szara sowa

przedstawia
oparty na autentycznych zdarzeniach,
przygodowo-miłosny film
w reżyserii
RICHARDA ATTENBOROUGH
SZARA SOWA
/GREY OWL/
w roli tytułowej
PIERCE BROSNAN
w głównej roli kobiecej
ANNIE GALIPEAU
POLSKA PREMIERA:
4 SIERPNIA 2000
1
OBSADA:
Archiebald Belaney - Archie Szara Sowa: PIERCE BROSNAN
Anahareo - Pony:
ANNIE GALIPEAU
Ned Biały Niedźwiedź:
NATHANIEL ARCAND
Harry Champlin:
VLASTA VRANA
Jim Wood:
DAVID FOX
Walter Perry:
CHARLES POWELL
Ada Belaney:
STEPHANIE COLE
Carrie Belaney:
RENEE ASHERSON
Cyrus Finney:
STEWART BICK
Jim Bernard:
GRAHAM GREENE
i inni
REALIZATORZY:
Reżyseria:
Scenariusz:
Zdjęcia:
Muzyka:
Scenografia:
Kostiumy:
Montaż:
Producenci:
Produkcja:
Dystrybucja międzynarodowa:
Dystrybucja w Polsce:
RICHARD ATTENBOROUGH
WILLIAM NICHOLSON
ROGER PRATT, BSC
GEORGE FENTON
ANTHONY PRATT
RENEE APRIL
LESLEY WALKER
JAKE EBERTS,
RICHARD ATTENBOROUGH,
CLAUDE LEGER
LARGO
ENTERTAINMENT, przy
współpracy
BEAVER/AJAWAAN
PRODUCTIONS, ALLIED
FILMMAKERS i TRANSFILM,
INC, WIELKA
BRYTANIA/KANADA 1999
LARGO ENTERTAINMENT INC
VISION FILM
DISTRIBUTION COMPANY
Film barwny (Astraltech; negatyw: Eastman Kodak, lab.:
Technicolor®), panoramiczny (Panavision®).
Dolby Stereo Digital/Dolby Stereo (w zależności od wyposażenia
kina)
Czas projekcji: 115 minut
Granica wieku: 15 lat
2
O FILMIE
Zamarznięte,
przykryte
grubą
warstwą
śniegu
jezioro
w
kanadyjskich lasach przemierza pieszo, na przywiązanych do
butów płozach, dwoje ludzi. Na przedzie idzie mężczyzna, kilka
metrów za nim - kobieta. On ma wieloletnie doświadczenie w
chodzeniu po niepewnym, miejscami być może kruchym lodzie; ona
- żadnego. Mężczyzna upomina ją, by nie zatrzymywała się pod
żadnym pozorem i szła szybko, ale ona nie nadąża, zostaje w
tyle. Nagle czuje, że lód pęka pod jej płozami. Lodowata toń
powoli, ale nieubłaganie wciąga swą ofiarę pod powierzchnię.
Mężczyzna, słysząc wołanie o pomoc, odwraca się. Ryzykując
własnym życiem, bieży tonącej na ratunek...
Ta dramatyczna scena pochodzi z filmu Szara Sowa (Grey Owl),
którego reżyserem jest Lord Richard Attenborough. Główne role
grają Pierce Brosnan (Golden Eye, Jutro nie umiera nigdy, Świat
to za mało, Afera Thomasa Crowna - wersja Johna McTiernana) i
Annie Galipeau (Mapa ludzkiego serca). Co więcej, przed laty
scena ta rozegrała się w rzeczywistości, gdyż film, podobnie
jak większość dzieł Attenborougha - np. O jeden most za daleko,
Gandhi, Cienista dolina, Cry Freedom, Young Winston, Chaplin,
czy Miłość i wojna - wskrzesza autentyczne wydarzenia i
historyczne postaci. Wyjątkowe postaci!
Ten mężczyzna z przytoczonej wyżej sceny to Archibald Belaney
zwany Archie Szara Sowa, a w języku Indian Ojibwa: Ten, który
wędruje nocą (PIERCE BROSNAN). Na świat przyszedł w 1888 r.
