docwycieczki szkolne
download 
Reklamacja Transkrypt
wycieczki szkolne
nr 04 (006) kwiecieñ 2013 22,99 zï (w tym 5% VAT) BIERNI RODZICE V TEMAT MIESIkCA WYCIECZKI SZKOLNE OD DOKUMENTACJI PO PROBLEMY Z UCZNIAMI V UCZE DYSLEKTYCZNY V TRUDNY CZAS EGZAMINÓW KOCOWYCH V SCENARIUSZE LEKCJI WYCHOWAWCZYCH 5$%$71$67$57 2¿F\QD00SROHFD 7</.27(5$=20%7$1,(Portal internetowy z pomocami HGXNDF\MQ\PLGODG]LHFL NWyU\]DSHZQLD intuicyjny i przyjazny dla XŊ\WNRZQLND XNáDGVWURQ\ W\VLčFHUyŊQRURGQ\FK SRPRF\DZļUyGQLFK NRORURZDQNLRGNURSNL GRNURSNL]QDMGRZDQLH UyŊQLFLSRGRELHĪVWZ V]ODF]NLZ]RU\ V]DEORQ\ nielimitowany GRVWĖSGRPDWHULDáyZ HGXNDF\MQ\FKGOD G]LHFLZUyŊQ\P ZLHNX wsparcie programu nauczania zadania tematyczne QDFDá\URN %RŊHE\GREU]HVLĖEDZLąWU]HEDPLHą '2%5<320<6à :\MčWNRZD ED]DSRPRF\ HGXNDF\MQ\FKGOD G]LHFLZZLHNX SU]HGV]NROQ\P %UDNXMH&L SRP\VáyZQD SUDFĖ]G]LHąPL" Polecamy NOWY SRUWDONWyU\ SRZVWDá]P\ļOč ZáDļQLHR7RELH 6NRQWDNWXMVLĖ]QDPL ]DPyZLNRU]\VWDMMXŊRGG]Lļ ,OXVWUDFMHSRáčF]RQH]Z\NRQDQLHP RNUHļORQHJR]DGDQLDODELU\QW\ NRORURZDQNLRGQDMG\ZDQLHFLHQL LRGELąOXVWU]DQ\FKáčF]HQLH SXQNWyZU\VRZDQLHSRļODG]LH RGQDMGRZDQLHUyŊQLFáčF]HQLHZSDU\ SU]HGPLRWyZSRPRFHPX]\F]QH SLRVHQNLGODG]LHFLZUD]]HVáRZDPL L]DSLVHPQXWRZ\P]DGDQLD LQWHUDNW\ZQHZ\NRQ\ZDQH przy pomocy NRPSXWHUD 2¿F\QD00:\GDZQLFWZR3UDZQLF]H XO%áDŊHMDM±3R]QDĪ WHO ELXUR#R¿F\QDPPSOZZZR¿F\QDPPSO Wszystkie materiały zamieszczone w niniejszej publikacji są chronione prawami autorskimi. Majątkowe prawa autorskie do materiałów umieszczonych w publikacji przysługują wyłącznie Oficynie MM Wydawnictwu Prawniczemu Sp. z o.o. Sp. k. Zamieszczone materiały lub ich część nie mogą być: kopiowane, dystrybuowane, publikowane ani wykorzystywane w żadnej formie, przy użyciu żadnych środków i technik bez uprzedniego pisemnego zezwolenia Oficyny MM Wydawnictwa Prawniczego Sp. z o.o. Sp. k. Jeśli chcą Państwo w sposób zgodny z prawem korzystać z publikacji, a nie otrzymują jeszcze elektronicznej prenumeraty, proszę skontaktować się z nami telefonicznie (tel. 61 653 64 30) lub z dyrektorem swojej placówki. W ramach rocznej prenumeraty, zamówionej przez dyrektora placówki, KAŻDY pracujący w danej placówce nauczyciel jest uprawniony do bezpłatnego otrzymywania egzemplarzy miesięcznika w formacie PDF – swój własny egzemplarz „Sygnału. Magazynu Wychowawcy” mogą mieć Państwo już dziś! SPIS TREŚCI KWIECIEŃ 2013 Jedziemy na wycieczkę… 5 6 KALENDARIUM AKTUALNOŚCI s. 7–17, 23–30 WYCHOWAWCA A UCZNIOWIE Wycieczka szkolna: 7 Używki Anna Tulczyńska 9 Seks Aneta Bańkowska 10 Zagubiony uczeń Anna Tulczyńska 11 Chory uczeń Joanna Żółkiewska 12 Autokar i kierowca Monika Łaski 14 Spotkanie organizacyjne Elżbieta Rzepecka-Roszak 15 Przygotowania Krystyna Chowaniec 17 Pierwsza pomoc Grzegorz Nowak Uczeń dyslektyczny 40 WYCHOWAWCA A RODZICE 20 Bierni rodzice. Jak do nich dotrzeć? Michalina Gajewska TECZKA WYCHOWAWCY 23 Wycieczka szkolna (wzory dokumentów) 30 Współpraca z rodzicami (wzory dokumentów) 32 Światowy Dzień Zdrowia (scenariusze lekcji wychowawczych) 44 WYCHOWAWCA A PRACODAWCA 37 Nauczyciel na wycieczce. Czas pracy i wynagrodzenie Marcin Majchrzak WYCHOWAWCA A CHOROBA UCZNIA 40 Uczeń dyslektyczny cz. I. Podstawowe informacje i pojęcia Ewa Misiuta Trudny czas egzaminów AKADEMIA WYCHOWAWCY 44 Niezbędnik egzaminacyjny... dla wychowawców Magdalena Ludwig PYTANIA DO EKSPERTA 48 Kto pyta, ten wie… dr Aleksandra Sarna FELIETON 51 TE tematy Malgorzata Wylegała PÓŁ ŻARTEM, PÓŁ SERIO 52 Rysuje dla Państwa Marek Lenc RECENZJA 53 Młodzież i strategie radzenia sobie ze stresem dr Daria Hejwosz-Gromkowska Bierni rodzice 20 OD REDAKCJI Uczniowie pamiętają, jak wesoło było na samym końcu autokaru. Długo opowiadają o tym, co się działo na dyskotece, która uprzyjemniła ostatni wspólny wieczór na wycieczce. Cóż, nie ma co ukrywać, że wielu wspomina również wspólne piwo pite na balkonie ośrodka czy inne, mniej lub bardziej poważne wybryki. Każda wycieczka jest inna – ze względu na wiek uczniów, na miejsce, do którego się przyjechało… Wszystkie mają jednak jeden wspólny element – przygotowania. Tej części uczniowie prawie albo w ogóle nie znają. Tymczasem dla nauczycieli bywa ona najtrudniejsza, podobnie jak zapewnienie szeroko pojętego bezpieczeństwa już w trakcie samego wyjazdu. Co zrobić, by chwile spędzone razem z podopiecznymi czy zapierające dech w piersiach widoki okazały się nagrodą za ten ogrom pracy? Przede wszystkim warto zadbać o to, by nic nie było w stanie nas zaskoczyć. W kilku materiałach zebraliśmy najczęściej występujące problemy, z jakimi mogą się Państwo borykać podczas wycieczki, i omówiliśmy najważniejsze obowiązki związane z przygotowaniami do wyjazdu (s. 7–17, 37). Natomiast w Teczce wychowawcy znajdą Państwo niezbędne wzory dokumentów (gotowe do edycji i wydruku można pobrać ze strony internetowej www.oficynamm.pl). W tym wydaniu polecam również artykuł na temat rodziców, z którymi bardzo trudno jest się skontaktować albo którzy nie wykazują zainteresowania dzieckiem (s. 20) oraz „Niezbędnik egzaminacyjny” (s. 44), czyli porady psychologa, w sam raz na czas sprawdzianu szóstoklasisty, egzaminu gimnazjalnego czy zbliżających się matur. Warto w tym gorącym okresie zadbać nie tyko o uczniów, ale i o siebie. redaktor prowadząca =RND]ML¥ZLÈW:LHONDQRFQ\FK ĝ\F]\P\3DñVWZX ]GURZLDXĂPLHFKXZLRVHQQHJRQDVWURMX LSHïQ\FKFLHSïDFKZLOVSÚG]RQ\FK ZJURQLHQDMEOLĝV]\FK 2ğF\QD00 V\JQDï magazyn wychowawcy Wydawca Oficyna MM Wydawnictwo Prawnicze ul. Błażeja 10 j/1 61-608 Poznań tel. (61) 653 64 30 [email protected] www.oficynamm.pl Adres redakcji ul. Błażeja 34c 61-608 Poznań Redaktor naczelna Aneta Mizera Redaktor prowadząca Agata Białachowska [email protected] Stali współpracownicy Michalina Gajewska, dr Daria Hejwosz-Gromkowska, Magdalena Krakowian-Rząca Marek Lenc, Magdalena Ludwig, Michał Łyszczarz, Marcin Majchrzak, Jagna Niepokólczycka-Gac, dr Aleksandra Sarna, dr Elżbieta Zubrzycka, Joanna Żółkiewska Korekta Małgorzata Kowalska Reklama Patrycja Sławek [email protected] tel. (61) 653 64 30 Dział obsługi klienta [email protected] tel. (61) 828 49 27 tel. (61) 828 49 72 Zdjęcia Zbiory własne Oficyny MM, Dreamstime.com Skład, druk i oprawa Zakład Poligraficzny Moś i Łuczak sp.j. [email protected] Nakład 1200 egzemplarzy Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych, zastrzega sobie prawo do skracania, redagowania oraz zmian tytułów i tekstów nadesłanych artykułów, nie odpowiada za treść materiałów reklamowych. Zdjęcie na okładce: Kyolshin, Dreamstime.com KALENDARIUM – .:,(&,( Data =DGDQLHZ\FKRZDZF\ 3RGVWDZDSUDZQD 2 kwietnia Międzynarodowy Dzień Książki dla Dzieci – np. organizacja „święta książki” w młodszych klasach szkoły podstawowej, konkursy dotyczące ulubionych książek, wystawa złożona z ilustracji ulubionych książek wykonana przez dzieci Szkolny program wychowawczy np. 5 kwietnia Przygotowanie i przeprowadzenie spotkania z rodzicami uczniów klas maturalnych, na których wychowawcy informują rodziców o przewidywanych ocenach rocznych z zajęć edukacyjnych oraz ocenie z zachowania Dz.U. z 2007 r. Nr 83 poz. 562 ze zm. 7 kwietnia Światowy Dzień Zdrowia, obchodzony w tym roku pod hasłem „Zdrowe bicie serca”, którego tematem przewodnim jest nadciśnienie tętnicze – np. skorzystanie ze scenariuszy lekcji wychowawczych opublikowanych w kwietniowym „Sygnale. Magazynie Wychowawcy” Szkolny program wychowawczy 11 kwietnia Dzień Radia – np. zorganizowanie zwiedzania prawdziwego studia radiowego Szkolny program wychowawczy 19 kwietnia Wykonanie wszystkich zadań związanych z zakończeniem zajęć w klasach programowo najwyższych w szkołach ponadgimnazjalnych, z wyjątkiem zasadniczych szkół zawodowych i szkół policealnych Dz.U. z 2002 r. Nr 46 poz. 432 ze zm. 25 kwietnia Przekazanie maturzystom treści komunikatu dyrektora CKE dotyczącego materiałów i przyborów pomocniczych, z jakich mogą korzystać w czasie części pisemnej egzaminu maturalnego, instrukcji dotyczącej przebiegu egzaminu, przeszkolenie ich z zasad kodowania arkuszy egzaminacyjnych i kart odpowiedzi Dz.U. z 2007 r. Nr 83 poz. 562 ze zm. 25 kwietnia Przekazanie maturzystom informacji o zasadach postępowania w przypadku niezgłoszenia się na egzamin z przyczyn losowych i zdrowotnych oraz w przypadku niezdania jednego egzaminu maturalnego Dz.U. z 2007 r. Nr 83 poz. 562 ze zm. 25 kwietnia Przekazanie maturzystom informacji o terminie ogłoszenia wyników i odbioru świadectw dojrzałości Dz.U. z 2007 r. Nr 83 poz. 562 ze zm. 26 kwietnia Pożegnanie maturzystów przez uczniów klas młodszych Szkolny program wychowawczy 26 kwietnia Rozdanie świadectw ukończenia szkoły uczniom klas maturalnych Dz.U. z 2002 r. Nr 46 poz. 432 ze zm. NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 5 AKTUALNOŚCI 0LW\RZ\FKRZXMÈFHMV]NROH Dyrektor Regionalnego Ośrodka Metodyczno-Edukacyjnego Metis w Katowicach zaprasza na część I Tryptyku Edukacyjnego: Mity o wychowującej szkole – Tryptyk Edukacyjny. Konferencja odbędzie się 9 kwietnia 2013 r. w godz. 11.00–14.00 w Sali Sejmu Śląskiego w Katowicach, ul. Jagiellońska 25. Skierowana jest do dyrektorów szkół i placówek oświatowych, psychologów, pedagogów, wychowawców wszystkich typów szkół oraz przedstawicieli samorządów lokalnych. W jakim zakresie szkoła jest w stanie realizować nałożone na nią cele i zadania? Czy wszystkie są realne i możliwe do osiągnięcia? Na ile system oświatowy nadąża za zmieniającą się rzeczywistością społeczno-kulturową i wynikającymi z niej oczekiwaniami i nadziejami młodego pokolenia? Na te i inne pytania organizatorzy chcą wspólnie poszukać odpowiedzi w ramach Tryptyku Edukacyjnego. Przewidziane są trzy – każda trwająca jeden dzień – debaty tematyczne poświęcone następującym zagadnieniom: Mity o wychowującej szkole, Mity o współpracy szkoły z rodziną, Mity o szkole edukującej. Koszt udziału w konferencji wynosi 30 zł. W ramach projektu organizatorzy zapraszają również na warsztaty pokonferencyjne, których tematyka ma na celu rozwianie istniejących mitów i wypracowanie rozwiązań budujących dobrą praktykę wychowywania. Odbędą się one 11 kwietnia 2013 r. w godz. 15.00–18.00 w Policealnej Szkole Medycznej Województwa Śląskiego w Katowicach, ul. Wiertnicza 3. Udział w warsztatach dla uczestników konferencji jest bezpłatny. Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej: www.metis.pl/tryptyk. ;,;6HVMD6HMPX']LHFLL0ïRG]LHĝ\ W ramach projektu „Opracowanie i wdrożenie kompleksowego systemu pracy z uczniem zdolnym”, we współpracy z Wszechnicą Sejmu RP, Centrum Edukacji Obywatelskiej oraz Ministerstwem Edukacji Narodowej, 1 czerwca 2013 r. w gmachu Sejmu w Warszawie odbędzie się XIX Sesja Sejmu Dzieci i Młodzieży. Tegorocznym tematem przewodnim jest „Lokalny ekorozwój”. Do udziału w projekcie zaproszeni są wszyscy uczniowie, którzy już działają lub są zainteresowani działaniem w swoim lokalnym środowisku i rozmową o roli ekorozwoju. Doświadczenia młodzieży staną się podstawą do dyskusji podczas posiedzenia komisji problemowej (11–12 maja 2013 r.), seminariów (31 maja 2013 r.) i posiedzenia Sejmu (1 czerwca 2013 r.). Zadaniem uczestników i uczestniczek będzie przeprowadzenie w swoich szkołach i miejscowościach debaty dotyczącej dotychczasowej aktywności i przedstawienie propozycji działania w zakresie lokalnego ekorozwoju. Na podstawie oceny prac dwuosobowych zespołów uczniowskich wyłonionych zostanie 460 młodzieżowych posłanek i posłów, którzy spotkają się 1 czerwca 2013 r., żeby rozmawiać o roli młodzieży i jej wpływie na lokalny ekorozwój. Wcześniej, na spotkaniu komisji problemowej, która odbędzie się w dniach 11–12 maja 2013 r., 52 z nich opracuje projekt uchwały. Pozostali będą mogli konsultować jej projekt w internecie. Wszyscy wezmą również udział w seminariach 31 maja 2013 r. Więcej informacji można znaleźć na stronie: www.ceo.org.pl/sejmmlodziezy. ORE, Zespół projektu „Uczeń Zdolny” 1LHEÚG]LHïÈF]HQLDELEOLRWHN Minister Administracji i Cyfryzacji Michał Boni wycofał się z pomysłu łączenia bibliotek szkolnych i publicznych. Na spotkaniu ze środowiskiem bibliotekarzy, które odbyło się 18 marca br., minister zaproponował przygotowanie modelu współpracy obu rodzajów bibliotek: „Wszystkim nam zależy na tym, by biblioteki szkolne i publiczne miały dobre warunki do funkcjonowania. Dlatego składam Państwu propozycję, byśmy wspólnie wypracowali plan dla bibliotek, przede wszystkim szkolnych. Jeśli będą Państwo gotowi stworzyć zespół, który w ciągu następnych dwóch miesięcy przygotuje propozycje dla bibliotek, to MAC gotów jest zrezygnować z poruszania tematu bibliotek w założeniach do ustawy samorządowej”. Uczestniczący w spotkaniu przedstawiciele bibliotek publicznych, szkolnych, stowarzyszeń bibliotekarzy, a także organizatorzy akcji „STOP likwidacji bibliotek szkolnych” wyrazili zgodę. 6 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ Wycieczka szkolna WYCHOWAWCA A UCZNIOWIE :\FLHF]NDV]NROQD 8ĝ\ZNL Czas wolny wpływa na wyobraźnię i sprzyja podejmowaniu ryzykownych decyzji. Paczka przyjaciół, odpowiedni klimat, brak rodziców. Zdarza się, że alkohol, papierosy i narkotyki stają się w tej sytuacji dodatkowym uczestnikiem wycieczki. Wycieczka to atrakcyjna forma edukacji poza szkolną salą i dobry sposób na integrację zespołu klasowego, ale też potencjalnie trudne i niebezpieczne przedsięwzięcie dla nauczycieli. O rozmaitych zachowaniach uczniów na szkolnych wyjazdach krążą już niemal legendy. Także badania nie pozostawiają złudzeń. Raport Picie alkoholu w wypowiedziach młodzieży w wieku 13–15 lat, opracowany przez Agnieszkę Pisarską, Annę Borucką, Katarzynę Okulicz-Kozaryn, Krzysztofa Bobrowskiego z Pracowni Profilaktyki Młodzieżowej „Pro-M” i Zakładu Promocji Zdrowia Psychicznego Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, pokazuje, że picie alkoholu na wycieczkach zdarza się już w szkole podstawowej, a później częstotliwość takich incydentów rośnie. Wyniki badań sugerują, że ilość alkoholu i częstotliwość innych zachowań ryzykownych uczniów zależą przede wszystkim od swobody, jaką mają uczestnicy wycieczki – ilości czasu wolnego oraz tego, na ile ścisły jest nadzór wychowawców. Wycieczka przede wszystkim musi być dobrze zaplanowana i przygotowana. Wszyscy jej uczestnicy powinni dokładnie znać program i obowiązujące zasady. Najważniejsze jest jednak duże zaangażowanie opiekunów podczas przygotowań i w trakcie wyjazdu. Q Warto zapytać uczniów, jakie są ich potrzeby i oczekiwania wobec wycieczki – co chcą wspólnie zrobić, jak spędzić czas na wyjeździe. Dobrze jest też znać swoje ograniczenia i nie zgadzać się na ich przekraczanie (np. jeśli nauczyciel nie lubi głośnych zbaw przy muzyce, niech w zamian za to zaproponuje inną formę spędzenia wspólnie wieczoru). Im bardziej wyjazd będzie odpowiadał potrzebom grupy, tym bardziej jej członkowie będą zaangażowani. ' Plan wyjazdu również powinien być układany z klasą. Im większy wpływ mają uczniowie na planowanie i organizację wyjazdu, tym bardziej czują się odpowiedzialni za realizację zadań, które sami sobie wytyczyli. Błędem jest korzystanie z gotowej oferty, niemodyfikowanej dla danej grupy, lub zlecanie organizacji biurom podróży, bez wskazania oczekiwań klasy. Plan, poza zajęciami o charakterze dydaktycznym, powinien uwzględniać równie ważne wspólne przyjemności (które zresztą mają wpływ na kontakt wychowawcy z klasą i proces wychowawczy) – wizytę w kawiarni, na basenie, wieczorne atrakcje. Ważne jest, by harmonogram był elastyczny i pozwalał na reagowanie na potrzeby grupy w czasie wyjazdu (np. gdy uczniowie po pierwszej wizycie w muzeum mają wyraźnie dość, warto zrezygnować z kolejnej, jeśli następna ekspozycja ma mieć podobny charakter). Działanie wbrew potrzebom klasy powoduje bunt, a stąd już krótka droga do zachowań łamiących zasady, np. picia alkoholu. Najważniejsze jest zachowanie spokoju i chłodna ocena sytuacji. 9* Z doświadczenia wielu wychowawców wiadomo, że najdziwniejsze, najbardziej niebezpieczne pomysły przychodzą uczniom do głowy w dwóch sytuacjach: gdy się nudzą i gdy czują się zbyt ograniczani przez zasady, z którymi się nie zgadzają. Aby uniknąć nudy, warto stworzyć dokładny harmonogram dnia uwzględniający wszystkie zaplanowane zajęcia, posiłki i wyjścia i zobaczyć, ile czasu pozostaje jeszcze „niezagospodarowanego”. Najbardziej ryzykowny jest czas wieczorem. Jest on też najtrudniejszy, bowiem opiekunowie, zmęczeni po całym dniu, najchętniej odpoczęliby w swoich pokojach. Z tego względu wieczorne zajęcia dobrze przygotować przed wyjazdem. Nich to będą atrakcyjne dla uczniów np. projekcje filmowe, kalambury, wspólne śpiewanie. Jeśli nauczyciel nie jest zainteresowany proponowanymi uczniom zajęciami, oni też pewnie szybko się znudzą. Warto więc wybierać propozycje, w których realizację będziemy chcieli się zaangażować. Dobrze jest zaprosić podopiecznych do wspólnej organizacji planowanego wyjazdu, np. by każdy przygotował jakiś fragment wycieczki lub prezentację na temat zwiedzanych miejsc czy jedną zabawę na wieczór. NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 7 WYCHOWAWCA A UCZNIOWIE Wycieczka szkolna ǡ ǡ Kolejnym ważnym zadaniem jest przygotowanie zasad obowiązujących wszystkich uczestników podczas wyjazdu. Tu znów sprawdza się zasada, że im większy wkład w formułowanie reguł mają sami uczniowie, tym bardziej czują się odpowiedzialni za ich respektowanie i tym mniej się przed nimi buntują. Dlatego dobrze poświęcić przed wyjazdem jedną z godzin wychowawczych na opracowanie z klasą zestawu zasad obowiązujących na wycieczce. Jeśli uczniowie nie podadzą wszystkich reguł, wychowawca powinien uzupełnić ich katalog i omówić z podopiecznymi. Warto pamiętać, że nie każdy punkt regulaminu musi zaczynać od słowa „zabrania się” lub „nie wolno”, tym bardziej, że dużo lepiej zapamiętuje się zasady, które mówią uczniom, jak należy się zachowywać, np. „dbamy o porządek”, zamiast „nie bałaganimy”. Niezmiernie istotne jest, by uczniowie znali konsekwencje złamania ustalonych zasad. Kary muszą być też dla nich dotkliwe. Wielu z nich nie motywuje obniżenie oceny z zachowania, dlatego konsekwencją złamania zasad powinno być np. wykluczenie z kolejnego wyjazdu, wezwanie rodziców do odebrania ucznia z wycieczki, zakaz wstępu na szkolną imprezę. O podanie propozycji konsekwencji można również poprosić samych uczniów – po pierwsze, może się okazać, że są bardziej kreatywni od wychowawców, po drugie, z większym spokojem przyjmą opracowane przez siebie kary. Picie alkoholu na wycieczkach zdarza się już w szkole podstawowej. Podczas spotkania z rodzicami warto porozmawiać z nimi o niebezpieczeństwach związanych z korzystaniem przez dzieci z substancji psychoaktywnych. Należy także poruszyć problem pakowania się na wycieczkę i „przemycania” w bagażu alkoholu. Fora internetowe pełne są podpowiedzi, np. odessij sok z kartonu strzykawką i wypełnij go alkoholem, a dziurkę zaklej taśmą. Dobrze na kilku przykładach uświadomić rodzicom kreatywność ich pociech. Warto dbałość o dobre samopoczucie i bezpieczeństwo uczniów na wyjeździe uczynić wspólną sprawą rodziców (np. poprzez odpowiednią kontrolę). W prawie każdej szkole istnieją opracowane procedury reagowania na wypadek podejrzenia, że uczeń jest pod wpływem substancji psychoaktywnych lub że ma w swoich osobistych rzeczach tego typu środki. Przed wyjazdem dobrze jest przypomnieć sobie te dokumenty i spróbować dostosować je do warunków panujących podczas wyjazdu i do pomocy, jaką nauczyciel będzie mógł otrzymać z zewnątrz, np. ze strony pogotowia ratunkowego, lekarza pracującego w danym ośrodku, policji. Warto wziąć z sobą na wycieczkę wydrukowane zmodyfikowane procedury oraz regulamin wyjazdu. Dzięki temu w sytuacji kryzysowej łatwo będzie upewnić się, jaki jest tok postępowania, i spokojniej podejmować kolejne kroki. 8 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ Należy pamiętać, że nauczyciel nie ma prawa do przeszukania bagażu ucznia. Jeśli odmawia on pokazania swoich rzeczy, a wychowawca ma uzasadnione podejrzenie, że w bagażu wychowanka znajdują się narkotyki, może wezwać policję. Nauczyciel nie ma również prawa do badania ucznia testami na zawartość alkoholu czy narkotyków w organizmie. W przypadku obawy o stan zdrowia podopiecznego może on natomiast wezwać pogotowie, a jeśli lekarze podzielają niepokój wychowawcy, mogą wykonać badania toksykologiczne. O Zapewnienie sobie „sojuszników” w postaci zaangażowanych uczniów i rodziców zmniejsza ryzyko, ale nie gwarantuje pełni bezpieczeństwa. Aby złamanie przez podopiecznych regulaminu wyjazdu nie miało dla nauczyciela negatywnych konsekwencji, także w postaci kłopotów z prawem, ważne jest zadbanie o poprawne wypełnienie dokumentacji. * Najważniejsze jest zachowanie spokoju i chłodna ocena sytuacji. To, co na pierwszy rzut oka wygląda jednoznacznie, po zastanowieniu się wcale nie musi takie być. Jeśli konsekwencje danego czynu mają być dotkliwe, rodzice na pewno będą żądali jakiegoś udowodnienia lub choćby uwiarygodnienia podejrzeń nauczyciela. Spokój potrzebny jest także w stosunku do pozostałych uczniów, którzy wiedzą, że coś niepokojącego wydarzyło się podczas wyjazdu, ale niezbyt dobrze orientują się w szczegółach. Pierwszym krokiem powinno być odizolowanie uczniów podejrzewanych np. o spożywanie alkoholu od pozostałych i zapewnienie każdej z grup opieki. Następnie należy ocenić sytuację i podjąć działania zgodnie z ustalonymi w szkole procedurami oraz powiadomić rodziców i ewentualnie wezwać lekarza. Jeśli uczniowie są pod wpływem alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych, rozmowę o konsekwencjach ich postępowania można podjąć dopiero, gdy substancje te przestaną działać. Do tego momentu wychowankowie powinni przebywać pod nadzorem. Na koniec należy wprowadzić w życie zapowiedziane konsekwencje, np. wezwać rodziców do niezwłocznego odebrania ucznia z miejsca pobytu. Kiedy emocje opadną, należy rzeczowo powiadomić pozostałych podopiecznych o przebiegu sytuacji. Poinformowanie ich o tym ukróci niepotrzebne spekulacje i plotki oraz rozemocjonowane telefony do rodziców. Wyciagnięcie pozostałych konsekwencji, a nawet rozmowę z uczniami na ten temat warto odłożyć na czas po powrocie z wyjazdu, gdy sytuacja się uspokoi i uda się uzyskać więcej informacji dotyczących zdarzenia. Anna Tulczyńska Psycholog, psychoterapeuta behawioralno-poznawczy, socjoterapeuta, ma wieloletnie doświadczenie w pracy z młodzieżą i rodzicami. Od 14 lat pracuje w jednym z warszawskich liceów, a także w Ośrodku Promocji Talentów. Prowadzi szkolenia i warsztaty dla nauczycieli w całej Polsce Wycieczka szkolna WYCHOWAWCA A UCZNIOWIE :\FLHF]NDV]NROQD 6HNV Rodzice boją się głównie o dojrzalsze nastolatki. Pedagodzy powinni jednak wiedzieć, że współżycie rozpoczynają coraz młodsi uczniowie. Wycieczka bywa okazją do zdobywania pierwszych doświadczeń seksualnych lub kontynuowania dotychczasowych. Choć po ukończeniu 16. roku życia nikt nie powinien – i w myśl prawa nie może – ingerować w życie seksualne młodych ludzi, w trakcie wyjazdu znajdują się oni pod opieką wychowawcy i to on odpowiada za ewentualne zaniedbania, nawet gdy rodzice wiedzą i akceptują fakt, że ich dziecko jest aktywne seksualnie. Co należy zrobić, aby wyjazd był udany zarówno dla wychowawcy, jak i uczniów? 1. Jeszcze przed wyjazdem uzgodnij i spisz z uczniami regulamin wycieczki, po czym na zebraniu lub spotkaniu organizacyjnym pokaż go i daj do zaakceptowania rodzicom. Powinna się w nim znaleźć wyraźna informacja, że bez względu na poglądy wyznawane przez podopiecznych i ich rodziców, szkolna wycieczka nie jest odpowiednim miejscem na seks. Mimo że ów „dokument” nie będzie miał żadnej mocy prawnej, jego przekaz będzie czytelny: choć nie możemy zabronić współżycia, uważamy, że dla Waszego dobra nie powinniście go rozpoczynać ani kontynuować właśnie w czasie wyjazdu. 2. Podczas godziny wychowawczej/spotkania organizacyjnego przed wycieczką porozmawiaj ze swoimi podopiecznymi i wytłumacz im, dlaczego nie godzisz się na podejmowanie przez nich aktywności seksualnej. Powinno być dla nich jasne, że rodzice na czas wycieczki powierzają ci pod opiekę swoje dzieci, a ty odpowiadasz za ich zdrowie, bezpieczeństwo i ewentualne następstwa współżycia (np. nieplanowaną ciążę). 3. Przypomnij, że w przypadku, gdy jeden partner ukończył 17. rok życia, a drugi ma mniej niż 15 lat, jeśli sprawa zostanie zgłoszona na policję (np. przez rodziców) i prokuratura rozpocznie postępowanie, osobie starszej grozi kara od 2 do 12 lat więzienia za współżycie z osobą małoletnią. Jest to szczególnie ważne przed dłuższymi wyjazdami, na których spotykają się z sobą nastolatki w różnym wieku – nie wszystkie muszą mieć tego świadomość. 