem
Pracy i Polityki Społecznej, a takŜe UNHCR i Fundacją Dzieci Niczyje skierowane do pracowników pogotowi
opiekuńczych;
- w kwietniu 2006 r. odbyła się (w ramach projektu „System edukacji dzieci uchodźców w Polsce”
prowadzonego ze środków i we współpracy z Przedstawicielstwem UNHCR w Polsce) konferencja
dotycząca edukacji dzieci uchodźców (poprzedzona dwukrotnym przeprowadzonym przez SIP
monitoringiem poziomu uczęszczania do szkół dzieci ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy).
Kontynuacją konferencji były warsztaty przeprowadzone przy udziale i ogromnym wsparciu pani dyrektor
Krystyny Starczewskiej z warszawskiego Społecznego Gimnazjum nr 20 przy ul. Raszyńskiej. Dodatkowo, w
ramach podsumowania projektu przygotowana została płyta CD, zawierająca materiały edukacyjnoinformacyjne o uchodźcach, na temat systemu edukacji dzieci uchodźców w Polsce. Materiały w formie
elektronicznej rozprowadzone zostały wśród szkół, gdzie uczą się dzieci uchodźców oraz wśród innych
zainteresowanych podmiotów.
3
Konsekwencją tego projektu jest wytypowanie prawnika Stowarzyszenia do udziału, w charakterze eksperta
krajowego, w międzynarodowym projekcie „Immigrant Pupils with Special Educational Needs: Cultural
Diversity and Special Needs Education” (szczegóły w punkcie III).
- we wrześniu w ramach projektu „Edukacja-Informacja-Integracja”, finansowanego ze środków Wojewody
Mazowieckiego rozpoczęliśmy realizację kolejnych działań dotyczących dzieci i młodzieŜy. Celem projektu
było podniesienie świadomości społecznej na temat uchodźstwa oraz otwartości na inne kultury i tolerancji w
polskich szkołach i przedszkolach, zarówno wśród nauczycieli, jak i uczniów. Projekt polegał na prowadzeniu
warsztatów dla uczniów mazowieckich gimnazjów oraz na zorganizowaniu zajęć integracyjnych dla dzieci w
przedszkolach. W ramach projektu przeprowadzone zostały 23 lekcje integracyjne na temat tolerancji i
uchodźstwa w 7 gimnazjach województwa mazowieckiego. Zajęcia odbywały się na podstawie
przygotowanego w ramach projektu scenariusza zajęć, wykorzystującego metody interaktywne. W ramach
projektu odbyło się takŜe 8 spotkań integracyjnych dzieci uchodźców z dziećmi polskimi w wieku
przedszkolnym. Zajęcia zarówno przedszkolne, jak i te w gimnazjach prowadzone były wspólnie przez
pracownika Stowarzyszenia oraz cudzoziemca.
Konferencje i publikacje
W roku 2006 braliśmy udział w 17 krajowych i zagranicznych konferencjach, debatach i seminariach,
poświęconych zagadnieniom prawa uchodźczego oraz praktyki jego stosowania. Członkowie sekcji mieli
takŜe swój udział w licznych publikacjach, poświęconych problematyce uchodźców. W tym roku
opublikowaliśmy:
• 4 artykuły w czasopismach,
• 3 analizy prawne,
• publikację
„Prawne uwarunkowania integracji uchodźców w Polsce. Komentarz dla
praktyków” pod red. Witolda Klausa. Ta publikacja to komentarz do podstawowych przepisów
prawnych, dotyczących integracji osób z pobytem tolerowanym oraz statusem uchodźcy. Autorzy:
Dawid Cegiełka, Katarzyna Gracz, Agnieszka Jasiakiewicz, Witold Klaus, Bartosz Smoter, Katarzyna
Wencel i Grzegorz Wilga.
Inne działania
Na przełomie listopada i grudnia 2006 r. Stowarzyszenie zorganizowało kampanię na rzecz jednej z
Czeczenek, która z dnia na dzień znalazła się w tragicznej sytuacji socjalnej. Efektem akcji zorganizowanej i
koordynowanej przez Katarzynę Gracz było zebranie określonej kwoty pieniędzy, znalezienie mieszkania
oraz pracy i wiele przejawów sympatii i solidarności ze strony ludzi dobrej woli. Efektem tej akcji było takŜe
kilka artykułów w lokalnej białostockiej prasie, np. Gazecie Współczesnej, a tym samym więc kilkakrotnie
została podniesiona kwestia tak waŜnego problemu, jakim jest Ŝyczliwe przyjęcie cudzoziemców do
polskiego społeczeństwa.
Fundusz stypendialny dla zdolnych dzieci uchodźczych
W rezultacie tej akcji Zarząd Stowarzyszenia podjął uchwałę ustanawiającą Fundusz Stypendialny na
zdolnych dzieci cudzoziemskich. Planujemy zbieranie środków na stypendia dla małych uchodźców, którzy
osiągają najlepsze wyniki lub robią największe postępy w nauce. Planujemy przekazanie pierwszych
środków juŜ od początku drugiego semestru, tj. od lutego 2007.
III. Podejmowanie interwencji na szczeblu instytucji i urzędów państwowych, dąŜąc do właściwego
stosowania obowiązującego prawa, a takŜe do zmiany błędnych przepisów.
Prace eksperckie
Agnieszka Jasiakiewicz oraz Witold Klaus jako eksperci przygotowali analizę na temat rezultatów projektów
z tematu I projektu EQUAL „Ocena projektów realizowanych w ramach tematu I Inicjatywy Wspólnotowej
EQUAL tj. wsparcie integracji społecznej i zawodowej osób ubiegających się o status uchodźcy, pod kątem
adekwatności zakładanych rezultatów” dla Krajowej Struktury Wsparcia. Następnie brali udział w
posiedzeniach Krajowej Sieci Tematycznej, gdzie prezentowali w charakterze niezaleŜnych ekspertów
analizy poszczególnych projektów z tematu I oraz A.
Monitoringi
Jednym z najwaŜniejszych aspektów naszych działań są monitoringi. W tym roku przeprowadziliśmy 4
monitoringi:
• sytuacji socjalnej osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy w ośrodkach dla uchodźców w
Jadwisinie oraz w Wołominie,
• drugą część monitoringu z zakresu dostępu do edukacji i realizacji obowiązku szkolnego przez
dzieci osób, ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy w Polsce;
• procesu przekazywania cudzoziemców z Belgii do Polski w ramach procedur konwencji dublińskiej
(wraz z belgijską organizacją Jesuit Refugee Service);
4
•
Aresztu w celu Wydalenia Warszawa-Okęcie, lotniska Okęcie oraz Centralnego Ośrodka
Recepcyjnego w Dębaku w ramach projektu „Dostęp cudzoziemców w sferze zainteresowania
UNHCR do procedury o nadanie statusu uchodźcy”.