Ubierał się i zachowywał jak Czerwonoskóry. W okolicy uchodził
za pół krwi Indianina, za którego się zresztą podawał. W
rzeczywistości było inaczej, ale prawda wyszła na jaw dopiero
po jego śmierci. Ten człowiek zaryzykował mistyfikację po to,
by żyć tak jak chciał - w leśnej głuszy, w otoczeniu cudownej
przyrody i dzikich zwierząt.
Zaczęło być o nim głośno, wyjaśnia Attenborough, w latach 30.,
kiedy spotkał miłość swego życia. Przedtem wiódł cokolwiek
dziwaczny żywot. Był samotnikiem - traperem i myśliwym, zdanym
w dużym stopniu na własne siły. Każdego roku spędzał kilka
miesięcy w górskim szałasie w północnej części prowincji
Ontario i Quebecku, żyjąc jak traper i przewodnik, a także
pisząc artykuły do brytyjskiego czasopisma „Country Life” i
zabawiając publiczność w domku myśliwskim.
Jedną z kelnerek w tym domku była Anahareo (ANNIE GALIPEAU),
pół krwi Indianka, o dwadzieścia lat młodsza od Szarej Sowy.
(To ona jest tą kobietą z opisanej sceny, red.). Ojciec
Anahareo (której prawdziwe personalia to Gertrud Bernard,
red.), Jim Bernard, odrzucając własne korzenie, przystrzygł jej
włosy na krótko i odział ją w typowo damski strój. Pragnął, aby
jego córka studiowała na uniwersytecie. Nie chciał, żeby wiodła
życie „Czerwonych Indian”, jak przyjęło się w latach 30.
nazywać indiańską część tubylczej ludności Kanady (są jeszcze
Eskimosi, red.). Ona zaś, dla odmiany, chciała wiedzieć
wszystko o zwyczajach i historii swoich przodków /.../. Sądząc,
3
że Szara Sowa jest Indianinem, od którego mogłaby się wiele
dowiedzieć, nalegała na pozostanie z nim w jego szałasie,
znajdującym się z dala od jakiejkolwiek cywilizacji. Zakochała
się w nim na zabój. Z czasem on zakochał się w niej, dowodząc
tego zwłaszcza w dramatycznym incydencie (opisanym na wstępie,
red.), w którym ona była o krok od śmierci /.../.
Kanadyjscy tubylcy zabijali (zwierzęta) po to, by mieć co jeść
i w co się ubrać. Ale przybyli biali kupcy i po prostu
wyrzynali zwierzynę masowo (podkreśl. R.A.) dla pieniędzy... po
to, by sprzedawać skóry, a nie dlatego, żeby przeżyć. To
właśnie było dla Anahareo niesmaczne i nikczemne. Z tych też
powodów poczuła się ona zmuszona do nakłonienia Szarej Sowy, by
porzucił polowania i znalazł inny sposób na przeżycie.
Mówi Pierce Brosnan: Sądzę, że Anahareo, zwana Pony, doprawdy
całkiem odmieniła życie Szrej Sowy. Dla niej traperstwo było
odrażające, budziło w niej wstręt. Kazała mu się od tego
powstrzymać i skłoniła go do pisania o bobrach, o ich życiu (a
także do wygłaszania na ten temat prelekcji i odbywania spotkań
autorskich po opublikowaniu jego książki, red.) , co przyniosło
mu sławę. (Dramatyczna scena, w której Szara Sowa chce dobić
małe bobry, a Anahareo ratuje im życie i przygarnia je, jest
jednym z punktów zwrotnych akcji filmu, red.). Ten domniemany
dzikus, ten szlachetny człowiek stał się rockową gwiazdą swoich
czasów. Sądzę, że miłość Anahareo nadała sens jego życiu i
skierowała je na nowe tory.