4. Wywołaj dyskusję na temat tzw. pierwszego razu i początków współżycia (patrz nr 3 (003 styczeń 2013). Wspólnie zastanówcie się, czy wycieczka to dobre miejsce na zdobywanie doświadczeń. Weźcie pod uwagę wszystkie „plusy” (np. nieobecność rodziców) i „minusy” (niedostateczne warunki sanitarne, np. brak łazienki w pokoju czy możliwość wejścia osoby trzeciej do pokoju), a następnie wyciągnijcie wspólnie wnioski. 5. Przez wyjazdem na wycieczkę warto zorganizować spotkanie z edukatorem seksualnym czy nawet lekarzem gi- 6. 7. 8. 9. 10. 11. nekologiem. Osoba ta powinna opowiedzieć o fizjologii i antykoncepcji oraz odpowiedzieć na wszystkie pytania uczniów. Na takich zajęciach są oni zwykle mniej skrępowani (w przeciwieństwie do np. lekcji biologii), a zdobyta rzetelna wiedza może nie tylko zaspokoić ich ciekawość, ale również dać wiedzę niezbędną do uprawiania bezpiecznego seksu – gdyby jednak się na niego zdecydowali. Jedną z konsekwencji uprawiania seksu w miejscach, w których nie można do końca chronić swojej prywatności, jest możliwość zostania nagranym/sfotografowanym przez osoby postronne (kolegów, koleżanki). Uczul uczniów na to, że tego typu zdjęcia mogą zawsze trafić do internetu czy w niepowołane ręce, a uwiecznione na nich osoby mogą stać się obiektem kpin czy nawet szantażu. Pamiętaj, że nie każda para na wyjeździe jest zainteresowana seksem. Dyskretnie obserwuj nastolatki, ale nie przesadzaj z kontrolowaniem ich w czasie wolnym i interweniuj dopiero wtedy, gdy zauważysz coś niepokojącego. Część osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że eksperymenty seksualne czy rozpoczęcie współżycia wśród młodzieży nie zawsze są wynikiem potrzeby rozładowania napięcia – mogą być wywołane również przez ciekawość czy po prostu nudę. Zadbaj więc o to, aby uczestnicy wycieczki spędzali czas konstruktywnie i odpoczywali aktywnie, a nie siedzieli godzinami we własnych pokojach i byli pozostawieni sami sobie. Aby uniknąć krępującej sytuacji, zawsze pukaj do drzwi przed wejściem do pokojów – nie zaskoczysz nikogo nie tylko podczas seksu, ale również przebierania się czy innej intymnej czynności. Jeśli jednak zdarzy ci się przyłapać parę „na gorącym uczynku”, przede wszystkim bądź spokojna/spokojny i dyskretna/ dyskretny – przeproś, wyjdź z pokoju lub innego ustronnego miejsca. Dopiero później porozmawiaj z nastolatkami, jeszcze raz powołaj się na wasze wspólne ustalenia i wytłumacz, dlaczego to nie jest stosowny czas na uprawianie miłości. Upewnij się też, czy zabezpieczyli się podczas stosunku. Bądź dla uczniów wsparciem. Powinni wiedzieć, że mogą się do ciebie zwrócić z każdym problemem i że zostaną wysłuchani. Aneta Bańkowska Edukatorka seksualna w Grupie Edukatorów Seksualnych „Ponton” NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 9 WYCHOWAWCA A UCZNIOWIE Wycieczka szkolna :\FLHF]NDV]NROQD =DJXELRQ\XF]Hñ Odłączenie się od grupy uczestnika lub uczestników wyjazdu to chyba jeden z najczarniejszych scenariuszy. Co zrobić, by temu zapobiec i jak reagować w takich sytuacjach? Pierwszym krokiem powinna być rozmowa z uczniami o zasadach bezpieczeństwa obowiązujących podczas wyjazdu. Przede wszystkim ważne jest uświadomienie uczestnikom, jak istotne dla ich bezpieczeństwa jest pilnowanie się grupy. Po drugie, warto przed wyjazdem ustalić z uczniami pewne reguły postępowania podczas wycieczki. Pierwszą zasadą powinno być oczywiście to, że nikt nie odłącza się od grupy. Istotne jest, by uczniowie nigdy nie poruszali się samotnie, aby każdy miał „swoją” grupę trzech–czterech kolegów, z którymi spędza „czas wolny”. Wychowawca powinien zadbać o to, by uczniowie mieli numer jego telefonu komórkowego; sam także powinien zapisać numery swoich wychowanków. Możliwość komunikacji z uczniami za pomocą telefonu znacznie ułatwia odnalezienie tego, który oddalił się od grupy. Nauczyciel musi mieć również numery telefonów do rodziców i opiekunów uczestników wyjazdu, by móc powiadomić ich o różnych nagłych czy też trudnych zdarzeniach, numer telefonu do dyrektora szkoły, który musi być informowany o wszystkich nietypowych sytuacjach, a także – o czym często zapominamy – numery telefonu do odpowiednich służb ratunkowych, takich jak GOPR, WOPR, policja, straż miejska. Kolejną dobrą zasadą jest ustalenie z uczniami, co mają robić w przypadku zagubienia się lub oddzielenia od grupy. Należy poprosić, by w takiej sytuacji pozostali w miejscu, w którym ostatni raz widzieli resztę kolegów – dzięki temu opiekunom będzie łatwiej ich odnaleźć. Podobnie na szlaku turystycznym zagubieni powinni wrócić do miejsca, w którym widzieli ostatnie oznakowanie szlaku, i poczekać na pomoc lub poruszać się po oznakowanym szlaku w kierunku, w którym podążała grupa. Istotne, by próbowali telefonicznie skontaktować się z wychowawcą lub kolegami. Planując czas wolny (którego na wycieczce powinno być jak najmniej lub wcale), trzeba dokładnie ustalić z uczniami godzinę i miejsce zbiórki. Jeśli to możliwe, warto skorzystać z punktu informacji turystycznej i wziąć z niego dla uczniów mapki centrum miasta, które jest zwiedzane. Później warto poprosić podopiecznych, by na mapach zaznaczyli sobie miejsce zbiórki. Jeśli poruszamy się po szlaku turystycznym, dobrze jest poinformować wszystkich uczestników, z jakiego miejsca wyruszamy i co jest celem wędrówki. Dzięki temu łatwiej im będzie odnaleźć grupę czy też poprosić o pomoc. 10 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ Ważne jest dbanie o to, by wszyscy uczestnicy mieli naładowane telefony komórkowe, aby za ich pomocą mogli poinformować o miejscu swojego pobytu. Dobrym nawykiem jest też po prostu częste liczenie uczniów, którzy znajdują się pod naszą opieką. Warto przeliczyć swoich podopiecznych, gdy wchodzimy do środków transportu i wychodzimy z nich, gdy rozpoczynamy i kończymy jakieś zajęcia, wchodzimy lub wychodzimy z budynku, np. muzeum, teatru. Bezwzględnie należy liczyć uczniów przed odjazdem, np. z postoju, bowiem w takich sytuacjach najłatwiej o pozostawienie kogoś bez opieki. 9 Kiedy odkryjemy, że jeden z uczestników oddalił się od grupy lub nie stawił się na miejsce zbiórki w określonym czasie, ważne jest podjęcie szybkiego działania. Przede wszystkim, co jest najtrudniejsze, spróbujmy zachować spokój. Poza tym przed podjęciem poszukiwań musimy zapewnić bezpieczeństwo pozostałym podopiecznym. Możemy np. w mieście pozostawić ich w jakiejś kawiarni, a na szlaku turystycznym zostawić pod opieką drugiego opiekuna. Jeśli krótkie poszukiwania dokonane we własnym zakresie nie dają rezultatów, trzeba wezwać na pomoc służby ratunkowe. W mieście należy skontaktować się z policją lub strażą miejską, na szlaku górskim z GOPR-em, a na terenie nad wodą z WOPR-em. Przed wezwaniem pomocy warto wspólnie ustalić, jak ubrani byli uczniowie, którzy oddalili się od grupy, i w jaki sposób można określić ich wygląd. Kiedy podjęta zostanie decyzja o wezwaniu służb ratunkowych, trzeba powiadomić o tym fakcie dyrektora szkoły i rodziców zagubionych uczniów. Później należy postępować zgodnie ze wskazówkami służb ratunkowych. Zagubienie ucznia to sytuacja, która wywołuje bardzo silne emocje. Warto pamiętać, że podobne uczucia najprawdopodobniej towarzyszą także zagubionym uczniom. Dlatego po odnalezieniu podopiecznych trzeba najpierw zająć się uspokojeniem ich, oceną ich stanu emocjonalnego i zdrowotnego, a także uspokoić pozostałych uczestników wycieczki. Odnalezienie nie jest dobrym momentem na wyciąganie konsekwencji i karanie, tego typu działania wymagają zastanowienia, poznania wszystkich okoliczności towarzyszących niefortunnemu zdarzeniu. Anna Tulczyńska Wycieczka szkolna WYCHOWAWCA A UCZNIOWIE :\FLHF]NDV]NROQD &KRU\XF]Hñ Wiele trudnych sytuacji na wycieczce można przewidzieć i zabezpieczyć się przed ich konsekwencjami. Niestety zdarzają się i takie, które stanowią dla opiekunów wyzwanie z powodu swojej nieprzewidywalności, np. choroba ucznia. Wiele szkół posiada szczegółowo opracowane procedury postępowania w przypadku zachorowania ucznia w czasie jego pobytu na terenie placówki. Mówią one z reguły o konieczności zawiadomienia o tym fakcie dyrektora szkoły, pielęgniarki oraz rodziców lub opiekunów prawnych dziecka. Jak powinno wyglądać działanie, gdy nie możemy uzyskać wsparcia szkolnej higienistki, a algorytmy postępowania nie uwzględniają takiej sytuacji? W przypadku nagłego pogorszenia się stanu zdrowia ucznia podczas wyjazdu pierwszym zadaniem opiekunów jest przede wszystkim zapewnienie podopiecznemu komfortu i bezpieczeństwa. Opiekunowie powinni zadbać o spokojne miejsce, w którym osoba chora może się położyć i odpocząć, ale równocześnie muszą zapewnić opiekę pozostałej części uczniów oraz zadbać o odpowiednie przekazywanie informacji uczniom o stanie zdrowia ich koleżanki/kolegi. Do podstawowych czynności przedmedycznych, jakie powinien wykonać nauczyciel, należy zmierzenie uczniowi temperatury oraz zebranie od niego wstępnego wywiadu. Informacje uzyskane od wychowanka na temat jego samopoczucia służyć będą jako źródło informacji dla jego rodziców lub opiekunów prawnych, jak również dla służb medycznych w razie konieczności wezwania fachowej pomocy. Należy wypytać ucznia o odczucia bólowe, nastrój, dolegliwości ze strony układu oddechowego (zaburzenia oddychania, duszności itp.), układu pokarmowego i wydalniczego (nudności, niestrawność, biegunka lub zaparcie), układu nerwowego (skurcze, tiki, wiotkość mięśni, trudności w mowie, niespójność mowy, zaburzenia zachowania i emocji). Wszystkie odstępstwa od zwykłego zachowania ucznia powinny zaniepokoić opiekuna i należy zawiadomić o nich pomoc medyczną. Po zapewnieniu odpowiedniego miejsca odpoczynku dla chorego opiekun powinien podjąć decyzję o dalszym działaniu. To bardzo trudny moment, gdyż nauczyciel z definicji nie jest uprawniony do oceny stanu medycznego wychowanka, co wynika z braku posiadania odpowiednich kwalifikacji. Należy więc przyjąć zasadę, że jeśli sytuacja choćby w minimalnym stopniu wydaje się niepokojąca i nie ustępuje w krótkim czasie, obowiązkiem pedagoga jest zawsze wezwanie fachowej pomocy medycznej, co oznacza najczęściej wezwanie pogotowia ratunkowego. Formalnie osoba bez kwalifikacji medycznych nie posia- da uprawnień nawet do podania uczniowi najprostszych leków, w tym środków przeciwbólowych. Nauczyciel może jedynie podać dziecku te lekarstwa, na które uzyskał zgodę od rodziców lub opiekunów prawnych ucznia, lub zastosować środki opatrunkowe. Jest to spowodowane ryzykiem wystąpienia komplikacji i reakcji alergicznych. Nauczyciel nie ma prawa brać na siebie odpowiedzialności za nieprzewidziane skutki zażycia medykamentów. W przypadku utrzymującego się złego samopoczucia lub w razie podjęcia decyzji o wezwaniu pomocy medycznej wychowawca zobowiązany jest natychmiast zawiadomić rodziców lub opiekunów prawnych ucznia o zaistniałej sytuacji. Zdarza się, że dyspozytor odmawia przysłania karetki pogotowia, wówczas obowiązkiem opiekuna jest wylegitymowanie go i sporządzenie notatki służbowej. Na tej podstawie, po przeanalizowaniu sytuacji, mogą być podjęte przez dyrektora szkoły dalsze czynności weryfikujące decyzję dyspozytora. Jeśli stan ucznia nadal jest niepokojący lub gwałtownie się pogarsza, a dyspozytor odmawia przysłania pomocy, nauczyciel powinien samodzielnie udać się z uczniem do punktu opieki medycznej (najczęściej jest to szpitalny oddział ratunkowy) w celu uzyskania odpowiedniej diagnozy i pomocy. Podczas tych działań opiekun powinien być cały czas w kontakcie z rodzicami lub opiekunami prawnymi dziecka oraz z opiekunami reszty grupy. W przypadku przybycia pogotowia ratunkowego nauczyciel zobowiązany jest do opieki nad dzieckiem podczas badania, transportu, jak również ewentualnej hospitalizacji. Jeżeli zły stan zdrowia ucznia trwa dłuższy czas i w związku z tym może stanowić poważne obciążenie dla realizacji całej wycieczki, angażując nadmiernie jednego z opiekunów, należy wezwać na miejsce wyjazdu rodziców w celu odebrania dziecka i przewiezienia go do domu. Podsumowując, nauczyciel o każdej niepokojącej sytuacji zdrowotnej podopiecznego powinien powiadomić przede wszystkim jego rodziców lub opiekunów prawnych. Pedagog nie jest lekarzem, a zatem nie może podejmować decyzji medycznych. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości powinien on konsultować się z odpowiednimi służbami ratunkowymi, aby uniknąć zagrożeń. Joanna Żółkiewska Pedagog szkolny, doradca zawodowy i nauczyciel wychowania do życia w rodzinie NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 11 WYCHOWAWCA A UCZNIOWIE Wycieczka szkolna :\FLHF]NDV]NROQD $XWRNDULNLHURZFD Do autokarowej wycieczki zawsze trzeba się solidnie przygotować. Odpowiedni wybór przewoźnika, sprawdzenie kierowcy i pojazdu oraz choćby podstawowa znajomość przepisów zwiększają szanse na bezpieczny i udany wyjazd. W pierwszej kolejności należy w sposób przemyślany wybrać przewoźnika. Nieoceniony bywa przy tym internet, gdzie poza bazą przewoźników znajdziemy również opinie na ich temat, które mogą okazać się bardzo cenne. Przy poszukiwaniach: ■ nie wolno kierować się głównie ceną, ■ należy wziąć pod uwagę posiadany przez przewoźnika tabor: rok produkcji oferowanego pojazdu oraz jego wyposażenie (im dłuższa trasa, tym wyposażenie – a co za tym idzie, komfort jazdy – jest bardziej istotne), ■ warto korzystać z usług poleconego przewoźnika. Po dokonaniu wstępnego wyboru, należy sprawdzić, czy interesujący nas przewoźnik prowadzi działalność gospodarczą w sposób legalny. Obecnie większość rejestrów jest jawna, a więc każdy organizator wycieczki czy wychowawca może sam sprawdzić, czy przedsiębiorca jest zarejestrowany i czy prowadzi działalność gospodarczą. Ponadto podmioty prowadzące działalność gospodarczą w zakresie organizowania imprez turystycznych oraz pośredniczenia na zlecenie klientów w zawieraniu umów o świadczenie usług turystycznych podlegają obowiązkowi wpisu w rejestrze organizatorów turystyki i pośredników turystycznych, dlatego warto sprawdzić i to. Wpisu do rejestru dokonuje marszałek województwa właściwy ze względu na siedzibę przedsiębiorcy i na jego stronie internetowej można znaleźć dostęp do rejestru. Kierowca ma określoną liczbę godzin pracy i musi odebrać wymagany przepisami prawa odpoczynek. Tuż przed samym wyjazdem należy zadbać przede wszystkim o sprawdzenie kierowcy lub kierowców, jeśli planujemy dłuższą trasę, a więc: ■ stan trzeźwości – badanie przeprowadzane jest głównie przy zastosowaniu urządzeń elektronicznych mierzących ilość alkoholu w wydychanym powietrzu (alkomat, alkotest, alkometr, alkosensor i inne); do badania uprawnieni są policjanci oraz inspektorzy transportu drogowego, 12 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ ■ wymagane uprawnienia – kierowca realizujący przewóz drogowy musi mieć odpowiedni wiek (dla kierowców autobusów to min. 23 lata), posiadać odpowiednią dla danego rodzaju pojazdu kategorię prawa jazdy, nie mieć przeciwwskazań zdrowotnych i psychologicznych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy oraz uzyskać kwalifikację wstępną lub kwalifikację wstępną przyśpieszoną lub ukończyć szkolenie okresowe, ■ stan wypoczęcia – aby to sprawdzić, niezbędna jest analiza czasu pracy kierowców w oparciu o zapisy na karcie kierowcy, zapisy urządzenia rejestrującego samoczynnie prędkość jazdy, czas jazdy i czas postoju, obowiązkowe przerwy i czas odpoczynku oraz o wymagane za dni wolne zaświadczenia. Bardzo ważna jest również kontrola stanu technicznego autokaru. W celu dokonania sprawdzenia zarówno kierowcy, jak i autobusu należy zwrócić się do policji lub inspekcji transportu drogowego. Dokonując zgłoszenia pojazdu do kontroli: ■ należy ustalić z rodzicami dzieci uczestniczących w wyjeździe lub z uczestnikami, kto dokona zgłoszenia, aby uniknąć sytuacji, w których kilka osób zgłasza ten sam autobus różnym służbom, ■ zgłoszenia takiego należy dokonać przynajmniej z kilkudniowym wyprzedzeniem, aby uniknąć sytuacji braku możliwości przeprowadzenia kontroli, ■ należy ustalić termin kontroli na minimum 30 minut przed planowaną zbiórką uczestników wycieczki, ■ o kontroli należy zawiadomić przewoźnika – po to, aby podstawił autokar z ustalonym wyprzedzeniem oraz po to, by „odpowiednio” się przygotował (element zaskoczenia nie działa w takich sytuacjach na korzyść, gdyż może doprowadzić do znacznego opóźnienia lub konieczności odwołania wyjazdu). W okresie wycieczek, kiedy mamy do czynienia ze zwiększoną liczbą wyjazdów, w niektórych województwach policja wspólnie z inspekcją transportu drogowego wyznacza punkt kontroli autokarów, gdzie kierowca winien się udać przed planowanym czasem wyjazdu. Dowodem potwierdzającym przeprowadzenie pozytywnej kontroli jest protokół z kontroli drogowej bez naruszeń i bez uwag, wystawiony zgodnie ze wzorem stanowiącym Wycieczka szkolna załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia z 2 września 2009 r. w sprawie kontroli przewozu drogowego – oryginał protokołu otrzymuje kierowca, natomiast wychowawca lub opiekun zostaną powiadomieni o jego treści i ustaleniach organu kontrolnego. Informacja o braku naruszeń będzie równoznaczna z możliwością kontynuowania podróży. Dowodem na sprawdzenie autobusu przed wyjazdem może być również zaświadczenie ze stacji diagnostycznej, gdzie osoba uprawniona do badań potwierdzi brak usterek technicznych. W sytuacji, gdyby kontrola z jakichkolwiek przyczyn się wydłużała lub pojazd został zatrzymany do kontroli już podczas przejazdu, organizator wycieczki czy wychowawca powinien wyjaśnić uczestnikom, że jest to rutynowe działanie, które musi trochę potrwać. Warto również pamiętać, że właściwe planowanie wyjazdu, przemyślenie każdego postoju i miejsca zwiedzania winno być zgodne z przepisami dotyczącymi czasu pracy kierowcy. Kierowca podlega pewnym normom, jak każdy inny pracownik ma określoną liczbę godzin pracy i musi odebrać wymagany przepisami prawa odpoczynek. W przypadku kierowcy zawodowego nie mogą mieć miejsca – niestety dość częste – sytuacje, w których wymagamy od niego zatrzymania się w danym miejscu, gdyż coś za oknem wyjątkowo nas zainteresowało. W celu uniknięcia odpowiedzialności karnej oraz zapewnienia maksimum bezpieczeństwa uczestnikom wycieczki opiekunowie grup winni przed wyjazdem zapoznać się z tymi przepisami. W zakresie norm czasu pracy kierowców należy też zwrócić uwagę na następujące zasady: ■ po okresie prowadzenia pojazdu trwającym 4,5 godziny kierowcy przysługuje ciągła przerwa trwająca co najmniej 45 minut; może ją zastąpić przerwa długości co najmniej 15 minut, po której nastąpi przerwa długości co najmniej 30 minut, ■ dzienny czas prowadzenia pojazdu nie może przekroczyć 9 godzin, może on jednak zostać przedłużony nie częściej niż dwa razy w tygodniu do nie więcej niż 10 godzin, WYCHOWAWCA A UCZNIOWIE Bardzo ważna jest kontrola stanu technicznego autokaru ■ w ciągu 24-godzinnego okresu kierowca musi odebrać odpoczynek regularny w wymiarze 11 godzin, może go jednak trzykrotnie skrócić do 9 godzin, ■ łączny czas prowadzenia pojazdu w ciągu dwóch kolejnych tygodni nie może przekroczyć 90 godzin. Podstawa prawna: ■ Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (t.j. Dz.U. z 2012 r. Nr 1265 ze zm.), ■ Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia z 2 września 2009 r. w sprawie kontroli przewozu drogowego (Dz.U. z 2009 r. Nr 145 poz. 1184). Monika Łaski Prawnik, Naczelnik Wydziału Prawnego Wojewódzkiego Inspektoratu Transportu Drogowego w Szczecinie REKLAMA Zapraszamy! OGÓLNOKRAJOWY PROJEKT SZKOLENIOWY Uv7E9@őU?7+őÃőUv7E>qőES$Eőyqk+@+ vQSUv?qő@ővQ>Z@ő7E@#S@5ő+őkSUvZZq W 10 MIASTACH POLSKI: @59+yUvőUQEZ7@+őÃőşşő7k+Z@+őşƂĚřőSĬőkő7ZEk+( Z·ĿĂçĈzĿžőôđĈÉ·Ŀ·ĈòçőçőŅžž·ÕĒāŸőĦĿđò·ôŔŢőĈzőwww.szkolnesmaki.pl NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 13 WYCHOWAWCA A UCZNIOWIE Wycieczka szkolna :\FLHF]NDV]NROQD 6SRWNDQLHRUJDQL]DF\MQH Na krótko przed wycieczką należy zorganizować spotkanie uczniów i rodziców, na którym szczegółowo zapoznamy ich z harmonogramem wycieczki, regulaminami oraz dodatkowymi informacjami. Najczęściej organizowane są dwa odrębne spotkania. Rodziców i uczniów zapoznajemy z harmonogramem wycieczki. Opiekunom należy też podać telefon do miejsca noclegu oraz adresy przydatnych stron internetowych. Warto również przekazać im adresy restauracji, w których będą spożywane posiłki. Dzięki tym informacjom rodzice będą orientować się, gdzie w określonym czasie znajduje się ich dziecko i kiedy mogą się z nim kontaktować. Rodzice i uczniowie zatwierdzają podpisem znajomość regulaminu wycieczki oraz regulaminu miejsca noclegowego. Uczestnicy wycieczki i ich rodzice muszą być świadomi, jakie zasady będą obowiązywały. Warto zatem omówić każdy punkt regulaminów i jednocześnie sprawdzić, czy te zapisy są zrozumiałe. Należy również pamiętać o zebraniu zgody rodziców na wycieczkę, w tym zgody na wszelkie zabiegi medyczne i pomoc w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia dziecka. Warto zebrać numery telefonów i upewnić się, czy są one aktualne. W praktyce rodzice często podają dwa numery, co daje pewność, że w razie potrzeby uda nam się szybko z nimi skontaktować. Istotne jest także ustalenie z rodzicami formy kontaktu z opiekunami czy kierownikiem wycieczki. Należy przy tym uprzedzić, że opiekun czy kierownik nie zawsze będzie w stanie natychmiast odebrać (np. będąc w niektórych muzeach). Niezwykle ważne jest również poinformowanie, że naganne zachowania uczniów będą skutkować koniecznością osobistego odebrania dziecka z miejsca wycieczki przez rodziców. Opiekun grupy musi wiedzieć, jakie ewentualne dolegliwości grożą dzieciom, np. choroba lokomocyjna, alergie, lub jakie dziecko zażywa leki. Pamiętajmy jednak o poruszaniu tej drażliwej kwestii podczas indywidualnej rozmowy z opiekunami, ponieważ dotyczy ona danych osobowych objętych ochroną. Nie wolno również zapominać o pozyskaniu od rodziców zgody na wykonanie ich dzieciom zdjęć podczas wycieczki i ewentualne umieszczenie ich na stronie internetowej szkoły. Dobrą praktyką jest przygotowanie dla rodziców informacji o tym, co ich dziecko powinno zabrać na wyjazd (można zaproponować np. wybór odzieży i kosmetyków). Należy uprzedzić rodziców, by przed wyjściem z domu dokładnie sprawdzili, co ich dziecko zapakowało do plecaka. Zdarza się bowiem tak, że rodzic nie zawsze wie, jakie „atrakcje” przygotowało sobie ich dziecko na wyjazd. Organizator może również zasugerować rodzicom, jaką kwotę pieniężną powinni dać swoim pociechom. Często zdarza się, że dzieci zabierają z sobą duże 14 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ sumy i niestety je gubią. Rodzic musi mieć świadomość, że organizator wycieczki nie odpowiada za kosztowności zabierane przez dziecko. Spotkanie organizacyjne warto zakończyć ewentualnymi pytaniami. ǣ 1. 2. 3. 4. 5. Powitanie rodziców i przedstawienie im celu spotkania. Omówienie harmonogramu wycieczki. Przedstawienie regulaminu wycieczki. Pisemne zatwierdzenie regulaminu wycieczki. Przedstawienie regulaminu punktu noclegowego i zatwierdzenie go. 6. Zebranie zgody rodziców na wyjazd dziecka na wycieczkę. 7. Zebranie telefonów kontaktowych do rodziców, podanie numerów telefonów opiekunów i kierownika wycieczki. 8. Podanie rodzicom pisemnych informacji dotyczących wyposażenia dziecka na wycieczkę. 9. Pytania i odpowiedzi dotyczące niewyjaśnionych kwestii dotyczących wyjazdu. 10. Zakończenie spotkania, rozmowy indywidualne z rodzicami dzieci mających zaburzenia zdrowotne, wymagających specjalnej opieki. ǣ 1. Powitanie uczniów i przedstawienie im celu spotkania. 2. Zapoznanie uczniów z harmonogramem wycieczki. 3. Przedstawienie regulaminu wycieczki i jego pisemne zatwierdzenie. 4. Szczegółowe omówienie zasad bezpieczeństwa i zachowania podczas wycieczki. 5. Przedstawienie regulaminu miejsca noclegowego, omówienie poszczególnych punktów. 6. Pisemne zatwierdzenie regulaminu punktu noclegowego. 7. Ewentualne zawarcie kontraktu z uczniami, dotyczącego wspólnie ustalonych zasad zachowania podczas wycieczki, jazdy autokarem i zachowania w miejscu noclegu. 8. Omówienie przygotowania uczniów do wycieczki, zabrania potrzebnego bagażu, zwrócenie uwagi na przedmioty, rzeczy, których nie wolno zabierać, odpowiedzialność uczniów za kosztowny sprzęt i urządzenia. 9. Pytania i odpowiedzi dotyczące niewyjaśnionych kwestii. 