Nowe projekty, kontynuowane w 2007 r.
W maju 2006 Stowarzyszenie wraz z Instytutem Spraw Publicznych rozpoczęło realizację projektu
„Ewaluacja programów integracyjnych dla uchodźców w Polsce”, współfinansowanego ze środków
Europejskiego Funduszu Społecznego, mającego na celu zbadanie funkcjonowania programów
integracyjnych dla cudzoziemców i wypracowanie rekomendacji oraz postulatów de lege ferenda w zakresie
integracji cudzoziemców w Polsce. W ramach tego projektu 30 października odbyło się seminarium pt.
„Integracja uchodźców w Polsce – zagadnienia pomocy społecznej”. Było ono okazją do promocji publikacji
wydanej przez SIP pt. „Prawne uwarunkowania integracji uchodźców w Polsce. Komentarz dla
praktyków”, która została opracowana przez członków Stowarzyszenia. W 2006 roku została takŜe
przygotowana ankieta badawcza do badania akt cudzoziemców objętych pomocą społeczną. Same badania
przeprowadzone zostaną juŜ w 2007 r.
W 2006 roku Stowarzyszenie rozpoczęło takŜe współpracę przy realizacji dwóch międzynarodowych
projektów monitoringowych: "Immigrant pupils with special educational needs: cultural diversity and
special needs education” oraz „Monitoring access of asylum seekers to territory and procedure at
European airports – exchange of experience and best practices”. Podstawowym celem tych projektów
jest zebranie informacji na temat aktualnego stanu prawnego i przestrzegania przepisów w badanym
zakresie, a takŜe wymiana dobrych praktyk pomiędzy krajami uczestniczącymi w projektach i sformułowanie
postulatów i rekomendacji pod adresem organów odpowiedzialnych za dany temat, tj. edukację dzieci
imigrantów z tzw. „specjalnymi potrzebami edukacyjnymi” oraz dostęp do procedury o nadanie statusu
uchodźcy, osób, które przybywają do Polski drogą lotniczą.
Media
Nadal staramy się takŜe zainteresować opinię publiczną problemami uchodźców w Polsce. Członkowie
sekcji ds. Cudzoziemców:
• wystąpili w 3. audycjach radiowych w rozgłośni TOK FM i 1. audycji w Programie I Polskiego Radia;
• doprowadzili do opublikowania 2 artykułów w „Rzeczpospolitej”, kilku artykułów w lokalnej prasie w
Białymstoku, 1 artykułu w magazynie „Puls świata”;
• pomogli w realizacji 1 felietonu w TVP Kultura.
Stowarzyszenie przy realizacji zadań sekcji ds. cudzoziemców współpracuje z: Biurem Wysokiego Komisarza Narodów
Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR), Helsińską Fundacją Praw Człowieka, Kliniką Prawa Uniwersytetu
Warszawskiego, Kliniką Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Ośrodkiem Praw Człowieka UJ, Kliniką Prawa KUL,
Fundacją na Rzecz Państwa Prawa, Instytutem Spraw Publicznych, Fundacją „Avenir”, Stowarzyszeniem Praw
Człowieka im. Haliny Nieć, Domem Angelusa Silesiusa we Wrocławiu, Ośrodkiem Migranta w Warszawie, Wojewodą
Mazowieckim, Urzędem Miasta Stołecznego Warszawy, a takŜe partnerami zagranicznymi: Jesuit Refugee Service
(Belgia), Hungarian Helsinki Committee (Węgry), Asylkoordination (Austria), CEAR [La Comisión Española de Ayuda al
Refugiado] (Hiszpania), Dutch Refugee Council (Holandia), OPU [Organizace Pro Pomoc Uprchlikum] (Czechy),
European Agency For Development in Special Needs Education.
pracownicy sekcji: Dawid Cegiełka, Ola Chrzanowska, Katarzyna Gracz, Agnieszka Jasiakiewicz,
Witold Klaus, Bartosz Smoter, Katarzyna Wencel, Grzegorz Wilga
SEKCJA POMOCY DZIECKU I RODZINIE
koordynatorka sekcji: Małgorzata Pomarańska-Bielecka
„Wszystkie dzieci nasze są”
Projekt realizowany był od kwietnia do grudnia 2006 r. z dotacji Urzędu m.st. Warszawy. Pierwszym etapem
jego realizacji było wydrukowanie ulotki informacyjnej, która została przesłana do wszystkich warszawskich
Ośrodków Pomocy Społecznej oraz organizacji pozarządowych, zajmujących się pomocą dzieciom i
rodzinie. Dodatkowo dostarczono ją do ośrodków adopcyjno – opiekuńczych oraz innych placówek takich
jak: sądy, szpitale, kościoły i domy dziecka. Ulotka została wydrukowana w nakładzie 5000 sztuk. Oprócz
ogólnych danych na temat projektu (np. rodzaju porad, jakie są w ramach programu udzielane i kontaktu do
Stowarzyszenia), ulotka zawiera takŜe podstawowe informacje na temat zastępczego rodzicielstwa. Celem
ulotki jest równieŜ zainteresowanie odbiorcy tą tematyką i zachęcenie go do szukania dalszych informacji.
Ulotkę przedstawiamy w załączeniu.
W ramach programu udzielana była pomoc prawna dla osób zainteresowanych opieką zastępczą
(zarówno drogą telefoniczną, e-mailową, jak i w kontaktach indywidualnych z klientami). Ogółem w projekcie
udzielono pomocy w 56 sprawach. Sprawy zgłaszane do Stowarzyszenia dotyczyły zarówno adopcji, jak i
5
tworzenia i funkcjonowania rodzin zastępczych. Zgłaszane były zarówno przez osoby zainteresowane
sprawowaniem opieki zastępczej, jak i przez rodziny biologiczne zmuszone oddać dziecko lub których
dziecko zostało odebrane na podstawie orzeczenia Sądu. W jednej ze spraw zostaliśmy poproszeni o
przyłączenie się do procedury sądowej, w dwóch jako Stowarzyszenie skierowaliśmy pisma do Sądu z
opisem znanej nam sytuacji dziecka. Jedenaście prowadzonych spraw dotyczyło rodzin zastępczych
spokrewnionych (głównie chodziło o napisanie wniosku lub wniesienie powództwa alimentacyjnego).
Dwanaście spraw dotyczyło procedury adopcyjnej (najczęściej mąŜ matki chciał zaadoptować dziecko z jej
wcześniejszego związku). Pozostałe sprawy dotyczyły szeroko rozumianej problematyki opieki zastępczej
(problemy z uzyskaniem zasiłków na dziecko, z alimentami, sprawy sądowe o rozwiązanie opieki zastępczej,
problemy w kontaktach z rodziną biologiczną, problemy z wyjazdem z dzieckiem za granicę). Kilka spraw
dotyczyło nieprawidłowego funkcjonowania istniejącej rodziny zastępczej (problemy lokalowe, problemy w
kontakcie z WCPR, problem wyjazdu z dziećmi za granicę itp), kilka opieki prawnej nad dzieckiem
(uprawnień i obowiązków rodzin, które chcą tą opiekę sprawować lub juŜ ją sprawują). Pięć spraw dotyczyło
dzieci cudzoziemskich o nieuregulowanym statusie prawnym w Polsce. Prowadzimy teŜ sprawę dwóch
kobiet, które zdecydowały się oddać dziecko do adopcji.