I znów Attenborough: Uwielbiam robić filmy o autentycznych
postaciach, które zmieniły nasz punkt widzenia lub miały coś
istotnego do powiedzenia /.../. Uważam też, że świat ma bardzo
niewielu bohaterów, a Szara Sowa stał się w przedwojennej
rzeczywistości lat 30. wielką publiczną osobistością, będąc
pierwszym tak popularnym i charyzmatycznym obrońcą środowiska
naturalnego /.../. Szara Sowa spopularyzował problem obrony
środowiska. Zwrócił nań uwagę opinii publicznej /.../. Głosił
doniosłość
przetrwania
zwierząt
i
lasów.
To
przesłanie
towarzyszyło mu aż do śmierci (w 1938 r.; akcja filmu
rozpoczyna się cztery lata wcześniej, red.), po której okazało
się, że nie był tym, za kogo wszyscy go brali. Skutek był taki,
że ludzie zaczęli kompletnie lekceważyć to wszystko, o co on
walczył.
Głos ma producent filmu Jake Eberts: /.../ Fakt, że w
rzeczywistości [Szara Sowa] był Anglikiem z Hastings (który
„bawiąc się w Indianina” wcielił w życie swoje dziecięce
marzenie - w ten sposób tłumaczy swoją mistyfikację w filmie
Attenborougha, red.) tak naprawdę nie miał znaczenia, ale
ponieważ ludzie czcili go jak bohatera narodowego, poczuli się
głęboko rozczarowani, wyprowadzeni przez niego w pole.
Jeszcze raz Attenborough: Prawda jest taka, że mnie nic a nic
nie obchodzi, kim był, czy też nie był Szara Sowa. Całe
4
społeczeństwo, w tym król Jerzy, księżniczka Małgorzata Róża
oraz przyszła królowa Elżbieta, widziało w nim prawdziwego
Indianina. I on był nim w swoim własnym mniemaniu (podkreśl.
R.A.). Desperacko walczył o przyrodę, w której pokładał
nadzieję. Ta jego walka była absolutnie prawdziwa i wiarygodna.
***
Trzy filmy Richarda Attenborougha: Cienista dolina, Miłość i
wojna oraz Szara sowa układają się w cykl, który można by
nazwać trylogią o autentycznych romansach. Pierwszy z tych
filmów ukazywał późne uczucie, które połączyło dwoje dojrzałych
ludzi - brytyjskiego pisarza C.S. Lewisa i Amerykankę Joy
Davidman.
Drugi
wskrzeszał
młodzieńczą
miłość
Ernesta
Hemingwaya. Trzeci wydobywa z zapomnienia nie od razu
odwzajemnione uczucie, jakim rzekomego Czerwonoskórego, Szarą
Sowę, obdarzyła autentyczna Indianka Anahareo.
Na ekranie,
Archie Szara Sowa początkowo źle znosi jej towarzystwo, ale w
finale oznajmia, że chciał, by go pokochała, dlatego ukrywał
przed nią prawdę. A kiedy ta wychodzi na jaw (nieustająca obawa
tytułowego
bohatera
przed
zdemaskowaniem
tworzy
niemal
suspens!), Anahareo, już wówczas żona Archie’go, mówi mu, że
nie ma ona dla niej znaczenia, pokochała go zaś dlatego, że był
inny. W rzeczywistości, Anahareo dowiedziała się prawdy w dwa
dni po śmierci męża. Pozostała aktywną obrończynią natury i
dożyła 87 lat. Napisała książkę o ich wspólnym życiu - Devil in
Deer Skins (Diabeł w jeleniej skórze), która dla Attenborougha
i scenarzysty filmu, Williama Nicholsona (Cienista dolina nominacja do Oscara® za scenariusz, Nell, ostatnio Gladiator współautor scenariusza), stała się jednym ze źródeł twórczego
natchnienia.
Skorzystano również z innych książek - From the Land of
Shadows: The Story of Grey Owl (Z krainy cieni: historia Szarej
Sowy) Donalda Smitha i The Wilderness Man (Człowiek dziczy),
której autorem był Lovat Dickson, no i oczywiście z książki i
artykułów Archie’go Szarej Sowy. W archiwum w Ottawie zachowały
się setki zdjęć tego niezwykłego człowieka, zaś w National Film
Board of Canada - filmy, które Archie kręcił w latach 19321934.