10. Zakończenie spotkania, ewentualne rozmowy indywidualne z uczniami w sprawach osobistych. Elżbieta Rzepecka-Roszak Wycieczka szkolna WYCHOWAWCA A UCZNIOWIE :\FLHF]NDV]NROQD 3U]\JRWRZDQLD Każdemu etapowi organizacji wycieczki towarzyszy ściśle określona dokumentacja. Aby wyjazd doszedł do skutku i zakończył się powodzeniem, należy zadbać o dokładne przygotowanie m.in. oświadczeń, regulaminów i harmonogramów. Przed wyjazdem należy przygotować dokumentację wycieczki. Warto, by w szkole znajdował się jej komplet zarówno w wersji papierowej, jaki i elektronicznej. Każdy wychowawca powinien mieć ją w swojej teczce. Poza tym należy przestrzegać terminów zdawania dokumentacji dyrektorowi szkoły. ǡ× ©ǣ ■ zatwierdzona przez dyrektora karta wycieczki wraz z załącznikami, ■ regulamin wycieczki, ■ oświadczenie o odpowiedzialności opiekunów za powierzonych im uczniów, ■ preliminarz, plan finansowy wycieczki, ■ zgody rodziców na wyjazd, udzielenie w razie potrzeby pierwszej pomocy medycznej oraz ewentualną hospitalizację dziecka, ■ potwierdzenia rezerwacji z miejsc noclegowych, odwiedzanych muzeów i innych obiektów, ■ dokument tożsamości. ǣokreśla się w niej cele i założenia programowe wycieczki oraz przedstawia trasę przejazdu. Podaje się termin, liczbę dni, listę uczestników, środek lokomocji, nazwiska kierownika i opiekunów wycieczki oraz numer telefonu kontaktowego. Następnie umieszcza się w karcie oświadczenie i podpisy kierownika oraz opiekunów o zobowiązaniu się do przestrzegania zasad bezpieczeństwa podczas wyjazdu. Czynność Osoba odpowiedzialna Powierzenie funkcji kierownika wycieczki Opracowanie regulaminów, harmonogramu i kosztorysu wycieczki oraz zapoznanie z nimi uczniów i rodziców ǣ zawiera szczegółowe informacje o dacie, godzinach, liczbie kilometrów, miejscowościach pobytu grupy, konkretnym programie realizowanym w miejscach pobytu oraz adresy noclegowe i punkty żywieniowe dla grupy wycieczkowej. ǣ muszą być dostosowane do formy wycieczki i czasu jej trwania oraz zawierać informacje o prawach i obowiązkach osób biorących w niej udział. Zapisy regulaminu redaguje się w sposób jasny i zrozumiały dla uczestników. ¸ǣ dokument ten musi zawierać informację o zapoznaniu się z harmonogramem wyjazdu, informacje o przeciwwskazaniach zdrowotnych uczestnika, wyrażenie zgody na ewentualną hospitalizację czy zabieg ratujący zdrowie i życie dziecka. Poza tym rodzic zobowiązuje się do odebrania dziecka osobiście z miejsca zbiórki. W oświadczeniu podaje się także numer PESEL dziecka, adres i telefon kontaktowy do rodziców. Numer PESEL jest wymagany przez służbę zdrowia dla celów ewidencyjnych. ǡä ǡǣkierownik i opiekunowie wycieczki podpisują deklarację/oświadczenie w sprawie ochrony życia i zdrowia dziecka na wycieczkach (załącznik do Rozporządzenia). Ważnym dokumentem jest preliminarz wycieczki opracowany przez jej kierownika, w którym uwzględnia się wszystkie koszty oraz źródła finansowania. Podstawa prawna Uwagi Dyrektor szkoły § 11 Rozporządzenia w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki Dyrektor szkoły wyznacza kierownika wycieczki spośród pracowników pedagogicznych placówki. Kierownikiem wycieczki może być także inna, wyznaczona przez dyrektora szkoły osoba pełnoletnia, która: ■ ukończyła kurs kierowników wycieczek szkolnych, ■ jest instruktorem harcerskim, ■ posiada uprawnienia przewodnika turystycznego, przodownika lub instruktora turystyki kwalifikowanej lub pilota wycieczek Kierownik wycieczki § 12 Rozporządzenia w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki Wszystkie regulaminy muszą zostać podpisane przez uczestników i ich rodziców lub prawnych opiekunów, zanim trafią do dyrektora. Planując kosztorys, należy pamiętać o uwzględnieniu wszystkich kosztów, także parkingu, zakupu drewna na ognisko itp. Zawsze warto zaplanować rezerwę na nieprzewidziane wydatki NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 15 WYCHOWAWCA A UCZNIOWIE Wycieczka szkolna Utworzenie warunków niezbędnych Kierownik wycieczki do realizacji programu wycieczki: organizacja transportu, rezerwacje noclegów i wstępów, opracowywanie materiałów, gromadzenie sprzętu § 12 pkt 3 Rozporządzenia w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki Kierownik wycieczki zapewnia warunki do pełnej realizacji programu i regulaminu wycieczki, ale nie musi sam fizycznie dokonywać wszystkich czynności. Pomocy mogą mu udzielić rodzice, a nawet uczniowie Powołanie opiekunów wycieczki, a po zakończeniu rekrutacji przydzielenie poszczególnym opiekunom (w formie pisemnej) listy osób, nad którymi mają sprawować opiekę Kierownik wycieczki § 13 Rozporządzenia w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki oraz § 32 Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach Czynność ta powinna mieć miejsce na początku przygotowań. Warto, aby opiekunowie zaangażowali się w proces przygotowawczy. Opiekunem wycieczki może być nauczyciel albo, po uzyskaniu zgody dyrektora szkoły, inna pełnoletnia osoba (np. rodzic). Liczbę opiekunów i sposób zorganizowania opieki zatwierdza dyrektor szkoły Uzyskanie pisemnej zgody rodziców lub opiekunów prawnych na udział w wycieczce osoby niepełnoletniej Kierownik wycieczki § 8 Rozporządzenia w sprawie Bardzo ważne jest, aby rodzice lub opiekunowie prawni warunków i sposobu organizo- podpisali zgodę po zapoznaniu się z programem i harmowania przez publiczne przed- nogramem wycieczki szkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki Zapoznanie uczestników wycieczki z zasadami bezpieczeństwa oraz zapewnienie warunków do ich przestrzegania Kierownik wycieczki § 12 pkt 4 Rozporządzenia w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki Sporządzenie imiennych list uczniów i opiekunów Kierownik wycieczki § 10 ust. 1 Rozporządzenia w spra- Warto sporządzić kilka list: wie warunków i sposobu organizo- ■ podręczną, bez danych osobowych, tylko z imionami wania przez publiczne przedszkoi nazwiskami do sprawdzenia obecności, la, szkoły i placówki krajoznaw- ■ listę potrzebną do ubezpieczenia i zgłoszenia w miejscu stwa i turystyki noclegu, zawierającą datę urodzenia i adres, ■ listę z numerami telefonów rodziców i numerami PESEL – w razie wypadku czy potrzeby skorzystania z pomocy medycznej. Jeżeli wycieczka jest rozliczana w księgowości, na jednej z list uczestnicy muszą się podpisać Nadzorowanie zaopatrzenia uczestników w sprawny sprzęt i ekwipunek oraz apteczkę pierwszej pomocy Kierownik wycieczki § 12 pkt 6 Rozporządzenia w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki Sprzęt najlepiej kilka dni przed wyjazdem dokładnie sprawdzić, a nawet zmagazynować w bezpiecznym miejscu. Uczniom najlepiej rozdać karteczki z wykazem niezbędnych rzeczy Ubezpieczenie od NW, a przy wycieczce zagranicznej (do państw poza UE) także od kosztów leczenia poza granicami kraju. Podczas wycieczki do państw UE należy pobrać potwierdzenie ubezpieczenia z NFZ Kierownik wycieczki § 15 Rozporządzenia w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki Jeżeli ogólne ubezpieczenie uczniów obejmuje także wycieczki poza miejsce zamieszkania, można zrezygnować z dodatkowego ubezpieczenia od NW. Kierownik i opiekunowie powinni posiadać ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej Zatwierdzenie karty wycieczki Dyrektor szkoły § 10 Rozporządzenia w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki Wycieczka zagraniczna wymaga wcześniejszego zawiadomienia organu prowadzącego i sprawującego nadzór pedagogiczny. Zawiadomienie to powinno zawierać nazwę kraju, czas pobytu, program, dane opiekunów oraz listę uczestników. Dyrektor, składając podpis pod kartą wycieczki, bierze odpowiedzialność za jej przygotowanie, w szczególności za organizację opieki. Ma prawo, a nawet obowiązek sprawdzić, czy kierownik dopełnił swoich obowiązków Zasady mogą być zawarte w regulaminie lub stanowić odrębny dokument. Potwierdzeniem zapoznania uczniów może być zapis w dzienniku lekcyjnym lub podpisy uczniów pod regulaminem wycieczki 10 najważniejszych kroków związanych z organizacją wycieczki szkolnej Podstawa prawna: ■ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz.U. z 2001 r. Nr 135 poz. 1516), ■ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6 poz. 69 ze zm.). Krystyna Chowaniec Nauczyciel dyplomowany, nagrodzony kilkakrotnie nagrodą kuratora oświaty. Szkoli kierowników wycieczek i sama w ciągu roku organizuje wiele wyjazdów. Odznaczona m.in. Złotym i Brązowym Krzyżem Zasługi, Złotym Krzyżem za Zasługi dla ZHP, Medalem „Pro Memoria” Załącznikami do artykułu są wzory dokumentów. Znajdą je Państwo w dziale Teczka wychowawcy (s. 23–30). 16 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ Wycieczka szkolna WYCHOWAWCA A UCZNIOWIE :\FLHF]NDV]NROQD 3LHUZV]DSRPRF Powiedzenie „lepiej zapobiegać, niż leczyć” odnosi się m.in. do udzielania pierwszej pomocy. Każdy wychowawca powinien znać jej podstawy, szczególnie, jeśli wybiera się z klasą na wycieczkę. Podstawą działania w stanach nagłych są regularne szkolenia z zakresu udzielania pierwszej pomocy. Niniejszy artykuł stanowi przypomnienie postępowania w niektórych możliwych sytuacjach, a jego uzupełnieniem powinien być praktyczny kurs pod okiem doświadczonego instruktora. Wyposażenie apteczki pierwszej pomocy powinno być dostosowane do długości wyjazdu, warunków środowiskowych, a także liczby jego uczestników. W przypadku jednodniowych wycieczek wystarczająca może się okazać gotowa apteczka z wyposażeniem zgodnym z normą DIN. Przy dłuższych wyjazdach, wycieczkach w góry i z dużą ilością atrakcji skład apteczki należy uzupełnić o dodatkowe materiały opatrunkowe – dwa–trzy bandaże przy 30-osobowej grupie dzieci mogą nie wystarczyć. Apteczka pierwszej pomocy powinna zawierać: gazy jałowe różnych rozmiarów, bandaże elastyczne i dziane, chusty trójkątne, plastry z opatrunkiem i bez, elastyczną siatkę opatrunkową w rozmiarze na głowę, rękawiczki ochronne (lateksowe lub nitrylowe), maseczkę do sztucznego oddychania, koce-folie termiczne, nożyczki. Wyposażenie można uzupełnić o: aparat do płukania oka, opatrunki hydrożelowe, sól fizjologiczną do przemywania ran, urządzenie do usuwania kleszczy, plastry na odciski. W ramach pierwszej pomocy nie należy podawać poszkodowanemu uczniowi żadnych lekarstw. Dzieci ze schorzeniami przewlekłymi zawsze powinny jednak mieć przy sobie leki zażywane na co dzień, a także te, które mogą otrzymać doraźnie. Nie ma żadnych uwarunkowań prawnych związanych z podawaniem leków uczniom przez nauczycieli, tak więc w razie potrzeby dziecko samo powinno zażyć niezbędny środek. V Jednym z kluczowych czynników wpływających na ratowanie życia i zdrowia jest czas. Nie wolno opóźniać wezwania pomocy medycznej w nagłych zdarzeniach. Należy zapamiętać lub zapisać następujące numery telefonów: ■ 112 (międzynarodowy numer alarmowy), ■ 999 (pogotowie ratunkowe), ■ 601 100 100 (numer ratunkowy nad wodą), ■ 601 100 300 (numer ratunkowy w górach). Podczas rozmowy z dyspozytorem przyjmującym zgłoszenie należy spokojnie odpowiadać na zadawane przez niego pytania, w szczególności najdokładniej jak to możliwe określić miejsce, w które ma dotrzeć pomoc. Bezpieczeństwo osoby udzielającej pierwszej pomocy jest najważniejsze. Miejsce zdarzenia (np. w razie wypadków na drodze) powinno zostać w odpowiedni sposób zabezpieczone, aby nie doszło do powiększenia liczby osób poszkodowanych. W apteczce powinny znajdować się środki ochrony osobistej: rękawiczki ochronne, maseczka do sztucznego oddychania. Należy z nich zawsze korzystać w celu profilaktyki zakażeń. Spokój opiekuna przenosi się na spokój poszkodowanego dziecka. Pomagając, należy rozmawiać z chorym, informować o tym, co zamierzamy zrobić. Jeśli podejrzewamy uraz kręgosłupa (np. przy upadkach z wysokości, potrąceniach i innych wypadkach), nie powinniśmy przenosić poszkodowanego. Wyjątek stanowią sytuacje, gdy miejsce zdarzenia nie jest bezpieczne lub poszkodowany wymaga rozpoczęcia resuscytacji krążeniowo-oddechowej i tym samym ułożenia na twardym, płaskim podłożu. W tego typu przypadkach nie bójmy się o kręgosłup poszkodowanego – życie jest wartością nadrzędną. Warto regularnie powtarzać szkolenia z zakresu pierwszej pomocy. ǡ Nierzadko nie jest możliwe rozpoznanie w warunkach przedszpitalnych, czy poszkodowany doznał złamania, pęknięcia kości lub zwichnięcia/skręcenia stawu. Silny ból, ograniczenie ruchomości i szybko narastający obrzęk sugerują powstanie jednego z powyższych urazów i konieczność wykonania w szpitalu prześwietlenia. Zespół ratownictwa medycznego należy wezwać zawsze, gdy doszło do złamania otwartego (dodatkowym objawem jest rana w miejscu urazu – wystająca kość nie zawsze jest widoczna), urazów kończyn dolnych, które mogą zostać pogłębione w trakcie przemieszczania się, urazów wielomiejscowych. Miejscowe schłodzenie uszkodzonej kończyny może spowolnić narastanie obrzęku NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 17 WYCHOWAWCA A UCZNIOWIE Wycieczka szkolna liczy się wygląd opatrunku, ale jego skuteczność; bandażujmy w taki sposób, w jaki potrafimy najsprawniej – dla potrzeb tamowania wypływu krwi wystarczy zwykłe zabandażowanie „na okrętkę”. Popularne opaski uciskowe, zakładane powyżej zranienia, stanowią w pierwszej pomocy metodę kontrowersyjną. Lepiej to rozwiązanie zostawić jako ostateczne w sytuacji, gdy wszelkie inne sposoby nie przynoszą skutku, a przybycie pomocy specjalistycznej nie nastąpi szybko. i zmniejszyć dolegliwości bólowe. Wskazane jest oczywiście ograniczenie ruchomości poszkodowanego dziecka. Wciąż popularną zasadą w pierwszej pomocy jest unieruchomienie kończyny dostępnymi na miejscu zdarzenia środkami w taki sposób, aby dwa stawy sąsiadujące z uszkodzoną kością lub dwie kości tworzące uszkodzony staw były z sobą połączone. Takie działanie jest niezbędne w ekstremalnych warunkach, gdy nie ma możliwości wezwania lub dotarcia na miejsce pomocy specjalistycznej. W większości zdarzeń, gdy służby medyczne zostały wezwane, mniej traumatyczne dla dziecka będzie ręczne unieruchomienie lub np. obłożenie kończyny kurtkami i plecakami. Szczególnym typem zranień są rany oparzeniowe. Odzież z oparzonego miejsca można usunąć jedynie będąc pewnym, że nie przywarła do ciała. W przypadku oparzenia dłoni niezwłocznie należy ściągnąć wszelkiego rodzaju biżuterię – szybko narastający obrzęk po krótkiej chwili od urazu już na to nie pozwoli. Właściwa pierwsza pomoc przy oparzeniu polega na schładzaniu rany chłodną wodą, solą fizjologiczną lub innymi cieczami w przypadku braku dwóch pierwszych. Oparzenia drobne, które ewidentnie nie wymagają konsultacji lekarskiej, należy ochładzać przez minimum kilkanaście minut. Oparzenia rozległe lub zlokalizowane w newralgicznych miejscach (jak szyja, pachy, pachwiny, narządy płciowe, stawy, dłonie, stopy) schładzamy przez około 1–2 minuty, a następnie przykrywamy suchym, czystym opatrunkiem w celu uniknięcia wychłodzenia rannego. Zespół ratownictwa medycznego należy wezwać zawsze, gdy doszło do złamania otwartego. Dzieci z reguły doznają niewielkich, niezagrażających życiu skaleczeń. W takiej sytuacji można ranę zdezynfekować dostępnymi środkami i zabezpieczyć plastrem z opatrunkiem. W przypadku większych ran, które już na pierwszy rzut oka wymagają zaopatrzenia chirurgicznego, nie należy wykonywać dezynfekcji, jedynie założyć opatrunek osłaniający z gazy jałowej umocowanej na ciele bandażem lub plastrem. Przerwanie naczyń krwionośnych w trakcie wypadku skutkuje krwotokiem, niejednokrotnie silnym i niebezpiecznym dla dziecka. Szybkie wezwanie służb ratowniczych i właściwe zatamowanie krwotoku pozwoli nie dopuścić do pogorszenia stanu zdrowia i zbyt dużego ubytku krwi krążącej. Skutecznym sposobem tamowania większości krwotoków jest opatrunek uciskowy, wykonywany bezpośrednio na zranieniu, w miejscu wypływu krwi. Aby go wykonać, na gazę jałową należy położyć „element dociskowy” – np. nierozwiniętą rolkę bandaża – a następnie całość umocować zwojami bandaża. Dobrze również wiedzieć, jak bandażować rany. Zarówno dzieci w szkole, jak i dorośli na kursach uczeni są przeróżnych sposobów bandażowania. Pamiętajmy, że w ratownictwie nie fot. archiwum Grzegorza Nowaka c Prawidłowe uciskanie klatki piersiowej 18 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ Podczas wycieczek w plener w okresie wiosennym i letnim istnieje ryzyko użądleń przez owady i ukąszeń przez węże (na szczęście stosunkowo rzadkie zjawisko w naszym kraju). W przypadku użądleń w miejscu zranionym może pozostawać żądło. Nie należy go wyciągać palcami, można natomiast spróbować zrobić to pęsetą lub zeskrobać, np. kartą płatniczą, co ograniczy wyciskanie toksyny z pęcherza jadowego do rany. W sprzedaży dostępne są niewielkich rozmiarów pompki do odsysania jadu, które również można zastosować. Ukąszenia przez węże, choć nie przytrafiają się często, mogą przysporzyć wiele stresu zarówno dziecku, jak i opiekunowi. Podstawą działania jest spokój i ułożenie rannego w wygodnej pozycji siedzącej, aby kończyna znajdowała się poniżej serca. Jakikolwiek wysiłek fizyczny jest przeciwwskazany, powoduje on zwiększenie ciśnienia krwi i szybsze rozprzestrzenianie się jadu. Jadu węża nie należy wysysać ustami, jest to działanie nieskuteczne, a przy okazji stwarzające zagrożenie dla ratownika. Takiej rany również nie dezynfekujemy, nie nacinamy, nie zawiązujemy opaski uciskowej powyżej zranienia. Na całej długości ukąszonej kończyny należy założyć bandaż elastyczny, z wyczuciem dociągając go tak, aby nie powodował dyskomfortu zranionego i aby możliwe było wsunięcie pod niego palców. Taki ucisk kończyny nie ma na celu zablokowania przepływu krwi przez główne naczynia krwionośne, a ograniczenie rozprzestrzeniania się toksyny w naczyniach powierzchownych. Zagrożenia środowiskowe to również działanie temperatury otoczenia na ludzki organizm. Udar słoneczny potrafi skutecznie zepsuć nawet najlepiej zaplanowaną wycieczkę. Wycieczka szkolna Profilaktyka, jak zawsze, jest tu najważniejsza, dlatego przed każdym dłuższym wyjazdem należy uświadomić rodziców, jakiego typu odzież dziecko powinno mieć przy sobie. Przed nadchodzącym sezonem letnim pamiętajmy w szczególności o ochronie głowy i karku przed słońcem. Wśród objawów udaru słonecznego wymienić można m.in. silny ból głowy, gorącą i zaczerwienioną skórę, gorączkę. Mogą dołączyć do nich nudności, zawroty głowy, zaburzenia świadomości. Osobę, u której doszło do przegrzania organizmu, należy przenieść w zacienione miejsce i ułożyć w wygodnej dla niej pozycji półsiedzącej, zastosować chłodne okłady na głowę. Można podawać do picia chłodne napoje pod warunkiem, że kontakt z dzieckiem jest w pełni zachowany. W przypadku zaburzeń świadomości, omdlenia lub pełnej utraty przytomności niezwłocznie należy wezwać zespół ratownictwa medycznego. O Drgawki z reguły powodowane są epilepsją (padaczką), choć u małych dzieci częstą przyczyną jest również gorączka. W trakcie napadu drgawek należy odsunąć od dziecka ewentualne niebezpieczne przedmioty i chronić głowę przed uderzeniami o twarde podłoże. Nie jest konieczne robienie czegokolwiek więcej. Każdy, kto widział napad drgawkowy, czy to u dziecka, czy dorosłego, wie, jak przerażająco może to wyglądać. Tym bardziej konieczne jest zachowanie spokoju i fachowa pomoc. Kategorycznie nie wolno wkładać nic do ust dziecka czy wciskać pomiędzy zęby, a także krępować ruchów kończyn. W większości zdarzeń drgawki samoistnie ustępują w czasie do kilku minut i nie jest konieczne jakiekolwiek działanie w celu ich przerwania. Po napadzie drgawkowym dziecko może zapaść w sen, układamy je wtedy w pozycji bezpiecznej na boku, oczekując przyjazdu pomocy medycznej. Zaburzenia oddychania mogą być spowodowane kilkoma stanami, najczęstszym z nich, niezwiązanym z chorobą, jest zadławienie. Niedrożność dróg oddechowych spowodowaną ciałem obcym należy podzielić na dwa etapy: kiedy poszkodowany kaszle i ma siłę sam walczyć z problemem oraz kiedy kaszel słabnie, jest nieefektywny bądź też w ogóle go nie ma, ale poszkodowany jeszcze zachowuje przytomność. W pierwszym przypadku powinniśmy zachęcać dziecko do dalszego kaszlu (to naturalny odruch obronny organizmu, skuteczny w usuwaniu ciała obcego z dróg oddechowych). Jeśli natomiast jesteśmy świadkiem sytuacji drugiej, wkroczenie z rękoczynami ratującymi życie jest niezbędne. Ratunek polega na wykonaniu pięciu uderzeń między łopatki, a następnie pięciu uciśnięć nadbrzusza. Manewry te wykonujemy na przemian, dopóki ciało obce nie wydostanie się na zewnątrz lub poszkodowany nie straci przytomności. Gdyby najczarniejszy scenariusz się zrealizował i dziecko straciło przytomność, natychmiast należy wezwać karetkę i rozpocząć standardową resuscytację krążeniowo-oddechową. Astma, jako drugi z częstych powodów trudności w oddychaniu, jest chorobą przewlekłą, która dotyka także dzieci. Na zaostrzenie duszności może wpłynąć kontakt z alergenem, wysiłek fizyczny, drażniące zapachy czy stres. Ciężko oddychające dziecko należy uspokajać, zapewnić dostęp WYCHOWAWCA A UCZNIOWIE świeżego powietrza oraz umożliwić zażycie lekarstw przepisanych przez lekarza. W sytuacji, gdyby leki nie spowodowały ustąpienia dolegliwości lub tego typu zdarzenie pojawiło się u dziecka pierwszy raz, należy wezwać zespół ratownictwa medycznego. W ramach pierwszej pomocy nie należy podawać poszkodowanemu uczniowi żadnych lekarstw. Choć utrata przytomności i nagłe zatrzymanie krążenia u dziecka stanowi rzadkość, to i na tę ewentualność dobrze być gotowym. W tym celu warto zapamiętać schemat podstawowych zabiegów ratujących życie – BLS (ang. Basic Life Support): 1. Zabezpiecz miejsce zdarzenia i siebie. 2. Sprawdź, czy dziecko jest przytomne, potrząsając je delikatnie za ramiona i pytając „Co się stało?”. 3. Jeśli dziecko nie reaguje, zawołaj głośno o pomoc lub poproś, aby ktoś pozostał przy tobie. 4. Udrożnij drogi oddechowe dziecka poprzez odchylenie głowy do tyłu jedną ręką i delikatne uniesienie bródki dwoma palcami drugiej. 5. Sprawdź, czy dziecko oddycha prawidłowo, próbując oddech usłyszeć, wyczuć wydychane powietrze i obserwując ruchy klatki piersiowej. 6. Jeśli oddech jest prawidłowy, ułóż dziecko w pozycji bezpiecznej na jednym z boków. 7. Jeśli oddechu nie ma lub jest nieprawidłowy, wykonaj 5 oddechów ratowniczych. 8. Wykonaj 30 uciśnięć klatki piersiowej jedną ręką na dolnej połowie mostka. 9. Wykonaj 2 oddechy ratownicze. 10. Kontynuuj resuscytację, wykonując naprzemiennie 30 uciśnięć klatki piersiowej i 2 oddechy ratownicze. 11. Jeśli jesteś sam, po minucie resuscytacji przerwij na chwilę działanie i wezwij zespół ratownictwa medycznego. Gdy jest z tobą druga osoba, karetka powinna zostać wezwana natychmiast po stwierdzeniu braku oddechu. 