W związku z niejasnościami, jakie pojawiają się w przepisach, Stowarzyszenie nawiązało
współpracę z Departamentem ds. Kobiet, Rodziny i Przeciwdziałania Dyskryminacji w Ministerstwie Pracy i
Polityki Społecznej, w celu uruchomienia procedury zmian do ustawy o pomocy społecznej oraz
wprowadzenia nowej ustawy o rodzinnej opiece zastępczej.
Wiele ze zgłaszanych spraw Stowarzyszenie uznało za sprawy precedensowe, w których zamierza
wesprzeć klientów w walce o ich prawa, tak aby poprzez nie doprowadzić do zmiany przepisów. Do spraw
precedensowych, jakie trafiły do Stowarzyszenia, zaliczyć moŜna: brak drogi odwoławczej od decyzji o
odmowie podpisania umowy na rodzinę zawodową, nieuwzględniane przez ZUS lat pracy jako rodzina
zastępcza zawodowa, kwestie stosowania kar cielesnych przez rodziny zastępcze czy negatywna opinia
ośrodka pomocy społecznej rozstrzygająca merytorycznie sprawę o ustanowienie rodziny zastępczej.
W trakcie realizacji programu Stowarzyszenie nawiązało współpracę z wieloma organizacjami
pozarządowymi zajmującymi się tematyką rodzinnych form opieki zastępczej. Są to m.in. Fundacja
„Przyjaciółka”, Krajowy Ośrodek Adopcyjno – Opiekuńczy TPD w Warszawie, Towarzystwo „Nasz Dom",
Fundacja Rodzin Adopcyjnych. Współpraca ta polega na wzajemnym konsultowaniu problemów związanych
z rodzicielstwem zastępczym, a takŜe rozpowszechnianiu informacji o działalności ww. organizacji.
Została nawiązana takŜe bliŜsza współpraca z Warszawskim Centrum Pomocy Rodzinie, efektem
której będzie m.in. wydanie w 2007 r. praktycznego komentarza do przepisów o rodzinnych formach opieki
zastępczej.
Skarga do Strasburga
Stowarzyszenie zaangaŜowało się równieŜ w sprawę stosowania przemocy względem małoletnich dzieci
przebywających w placówce Socjalizacyjnej „Panda” w Kozienicach. Stowarzyszenie monitorowało przebieg
sprawy karnej, a po jej umorzeniu zdecydowało się zaskarŜyć zapadłe w niej rozstrzygnięcie do
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. W skardze Stowarzyszenie zarzuca władzom
polskim naruszenie między innymi art. 3, 6, 8, 13 i 14 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Podstawowym zarzutem jest przyzwolenie na stosowanie kar cielesnych względem małoletnich
przebywających w placówkach. Pomimo iŜ fakt ten został udowodniony, prokurator nie uznał tego za
naruszenie prawa. Kolejnym zarzutem był brak odpowiednich mechanizmów doboru personelu
zatrudnianego w placówkach, jak równieŜ brak mechanizmów kontroli nad sprawowanymi standardami
opieki. Nadto zarzucono postępowaniu szereg błędów proceduralnych, jak chodźmy nieprawidłowe
przesłuchanie dzieci, niepowiadomienie o toczącym się postępowaniu rodziców małoletnich czy brak
odpowiedniej reprezentacji interesów małoletnich. Skarga została wysłana do Strasburga z numerem
40550/06, 6 grudnia 2006 roku. Mamy nadzieje, Ŝe zwróci ona uwagę władz Polski na nieprawidłowości
dotyczące funkcjonowania placówek socjalizacyjnych oraz na nagminne łamanie praw małoletnich do
wolności od stosowania kar cielesnych.
ZałoŜenia do projektu ustawy o rodzinnej opiece zastępczej
W listopadzie i grudniu Stowarzyszenie w ramach współpracy z Departamentem ds. Kobiet, Rodziny i
Przeciwdziałania Dyskryminacji Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej oraz Koalicją na rzecz Rodzinnej
Opieki Zastępczej przygotowywało załoŜenia do projektu ustawy o rodzinnych formach opieki zastępczej. W
chwili obecnej załoŜenia są w uzgodnieniach międzyresortowych. W lutym zostaną przedłoŜone na
Komitecie Rady Ministrów. Do czerwca 2007 roku ma być gotowy projekt ustawy. Stowarzyszenie będzie
brało czynny udział w przygotowaniu i konsultacjach tego projektu.
Uruchomienie telefonu interwencyjnego
Nowym projektem realizowanym od grudnia 2006 r., jest uruchomienie ogólnopolskiego telefonu
interwencyjno – informacyjnego dla osób zainteresowanych zastępczym rodzicielstwem. Telefon o numerze
022 625-76-40 jest dostępny codziennie przez 5 godzin. W tym czasie dyŜurują przy nim konsultanci. Poza
6
godzinami dyŜurów na automatycznej sekretarce jest udzielona informacja o dostępnym telefonie
komórkowym. Osoby dyŜurujące przy telefonie udzielają informacji dotyczących rodzinnych form opieki
zastępczej. W ramach innych projektów Stowarzyszenia w najwaŜniejszych sprawach będą takŜe udzielane
porady, a w określonych sytuacjach podejmowane interwencje. Telefon jest finansowany ze środków
Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.
Udział konferencjach i obecność w mediach
W dniu 15 grudnia 2006r. odbyła się ogólnopolska konferencja „Reforma systemu opieki zastępczej nad
dziećmi. Rezultaty, oczekiwania, kierunki zmian”, zorganizowana przez Instytut Spraw Publicznych (ISP)
przy współpracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. W trakcie konferencji przedstawiciele
Stowarzyszenia brali udział w dyskusji panelowej i prezentowali załoŜenia do ustawy o rodzinnych formach
opieki zastępczej.