Dodajmy, że Richard Attenborough, zetknął się osobiście z Szarą
Sową, będąc w 1937 r. na jego wykładzie w Demontford Hall.
/.../Mimo
iż
nie
dysponował
ani
donośnym
głosem,
ani
umiejętnością atrakcyjnego wysławiania się, miał w sobie taki
magnetyzm, że nie sposób było oderwać od niego oczu. Był
nadzwyczajnym gwiazdorem i chciało się słuchać tego, co miał do
powiedzenia, wspomina reżyser.
Film
Szara
Sowa,
podobnie
jak
Cienista
dolina,
a
w
szczególności Miłość i wojna, łączy kameralną opowieść z
oddechem wielkiej epiki. Wrażenie epickości powstaje dzięki
osadzeniu akcji na tle wspaniałych plenerów kanadyjskiej
prowincji Quebeck, w której - począwszy od marca 1998 r. -
5
kanadyjsko-brytyjska ekipa kręciła większość scen filmu, a
także dzięki szerokoekranowym zdjęciom Rogera Pratta, który był
również operatorem obu wcześniejszych dzieł Attenborougha.
Warto dodać, że w Szarej Sowie widzimy wyłącznie prawdziwe
bobry. Zrezygnowano z animatroniki i animacji komputerowej.
Attenborough przez kilka lat odkładał rozpoczęcie zdjęć do
Szarej Sowy, aż wreszcie aktor, którego upatrzył sobie na
odtwórcę tytułowej roli - Pierce Brosnan - przedtem zajęty albo
graniem w kolejnych filmach o Jamesie Bondzie albo promowaniem
ich, miał czas ją zagrać. Cierpliwość popłaciła: Irlandczyk
Pierce Brosnan będzie mógł z pewnością zaliczyć kreację w
filmie Szara Sowa, w którym całkowicie zrzucił z siebie skórę
agenta 007, do najbardziej udanych w swojej karierze. Dodajmy,
że osobiście zagrał w niebezpiecznych scenach, nie wyręczając
się kaskaderami.
Kiedy Richard Attenborough przysłał mi scenariusz, mówi
Brosnan, w pierwszej chwili zdziwiłem się, dlaczego oferuje mi
tę rolę. Ale scenariusz był tak pięknie i intrygująco napisany
przez Williama Nicholsona, że byłem nim zaabsorbowany aż do
zakończenia, w którym odkryłem sekret [Szarej Sowy]. I już
wiedziałem, że chcę grać tego człowieka. Marzeniem aktora jest
mieć taką rolę... chodzić w tym pięknym stroju, pływać canoe i
udawać Indianina, który w rzeczywistości jest przechodzącym
wewnętrzną przemianę Anglikiem... Pływanie canoe to jeden z
tych wielkich darów, które otrzymujemy grając w filmie takim
jak ten. Lubiłem wiosłowanie i stałem się w tym całkiem
niezły... jeśli wolno mi tak o sobie powiedzieć. Musiałem się
także nauczyć jak mam wyglądać obdzierając ze skóry jelenia...
a także chodzenia [na specjalnych płozach, red.] po śniegu,
rzucania
nożem,
tańczenia
indiańskiego
tańca
pow-wow i
archaicznych zwrotów w języku Ojibwa.
Brosnan podsumowuje swoje wrażenia z planu Szarej Sowy:
To była jedna z tych wspaniałych ról przenoszących aktora do
wielkiej dziczy, którą kocham, miast więzić go w studio.
Mówi Attenborough: Pierce był zafascynowany tematem. To
romantyk, nie tylko bardzo przystojny, ale również posiadający
wspaniały styl, któremu kobiety nie potrafią się oprzeć. Mając
gwiazdora znanego z grania popularnej postaci [w tym wypadku
jest nią James Bond, red.], można się zastanawiać, czy widzowie
zaakceptują go w innym wcieleniu. W przypadku Pierce’a
odpowiedź brzmi: „Tak!”. On wniósł na ekran ową charyzmę, która
była znamienna dla Szarej Sowy i wykreował wielowymiarową,
absolutnie przy tym zrozumiałą i fascynującą postać /.../.