12. Przerwij resuscytację tylko wtedy, gdy pojawią się oznaki życia lub na miejsce zdarzenia dotrą ratownicy. Pierwsza pomoc jest prosta. Warto regularnie powtarzać szkolenia z zakresu pierwszej pomocy, by w sytuacji kryzysowej zadziałać odpowiednio. Pomagajmy, nawet nie będąc pewnymi swoich umiejętności – bierność to największa krzywda, jaką możemy wyrządzić człowiekowi potrzebującemu. Grzegorz Nowak Ratownik medyczny od siedmiu lat, pracuje także jako trener pierwszej pomocy. Interesuje się systemami ratownictwa medycznego na świecie, w 2012 r. jako wolontariusz Polskiej Misji Medycznej brał udział w edukacji służb ratowniczych w Kenii. Autor bloga o pierwszej pomocy i ratownictwie www.ratowniczy.net NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 19 WYCHOWAWCA A RODZICE Bierni rodzice %LHUQLURG]LFH -DNGRQLFKGRWU]HÊ" Do wychowawcy trafiają przeróżne informacje na temat ucznia. W trosce o jego dobro, rozwój i sukcesy szkolne powinien kontaktować się z rodzicami podopiecznego. Sytuacją idealną byłoby, gdyby rodzice reagowali na sygnały wychowawcy i byli z nim w stałym kontakcie. Niestety, coraz częściej zdarza się, że jest wprost przeciwnie. Czasami rodzice bagatelizują informacje od wychowawcy i kwitują je stwierdzeniem, że oni w domu problemu z dzieckiem nie mają. Dlaczego tak się dzieje? Autorzy badań wykonanych na zlecenie „Szkoły bez przemocy” stwierdzają, że rodzice w niewielkim stopniu interesują się życiem szkolnym swojego dziecka, a zaangażowanie w sposób znaczący zmniejsza się wraz z przechodzeniem na kolejne etapy edukacyjne. Odsetek rodziców unikających kontaktu ze szkołą wzrasta znacząco w gimnazjum i liceum. Rodzina jako pierwsza sprawuje wobec dziecka funkcję wychowawczą i szkoła ma ją w tym wspierać, a nie zastępować. Czasami zdarza się tak, że opiekunowie zostawiają placówce obszerne pole oddziaływań, wychodząc z założenia, że szkoła właśnie od tego jest. Unikają kontaktu z wychowawcą, zostawiając go samego z trudnościami dziecka. Tymczasem nawet największe starania nauczyciela mogą być niewystarczające bez współpracy z domem. Wychowawca, jako osoba wspierająca wychowanie ucznia, powinien więc starać się nawiązać kontakt z rodzicami i poznać środowisko rodzinne swojego podopiecznego. Pierwszą informacją od wychowawcy może być zaproszenie wpisane do dzienniczka. Większość spraw związanych z uczniem i jego funkcjonowaniem w szkole wychowawca omawia z rodzicami podczas wyznaczonych w kalendarzu szkoły zebrań czy dni otwartych. W dzienniczku zamieszcza informacje dotyczące incydentalnie zdarzających się trudnych zachowań. Czasami jednak to, co dzieje się z dzieckiem, wymaga wcześniejszego spotkania, szczególnie gdy rodzice nie zjawiają się na zebraniach. Każda placówka wypracowuje swój własny system kontaktu z rodzicem, który nie współpracuje ze szkołą. Pierwszą informacją od wychowawcy może być zaproszenie wpisane do dzienniczka/dzienniczka elektronicznego. Powinno ono zawierać konkretną datę i godzinę spotkania. Warto zapropono- 20 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ wać dwie opcje do wyboru, tak aby dać rodzicowi możliwość zadecydowania, jaki termin jest dla niego dogodny. Innym sposobem na przekazanie wiadomości dla rodziców może być list z informacją o postępach w nauce czy zachowaniu konkretnego ucznia. Wychowawca wysyła go zazwyczaj do opiekunów, z którymi kontakt jest utrudniony lub wręcz niemożliwy. Zdarza się, że rodzice nie przeglądają dzienniczków, zaś ich pociechy nie przekazują im zaproszenia lub listu w obawie przed konsekwencjami. W przypadku braku reakcji czy braku podpisu rodziców można spróbować skontaktować się z nimi telefonicznie. Kontakt telefoniczny wydaje się być najbardziej skuteczny, kiedy wychowawca chce się szybko spotkać lub coś omówić. Czasami warto wykazać się cierpliwością. Pewna wychowawczyni dzwoniła do matki ucznia kilkakrotnie w ciągu jednego dnia. Nie udało się. Zrezygnowana, postanowiła zadzwonić ostatni raz rano przed lekcjami. Matka natychmiast odebrała telefon. Okazało się, że zwykle pracuje na nocną zmianę i rano, kiedy wraca do domu, wycisza telefon. Zaangażowanie i upór wychowawczyni przyniosły pożądany efekt. O9ǫ O czym warto pamiętać, kiedy wychowawcy uda się skontaktować z rodzicem telefonicznie? Jeśli opiekun unika kontaktu, trzeba pamiętać, że każde słowo jest ważne, a ta rozmowa ma zachęcić do spotkania. Nauczyciel powinien być doskonale zorientowany w sytuacji szkolnej ucznia. Należy stanowczo, w sposób jasny i konkretny opisać powód rozmowy, unikać oceniania i krytykowania. Warto skupić się na wspólnym dochodzeniu do rozwiązań i działaniu na rzecz ucznia, w jego interesie. Dobrze jest, gdy wychowawca umożliwi rodzicowi myślenie o pokonaniu trudności dziecka i konkretnych sposobach, jak to zrobić. Kiedy opiekun sam coś zaproponuje, prawie pewne jest to, że będzie starał się swój pomysł zrealizować, natomiast „gotową receptę” prędzej czy później może odrzucić. Trzeba pamiętać, by uważnie słuchać i w razie potrzeby precyzować wypowiedź rodzica – „Rozumiem, że Państwo dopilnują, by syn miał odrobione lekcje”. Pytania otwarte („Ania wydaje się ostatnio mniej zainteresowana nauką, jakie Bierni rodzice są Pani spostrzeżenia?”) ułatwiają komunikację i dają rodzicowi swobodę podążania w kierunku, który jest dla niego istotny. Pytania zamknięte („Dlaczego Ania nie przygotowuje się do sprawdzianów?”) sprawiają, że opiekun czuje się zaatakowany i będzie bronił siebie i swojej pociechy, zapominając o tym, że dziecku trzeba pomóc. Zbyt wiele pytań może natomiast spowodować, że rodzic poczuje się przesłuchiwany – to może przynieść skutek odwrotny od założonego przez wychowawcę. Zbyt pochopna ocena sytuacji ucznia i jego rodziny może również zniechęcić czy wręcz przestraszyć rodzica. Być może taka otwarta i skupiona na dobru dziecka komunikacja ze strony wychowawcy będzie początkiem przełamania niechęci do współpracy ze szkołą. Doświadczenia wielu wychowawców pokazują jednak, że są rodzice, którzy nie odbierają telefonów ze szkoły. W takiej sytuacji warto skonsultować się z innymi szkolnymi specjalistami i skorzystać ze wsparcia, jakie proponują. Jeśli uczeń ma niską frekwencję, zaniedbuje obowiązki szkolne, brał udział w bójce, wychowawca jest zobowiązany skontaktować się z rodzicem, mimo braku reakcji z jego strony. Po tygodniu wychowawca może wysłać takie zaproszenie listem poleconym. W przypadku, gdy rodzic nie odpowiada, dobrze jest powiadomić o tym dyrektora szkoły. Dyrektor powinien dowiedzieć się, jak wygląda sytuacja ucznia i jak duże jest jego zagrożenie – poznać dokładną frekwencję, częstotliwość występowania trudnych sytuacji, sygnały świadczące o zaniedbaniu i inne konkretne informacje. Powinien także wiedzieć, jak wyglądała dotychczasowa współpraca z rodzicami, jak często pojawiają się na zebraniach, czy kontaktują się ze szkołą w inny sposób. Wychowawca powinien dokładnie przedstawić, jakie działania podjęto na terenie placówki. Kolejnym zaproszeniem jest oficjalne pismo ze szkoły. Wielu wychowawców dzieli się też doświadczeniami z osobistych (także w towarzystwie psychologa lub pedagoga) wizyt w domu ucznia. Wizyty domowe budzą wiele kontrowersji, zarówno wśród rodziców, jak i samych nauczycieli. Czasami okazują się jednak jedynym skutecznym sposobem na spotkanie z opiekunem. Taka wizyta powinna zawsze być zapowiedziana. Pewna matka w żaden sposób nie reagowała na próby kontaktu ze strony wychowawcy. Nie podpisywała wpisów w dzienniczku, nie odpowiadała na telefony ze szkoły, nie odebrała listu poleconego. Co gorsza, jej syn rzadko pojawiał się na lekcjach i nie był w stanie wytłumaczyć, dlaczego mama nie przychodzi na spotkania z wychowawcą. Jego dotychczasowa frekwencja groziła nieklasyfikowaniem. Wychowawca, po konsultacji z dyrektorką i psychologiem szkolnym, podjął decyzję o złożeniu wizyty domowej. Wydawało się, że jest to ostatnia rzecz, jaką może zrobić dla chłopca. Drzwi otworzyła matka. Sprawiała wrażenie zakłopotanej, ale zaprosiła gościa do środka. Podczas rozmowy okazało się, że matce trudno się zorganizować, nie radzi sobie ze swoją aktualną sytuacją życiową. Rozpisano plan pomocy uczniowi i ustalono terminy WYCHOWAWCA A RODZICE cyklicznych spotkań matki z wychowawcą w szkole. Kobieta zobowiązała się do regularnego przysyłania syna na zajęcia. Taka wizyta powtórzyła się tylko raz. Kiedy matka zrozumiała, że wychowawca jest zdeterminowany i szczerze zainteresowany dobrem ucznia, sama zaczęła przychodzić do szkoły za każdym razem, kiedy ją o to poproszono. Wizyta wychowawcy w domu może przyczynić się do wyjaśnienia niedomówień czy przełamania nieufności między nim i rodzicami. Na początku takiego spotkania dobrze jest porozmawiać z opiekunami w sposób nieoficjalny, pozwolić, by to oni prowadzili dyskusję. Nie warto naciskać, by rodzice mówili o czymś, co sprawia, że czują się zakłopotani. Nie powinno się również przeciągać tej wizyty. Jeżeli nie uda się omówić wszystkich tematów, należy zaprosić rodziców do szkoły. Podczas spotkania wychowawca powinien (tak jak w przypadku kontaktu telefonicznego) opowiedzieć o uczniu – jego mocnych stronach – i przekazać rodzicom, z jakiego powodu to spotkanie jest dla obu stron ważne – np. niskiej frekwencji dziecka, złego zachowania, słabych ocen lub ich drastycznego pogorszenia czy innych trudnych sytuacji. Warto mocno zaak- Odsetek rodziców unikających kontaktu ze szkołą wzrasta znacząco w gimnazjum i liceum NZLHFLHñV\JQDïmagazyn wychowawcy 21 WYCHOWAWCA A RODZICE Bierni rodzice centować, jakie korzyści można osiągnąć dzięki współpracy i wsparciu ucznia ze strony szkoły i rodziny. Kiedy wychowawca przedstawi całą sprawę, dobrze jest wysłuchać, jak postrzegają ją rodzice. Czasami informacje od nich mogą znacząco wpłynąć na sposób rozwiązania problemu. Okazuje się bowiem, że niejednokrotnie opiekunowie nie są informowani przez dziecko o jego kłopotach, a w domu panuje trudna sytuacja, która dezorganizuje funkcjonowanie rodziny. Kontakt telefoniczny często jest skuteczny, kiedy wychowawca chce szybko coś omówić z rodzicami. Następnie wychowawca powinien opisać działania podjęte dotychczas przez szkołę dla poprawienia sytuacji ucznia i obszary, w których potrzebne jest wsparcie rodziny. Warto zachęcić rodziców do wysuwania własnych propozycji. Ze względu na to, że najlepiej znają swoje dzieci, mogą okazać się źródłem wielu cennych pomysłów. Kolejnym, ostatnim krokiem powinno być podpisanie kontraktu, ewentualnie zobowiązania do współpracy ze szkołą. Ważne, by wyznaczyć w nim datę kolejnego spotkania z wychowawcą. Doświadczenie wizyt w domu ucznia pokazuje, że rodzice czują się wtedy bardziej zobowiązani do przybycia do szkoły na kolejną rozmowę z nauczycielem. c* Kiedy nie udaje się nawiązać kontaktu, a sytuacja ucznia tego wymaga, szkoła kontaktuje się z opieką społeczną, kuratorem, policją. Ostatecznością może być powiadomienie przez szkołę sądu rodzinnego o niewywiązywaniu się rodziców z obowiązku opieki nad niepełnoletnim dzieckiem. Placówki oświatowe decydują się na taki krok w przypadku chronicznego zaniedbania i zaniechania obowiązków rodzicielskich nakładanych na rodziców/opiekunów prawnych przez Ustawę z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. * Przede wszystkim warto bazować na pozytywnej motywacji. Zawsze należy zastanowić się nad tym, jakie mocne strony ma uczeń, za co można go pochwalić. Czasami nie jest łatwo coś takiego znaleźć, ale to możliwe. Dlaczego? Najczęstszym powodem kontaktu wychowawcy z rodzicem są trudności w nauce bądź zachowaniu. Słuchanie takich informacji powoduje obniżenie u rodziców poczucia własnej wartości. Taki kontakt jest dla nich frustrujący, więc go unikają. Chcąc przerwać to błędne koło, warto najpierw podkreślić mocne strony dziecka, np. „Pani córka jest zawsze przygotowana do zajęć”, a potem przekazać informację, która sprawiła, że się spotkaliście, np. „Martwię się, że słabo wypada na sprawdzianach”. Dzięki temu rodzic dostaje sygnał, że znamy ucznia, doceniamy starania i chcemy współpracować, by pokonać trudności. Warto mówić, co dziecko zyska dzięki takiemu współdziałaniu. Należy skupiać się na faktach – strasząc rodzica, wychowawca niewiele osiągnie. 22 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ Dobrze jest pokazać opiekunom, że zarówno oni, jak i wychowawca mają prawa i obowiązki w toku współpracy w interesie ucznia. To zagwarantuje obu stronom równy status i poczucie odpowiedzialności za proces zmiany. Ważne jest, by zadbać o wymianę informacji, opinii. Rodzice będą mogli odczuć, że ich zdanie też się liczy, nie są w szkole tylko po to, by „wysłuchiwać” o niepowodzeniach dziecka czy swojej nieudolności. Dzięki temu możliwe będzie ustalenie i wypracowanie wspólnych celów wychowania – poprawienie ocen, zwiększenie frekwencji, poprawę zachowania i inne. Szczególnie na początku istotne jest ustalenie terminów regularnego kontaktu z rodzicami oraz jego formę. W sytuacjach, kiedy wychowawca ma przekonanie, że istnieje potrzeba skorzystania z pomocy innych instytucji wspierających dziecko i rodzinę, powinien przygotować na spotkanie z rodzicami wykaz placówek i ich adresy. Kiedy zdecyduje, że opiekun jest na to gotowy, będzie dysponować konkretnymi rozwiązaniami. Doświadczenia szkolne wychowawców, specjalistów terapii pedagogicznej i nauczycieli pokazują, że budowanie relacji z rodzicem zaczyna się już od pierwszego kontaktu. Konstruktywne spotkania ogólne ułatwią większości opiekunów otwarcie się na współpracę w sytuacjach trudnych i mało przyjemnych, zachęcą ich do zaangażowania. Jeśli pojawia się taka potrzeba, nawiązywanie i budowanie pozytywnej relacji należy przenieść na spotkania indywidualne. Wychowawca, starając się nawiązać kontakt z rodzicem, powinien zastanowić się nad tym, co chce osiągnąć. Jaką korzyść ze spotkania będzie miał opiekun? Tylko współpraca obu stron pozwala na wypracowanie rozwiązań w sytuacjach trudnych, wytycza kierunki w procesie nauczania i wychowania. Zadaniem wychowawcy jest tak poprowadzić rozmowę, by rodzic wierzył, że jego starania są doceniane, jest dobrym rodzicem i może osiągnąć sukces wychowawczy. To pozwoli uniknąć sytuacji, kiedy zagrożony na swej pozycji opiekun skupi się na obronie dziecka i będzie unikał kontaktu i pracy nad zmianą. Na szkole niejednokrotnie spoczywa obowiązek wsparcia rodziców, którzy nie radzą sobie z wychowaniem dzieci lub też zaniedbują swoje obowiązki rodzicielskie. Nauczyciel, który dzięki wizycie domowej przekona się, w jakich warunkach funkcjonuje jego podopieczny, z pewnością zupełnie inaczej będzie reagował na zachowanie ucznia niż wtedy, kiedy nie pozna jego sytuacji domowej. Podobnie rodzic, który przekona się o dobrej woli wychowawcy do współpracy, będzie widział zasadność kontaktu z nim i podejmowania działań. Codziennym, choć czasem trudnym do osiągnięcia celem każdego wychowawcy jest uświadomienie rodzicom, że wszechstronny rozwój ucznia zależy od działań podejmowanych wspólnie przez szkołę i dom. Chcąc pozyskać „opornego” rodzica, trzeba wykazać wiele cierpliwości i przekonać go, jak ważna jest jego rola w procesie wychowania i współpracy ze szkołą. Michalina Gajewska Psycholog, udziela pomocy psychologicznej dzieciom i rodzinom, szkoli rodziców i nauczycieli. Specjalizuje się w pracy z dziećmi w wieku 0–12 lat, w tym z dziećmi z zaburzeniami rozwojowymi, oraz ich rodzicami Załącznikami do artykułu są wzory dokumentów. Znajdą je Państwo w dziale Teczka wychowawcy (s. 30–31). 7(&=.$ WYCHOWAWCY Materiały przydatne we współpracy z uczniami, rodzicami, nauczycielami i dyrektorem Wszystkie materiały opublikowane w dziale Teczka wychowawcy oraz dodatkowe pomoce związane z tematami tego wydania mogą Państwo pobrać ze strony internetowej www.oficynamm.pl TECZKA WYCHOWAWCY Wycieczka szkolna .......................................................................... (pieczęć lub nazwa organizatora wycieczki) LISTA UCZESTNIKÓW WYCIECZKI do ............................................................................................................................ pobyt od .................................. do .................................. w .................................. Lp. Nazwisko i imię Data i miejsce urodzenia Adres miejsca stałego pobytu Zgłoszenie przyjęto ............................................ PESEL ........................................................ (podpis kierownika wycieczki) .......................................................... (data i podpis pracownika) HARMONOGRAM WYCIECZKI Data i godz. wyjazdu Liczba km Miejscowość Program Adres punktu noclegowego i żywieniowego Adnotacja organu prowadzącego lub sprawującego nadzór pedagogiczny: Zatwierdzam .......................................................... (pieczęć i podpis dyrektora szkoły) 24 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ Wycieczka szkolna TECZKA WYCHOWAWCY PRELIMINARZ WYCIECZKI Przychody: 1. Wpłaty uczestników: liczba osób .............................. x koszt wycieczki .............................. = .............................. 2. Inne wpłaty: ..................................................................................................................................................................................................................... Razem przychody: ..................................................................................................................................................................................... Wydatki: 1. Koszt wynajmu autokaru: .................................................................................................................................................................... 2. Koszt noclegu: ..................................................................................................................................................................................... 3. Koszt wyżywienia: ............................................................................................................................................................................... 4. Bilety wstępu: ■ do teatru: .................................................................................................................................................................................. ■ do kina: .................................................................................................................................................................................... ■ do muzeum: ............................................................................................................................................................................. ■ do parku narodowego (rezerwatu przyrody): ........................................................................................................................ ■ inne ........................................................................................................................................................................................... 5. Inne wydatki (jakie?): ............................................................................................................................................................................ Razem wydatki: ......................................................................................................................................................................................... Koszt na jednego uczestnika: ................................................................................................................................................................... Zatwierdzam .......................................................... .......................................................... (podpis kierownika wycieczki) (pieczęć i podpis dyrektora szkoły) ZGODA RODZICÓW/OPIEKUNÓW PRAWNYCH Wyrażam zgodę na udział syna/córki ....................................................................................................................................................... ....................................... w ..................................................................... odbywającej się w dniach ....................................................... (podać rodzaj i miejsce imprezy) Oświadczam, że: 1. Zapoznałam/zapoznałem się z harmonogramem organizowanej imprezy. 2. Stan zdrowia dziecka nie budzi przeciwwskazań do uczestnictwa w ww. imprezie. 3. Wyrażam zgodę na podejmowanie decyzji przez kierownika lub opiekunów wycieczki związanych z leczeniem, hospitalizacją i zabiegami operacyjnymi w przypadku zagrożenia zdrowia lub życia mojego dziecka. 4. Jednocześnie zobowiązuję się do zapewnienia bezpieczeństwa w drodze pomiędzy miejscem zbiórki i rozwiązaniem wycieczki a domem. PESEL ucznia ..................................................................................................... Nr telefonu kontaktowego ............................................................................... Adres ucznia .................................................................................................... ..................................................................................... ..................................................................................... (podpisy rodziców/opiekunów prawnych) NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 25 TECZKA WYCHOWAWCY Wycieczka szkolna KARTA WYCIECZKI Cel i założenia programowe wycieczki: ..................................................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................................... Trasa wycieczki: ..................................................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................................... Termin: ............................................................................................................ Liczba dni: ...................................................................................................... Klasa/grupa: ................................................................................................... Liczba uczestników: ......................................................................................... Kierownik (imię i nazwisko): ............................................................................. Liczba opiekunów: ........................................................................................... Środek lokomocji: ............................................................................................ Nr telefonu kontaktowego podczas wycieczki: ................................................ Oświadczenie opiekunów Zobowiązuję się do przestrzegania przepisów dotyczących zasad bezpieczeństwa na wycieczkach i imprezach dla dzieci i młodzieży. ..................................................................................... ..................................................................................... ..................................................................................... Opiekunowie wycieczki (imiona i nazwiska oraz podpisy) ..................................................................................... Kierownik wycieczki (podpis) OŚWIADCZENIE UCZESTNIKÓW WYJAZDU I RODZICÓW/OPIEKUNÓW PRAWNYCH My, niżej podpisani (uczestnicy wyjazdu oraz rodzice), zapoznaliśmy się z Regulaminem wyjazdu i Regulaminem punktu noclegowego. Podpisy uczestników wyjazdu Podpisy rodziców/opiekunów prawnych Niniejsze oświadczenie stanowi część dokumentacji niezbędnej do uzyskania zgody od dyrekcji szkoły na wyjazd z dziećmi i młodzieżą. 26 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ Wycieczka szkolna TECZKA WYCHOWAWCY OŚWIADCZENIE OPIEKUNÓW W SPRAWIE BEZPIECZEŃSTWA UCZNIÓW Deklaracja w sprawie ochrony zdrowia i życia dziecka na: wycieczkach, koloniach i obozach W poczuciu pełnej odpowiedzialności przed własnym sumieniem, rodzicami i społeczeństwem za bezpieczeństwo zdrowia i życia powierzonych mojej opiece dzieci na: ......................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................................... przez ............................................ w okresie od dnia ............................. do dnia ............................. oświadczam, co następuje: 1. Z należytą uwagą i zrozumieniem zapoznałam/zapoznałem się ze wszystkimi przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa zdrowia i życia dzieci i młodzieży. 2. Zobowiązuję się do skrupulatnego przestrzegania i stosowania zawartych w przepisach wskazówek i metod w czasie pełnienia przeze mnie obowiązków opiekuna. ........................................., ......................................... r. ..................................................................................... ..................................................................................... ..................................................................................... Opiekunowie wycieczki (imiona i nazwiska oraz podpisy) ..................................................................................... Kierownik wycieczki (podpis) REGULAMIN WYCIECZKI SZKOLNEJ Obowiązkiem każdego uczestnika wyjazdu oraz jego rodziców (prawnych opiekunów) jest zapoznanie się z Regulaminem wyjazdu, Regulaminem punktu noclegowego i pisemne potwierdzenie przyjęcia do wiadomości zapisów tych dokumentów. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Wszystkich uczestników obowiązuje punktualność i przestrzeganie Regulaminów. Obowiązuje kategoryczny zakaz samodzielnego przechodzenia przez ulicę, oddalania się od grupy. Przestrzegamy ogólnych zasad bezpiecznego poruszania się po drogach. Uczestnik zobowiązany jest do posiadania odpowiedniego obuwia i ubioru stosownego do pory roku. W miejscu postoju przestrzegamy ogólnych przepisów bezpieczeństwa. Wszyscy idziemy jedną zwartą grupą, zgodnie z przepisami ruchu drogowego. W czasie marszu nie oddalamy się od grupy, zachowujemy swoje tempo marszu (nie wyprzedzamy, nie biegniemy). Obowiązuje bezwzględny zakaz zabierania i używania ostrych narzędzi, pirotechnicznych i elektrycznych. W czasie jazdy autobusem (pociągiem) obowiązują następujące zasady: ■ podczas jazdy zachowujemy ciszę i dyscyplinę, aby nie przeszkadzać kierowcom w wykonywaniu ich pracy, ■ nie rozmawiamy z kierowcą, ■ nie otwieramy drzwi podczas jazdy oraz nie opieramy się o drzwi, ■ nie chodzimy po autokarze podczas jazdy, ■ nie siedzimy tyłem do kierunku jazdy, ■ nie wychylamy się przez okna, ■ nie pokazujemy żadnych obraźliwych gestów przez szyby autobusu (pociągu), ■ nie należy zachowywać się w sposób zagrażający bezpieczeństwu własnemu i innych, ■ zabronione jest wyrzucanie czegokolwiek przez okno autobusu (pociągu), ■ zabronione jest przewożenie przedmiotów, które mogą zagrozić życiu i zdrowiu wszystkich uczestników podróży. NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 27 TECZKA WYCHOWAWCY Wycieczka szkolna 10. Podczas postoju autokaru nie wolno: ■ wychodzić na szosę, ■ zaśmiecać miejsca pobytu. 