W związku ze sprawą placówki socjalizacyjnej „Panda” w Kozienicach przedstawiciel
Stowarzyszenia dwukrotnie udzielał wywiadów dla mediów („Chwila dla ciebie”, „Przekrój”). W tej chwili
przygotowywany jest przez tygodnik „Przekrój” większy materiał na temat losów dzieci pokrzywdzonych w tej
sprawie.
pracownice sekcji: Małgorzata Łojkowska, Agnieszka Kwaśniewska,
Małgorzata Pomarańska-Bielecka, GraŜyna Starzyńska, Sabina Stasiak
SEKCJA SPRAWIEDLIWOŚCI NAPRAWCZEJ
koordynatorka sekcji: Maria Niełaczna
Szkoła Sprawiedliwości Naprawczej – I edycja
Szkoła Sprawiedliwości Naprawczej jest prowadzona przez Stowarzyszenie wspólnie z Instytutem Nauk
Prawnych Polskiej Akademii Nauk. I edycja rozpoczęła się 22 lutego 2006 r., a zakończyła się 16 czerwca
2006 r. Do opieki merytorycznej nad zajęciami została powołana Rada Programowa Szkoły SN, której
przewodniczącą została prof. Dobrochna Wójcik (INP PAN), a w jej skład weszli ponadto: dr Michał Fajst
(WPiA UW, SIP), Dorota Rowicka (IPSiR UW) oraz Witold Klaus (INP PAN, SIP) jako sekretarz.
Do Szkoły SN zostało zakwalifikowanych 15 studentów z róŜnych wydziałów szkół wyŜszych, z
kierunków humanistycznych takich jak: prawo, socjologia, pedagogika, resocjalizacja. Ponadto w
seminariach i warsztatach brało udział dwóch funkcjonariuszy SłuŜby Więziennej, w którymi Stowarzyszenie
planowało efektywną współpracę na rzecz wprowadzania mediacji i sprawiedliwości naprawczej do
jednostek penitencjarnych w okręgu warszawskim. Pomysł zaproszenia i zaangaŜowania więzienników
okazał się bardzo trafny.
Zajęcia organizowane były w trybie seminaryjnym, przez kolejne 14 tygodni. KaŜde zajęcia były
poświęcone odrębnej tematyce z zakresu sprawiedliwości naprawczej w Polsce i na świecie, która była
przedstawiana z punktu widzenia zarówno teoretyków jak i praktyków. KaŜde zajęcia prowadziła inna osoba
– ekspert w danym temacie, m.in. dr Janina Waluk z Polskiego Centrum Mediacji, dr Agata Gójska ze
Stowarzyszenia Mediatorów Rodzinnych, specjalizująca się w mediacjach rodzinnych, Rafał Cebula sędzia
SR w Będzinie, doskonały praktyk z zakresu mediacji cywilnych, Aleksandra Winiarska, specjalizująca się w
temacie negocjacji. W programie Szkoły SN zostały ponadto uwzględnione dwudniowe warsztaty dla
studentów, podczas których mieli oni okazję pracować nad zagadnieniem mediacji oraz sesji sprawiedliwości
naprawczej w sposób interaktywny. Warsztaty pozwoliły im nabyć niezbędne umiejętności komunikacyjne do
pracy mediatora i zarządzającego konfliktem, a takŜe doświadczyć sensu przywracania odpowiedniego
znaczenia słowom w relacjach między ludźmi.
Jednym z warunków zaliczenia Szkoły SN było napisanie eseju na samodzielnie wybrany przez
siebie temat z zakresu sprawiedliwości naprawczej pod kierunkiem i pomocą członka Rady Programowej
Szkoły SN. Eseje, które powstały, odznaczały się zrozumieniem opisywanego tematu i za zgodą autorów
niektóre z nich zostaną umieszczone na stronie internetowej Stowarzyszenia.
Informacja o naszej Szkole SN została takŜe przesłana i umieszczona na stronie internetowej
Restorative Justice Forum, organizacji zrzeszającej praktyków, teoretyków i pasjonatów sprawiedliwości
naprawczej.
Współpraca ze Stowarzyszeniem PRYZMAT
przy tworzeniu Zespołu mediatorów w Suwałkach
W ramach projektu „Zgoda buduje” sponsorowanego ze środków programu Phare 2003 „Wzmocnienie
systemu wymiaru sprawiedliwości” oraz Ambasady Królestwa Niderlandów realizowanego przez
Stowarzyszenie PRYZMAT we współpracy z naszym Stowarzyszeniem, grupa naszych trenerów –
mediatorów przygotowała program szkoleniowo – warsztatowy, którego celem było profesjonalne
7
przygotowanie Zespołu mediatorów uprawnionych do prowadzenia mediacji w sprawach karnych, nieletnich
oraz cywilnych, w tym takŜe rodzinnych. W trakcie trzech trzydniowych zjazdów nasi trenerzy – mediatorzy
szkolili przedstawicieli społeczności w Suwałkach, o róŜnych zawodach i doświadczeniach: kuratorów,
pedagogów, straŜników straŜy miejskiej, aplikantów sądowych, psychologów, wolontariuszy, chętnych i
przekonanych do idei oraz praktyki mediacji.
Szkolenia były przeprowadzone interaktywnymi metodami pracy, dostarczały niezbędnej wiedzy oraz
umiejętności z zakresy technik rozwiązywania konfliktów, negocjacji i mediacji. W ramach warsztatów
uczestnicy brali udział w licznych symulacjach pracując na przykładach rzeczywistych konfliktów oraz
mediacji, co podnosiło jakość i celowości szkolenia. Dodatkowo przez kolejne dwa weekendy zostały
zorganizowane konsultacje indywidualne i grupowe dla uczestników szkoleń. Podczas prowadzonych
konsultacji uczestnicy mogli dzielić się swoimi wątpliwościami z trenerami – mediatorami, precyzyjnie
omawiać poruszone na szkoleniach tematy oraz otrzymywać precyzyjne informacje dotyczące przebiegu
postępowania mediacyjnego, zarówno w sprawach karnych jak i cywilnych.
Przeprowadzona po zajęciach ewaluacja programu szkoleniowo – warsztatowego ujawniła, Ŝe
zarówno zagadnienia poruszane i przekazane podczas wspólnych zajęć jak równieŜ część warsztatowa, w
tym interaktywne metody pacy oraz symulacje, stanowią atut szkoleń prowadzonych przez Stowarzyszenie i
cieszą się uznaniem.
Zwieńczeniem całego programu była konferencja w Suwałkach zorganizowana dla sędziów,
prokuratorów, policjantów i innych słuŜb społecznych, która głównie miała na celu promowanie stosowania
przez nich mediacji m.in. w celu usprawnienia działania aparatu wymiaru sprawiedliwości oraz realizacji
uprawnień obywateli, zwłaszcza tym, którzy są w konflikcie i potrzebują kompleksowego rozwiązania
wspólnych problemów, a takŜe ofiar przestępstw.
Porady prawne dla mediatorów
W okresie grudzień 2005 – listopad 2006 przy wsparciu Programu Edukacji Prawnej Fundacji im. Stefana
Batorego, nasi prawnicy realizowali projekt porad prawnych dla mediatorów. W ramach projektu
współpracowaliśmy takŜe z Polskim Centrum Mediacji. Dzięki projektowi mediatorzy z całej Polski mogli
kontaktować się (drogą elektroniczną, telefoniczną i osobiście w siedzibie SIP) z naszymi prawnikami oraz
konsultować z nimi postanowienia ugód stron, co okazało się niezmiernie waŜne dla oceny ich skuteczności
prawnej, zwłaszcza w sprawach cywilnych.
