Poradnik Ksenofoba - Hiszpanie - Niebieski

Transkrypt

Drew Launay
Poradnik ksenofoba
Hiszpanie
pr zelo?yl Tristan Korecki
p
I'lydawn
ictwo
Ada
ma
nfa
n
Tytul oryginalu angielskiego
Xenophobe'sGuide to the Spanish
Spis treéci
Okladka na podstawie projektu ]ima Wire'a
Poczucie narodowej toisamo6ci
5
Sklad i lamanie:
Wydawnictwo Adamantan s.c.
Charakter narodowy
9
Zachowanie
11
Copyright @Oval ProjectsLtd.1993,1999
Maniery
13
Wydanie polskie:
Copyri ght O Wydawnictwo Adamantan s.c.,1997,2000
PL 02-376 Warszawa, ul. Dob osza7/ 7
tet./ f ax (0-22\ 8225267
Przekonaniai wartoéci
18
Tradycja i zwyczaje
27
Kultura
26
Wszelkie prawa zastrze2one.Zadnaczgéi tej publikacji
nie mo2e byi reprodukowana w 2adnejformie
ani 2adn4metodEbez pisemnejzgody wydawcy.
Czas wolny i rozrywki
JI
Jedzeniei picie
A'
liJ
Zdrowie i higiena
49
Poczuciehumoru
51
Zbrodnia i kara
53
Wydanie II
Obsesje
58
Warszawa2001
Organizacja 2y cia codziennego
59
Rz4d i biurokracja
62
Przedsigbiorczo6é
66
Rozmowy, plotki, inwektywy
68
tsBN83-85655-69-7
Druk
OpolgrafS.A.
ul. N iedzialkozuskíego
8-12
45-085Opole
Poczucienarodowej toisamoéci
Ku przestrodze
Kontobrío
'*',,Q
Mq¡",k"
Hk"
For¡nentero
,,...MieszkaricyAndaluzji, Aragonii, Baskowie, Kastylijczycy, Galisyjczycy - maj4c poczucie odrgbno5ci wzajemnej,
czujq sig jeszczy bardziej odrgbnymi wobec obcokrajowców..."
Ludno6ó Hiszpanii wynosi ponad 39 milionów (dla porównania: Anglików jest 48 mln, Francuzów 57 mln, tyleL samo jest
Wlochów, Niemców zaé - 80 mln).
troszczEcymsig o to' co
Hiszianie nie sq narodem specjalnie
niewieleprzeimvstq'.ro.do$ie
souié
o nich
i;;;il;;dy
kraiu'Dawno iu2 zarzucili
mui4 sigsprawamiswegowlasnego
kraiu oiczystegoiasmego
myilenie typu' "Dyñr
;;HÑJ""
kraiów"' albo:
ogieri-innych
nizlí
*iqL"y;,
ff;;ttkil
;te uyt nogiem,bvtby królemHiszpanil""
,Sá;;
"
bo c"-"y:,1{
"at
ó*rr"ri, znajqbarwy swoiejflagi narodowej'
ptzecrcz
Hiszpanów
a
Porusza
otnurrokrew, zéiiy piasek,
dla swoiei
zabytków'
dla
szacunek
rnlu¡a
i."áu.j; ;"lkiuytá*'
to inteÁí¡etszturci',któ" tE po to' bv.ci' którvch
;';i;d;i
tropu
z
ich
podziwiatij."l:
r.rti", pl..'ryli na nie i ie
"t:lt'ebyli HiszpanaPicasso
i
Dalí
Zt
futtu,
czviébrak éwiadomosct
:'
ml..'
Kiedy
patriotyzmem
mo2na
nacieszyó
sig do woli'
Hisz-
2arliwego patriotyzmu
our,i" pJt.áfie byÉpatriotami: swojego
toivz,tieay lgtzysttáotimpijskiew Barcelonie
Í.*iáit'*..lrtí
pttus'loéci o sportbardzíei
byly tu2-lu2.Nie troszcz4ásí9 *
"rli)'
nagle.odkrylil z.e!i:g?nie
Hit'put'i"
6nieg,
oczny
o"""rlo,to calkiem pr"zyiemnarzecz'ieéli.cigpodziwiai4 krei skakanie
sie do Atlantv'
are náav álimp.iada.przenio¡11
;;i';;t.*i.
imprez4 (za
zaintereso¡vanie
an"y,stra;ili
sy
a
o
#;ü;l;
nie s4
Hiszpanie
ogóle
W
daleko,Zebysigw to anga2owaó"')'
konkurencji'
narodem sklonnYm do
na polu pilki no2nejsigga
z osiqgnigó
'zwycigila
luf. wiadomó, duma
w mistrzostwach
zenitu, gdy druZyna tu'odoñu
we
wveliminowani
'oÁaia
?<iáay ¡".í"ut Hiszpanie
;i;r;.
natychwczorajsi kibice
wczeéniejszei fazie rozgrfiek' ich
dru|yny' w którei znajczesi
na
wiwatolai
Á{^x
i wole walki'
""iryÁaj4
;;*"á.,it
;;;k
"qu*iui4cy.zagngazowanie
t-acrnsKrel'
Amerykt
z
kto5
Zazwyczaiiestto
telew=obqdzie siedzial jai zamurowany przedii"tpÁ
nomina'
rem, ogl4daj4cceremonigwrqczenia"Oscatów" ie2eli
cjg dostal jaki5 rodzimy film. I nie tyle chodzi tu o iz4dzgzwycigstwa, ile o pretekst, 2eby nie poloLy(. sig spaó przez cal4 noc.
W Hiszpanii dzieñ,przeznaczony jestna sjestg,noc-na fiestg.
Jak widz4 innych
Hiszpanie maj4 éwiadomo5ó istnienia innych narodów tylko
o tyle, o ile sami mieli mo2no5i odwiedzenia danego kraju i wizyte te sobie chwalili. Nie bgdq natomiast najlepszego zdania
o narodzie, w którego ojczystym kraju dane im bylo setnie sig
wynudzii.
I tak, poniewa2 w wigkszo6ci wypadków nie stwierdzili istnienia jakiejkolwiek formy nocnego Zycia w Wielkiej Brytanii,
i poniewa2 za skarby éwiata nie sq w stanie przekonai sig do
angielskiego piwa, letniego i o mdlaw)tm smaczku, lekcewaZ4
tedy angielsk4 nacjg, rwaLaj4cjej przedstawicieli za jednostki
letniego usposobienia i nieco mdlawe.
Brazylijczycy maj4za to wysokie notowania jako ludzie nie
kladqcy sig w ogóle spaó, tylko spgdzaj4cy czas poza domem
na popijawach i potarícówkach.
Hiszpanie niespecjalnie rozró2niajq Austriaków, Belgów,
Chiriczyków, Holendrów, Francuzów, Niemców, Mochów czy
japoriczyków.lNszysq
oni razem wzigci - to extranjerw (obcokrajowry), co bynajmniej nie jest okreéleniem pejoratywnym, tyle
tylko,2e zuntennie mawia sig o nich czasami oÉmieszaj4co,,guirí" ,
co pochodzi od slowa guirigay oznaczajEcegobelkot, czyh jgzyk,
jakim najqrlniej
posluguje sig wigkszoríó obcokrajowców.
SzczegóInego rodzaju wigá, jaka l4czy Hiszpanów z Sudacas, czylí mieszkaicami Poludniowej Ameryki, powoduje, 2e
dziel4 z tymi ostatnimi przekonanie, i2 mieszkarlcy Ameryki
Pólnocnej sq prostackimi faszystami, którzy powinni trzymaC sig
jak najdalej od reszty éwiata i pilnowaC swojego wlasnego nosa.
Przede wszystkim jednak oceniaj4 Hiszpanie jednostki,
a nie stada, przy czym najistotniejszym kryterium w tej ocenie
jest, czy w towarzystwie danego indywiduum mo2na sig dobrze zabawió.
Jak ich widz4 inni
Hiszpanie s4 zazwyczaipostrzeganiiako ludzie halaéliwi' ko*ptetnie nlé aUa¡acy o innych, zawsze spóZniaj4cy sig na
r:r-ó*io.," spotkániá (jeSli w ogóle na nie-przychodz1, sE
ostatnimi, ná ktOrych mo2na polegaó,a nadto, iak sig zdaie'
porE popoludniow4 nie kladE sig w ogóle spaé'
poza
'
Aie .táigoitru jest to, ze wykazui4 doskonal4 obojqtnoéé'
im uwagg na te wady, niezaleZnie w jakiej
gay
"*róáe
formie...
Tak sig sklada,2e najwigkszq,naigorqtszqi zarazemnaibiedniejsz4 krainq na obszarzeHiszpanii jest Andaluzja' |ej
mleszkáfcy sEnajbardziej2ywotni to wlaSnieandaluzyjskie
strojenie
podniecaj4ce,abarwne
sEnajbardziei
taice i muáyká
ma¡a sobie rO*tty.h. Dlategó teL ten wla5nie region stal sig
r'rt,iUio.ty* *iejséem biur pod.ózy, któte.reklamuj4Andaluzjq
jednak-wyobraziósoiako,,prawdziw4Hiszpanig".Nielatwo
'Uie
miesztarica Andaluzji i Galicji, zajadaj4cychprzy wspólnvm stole ulubiony chleb z czosnkiem maczany w oliwif
,'ori*.t, popijajacychgo kaw4 i spieraj4cychsig, który z nich
jest,,prawdziwszYmHiszPanem"!
jak widzq siebie nawzaiem
W przypadku Hiszpanów sPrawe nacjonalizmu komplikuje
'iedna iiiotna kwestia kwestia iezyka'
W XV stuleciu,kiedy to IzabelaKastytiiskazawarlazwi4zek
zaismal2enskiz FerdynandemAroganckim,w-czasach'kiedy
królowa
jakim
mówila
jqzyt,
*iuiy poroty jednoéci i harmonii,
jako powszechnenarzqdzie
u*Ái @asíeliano),zaakceptowano
poszczególneregiony
czasu
Zb\egiem
komunikacji.
iezykowei
swoiei
zamanifestowania
liitt oo.tetv iednak przeiawlai cheó
czy
dialektach
rozmaitych
w
wyraz
znalizlo
odrgbnoSci,'co
poslugiwaC'
sig
zaczgli
mieszkaricy
ich
narzeczach,iakimi
Kiedy generalFrancopojawil signa hiszpaiskiej sceniew na"nieaksamitneiiewolucji,
wojna domorva'
stgpst*iá
iaka .byta
unifikacii
powtómej
do
zmierzaj4ce
wysilk
pod¡ql
JJz*lo"znie
kraju poprzez nakaz u2).wania jednego jgzyka. W nastgpstwie tej
polityki aspiracje zamieszkujqcych Hiszpanig grup narodowoéciowych zostaly jedynie zepchnigte do podziemia. Po 6mierci
generala jednak grupy te niezwlocznie zaczSy na powrót manifestowaó swe poczucie odrgbno6ci, wymachuj4c sztandarami
z wlasnymi barwami narodowymi i domagajqc sig wolnoÉci.