11. W miejscu noclegowym i żywieniowym uczestnik przestrzega obowiązujących tam regulaminów. 12. W czasie trwania wyjazdu i nie tylko – mówimy piękną polszczyzną – nie używamy wulgaryzmów. 13. Obowiązuje bezwzględny zakaz używania przez młodzież papierosów, alkoholu i środków odurzających. 14. W przypadku posiadania lub zażywania powyższych używek rodzice zostają powiadomieni w trybie natychmiastowym i uczestnik kończy wycieczkę, a rodzice są zobowiązani odebrać dziecko z miejsca pobytu na własny koszt. 15. Złe samopoczucie zgłaszamy opiekunom. 16. Telefony komórkowe, aparaty fotograficzne i inne cenne przedmioty uczestnicy zabierają na własną odpowiedzialność. 17. Wszyscy uczestnicy muszą stawić się w ustalonym punkcie zbiórki przed wyjazdem, bez względu na pogodę (w razie nieobecności nie będzie zwrotu kosztów). 18. Za nieprzestrzeganie niniejszego regulaminu grozi poinformowanie rodziców ucznia, dyrekcji szkoły oraz wykluczenie z udziału w jakichkolwiek wyjazdach. Zapoznałam/zapoznałem się z treścią regulaminu wycieczki i zobowiązuję się do przestrzegania wszystkich jego punktów. ..................................................................................... (data, imię i nazwisko uczestnika wycieczki) Wyrażam zgodę na udzielenie pomocy lekarskiej (hospitalizację) mojego dziecka w nagłych wypadkach. ..................................................................................... (podpisy rodziców/opiekunów prawnych uczestnika) Koszty związane z wyrządzonymi szkodami z winy uczestnika ponoszą rodzice (opiekunowie prawni) ..................................................................................... (podpisy rodziców/opiekunów prawnych uczestnika) Informacja rodziców (opiekunów prawnych) o stanie zdrowia dziecka (np. na co dziecko jest uczulone, jak znosi jazdę samochodem, czy przyjmuje stale leki, jakie i w jakich dawkach). W przypadku zdiagnozowanych poważniejszych dolegliwości, chorób przewlekłych proszę załączyć opinię lekarza, po uprzednim zapoznaniu go z programem wycieczki. ..................................................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................................... Wyrażam zgodę na samodzielny powrót dziecka z ul. ............................................................................................... do domu./Odbiorę dziecko osobiście. (niepotrzebne skreślić) (wpisać adres szkoły) ..................................................................................... (podpisy rodziców/opiekunów prawnych uczestnika) 28 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ Wycieczka szkolna TECZKA WYCHOWAWCY REGULAMIN PUNKTU NOCLEGOWEGO 1. Podczas wyjazdu młodzież nocować będzie w szkolnym schronisku młodzieżowym. 2. Jest to budynek 1-piętrowy, z pokojami 4- i 8-osobowymi, dostępem do łazienki i natrysków oraz kuchni samoobsługowej. 3. Podczas trwania wyjazdu młodzież podlega bezpośredniej opiece opiekuna wyjazdu (od momentu zbiórki aż do czasu jego zakończenia – zgodnie z harmonogramem wyjazdu). Wyjątek stanowi cisza nocna w godz. 22.00–6.00. W czasie ciszy nocnej młodzież podlega opiece pośredniej opiekunów, gdyż uczestnicy wyjazdu nocują w pokojach 4- i 8-osobowych. Dyżury nauczycieli: 22.00–2.00 ............................................................................................... 2.00–4.00 ................................................................................................. 4.00–6.00 ................................................................................................. 4. W schronisku obowiązuje cisza nocna w godz. 22.00–6.00. Zakłócanie ciszy nocnej może być podstawą do usunięcia z obiektu. 5. Uczestnicy wyjazdu są zobowiązani do przestrzegania zasad BHP, ppoż. podczas trwania całego wyjazdu, a w szczególności podczas pobytu w pokojach. 6. Bezwzględnie nie ma tzw. zielonej nocy. 7. Uczestnicy w przypadku samodzielnie przygotowywanych posiłków zachowują szczególną ostrożność oraz przestrzegają zasad higieny. Posiłki te przygotowywane są w miejscach do tego przeznaczonych – kuchnia, stołówka; tam też są spożywane. Uczestnicy wyjazdu chcący skorzystać z wrzątku muszą o tym fakcie poinformować opiekuna wyjazdu, który im go przygotuje. 8. Rodzice (prawni opiekunowie) informują kierownika wycieczki bądź opiekunów o ewentualnych dolegliwościach dziecka i stosowanych lekach. 9. Rodzice (prawni opiekunowie) zapewniają swojemu dziecku wymagane wyposażenie, odzież, buty oraz inne przedmioty, wskazane przez kierownika wycieczki lub opiekunów. 10. Rodzice (prawni opiekunowie) mają świadomość, iż w razie zniszczenia, zdewastowania przez ich dziecko sprzętu lub innych przedmiotów, urządzeń – ponoszą odpowiedzialność materialną. 11. Palenie tytoniu, picie alkoholu, zażywanie środków odurzających przez młodzież jest na terenie schroniska oraz poza nim kategorycznie zabronione pod karą natychmiastowego opuszczenia schroniska i zakończenia wycieczki – po telefonie do rodziców. 12. Schronisko nie ponosi odpowiedzialności za przedmioty pozostawione w pokoju oraz za pojazdy zaparkowane przy budynku. 13. O wszelkich próbach nieprzestrzegania regulaminu schronisko ma obowiązek poinformować: dyrekcję szkoły grupy szkolnej oraz rejonową komendę policji. REGULAMIN WYCIECZKI WIELODNIOWEJ Obowiązkiem każdego uczestnika wyjazdu oraz jego rodziców (prawnych opiekunów) jest zapoznanie się z Regulaminem wyjazdu, Regulaminem punktu noclegowego i pisemne potwierdzenie przyjęcia do wiadomości zapisów tych dokumentów. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Wszystkich uczestników obowiązuje punktualność i przestrzeganie Regulaminów. Obowiązuje kategoryczny zakaz samodzielnego przechodzenia przez ulicę, oddalania się od grupy. Przestrzegamy ogólnych zasad bezpiecznego poruszania się po drogach. Uczestnik zobowiązany jest do posiadania odpowiedniego obuwia i ubioru stosownego do pory roku. W miejscu postoju przestrzegamy ogólnych przepisów bezpieczeństwa. Wszyscy idziemy jedną zwartą grupą, zgodnie z przepisami ruchu drogowego. W czasie marszu nie oddalamy się od grupy, zachowujemy swoje tempo marszu (nie wyprzedzamy, nie biegniemy). Obowiązuje bezwzględny zakaz zabierania i używania ostrych narzędzi, pirotechnicznych i elektrycznych. NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 29 TECZKA WYCHOWAWCY Współpraca z rodzicami 9. W czasie jazdy autobusem (pociągiem) obowiązują następujące zasady: ■ podczas jazdy zachowujemy ciszę i dyscyplinę, aby nie przeszkadzać kierowcom w wykonywaniu ich pracy, ■ nie rozmawiamy z kierowcą, ■ nie otwieramy drzwi podczas jazdy oraz nie opieramy się o drzwi, ■ nie chodzimy po autokarze podczas jazdy, ■ nie siedzimy tyłem do kierunku jazdy, ■ nie wychylamy się przez okna, ■ nie pokazujemy żadnych obraźliwych gestów przez szyby autobusu (pociągu), ■ nie należy zachowywać się w sposób zagrażający bezpieczeństwu własnemu i innych, ■ zabronione jest wyrzucanie czegokolwiek przez okno autobusu (pociągu), ■ zabronione jest przewożenie przedmiotów, które mogą zagrozić życiu i zdrowiu wszystkich uczestników podróży. 10. W czasie trwania wyjazdu i nie tylko – mówimy piękną polszczyzną – nie używamy wulgaryzmów. 11. Obowiązuje bezwzględny zakaz używania przez młodzież papierosów, alkoholu i środków odurzających. 12. W przypadku posiadania lub zażywania powyższych używek rodzice zostają powiadomieni w trybie natychmiastowym i uczestnik kończy wycieczkę, a rodzice są zobowiązani odebrać dziecko z miejsca pobytu na własny koszt. 13. Złe samopoczucie zgłaszamy opiekunom. 14. Telefony komórkowe, aparaty fotograficzne uczestnicy zabierają na własną odpowiedzialność. 15. Wszyscy uczestnicy muszą stawić się w ustalonym punkcie, bez względu na pogodę (w razie nieobecności nie będzie zwrotu kosztów). 16. Za nieprzestrzeganie niniejszego regulaminu grozi poinformowanie rodziców ucznia, dyrekcji szkoły oraz wykluczenie z udziału w jakichkolwiek wyjazdach. ZAPROSZENIE OD WYCHOWAWCY ................................................................................. ................................................................................. (dane osobowe rodziców/opiekunów prawnych) Proszę o pilne przybycie do szkoły na rozmowę dotyczącą ................................................................................, ................................. (imię i nazwisko ucznia, klasa) Proponowane terminy spotkania: .........................................................................., ............................................................, ............................................................................. (data, godzina i miejsce spotkania) lub .........................................................................., ............................................................, ............................................................................. (data, godzina i miejsce spotkania) Proszę o telefoniczne/mailowe/................................ potwierdzenie dogodnego dla Pani/Pana/Państwa terminu oraz o pisemne potwierdzenie otrzymania powyższej informacji i przekazanie jej przez ucznia ................................................................................... (imię dziecka) .........................................., .................................. (miejscowość, data) 30 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ ..................................................... (czytelny podpis wychowawcy) Współpraca z rodzicami TECZKA WYCHOWAWCY KONTRAKT DOTYCZĄCY ZASAD WSPÓŁPRACY MIĘDZY RODZICAMI/OPIEKUNAMI PRAWNYMI ..................................................................................................., (imię i nazwisko ucznia) KLASA ................................................., A ............................................................... (nazwa placówki) W ROKU SZKOLNYM ............../.............. Celem niniejszego kontraktu jest ułatwienie współpracy potrzebnej ..................................................................................................... (imię i nazwisko ucznia) do osiągnięcia sukcesu w szkole. Dzięki jasno określonym zasadom postępowania wszystkich stron kontraktu uczeń ma możliwość rozwijania umiejętności szkolnych. Zadania rodziców: 1. Kontaktowanie się z wychowawcą na bieżąco. 2. Raz w tygodniu/co dwa tygodnie/raz w miesiącu spotkanie z wychowawcą i/lub pedagogiem szkolnym w celu omówienia sukcesów ucznia bądź zaistniałych trudności. 3. Codzienne zaglądanie do dzienniczka ucznia w celu zapoznania się z każdą informacją od nauczyciela i podpisania jej. 4. W sytuacji wymagających szybkiego omówienia bieżących spraw rodzice zobowiązują się do przybycia do szkoły. Zadania szkoły: 1. Informowanie rodziców o wszystkich istotnych sytuacjach zaistniałych na terenie szkoły oraz o osiągnięciach ucznia. 2. Wzmacnianie pozytywnych zachowań ucznia (np. słowem, pochwałą w dzienniczku ucznia, systemem motywacyjnym). 3. Integrowanie ucznia z klasą. W sytuacjach zachowań agresywnych, autoagresywnych na terenie szkoły nauczyciel reaguje w następujący sposób: ■ informuje rodziców o zdarzeniu, ■ wyciąga konsekwencje przewidziane regulaminem placówki. Data: ..................................................................................... Podpisy rodziców/opiekunów prawnych: Podpis wychowawcy: ..................................................................................... .......................................................................................... ..................................................................................... Podpis pedagoga: .......................................................................................... NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 31 TECZKA WYCHOWAWCY Światowy Dzień Zdrowia 6FHQDULXV], ¥ZLDWRZ\']LHñ=GURZLD ļķ=GURZHELFLHVHUFDĵ GRUPA WIEKOWA: Klasy IV–VI szkoły podstawowej. CELE: ■ ■ ■ ■ zapoznanie uczniów z funkcjami układu krwionośnego, podniesienie świadomości uczniów na temat przyczyn i skutków nadciśnienia tętniczego, edukacja zdrowotna w zakresie zapobiegania wysokiemu ciśnieniu krwi i jego powikłaniom, zachęcenie osób dorosłych do regularnej kontroli swojego ciśnienia krwi i stosowania się do zaleceń lekarza. MATERIAŁY: ■ ulotki dotyczące nadciśnienia tętniczego (można je otrzymać np. w miejscowej przychodni), ■ duże arkusze papieru, ■ mazaki i/lub kredki. PRZEBIEG ZAJĘĆ: 1. Wprowadzenie na temat działalności i celów istnienia Światowej Organizacji Zdrowia oraz Światowego Dnia Zdrowia obchodzonego 7 kwietnia. Zaprezentowanie hasła tegorocznego Dnia Zdrowia: „Zdrowe bicie serca”. 2. Podział klasy na trzy grupy. Każda z grup ma za zadanie wyjaśnić na podstawie informacji znajdujących się w encyklopedii jedno z pojęć: ■ układ krwionośny, ■ ciśnienie tętnicze, ■ nadciśnienie tętnicze. 3. Prezentacja wyjaśnień opracowanych przez poszczególne grupy i omówienie pojęć przez nauczyciela (dopowiedzenie brakujących informacji). 4. Wyjaśnienie przez nauczyciela przyczyn nadciśnienia tętniczego, np. na podstawie informacji z ulotek, materiałów pozyskanych od nauczyciela przyrody, ze szkolnej biblioteki lub ze stron internetowych: ■ www.polskieserce.pl, ■ www.cisnienienazycie.pl. Nauczyciel powinien szczególnie podkreślić wpływ niezdrowego trybu życia na rozwój nadciśnienia i omówić skutki nieleczonego nadciśnienia. 5. Burza mózgów: uczniowie proponują sposoby zapobiegania nadciśnieniu i wszystkie propozycje zapisują na tablicy. Po ich zebraniu wspólnie z nauczycielem omawiają ich trafność tak, by na tablicy pozostały tylko prawidłowe odpowiedzi. 6. Przygotowanie w grupach (np. tych utworzonych na początku lekcji) plakatów na temat tego, jak należy zapobiegać nadciśnieniu tętniczemu. 7. Zebranie i omówienie zdobytych informacji na temat nadciśnienia tętniczego. 8. Prezentacja przygotowanych plakatów w klasie lub na gazetce szkolnej prezentowanej w holu szkoły oraz zachęcenie uczniów do przekazania informacji zdobytych podczas lekcji swoim rodzicom oraz bliskim. 32 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ Światowy Dzień Zdrowia TECZKA WYCHOWAWCY 6FHQDULXV],, ¥ZLDWRZ\']LHñ=GURZLD ļķ=GURZHELFLHVHUFDĵ GRUPA WIEKOWA: Gimnazjum. CELE: ■ ■ ■ ■ zapoznanie uczniów z funkcjami układu krwionośnego, podniesienie świadomości uczniów na temat przyczyn i skutków nadciśnienia tętniczego, edukacja zdrowotna w zakresie zapobiegania wysokiemu ciśnieniu krwi i jego powikłaniom, zachęcenie osób dorosłych do regularnej kontroli swojego ciśnienia krwi i stosowania się do zaleceń lekarza. MATERIAŁY: ■ zebrane wcześniej przez uczniów materiały dotyczące nadciśnienia tętniczego, np. ulotki (można je otrzymać np. w miejscowej przychodni), artykuły pozyskane z internetu, książki wypożyczone ze szkolnej biblioteki, ■ duże arkusze papieru, ■ mazaki i/lub kredki. PRZEBIEG ZAJĘĆ: 1. Wprowadzenie na temat działalności i celów istnienia Światowej Organizacji Zdrowia oraz Światowego Dnia Zdrowia obchodzonego 7 kwietnia. Zaprezentowanie hasła tegorocznego Dnia Zdrowia: „Zdrowe bicie serca”. 2. Krótkie wyjaśnienie, czym jest ciśnienie tętnicze i nadciśnienie tętnicze – może wcześniej przygotować je i zaprezentować klasie wybrany uczeń lub grupa uczniów. 3. Podział klasy na trzy grupy. Każda z grup ma za zadanie przygotować plakat zwracający uwagę na problem nadciśnienia tętniczego i zachęcający do wykonywania badań. Uczniowie mogą pracować w oparciu o przygotowane wcześniej materiały. Tematy do opracowania: ■ grupa pierwsza: przyczyny nadciśnienia tętniczego (czynniki ryzyka wysokiego ciśnienia), ■ grupa druga: skutki nieleczonego nadciśnienia tętniczego, ■ grupa trzecia: zapobieganie nadciśnieniu, w tym zmiana stylu życia. Na każdym plakacie powinny znaleźć się informacje, gdzie można zbadać ciśnienie krwi (np. adres najbliższego ośrodka zdrowia). 4. Zaprezentowanie przygotowanych przez grupy plakatów oraz omówienie zdobytych informacji na temat nadciśnienia tętniczego. 5. Rozwieszenie plakatów w klasie lub na gazetce szkolnej prezentowanej w holu szkoły oraz zachęcenie uczniów do przekazania informacji zdobytych podczas lekcji swoim rodzicom oraz bliskim. Uwaga: Zajęcia można rozszerzyć na kolejną lekcję – np. zorganizować spotkanie z lekarzem, pielęgniarką. NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 33 TECZKA WYCHOWAWCY Światowy Dzień Zdrowia 6FHQDULXV],,, ¥ZLDWRZ\']LHñ=GURZLD ļķ=GURZHELFLHVHUFDĵ GRUPA WIEKOWA: Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych. CELE: ■ ■ ■ ■ zapoznanie uczniów z funkcjami układu krwionośnego, podniesienie świadomości uczniów na temat przyczyn i skutków nadciśnienia tętniczego, edukacja zdrowotna w zakresie zapobiegania wysokiemu ciśnieniu krwi i jego powikłaniom, zachęcenie osób dorosłych do regularnej kontroli swojego ciśnienia krwi i stosowania się do zaleceń lekarza. MATERIAŁY: ■ kartki papieru i długopisy, ■ zebrane wcześniej przez uczniów materiały dotyczące nadciśnienia tętniczego, np. ulotki (można je otrzymać np. w miejscowej przychodni), artykuły pozyskane z internetu, książki wypożyczone ze szkolnej biblioteki. PRZEBIEG ZAJĘĆ: 1. Wprowadzenie na temat działalności i celów istnienia Światowej Organizacji Zdrowia oraz Światowego Dnia Zdrowia obchodzonego 7 kwietnia. Zaprezentowanie hasła tegorocznego Dnia Zdrowia: „Zdrowe bicie serca”. 2. Krótkie wyjaśnienie, czym jest ciśnienie tętnicze i nadciśnienie tętnicze – może wcześniej przygotować je i zaprezentować klasie wybrany uczeń lub grupa uczniów. 3. Analiza zebranych wcześniej przez uczniów informacji na temat przyczyn nadciśnienia, skutków nieleczonego nadciśnienia oraz sposobów zapobiegania nadciśnieniu (np. na podstawie ulotek, materiałów z internetu). Zadanie to można przeprowadzić w grupach. 4. Uczniowie mają zastanowić się, czy w ich najbliższym otoczeniu znajdują się osoby, które mogą być zagrożone nadciśnieniem tętniczym (rodzice, dziadkowie itd.). Ich zadaniem jest napisanie listu do wybranej osoby i przekonanie jej do wykonania badań. W każdym liście powinny znaleźć się informacje, gdzie można zbadać ciśnienie krwi (np. adres najbliższego ośrodka zdrowia). 5. Zaprezentowanie przez chętne osoby przygotowanych listów. 6. Omówienie zdobytych informacji na temat nadciśnienia tętniczego oraz zachęcenie uczniów do przekazania informacji zdobytych podczas lekcji swoim rodzicom oraz bliskim, a przede wszystkim – dostarczenia listów do ich adresatów. Uwaga: Zajęcia można rozszerzyć na kolejną lekcję – np. zorganizować spotkanie z lekarzem, pielęgniarką bądź wyświetlić film na temat zdrowego stylu życia. Małgorzata Wylegała 34 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ 1$.5}m6,} 32=<7<:1,(1$:,261} 2ğF\QD00]DSUDV]DZNZLHWQLXQDV]NROHQLD]DPNQLÚWH SZKOLENIA ZAMKNIĘTE DLA SZKÓŁ I PRZEDSZKOLI Na życzenie Klienta organizujemy wykłady oraz warsztaty dla dyrektorów i nauczycieli w całej Polsce. Dokładnie zapoznajemy się z Państwa potrzebami, aby następnie w pełni dostosować program do oczekiwań uczestników szkolenia. DLACZEGO WARTO ZAMÓWIĆ SZKOLENIE ZAMKNIĘTE? ■ To Państwo wybierają tematykę i formę szkolenia ■ Liczba uczestników jest nieograniczona ■ Każdy uczestnik otrzymuje materiały szkoleniowe i imienny certyfikat ■ Zatrudniamy profesjonalną kadrę trenerską, która dostosuje szkolenie do indywidulanych potrzeb Państwa placówki ■ Warsztaty praktyczne całkowicie dostosowujemy do Państwa potrzeb NAJCZĘŚCIEJ WYBIERANE TEMATY SZKOLEŃ ZAMKNIĘTYCH: ■ Pomoc psychologiczno- pedagogiczna ■ Nowa podstawa programowa w praktyce ■ Monitorowanie nowej podstawy programowej ■ Awans zawodowy w pigułce ■ Nadzór pedagogiczny wraz z ewaluacją wewnętrzną ■ Ochrona danych osobowych w placówkach oświatowych ■ Kontrola zarządcza ■ System Informacji Oświatowej ■ Diagnozowanie specyficznych trudności w uczeniu się &+&(6=32=1$m3(1k2)(57}6=.2/(=$0.1,}7<&+" &]HNDP\QDPDLOHV]NROHQLD#RğF\QDPPSOOXEWHOHIRQ\ Ogólnopolska konferencja GODG\UHNWRUöZV]Nöï $JUHVMDXG]LHFL7UHQLQJXPLHMÚWQRĂFLUDG]HQLDVRELH]JQLHZHP LDJUHVMÈXF]QLöZV]NöïSRGVWDZRZ\FKJLPQD]MöZ LV]NöïSRQDGJLPQD]MDOQ\FK'RVNRQDOHQLH]DZRGRZHNDGU\ 26..2*GDñVNļU =DSUDV]DP\G\UHNWRUöZV]NöïZV]\VWNLFKV]F]HEOLHGXNDFMLSHGDJRJöZLSV\FKRORJöZQDNRQIHUHQFMÚ SRĂZLÚFRQÈ]DSRELHJDQLXDJUHVMLXF]QLöZV]NöïSRGVWDZRZ\FKLJLPQD]MöZRUD]V]Nöï SRQDGSRGJLPQD]MDOQ\FKDWDNĝHGRVNRQDOHQLX]DZRGRZHPXNDGU\NLHURZQLF]HMRĂZLDW\, NWöUDRGEÚG]LHVLÚZGQLDFKļPDMDUZDXOL3ROLWHFKQLNL*GDñVNLHM 6WURQDRğFMDOQDNRQIHUHQFML www.oskko.edu.pl/gdansk2013/ 02'8=$32%,(*$1,($*5(6-,:6=.2$&+ :\NïDGPLQ=DMÚFLDGODG\UHNWRUöZV]NöïSRGVWDZRZ\FKLJLPQD]MöZPLQRUD]V]NöïSRQDGJLPQD]MDOQ\FKPLQ *ïöZQ\PJRĂFLHPNRQIHUHQFMLEÚG]LH-LP/DUVRQ86$MHGHQ]QDMZ\ELWQLHMV]\FKĂZLDWRZ\FKVSHFMDOLVWöZZWHUDSLLJUXSRZHM ]DFKRZDñDJUHV\ZQ\FKZV]NRïDFKZV]\VWNLFKV]F]HEOLDXWRUNVLÈĝHN1DMSLHUZSRP\ĂO7UHQLQJXPLHMÚWQRĂFLUDG]HQLDVRELH]JQLHZHP LDJUHVMÈXF]QLöZV]NöïSRQDGSRGVWDZRZ\FKRUD]$JUHVMDXG]LHFL7UHQLQJXPLHMÚWQRĂFLUDG]HQLDVRELH]JQLHZHPLDJUHVMÈXF]QLöZ V]NöïSRGVWDZRZ\FK 02'8'26.21$/(1,(=$:2'2:('<5(.725: 6HPLQDULDLG\VNXVMH]XG]LDïHPHNVSHUWöZ 2'32:,('=,$/12¥m&<:,/1235$:1$1$8&=<&,(/, =DZöGQDXF]\FLHODMHVWV]F]HJöOQÈSURIHVMÈ:\SHïQLDMÈFVZRMHRERZLÈ]NLSUDFRZQLF]HQDXF]\FLHOZ\NRQXMHMHGQRF]HĂQLH]DGDQLD Z\FKRZDZF]HLRSLHNXñF]HDGRGDWNRZRSRGOHJDRGSRZLHG]LDOQRĂFLF\ZLOQHMNDUQHMG\VF\SOLQDUQHMSRU]ÈGNRZHMLPDWHULDOQHM 021,7252:$1,(5($/,=$&-,32'67$:<352*5$02:(-:6=.2$&+32'67$:2:<&+ 6HPLQDULXPSRĂZLÚFRQHQDVWÚSXMÈF\P]DJDGQLHQLRPPRQLWRURZDQLH]DOHFDQ\FKZDUXQNöZLVSRVREöZUHDOL]DFMLSRGVWDZ\ SURJUDPRZHM&RMHVWRERZLÈ]NLHPDFRDXWRQRPLF]QÈGHF\]MÈG\UHNWRUD"-DNLH]DGDQLDPRĝQDGHOHJRZDÊQDQDXF]\FLHOL" :\EöUSURJUDPXQDXF]DQLD5R]ZLÈ]DQLDPHWRG\F]QHVSU]\MDMÈFHRVLÈJDQLX]DïRĝRQ\FKFHOöZ5RODZVSöïSUDF\]URG]LFDPL 'RVWRVRZDQLHZ\PDJDñHGXNDF\MQ\FKGRSRWU]HELPRĝOLZRĂFLXF]QLD -$.6.87(&=1,(2&(1,$m35$&}1$8&=<&,(/,32/,7<.$.$'52:$ &HOVSRWNDQLDZVSöOQHZ\SUDFRZDQLHSU]H]G\UHNWRUöZGREUHMRSDUWHMQDSUDZLHSROLW\NLNDGURZHMZREOLF]XF]HNDMÈF\FKRĂZLDWÚ ]ZROQLHñQDXF]\FLHOL-DNSRSUDZQLHSRZDG]LÊUXFKVïXĝERZ\"'\VNXVMD]XG]LDïHPHNVSHUWöZ'RNXPHQWRZDQLHSU]HELHJXSUDF\ QDXF]\FLHOD.U\WHULDRFHQ\SUDF\QDXF]\FLHOL 58&+.