Nasi prawnicy pomagali w redagowaniu ugody, aby była zgodna z prawem, a takŜe jasno i
prawidłowo sformułowana, w taki sposób, aby sędzia mógł ją zatwierdzić. Pomysł zrealizowanego programu
zrodził się zwłaszcza w kontekście wprowadzenia nowych przepisów o mediacji cywilnej i trudności, jakie się
mogły w związku z tym pojawić w praktyce mediatorów. Znaczna część mediatorów nie jest prawnikami, a
ustawodawca postawił przed nimi obowiązek starannego działania, w tym takŜe zagwarantowania, Ŝe
przeprowadzona w jego obecności mediacja oraz zredagowana z jego pomocą ugoda będą uwzględniały
przepisy prawa (cywilnego oraz karnego) i w ten sposób przyniosą skutki prawne, spodziewane przez strony.
Mediatorzy potrzebują odpowiedniego wsparcia prawnego, aby poinformować Strony o skutkach prawnych
zawartej przez nie ugody. Dlatego usługi prawnika i prowadzone przez niego konsultacje oraz porady
spotkały się z duŜym poparciem i pozytywną odpowiedzią środowiska mediatorów.
ChociaŜ projekt objął całą Polskę, większość pytań i próśb o konsultacje pochodziła z Warszawy lub
innych większych miast, w których pręŜnie działają ośrodki mediacji. Niemniej jednak treść merytoryczna
projektu (zakres pytań, ich szczegółowość, pokazujące nowe problemy i obszary badawcze instytucji
mediacji) zgromadzona w czasie jego trwania niezwykle wzbogaciła wiedzę na temat praktyki i przepisów
dotyczących mediacji w sprawach karnych i cywilnych, w tym zwłaszcza rodzinnych. Uwidoczniła równieŜ
relacje między mediacją jako alternatywną metodą rozwiązywania konfliktów a organami wymiaru
sprawiedliwości i celami, do których osiągnięcia dąŜą.
Część najciekawszych porad zostanie umieszczonych na stronie internetowej Stowarzyszenia. W
ramach projektu powstały dwa artykuły dotyczące odpowiednio mediacji w sprawach rodzinnych oraz w
sprawach karnych, które będą opublikowane w kwartalniku „Mediator”.
Realizowany przez nas projekt wyszedł naprzeciw potrzebom i oczekiwaniom zarówno środowiska
mediatorów, jak równieŜ stron uczestniczących w mediacji, które miały gwarancje rzetelnego
przeprowadzenia postępowania mediacyjnego, w tym poprawności skonstruowanej przez siebie ugody
pozasądowej. Projekt sprzyjał takŜe sędziom i prokuratorom, prowadzących postępowania, którzy w jego
trakcie posyłali sprawy do mediacji, w rezultacie której strony stawały się aktywnymi i świadomymi swoich
uprawnień oraz obowiązków uczestnikami tych postępowań. Nawet jeśli do ugody nie doszło, strony były
bardziej świadome, przygotowane i chętne do samodzielnego oraz szybkiego rozwiązania konfliktu, a w
konsekwencji zawarcia porozumienia.
W trakcie całego projektu udzielono 218 porad, w tym z zakresu:
prawa cywilnego – 100 porad,
prawa rodzinnego – 49 porad,
prawa karnego – 60 porad,
prawa dla nieletnich – 9 porad.
8
Pomimo zakończenia projektu, a prawnicy naszego O-Środka nadal udzielają zainteresowanym mediatorom
odpowiedzi drogą telefoniczną, elektroniczną i osobiście.
PilotaŜowe zajęcia dla dzieci i młodzieŜy szkolnej w Legionowie
W maju 2006 r. w gimnazjum w Legionowie dwie mediatorki naszego Stowarzyszenia: Dorota Jaworska oraz
Maria Niełaczna na zaproszenie nauczycielki Beaty Narel, przeprowadziły zajęcia pilotaŜowe dla dwóch grup
uczniów na temat mediacji i rozwiązywania konfliktów bez uŜycia przemocy.
Zajęcia były prowadzone technikami interaktywnymi przy duŜym zaangaŜowaniu uczniów, którzy
chętnie odgrywali scenki, rozwiązywali postawione im problemy, a takŜe uczyli się współpracować ze sobą
przy ich rozwiązywaniu. Efektem zajęć było przekazanie wiedzy i umiejętności niezbędnych w samodzielnym
i dojrzałym radzeniu sobie z sytuacjami konfliktowymi, zainicjowanie konkursu „Mediacja na wesoło” i
zmotywowanie szkolnej młodzieŜy do rozwijania nabytej wiedzy oraz zdolności podczas godzin
wychowawczych.
„Powrót do domu – zastosowanie sprawiedliwości naprawczej w integracji społecznej nieletnich
sprawców czynu karalnego”
Ze środków programu Phare 2003 „Wzmocnienie systemu wymiaru sprawiedliwości” braliśmy udział w
projekcie prowadzonym przez Polskie Centrum Mediacji (PCM), mającym na celu wprowadzenie sesji
naprawczych z udziałem nieletniego do zakładów poprawczych. W opracowaniu koncepcji z ramienia
Stowarzyszenia brał udział Witold Klaus. Część szkoleniowo – warsztatową prowadziła Maria Niełaczna we
współpracy z mediatorami z PCM.
Projekt „Powrót do domu – zastosowanie sprawiedliwości naprawczej w integracji społecznej
nieletnich sprawców czynu karalnego” był skierowany do nieletnich sprawców czynów karalnych
przebywających w zakładach poprawczych, ośrodkach szkolno-wychowawczych lub podopiecznych
kuratorów sądowych. W ramach projektu szkoliliśmy osoby pracujące z nieletnimi (wychowawców,
psychologów, przedstawicieli powiatowych centrów pomocy rodzinie, kuratorów), przygotowując ich do
udziału w sesjach sprawiedliwości naprawczej. ZałoŜeniem projektu był udział nieletnich w sesjach
sprawiedliwości naprawczej, dzięki któremu mogli zrozumieć szkodę, jaką wyrządzili drugiej osobie lub
swoim najbliŜszym i przejąć odpowiedzialność za kształtowanie swojej sytuacji po powrocie do społeczności
i rodziny.
Ogromnym plusem opracowanej i sprawdzonej koncepcji jest to, Ŝe moŜe być ona przeszczepiana
na inne grupy zawodowe pracujące z młodzieŜą, jak i na samą młodzieŜ mającą trudności z adaptacją i
relacjami społecznymi.