W kraju Basków, przez nich samych zwanym Euskndiq,
napisy na drogowskazach s4 w jgzyku baskijskim. Baskowie
maj4 swoj4 baskijsk4 policjg, baskijski system podatkowy, baskijskie szkoly, baskijski kanal telewizyjny, wreszcie - rodzim4
organizacjg terrorystycznE, oslawionq ETA (skrót od: Euskadia
Ta Askatasuna, czyli Euskadia i Wolno6ó).
Mieszkaricy Katalonii, krainy, której stolicq jest Barcelona,
naciskaj4, by na ich terytorium mówiono narzeczem kataloriskim; potrafi4 oni byó bardzo nieprzyjemni w stosunku do
tych Hiszpanów, którzy maj4 czelno5é odzywaé sig do nich
w castellano.
Zbardzo podobnq sytuacj4 mamy do czynienia w Galicji.
Ogólem w Hiszpanii istnieje siedemna6cie regionów, z których ka2dy posiada wlasnE stolicg, flagg i system prawny, przy
czym wiele z nichrozwaLamo2liwo5ó wprowadzenia wlasnego
jgzyka urzgdowego. Na szczgscie,im dalej na poludnie, tym za sprawE sloñca, które przygrzewa coraz mocniej - slabszy
entuzjazm dla idei redagowania nowych slowników jgzykowych; sila tego entuzjazmu jest odwrotnie proporcjonalna do
czasu trwania sjesty.
Mieszkaricy Andaluzji, Aragonii, Baskowie, Kastylijczy cy,
Galisyjczycy - maj4c poczucie odrgbnoéci wzajemnel, czujE
sig jeszcze bardziej odrgbnymi wobec obcokrajowców. Takie
oto granice majq ich lokalne nacjonalizmy. Za patriotów trudno ich uznai; uwielbiaj4 wymachiwaó wlasnymi fTagami zamiast flagi paristwowej, bo lubi4 krzykliwe feerie barw. Ci,
którzy glo6no demonstruj4 sw4 etniczn4 przynale2no6i albo
o niej dyskutuj4, rekrutujq sig spoéród sfudentów czy intelektualistów o sprecyzowanej orientacji politycznej. Wigkszo5C
spoleczeístwa pozostaje na te problemy obojgtna.
Od tej reguly jest jednak pewien wyj4tek. Otó2, gdy spytai
przecigtnego Kataloí'rczyka, czy uwaia sig za nacjonalístg, czy te2
rv ogóle wyznaje jakié rodzaj patriotyzmu, ten gorliwie udzieli
odpowiedzi twierdz4cej. Na mySli bgdzie jednak mial bynajmniej nie Hiszpanig, lecz sw4 ojczyznq - Katalonig.
fakimi widz4siebie samych
Hiszpanie (jeéli w ogóle my5lq na ten temat, co jest wEtpliwe)
widzq siebie jako naród bez specjalnych wad, w Swiecie,gdzie
takich narodów nie ma znów tak wiele.
Charakter narodowy
Kto w ogóle chce zrozumieó Hiszpanów, musi zrozumiei
przede wszystkim, 2e dla tych ludzi wla5ciwie niewiele sig
liczy poza rozrywk4 i przyjemnoéciami. Co nie jest Zródlem
dobrej zabawy,bgdzie przez Hiszpana zisnorowane. Zaspokaianiu nieustannego pragnienia przfemnoSci slu2y jego niespoZyta energia; rozrywki, maj4cej pierwszerlstwo przed wszystkim innym, potrafiq mu dostarczyi najbardziej nieoczekiwane
okoliczno6ci. A to znów oznacza, Le typowy Hiszpan jest jak
chor4giewka nawietrze;planowanie 2ycia na dlu2szE metg nie
naleLy do hiszpafrskiego repertuaru.
Jedyn4 przewidywaln4 cech4 Hiszpanów jest zatem ich
nieprzewidywalno6ó. Nie sposób tedy doradzii przyby szowí,
by stosowal zasadg: ,,]e6li wszedle6 migdzy wrony, musisz
krakaó jak i one", poniewa2 nie sposób prognozowaC, jak
,,zakracze" w nastgpne;'kolejnoéci ten czy inny Hiszpan.
Samowystarczalnoí(. - indiaidualismo - jest cech4 le24c4
u podwalin hiszpariskiego charakteru narodowego. Wyra2a
sig to w niechgci tych ludzi do po wigcenia najmniejszej nawet
czqstki wlasnego interesu rl.a rzecz wspólnego dobra. Stqd
bierze sig typowy dla nich brak poczucia winy i odtr4canie
krytycznych uwag, co nie przeszkadza Hiszpanom wytvkai
uchybieriinnym bez mrugnigciaokiem.
tego narodu nie nale24z reguly do ludzi
.Przedstawiciele
ambitnych, ani te2 zawistnych; trudno te2 na n-ichwywrzeé
wielkie wra2eniez byle powodu. Na pytania osobistejnatury
r-eaguj4zazwyczajwzruszeniemramion, daj4cw tensposóú
do zrozumienia, 2e ich wypowíedina ten czy inny temat i tak
nie ruszy Swiataz posad.Przyjrzyjmy sig páru pizykladom:
P.: Zktórym ugrupowaniem politycznym panli
sympatyzuje?
O.: (wzruszenieramion)
P.: lle razy zawieral/ a Pan/ i zwiqzki mal2eúskie?
P.: Czegosig Pan/i napije?piwa, czy mo2ekawy?
Tegorodzaju maniery mogq czasamistaósig uciq2liwe,np.
gdy w okienku na dworcu kolejowym podró2ny cniiamy ab_
wiedziei sigo porg odjazdu najbli2szegopoci4gu do Madrytu.
Hiszpanom,rzecz prosta,z gruntu obcejesipojgcie,,póczu_
.
cia czasu",jako 2e ich swoboda ibeztroska,z;akimi odáa¡qsig
zabawiei rozrywce, nie majq prawa byó limitowane 2adnymi
ramami czasowymi.
Slowem wartym zapamigtaniaw hiszparlskim wokabula_
rzu jest ma1íana;
jego wypowiedzeniu towarzyszy zazwyczaj
wzruszenieramion. Zakres znaczeniowy tego slowa jest nastg_
puj4cy: ,,¡utro";,,jutro, o jakiej6 tam porze"; ,,pojutrze"; ,,popojutrze";
.,,w przyszlym tygodniu,,; ,,za dwa tygodnie,,;
,,w przyszlym miesiqcu"; ,,moíe w przyszlym miesi4cu,,;
,,w przyszlym roku" ; ,,by(. mo¿e w przyszlym roku',; ,,2 pew_
no5ci4ju2 gdzie5kolo roku 2000,,;,,kiedy5 tam,'; ,,nigdy';; ,,na
SwigtegoNigdy";,,nigdy, przenigdy" .
i0
Zachowanie
Zasady godziwego zachowania zostaly prza-:t !-':rr :rd ;rü
üñtF
wage spoleczerlstwu hiszpañskiemu w okresrt :r ''r-'r
wej przez Ko5ciól katolicki, i byly odt4d gorlirr':t- :*--r*rr¡*t
tlir#
Tak wigc niewiasty nie pokazywaly sig na uho ii -r!-ni!
't
¡-ov*(¡
i:
ciaia.
miejsc
tych
ciasno przylegaj4rych ,,do
umgLczyzn zgubne ilqdze"; niepodobna br-lc' :*-- {:r:ñr¿ s
t:tr
bietq jeild24c4 na rowerze czy chodz4cE \4' sF\\:---¡'
taniec
zakaz obj4l tak2e
,,nowoczesny".
r ¡ñ$1
obcokrajowcy sq przeLtr:j:Niedoinformowani
rodzaju Postawy ci4gle w Hiszpanii dominui4 \*:'¡*is
''a:
ir
Dzisraj niewiasty pokazuj4 sig na ulicach n' ui:
-o"-t
zgub:i
od
skrz4
a2
sig
mgíczyzn
2e
oczy
obcislych,
zapamietale neofitki aerobiku pomykaja ?yuryo na . 'c'-srtr'
wych" górskich rowerach; przedstawicielki-plci pigr:'r :::'r
nie parádu¡4 w d2insach, ba! dbaj4 pilnie, by ich ja:'' a'r:cr
opalona skóra byla dobrze widoczna Przez sPegal:-:< !€t:r
r)4d,zone dziury w spodniach na wysoko6ci ud, kolan ¡ ¡'rs" "
ków. ,,Nowoczesny" taniec dawno ju2 wyparlo z mñ:i {t¡
zaltowane podrygiwanie w dyskotekowym rytmie'
Rodzina
2eie6licokolwiekwplv*'a z:Uprawnioneiesttwierdzenie,
sadniczo na iwiatopogl4d 2yciowy Hiszpanów, a Przv t\.rrr'
warunkuje ich radoéó 2ycía, to czynnikiem tym jest rodzina'
rzadko kiedv
Jak ju2 powiedzieli5my, przecigtny Hiszpan
lecz ieili
czegokolwiek;
planowaniem
glowq
zawraca-sobie
ju2 to robi, uwzglgdnia w swych planach czlonków swej
rodziny, pod rygoiem kompletnego zepsucia sobie calej zabawy. Jak powiada stara hiszpariska piosenka ludowa: ,,Anié $
- o, luby ty mói!" "
pigkny, amibogaty, lecz matkg mq kochasz
to dla Hiszpana wartoéci istotRodzina, dom rodzinny
odsunigcie sig od tej niszr'
powodzenie;
niejsze ni2 materialne
wlásnego bezpieczeristwa i wygody Postrzegane jest jako oz-
11
niepowodzenia, nie zaSsukcesu. Opus zczenie
iif
:I:t:y"go
oomu
rodz.rnnegoprzez syna z powodu innego
niL zalo2enie
wtasnel rodziny byloby.dla jego mamusi
czyms nie do pojgcia;
zresztE swój dom rodzinny opuszczajqzaLwyczaj
wie, a mg2atki.
"lu,"iZo_
sz4cychsig w bujanym fotelu na balkoniku i z zadowoleniem ob:erwuj4cych 2ycie toczqce sig na zewnEtrz, nie nale2y do rzadko5ci. Osoby te do ostatnich swoich dni naleZ4 do swej spolecznoici, bez wzglgdu na swoje usposobienie - matriarchalne czy
patriarchalne, na stopieri swego niedolgstwa czy teL ,,ztamoleria" .
Dzieci
Szczególnymiwzglgdami Hiszpanów cieszqsig
dzieci. przed_
stawicieletego narodu w.ogólé nie pojmuja panu¡4cego
w in_
nych krajach oby-czajuzak{zryania' aálecioÁ
wstepu do roz_
maitych przybytków rozrywki, z których korzystaj4
doro5li;
- praktyki takie uwa2a sig
w'Hiszpanii zá niecywi_
lyigcej
lizowane.