$'52:<:6=.2/(=$758'1,$1,(,=:$/1,$1,(1$8&=<&,(/, 3UDZRRĂZLDWRZHLSUDZRSUDF\ZSUDNW\FHUHSHW\WRULXPGODSUDNW\NöZ]ZLÈ]DQH]ZLRVHQQ\PUXFKHPNDGURZ\PLZRU]HQLHP DUNXV]\RUJDQL]DF\MQ\FK-DNXQLNQÈÊSXïDSHNZ\QLNDMÈF\FK]HVWRVRZDQLDPLQDUWL.1.RQVXOWDFMH]ZROQLHñ]H]ZLÈ]NDPL ]DZRGRZ\PL6WDQQLHF]\QQ\2JUDQLF]HQLH]DWUXGQLHQLD 3URJUDPPRĝHXOHF]PLDQLH$NWXDOQHLQIRUPDFMH]QDMGÈ3DñVWZRQDVWURQLHNRQIHUHQFML .RQWDNW]RUJDQL]DWRUHPWHOIDNVWHONRP HPDLORVNNR#RVNNRHGXSO Nauczyciel na wycieczce WYCHOWAWCA A PRACODAWCA 1DXF]\FLHOQDZ\FLHF]FH &]DVSUDF\LZ\QDJURG]HQLH Naliczanie wynagrodzeń za czas sprawowania opieki na wycieczce szkolnej jest jednym z występujących w przepisach Karty nauczyciela przypadków luk w prawie. Organizowanie przez szkołę wycieczek z udziałem uczniów stanowi jedno z jej zadań statutowych. Aktem prawnym regulującym zasady organizowania przez publiczne szkoły i placówki oświatowe różnych form krajoznawstwa i turystyki jest Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki. Znajdzie ono zastosowanie w sytuacji, gdy szkoła organizuje w ramach zajęć lekcyjnych, pozalekcyjnych oraz pozaszkolnych krajoznawstwo i turystykę w określonej formie (§ 4 Rozporządzenia): 1) wycieczek, do których należą: ■ wycieczki przedmiotowe – inicjowane i realizowane przez nauczycieli w celu uzupełnienia obowiązującego programu nauczania, w ramach danego przedmiotu lub przedmiotów pokrewnych, ■ wycieczki krajoznawczo-turystyczne – w których udział nie wymaga od uczestników przygotowania kondycyjnego i umiejętności specjalistycznych; 2) imprez, do których przepisy kwalifikują: ■ imprezy krajoznawczo-turystyczne, takie jak: biwaki, konkursy, turnieje, ■ imprezy turystyki kwalifikowanej i obozy wędrowne, w których udział wymaga od uczestników przygotowania kondycyjnego i umiejętności specjalistycznych, w tym posługiwania się specjalistycznym sprzętem, ■ imprezy wyjazdowe – związane z realizacją programu nauczania, takie jak: zielone szkoły, szkoły zimowe, szkoły ekologiczne. Ze względu na brak jednoznacznych uregulowań prawnych kwestie rozliczania wychowawców uczestniczących w powyżej wskazanych wycieczkach i imprezach organizowanych poza szkołą stanowią często źródło konfliktów pomiędzy dyrekcją szkoły a nauczycielami. VOǫ W pierwszej kolejności należy zastanowić się, czy do rozliczania nauczycieli uczestniczących w wycieczkach można posłużyć się regulacjami prawnymi dotyczącymi podróży służbowych. Zgodnie z art. 775 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy „pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową”. Przytoczony przepis może znaleźć zastosowanie w sytuacji, gdy zlecone pracownikowi zadania mają zostać wykonane poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, natomiast sama podróż nie ma nic wspólnego z ich wykonaniem, a jest jedynie elementem koniecznym do osiągnięcia celu i zrealizowania zadań w innej miejscowości. Z kolei nauczyciele będący opiekunami pełnią swoje obowiązki od chwili przekazania im opieki nad uczniami, następnie przez cały czas wycieczki, aż do momentu odbioru dzieci przez ich opiekunów. Obowiązki sprawowane przez nauczyciela wykraczają zatem poza definicję delegacji zawartą w Kodeksie pracy i nie może ona znaleźć zastosowania w przypadku naliczania wynagrodzenia dla nauczycieli pełniących funkcje opiekuńcze na wycieczce. Obowiązki sprawowane przez nauczyciela na wycieczce wykraczają poza definicję delegacji zawartą w Kodeksie pracy. KARTY NAUCZYCIELAǫ Odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób rozliczać czas pracy i wynagrodzenie nauczycieli biorących udział w wycieczkach szkolnych, próżno również szukać w Ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela. Zgodnie z art. 42 KN „czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień”. W ramach tych 40 godzin nauczyciel musi realizować: ■ zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz (tzw. pensum), ■ inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów, z tym że w ramach tych zajęć nauczyciele szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 37 WYCHOWAWCA A PRACODAWCA Nauczyciel na wycieczce muszą prowadzić zajęcia opieki świetlicowej lub zajęcia w ramach tzw. godzin karcianych (odpowiednio dwie lub jedna godzina w tygodniu), ■ zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym. Ewentualny udział nauczyciela w wycieczce bezsprzecznie kwalifikuje się jako „inne zajęcie lub czynność wynikająca z zadań statutowych szkoły”. Nie będzie zatem problemu w sytuacji, gdy wycieczka lub impreza pozaszkolna jest jedynie kilkugodzinnym wydarzeniem i nie wyczerpuje całego tygodniowego limitu czasu pracy nauczyciela. Kłopot pojawi się w przypadku kilkudniowych wycieczek, dlatego należy przyjąć, że opieka jest sprawowana nad uczniami przez cały czas ich trwania, co może doprowadzić do znacznego przekroczenia 40-godzinnego limitu. Stanowisko MEN nie wniosło wiele do wyjaśnienia narastających wątpliwości. Odpowiedzią na ten problem nie jest jednak przyznawanie nauczycielom godzin ponadwymiarowych na podstawie art. 35 KN, ponieważ taka możliwość odnosi się wyłącznie do nauczycielskiego pensum, realizowanego w zasadzie tylko w trakcie zajęć prowadzonych z uczniami bezpośrednio w szkole. Godziny ponadwymiarowe nie mogą być ponadto utożsamiane z godzinami nadliczbowymi, których zasady naliczania i opłacania zostały zamieszczone w ogólnych przepisach prawa pracy. Należy także zauważyć, że wśród składników nauczycielskiego wynagrodzenia, wymienionych w art. 30 KN, nie można odnaleźć takich, które zostałyby przyznane za udział w wycieczkach szkolnych. Przepis ten bowiem w sposób wyczerpujący określa elementy wynagrodzenia nauczycieli, uniemożliwiając organom prowadzącym szkołę precyzowanie tej kwestii w regulaminach wynagradzania szkół i placówek oświaty – jako że nie mogą one wykraczać poza przyznane im w przepisach kompetencje. Nie pozwala to np. na zawarcie w regulaminie wynagradzania zapisu, zgodnie z którym nauczyciel pełniący funkcję opiekuna wycieczki byłby upoważniony do dodatku funkcyjnego (dodatek ten jest przyznawany tylko w ściśle określonych sytuacjach, wśród których nie znalazło się pełnienie zadań opiekuna na wycieczce szkolnej). Niejasności z naliczaniem czasu pracy nauczycieli uczestniczących w wycieczkach szkolnych zostały również dostrzeżone przez MEN, które wydało w tej sprawie stanowisko, ponawiane następnie w odpowiedziach na poselskie interpelacje. Opinia Ministerstwa jest wyłącznie jedną z wielu w tym zakresie i nie stanowi wiążącej wykładni prawa, a sam resort edukacji nie pracuje obecnie nad takimi zmianami w przepisach, które pozwoliłyby rozwiać wszelkie wątpliwości interpretacyjne. 38 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ MEN stoi na stanowisku, że problem konieczności wydłużenia czasu pracy nauczyciela podczas wycieczki powyżej ustawowych limitów powinien zostać rozwiązany przez pracodawcę (dyrektora szkoły) przez odpowiednie zwiększenie stanu osobowego wycieczki (opiekunem może być nie tylko nauczyciel, ale także – za zgodą dyrektora szkoły – inna osoba dorosła, np. rodzic dziecka uczestniczącego w wyjeździe). Ponadto, zdaniem resortu, w przypadku naliczania czasu pracy nauczycielom uczestniczącym w wycieczkach zastosowanie znajdują przepisy ogólne, determinujące organizację pracy w szkole. Decyzję o organizacji wyjazdu, obsadzie kadrowej, zabezpieczeniu podejmuje dyrektor placówki w ścisłym odniesieniu do obowiązujących przepisów w zakresie pragmatyki zawodowej nauczycieli, statutu szkoły i możliwości finansowych wynikających z planu finansowego szkoły. Jak widać, stanowisko MEN nie wniosło wiele do wyjaśnienia narastających wątpliwości, natomiast konsekwencja braku odpowiednich uregulowań prawnych została przerzucona na dyrektora szkoły. Wycieczki szkolne powinny być w miarę możliwości realizowane wyłącznie w dni, które są dla nauczyciela dniami pracy (z reguły od poniedziałku do piątku). Jeżeli bowiem nauczyciel sprawuje opiekę nad uczniami również w dni, które są dla niego dniami wolnymi od pracy, zastosowanie znajdzie art. 42c ust. 3 KN, zgodnie z którym za zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze, wykonywane w dniu wolnym od pracy, nauczyciel otrzymuje inny dzień wolny od pracy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach zamiast dnia wolnego nauczyciel otrzymuje odrębne wynagrodzenie, w wysokości ustalonej w sposób określony w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie wysoko- Dyrektor ma dwie możliwości rozliczenia pracy nauczyciela na wycieczce Nauczyciel na wycieczce ści minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy. Konieczność późniejszego odbierania dnia wolnego przez nauczyciela mogłaby spowodować pewne trudności w realizacji szkolnych zajęć. W praktyce szkolnej można spotkać się jeszcze z dwoma sposobami rozliczania godzin spędzonych przez nauczyciela na wycieczce. Pierwszy z nich – w sytuacji przekroczenia tygodniowych limitów czasu pracy nauczyciela – przewiduje możliwość podpisania umowy cywilnoprawnej (np. o dzieło), regulującej zasady wypłacania nauczycielowi wynagrodzenia za czas spędzony na wyciecze powyżej limitów określonych w KN. Wydaje się jednak, że rozwiązanie to jest przede wszystkim świadectwem braku odpowiednich uregulowań w KN, natomiast umowy cywilnoprawne nie powinny co do zasady stanowić uzupełnienia spoczywających na nauczycielu obowiązków. Kolejne rozwiązanie stosowane w niektórych szkołach polega na przeznaczeniu skumulowanych w danym półroczu godzin karcianych na udział w wycieczce szkolnej, przy czym wycieczka jest traktowana jako zajęcia realizujące potrzeby i zainteresowania uczniów (§ 2 ust. 1 pkt 5 lit. b Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych). W powyższej sytuacji dyrektor szkoły miałby możliwość potwierdzenia realizacji godzin karcianych w ramach wycieczki szkolnej. Rozwiązanie to nie stanowi jednak odpowiedzi na problem istniejący w zakresie rozliczania czasu pracy spędzonego przez nauczyciela na wyjeździe. Wszystkie powyższe rozbieżności są również powodem – często kontrowersyjnych – wyroków sądowych w sprawach dotyczących ustalenia wynagrodzenia za czas spędzony przez na- WYCHOWAWCA A PRACODAWCA uczyciela na wycieczce szkolnej. Najlepszym przykładem jest głośny wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach (VI P 165/07), w którym Sąd wskazał, że do spraw nieuregulowanych w KN należy stosować, zgodnie z art. 91c KN, przepisy Kodeksu pracy. Zdaniem Sądu dotyczy to również stosowania wobec nauczycieli regulacji odnoszących się do godzin nadliczbowych. W efekcie Sąd uznał, że nauczycielka, która uczestniczyła w 15-dniowym wyjeździe z uczniami, wypracowała 150 godzin nadliczbowych, z czego 60 w nocy. W zamian za to Sąd przyznał jej dodatkowe wynagrodzenie w wysokości 3800 zł. Ciężko jednoznacznie stwierdzić, czy miał on w tym przypadku rację (zwykle przyjmuje się, że w zakresie czasu pracy nauczycieli KN stanowi wyłącznie obowiązującą regulację prawną), natomiast na pewno w ramach sprawowania władzy sądowniczej miał pełne prawo do takiej interpretacji przepisów, która – jego zdaniem – pozwoliła usunąć istniejącą w przepisach niespójność. Dopóki zatem ustawodawca nie zdecyduje się wprowadzić niezbędnych zmian, każda ze wskazanych powyżej interpretacji przepisów w zakresie czasu pracy i wynagrodzeń nauczycieli uczestniczących w wycieczkach szkolnych będzie równie wiążąca i będzie mogła znaleźć zastosowanie w praktyce. Dyrektor szkoły ma więc wybór pomiędzy przyjęciem, że wycieczka jest realizowana w ramach 40-godzinnego tygodniowego czasu pracy nauczyciela i nie należy mu się za nią dodatkowe wynagrodzenie (chyba że w ramach zwiększonego dodatku motywacyjnego), a uznaniem, że nauczyciel ma możliwość wypracowania w trakcie wycieczki godzin nadliczbowych, za które przyznane zostanie mu dodatkowe wynagrodzenie (co jest bardzo wątpliwe, jeżeli weźmie się pod uwagę kondycję finansową szkół i organów prowadzących). Podstawa prawna: ■ Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 97 poz. 674 ze zm.), ■ Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21 poz. 94 ze zm.), ■ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz.U. z 2001 r. Nr 135 poz. 1516), ■ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz.U. z 2012 r. poz. 204), ■ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz.U. 2005 r. Nr 22 poz. 181 ze zm.). Marcin Majchrzak Prawnik, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie. Świadczy pomoc prawną w ramach własnej kancelarii doradztwa prawnego. Jest autorem licznych opracowań i artykułów z zakresu tematyki kadrowo-płacowej, prawa związkowego oraz prawa oświatowego NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 39 WYCHOWAWCA A CHOROBA UCZNIA Uczeń dyslektyczny 8F]HñG\VOHNW\F]Q\ &],3RGVWDZRZHLQIRUPDFMHLSRMÚFLD Dysleksja, dysortografia… – diagnoz może być kilka. Nauczyciel powinien wiedzieć, jak postępować, mając do czynienia z każdą z nich. Warto również obserwować uczniów, aby jak najszybciej rozpoznać ewentualne zaburzenia. Marcin, uczeń drugiej klasy liceum o profilu matematyczno-informatycznym, nigdy wcześniej nie miał kontaktu z poradnią. Zgłosił się do niej za radą nauczyciela języka polskiego z powodu błędów w pisaniu. Co ciekawe, dotyczyły one nie tylko języka polskiego i języków obcych, ale także błędnego zapisu działań matematycznych. Uczeń był bardzo przejęty swoimi kłopotami, twierdził, że coraz trudniej znosi niepowodzenia matematyczne związane z myleniem cyfr, opuszczaniem drobnych znaków graficznych, gdzie zamiast dzielenia pisze znak mnożenia (bo zgubił jedną kropkę), choć dobrze wie, że powinno być dzielenie. Nie mógł uwierzyć, że popełnia tak „głupie” błędy. Stwierdził, że zaczyna tracić zaufanie do siebie, liczy na palcach, aby sprawdzić, czy dobrze zapisał wynik i nie pomylił cyfr. Przeżywał coraz większe napięcie związane z egzaminem maturalnym, ze strachem szedł na lekcje matematyki. Diagnoza w poradni wykazała u niego wysoki poziom ogólnej inteligencji, w tym wysoki poziom myślenia logicznego. Marcin był uczniem obowiązkowym, dojrzałym społecznie, wywiązywał się bardzo dobrze z obowiązków. Nie miał żadnych wad zmysłów (miał dobry wzrok i słuch), nie cierpiał na choroby o podłożu neurologicznym, był sprawny ruchowo, znał reguły pisowni. Co zatem powodowało, że miał takie kłopoty? Analiza wyników diagnozy wskazała, że przyczyną problemów chłopca są wycinkowe zaburzenia niektórych zdolności poznawczych w obrębie analizatora wzrokowego, szczególnie zaś analizy i syntezy wzrokowej, pamięci wzrokowej, spostrzegawczości wzrokowej oraz istotnie obniżona sprawność grafomotoryczna rąk i skrzyżowana lateralizacja. Marcin otrzymał opinię ze stwierdzeniem dysortografii i dysgrafii. Wyjaśnienie po wielu latach przyczyn jego kłopotów sprawiło mu ulgę, dowiedział się, że jest dzieckiem inteligentnym i ma wszelkie warunki, aby dobrze zdać maturę. Jego rodzice zrozumieli, że kłopoty ich syna nie wynikają z lenistwa. Żałowali, że nie zgłosili go do poradni w początkowych klasach szkoły podstawowej, kiedy nauczyciele zwracali uwagę na duże trudności chłopca w kreśleniu liter, na to, że myli litery i cyfry, nieprawidłowo trzyma narzędzie pisarskie. Dzięki opinii poradni nauczyciele w szkole mogli udzielić Marcinowi właściwej pomocy, indywidualizować ocenę jego osiągnięć w nauce, np. poprzez ocenę toku myślenia, a nie tylko efektu finalnego w rozwiązywanych zadaniach matematycznych. Chłopiec miał również prawo do dostosowania wymagań do jego indywidualnych edukacyjnych potrzeb podczas egzaminu maturalnego. Mógł pisać pracę maturalną na komputerze, miał prawo do indywidualnych kryteriów oceny prac pisemnych z języka polskiego, języków obcych, a także z matematyki. Trudności w czytaniu i poprawnym pisaniu występują u dzieci na całym świecie 40 V\JQDïmagazyn wychowawcyNZLHFLHñ Błędy w pisaniu to wierzchołek góry lodowej, który sygnalizuje ukryty problem. W przypadku Marcina problem ten mógłby być rozpoznany znacznie wcześniej, jednak niezbadanie go w ogóle mogłoby doprowadzić do poważnych skutków w jego funkcjonowaniu emocjonalnym, wpłynąć na zmianę jego planów życiowych. Dlatego wychowawcy i inni nauczyciele w szkole odgrywają niezwykle ważną rolę, ponieważ to od nich w dużej mierze zależy, jak potoczy się kariera edukacyjna ucznia od momentu postawienia pierwszego kroku na progu szkoły. Rozmowy z nauczycielami pokazują, jak trudna jest praca z dziećmi, które przecież są inteligentne, a nie mogą nauczyć się płynnego czytania, nie rozumieją tego, o czym przeczytały, znają zasady pisowni, ale popełniają mnóstwo błędów, są uzdolnione plastycznie, a nie potrafią ładnie i czytelnie pisać, logicz- Uczeń dyslektyczny nie rozumują na lekcji matematyki, ale nie potrafią w pamięci obliczyć prostych działań czy nauczyć się tabliczki mnożenia. Problem jest o tyle ważny, że dotyczy on sporej populacji uczniów. W każdej klasie można spotkać od trzech do pięciu uczniów z trudnościami o charakterze dyslektycznym – z opiniami wydanymi przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w których stwierdzono dysleksję, dysortografię, dysgrafię lub specyficzne trudności w uczeniu się matematyki. W klasie mogą jednak być dzieci, które także mają kłopoty z pisaniem, czytaniem i liczeniem, ale nie posiadają wspomnianej opinii. I tu pierwszym krokiem, jaki powinien wykonać wychowawca, jest wstępne rozpoznanie potrzeb wymienionych uczniów i niezwłoczne udzielenie im pomocy poprzez włączenie ich do zespołów korekcyjno-kompensacyjnych, dydaktyczno-wyrównawczych itd. Warto kierować się zasadą „im wcześniej, tym lepiej”, tzn. po rozpoznaniu kłopotów ucznia starać się jak najszybciej udzielić mu wsparcia, a następnie (jeśli problemy, mimo udzielonej pomocy, przynajmniej przez dwa semestry nie ustępują) zaplanować skierowanie do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Rozpoznawanie potrzeb uczniów to zadanie, które zostało dodane do obowiązków nauczycieli w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Konkretne zobowiązania formułuje także omówione poniżej Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych. * Trudności w czytaniu i poprawnym pisaniu występują u dzieci na całym świecie, w krajach, w których funkcjonuje zapis w oparciu o alfabet literowy. Pierwsze opisy tego zjawiska pojawiły się już w starożytności. Z problemem tym zmagały się wybitne postaci, takie jak Thomas A. Edison czy Hans Ch. Andersen. Pierwszy bardzo słabo czytał i pisał, drugi miał trudności w opanowaniu poprawnej pisowni. W 1896 r. lekarz Pringle Morgan opisał przypadek ucznia z dysleksją rozwojową, który miał duże trudności w czytaniu tekstu, tak jakby go „nie widział”, a jednak nie cierpiał na żadną wadę wzroku. Dzisiaj przyczyny problemów w nauce czytania i pisania o podłożu dyslektycznym u dzieci są dużo lepiej poznane. Ich specyfika polega na tym, że pewne symptomy zapowiadają je już w dzieciństwie i występują u uczniów od początku edukacji szkolnej, mimo przeciętnego ogólnego (tzw. norma intelektualna) rozwoju umysłowego. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych nakłada na nauczycieli obowiązek dostosowywania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb ucznia, u którego na podstawie opinii lub orzeczenia stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom. Do grupy uczniów ze WYCHOWAWCA A CHOROBA UCZNIA specyficznymi trudnościami w uczeniu się należy właśnie uczeń z dysleksją. Co oznaczają pojęcia zawarte w ww. Rozporządzeniu? Zaburzenia rozwojowe – odchylenia od norm rozwojowych głębszego stopnia. To grupa zaburzeń występujących u dzieci z istotnym zniekształceniem funkcjonowania poznawczego, ruchowego, językowego i społecznego. Są to: niesłyszenie, niedosłyszenie, niewidzenie, niedowidzenie, niepełnosprawność ruchowa, upośledzenie umysłowe, autyzm, niepełnosprawności sprzężone, niedostosowanie społeczne, zagrożenie społecznym niedostosowaniem. Odchylenia te wymagają stosowania wobec uczniów specjalnej organizacji nauki (treści, metod i warunków nauki). Tacy podopieczni otrzymują z poradni psychologiczno-pedagogicznej orzeczenia do kształcenia specjalnego, na podstawie których szkoła/nauczyciele/wychowawcy dostosowują wymagania do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych poszczególnych wychowanków. Odchylenia rozwojowe – indywidualne opóźnienia rozwoju w stosunku do ustalonych norm. Charakteryzują się one niewielkim nasileniem objawów, o ograniczonym zakresie i czasie trwania. Dotyczą np. uczniów z inteligencją niższą niż przeciętna. Specyficzne trudności w uczeniu się – odnoszą się do uczniów w normie intelektualnej, którzy mają trudności w przyswajaniu treści nauczania, wynikające ze specyfiki ich funkcjonowania percepcyjno-motorycznego i poznawczego, nieuwarunkowane schorzeniami neurologicznymi. Dotyczą więc znaczących problemów w rozumieniu i posługiwaniu się mową oraz pismem, w zakresie zdolności matematycznych, a bardziej szczegółowo trudności w czytaniu, pisaniu i liczeniu. Mogą one współwystępować z wadą słuchu, wadą wzroku, zaniedbaniem dydaktycznym czy być konsekwencją nieprawidłowych metod nauczania, zaniedbania środowiskowego lub złej sytuacji rodzinnej dziecka, słabej koncentracji uwagi (jak u dzieci nadpobudliwych ruchowo), zaburzeń emocjonalnych (w tym braku motywacji do nauki) czy różnic kulturowych. Specyficznych trudności w uczeniu się nie rozpoznaje się jednak, gdy jedyną ich przyczyną są opisane wyżej czynniki (czyli wada słuchu i inne) i nigdy nie stwierdza się, jeśli trudności w czytaniu i pisaniu oraz liczeniu są przejawem schorzeń neurologicznych (epilepsji, urazów mózgu) lub inteligencji niższej niż przeciętna, upośledzenia umysłowego. c9 F D H Specyficzne trudności w uczeniu się czytania i pisania Specyficzne trudności w uczeniu się matematyki Inne specyficzne trudności w uczeniu się ■ ■ ■ Dysleksja/ dysleksja rozwojowa Dysortografia Dysgrafia Dyskalkulia ■ ■ ■ ■ W czytaniu nut W posługiwaniu się mapą W uczeniu się układów ruchowych W wykonywaniu zadań manualnych Specyficzne trudności w uczeniu się1 NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 41 WYCHOWAWCA A CHOROBA UCZNIA Uczeń dyslektyczny 10 proc. dzieci z dysleksją bardzo dobrze radzi sobie z matematyką W węższym tego słowa znaczeniu to specyficzne trudności w czytaniu, u podłoża których leżą zaburzenia uwagi, percepcji i pamięci wzrokowej, słuchowej, funkcji językowych oraz ich koordynacji o różnym stopniu i zakresie. Dysleksję rozpoznaje się u dziecka wówczas, gdy jego rozwój intelektualny jest prawidłowy, a mimo to utrzymują się trudności z opanowaniem umiejętności czytania i rozumienia czytanego tekstu. To specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni. Przejawiają się one popełnianiem różnego typu błędów – typowo ortograficznych oraz specyficznych, takich jak: mylenie, opuszczanie lub dodawanie liter i sylab, zwierciadlane pisanie liter, cyfr. Dysortografię rozpoznajemy u uczniów o prawidłowym rozwoju umysłowym, w przypadkach, gdy trudności występują pomimo znajomości zasad pisowni, a spowodowane są zaburzeniami procesów poznawczych i ruchowych oraz ich współdziałania. To specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma. Przejawiają się zniekształceniami graficznej strony pisma, takimi jak: niedokładność w odtwarzaniu liter, złe proporcje liter w wyrazie, brak połączeń liter, brak należytego odstępu między literami i wyrazami. Trudności te wynikają z zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych (motoryki rąk, funkcji wzrokowych i koordynacji wzrokowo-ruchowej). Rozpoznajemy je u uczniów o prawidłowym rozwoju umysłowym. c9 Według prof. Edyty Gruszczyk-Kolczyńskiej2, 3 trudności w uczeniu się matematyki dzielą się na: ■ Zwyczajne – towarzyszą one uczniowi przez cały czas nauki, na każdym etapie edukacyjnym. Dziecko potrafi pokonać je samodzielnie lub przy niewielkiej pomocy 42 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ ze strony osoby dorosłej. Najważniejsze jest, aby wysiłek umysłowy towarzyszący pokonywaniu trudności zwyczajnych nie przekraczał możliwości intelektualnych ucznia. ■ Nadmierne – pojawiają się, gdy nauczyciel nieprawidłowo ocenia poziom wiedzy i możliwości poznawczych ucznia, gdy wymaga od niego więcej, niż ten jest w stanie wykonać – daje do rozwiązania zbyt trudne zadania, niedostosowane jego do poziomu wiedzy i możliwości intelektualnych. ■ Specyficzne trudności – dotyczą dzieci, które pomimo włożonego wysiłku nie mogą samodzielnie poradzić sobie nawet z łatwymi zadaniami. Dzieci te często nie rozumieją sensu matematycznego i zależności pomiędzy liczbami. Brak im odporności emocjonalnej, nie potrafią wytrzymać napięcia, które towarzyszy im podczas rozwiązywania zadań matematycznych. Przy obniżonej sprawności manualnej uczniowie często mają trudności z narysowaniem grafu czy zapisaniem działania matematycznego. Specyficzne trudności powstają z powodu mniejszej niż się oczekuje dojrzałości do nauki matematyki. Dyskalkulia, czyli specyficzne trudności w uczeniu się matematyki, to strukturalne zaburzenie zdolności matematycznych, mające swe źródło w genetycznych lub wrodzonych nieprawidłowościach tych części mózgu, które są bezpośrednim anatomiczno-fizjologicznym podłożem dojrzewania zdolności matematycznych zgodnie z wiekiem. Jest zaburzeniem występującym bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych funkcji umysłowych4. Trudności te mają zatem charakter specyficzny, a więc u ich podłoża leżą wycinkowe zaburzenia zdolności matematycznych, za które odpowiedzialne są określone obszary mózgu, i występują przy przeciętnym ogólnym rozwoju intelektualnym. Przez zdolność matematyczną należy tu rozumieć „dyspozycje, które stanowią warunek pomyślnego uczenia się i uzyskania osiągnięć w matematyce”. Rolą nauczyciela jest jak najwcześniejsze wykrycie zagrożenia. Według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 specyficzne zaburzenie umiejętności arytmetycznych (specyficzne trudności w uczeniu się matematyki) rozpoznaje się na podstawie następujących kryteriów5: ■ umiejętności arytmetyczne oceniane za pomocą standaryzowanego testu są istotnie niższe od oczekiwanych na podstawie wieku życia i inteligencji dziecka oraz wieku edukacji, ■ wyniki testów czytania i pisania pozostają w normie wiekowej, ■ trudności z wykonywaniem operacji liczbowych nie są spowodowane niewłaściwymi metodami nauczania czy zaniedbaniem dydaktycznym ani też inteligencją niższą niż przeciętna, ■ trudności w posługiwaniu się liczbami nie są efektem dysfunkcji narządów zmysłu – wad wzroku czy słuchu, Uczeń dyslektyczny WYCHOWAWCA A CHOROBA UCZNIA ■ jeżeli występują deficyty sensoryczne, to zaburzenia ■ 30 proc. dzieci z dysleksją osiąga poziom umiejętności zdolności matematycznych są większe niż te, które zwykle towarzyszą takim deficytom, ■ problemy z liczeniem nie są spowodowane zaburzeniami neurologicznymi czy psychicznymi. Wśród populacji szkolnej wyróżnia się5: ■ uczniów przejawiających izolowane trudności o charakterze dyskalkulii, ■ uczniów, u których występuje jednocześnie dysleksja i dyskalkulia, spośród których wyodrębnić można dwa typy dzieci z trudnościami: • stanowiącymi uboczne skutki dysleksji, • wskazującymi na zaburzenie zdolności matematycznych uwarunkowane genetycznie, czyli dyskalkulię. Zarówno specyficzne trudności w uczeniu się czytania i pisania (dysleksja, dysortografia, dysgrafia), jak i uczeniu się matematyki (dyskalkulia) przepowiadane są symptomami, które określamy terminem „ryzyka ich wystąpienia”. matematycznych adekwatny do ich wieku i możliwości poznawczych, ■ 25 proc. dzieci z dysleksją wykazuje słabsze osiągnięcia matematyczne, poniżej przeciętnego poziomu wyznaczonego wiekiem i etapem edukacji; kłopoty te są raczej ubocznym efektem problemów w czytaniu, ■ 25 proc. dzieci z trudnościami w czytaniu ma znaczne problemy w uczeniu się matematyki, co wskazuje na możliwość współwystępowania u nich dysleksji z dyskalkulią. Uczniowie z dysleksją mają trudności w nabywaniu umiejętności językowych i, jak wynika z danych, w 60 proc. towarzyszą im trudności w nauce matematyki, związane z deficytami wzrokowo-przestrzennymi oraz pamięciowymi. Mają oni problemy z posługiwaniem się słownictwem matematycznym, ustalaniem kolejności zdarzeń, orientacją i pamięciowym opanowaniem wiedzy, np. z zapamiętaniem tabliczki mnożenia. Wielu badaczy zwraca uwagę na fakt, że czysta dyskalkulia, manifestująca się trudnościami wyłącznie w zakresie matematyki przy prawidłowym rozwoju poznawczym i zdolnościach językowych, występuje rzadko. U dzieci częściej spotykane są uporczywe problemy w liczeniu towarzyszące trudnościom językowym w dysleksji. ǡ Ryzyko oznacza zagrożenie wystąpienia trudności w czytaniu i pisaniu o specyficznym charakterze. Stosuje się je wobec dzieci w wieku przedszkolnym, gdy maluch nie osiągnął jeszcze gotowości szkolnej w zakresie czytania i pisania. Odnosi się także do dzieci na pierwszym etapie edukacyjnym, gdy ich rozwój jest nieharmonijny, występują wycinkowe zaburzenia w rozwoju psychoruchowym, które mogą warunkować wystąpienie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu, pomimo inteligencji w normie. Dzieci te mają nasilone problemy z nauką czytania i pisania, nieuwarunkowane schorzeniem neurologicznym, wyłącznie wadami narządów zmysłu lub brakiem właściwej opieki wychowawczej i dydaktycznej w domu oraz szkole. Zgodnie z teorią Jeana Piageta czynniki ryzyka dyskalkulii można wyodrębnić dopiero w momencie, gdy dziecko skończy osiem–dziewięć lat. W tym wieku powinno ono zakończyć rozwój procesów myślowych, które umożliwiają uczenie się matematyki. Dzieci, które nie osiągnęły gotowości szkolnej, podejmując realizację obowiązku szkolnego, są jednak bardziej narażone na wystąpienie trudności także w uczeniu się matematyki. Rolą nauczyciela jest jak najwcześniejsze wykrycie takiego zagrożenia. Bardzo ważna jest więc wstępna diagnoza ucznia i natychmiastowe udzielenie mu wsparcia. Trudności w czytaniu i pisaniu o podłożu dyslektycznym mogą być powiązane z trudnościami w nauce matematyki. Większość dzieci z dysleksją ma kłopoty z nauką matematyki. Z badań Tony’ego Attwooda wynika, że5: ■ 10 proc. dzieci z dysleksją bardzo dobrze radzi sobie z matematyką, nawet ponad poziom oczekiwany dla ich wieku i inteligencji, ■ 10 proc. dzieci z dysleksją wykazuje trudności w nauce matematyki, z powodu problemów z pamięcią, Przypisy: Praca z uczniem ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki z klas IV–VI, materiały szkoleniowe, Akademia Ortograffiti, 2012. 