Działania na rzecz upowszechniania wiedzy o mediacji i jej wprowadzania
Stowarzyszenie nawiązało współpracę z przedstawicielami róŜnych grup zawodowych, które w większości
naleŜą do tzw. słuŜb społecznych, zwłaszcza z kuratorami i policjantami. W minionym roku trwały
przygotowania do wprowadzenia mediacji w praktyce policjantów jednostek Komendy Stołecznej Policji.
Napisaliśmy projekt szkoleniowo – warsztatowy, którego celem jest m.in. edukacja funkcjonariuszy Policji w
zakresie mediacji w sprawach karnych i w sprawach cywilnych, w tym rodzinnych. Z wcześniejszych rozmów
z policjantami wynika, Ŝe na co dzień w swojej pracy spotykają się z róŜnymi konfliktami między członkami
rodzin, sąsiadami, innymi członkami społeczności lokalnych. Konflikty te niekoniecznie muszą być
rozwiązane środkami karnymi. Poza tym, mediacja jako alternatywna metoda rozwiązywania konfliktów, a
takŜe konstruktywna reakcja władzy publicznej na czyn, który moŜe być uznany za przestępstwo, w postaci
umoŜliwienia stronom konfliktu samodzielnego rozwiązania sporu, staje się międzynarodowym standardem i
jednoczenie uprawnieniem jednostek. Prawo do mediacji jest wpisane w pouczenie o prawach i
obowiązkach pokrzywdzonego i sprawcy przestępstwa, które policja przedstawia w kaŜdym prowadzonym
przez siebie postępowaniu.
Od kwietnia do grudnia członkowie sekcji prowadzili rozmowy z kierownictwem KSP na temat
wykorzystania mediacji w praktyce policyjnej. Przyszły rok okaŜe się sprawdzianem dla obydwu stron
dialogu.
Z podobną ofertą dotyczącą szkoleń i warsztatów z zakresu mediacji oraz innych form
pozasądowych rozwiązywania konfliktów dotarliśmy w roku 2006 do kuratorów Sądów Rejonowych w
Warszawie oraz w Wołominie. Często w swojej pracy z podopiecznymi skazanymi bądź rodzinami widzą oni
potrzebę kompleksowej pomocy i opieki, między innymi takŜe poprzez umoŜliwienie im udziału w mediacji.
Nasi mediatorzy w okresie kwiecień – listopad 2006 r. odbyli kilka rozmów mających na celu zawiązanie
ścisłej współpracy między Stowarzyszeniem oraz O-Środkiem Mediacji utworzonym przy SIP a kuratorami z
wymienionych sądów. Przygotowali takŜe dokładny zakres tematyczny szkoleń i opracowali wstępne
scenariusze zajęć i warsztatów. W przyszłym roku nasi mediatorzy przystąpią do ich realizacji.
Działania te prowadzone są w ramach projektu „Prawo w działaniu” współfinansowanego ze
środków Funduszu Inicjatyw Obywatelskich.
9
O-Środek Mediacji przy Stowarzyszeniu Interwencji Prawnej
W maju i czerwcu 2006 r. Stowarzyszenie zostało wpisane na listy organizacji uprawnionych do prowadzenia
mediacji w sprawach karnych, cywilnych i nieletnich w obu sądach okręgowych, działających na terenie
Warszawy. Pomimo sezonu wakacyjnego odnotowaliśmy swój pierwszy sukces – przeprowadziliśmy
pierwszą mediację w sprawie nieletniego sprawcy czynu karalnego.
W ramach mediacji odbyły się dwa spotkania wstępne, odrębne z kaŜdą ze stron oraz dwa spotkania
mediacyjne „twarzą w twarz”. Pomimo niezawarcia ugody obydwie strony doszły do częściowego
porozumienia, wyjaśniły przyczyny zdarzenia, sprawca przeprosił dwie pokrzywdzone.
Pod koniec roku Zespół mediatorów opracował zarys strategii rozwoju O-Środka mediacji, aby stał
się bardziej znany i dostępny zarówno stronom mediacji – zwykłym obywatelom, jak i sądom, prokuratorom i
innym słuŜbom społecznym. Wydrukowaliśmy takŜe ulotkę o mediacji w sprawach karnych i cywilnych dla
obywateli, którzy szukają pomocy w rozwiązaniu konfliktów i problemów.
Udział w Międzynarodowej Konferencji COST
W dniach 22 – 24 listopada w Warszawie w WyŜszej Szkole Zarządzania, miała miejsce konferencja
międzynarodowa „Restorative Justice Research in Europe: Outcomes and Challenges”, będąca
posumowaniem kilkuletniej pracy zespołu praktyków i teoretyków z państw europejskich zrzeszonych w
inicjatywie COST Action 21. Konferencja była zorganizowana przez COST i Polskie Towarzystwo
Kryminologiczne im. Prof. S. Batawii. Członkiem COST była Maria Niełaczna.
pracownicy sekcji: Anna Fiszer-Nowacka, Dorota Jaworska, Witold Klaus, Agnieszka Kwaśniewska,
Maria Niełaczna, Paweł Waszkiewicz, Aleksandra Winiarska
SEKCJA „WOLNOŚĆ”
koordynatorka sekcji: Maria Niełaczna
Ochrona praw i wolności człowieka. Interwencje w sprawach indywidualnych
W minionym roku podjęliśmy kilka interwencji w sprawach indywidualnych, w których istniało duŜe
prawdopodobieństwo zagroŜenia lub naruszenia praw i wolności człowieka. Występowaliśmy do władz
publicznych z petycjami oraz wnioskami, w niektórych sprawach prowadziliśmy dialog w celu wyjaśnienia
sytuacji prawnej danej osoby, przygotowaliśmy cztery opinie przyjaciela sądu. Nasze interwencje dotyczyły
kwestii ułaskawienia, istnienia niebezpieczeństwa odebrania matce dzieci i umieszczenie ich w placówce,
ryzyka oddania dziecka do adopcji pomimo braku przesłanek oraz wbrew zasadzie dobra dziecka,
nieadekwatnej opieki medycznej nad młodocianym więźniem z zaburzeniami psychicznymi, aresztu
zastosowanego wobec matki nowo narodzonego dziecka, skargi do Komitetu Zapobiegania Torturom.
Monitoring posiedzeń sądów penitencjarnych
Nasz zespół monitoringowy, złoŜony z pracowników naukowych z Wydziału Prawa i Administracji (dr Michał
Fajst), Polskiej Akademii Nauk (Dagmara Woźniakowska) oraz Stowarzyszenia Interwencji Prawnej (Maria
Niełaczna), opracował koncepcję monitorowania posiedzeń sądów penitencjarnych, a zwłaszcza stosowania
przez nich przesłanek warunkowego przedterminowego zwolnienia. Z rozmów przeprowadzonych ze
skazanymi i funkcjonariuszami SłuŜby Więziennej wynikało, Ŝe przesłanki te są róŜnie przez sędziów
interpretowane i stosowane, często w sposób nie uwzględniający rzeczywistej sytuacji skazanego, jego
potrzeb i uprawnień. W ramach projektu chcielibyśmy zbadać rzetelność stosowania przez sąd penitencjarny
przepisów o warunkowym przedterminowym zwolnieniu skazanych, którzy odbywają karę pozbawienia
wolności w jednostkach penitencjarnych naleŜących do właściwości miejscowej wydziałów penitencjarnych
sądów okręgowych dla Warszawy i Warszawy Pragi.