Hi:r.pud: nie poprzestajqna cieszeniuswych
oczu wido_
,.
Kremozrecr.Zagrzewai4ie
wrgczdo hala5liwoiéii harmidru,bo
ozreclsAoznakEZyciai ciqgloÉcipokolerl,a to sq
warto5ci,które
nale2y zwiastowai éwiatu krzykliwie i rado5rue.
W Hiszpanii
sig_wymierzania
clzieciomkary w postacinakazu
lt^: ry"kyk"je
hiszpariscyrodzicew ogó_
foj|^z:1':.
:l! :p,11u9s'"T
re
rueposyra¡E
dziecispai. lprawd4
Do nierzadkichnale2ywidok berÉe_
claDawlqcegosigpod stolikiemw zatloczonejkawiami
o drugiej
glf pr"ad stoiikiem da ;ie;lyszec poswar_
i*.r.15l'.n1d,.1u:
qumnych
Kr
rodzicielii ich znajomychna tematoizkówmáleis_
tu/a wyrzezanychna ksztaltoliwek, jego anielskich
kgdziorków,
albo te2- jednorazowychpieluszei iowej generacji.
Stosunek do ludzi starszvch
Stosunekdo ludzi starszychjesipodobnie przykladny. przede
wszystkim nie po_mySfenia
jest tam,by rue záopiekówanosig
posunigtym w {o
latach czlonkiem wlasn! rodziny. Tak zwane
domy opieki sp-olecznejnie s4 w Hiszpu.rii ti.r.r",
p. zez aczone
sq one zresztqdla ludzi, którzy rzeciywi5cieznaleZli
sig w nie_
szczesnympolo2eniuludzi na starelata osamotnionych.
Nato_
miast_niemal
wszgdzie,w miastachi wioskach,widok dziadków
i pradziadków, babói prababósiedzqcychna
ganku albo koly_
Ekscentrycyi mniejszoéci
Na terenie Hiszpanii rzadko mo2na zetkn4i sig z objawami
ekscentrycznoéci; nikt zreszt4 nie zwraca na nie wigkszej uwagi po szturmie przypuszczonym ongi6 przez subkulturg amerykaíiskich hippisów.
Z pewnoéci4 uwielbianym typem ekscentryka jest staromodny señor pomykajqcy na koniu Poprzez miasto z zadziornoici4 paniska, na co mo2e sobie zresztq pozwoliC iako domniemany rzeczywisty pan dziedzic... Niewiele mniejsz4 popularnoÉciq cieszy sig typ mlodzieica (nazbyt mo2e wymuskanego), co to hoduje sobie paznokieC u malego palca rqki
o centymetr dht1szy ni2 na pozostalych palcach na znak,2e on
nie ,,robol", a jednoczeénie jako oznakq pogardy okazywanei
chulos (alfonsom) i gitanos (Cyganom).
Ostatnia okolicznoéi nie oznacza wcale, 2e Hiszpanie s4
narodem rasistowskim. Po prostu - darzqCyganów serdeczn4 nienawi6ci4 i najchgtniej nie mieliby z nimi nic wspólnego.
fednak poza tym brakiem cywilizowanej oglady w stosunku
do tych odznaczaj4cych siq swoist4 urodq i surowym wygl4dem
ludzi, Hiszpanie na ogól nie widzq powodu, by przywi4zywaó
szczególn4 wagg do czylegoÉ;wyznania czy koloru skóry.
Maniery
Ogólnie rzeczbior4c,Hiszpanieprzywi4zuj4 mniejsz4wagq do
tzw. dobrych manier ni2 wigkszo6óinnych nacji.Rodzice2ywiq
nadziejg,2e ich potomstwo bgdzie w 2yciu doroslym odznaczalosigdobrym wychowaniem,nie prawi4 jednak swym dzie-
12
13
ciom.moralów, tak jak to czyniq,dajmy na to, Francuzi.
Hisz_
pañskiedziecko trzymaj4celokcie na stólepodczasjedzenia
nie
sigpochw al, alez cal4péwno5ciqrue zaslu2y
::,r^":!o.lri.wai
sobletym cz)¡nemna klapsa.
Zw r otów gr zeczno5ciowychtypu,, dzi gk ujg,,czy,,pr zepr
a_
szañ".... nie slychaó w Hiszpanii zbyt czgsTo;nikt^tam'nie
oczekujeprzeprosin za drobne
fau*_prr, ani te2 specjalnych
oznak wdzigcznoíci za wy5wiadczoneprzyslugi. tr,ii"rrtuí.y
tego kraju u.znaj4tego rodzaju werbalne gestf za co6
sztucz_
nego, brzmiEcegofalszywie. S4 prostolin¡*ni: áieszEc
sie, oka_
zuj4 to wprost, a bgd4cczyméniepocieszeninie b9d4
sigitarali
ukryi tego za wszelkq ceng.
Nó2 i widelec ulo2onepo jednej stronie talerzaposkoriczo_
nym posilku stanowi4 zadoíóuczynjenie przystoiowym
for_
mom w stopniu ani wigkszym,ani mniejszym,nLgdzíáindziej
w 6wiecie. Piern¡szeristwoprzed saaoií_c;irtrem
má ob2arstwó
i opilstwo; szczeryentuzjazmkonsumentówna widok
tego,co
podano, a co na razie spoczywa po6rodku stolu, nieriadko
poryodujg bgzpardonowe_przepycñanki,jako ie ka2dy
chce
pochwycii jak_najsmakowitiry kgs_ ru pá*o.q r4k. Stán
taki
d" chwili, gdy zjayí siq kto6, kto'uczlmnie ponaklada
lai
Kazdemuprzeznaczonedlaitporcje,zaprowadzaj4ctym
samym
dyscyplingpo5ród towarzystwa.
Na produkcji papierowych serwetek,które Hiszpanie ma_
sowo ciskajq wprost pod stól, niejeden lebski przeásigbiorca
zort pr aw ozrwq iortune.
Niektórzy ludzie starsi chcq spo2ywaó posilki na osob_
noíci.Zwy.czaj ten siggakorzeniami czÁsów
ianowania skrajnej ngdzy (mowa przede wszystkim o czasachwo¡ny
domowá¡
tlum.), kiedy.-toka2dy czlonek rodziny szykowaí
*,Y|rVV
sobre.na.wtasn4
rgkgjadlo,
?gdegupodówczaslukiusem, spo_
,-\ylE, j""lstgpnie przy oddzielnym
stole,odwrócony pleca_
mr do pozostalych.
74
Pozdrowienia
-l:chowania spoleczne Hiszpanów nalezq do najmniej sformali.'..x'anych w éwiecie. Jgzyk dostarcza Hiszpanom co prawda form
.'.rrówno bardziej ofi$alnych, jak i bardziej poufalych (odpowied^'.o.t$ted =
,,pan/pan",oraztú = ,,ty"),tepíerwsze bywajq jednak
.' :e¿uly ignorowane tu2 po zawarciu nowej znajomotíci, gdy2 nikt
::e ma ochot¡r zawraca(. sobie glowy zbytecznym formalizmem.
ttr:okrajowiec mo2:e mieó problemy z poprawnym u2ywaniem
.-i'u rvskazanych form, bowiem slówko usted uiyte z odcieniem
':rkazmu mo2e staCsig obrazliwq wskazuj4c,2e adresatowi chce
.:g wytkn4ó jakq.é arogan$g w jego zachowaniu. Skqdinqd nie
;\'!rlno zwracaC sig per tú an do starszej pani, ani do wdnych,
:zacownlch osobistoríci. U?ycre formy usted w stosunku do poliranta z ,drogówki" celem przypodobania mu sig mo2e jednak
.iioriczyó sig mandatem za zle parkowanie (nawet je5li nie ma sig
-rmochodu).
Z kolei zwrócenie sig do kogoé: Don lub Doña jest wyrazem
.zacu¡ku w stosunku do tej osoby. Przydomek ten, tradyclnie
r' skazuj4cy na czyje5 szlacheckie pochodzenie, figuruje przed
:mieniem danej osoby (Don Juan, Diego, Kichot...); dzií; przez
'ego u2ycie okreéla sig osoby przynale2qce do takich grup
zarvodowych, j ak naukowc y, lekar ze, prawnicy itp.
Hiszpaíscy m gLczyiru do perfekcji opanowali sztukg jedno.zesnego obcalowywania obu policzków i éciskania dloni pozdrawianej damy. Zawieranie znajomoéci, gdziekolwiek sig odr\-iva - w prywatnym mieszkaniu, na ulicy, w kawiarence,
restauracji - zabiera Hiszpanom nawet wigcej czasu ni2 Franiuzom, którzy potrzebuja przecigtnie okolo godziny na uéci6nigcie dloni wszystkim osobnikom znajdujqcym sig w zasiggu
n'zroku. U tych pierwszych panowie musz4 ucalowaé sig z paniami, panie z paniami, dziecizdzieémi,aciocie calujq wujków,
kuzynostwo, dziadków, pociotków, kucharza, zlodzieja, jego
zong i jej kochanka.
A wszystko dlatego, 2e Hiszpanie s4 nieprawdopodobnie
n'prost towarzyscy i wylewni. PoznawaC nowych ludzi, spoty-
kai starych znajomych, przyjacióL, zawieraó
nowe przyjainie
- i umawiai sig, nieustarurie'sig
umawiai: na kawkg, oÉíadek,
d.eserek, kolacyjkg, nocnq biesiad g, bard,zo_póúno_nocnq
bie_
siadg - oto, co uwielbra¡4.
Etykieta
t::::^"_f
i przez Hi szpanów specyricznej etyJ:^:
::.: T'"s,uI " przypisaé
fakt,2e w sf;u prrypuá_
ii::I_,1*_l*y.tkiejnale2y
Kow
nle stawiajqsig oni na.umówionespotkania.lb
prástu,
Hiszpanuwaíalbyza rzeczkarygodnqpLrzuiueczyje5
towa_
rzystw?,.obojgtneczyje,zanimów ktos nie powie
do korica
wszystkiego, co ma do powiedzenia
Typowy Hiszpan nie spieszy sig nigdy
z doprowad,za_
-koñéa,
.
niem czegokolwiek do
pr"ító i oznajmianie
wa2nychwiescipotiafi zajqcmu _ godzins,
115:,"*,:1"*i
owre,
albo t trzy... W tyT zlo2onym procesie opowiadaniá
sobie wzajemnie historii rodzinnych , .,u¡a.óUni"¡rry-i
szczególami nie wolno jest przeszkadzaé iádnej
ze'stíon,
zaklócaj4c sielankg informacj4, 2e oto czas jui'najwy2szy
umówione sporkanie; byiaby tó
:¡11t_rlistrata
.li,kolejne,.
