Adam Waluś

Adam Waluś
Instytut Archeologii UW
Wierzenia i praktyki religijne zachodnich Bałtów we wczesnej epoce żelaza
Rozwój kultów solarnych jaki ma miejsce na rozległych terenach europejskich
zwłaszcza od mementu upowszechnienia się ciałopalnego obrządku pogrzebowego, znajduje
również potwierdzenie w źródłach łączonych z kulturą kurhanów zachodniobałtyjskich
/KKZB/ – archeologicznym odpowiednikiem kształtującego się u progu wczesnej epoki
żelaza zachodniego odłamu ludów bałtyjskich. Schematyczne symbole solarne w postaci tarcz
słonecznych z rozchodzącymi się od nich promieniami stanowią wówczas częsty ; motyw;
którym naznaczano ceramikę grobową, zwłaszcza czapkowate pokrywy popielnic. Solarna
symbolika była także utrwalana w kamiennej architekturze kurhanów i to nie tylko w postaci
pojedynczych
czy
zwielokrotnionych
kręgów
kamiennych.
Przykładem
bardziej
rozbudowanych struktur solarnych mogą być kh.VII i XI z cmentarzyska w Piórkowie, gm.
Płoskinia. W pierwszym z nich od umieszczonego centralnie ciałopalnego pochówka
bezpopielnicowego w owalnej obstawie kamiennej o wymiarach 3m x 1,6m x 0,8m
usytuowanej wzdłuż osi NW-SE rozchodziło się promieniście w kierunku pojedynczego
kręgu kamiennego o średnicy 12,5m, siedem rzędów kamieni. Sześć z nich składało się z 1011 warstw kamieni, siódmy natomiast z jednej tylko warstwy ułożonej na calcu, na poziomie
kręgu. W kh. XI /częściowo zniszczonym/ kamienna konstrukcja w formie skrzyni
o
wymiarach 4,7-4,7mx1,2x1,8m i wysokości 1-1,3. lecz bez jakichkolwiek śladów pochówka
wkopana została poniżej podstawy kurhanu i „zapieczętowana” promieniście rozchodzącymi
się w kierunku kręgu 6-7 rzędami kamieni.
W obrzędowości religijnej ludności KKZB ważną rolę odgrywały także kulty płodności i
urodzaju. Istnienie rozbudowanych i zorganizowanych tego rodzaju czynności kultowych
potwierdza odkryte w pn. partii rozległej wyspy położonej na Jez. Salęt / Wyszembork, gm.
Mrągowo, stan.II/ założenie sakralne składające się z rowu o dł.ok.160m okalającego
najwyższy punkt wyspy i rozmieszczonych równomiernie po jego wewnętrznej stronie 24
obiektów w postaci jam-palenisk, miejsc ciałopalenia(?) a także budowli mieszkalnych.
Znalezione w obrębie niektórych jam-palenisk zwęglone ziarna zbóż, wyselekcjonowane
kości zwierząt dzikich i hodowlanych oraz ciałopalne i nieopalone szczątki ludzkie pozwalają
z dość dużą dozą prawdopodobieństwa interpretować je jako pozostałości ofiar składanych
bóstwu lub bóstwom odpowiedzialnym za różne sfery życia. Unikatowy w swym charakterze
obiekt z Wyszemborka wskazuje również na istnienie wśród wczesnożelaznej społeczności
pn-wsch. Polski funkcjonariuszy kultu – osób inicjujących, organizujących i realizujących
stosowne praktyki religijne. Niektórzy z nich mogli też być po śmierci chowani w grobach o
solarnej architekturze, takich jak np. kh. VII z Piórkowa.
Rysujące się w świetle aktualnie posiadanych źródeł wierzenia i praktyki religijne ludności
KKZB nie odbiegały
jak się wydaje, w zasadniczy sposób od obserwowanych wśród
społeczności kultury łużyckiej /KŁ/ czy różnoczasowej jej kulturze pomorskiej /KP/. Pewną
różnicę stanowiło jednak
obowiązujące
na omawianym terenie
tabu utrwalania w
ilustracyjnej formie na ceramice grobowej treści doktryny religijnej i obrzędów, tak często
natomiast spotykane w KŁ a zwłaszcza KP.