Z jednej strony monitoring pozwoliłby na ustalenie co kryje się pod pojęciem „pozytywnej prognozy”,
która w świetle obowiązujących przepisów prawa jest niezbędną i decydującą przesłanką udzielenia bądź
nieudzielania wcześniejszego zwolnienia z zakładu karnego. Z drugiej strony planowaliśmy takŜe przyjrzeć
się i poddać merytorycznej ocenie sposób stosowania prawa, jak i kultury posiedzenia (sposobu, w jaki
komunikują się uczestnicy postępowania, zwłaszcza sposobu, w jaki sędzia wyjaśnia wnioskodawcy motywy
postanowienia podjętego w jego sprawie) oraz sposób etycznego zachowania uczestników posiedzenia
(adwokatów, kuratorów, sędziego, skazanego). Projekt będzie realizowany w zaleŜności od przyznanych
dotacji.
Monitoring działania ustawy o kompensacie państwowej,
przysługującej ofiarom niektórych przestępstw umyślnych
Prowadzony jest on w ramach projektu „Kompensata dla ofiar przestępstw – prawo a praktyka”
finansowanego ze środków Fundacji im. Stefana Batorego. Ustawa o kompensacie została uchwalona w
dniu 7 lipca 2005 r. Do tej pory nie przeprowadzono Ŝadnych badań na temat jej faktycznego stosowania; nie
10
przyglądano się, na ile spełnia ona załoŜone cele i wyrównuje straty ofiary wywołane przestępstwem. Celem
wprowadzenia ustawy było polepszenie prawnej i rzeczywistej sytuacji pokrzywdzonego. Do polskiego
postępowania karnego wprowadzono szereg instytucji, które zrównują jego pozycję z pozycją sprawcy
przestępstwa, a takŜe pomagają realizować uprawnienia w zakresie aktywnego uczestnictwa w wymiarze
sprawiedliwości i wpływania na własną sytuację faktyczną oraz procesową, równieŜ w zakresie uzyskania
właściwej rekompensaty. NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe przywołana ustawa w istotny sposób wypełnia lukę w polskim
systemie prawnym i jednocześnie w systemie pomocy ofiarom przestępstw. Niemniej jednak jest to nowy
instrument, a przez to nieznany szerszej i uprawnionej grupie odbiorców (samym osobom pokrzywdzonym
oraz ich rodzinom, osobom zajmującym się ich problemami, np. kuratorom, organizacjom działającym na
rzecz ofiar przestępstw), a w konsekwencji dla nich niedostępny. Warto takŜe podkreślić, Ŝe sama ustawa,
nakładając wiele obowiązków i zadań na organy państwa (sądy oraz prokuraturę), nie reguluje, w jaki
sposób będzie monitorowane udzielanie rekompensaty ofiarom, pozostawiając tę kwestię praktyce. W
związku z tym Zespół badawczy naszego Stowarzyszenia, to jest Witold Klaus, Michał Fajst oraz Maria
Niełaczna, pod opieką merytoryczną prof. Dobrochny Wójcik z Instytutu Nauk Prawnych PAN oraz z pomocą
sędziego Sądu Rejonowego w Będzinie Rafała Cebuli, przygotuje analizę prawną przepisów ustawy, ankietę
badawczą i przeprowadzi badania akt zakończonych spraw sądowych w przedmiocie orzekania o
kompensacie państwowej.
Koordynator projektu, Maria Niełaczna zwróciła się w listopadzie do Ministerstwa Sprawiedliwości z
prośbą o nadesłanie danych statycznych, ile w minionym okresie czasu od chwili wejścia ustawy w Ŝycie,
przeprowadzono postępowań, ile wypłacono kompensat i w jakiej wysokości. Otrzymane dane, jak równieŜ
wymienione wcześniej działania pozwolą na kompleksowe monitorowanie praktyki orzekania w zakresie
kompensaty państwowej dla ofiar niektórych przestępstw umyślnych z uŜyciem przemocy.
Realizacja projektu i zbadanie działania omawianej ustawy stają się o tyle waŜna, Ŝe aktualnie
opracowany jest projekt jej zmiany, a tryb sądowego przyznawania kompensat ma się zmienić na tryb
administracyjny. Pozwoli to na porównanie jednego i drugiego sytemu.
W ramach projektu, poza badaniami przygotowana będzie analiza prawna przepisów o kompensacie
oraz wydany zostanie plakat informacyjny dla obywateli wyjaśniający sposoby i moŜliwości korzystania z tej
formy pomocy dla ofiar przestępstw.
Porady prawne w Fundacji Sławek
W minionym roku nasz prawnik, Maria Niełaczna, pracował w Fundacji Sławek, która w ramach prowadzonej
przez siebie poradni rodzinnej dostarcza fachowej i kompleksowej pomocy osobom skazanym, zwłaszcza
tym, którzy przebywają lub przebywali w więzieniach i nie mogą liczyć na bezpłatną poradę. Fundacja
pomaga takŜe rodzinom osób skazanych.
Prawnik udziela porad osobiście w siedzibie Fundacji, listownie, drogą telefoniczną i elektroniczną.
Zgodnie ze standardami udzielania porad SIP, pomaga w przygotowaniu odpowiednich pism i pośredniczy w
załatwianiu spraw związanych z wyjaśnieniem i uregulowaniem sytuacji prawnej osoby skazanej.
Dzięki poradom i bezpośrednim kontaktom z osobami, których problemy niekiedy ocierają się o
naruszenia ich osobistych praw i wolności, jest moŜliwe podejmowanie przez Stowarzyszenie interwencji w
sprawach, w których okoliczności wskazują na ryzyko naruszenia lub na naraŜenie tych uprawnień.
Interwencje są podejmowane w postaci nawiązanego i prowadzonego następnie dialogu z władzami
publicznymi, mającym na celu wyjaśnienie problematycznych kwestii (np. z władzami zakładu karnego),
przygotowanie opinii prawnej przyjaciela sądu (amicus curiae), pomoc osobie w napisaniu skargi, wniosku,
prośby. Dzięki tym bezpośrednim kontraktom pojawia się takŜe moŜliwość prowadzenia litygacji
strategicznych.