"íes"ia
energii,.jakoLe kimkolwiek
¡eit Ow czlowiek,
,:oÍ?i^
Kl9tyT przed pigcioma godzinami miaio
sig umówione
spotkanie, i tak nawet nie iaczql jeszczezmierzac
w strone
miejsca,bowiem - podobnie, jak jego niel
:i:yl?Tg"
aoszry_towarzysz _ wysluchuje wla5nie czyichÉ
ñiukori_
cz4cychsig wywodów, a,zresztE- i tak juí
,,przepuécil,,
autobusy i pociEgi, którymi mial dojechaC
na Éolejne
umówione miejsce....
SIrluT ten pozwala hiszpariskim 2onom i mg2om
spaó
,
bez obawy o zdradg ze strony wspólmal2onka:
1l?k"jni"l
qoprowadzeniedo potajemnych
schadzekjest z natury rzeczy
niemo2liwe_
p':byj:
l_""wzgtgdzie,,po sodzinach" wykonaó maly
",,?.':.n:y,"
maj4c sw4 sekretárkgz pracy.
;r^:::_i,:"*",,.na
r(ezerwule
potajemniena tg okolicznoSópokoik _ dajmy na
tá,
T6
:rr najbli2szy wtorek, gdy2 tego bowiem dnia jego mal2onka
-:da sig z wizyt4 do swej cioci. Jest malo prawdopodobne, 2e
:ranowany zamiar dojdzie do skutku, gdy2:
1. Spieszqc na spotkanie szef naszej sekretarki ,,wpadnie",
:..r starego kumpla ze szkoinej lawy - a to oznacza parg chwil
:rzv godzíny) pogaduchy przy kawce: jak to w dawnych
.:' 'hrych czasachbywalo...
2. Sekretarka zostala tymczasem namówiona przez ínnq
-..kretarke na kawg w celu krótkiego przedyskutowania ró2:r'ch aspektów planowanego romansu (cztery godziny).
3. Zonaw ogóle nie dotrze do swej cioci, bowiem jeszcze na
.rrvorcu zaczepí jq pewien mily mlodzieniec i zaproponuje
::irzankg kawy (dwie, góra trzy godziny) w dworcowym
br.rfecie,gdzie wyzna jej, jak bardzo przypadly mu do gustu jej
i.sztalty.
Stanie w kolejkach
\\'inq za wynalezienie kolejek nie mo2na na pewno obarczyó
Hiszpanów. Dla nich bowiem punktem honoru jest zostai
obslu2onym we wszelkiego rodzaju sklepach w pierwszej
kolejnoéci, przy u2yciu mo2liwie najmniej delikatnych zmierzaj4cych do tego Srodków. Nie uprzedzeni extranjerosdostaj4
u rzeZnika bialej gor4czki - chyba, 2e sami maj4 opanowan4
.1operfekcji sztukg ogonkowych przepychanek.
W tych ostatnich niew4tpliwymi atutami s4 silne, kanciaste ]okcie í przyzwoita masa ciala. Przydatnabywa teL znaiomo5ó aktualnych problemów rodzinnych wlaéciciela sklepu,
to bowiem pozwala na udzielenie mu stosownych m4drych
rad, co nale2y uczymé glosem jak najdonoénie;'szym, ponad
qlowami pozostalych kolel'kowiczów. WlaSciciel ów, jego Lona lub pomocnicy pozostaj4 doskonale obojglni na walki
toczEcesig za barykadq lady i obslugujq wszystkich ,,jak leci"
- chyba, 2e który5 z klientów jest w posiadaniu najnowszej
plotki na ciekawy temat. Znajomoéó najnowszego przypadku
T7
,,puszczenia sig" s4siadki.jest najpewniejszym sposobem
otrzy_
mania wieprzowiny w pierwszéj koleinoSci.
Byw1,2.e przybyle z obcych krajów'kobiety
zostaj4 obsluzo_
ne Poza kolejno5ci4; gotowe s4 one wówczas
uznaé ien gestza
oznakg szacunku dla dam. S4 jednak w wielkim
blgdzieikole;_
kowicze chcq splawii damulkg czym prgdzej,
aay pouhylaé
sobie do woli na temat jej groteskowlgo ilomkáwego
iapelusza.
Przekonania i wartoéci
Bogactwo i sukces
dóbr materialnych
nie nale2ydo
fltysfakcjaz posiadanych
hiszpariskich cech narodowych. Nie ornurLuto,
by przecígtny
Hiszpan nie chcial mieC zbytkow.,ego dom.,,
auta czy np.
bi2uterii; je6li jednak wchodzi crn v,i posiadánie
dóbr luk_
susowych, to jedynie gwoli osobistego iieszenia
sig nimi, nie
zaÉ rywalizacji o pierwszeristwo w iiadzie.
Co robl ze swojq
fortunE, to jego sprawa.
analogicznie do procesów dziej4cych sig w in_
-nych
_p.ry*lS.ie,
nowoczesnych spolcczeristwach równie2 í tutaj
wyiwitla
niezb.ytgroZna, odmiana snobizmu. Daleko jej
lp^"llf^r,¡11rle
do anatogicznej odmiany francuskiej, czy
ostentacyjr"go û_
nifestowania swej przynale2nodci kiasowe;
A la W'ielka Vry_
tania; swoista urawnilou¡ka w tym wzglgdziá
stanowi poklosie
wojny domowej lat trzydziestych.
Hiszpanie nie odczuwajq potrzeby gonitwy zapieniqdzem
-:d.llq
obowiqzuj4cógo nu óbirurucÉ pólnocnoeuro_
1od9lu
pejskich. Podstawq szczqíciauyto ota nich
zawize: zadowolenie z siebie, ze slolica i natury, rado5é 2ycia,
harmo nta przy_
rody. Ow stan wewngtr?l:qo
s,zczgéciai zaspokojenia ceni4
sobie doprawdy wy2ej ni2 jakiekolwiek bogaciwa. pastuszek,
co przegania swoje stadko przez wiejskie puitr.irko,
wciqgajEc
sielskiepowietrze_'ów kio5,ktonapewnonie
9^11]T,f "rUie,
zamrenllby
swego beztroskiego 2ywota na 2aden inny _
cie_
18
'--, .rg wigkszym szacunkiem, ni2 bogaty przemyslowiec,
r ' :-, nie ma czastLzawracaó sobie glowy owym disfrutar Ia aida
-zerpaniem oLywczych soków z 2ycia, za to pokaZnq czgéi
. ^ .:h dochodów przeznacza na leki maj4ce ul2yi mu w cier: .-: :ach zwiqzanych z wrzodami Zolqdka.
t) ile Hiszpan zwraca na siebie uwagg, to halasem, najczgé-.- ;\' porze nocnej. O pierwszej w nocy sqsiad oznajmi ci za
.' -:L'dnictwem stosownej iloéci decybeli, 2e wlaénie nabyl
. c:c nowiutki sprzgt wideo albo odtwarzacz plyt kompak' ,r;.ch, a dZwigki te bgdq
przekrzykiwai sig z warkotem
..::¡n' ied nio,,podkrgconych" silników hond. Od glosy te przy
- . n naturalnym natg2eniu moglyby nie stanowii dostatecz".
*" i,r dowodu na to, 2e
posiadacze zwariowanej maszynerii
- . .r i majq sig jak nailepiej.
\\ ogóle cisza wprowadza niepokój. Dlatego teL jgzyk
- .zpariski nie wystgpuje
w postaci mówionej, a jedynie ....,rr'rzaskiwanej. Prawidlo to obowiEzuje przez calq dobg,
.' ,r ,,jqtkiem przerwy na sen w godzinach od 15'do 17'.
Religia
,\:rew powszechnemu przekonaniu, Hiszpanie nie s4 naro:.n religijnym. Hiszpania od biedy mo2e byó uznana zakral
.::trlicki, z religijno5ci4 jednak dzisiejsi jej mieszkaricy s 4raczei
-: bakier. Uwaga ta nie dotyczy
dni Swiqtecznych, obcho.:zonych nadzwyczaj wystawnie i hucznie.
Swiqt owych wypada po kilkanaécie w ciqgu miesi4ca (w Wielet1 Brytanii na stale w kalendarzu wspomina sig jedynie Swigtych:
(rzego/ Andrzeja i Patryka). Ka2da prowincja, miasto i wioska
:la swego wlasnego Swigtego patrona, któremu poéwigcony jest
'ire6lony dziei, co ka2dorazowo stanowi jak2e chwalebnq
.posobno5i do hucznego éwigtowania.
Swigtych 2eriskich jest tyle samo co mgskich; statuetki
:r'ch ostatnich, omal 2e naturalnej wielko5ci, obnoszone ulicani miast podczas 6wiqt patronalnych, przyodziane s4 w szaty
rarwy br4zowej, rdzawej albo ,,zlamanej" bieli, podczas gdy
t9
figurki Swigtych 2enskich przyozdobione s4 niewiarygodnie
wprost Slicznymprzyodziewkiem;niejednokrotniez lezkamina
poüczkach,z cerqo bladawym, droc niebanatnymodcieniu. Owe
hiszpanskieSwigteudrapowane sq niezmiennie w suknie barwy
blgkitnej lub turkusowej,z mistemie haftowanym welonem, srebrzyéciepolyskujqcqkoronEi zlot4 aureol4nad glowq.
Owi zatem santosi santasw dniu swego Swigta wraz
z procesjqwiernych obchodzqwiei lub miasteczko,którym patronujq; nie czyniEtego jednak o wlasnych silach,lecz wsparci
na barkachdwunastu osilków. Za éwigtymi pod42ajEczgsto
w orszaku Jezusi Maryja, Matka Bo2a.
W niedziele nie widzi sig w koéciolachtlumów wiernych;
ci, co przychodzE ,do ko5ciola", staj4zazwyczajna zewiqtrz
6wi4tyni, pogapuj4c sig na wychodz4cych z jej wngtrza staruszków, jakby chcqcprzekonaésig,czy na ich obliczachda sig
dostrzec jakikolwiek, chocby najmniejszy6lad laski, po którE
sta¡uszkowieci zapewnedo Swi4tynitak gorliwie chadzajq.
Oimiolatkowie muszq,,wykui sig" katechizmuprzed przyst4pieniemdo PierwszejKomunii éw. Komunia stanowijeszcze
jedn4 sposobnoéódla dziadków, pradziadków, wujków, cioi,
strflów, strfenek, pociotków i wszystkich kuzynów dziesiqtej
wody po kisielu, by sobie ,,po5wigtowaé",rym razem, zwyczajowo,wespól z osobqduchown4.
ReligijnedziejeHiszpanü stereotypowokojarzones4 niestety,
zbezprzykadnym okrucieristwem, a to za sprawEInkwizycji.