Brosnanowi dorównuje Kanadyjka Annie Galipeau jako śliczna,
delikatna i silna zarazem Anahareo zwana Pony. W 1993 r.
Galipeau, mając 13 lat, debiutowała w filmie Vincenta Warda
Mapa ludzkiego serca, który trafił na polskie ekrany dzięki
firmie Vision.
/.../ Ona po prostu rozświetliła ekran, tak opisał jej grę w
Szarej Sowie zachwycony Brosnan.
Sądzę, że Anahareo... Pony... przypomina mnie w tym, że jest
bardzo silna, mówi Galipeau. Ona była dumna i zdeterminowana...
6
kochała jednego mężczyznę i chciała, żeby ten związek był
udany. Pragnęła chronić przyrodę i zwierzęta, z czym mogę się w
pełni utożsamić /.../.
Richard Attenborough był zachwycony parą odtwórców głównych
ról. Pierce i Annie wspaniale wykreowali na ekranie „miętę”,
którą czuli do siebie wzajemnie ich bohaterowie, powiedział
reżyser. /.../ Nikomu nie może wątpić w to, że tych dwoje ludzi
było szaleńczo zakochanych.
Aktorów
z
kolei
bardzo
satysfakcjonowała
reżyseria
Attenborougha.
/.../ Richard jest cudownym człowiekiem, a współpraca z nim
przynosi radość, powiedział Brosnan. /.../ Rozważa każdy
szczegół gry aktorskiej, aż do najdrobniejszych elementów
/.../. Przyjemnie jest mieć reżysera, który obdarza aktora
zainteresowaniem, jest zawsze obok i bacznie go obserwuje, w
przeciwieństwie do takiego, który ukrywa się za monitorem.
Spośród aktorów występujących w rolach drugoplanowych i
epizodycznych na szczególną uwagę zasługuje Graham Greene,
autentyczny kanadyjski Indianin (zresztą nie jedyny w tym
filmie), nominowany do Oscara® za drugoplanową kreację w
Tańczącym z Wilkami Kevina Costnera, znany również z Mavericka
Richarda Donnera. W Szarej Sowie gra ojca Anahareo, Jima
Bernarda.
Dwie weteranki angielskiego kina, teatru i telewizji Stephanie Cole i Reene Asherson wcieliły się w postaci ciotek
Szarej Sowy - Ady i Carrie Belaney.
Interesującą postacią jest również Vlasta Vrana, grający
wydawcę Harry’ego Champlina. Urodził się w Norwegii, a jego
rodzice byli czeskimi imigrantami, którzy w 1948 r. uciekli z
Czechosłowacji przed komunizmem. Kiedy Vlasta miał cztery lata,
osiedlili się wraz z nim w Kanadzie. Chłopiec od dzieciństwa
marzył o tym, żeby zostać aktorem i dopiął swego. Vlasta Vrana
nadal
czynnie
uprawia
ten
zawód,
stosunkowo
niedawno
oglądaliśmy go w Polsce w filmach Szakal i Matka Noc.
SYLWETKI
Lord RICHARD ATTENBOROUGH
jednym
z
najwybitniejszych
(reżyser/producent) jest
brytyjskich filmowców starszego
7
pokolenia (ur. się w 1923 r. w Cambridge): reżyserem,
scenarzystą i aktorem w jednej osobie. W wieku 17 lat został
studentem londyńskiej Royal Academy of Dramatic Art. Od 30 lat
jest jej przewodniczącym.
Attenborough zagrał pamiętne charakterystyczne role m.in. w
takich filmach jak Obrońca z urzędu, Cud w Nowym Jorku,
Jurassic Park, Jurassic Park 2: Zaginiony świat, Elizabeth,
Wielka ucieczka, The Sand Pebbles oraz w wielu innych.