Działanie na rzecz obywateli
W minionym roku przygotowaliśmy i zaczęliśmy realizację projektu szkoleniowo – warsztatowego „Prawo w
działaniu”, współfinansowanego ze środków Funduszu Inicjatyw Obywatelskich, który docelowo słuŜy
usprawnieniu poradnictwa i rzecznictwa obywatelskiego poprzez codzienną pracę słuŜb społecznych,
zwłaszcza Policji i kuratorów.
Dzięki projektowi funkcjonariusze Policji na obszarze działania KSP zostaną przeszkoleni z
wybranych tematów prawa, w tym zwłaszcza praw i wolności człowieka, wywiązywania się z pozytywnych
obowiązków oraz granic swoich uprawnień. Wiedza ta jest niezbędna w kontaktach z obywatelami i przynosi
korzyści zarówno jednej jak i drugiej stronie. Funkcjonariusze nabędą takŜe wiedzę na temat technik
postępowania w sytuacjach konfliktowych i umiejętności mediacyjne. W ten sposób będą lepiej przygotowani
do kontaktów i pracy z osobami i grupami, które są szczególnie zagroŜone wykluczeniem społecznym, a
takŜe zdobędą pewność co do granic władczej ingerencji.
W przyszłym roku Zespół naszych prawników przystąpi do realizacji szkoleń. W ramach programu
od grudnia został uruchomiony Punkt konsultacyjny, do którego policjanci i kuratorzy mogą się zwracać z
pytaniami prawnymi z zakresów tematycznych poruszanych na szkoleniu.
Udział w konferencjach
11
Członkowie sekcji „Wolność” w 2006 r. uczestniczyli w trzech konferencjach: „Dostęp do wymiaru
sprawiedliwości – Równość broni w postępowaniach sądowych”, III Ogólnopolska konferencja "Pomoc
dzieciom - ofiarom przestępstw” oraz „Ofiary zabójstw”.
pracownicy sekcji: Michał Fajst, Anna Fiszer-Nowacka, Witold Klaus,
Maria Niełaczna, Dagmara Woźniakowska
SEKCJA EDUKACYJNA
koordynatorka sekcji: Dagmara Woźniakowska
Program „Wychowanie zamiast kary –
reforma wymiaru sprawiedliwości dla nieletnich”
Program był realizowany wspólnie z partnerem rosyjskim, Stowarzyszeniem „Sudyebno-Pravovaya Reforma”
(„Reforma sądowo prawna”) Jego celem było przybliŜenie Rosjanom polskiego modelu wymiaru
sprawiedliwości dla nieletnich. Sponsorem projektu była Fundacja im. Stefana Batorego (Program „EastEast”).
Pierwszym merytorycznym zadaniem projektu było napisanie opracowania pt. „Model polskiego
postępowania w sprawach nieletnich”. Jego celem było przybliŜenie partnerom rosyjskim polskich rozwiązań
w tym zakresie. Opracowanie zostało napisane przez Dagmarę Woźniakowską i Witolda Klausa.
Drugim komponentem projektu było zorganizowanie i przeprowadzenie wizyty studyjnej w
Warszawie. Wzięło w niej udział sześć osób: działaczy organizacji pozarządowych (“Pieriekrostok” i
“Sudyebno-Pravovaya Reforma”), psychologowie, prawnicy i sędzia. Goście wzięli udział w następujących
spotkaniach: seminarium wprowadzającym, zawierającym opis systemu postępowania sądowego dla
nieletnich w Polsce, wizycie w zakładzie poprawczym dla chłopców w Warszawie na Okęciu, wizycie w
sądzie rejonowym – Wydziale Rodzinnym i dla Nieletnich, wizycie w Fundacji „Sławek”, wizycie w Fundacji
„Dzieci Niczyje”, wizycie w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich (zespole ds. rodziny), wizycie w zakładzie
poprawczym dla dziewcząt w Warszawie Falenicy, wizycie w Biurze Kuratora Okręgowego – spotkanie z
kuratorami rodzinnymi, wizycie w Komendzie Stołecznej Policji. Spotkanie z policjantami z działów prewencji
i praw dziecka, wizycie w Polskim Centrum Mediacji, seminarium podsumowującym wizytę studyjną.
Trzecim zadaniem projektu była organizacja w Moskwie konferencji poświęconej róŜnym podejściom
i modelom wymiaru sprawiedliwości dla nieletnich w Rosji. Rosja jest państwem federalnym, które ma jedno
wspólne prawo dla całej Federacji, ale prawo to jest róŜnie interpretowane w poszczególnych częściach
Rosji. Dlatego właśnie w Rosji w ramach jednego systemu prawnego istnieją róŜne praktyki, modele i
programy adresowane do nieletnich. Konferencja miała na celu danie praktykom wymiaru sprawiedliwości
dla nieletnich pola do spotkania się i wymiany doświadczeń. W dniach 9-10 listopada 2006 r. w Moskwie
miała miejsce międzynarodowa konferencja “Wymiar sprawiedliwości dla nieletnich – róŜne podejścia i
modele”. Konferencja była zorganizowana przez Stowarzyszenie “Sudyebno-Pravovaya reforma” (“Reforma
Sądowo-Prawna”) wraz ze Stowarzyszeniem Interwencji Prawnej z Polski oraz Centrum społecznopsychologicznej adaptacji i rozwoju młodzieŜy “Pieriekrostok” („SkrzyŜowanie”), działającym przy
Moskiewskim Uniwersytecie Psychologiczno-Pedagogicznym. Konferencja była ogromnym sukcesem.
Byliśmy pod wraŜeniem poziomu dyskusji. Wspaniałym uczuciem było zobaczenie, Ŝe w Rosji, w ramach
tego samego systemu prawnego, prowadzonych jest tyle dobrych, wartościowych, alternatywnych
programów dla nieletnich. Dodatkową korzyścią płynącą ze zorganizowania tej konferencji była moŜliwość
spotkania licznych osób z Rosji, które wierzą w mądry wymiar sprawiedliwości dla nieletnich, edukację
zamiast kary i sprawiedliwość naprawczą. Nie tylko zresztą wierzą w te rzecz – wcielają je w Ŝycie.
Współpraca z Centrum Aktywności Społecznej PRYZMAT
W kwietniu 2006 r. Stowarzyszenie współpracowało przy realizowanym przez Centrum Aktywności
Społecznej PRYZMAT projekcie „W cieniu Temidy”. Jego efektem było wydanie ksiąŜki ze scenariuszami na
temat praw osób nieletnich „Z Temidą na ty” i przeprowadzenie warsztatów edukacyjnych dla nauczycieli.
Członkowie sekcji edukacyjnej byli współautorami podręcznika i trenerami na warsztatach.
W grudniu 2006 r. Michał Fajst i Dagmara Woźniakowska byli trenerami w czasie trzydniowych
warsztatów edukacyjnych dla nauczycieli, które odbyły się w Gawrych-Rudzie pod Suwałkami.
pracownicy sekcji: Michał Fajst, Witold Klaus, Dagmara Woźniakowska
12