TomásdeTorquemada(1.420-98),
pierwszy w dziejachSwigtego Oficjum Wielki Inkwizytor, cieszysig specyficznym szacunkiem w oczachHiszpanów jako czlowiek inteligentny i bez
resztyoddany swojemuzajgciu,jakim bylo zacieklezwalczanie
ludzí, którzy nie podzielali jego osobistychpogl4dów. Prze5ladowania,ze zmiennym nasileniem,trwaly przez trzy stulecia.
Dzié Koéciól juz nikogo nie torturuje, lecz sta¡a sie o zatwierdzenie przez Watykan jak najwigkszejliczby Swiqtych,byza
sprawE coraz liczrjelszych ich dni patronal:rych pozyskaCdla
swego narodu jak najwigcej okazji do radosnego i hucznego
éwietowania.
20
Tradyciai zwyczaie
tt ieczorne przechadzki
h,-z¡l przechadzania sig wieczorem Po mieÉcie celem odr raru towarzyskich spotkañ, zwany paseo,podobnie jak
''
.,;.4cznieznim zwi4zany ocio,czylipogawgdki i pogwarki
-.- .,\ naiszersz4 skalg, nale2q do prastarych obyczajów kul' '.'. ',.,.rnvchw Hiszpanii z nieslabn4cym upodobaniem.
.':zr-dstawiciele klasy Sredniej doceniaj4 ju2 dzi€ w pelni
' ,: : r'lziejstwa plyn4ce z 2ycia
Poza miastem , z dala od jego
'.: -:- -i i zanieczyszczei - i rzeczywi5cie mogq sobie pozwolió
-., r:.'tllenie sig w spokojnej, zdrowej wiejskiej okolicy. Mimo
* --': >tko jednak ich wiecznie niezaspokojona potrzeba spo..-r:.ra sie ze znajomymi na ulicach miast i odbywania tam
. .:.,.nvch, przyjacielskich marszrut, w czasie których mo¿na
' . r rtknEó na innych jeszcze znajomych, odbywajqcych przy.: ..'kie marszruty ze swoimi znajomymi - stanowi natu-, ..: barierg uniemo2liwiajEcq im osiedlanie sig zbyt daleko
,-cntrów miast. Wielu zresztE,nie zasmakowawszy w ,,nie:- .:cj nudzie" sielskiego íWota, powrócilo w zgielk mel.,lii; w tych przypadkach dodatkow4 motywacjq byl lqk
. --'¿.1mo2liwoéci4,,niezalaPania sie" na najnowsze nowinki...
Hiszpaiskie imiona i nazwiska
-,..¡czlonowenazwiskojestrzeczEtradycji,
którejnale2ypo-.' rr'ciichwilg uwagi.
Hiszpariskamg2atkanie przybiera nazwiska swego me-': rozostaj4cprzy swym nazwisku rodowym, natomiastich
.:-':eci przybier aj4pierwsz¿nazwisko oica wtaz z pierwszym
-:., rviskiem matki. Dla przykladu: FelipeRodrlguezFernún: i: 2eni sigz Pilar GómezDlaz;ta ostatniazachowujenazwis... panieriskie,lecz ich córka, której nadano imig Mercedes,
^rr\-rva sigMercedesRodrlguezGómez;doróslszy, córka ta po..tbi luana GarclgMartlneza (pozostaj4c,rzecz Prosta, Przy
-i\'oim nazwisku), i oboie zostan4 szczgí'liwymi rodzicami
2t
chlopca o imieniu Pedro, w pelnym brzmieniu: PedroGarcla
Rodiíguez,a takíe córki, której nadadzq imig Carmen: Carmen
GarcíaRodrfguez.
W stosunkachoficjalnych funkcjonujq jednak tylko owe
pierwszenazwiska (zatem Felipe Rodríguez.Fernándezb9dzie po prostu panemRodrlguezem(Sr Rodrlguez)'Celem
uniknigcia mo2liwo6ci omylki kobieta nadmienia czasami
w dokumentach nazwisko sweSo mg2a - np. Pilar Gómez
Díaz, mal2onka FelipegoRodrlguezaFernóndeza,mo2e podPo Smiercizaé
pisaó sig jako PíIar GómezDlaz de Rodríguez.
.ri"rrcrgtr,ego Felipegoowdowiala pani Pilar bqdzie mogla
podpisywai sig:Pilar GómezDíazviudadeRodrlguez(wdowa
po Rodríguezie).
Nazwisk skladajqcychsig na nazwiskadwuczlonowe nie
lqczy sig migdzy sob4myélnikiem, poza przypadkami, gdy
s4 tó ,,klasyczne",spotykane i wéród innych narodowoéci
podwójne nazwiska; wówczas dana osobaprzybiera w sumíe aL trzy nazwiska, np.: FernandoGonzdlezMolina-Torres
(gdzieMotina-Torresjestowym ,,klasycznym"w formie nazwiski"m podwójnym). W razie gdy obojemal2onkowielegitymuj4 sig podwójnymi nazwiskami, ich potomstwo odzieáziczy lqcznie a2 cztery nazwiska, np.: I attierAguilar -Pascual
López-Matlas.
Dla lepszego polapania sig w tym galimatiasie nazwisk
stosuje sig, co równie2 jest rzeczE tradycji, konsekwentnie
ujednolicon4 strategig nadawania imion, w myíl której syn
nierzadko dziedzíczyimig swego ojca,a córcenadaje sig imig
matki. W obrgbie jednej rodziny mo2na przeto mieé do czy'
nienia z licznymi Eduardamii nie mniej licznymi Margaritami'
na których, dla jeszczewigkszej czytelnosci obtazu, wolai sig
bgdzie 2drobnieniami; typowe zdrobnienia to m. in.: Paco(od
Manolo(Manuel),Quique(Enri4ue),Maribel
Pepe(José),
Francisco),
(María Isabel),Proai (Prottidencia),Inma (Inmaculada)'Remi
(Reme
d íos),LoIi (Dolores).
Do tego wszystkiegoniemala liczba chlopców nosi imio¡a losé María, dziewczqt zaé - Marla losé. Maj1c zatem
22
, --'.i znajomych ojca i syna imieniem losé María, a tak2e
- . '\( r córkq imieniemMarla
losé,najlepiejbyloby po prostu
. - \-:. zbvt czesteSoumawiania sig 2... no, z kimkolwiek
- - .:
'.\'szvstko
to zreszt1dziecigcaigraszkaw porównaniu
: .::.rmatem, jakim jest usilowanie znalezienia 24danego
- a-.ru telefonu w hiszpariskiej ksi42ce telefonicznej. Nu- .:', telefonów zapisane s4 tu obok nazwisk szczg5liwych
- :osiadaczy. Przykladowo: Felipe Rodríguez Ferndndez fi' .-..,,r'ai bgdzie w tej ksi42ce jako Rodrlguez Fernóndez, F.
::L'rlaz nasz bohater ma cal4 rzeszg krewnych o tym
-.:r-,. m dokladnie nazwisku, w spisie znajdziemy co5 z sie: -:-.setek owych Rodrlguezów Fernándezów, F. Nie znajqc
: ::csu delikwenta lepiej z góry podarowaC sobie wysilek
-. ':taktowania sig z nim przez telefon (i tak zreszt4bohater
-.r:z bgdzie w tym czasie poza domem, na kawce ze zr.a'
a.!'m1).
Czv wobec tego wigksze szczg5ciebgdzie mial ktoé, kto
: :rzebuie skontaktowaó sig telefonicznie z aptek4, za. ,.rlem hydraulicznym czy warsztatem samochodowym,
. .,.1noczeénie dysponuje bardziej szczególowymi danymi
:.r:r.satów (wie np., 2e apteka zwie sig ,,FarmaciaPintada", 2e
. jraulik to w istocie spólka dwóch braci funkcjonuj4ca pod
- -..zrr'4
,,Hermanos Moreno", watsztat zaí jest firmowym
,',.rrsztatem ,,Renaulta")? Otó2 nie! Numery telefonów po: '.¡nvch firm czy instytucji wymienione s4przy nazwisku
rr.rnenta (osoby fizycznej), co w odno6nych przypadkach
:...1z ie wedle wszelkie go prawdop odobieristwa oznaczalo ;
:r.iciowE wlaéciciela apteki, ciotkg braci hydraulików oraz
'r:!.rlvotnego dzieraawc? gruntu, na którym firmowy war-1tat ,,Renaulta" stanql byl przed dziesigcioma laty.
\arodziny, élub, pogrzeb
Za sprawq oper mydlanych pochodzenia poludniowoamery*ariskiego, które bez reszty zawladngly sercami hiszpariskich
¿3
mamué, babek i prababek wydarzenia takie jak narodziny,
éIub czy émieró kogoé z czlonków ich rodziny, stanowi4ce
zazwyczaj po24dane urozmaicenie nudy codziennego bytowania, zatracily charakter wydarzeri znaczEcych i wyjqtkowych. Potrzeba intymnych spotkari w rodzinnym gronie
jest stopniowo wypierana przez potrzebg dostarczenia sobie
wieczorem wra2eri towarzyszEcych éledzeniu z wypiekami
na twatzy na srebrnym ekranie perypetii jakiej5 Manueli
i bratanicy jej przyrodniej siostry, które wlaínie zaszly w ciELg
za spraw4 pewnego splukanego do cna, ale bardzo przystolnego macho...Nie zmienia to faktu, 2e Hiszpanie nie przestajq
tradycyjnie wydawaó mnóstwa pienigdzy na ciuszki, zabawki, dziecigce wózki i lóZeczka dla nowo narodzonych czlonków swych rodzin, nie wspominaj4c juL fortun pompowanych
w wystawne wesela córek, albo przeznaczanych na nie mniej
wystawne trumny dla ukochanych zmarlych.
Jeéli szukai jakiché cech specyficznych dla hiszpariskich
porodów, to mo2e nale2aloby wskazai tg, 2e brzemienna
Hiszpanka zazwyczaj wybiera sig na oddzial porodowy
,,o dwunastej" (nie ,,za pigi dwunasta"). Niewiasty tamtejsze zwykly lekcewa2yi pierwsze symptomy bólów porodowych, co wynika z pragnienia odsunigcia od siebie na jak
najpóíniejsz4 chwilg czekaj4cej je doíi w4tpliwej przyjemno6ci. Jest wigc czymé zwyczajnym, 2e noworodek ogl4da
z zaciekawieniem nocne éwiatla wielkiego miasta zmlerzajqc w niebywalym pgdzie samochodem swych rodziców
(b4dZ taksówk4) ku ostremu dy2urowi ,,porodówki". Je2eli natomiast, co te¿ sig zdarza, ojciec popija kawusig
gaworz4c beztrosko z taksówkarzem, mamusia zmuszona
jest odbyi t9 drogg - autobusem.