2 E. Gruszczyk-Kolczyńska, Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki, Warszawa 1997. 3 Wspomaganie rozwoju umysłowego oraz edukacja matematyczna dzieci w ostatnim roku wychowania przedszkolnego i w pierwszym roku edukacji, E. Gruszczyk-Kolczyńska (red.), Warszawa 2009. 4 L. KošĀ, Psychologia i patopsychologia zdolności matematycznych, Warszawa 1982. 5 U. Oszwa, Zaburzenia rozwoju umiejętności arytmetycznych, Kraków 2006. 1 Podstawa prawna: ■ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz.U. z 2007 r. Nr 83 poz. 562 ze zm.), ■ Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2010 r. Nr 228 poz. 1487). Ewa Misiuta Pedagog, posiada kwalifikacje w zakresie terapii pedagogicznej i oligofrenopedagogiki. Wieloletni pracownik poradni psychologiczno-pedagogicznej w dziale diagnozy i terapii ucznia z trudnościami w uczeniu się, w latach 1994–2004 dyrektor poradni. Aktywnie pracuje z dziećmi w wieku przedszkolnym i szkolnym, wykładowca na studiach podyplomowych i kursach kwalifikacyjnych dla nauczycieli z przedmiotu „diagnoza i terapia pedagogiczna uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się”. Wyróżniona odznaką „Przyjaciel Dziecka” Towarzystwa Przyjaciół Dzieci W następnym wydaniu autorka omówi objawy dysleksji, dysortografii, dysgrafii i dyskalkulii u uczniów na poszczególnych etapach edukacyjnych w odniesieniu do nauczanych przedmiotów szkolnych. NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 43 AKADEMIA WYCHOWAWCY Niezbędnik egzaminacyjny 1LH]EÚGQLNHJ]DPLQDF\MQ\ ĮGODZ\FKRZDZFöZ W kwietniu rozpoczyna się okres egzaminów. Cała szkoła, a szczególnie wychowawcy, koncentruje się na udzielaniu uczniom pomocy. Jak krok po kroku wspierać ich w poradzeniu sobie z tym wyzwaniem i samemu też nie poddać się nerwom? Nie od dziś wiadomo, że w pewnym sensie do matury wraz z maturzystą podchodzą także matka, ojciec, a nierzadko również babcia. Nerwy po stronie najbliższych mogą być nawet większe niż u samego ucznia. Sytuacja członków rodziny jest o tyle trudniejsza, że mają na wynik testu ograniczony wpływ. Jedyne, co im pozostaje, to stworzyć maturzyście jak najlepsze warunki oraz służyć mu pomocą w skupieniu i wyciszeniu. A co dzieje się z wychowawcą, kiedy do ważnych egzaminów podchodzą jego podopieczni? Wydaje się, że jest ich tak wielu, iż nie sposób osobiście angażować się w przeżywanie ich egzaminacyjnych potyczek. Każdy zdający to jednak konkretny człowiek, w którego rozwoju wychowawca przez kilka lat uczestniczył. Każdy z uczniów walczy o swoją przyszłą edukację. Nie tak łatwo się uodpornić i nie dać się porwać egzaminacyjnej gorączce… Najkorzystniejszy w sytuacji egzaminu jest umiarkowany poziom napięcia. Ten etap często zaczyna się już w chwili, kiedy świeżo upieczeni uczniowie przekraczają po raz pierwszy szkolne mury jako pierwszoklasiści. Wychowawcy i nauczyciele są oczywiście świadomi, że ich podopiecznych czeka ocenianie zewnętrzne i mają to na uwadze od pierwszych dni pracy z nimi. Szkoły jednak różnią się podejściem do tematu oraz tym, na ile jest on poruszany. W niektórych placówkach już od pierwszych dni rozmawia się z uczniami o czekających ich egzaminach, nakreśla się cele i perspektywy nauki w placówce określonego typu i odwołuje do nich na kolejnych etapach pracy. W innych ten wątek jest mniej eksponowany. W zależności od tego, na ile sprawa ta jest z uczniami omawiana, a ich wyobrażenia i obawy są nazywane i komentowane, różny może być czas przygotowań do egzaminów zewnętrznych. Budowana wśród uczniów od samego początku nauki świadomość wielkiego finału sprzyja łagodnemu przejściu przez ten okres. Egzamin nie jawi się im wówczas jako coś obcego i przerażającego, ale jako naturalna część procesu uczenia się i kończenia danej szkoły. 44 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ Ǩ Pierwsze przykazanie osoby, która chce pomóc innym się uspokoić, to: „Sam bądź spokojny”. Zdenerwowanie bardzo łatwo się udziela i trudno wówczas sensownie pomóc młodzieży. Może dojść do zabawnych sytuacji, kiedy wychowawca jest bardziej zestresowany niż jego uczniowie i słyszy od nich: „Niech się pani/pan nie martwi, wszystko będzie dobrze”. Tymczasem tak naprawdę to oni mają prawo być zdenerwowani – w końcu od wyniku w dużym stopniu zależy ich dalsza edukacyjna droga. Co więcej, sytuacja egzaminowania jest zawsze w jakimś stopniu związana z oceną i w związku z tym stanowi potencjalne zagrożenie dla ich poczucia własnej wartości. Wychowawca powinien być tym spokojniejszym, dającym oparcie. Kiedy uczniowie widzą spokojnego wychowawcę, jest on dla nich gwarantem stabilności. Łatwiej im wtedy uwierzyć, że wszystko idzie zgodnie z planem, odprężyć się i skupić na czekającym ich zadaniu. Pamiętajmy, że młodzi ludzie – z racji swojego mniejszego doświadczenia i mniej dojrzałych mechanizmów radzenia sobie ze stresem – mają mniejsze umiejętności uspokajania się. Dlatego korzystają z naszego przekonania o tym, że świat jest przewidywalny, ma jasne reguły i nie ma powodów do obaw. 'ǫ Często zestresowanie wychowawcy wynika z obaw o przyszłość swoich uczniów. Zna i wspiera ich przecież od lat, obserwuje ich postępy i wie, na co ich stać. Jednocześnie świadomość słabych stron, aspektów, które jeszcze wymagają pracy, może budzić lęk, czy sobie poradzą i jak wypadną na tle swojego rocznika. Czasami obawy wychowawców wiążą się z jeszcze innymi konsekwencjami testów. Żyjemy w epoce dyktatury średniej i odchylenia standardowego. Obecnie, kiedy mowa jest o młodych talentach, mniej słyszymy o intrygujących rozwiązaniach postawionych problemów, błyskotliwym wywodzie, olśniewającej narracji. W większym stopniu jesteśmy zaabsorbowani dyskusją o zgodności odpowiedzi z kluczem i o tym, jak młody człowiek wypada na tle grupy odniesienia. Statystyczne opracowanie danych niesie też konsekwencje dla analizowania tego, jak wypadają w testach absolwenci poszczególnych szkół. Łatwiej Niezbędnik egzaminacyjny jest porównywać nie tylko średnie wyniki w ujednoliconych testach, uzyskane przez uczniów konkurujących z sobą placówek, ale także współczynniki edukacyjnej wartości dodanej. Edukacyjna wartość dodana (EWD) jest przydatnym narzędziem, które pozwala sprawdzić, jak uczniowie rozmaitych szkół różnią się, jeśli chodzi o postęp w efektach nauki. Została ona zaprojektowana, aby oszacować, opierając się na metodach statystycznych, wkład szkoły w przyrost umiejętności swoich podopiecznych. Porównując wyniki egzaminów zewnętrznych uczniów danej placówki osiągnięte na wejściu i na wyjściu, otrzymujemy pewien wgląd w to, na ile poprawili się lub pogorszyli w toku kilku lat nauki w danej szkole. Wprowadzenie analiz w oparciu o EWD wiąże się jednak z pewnymi problemami. Przede wszystkim pozwala ona wydawać sądy na temat jakości nauczania w szkole, tylko jeśli założymy, że jakość wyraża się w poprawie wyników testów. Na temat tego, na ile testy są dobrym świadectwem efektów nauczania, toczyło się już wiele dyskusji. Odpowiedź na to pytanie budzi wiele kontrowersji. Tymczasem na podstawie danych o wynikach testów mogą być podejmowane decyzje dotyczące np. tego, które szkoły będą zagrożone zamknięciem. Z tego powodu wydaje się, że wielu nauczycieli z przejęciem śledzi wyniki swoich uczniów, spodziewając się, że mogą być według nich oceniani. Im więcej wątpliwości budzi sama idea testowania, tym większe mogą być obawy dotyczące wniosków wyciąganych na podstawie wyników testów. Do czego warto się odwołać w okresie przygotowań do testów, aby łatwiej poradzić sobie z napięciem całej szkolnej społeczności? Na pewno ważna jest atmosfera wokół egzaminów, budowana przez dyrekcję, wychowawców i nauczycieli. Dobrze, aby rozmawiać o nich na długo przedtem, zanim wybije godzina zero i uczniowie zasiądą przed arkuszami egzaminacyjnymi. Z drugiej strony niezmiernie istotne jest też, jak o tym mówimy. Są szkoły, w których niektórzy nauczyciele już od pierwszego września straszą pierwszaków maturą, traktując lęk przed niepowodzeniem jako sojusznika w motywowaniu uczniów do wysiłku. Nie warto sięgać po tę metodę, gdyż może ona przynieść niezamierzone skutki uboczne. Mówmy naszym uczniom i uwierzmy w to sami, że wyniki dużo bardziej zależą od systematycznego, zrównoważonego wysiłku w ciągu dotychczasowych lat nauki niż od przedegzaminacyjnych zrywów. Dotyczy to szczególnie sprawdzianu oraz egzaminu gimnazjalnego. Można powiedzieć, że nie ma specjalnych powodów, aby stresować się akurat w kwietniu, ponieważ testy są skonstruowane w ten sposób, że na wynik dużo większy wpływ ma to, co wydarzyło się wcześniej, niż to, co można nadrobić lub nie na ostatniej prostej. Czytania ze zrozumieniem, wyciągania wniosków na podstawie dostępnych informacji, rozumowania przyczynowo-skutkowego nie można nauczyć się lub zapomnieć w kilka dni. Pomocne może również okazać się uświadomienie sobie jeszcze jednej ważnej sprawy. Otóż, tak jak wszyscy ludzie, nauczyciele różnią się między sobą, jeśli chodzi o wyjaśnianie sobie przyczyn swoich sukcesów i porażek w pracy zawodo- AKADEMIA WYCHOWAWCY wej. Kiedy nasi uczniowie osiągają doskonałe wyniki, możemy ich sukces przypisać własnym działaniom: sprawdzonej koncepcji pracy, odpowiedniemu podejściu do motywowania, naszym talentom dydaktycznym i organizacyjnym. Możemy również uznać, że dobry rezultat zawdzięczają własnym wysiłkom, przygotowaniu wyniesionemu z domu, szczęśliwemu doborowi pytań czy jakimkolwiek innym czynnikom, niezależnym od nauczyciela. Podobnie porażki uczniów także można interpretować, przypisując sprawstwo sobie lub innym osobom, zjawiskom i czynnikom. Z psychologicznego punktu widzenia najmniej korzystna sytuacja występuje wówczas, kiedy nauczyciel czy wychowawca źródeł sukcesu swoich podopiecznych upatruje w czynnikach niezwiązanych z jego działaniem, a za porażki obwinia głównie siebie. Taki pedagog w pozytywnych wynikach będzie widział głównie konsekwencję inteligencji konkretnego dziecka, jego zasobów rodzinnych i środowiskowych. Jednocześnie w razie porażki skłonny będzie analizować, czy aby na pewno zrealizował program, wystarczająco inspirował do czytania i samodzielnego poznawania świata. Taka postawa wobec osiągnięć własnych oraz wyników osiąganych przez powierzone naszej pieczy osoby może wydawać się zupełnie nieprawdopodobna na papierze, ale niestety występuje dość często. Osoby postrzegające świat w ten sposób mogą obawiać się powszechnych w tym zawodzie sytuacji związanych ze sprawdzaniem umiejętności uczniów, a także cierpieć z powodu obniżonego nastroju, zmniejszonego poczucia własnych osiągnięć i braku wiary w siebie. Warto więc, aby wychowawca, który stara się oceniać swoich uczniów sprawiedliwie, rozważył, czy aby na pewno sam nie stosuje w ocenie swojego wkładu podwójnych standardów. Na etapie przygotowań do wielkiego dnia warto zastanowić się nad kwestią naszych własnych, nie do końca rozpoznanych aspiracji. Tak jak rodzice mają czasem tendencję, by swoje dzieci obsadzać w rolach, w których sami nie mieli szansy sprawdzić się w przeszłości, tak wychowawcy niekiedy nie mogą oprzeć się pokusie projektowania przyszłego życia swoich ulubieńców. Lepiej od samego początku nauki budować u uczniów świadomość wielkiego finału, aby nie był on dla nich zaskoczeniem NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 45 AKADEMIA WYCHOWAWCY Niezbędnik egzaminacyjny Tymczasem nie wolno nikogo wyręczać w myśleniu o własnej przyszłości. Po pierwsze, nie wiemy, czego tak naprawdę młody człowiek dla siebie pragnie. Możemy mieć jedynie pewne przeczucia co do jego predyspozycji lub ograniczeń. Po drugie, wspieranie uczniów przy jednoczesnym podkreślaniu, że jest to przede wszystkim ich wybór, jest jedną z najważniejszych lekcji, jaką może dać mądry wychowawca – uczy podejmowania odpowiedzialności za własne życie. Warto więc w tych dniach zadać sobie pytanie o to, czy nasze napięcie nie wynika przypadkiem z nadmiernego zaangażowania w urzeczywistnienie planów względem dzieciaków z klasy. To im ma zależeć bardziej niż nam na wyniku końcowym, ale żeby tak było, muszą mieć jakiś określony, adekwatny do wieku, mniej lub bardziej sprecyzowany, ale własny pomysł na swoją przyszłą edukację. Wychowawca powinien być tym spokojniejszym, dającym oparcie. Jeśli myśl, że będziemy oceniani na podstawie wyników naszych uczniów, bardzo nam doskwiera, możemy posłużyć się pewnym starym trikiem psychologów. Polega on na przeniesieniu uwagi z rezultatu na proces. Mówiąc ludzkim językiem, chodzi o to, aby zamiast zastanawiać się nad tym, jak to będzie, i analizować możliwe scenariusze, skupić się na wykonywaniu konkretnych czynności, które zaplanowaliśmy, aby upragniony efekt osiągnąć. Człowiek może naprawdę dobrze wykonywać swoją pracę, jeśli nie koncentruje się zbytnio na tym, jak jest postrzegany. Myślenie o tym, jak nas widzą, trzeba zastąpić zastanawianiem się, jak rozwiązywać problemy, zarówno te, które można przewidzieć i im przeciwdziałać, jak i te, które pojawiają się na bieżąco. Zmniejszaniu stresu służy czuwanie, aby w dniach poprzedzających egzaminy, tam, gdzie to możliwe, szkolne życie zasadniczo toczyło się swoim zwykłym trybem. Końcowy etap pracy z klasą to także czas powolnego żegnania się 46 V\JQDïmagazyn wychowawcyNZLHFLHñ Wreszcie po miesiącach przygotowań nadchodzi ten dzień – rozpoczynają się egzaminy. Wprawdzie na efekt końcowy pracuje się przez wszystkie dotychczasowe etapy edukacyjne, jednak nie jest przecież tak, że atmosfera w tym czasie pozostaje bez wpływu na ostateczny poziom wykonania. Szczególnie uczniowie, którzy mają kłopot z adekwatną samooceną lub przejawiają impulsywny styl poznawczy, wyrażający się w błyskawicznym odpowiadaniu na pytania, bez dostatecznej ich analizy, są narażeni na wahania wyników spowodowane stresem. W jaki sposób rozmawiać z uczniami w tych ważnych dniach, aby pomóc im poradzić sobie z napięciem? Dobrze jest pozwolić im mówić o swoich przeżyciach, jeśli mają taką potrzebę. Naszą rolą będzie wysłuchanie ich i skoncentrowanie się na przyjęciu postawy spokojnego, zaufanego świadka istotnych dla nich wydarzeń. Patrząc na nasz spokój, upewnią się, że wszystko jest tak, jak być powinno. Warto pamiętać, że o ile nadmierny stres utrudnia lub nawet uniemożliwia skuteczne działanie, to pełne zrelaksowanie również może nie przysłużyć się sprawie uzyskania jak najlepszych wyników. Może wówczas zabraknąć mobilizacji do uważnego przeczytania zadań i rozważnego udzielania odpowiedzi. Generalnie zakłada się, że najkorzystniejszy w sytuacji egzaminu jest umiarkowany poziom napięcia. Poinformuj uczniów o tej zależności. Rozmawiając z nimi, spróbuj znaleźć złoty środek pomiędzy śmiertelną powagą a zupełnym rozprężeniem, aby na egzamin weszli pokrzepieni, ale także czujni. W chwilach kryzysów naszych wychowanków można przywołać konkretne sytuacje z przeszłości, w której dana osoba stanęła przed wyzwaniem i poradziła sobie. Być może poprawiła oceny końcowe, pomimo spodziewanych trudności. Nikt lepiej od wychowawcy nie spełnia funkcji strażnika pamięci o kolejnych etapach rozwoju dzieci na ich drodze w danej szkole. Zabaw się w dobrą wróżkę lub czarodzieja, który zamienia czarne myśli w te pozytywne, niosące energię. Kiedy słyszysz, że dziecko mówi: „Nic mi się nie udaje”, zapytaj: „Czy na pewno? Może miałeś niski wynik w teście próbnym z tego przedmiotu, ale jesteś świetnym sportowcem, wybitnym uczniem w przedmiotach humanistycznych, jesteś lubiany przez kolegów”. Kiedy skarży się, że zawsze ma słabe wyniki, wskaż takie momenty, w których dzięki wzmożonemu wysiłkowi udało się uzyskać lepszy rezultat. Pomocne może być też pokazywanie, że źródła porażek, częściej niż nam się wydaje, są czasowe. W dorosłości, w miarę jak człowiek uczy się nowych rzeczy, udaje mu się skompensować swoje braki za pomocą innych umiejętności i odnieść sukces życiowy. Przykładowo, wielu dyslektyków nie ma z racji swojej dysfunkcji większych problemów w życiu zawodowym, ponieważ udaje im się zaradzić trudnościom z wykorzystaniem różnych środków. Warto też zastępować wszelkie wypowiedzi dotyczące braku talentu i predyspozycji takimi, które podkreślają rolę wysiłku i pracy. Postaraj się, aby to „zastępowanie” odbywało się w miłej, przyjaznej formie. Chodzi o to, aby podsunąć młodemu człowiekowi alternatywne, bardziej konstruktywne rozumienie natury swoich trudności, a nie o to, by go dyscyplinować i pouczać. Niezbędnik egzaminacyjny Choćby nie wiem, jak cię kusiło, unikaj sformułowań: „a nie mówiłem”, „mogliście to przewidzieć”, „trzeba było tak zrobić”. Skoro uczniowie przychodzą do ciebie poskarżyć się, że coś ich zaskoczyło, wytrąciło z równowagi czy zdenerwowało, to znaczy, że mają do ciebie zaufanie. To nie jest czas na rozpamiętywanie tego, co mogli zrobić, wyrażanie pretensji ani rozczarowania ich postępowaniem. Takie zachowania nauczyciela płyną zazwyczaj z ogromnych emocji, których okazywania później często się żałuje. Zamiast dać się ponieść atmosferze paniki, lepiej spokojnie omówić z młodymi to, co się wydarzyło, koncentrując się na faktach, a ocenę i wnioski zostawić na czas po ochłonięciu i przemyśleniu. „To już jest koniec, nie ma już nic”? – nic bardziej błędnego. Moment po zakończeniu egzaminów też jest stresujący dla większości uczniów i ich nauczycieli. Niestety współczesna organizacja oceniania zewnętrznego z konieczności zakłada dość długi okres pomiędzy napisaniem ostatniego testu a ogłoszeniem wyników oraz informacji o przyjęciu do wybranych szkół. Większość nauczycieli przedmiotów stara się pomóc uczniom w ten sposób, że wraz z nimi przerabia treść zadań testowych i porównuje ich odpowiedzi z publikowanymi rozwiązaniami. Szkopuł w tym, że można jedynie próbować oszacować, jaką liczbę punktów uzyska konkretny wychowanek, nie ma jednak łatwego sposobu, aby stwierdzić, jak z tym samym testem poradziła sobie reszta populacji oraz, co za tym idzie, czy dany wynik pozwoli na dostanie się do wymarzonej szkoły. Czy warto więc wracać do testów i analizować, szacować, spekulować? Pomijając oczywiście dydaktyczny walor pracy z testami, są ważne powody psychologiczne, dla których niekiedy dobrze jest wrócić do testów. Otóż prowadzono badania, które pokazały, że ludzie różnią się, jeśli chodzi o podejście do sytuacji trudnych. Niektórym osobom bardzo pomaga w obniżeniu stresu, jeśli, radząc sobie z jakimś wyzwaniem, np. egzaminem, wystąpieniem czy badaniem lekarskim, gruntownie się przygotują, poznają wszystkie możliwe zagrożenia i rzeczy, które mogą pójść źle, a po fakcie drobiazgowo przeanalizują to, co się wydarzyło. Co ciekawe, pozwala im to lepiej radzić sobie ze zdenerwowaniem, nawet jeśli w danej sytuacji niewiele mogą zrobić, aby zmienić przebieg wypadków. Samo poczucie, że kontrolują sytuację i mają wszelką możliwą wiedzę, daje im siłę, aby przetrwać napięcie związane z chwilową niemożnością działania. Inni z kolei wolą odciąć się od myślenia o trudnej sytuacji, odwracają swoją uwagę, poszukują aktywności pozwalających zapomnieć o przeżywanym stresie. Preferują ten styl działania, ponieważ pozwala im on obniżyć napięcie, nawet jeśli w danej sytuacji mogliby lepiej rozwiązać problem, gdyby zajęli się nim, zamiast szukać odprężenia. Te dwa odmienne style radzenia sobie ze stresem znane są pod angielskimi nazwami, odpowiednio: monitoring i blunting. Praktyczne wnioski płynące z badań są więc takie, że nie ma uniwersalnych sposobów na opanowanie zdenerwowania po testach. Część klasy może potrzebować zastanawiania się nad napisanymi pracami i powrotów do tego tematu. Inni uczniowie lepiej poradzą sobie, jeśli damy im odpocząć AKADEMIA WYCHOWAWCY od ciągłego przywoływania wątków egzaminacyjnych. Najczęściej jest tak, że wychowawca traktuje klasę jako całość i wspiera ją w sposób zgodny ze swoim własnym stylem radzenia sobie ze stresem. Tymczasem warto pamiętać, że w tym przypadku zindywidualizowane podejście i podążanie za tym, czego potrzebują poszczególni absolwenci, jest kluczem do skutecznej pomocy. Dla niektórych uczniów niekończące się przerabianie testów będzie pomocne, inni będą wdzięczni za wycieczkę do kina. Wychowawcy w tym głowa, jak pogodzić i sprawiedliwie uhonorować te sprzeczne dążenia. 