Stając się, w 1959 r., niezależnym producentem, Attenborough
przyczynił się do powstania nowatorskich dzieł angielskiego
kina. Mowa o następujących filmach: Whistle Down the Wind, The
L-Shapped Room, The Angry Silence, Liga dżentelmenów, Seance of
Wet Afternoon. Trzem ostatnim twórca Szarej Sowy użyczył
również swego aktorskiego talentu.
Attenborough przez 25 lat marzył o realizacji filmu Gandhi.
Dopiął swego w 1982 r., a wysiłek został uwieńczony sukcesem w
postaci ośmiu Oscarów®, w tym dla najlepszego filmu roku, za
najlepszą reżyserię oraz za najlepszą pierwszoplanową rolę
męską (Bena Kingsleya jako Gandhiego).
Attenborough był producentem wszystkich reżyserowanych przez
siebie filmów. Jak już wspomniano, specjalizuje się w
biografiach autentycznych postaci, w historiach z życia
wziętych. Tak jest w przypadku Szarej Sowy, tak było w
przypadku Gandhiego oraz takich filmów jak Cienista dolina,
Miłość i wojna, Chaplin, Cry Freedom, Young Winston. Ponadto
Attenborough wyreżyserował następujące filmy: Oh! What a Lovely
War, A Chorus Line oraz Magic.
PIERCE BROSNAN
(Szara Sowa) urodził się w County Meath
w Irlandii. Od 11 roku życia mieszkał w Londynie, gdzie później
ukończył studia aktorskie w Drama Center. Ma za sobą spore
doświadczenie aktorskie, zdobyte na londyńskich scenach.
Na ekranie kinowym Brosnan debiutował w 1980 r. rolą w filmie
The Mirror Crack’d, który zrealizowano na podstawie powieści
Agathy Christie.
Najbardziej znane filmowe wcielenie Brosnana to oczywiście
agent 007 - James Bond. Aktor kreował tę postać w filmach
GoldenEye, Jutro nie umiera nigdy i Świat to za mało.
Brosnana oglądaliśmy również w filmach Wzgórze Dantego, Afera
Thomasa Crowna (wersja Johna McTiernana), Pani Doubtfire,
Robinson Crusoe, Mr Johnson, Marsjanie atakują!
Odtwórca tytułowej roli w Szarej Sowie znany jest ponadto z
filmów Love Affair, The Mirror Has Two Faces, Quest for
Camelot, The Nephew, The Lawnmower Man, The Fourth Protocol,
Nomads, The Long Good Friday.
Pierce Brosnan otrzymał nominację do Złotego Globu za swoją grę
w 13-odcinkowym serialu telewizji BBC Mary Astor.
ANNIE GALIPEAU
(Anahareo, wł. Gertrud Bernard, zwana
Pony) zadebiutowała na ekranie w wieku 13 lat w filmie Vincenta
Warda Mapa ludzkiego serca. Było w 1993 r. Nic nikomu nie
mówiąc, wybrała się na zdjęcia próbne. Swoją urodą, wdziękiem i
8
talentem oczarowała reżysera, który wybrał ją spośród 350
bardziej doświadczonych aktorsko kandydatek. Po to, by zagrać w
Mapie ludzkiego serca, Annie, która wychowywała się w północnym
Quebecu i mówiła tylko po francusku, nauczyła się języka
angielskiego.
Odniósłszy sukces u Warda, Galipeau została zaangażowana do
dwóch produkcji telewizyjnych, z których jedną był serial
Shehaweh.
Richard Attenborough spotkał aktorkę w połowie lat 90., kiedy
kompletował
obsadę
Szarej
Sowy.
Ujrzał
w
niej
piękną
dziewczynę, niestety zbyt młodą do roli, którą miała zagrać. W
ciągu trzech lat, które upłynęły od castingu do rozpoczęcia
zdjęć (tyle czasu Attenborough czekał na wolne terminy Pierce’a
Brosnana), Anie Galipeau wydoroślała, nie roniąc nic a nic ze
swej urody. Attenborough teraz już bez wahania zaprosił ją
przed kamerę.
9