Uroczystoéci rodzinne obchodzi sig w Hiszpanii dwukrotnie w ci4gu roku: w rzeczywistqrocznicg narodzin solenizanta oraz w dzieri jego éwigta patronalnego, jako 2e do
wyjqtków nale|q obywatele tego kraju nie ochrzczeni imieniem jakiegoé 6wi9tego. W ten sposób rodzice zyskuja, a2
dwukrotn4 okazjg do pospraszania na fiestg wszelkiej maéci
NA
:.lków, wujostwa, kuzynów pieru'sze1. ;:.-i
::ti rvody po kisielu.
'
:-- .
:luby wyprawia sig w Hiszpanii tv sporr: :;.. ,q , '. :
' F. 1
:'.go krggu cywilizacji chrzeécijariskiej,przr' :.'r::, : \sz4 uwag4 ni2 sama ceremonia religijnego .i:.'r-: - '.\--:
. .. :..rm:suknia panny mlodej i wujcio z kamera i\ : j:- r ":. r, ',
. . rvokól oltarza. Wszgdzie plqcz4 sig te2 druhr.r : ::--', '* ,.j
. -tettiiry2 sypi4sigwokólbezopamigtania, gj', :; :- --. -,^:ra mloda rzúca za siebie przez ramig bui.:t: r' ,-. -.1
- *azaó nastgpnq ofiarg.
Dla odmiany, pogrzeby w Hiszpanii nie ma ja .-:: . --. -'--;
-.r:akteru i trwajq bardzo krótko.
Zrvloki osoby zmarlej mo2na umieécii w chltr::- : . n.
-'- ma takiej mo2liwo ci nale2y jepogrzeba( rv c:ti- -l .- : . .r . Nie jest to jednak poch ówek sensustricto,a racz(. -:* ñj
..-:rie trumien w niszach (w kraju granitowych sk¿i ::.:.: , -,'
', ¡ach grabarzabylby nczelbezu|yteczny) obmur.'.*:-.
'
.:stw4 cegiel zwiqzanych cementem. Owych nisz :,, ^ '
. .iuie sig na wlasno6ó,lecz dzierLawi od lokalnvr:. ;*:"i-::
*térych gestii znajduje sie cmentarz. Jeéli rodzin; :..r-. .
' --- z vka zalega z oplatami przewidzíanymi w umon it' .' : -- .'
.r'9,jego szcz4tki zostaj4 przeniesione do znajdujqt.-i. ..,*
. .'brgbie obszaru po5wigconej ziemi wspólnego grr\\'i!.:
.'ir'olnione w ten sposób miejsce obejmuje now) rl'r\.:r":-:
. : '¡ego rodzing staó bgdzie na zaplacenie ,,komomego"
Obyczaj noszenia przez kobiety 2alobnych ubiorórr' rn',-.,dzi dzisiaj z mody. Dawniej musialy one nosió 2alo\ it
..:rarlym ojcu czy bracie calymi latami; jeéli mialy to nre-.'.zg5cie,2eodumierali je kolejno mq2, ojciec i brat, musialr
odzii w czerni do korica swoich dni. Dzii nikogo nie
'.,:kakuje widok wesolej wdówki w miesiEc lub drva po
.::.rcie swego lubego pomykaj4cej dziarsko w jaskran'r'm
-:()rtowym wdzianku na kolejne zajgcía z aerobiku. Nie
^.-.le2yjednak na tej podstawie posqdzaó wspólczesnvch
-:szpariskich wdów o kompletny zanik uczuó; chodzi o chgi
25
gdy2
iaknajszybszegoPonownegowlqczenia sig w wir 2ycia'
nie
nale2y.
przyjemno5ci
2alobado
Rozwody
Pocz4wszyod roku 1980uzyskanie rozwodu jest w Hiszpanii rzeczq nieskomplikowanE: za obopóln4 zgod4 bez
problemu uzyskuje sig rozwód po uplywie dwóch lat' ieéli
natomiastjedna ze stron sig zbuntuie, druga musi wykazaóokrucielstwo, opuéciódom rodzinny albo te2popelnió
cudzolóstwo,w nastePstwieczegozostajeorzeczonaseParacjaz moZliwoici4 uzyskaniarozwodu po uplywie lat pigciu'
jedJeéliwigc m42 pragnie pozbyó sig 2ony-ztzqdy, która
nak wisi mu uporczywie u rgkawa, musi j4 pobii, a nastqpnie
spakowaómanatki i powrócii do mamusi. Zona,chc4copuécii
swego tgpawego, niesamodzielnego fajtlapg, winna przyfasohCmuw najbardziejczule miejsce,spakowaCklamoty i odejéó
w sin4 daI z mleczarzem.Uwaga: z t4 ostatni4 operacjq moze
jednak byé niejaki klopot, gdy2 w Hiszpanii nie ma instytucii
roznosicielimleka;uczniowiete2nie roznosz4gazet,wigcnie ma
co szukaó w ten sposób mlodego kochanka. Jedyna szansa to
czLeczynaostrz4cy no2e - ten zjawia sig na swym bicyklu
w okotlcy regulamie w kaidy czwartek w godzinach rannych'
Kultura
Hiszpanie szanuj4 kulturg. Duiym powa2aniem ciesz4 sig
u nich ludzie objawiajqcy pragnienie wzbogacaniaswej wiedzy, jak i cí, którzy chgtnie demonstrujq swe oczytanie i intelektualn4 ogladg.W ceniesq,w przeciwieristwiedo niektórych
innych krajów, kobiety intelektualistki.
Chcqc zyskaó przyzwoít4 pozycjq w hiszpariskim krggu
towarzyskim, nale|y ,,obkuó sig" tego i owego z dzíedziny
dziejówhiszpariskichsztuk pigknych, bowiem kaZdy Hiszpan
ze éladow4 choóby ilo6ci4 polotu, rychlo zdemaskuje igno-
26
' : - : n, tym zakresie. Nie oznacza to, 2e naleLy umieó recyto
€
. r r :1azawolanie poezje Aleixandrego, Albertiego, Cemudy,
' -:¿. Guillena czy GarciiLorki, choó z pewnoéciq tego rodzaju
' . :ioi¿ bardzo by owemu towarzystwu pochlebila. Wigksze
-:: .:zenie bgdzie tu jednak mialo wyrobione wlasne zdanie na
-.::-,:tich dziel.
\a¡czg5ciej cytowanym poematem spoéród dziel hiszparir.zvcznych jest najpewníej La cogida y la muerte (doslj
,\ ziecie na rogi i émieró") Federica Garcíi Lorki. Poeta ten
.-;::.al podczas wojny domowej, zastrzelony przez nacjona.:.rr', którym nie w smak bylo jego romantyczne pigkno: "::ostwo. L¿ cogida...jestlamentem napisanym w zwiqzkuze
.-.:r'rciE toreadora Ignacia Sáncheza Mejíasa; utwór stanowi
:. .:r'ckq ekspresjg idei chwalebnej émierci, pojgcia niebywale
-' :nego dla hiszparlskiego ducha (przeklad polski Wodzi- .:zaSlobodnika):
..
Zegar wydzwonil pi4t4 po poludniu.
Bvia dokladnie piqta po poludniu.
Chlopiec przyniósl czyste prze5cieradlo.
O piqtej po poludniu.
I kosz ze Swie2ym wapnem.
O piEtej po poludniu.
A nad wszystkim tym - Smieri, tylko émieri.
O piqtej po poludniu. (...)
Do powy2ej zacytowanego fragmentu dochodzi jeszcze
-' ir'ersetów, przy czym w co drugim powtarza sig refren
.) piqtej po poludniu". W dalszej czg5ci poematu nastgpuje
'-:\: m. in. fragment:
(...) I biodro bylo przeszyte rogiem (...)
A serce byka tak wéciekle walilo (...)
I stala sig arena bardziej 2üta¡i?jodyna
Gangrena utkala 2alobny jedwab (...)
Trqby irysów cale w zieleni (...)
27
(...)
Innym spoéród najczgéciejprzywolywanych poetyckich
utworów jest wiersz, a raczejrymowanka, jakq za dyktatury
Franco pólglosem wyépiewywala szkolna dziatwa, podkladaj4cjq pod melodig hiszpariskiegohymnu paristwowego:
Franco,FrancoAle dupciabiala!
Bo mu jE 2oneczka
W,,Arielu" wyprala...
Cala reszta hiszpariskiej kultury zawieta sig pomigdzy
tymi dwiema opcjami, których iródla nale2y doszukiwaó sig
w tkwi4cych u jej zarania oblqkariczychwyczynach blgdnego
rycerzao smetnym obliczu i jego wie5niaczegoPomagierato lest Don Kichota i SanchaPansy, opisanych w powieéci
Cervantesa,która nic nie stracila na swej atrakcyjno5cimimo
uplywu blisko czterechstuleci.
Wiedziei o t)¡m,2e CervantesiPérez Galdós s4 najslynniejszymi autoramiw historii hiszpariskiejliteratury; zeYelánquez,
Goya, Dalí, Miró i Picassos4 w pierwszym szereguprzedstawicieli sztuk pigknych; 2e de Falla,Granadosi Rodrigo nale24
do najwybitniejszychhiszparlskichkompozytorów;wre szcie,2e
Calderónde la Barca,Agustín Moreto y Cavaña,Tirso de Molina
i Lope de Vegasqprzedstawicielami,,zlotegowieku" hiszpatiskiego teatru - to wiedzieó stanowczozamalo. Z takim poziomem wiedzy male dzieci opuszczai4mury szkolne. Dzisiaj
rodzima i Swiatowa elita inteligencka rozwa2a na przyklad:
którzy powie6ciopisarzeosi4gngli w swych dzielach wyLszy
go - czy Przedstawicieleepoki franstopierirealizmu spoleczne
kistowskiej,jak Max Aub, Pío Baroja,TorrenteBallester,Camilo
JoséCela,Miguel Delibesczy Luis Martín Santos,czy teipisatze
pofrankistowscy,jak juan Benet,Rosa Chacel,Antonio Gala,
Muoz Molina, Manuel YázquezMontalb¡ín lub TerenciMoix?
Albo te2: czy hlrny takich twórców jak Almodóvar, Arill¿ín,Berlanga, Buñuel, Camus, Vicente Erice Pilar MirÓ Carlos Sau¡a
ciesz4 sig w Hiszpanii zainteresowaniemwigkszym nü filmy
zagranicznedlatego 2e te ostatnierzadko pokazuje sig w orygt28
-r-rej wersji jgzykowej (obyczaj tenwywodzr >:t-t ---¿rr :*dsrl"r
i',r. Franco, który zarzEdzil dubbingowanie rr v-rr.r¡ : t¡ü*
:-:ranicznych w celu ulatwienia pracy c€rlZtrrr\r:
r.gÉ
lnteresuj4cym zjawiskiem w dziedzinie sitr*-r:*
. -hiszpañskich, czgsto wywoluj4cym u His¡:'¡:' ry *.¡r'.r
' -,:.iwno rozbawienia, jak skonfundowania, iest :¿r : -T rr"fglq
;-"'t¡l
' raród, wiadomo, nie mówi4cy jqzykami ohr::
={*.