9 Końcowy etap pracy z klasą to także czas powolnego żegnania się. Następuje proces domykania „naszych wspólnych spraw”, przechodzenia do nowych ról. Wychowawca i jego klasa przeżywają transformację i stają się byłym wychowawcą i absolwentami. Ten czas także jest wymagający, i to zarówno dla młodzieży, jak i dorosłego. Różni nauczyciele rozmaicie radzą sobie z tym przejściem. Niekiedy jest to tak trudne, że starają się tego nie zauważać, tak długo, jak to możliwe. Zdarza się, że z pomocą przychodzą różnego rodzaju formy i konwencje społeczne. Niekiedy można spotkać się z sytuacjami, że wychowawca proponuje opuszczającym mury szkoły maturzystom przejście na „ty” lub – w innym wariancie – sam zaczyna mówić do młodzieży, wykorzystując formę pani/pan. Wszystkie te zabiegi mogą wydawać się nieco nienaturalne, pokazują jednak, że pożegnanie nie zawsze jest czymś oczywistym i banalnym. Pomimo tego, że jest wpisane w cykl życia klasy, czasami istniejące rytuały zakończenia nauki są niewystarczające i ludzie szukają własnych sposobów, aby dobrze zakończyć ten wspólny czas. Jedno jest pewne. Nagromadzenie różnych przeżyć i uczuć związanych z egzaminami tworzy niezapomniany koktajl: od wytężonej pracy, przekraczania siebie, poprzez rywalizację, słodycz zwycięstwa i smutek porażki, aż po przedefiniowanie dotychczasowych relacji i zmianę swego miejsca w świecie po to, by zacząć nowy rozdział: kolejny etap edukacji. Niezależnie od tego, czy nam się to podoba, czy nie, często okres okołoegzaminacyjny zostaje najlepiej zapamiętany z całej szkolnej nauki. Bibliografia: ■ L. Abramson, M. Seligman, J. Teasdale, Learned helplessness In humans: critique and reformation. „Journal of Abnormal Psychology” 1978, 87, 49–74. ■ S. M. Miller, C. E. Mangan, The interacting effects of information and coping style in adapting to gynecologic stress: Should the doctor tell all? „Journal of Personality and Social Psychology” 1983, 45, 223–236. ■ D. Putwain, Examination stress and test anxiety. „The Psychologist” 2008, 21, 12, 1026–1029. ■ Egzamin. Biuletyn badawczy Centralnej Komisji Egzaminacyjnej 8/2006, 14/2007 Edukacyjna wartość dodana cz. 1 i 2. Magdalena Ludwig Psycholog, psychoterapeuta w poradni zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży oraz w placówce opiekuńczo-wychowawczej wsparcia dziennego. Prowadziła warsztaty i szkolenia dla nauczycieli, wychowawców i pedagogów szkolnych. Członek Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 47 PYTANIA DO EKSPERTA Kto pyta, ten wie... ǡǤǤǤ Na nurtujące wychowawców pytania odpowiada nasz ekspert, dr Aleksandra Sarna. Uczniowie przychodzą do mnie (jestem nauczycielem bibliotekarzem) z zadaniami domowymi. Często nie odrabiają lekcji w domu, ale zjawiają się podczas przerwy, tuż przed przedmiotem, z którego mieli zadaną pracę domową. Pytam uczniów, dlaczego przychodzą tak późno. Nie przejmują się faktem, że nie odrobili lekcji, są obojętni. W tak krótkim czasie mogę jedynie podać im leksykon czy encyklopedię, zrobić ksero lub wydrukować „gotowca”, by uchronić nieszczęśników przed jedynką, a przecież nie o to chodzi. Uczeń ma się uczyć samodzielnego korzystania ze źródeł informacji. Tylko nieliczni przychodzą odrobić pracę domową dzień wcześniej, wówczas podaję im możliwe źródła, a uczniowie wyszukują informacje, selekcjonują je, robią notatki. Co jednak z tymi, którzy nie odrabiają prac domowych? Jak ich zmobilizować, zachęcić do samodzielnej pracy? Czy zadawanie prac domowych ma sens? Oczywiście, że zadawanie prac domowych ma sens. Szkoła ma uczyć także pewnej systematyczności i odpowiedzialności. Zastanawiając się nad przyczynami zachowania uczniów, doszłam do wniosku, że na ich miejscu też nie chciałoby mi się tych zadań odrabiać. Bo niby po co, skoro w bibliotece jest miły nauczyciel, który uratuje mnie z opresji. Taka „ochrona” uczniów w rzeczywistości działa na ich niekorzyść. Proszę również wziąć pod uwagę, że „gotowiec” to zazwyczaj plagiat – zwłaszcza jeśli zadanie domowe polegało na konieczności napisania kilku zdań. Innymi słowy, ułatwia Pani uczniom popełnienie przestępstwa. Osobiście jestem przeciwniczką kserowania książek, szczególnie w sposób łamiący zapisy Ustawy o prawach autorskich i pokrewnych. Oczywiście, źle się stało, że doszło do takiej sytuacji, nie ma jednak sensu rozwodzić się nad tym, jak źle Pani zrobiła, bo to niczego już nie zmieni. Mam tylko nadzieję, że uświadomiłam Pani rozmiar szkód. Proszę zapowiedzieć uczniom, że od dzisiaj zasady się zmieniają: każdy uczeń, który z odpowiednim wyprzedzeniem poprosi o pomoc w odrobieniu zadania domowego, poszukiwaniu bibliografii, szukaniu źródeł – ją dostanie, tak jak to było do tej pory. Natomiast skończyło się kserowanie czegokolwiek, podsuwanie „gotowców” i ratowanie z opresji. Oczywiście uczniowie będą zaskoczeni, być może źli. Nikt nie lubi zmieniania wygodnych dla siebie zasad. W takim wypadku najlepiej przyznać się do błędu i przeprosić. Na pewno 48 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ nie straci Pani szacunku uczniów, wręcz przeciwnie – może Pani tylko zyskać. A że uczniowie, którzy nie odrobili zadań, dostaną jedynki? Trudno, życie polega na ponoszeniu konsekwencji. Będą musieli to udźwignąć, a następnym razem najpewniej odrobią zadanie. Trzymam za Panią kciuki i życzę wytrwałości, bo nawyki trudno zmienić. Proszę mieć na uwadze, że te zmiany są dla dobra uczniów, a nie przeciwko nim. Teraz Pani działa na ich szkodę, mimo że w dobrej wierze. 9 Jestem nauczycielem z 30-letnim stażem pracy w szkole podstawowej z oddziałami integracyjnymi. Uczę w klasie pierwszej i prowadzę zajęcia z zakresu socjoterapii z uczniami, którzy stwarzają problemy wychowawcze w szkole i w domu. Jedna z nauczycielek klas I–III w naszej szkole wystąpiła na szkolnym apelu z następującą inicjatywą (nie konsultując jej z zespołem nauczycieli, a miała to uczynić): „Kochane dzieci, w naszej świetlicy szkolnej jest bardzo uboga baza gier stolikowych. Jeżeli możecie i macie w domu gry, które wam się znudziły, to proszę, przynieście je, ale nie zrobicie tego za darmo. Klasa, która przyniesie najwięcej gier, otrzyma nagrodę 200 zł”. Nagroda ta ma być wypłacona z pieniędzy dzieci klas I–III, które same zarobiły pieniądze na różnych kiermaszach. Jako nauczyciel wychowawca i socjoterapeuta postanowiłam wyrazić swoje zdanie, że inicjatywa „pieniądze za gry” jest niewychowawcza. Koleżanka widziała zresztą reakcję dzieci na apelu – uczniowie zrozumieli, że przyniosą stare gry i otrzymają indywidualnie po 200 zł. Wyjaśniłam to dzieciom. Moje zdanie jest jednak następujące: można zbierać różne rzeczy dla potrzebujących, ale powinno się nagradzać za to dzieci w inny sposób, np. przez pozytywne uwagi, pochwałę całej klasy na forum szkoły czy zbiorową nagrodę rzeczową dla klasy. Jako socjoterapeuta uczę dzieci szacunku do różnych akcji, bezinteresowności w codziennym życiu – nie czegoś za coś. Życie i tak jest coraz bardziej konsumpcyjne i uważam, że takich wartości nie powinniśmy utrwalać w młodym człowieku. Gdybyśmy to skonsultowały, to nie byłoby problemu. Jak najbardziej się zgadzam – pomysł jest kompletnie niewychowawczy. Chciałabym jednak dołączyć kilka uwag i sprostować jedno przekonanie. Zacznijmy od tego ostatniego. Kto pyta, ten wie... Bardzo mi przykro, ale wszelkie badania dowodzą, że altruizm nie istnieje. Cokolwiek robimy, robimy to dla korzyści: natychmiastowej bądź odroczonej, psychicznej bądź materialnej, czasem dla wszystkich jednocześnie. Nie nauczymy dzieci bezinteresowności, bo to sprzeczne z naturą człowieka. Mimo to uważam, że zaproponowanie nagrody pieniężnej i to wypłaconej ze środków, które zarobiły maluchy z klas I–III, jest głębokim nieporozumieniem. Po pierwsze, młodzi ludzie muszą się nauczyć, że gratyfikacja psychiczna jest wystarczająco dobrym powodem, żeby zrobić coś dobrego dla drugiego człowieka, i przyniesienie starych, niepotrzebnych gier, które komuś mogą jeszcze sprawić radość, nie powinno być w jakiś szczególny sposób wynagradzane. Po drugie, młodsze dzieciaki stracą motywację do działania, jeśli okaże się, że pracowały na nagrodę dla starszych roczników. To maluchy należy wynagrodzić za zaangażowanie i starania, aby utrzymać ich postawę prospołeczną. ' Moja uczennica jest w ciąży. Nigdy nie była specjalnym orłem, ale teraz jej wyniki w nauce bardzo się pogorszyły. Mamy niepisaną umowę, żeby jej umożliwić zdanie do kolejnej klasy. Mam jednak wątpliwości, czy to słuszne. Moim zdaniem jest to głęboko niesłuszne i demotywujące dla pozostałych uczniów. Zgadzam się, że ciąża jest stanem szczególnym, w którym kobiecie, zwłaszcza młodej, należy pomóc. Pomoc nie oznacza jednak nieuzasadnionego wynagradzania pozytywną oceną. Jeśli uczennica źle się czuje, ma problemy z przygotowaniem się do lekcji, warto jej dać kolejną szansę, wydłużyć termin oddania pracy itd. Nie należy jednak przepychać jej do kolejnej klasy na siłę. Jestem przekonana, że ciążę należy traktować jak normalne zjawisko – nie należy za nią uczennicy karać, ale też nie trzeba jej nagradzać. Prawidłową ścieżką postępowania jest umożliwienie wywiązania się z obowiązków. PYTANIA DO EKSPERTA Być może uczennica przestała się uczyć, bo nie widzi sensu dalszej edukacji. Może warto z nią porozmawiać, uprzytomnić, że przed nią całe życie, w którym będzie musiała funkcjonować, a jego jakość w dużym stopniu będzie zależeć od zdobytego wykształcenia? Qǧ Jestem dyrektorem szkoły. Niedawno podjąłem decyzję o usunięciu z placówki ucznia-narkomana. Rodzice mają do mnie pretensje, ale ja przecież muszę chronić resztę dzieci. Nie wiem, jak im wytłumaczyć, że zrobiłem dobrze. Niestety postąpił Pan źle. Nie wolno karać chorego ucznia za jego chorobę. Pokusiłby się Pan o relegowanie dziecka niepełnosprawnego albo chorego na nowotwór? Narkomania nie jest chorobą zakaźną, pozostałym uczniom nic nie grozi. Być może nawet dobrze, że widzą konsekwencje zażywania narkotyków i sami mogą zaobserwować, że eksperymenty z substancjami psychoaktywnymi mogą być dla nich niebezpieczne. Myślę, że jeszcze można naprawić błąd, porozmawiać z rodzicami, wesprzeć ucznia w długim i trudnym leczeniu. dr Aleksandra Sarna Doświadczony terapeuta, nauczyciel akademicki w wydziale zamiejscowym Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Katowicach. Doktorat z zakresu psychologii obroniła na Uniwersytecie Śląskim, absolwentka Szkoły Psychoterapii Psychodynamicznej w Krakowie. Doświadczony szkoleniowiec – zajmuje się prowadzeniem warsztatów psychologicznych dla młodzieży i dorosłych. Ekspert współpracująca z TVN („Rozmowy w toku”), TVS, Radiem ZET, Radiem Katowice, „Gazetą Wyborczą”, portalem Wirtualna Polska Jeśli mają Państwo pytania i wątpliwości związane z relacjami z uczniami, rodzicami lub współpracownikami, prosimy pisać do naszego eksperta na adres: [email protected]. REKLAMA NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 49 FELIETON 7(WHPDW\ Nadeszła wiosna. Niedługo zakwitną bzy, słowiki rozpoczną swe trele, na ulice wyjdą zakochani, opanowując parki i skwery oraz siejąc zgorszenie wśród starszej części społeczeństwa. Miłość zakwitnie także w szkołach i choć wielu może się to nie podobać, uczniowie zaczną coraz śmielej okazywać swe uczucia… Jestem nauczycielem wychowania do życia w rodzinie. Niby nic takiego, przedmiot jak każdy inny. A jednak jestem w szkole uważana za nauczyciela od „tych” spraw („tych” znaczy jakich?) i szczególnie wiosną przed moją klasą ustawiają się długaśne kolejki uczniów pragnących rozwiązać swe miłosne problemy, szukających wsparcia, porady czy po prostu chcących się zwierzyć. Nie będę się rozpisywać na temat nauczycieli, którzy odsyłają do mnie uczniów z niezręcznymi pytaniami, bo… A w zasadzie dlaczego o tym nie pisać? Wychowawca powinien być przecież na to przygotowany. Dlaczego, słysząc tzw. niewygodne pytania, nauczyciele zaczynają przybierać różne kolory, a w końcu stwierdzają: „Idź do pani Małgosi, ona z pewnością udzieli ci bardziej fachowej odpowiedzi”? Lekcje WDR (w niektórych szkołach stosuje się skróty WDŻWR lub WDŻ) w każdym kolejnym roku zaskakują mnie coraz bardziej. Moje odczucia są dość skrajne. Z jednej strony nie lubię prowadzić tych lekcji i nawet nie potrafię precyzyjnie określić dlaczego. Chyba chodzi o to, że (moim zdaniem) tematy narzucane przez podstawę programową są hmm… „niedzisiejsze”? „niedostosowane do potrzeb młodzieży”? Z drugiej jednak strony zawsze wzrusza mnie widok uczniów klasy piątej z niecierpliwością oczekujących pierwszej „lekcji o seksie” – jak zwykło się nazywać te zajęcia. Wyglądają jak pięciolatki czekające na Świętego Mikołaja. Ale o czym to ja miałam…? Ach… ta miłość… Uczyłam już różne klasy. Każda była inna, zainteresowana zupełnie odmiennymi tematami. Doszłam do wniosku, że (znów będzie banał) nie ma sensu ślepo trzymać się podstawy programowej – należy wsłuchiwać się w to, co mówią uczniowie, i próbować zaspokoić ich potrzeby. Uczyłam już klasy, które były szczerze zaabsorbowane konfliktami z rodzicami, i takie, w których lekcje w większości sprowadzały się do walki o „kulturalne” nazywanie części ludzkiego ciała, ale miałam też do czynienia z klasami, które przeżywały prawdziwe rozterki miłosne – dziewczyny wzdychały do kolegów, były żywo zainteresowane randkami, całowaniem, „pierwszymi razami”… Tak, tak, w podstawówce! Najciekawsze jest jednak to, że przez tych kilka lat w każdym roczniku, który uczyłam WDR-u, znalazły się osoby, które przychodziły do mnie indywidualnie, tak po prostu „pogadać”. Uczniowie – te nasze „dzieciaki”, którym ciągle wtłaczamy do głowy, że mają się uczyć i to jest ich podstawowy obowiązek – są bardzo ciekawi naszego dorosłego świata, do którego nie chcemy ich dopuścić. Chcą pytać, ale nie mają kogo! Rodzice unikają tematu miłości, uczuć, broń Boże seksu! Nauczyciele rumienią się, rzucając zdawkowe „wrócimy do tego później” lub „teraz wyjdź na przerwę”. Z kim więc ma porozmawiać ten młody człowiek o zagadnieniach, które zaczynają go właśnie interesować (co z biologicznego punktu widzenia jest całkiem naturalne)? Atmosfera tajemniczości wokół lekcji WDR nabudowała się sama, nie pomagałam specjalnie w jej tworzeniu. Po prostu wprowadziliśmy na zajęciach zasadę „tu i teraz” – możemy poruszać wszystkie tematy, zadawać wszelkie, nawet „niewygodne” i krępujące pytania, jesteśmy szczerzy i przede wszystkim odnosimy się do siebie z kulturą i szacunkiem, no i najważniejsze – wszystko dzieje się tu i teraz, czyli nie wychodzi poza klasę. „Magia WDR” zwykle zaczyna się więc rozprzestrzeniać po szkole w okolicach stycznia, tzn. krótko przed tym, jak kolejny rocznik ma rozpocząć naukę tego przedmiotu. Piątoklasiści torpedują „szóstaków” pytaniami o tematy poruszane na zajęciach, a szóstoklasiści… milczą jak zaklęci. Nie ma nic bardziej przyciągającego! I chociaż zajęcia nie są obowiązkowe, frekwencja zawsze jest stuprocentowa (przynajmniej na moich lekcjach). Na sam koniec dodam jeszcze kilka refleksji. Po pierwsze, nieśmiało się pochwalę, że w mojej szkole jestem chyba najlepiej poinformowanym nauczycielem w sprawach sercowych naszych uczniów. Fajnie jest uświadomić sobie, że uczniowie mi ufają. Po drugie, kiedyś przeczytałam w jakimś artykule mniej więcej taką myśl – ludzie są jedynym gatunkiem na Ziemi, który uczy swoje dzieci, jak nie mieć dzieci, czyli w sumie dąży do samounicestwienia. Zgadzam się całkowicie z tą opinią. Po trzecie, może spróbowalibyśmy, tak przy okazji wiosny i rodzących się szkolnych miłości, porozmawiać z naszymi uczniami o uczuciach, zakochaniu, odrzuceniu? W końcu to właśnie to często jest teraz dla nich ważniejsze niż matematyka czy ortografia… Zachęcam do skorzystania z pomocy dydaktycznych opublikowanych w lutowym wydaniu miesięcznika! Małgorzata Wylegała Nauczycielka historii, wychowania do życia w rodzinie i edukacji wczesnoszkolnej w szkole podstawowej, wychowawczyni. Pasjonatka i poszukiwaczka alternatywnych metod nauczania NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 51 3¿$57(0 36(5,2 5\VXMHGOD3DñVWZD 0DUHN/HQFļZ\FKRZDZFD ]HV]NRï\SRGVWDZRZHM Z1RZ\P.OLQF]XE\ï\G\UHNWRU $XWRUZLHOXU\VXQNöZ ķ&'$FWLRQĵLķ,Qĝ\QLHU %XGRZQLFWZDĵLZ\VWDZ REKLAMA Zator nie tylko z karpia słynie. Znajduje się tu także ZATORLAND - kompleks parków edukacyjno-rozrywkowych. Park Ruchomych Dinozaurów to ponad 100 realistycznie wyglądających prehistorycznych gadów, które poruszają się i wydają dźwięki. Naturalnej wielkości okazy pozwalają uruchomić wodze wyobraźni i przenieść się w erę mezozoiku, w której one żyły. Niewiele możemy powiedzieć o spotykanych na żywo owadach. Ze względu na mikroskopijną wielkość, umyka nam wiele szczegółów ich budowy. Dla dociekliwych mamy więc Park Owadów, gdzie można je spotkać powiększone aż 1000 razy. Park Mitologiczny z ożywionymi postaciami z mitologii greckiej i usytuowany na malowniczym zbiorniku wodnym można oglądać płynąc statkiem. Dla mniej odważnych wytyczono ścieżkę wzdłuż brzegu. Z Parkiem Bajek sąsiaduje Park Wodnych Stworzeń. Znaleźć tu można naturalnej wielkości ryby i morskie ssaki. Niektóre z nich mierzą ponad 4 metry długości. W okresie zimowym na naszych gości czekają atrakcje Parku Św. Mikołaja. PARKI: DINOZAURÓW • MITOLOGII • OWADÓW • BAJEK I WODNYCH STWORZEŃ • MIKOŁAJA 52 V\JQDï magazyn wychowawcyNZLHFLHñ ul. Parkowa 7, 32-640 Zator, woj. małopolskie, na trasie Wadowice-Oświęcim, tel. 667 979 220, e-mail: [email protected], www.zatorland.pl RECENZJA 0ïRG]LHĝLVWUDWHJLH UDG]HQLDVRELH]HVWUHVHP Powszechnie uważa się, że współczesna młodzież – a nawet dzieci w okresie wczesnoszkolnym – narażona jest na większy stres niż jej rówieśnicy kilkanaście lat temu. Zjawisko to nie powinno dziwić, coraz większy nacisk kładzie się bowiem na kult sukcesu, promowany szczególnie przez media, a co za tym idzie – presja związana z osiąganiem określonych wyników staje się coraz większa. Egzaminy, testy, sprawdziany, codzienne interakcje ze środowiskiem szkolnym są z pewnością źródłem stresu. Należy jednak zauważyć, że dopóki jego poziom jest optymalny dla danej jednostki, stres jest potrzebny. Nie można zredukować go do zera, aczkolwiek życie pod nadmierną presją może prowadzić do licznych zaburzeń i dysfunkcji. Wiele osób uważa, że stres jest przyczyną problemów z koncentracją, osłabienia systemu immunologicznego i zwiększenia częstości zachorowań, w tym na nerwice oraz depresję. W twierdzeniu tym kryje się sporo prawdy, dlatego warto zapoznać się z opinią specjalistów zajmujących się na co dzień problemem stresu u młodzieży. Za sprawą Wydawnictwa Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie ukazała się publikacja Ireny Jelonkiewicz Stres a zdrowie młodzieży. Poza tym, że książka posiada nieocenioną wartość merytoryczną, jest też kopalnią wiedzy metodologicznej, szczególnie cennej dla młodych pedagogów. Autorka w sposób przystępny wprowadza czytelnika w zawiły świat pedagogiki specjalnej, pozwalając mu spojrzeć oczami specjalisty na najnowsze podejścia do tego zagadnienia, opracowane przez polskich i światowych naukowców. Do najciekawszych wątków poruszanych w publikacji zaliczyć można pojęcie wsparcia społecznego oraz zjawisko doświadczania stresu w okresie dorastania. Przez wsparcie społeczne autorka rozumie oparcie emocjonalne pochodzące ze środowiska rodzinnego lub środowisk, które jednostka sama sobie tworzy. Najbliższa rodzina, znajomi i przyjaciele stanowią układ odniesienia dla narażonego na stres młodego człowieka, powodując, że może on efektywniej rozwiązywać swoje problemy. Irena Jelonkiewicz wskazuje też, jak ważne są uwarunkowania osobowościowe, a co za tym idzie – tendencje do ekstrawersji czy neurotyzmu w radzeniu sobie ze stresem. Nie bez znaczenia dla poruszanego zagadnienia pozostaje również proces dojrzewania i odgrywania nowych ról społecznych. Wkraczanie w dorosłość prowadzi młodzież do podejmowania aktywności, z którymi wcześniej nie miała ona do czynienia. Autorka podkreśla, że współcześnie w charakterystyce rozwoju mówi się o „dojrzewaniu i doświadczeniu”. Istotne znaczenie mają tu przemiany w relacjach rodzic–dziecko, relacje z rówieśnikami czy poczucie tożsamości. Proces wchodzenia w dorosłość i związane z nim zadania rozwojowe wpływają na poczucie szczęścia i własnej wartości w kontekście podejmowania rozmaitych aktywności w życiu dorosłym. Pojawienie się stresu zależy od postrzegania wymagań, jakie stawia młodemu człowiekowi środowisko. Oczekiwania społeczne mogą być bowiem traktowane w kategorii wyzwania lub zagrożenia. Ciekawostką przedstawioną przez autorkę jest różnica w znaczeniu wsparcia rodzinnego i rówieśniczego w zależności od płci. W przypadku dziewczynek w wieku od 14 do 17 lat inwestowanie w relacje rówieśnicze ma silny związek z otrzymywanym przez nie wsparciem. Jest ono nakierowane na pasywne radzenie sobie ze stresem. Chłopcy w tym samym wieku cechują się natomiast mniejszą korelacją między zaangażowaniem interpersonalnym a oparciem emocjonalnym. Mogą oni liczyć na większe wsparcie rodziny i przyjaciół w przypadku chęci konfrontacji z problemem i aktywnego działania. Publikacja Stres a zdrowie młodzieży zawiera serię wskazówek dla pedagogów, mających na celu zapewnienie odpowiedniej pomocy grupom młodzieży narażonym na ryzyko stresu i jego pochodnych. Mocną stroną publikacji jest jej aspekt praktyczny, oparty na solidnym podłożu naukowym. Zdrowie jest wartością uniwersalną, o której można pisać bardzo szeroko. Zachowanie „zdrowia” w kontekście stresu wiąże się ściśle z higieną psychiczną. Młodzież, którą autorka uczyniła odbiorcą swojej książki, z pewnością doceni jej praktyczny charakter. Dla pedagogów publikacja będzie cennym kompendium wiedzy na temat stresu i powodujących go czynników. Niewątpliwie docenią oni również udogodnienie w postaci gotowych konspektów zajęć terapeutycznych. dr Daria Hejwosz-Gromkowska Adiunkt na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Obecnie zajmuje się m.in. problematyką wychowania obywatelskiego. Podejmuje też problematykę kultury popularnej i jej oddziaływania na młodzież i dzieci. W swych pracach naukowych zajmowała się również edukacją zdrowotną, a także prowadziła zajęcia z zakresu profilaktyki HIV/AIDS. Jest autorką m.in. książki pt. Edukacja uniwersytecka i kreowanie elit społecznych oraz współredaktorem Kultura popularna; tożsamość; edukacja. Współpracowała z organizacjami pozarządowymi oraz szkołami. Jest redaktorem w czasopiśmie „Liberte” NZLHFLHñV\JQDï magazyn wychowawcy 53 6&(1$5,86=(/(.&-,:<&+2:$:&=<&+ 1DZDİQHWHPDW\ 3RGNDİG\PNĈWHP :\ELHU]Z\JRGQĈ GODVLHELHIRUPčSUHQXPHUDW\ ZĈ SDSLHUR HOHNWURQLF]QĈ 5(=(17 3 SUHQXPHUDWD ROH ZV]N LF]QD UQ WR DZFyZ (OHN \FKRZ Z K LF N ZV]\VW 6=7Ð: %(=.2 ., :<6<â GOD 8:$*$ 5$%$781$35(180(5$7Č²=$052=,/,ģ0<&(1< 7(0$70,(6,ć&$ :\FLHF]NLV]NROQH 2GGRNXPHQWDFMLSRSUREOHP\]XF]QLDPL 6<*1$âWRPDJD]\QVNLHURZDQ\GRZ\FKRZDZFyZ²SDVMRQDWyZF]\OLQDXF]\FLHOL NWyU]\SUDJQĈNV]WDãWRZDþPãRG\FKOXG]LWUDNWXMĈFLFKLQG\ZLGXDOQLHLQDGĈİDþ]DV]\ENR ]PLHQLDMĈFĈVLčV]NROQĈU]HF]\ZLVWRĤFLĈ 6<*1$âVSHFMDOQLHQD3DęVWZDİ\F]HQLH]DZLHUDNRQNUHWQHSRUDG\ RSLHUDMĈFHVLčQDOLF]Q\FKSU]\NãDGDFK²GRĤZLDGF]HQLDFKZ\FKRZDZFyZ 6<*1$âSRUXV]DZDİQHWHPDW\SRGNDİG\PNĈWHPGRVWDUF]DMĈF Z\FKRZDZFRPQLH]EčGQHMZLHG]\LPRW\ZDFMLGRHIHNW\ZQHJRG]LDãDQLD )2508/$5==$0Ð:,(1,$ 1D]ZDSODFyZNL 8OLFD 1UGRPX 0LHMVFRZRĤþ .RGSRF]WRZ\ (PDLO NIP =$0$:,$035(180(5$7Č 6\JQDã0DJD]\Q:\FKRZDZF\: 7HO 1UORNDOX )DNV 5(*21 ZHUVMDSDSLHURZD²]ãZ\GDęSUHQXPHUDWDHOHNWURQLF]QDGODZV]\VWNLFKZ\FKRZDZFyZ ZV]NROH]ãNRV]W\Z\V\ãNL ZHUVMDHOHNWURQLF]QD²]ãZ\GDę :\SHãQLRQ\IRUPXODU]SURVLP\SU]HVãDþQDDGUHV:\GDZQLFWZDOXEIDNVHPQDQXPHUDo podanych cen QDOHİ\GROLF]\þSRGDWHN9$7=ãRİHQLH]DPyZLHQLDMHVWMHGQR]QDF]QH]DNFHSWDFMĈ5HJXODPLQXVSU]HGDİ\:\GDZQLFWZD :DUXQNLVSU]HGDİ\VĈGRVWčSQHQDVWURQLHZZZRILF\QDPPSORUD]ZVLHG]LELH:\GDZQLFWZD 3LHF]ĈWNDLSRGSLV &HQDUHJXODUQD]ã W następnym numerze miesięcznika V\JQDï magazyn wychowawcy ■ Jak poradzić sobie z „bogatym” słownictwem uczniów ■ Koniec stażu – pytania i odpowiedzi ■ Oceny końcowe kontra rodzice POLECAMY PROMOCJA! Skorzystaj z wiosennego RABATU 15%! Teraz tylko – 70,43 z³* Metoda projektu Prezentujemy wyj¹tkowy przebój dydaktyczny z serii „Zabawy Edukacyjne”! pMJD[CBTUSPO pGPSNBU× 240 pPQSBXBUXBSEB ponad 50 propozycji pra c plastycznych opisany ch i sfotografowanych kro k po kroku, które uatra kcyjni¹ zajêcia i zapewni¹ tw órczy rozwój ma³ych po dopiecznych ok. 40 projektów dosto sowanych do grupy wie kowej (przedszkolnej i naucz ania zintegrowanego) z podstawami teoretycz kartami pracy, szablona nymi, mi i tekstami piosenek na p³ycie CD p³yta audio z muzyk¹ wokaln¹ oraz wersj¹ ka raoke dla dzieci przygotowan¹ na potrz eby realizacji projektów QBŊpLPMBŊ pNBTBTPMOBpEFLV JLBpGSPUBŊ pXZE[JFSBOLBpHSBG QMPXBOJF FN TU Hp pRVJMMJO MLPHSBGJB LB Bp UZL MBT PQ JFS pQBQ P[BJLB pN pNBMPXBOJFOBT[LMF ZAMÓW JU¯ DZIŒ! tel./faks: (61) 653 64 30 e-mail: [email protected] bezp³atna infolinia: 800 702 902 w w w. o f i c y n a m m . p l $FOBOFUUPOBMFŇZEPOJFKEPMJD[Z×7"5PSB[LPT[UZXZTZĒLJXXZTPLPĩDJ[ĒCSVUUP$FOBSFHVMBSOB[Ē 2ȕF\QD00RUD]6×G]LD$QQD0DULD:HVRñRZVND ]DSUDV]DMÇQD F\NOVHPLQDULµZUHJLRQDOQ\FK 22 kwietnia 2013 r., Szczecin %H]SLHF]HñVWZR G]LHFLLPïRG]LHĝ\ 6Ö'=,$$11$0$5,$:(62ð2:6.$SU]\EOLĚ\3DóVWZXQRZHVSRVRE\ V]\ENLHMLVNXWHF]QHMUHDNFMLSODFµZHNRąZLDWRZ\FKQDZVSµñF]HVQH]DJURĚHQLD ( ]E\WZF]HVQDLQLFMDFMDVHNVXDOQDF\EHUSU]HPRFHXURVLHURFWZR Z\NRU]\VW\ZDQLHG]LHFNDZNRQȖLNFLHUR]ZRGRZ\PSU]HPRFZURG]LQLH ZąZLHWOHSURFHGXU\ǖ1LHELHVNLH.DUW\Ǖ :SURJUDPLHGRGDWNRZR 2&+521$'$1<&+262%2:<&+:3/$&:&(2Ą:,$72:(- 25$=%(=3,(&=(ò67:2'$1<&+262%2:<&+'=,(&, ,0ð2'=,(ę<.25=<67$-Æ&<&+=,17(51(78 ǏSUHOHJHQWðXNDV]=HJDUHN '267Ö3'2,1)250$&-,38%/,&=1(-:35$.7<&( :6=.2/(,:35=('6=.2/8 ǏSUHOHJHQW$QGU]HM.XOPDW\FNL .RV]WXF]HVWQLFWZDZVHPLQDULXPMHGQHMRVRE\WR]ñQHWWR FHQDREHMPXMHUµZQLHĚPDWHULDñ\GUXNRZDQHLQDSñ\FLH&'SRF]×VWXQHNXSRPLQNL :DUXQNL]ZROQLHQLD]SRGDWNX9$7=ZROQLHQLHSU]\VñXJXMHZV]\VWNLPSRGPLRWRPSXEOLF]Q\P RUD]SRGPLRWRPNWµUHXG]LDñZVHPLQDULXPȕQDQVXMÇSU]\QDMPQLHMZSURF]HąURGNµZSXEOLF]Q\FK .RV]WVHPLQDULXPGODW\FKSRGPLRWµZMHVWUµZQ\FHQLHQHWWR 6=.2/(1,$1$.5}&$-k POZYTYWNIE tel./faks: (61) 653 64 30 HPDLOV]NROHQLD#RȕF\QDPPSO EH]SñDWQDLQIROLQLD ZZZRȕF\QDPPSO
