NAGRODA LITERACKA IM. JANA MICHALSKIEGO Julia Lovell

NAGRODA LITERACKA IM. JANA MICHALSKIEGO
Edycja 2012
Julia Lovell
The Opium War : Drugs, Dreams and the Making of China
(Opiumowa wojna : Narkotyki, sny i powstawanie nowoczesnych Chin)
Brytyjska historyczka Julia Lovell zajmuje się Chinami oraz tłumaczy chińską literaturę.
O jej erudycji, talencie narracyjnym i głębokiej znajomości chińskiej kultury świadczy
seria subtelnych lecz rewolucyjnych esejów na temat współczesnego chińskiego
nacjonalizmu oraz roli historii w jego tworzeniu.
Wśród jej wcześniejszych książek można wymienić : Wielki mur chiński. Chiny kontra
świat 1000 p.n.e. - 2000 n.e., wydaną w 2006 roku. Są to dzieje emblematycznego
zabytku narodowego, symbolu wyimaginowanej izolacji historycznej, który wpisuje się
w doktrynę wyjątkowości współczesnych Chin. Inna pozycja : The Politics of Cultural
Capital : China’s Quest for a Nobel Prize in Literature, która również ukazała się w
2006 roku, to szczegółowa historia związków literatury ze współczesnym
nacjonalizmem, opowiedziana poprzez pryzmat chińskich starań o zdobycie literackiej
nagrody Nobla.
Praca krytyka i tłumacza chińskiej literatury (Julia Lovell między innymi przełożyła
dzieła Lu Xun, największego pisarza chińskiego XX wieku) pozwala jej łączyć wielką
literacką i kulturową wrażliwość z argumentacją i warsztatem historyka, co sprawia, że
czytelnicy z niecierpliwością czekają na jej najnowsze książki.
Opiumowa wojna. Narkotyki, sny i powstawanie nowoczesnych Chin są owocem
długoletnich badań nad współczesną chińską tożsamością, która wiąże się z
mitologizacją historii.
Chiny są wprawdzie bardzo starą cywilizacją, ale naród chiński jest młody i nie do
końca zdefiniowany. Pojęcie państwa narodowego zostało wprowadzone dopiero w
XX wieku wraz z końcem Cesarstwa Qing. Nie w pełni się przyjęło. Pierwszy projekt
postimperialnych Chin brał przykład z demokracji zachodniej, a jego kontynuacją w
1949 roku była chińska wersja sowieckiego komunizmu z jego wszystkimi
okrucieństwami. Po śmierci Mao i traumie Placu Tiananmen w 1989 roku potrzebny
był inny model i nowa narracja, na której ten projekt mógłby się oprzeć.
Były dwie wojny opiumowe: pierwsza od 1840 do 1842, druga w 1860, ale Julia Lovell
tym terminem określa sześćdziesiąt lat konfliktów między rozwijającą się Europą a
schyłkowym cesarstwem chińskim. Jej książka opisuje w jaki sposób te epizody stały
się kluczowymi wydarzeniami w nowej historiografii Chin, państwową narracją na
jeszcze nierozwiązaną kwestię : czym są Chiny ?
1
W obiegowej wersji historii wojny opiumowej, która została podniesiona do rangi
mitu przez chińską historiografię, mówi się, że bogate i stabilne imperialne Chiny
zostały zniszczone przez zachodnich barbarzyńców europejskich lub imperialistów
amerykańskich, którzy chcieli je skolonizować i uzależnić. Handel opium,
zapoczątkowany przez Kompanię Wschodnioindyjską w celu zlikwidowania
dysproporcji w wymianie handlowej z Chinami, jest w tej narracji symbolem złych
intencji Zachodu.
Pierwsza bitwa opiumowa rozegrała się u południowych wybrzeży Chin w lipcu 1840
roku. Trwała dziewięć minut i zainicjowała wojnę, która była serią sporadycznych i
nierównych militarnie potyczek trwających do 1842 roku. Druga wojna opiumowa
osiągnęła punkt kulminacyjny w 1860 roku, kiedy to ekspedycja karna złożona z
francuskich i brytyjskich żołnierzy złupiła i puściła z dymem pałac cesarski Yuan Ming
Yuan w północno zachodnim Pekinie.
W owym czasie te wydarzenia były uważane za zwykłe przygraniczne utarczki, tyle
tylko że odbywały się na morzu. Cesarz Qing miał dużo poważniejsze kłopoty,
ponieważ musiał powstrzymać wewnętrzny bunt, który zachwiał podstawą jego
imperium, a ponieważ jego urzędnicy bali się przekazywać mu listy od Brytyjczyków w
sprawie udzielenia pozwolenia na handel, słabo orientował się w przyczynach
opiumowego konfliktu.
Kiedy zaczęły się działania wojenne, w chińskich sprawozdaniach powtarzały się
doniesienia o zwycięstwach, wprowadzając cesarza w błąd. Wielu świadomych faktów
Chińczyków uważało, że do katastrofy w większym stopniu przyczyniła się słabość i
korupcja imperium Qing niż brutalność cudzoziemców. Wielowarstwową opowieść
Julii Lovell cechuje inteligencja, dowcip i mistrzowskie posługiwanie się źródłami.
Wojny, według niej, były w gruncie rzeczy tragikomedią z udziałem przepracowanych
cesarzy, kłamliwych generałów i dogmatycznych urzędników.
Za sprawą wojny opiumowej Brytyjczycy uznali Chińczyków za wschodnich
dekadentów i skarykaturowali ich w popularnej literaturze XX wieku. Jej wpływ jest
wciąż żywy w rasistowskich stereotypach towarzyszących rozwojowi Chin, który irytuje
Zachód. Opiumowa wojna obecnie odgrywa w Chinach ważną rolę. Po stłumieniu
buntu studentów na placu Tiananmen w 1989 roku zapomniane ruiny Yuan Ming
Yuan wyniesiono do rangi pomnika pamięci „wieku narodowego poniżenia″.
W dzisiejszych Chinach wojna opiumowa urosła do rangi sprawy narodowej, dając
początek temu, co oficjalna propaganda opisuje jako stulecie narodowego poniżenia,
jako spisek Zachodu, który rzucił dumny naród na kolana. Na długie lata odcisnęła się
też silnie na umysłowości zachodniej, utrwalając obraz Chin jako „aroganckiego,
anachronicznego imperium przeniesionego do współczesnego świata za pomocą
dyplomacji z pozycji siły″. Wciąż wpływa na postawy i stosunki między dwoma
obozami w epoce, w której Chiny starają się zdefiniować, a świat stara się wyrobić
sobie o nich opinię.
Praca Julii Lovell jest jednocześnie solidnym studium historycznych wydarzeń, oraz, co
też jest ważne, wspaniałą opowieścią o wymyślaniu na nowo historii dla
2
współczesnych celów. Jest naukowa i dowcipna, czyta się ją z wielką przyjemnością,
tak więc gorąco polecam ją do Nagrody im. Jana Michalskiego.
Isabel Hilton
Członek jury
24 maja 2012
Julia Lovell
The Opium War : Drugs, Dreams and the Making of China
Esej historyczny, wyd. Picador Macmillan, 2011
3