. ":orów angielskich pisz4cych o Hiszpanii, Pod¡-'"' ¡:"'
¿¡lr'r''
i-'i-r.t
Anglikach.
o
wiedzq
.-'rie, chc4c wzbogació sw4
' .', ttngielskich...
W domach ludzi wyksztalconvi: :i---¡-i ¡.
:..-.:jdziemyzbiór dramatów Shakespeare'aobok, r-: :É-iusr., .uminów powiesci Dckensa, dziel Oskara !Vil'i'- ¿ r r::r
- :: \,faughama, czy te| D.H. Lawrence'a. W posiarl¿:: - t--rdi
'¡!r;
. ,\' natomiast znajduje sig ekstrakt informacji na tr':¿'
z
wydestylowany
::r.skiego charakteru i ducha,
F.z¿r-u."¡
- ":.rów takich jak Robert Graves, George Orwell cz" 't':¡¡'
: -r-r1án,á náwet Emest Hemíngway;wszyscy oni poza¡'J-' : - ' '
r:
. : u podró2nika nazwiskiem George Borrow (nazr'''-*
-' zna tlumaczyéiako ,,lerzyPo2yczka" -przyp. ilum r:rr¡
. ..,lei zaciE8n4l dlug wdzigcznoéci u autora Richard Ft'r;
Hiszpanie maj4 prawo pytaó: w ilu angielskich domor' i ¡:
- :. i otekach znalazloby sig choiby jedno dzielo autorstr+'aBtr':"
, :cza Galdósa, czy chocia2by noblisty Camila JoségoCeli? '
Prasa
: miliona Hiszpanów kupuje dziennik poéwigcony pilce
- ;rej, ale ogólnie rzeczbiot4c Hiszpanie nie zaliczajq sig do
- .- i..rliwszyih czytelników prasy. Naklad najpoczytniejszvch
. :.:l(i$r gazetowych nie przekracza 400 000; tytulami tymi sq:
l.tís, El Mundo, ABC i La Vanguardla. Hiszpanie nie
:,::aclzaj4 potrzeby czytywania brukowców 2erujqcvch na
^ - -:.iach prywatnego Zycia rodziny królewskiej aibo niecnvch
.' :igpkach wiejskich proboszczów.
Istniejewszak2e niemalo periodyków, które wéród pon-ai- . - r artykuiów o treSciachpolitycznych zamieszczaiq wklad ki
29
ilustrowane z golymi panienkami;jak bowiem wiadomo, pc>
wa2ni biznesmeni lubiq dyskretnie pofolgowai swoím upodobaniom w chwilach wytchnienia, przy kawce.
Pieéni i tarlce
Olbrzymim powa2aniem cieszysig w5ród Híszpanów cante
iondo(dosl.,,5piewglgboki" - przyp.tlum.), którego tradycja sigga co najmniej czterech stuleci; koneserzy tego
gatunku 6piewu odniosq sig wrogo do ka2dego, kto bedzie
glosil,2e ,,te|by tak potrafil" (bo któ2 nie umíe ,,falszowaé"?),
lub kto bgdzie twierdzil, 2e cala filozofia polega tu na
trzymaniu jednego tonu w nieskorlczono5i. Istotnie, jest to
Spiew atonalny, którego zasadq jest nieskorlczenie dlugie
,,trzymanie" dZwigku jednej (nieokreélonej)wysokoéci, lecz
przezter. czassluchaczma okazjg dowiedziei sig o sprawach
pigknych i strasznych,wznioslych i podlych - milo6ci, smutku, cierpieniu,godno5ci,oszustwach,Smierci,zlamanychsercach,nieszczgÉciach,
tozpaczy, bóIu, 2alu,samotnoSci,kator2niczym trudzie, oplakiwaniu Smiercinajbli2szych, trw odze,
miotaniu na kogo5kalumni, katastrofach,apopleksji,dewaluacji pesety,klopotachz teéciowqi pierwszymsiwym wlosie.
Je5liHiszpanie nie Spiewaj4akurat namigtnie,to namigtnie
tañczq.
Tañcz4 seoillang,taniec o skomplikowanej rytmice, lecz
bardzo wdzigczny, osnuty na motywie perypeüi uczuciowych
legendamychkrewkich mal2onków z Sewilli; tafrczqcy(éci5lej:
ich usta)ju2 to spotykaj4sig,ju2 to sigrozchodzq awszystko to
przy akompaniamencieglo5nego przytupywania i spojrzeri
z gatunku ,,zabljaníawzrokiern".
Tañcz4flamenco- jakby seuillangrozkrgcon4 do granic
moZliwoéci, gdzie mgLczyZnii kobiety pgdz4 na o6lep,jedno
przez drugie, postukujqcwysokimi obcasami- ku 6mierci.
jotg,wesole podrygi, podrzuty i podskoki - taniec
TarTczq,
przypominaj4cy ludowy angielski morris dancez tancerzami
30
* -r:,r'nychstrojachzlegendyoRobinf" rr:*-: : ¡* arm-L
r -..r kijów, dzwonków i slomkon'r'ch i-r:.. 'r'
-:icz4
kataloriskE, wpqdzai4c4 !\' ott-ak É: *¡¡lih r'
ri - .rrnie powtarzaj4cych sig motyr'r'ach r'' '- . sq
.rn czE wreszcie andaluzyjskie /a ttti,iI: ¡ -' :¿--:-:r ñclitrfl is
*
:; .:miane sardany,cal4 lomocqc4 od prz'.:-;1!lts
':.-- rastanietów.
i{rszpariska odmiana rocka
' .-':añska mlodzieZ wielkomiejska nie ma ¿" 'rt-r i :*¡*nl*'
- ' agresja miala znajdowaó ujScie w pr\-n"'::-'-a-'t ' nr|tn'
- -.". ki rockowej. jednak na gruncie szalonei" :r:'ir¡!qü
*
,- . r! u towarzysz4cego taricom flamenco, \\'z''-' \:r-rñ!!t
'tl
ira.Lt*rC
w
dlonie.
klaskaniem
N .'lvm, rytmicznym
-:r ¡r-3l# " ,:.':my gatunek rocka, z którym nie sposób juz ::€
lurjt
- , t -'¡tv1-761¿¿5,
tzw. rock ,,korzeru'ty", którv n' (x:-'ffr
ir-'
rLryr
muzycznego
pragnienie
::.- :.rkaia hiszpaiskie
- - ln4 odmianq rocka mo2na zatem uslyszec --Á :::::?¡¡rrá
'-. r-iowo wersiach, lecz niezmiennie gran4 bar¿¡^: crt¡tt¡
'.: .",szelkiego rodzajufiestach. Jej dZwigkom to\!r-:-'r;-¡ *'
- :zkowy pokaz tariców ludowych; ta manifest¿'-¿ :.¡:l:rr - : -rry jest gor4co ProPagowana przez wiejskie .S¿::'rr:¡3¡
" -- oitatttim bowiem bez trudu udaie sig naklir'': r::tt
:' :r
'' -, scowej ludno6ci do wycigcia paru holubcóu' ¡'i'r---a
' :rszlch ni2 cena beczulki wina.
CzaswolnY i rozrywki
It'akacje
-zt'pis przecigtnej hiszparlskiej rodziny na, wakaojnv n-''
:..-zvnek jest nieskomplikowany: pój6é na plaíg z nastan¡ef;'
:..iudnia ze wszystkimi mo2liwymi rekwizytami i zostac ta:r'
: , zachodu slorica. Do nieodzownych rekwizytów nale2q rtr'. iodecybelowe magnetofony, z których dZwigkami miesz¿ :
JI
;'j#;ffii',:ii,TH;T;"i:i:?::;,J:?:iil#.Ti#
*y:ie¡Ty
j,eszczeprzenoSne,u"riy, na
ktárych czlonkowie
¡odzinki bedq przypiekai.ogromniái;
-równ
walencjariskie
;il;ü
(hiszp.:paetrn), k
ie2.Jl b-ñ;;í;ioif
la
_u¡q.u rtono_
,
wió przytuln4 przystañ dla dwudzieJ;_
i;
rodziny na wypadét aáku niszczycielskiego
,rñl;fi:||,::]
mu. Zywioiowi jednak jakod rzadkL
ti.áy .i." ,te arakowai.
Biwakowanie jest na wielu pla2achzaironi,one,
ale wszys_
cy gwi2d24nazakazy -wszyscy, zwyj4tkiem
tych dziwaków
obcokrajowców,któiym wyáuie,1e
ié ifi'ü."i
maj4 prawo
do calejpla2y.Dziwakow tycr,p*ti"*i"iif;'"á.,ut
,,rtyno*o,
zostaj4wciqgnigcido towarzyJtwa,
upojeni trunkami i w efek_
cie sami zaczynaiapo a
czasierobi i wiscej h arasu' ni 2
.uru k;;;;;¿'
;t:i:.:[?ilvm
nie gardzqte| zagranicznymiwyjazdami
waka_
-."j.:11^1ry
cylnymu
stosunkowo ta
poznaismakwoja2yr!':#;:ff
l"fiffi 1?:.i:?""*:x-i#
c,r1ao¡,
b;ilJ;ü;;e
5:lfl:
zabaweczki,którq ini."áau14,í*
r prastykowe
iu2 to mro2q rru koS¿r¡má*" * íchry,ju2 to
rozpala do czerwono6ciia¡ lstn¡gr"
,b;;;, ;;ierdza po po_
wrocie z dwurygodniowej pod rózf
p" A;;;;;i,,,D
opr aw dy,
y tej krátce caly rok,
raz
do roku
:ig
.y.:.:::I"d"'ii
wytrunqéw jwiat niczymgolgbicá...,, "bt;;
Swigta
Wszystkiedni.w hiszpariskimkalendarzu
maj4swoichéwigtych
patronów, wigc uéwietnianie dni_wspo#;;
swigtych _
Salustiusza,Bonawentury,Saturniná,
ó¡á"lii, Bibianny,
l"k{filst+, w rym czy owym rejoniekraju, iest tam
:T:l]1,_,
coozrenno5ci4.
Rozkrgconeszaleristwosuto áakraprane;
zabawy
z trudem da sígwyhamowaó; jeillizd,arzy
sia,J" *i*ur, rv której
na przecisciuarierii wi odq*.ch clo paru
jlf::lr
j::l yn,
:
.te|y
-iast, to
Lyciew rych miastachtez zostanie
spa_
if7f
Poniewa2 nikt nigdy na dobrq sprarr (,
:,,j ;.¿::¡{¡ ..¡{r¡
r¡l)e swleto przypada, na wszelki wvpadc^
:-3 t?F Rr :fr
-'errvowai sobie czas na huczne
éwigürr.an,. ,A :_-_?.::¿! :¡j
r:erwszego sierpnia roku bie24cego
do trzr jz:o::.r._ :,n
.zego lipca roku nastgpnego.
tValki byków
..fni+ potoczll9przekonanieo rzekomym
naczisi- j¿::- ¡_
.xrucielistwie.Hiszpanów
w stosunkudo zwieizat \1..--:.::rawda ujrzei od czasudo czasuhiszpariskiego
chlo;¿ -:,¡,
.tcegokamieniamiw psa-przyblgdg,
Étory,"uiql.iri. .,_.-..
ra jegoplantacjgawokado;jeá.rai w ,tosrink,
á., ,rr-"i ¡r :i::d
chlop bgdzie zachowywal sig zupeirue rn¿\-zd
:'l:I_::,1,*"r
L,czywrscrereputacjg barbarzyítców zawdzigciaj4
H iszpanr.,
.¡rridzie. Dla nich samych tá narodowa
pas¡a n,e stanorr.i
rvnajmniej przedmiotu wstydu, przeci*"f,,
?uf.tuje jq iakcr
z¡alviskonaturalne.A ju2 na pewno walki
byków sq kompletnvm przeciwieristwem tak ulubionej przez
anghtOw spe_
cvficznej rozr.ywki, jak4 jest szczucie;'S.i"kl"i
sfory chartów
na Bogu ducha winne lisy,.przy czym
,,Angoíe,,siedz4 sobie
bezpieczniena koniu, coiriáa ias jást;.;";;_
na smieri i
j:'',:-i!:lezl y m, gr oÍnym zw ier zem, gdzil odw a2ny czlowiek
:nre
oysponulenawet odpowiednio skuteczn4
bial4 bioniq.
Corrida jest traktowana jako szfuka; piszqcy
zaSo walkach
. .
bvków dziennikarzenie sq sprawozaa*.ûml'rpo.towymi,
lecz
krytykami sztuki. Ich artykuly ukazuj4rig.u
ütr.-.uch kultu_
ral-noartyrstycznych.
,,Corridá_ t .yt
* Lürv* * _erozer_
rvalnym.i pekym szczgÉciasplocie wspolisndeia'dwie
"l,
warto5ci
- wielkie nieobecnezachodni-ej
cyr,vrfuaqi:herJizmI pigt<no,,_
tf*1,
ciési4cegosie du2ym autorytetem
:"^*::f1d."
Dryry,sKregokry tyka teahalnego.
Z opiniq t4 jednak nie móglby sig zgodziC
admiral Nelson;
.
ów, gdy mial sposobno5iujráC-wait<giytOw
,trOt." p.rJ
bitw4 pod Trafalgarem, skwitowal ,*"
íráj""ia stwierdze_
niem,2enadzianiedwóch toreadorówna ro6,
kiOregoUyfSwia_
32
JJ
w po6ladkachczlekoksztaltnegostwora, który oémielasig pa_
radowaóprzednim w jaskrawymkostiumie,wyzywaj4cowyma_
chujqcczerwon4placht4.Kazdy byk ma prawo uniknqóénúerci,
rezygnujqcz walki - na co zreszt4wiele byków sig decyduje.
Istnieje opinia, 2e wigkszo5i byków traktuie Smieróiako
wybawienie z
lomotu pasodobli wygrywanycn
.ogluszaj4cego
zawziqcie,i nieprzerwanie podczas walki przez miejscówE
orkiestrgdgt4.Jednakw materii corridy winniémv oddai ostat_
nie slowo Hemingwayowi, samozwáriczemuwszechéwiatorvemu pierwszemu koneserowi tego gatunku sztuki:
,,Walk
byków nie wymy5lono dla obcokraiowcówani turystów. Gdv_
by Hiszpaniepodjglijakiekolwiekkroki celempoiyskania lch
przychylnoíci, bylaby to przygrywka do calkowitego zaka_
zania corridy". A Hiszpanie 2adnego zakazywanianie lubiE.
dkiem,bylo sprawiedliwl'rn wvrokiem losu;mial sig teíwytaziÓ,
i2 nie bylby niepocieszony,gdyb.vpodobny akt wy- równania
rachunków dosiqglbyl takzei zqdnqkrwi publiczno5i"'
Z kolei spektaklamiwalk bvków glgboko poruszonybyl
AlexandreDumas - ojciec,,Czterechmuszkieterów":,,lakoíi
nie danemi bylo odczuónawetcieniaodrazy,¡ak4mi przePowiadano.- wyznal-Ja, który nie mogq patrzeó,jak kucharz
ubija kurczakana obiad,Po Prostunie moglem oderwai oczu
od byka, co to krwawo rozprawil sig z trójkq koni i zdolal
jeszczepowa2niepoturbowai czlowieka"...
W ogólnokraiowym sonda2uprasowym wykazano,ie87%
ludnoéci Hiszpanii nie wyra2a zainteresowaniawalk4 byków'
Tymczasemcorridg pokazuje sig w telewizji regulamie trzy-éztery razy w tygodniu, w porze naiwigkszei ogl4dalno5ci'
Programy te finansowanesqprzez reklamodawców,którzy nie
inwéstowaliby w nie, gdyby nie mieli widowni; areny s4 niezmiennie zapelnioneludZmi, bilet za3na dobr4 walkg kosztuje
wigcej ni2 bilet na du2ego kalibru mecz pilkarski'
Udaj4c signa widowisko corridy nale2y wzi4éze sob4:bia14chusteczkgoraz okulary przeciwsloneczneftardzo ciemne)'
Chusteczkaposlu2y do wymachiwania wraz zÍozentszjazmowanym tlumem, którego wiwaty s4 wyrazem holdu
dla zabitych,a jednoczeSniedopinguj4 matadora,walczqcego dzielnie o wymarzon4 nagrodg:bycze ucho, dwoje uszu
álbo ogon. Owe ,,dodatki specjalne" ptzyznaje oficjel sprawuj4cy formalnq pieczq nad walk4' Zazwyczai jest to jakié
polityizny dygnitarz albo miejscowy burmistrz - a líczba
,,dodattOw" zaleLy od wielkoéci wzburzonej fali bialych
chusteczek,iakaroztoczy sig na trybunach przed jego oczyma. Wówczasbardzo przydadz4sig,zwlaszczaco wra2liwszym widzom , tzeczoneciemne okulary, które bqdq skutecznEoslon4 przed widowiskiem odrywania uszu bqdí ogona
od byczych zwlok.
Nale2y mieé na uwadze, izebyk, tresowany przez cale
swoje 2ycie na potencjalnego zabóicaczlowieka, z niecierpliwoéci4 oczekujechwili, gdy bqdzie mógl zatopió swe rogi
Naturalnie, wci42 dochodzi tam do wypadków, ludzie
dnoszq obra2enia, lecz jest to wliczone w ryzyko zabawy.
: rieé pojgcie o tym daje specjalna forma ,,ogniowej,, rozrywki,
:',,,.anacorda,praktykowana w miasteczku paterna, na którego
:.,'rvnej ulicy ggsty tlum ludzi, w wielowarstwowej odztely,
34
35
Migdzy ogniskiem a rusztem
Legendarny wrgcz hiszpariski kult ognia (i halasu) sprawia, ie
¡irotechnika stanowi wielce intratne zajgcie - pód warun_
rrem, oczfwiicie,2e potrafi sig 2yó pod nieustannq presjq lgku.
,'odczas-dorocznych obcho dów
fallas (Swigta ognis[¡ w Wai".r_
- .i odpala sig okolo 76 000 kg substancji wybuchowych, co nie
:ro2e, jak powiadaj4 wtajemniczeni, ujéi na sucho. przez ok_
'.tgl,y.rokfalleros,
owi pirotechnicy od sztucznych ogni, pracuj4
r.rd konstruowaniem kukiel z papier maché, symUátizu;acyón
irtjrvne postaci 2ycia publicznego minionych dwunastu mie_
-:!.cv, tylko po to, by z tych gigantycznych
chocholów nie_
.cnokrotnie trzypigtrowej wysokoéci zrobié u2ytek w dniu
-:r iqta, czyli díwignEéje do pozycji pionowej, a
nastgpnie _
.:.rpieiió.
w siateczkowych maskach na twarzach i grubym obuwiu
odpala 35 000 rac w ciqgu 25 minut!
W wigilig éw. Jana (Snnluan) na calym wybrze2u Hiszpanii
zapala sig ogniska, a na pla2ach skwierczq i prychaj4 ruszty.
Tymczasem w Kadyksie utrwala sig tradycja bicia rekordów
wielkoéci takiej fety z roLnem - ostatnio naliczono dwa tysi4ce rusztów skwiercz4cych równoczeSnie w miejscu, gdzie
zazwyczaj przysma2ajq sig señority w strojach topless.
Prowadzenie samochodu jest w Hiszpanii ryzykowne. Jedn4
z przyczyn tego stanu rzeczy jest ta, 2e mieszkaricy tego kraju
zasiadaj4 ,,za kólkiem" z tym samym budzqcym grozg entuzjazmem, jakí objawia szeéciolatek dosiadajEcy p o raz píerwszy
w 2yciu samochodzika elektrycznego w wesolym miasteczku.
Za czasów generala Franco niezbyt wiele rodzin mialo
wlasne auto. W du2ych miastach ludzie korzystali ze Srodków
komunikacji publicznej albo chodzili na piechotg; we wsiach
jeádiono na mulach bqdZ konnymi wozami. W póZniejszych
latach muly zast4piono motorowerami; rozwinql sig te2 przemysl samochodowy i w krótkim czasie niemal wszyscy mogli
sobie pozwolió na zakup furgonu b4di wy2szej klasy samochodu osobowego. Szeéidziesigciolatkowie, którzy nigdy
w 2yciu nie prowadzili 2adnego pojazdu, nagle zaczgli pomykaó drogimi mercedesami czy audi, ich zaé dzieci i wnukowie
dosiedli renaultów z silnikiem turbo, zaopatrzonych w 9lo6niki wywrzaskujqce najnowsze przeboje.
Kraj rychlo pokryla zatem ggsta sieó autostrad (glówne
z nich to zatste rozkosz dla kierowcy) , Éwie2o zaé upieczonym
automobilistom tak pilno bylo do przemierzania nimi kraju
wzdtu2iwszerz,2e malo kto postaral sig o zdobycie dokumentów uprawniaj4cych do prowadzenia samochodu, nie wspominaj4c o zclaniu egzaminu z jazdy czy oplaceniu ubezpíeczenia. Mo2na domniemywaó,2ew malych miasteczkach i wsiach,
gdzie kontrola policyjna nie jest tak surowa jak w miastach,
tylko polowa zmotoryzowanych jest formalnie uprawniona do
prowadzenia pojazdów.
Podczas wa2niejszych éwiqt, kiedy to gromady mieszkañców jednych miasteczek gnaj4 swymi wehikulami w odwiedziny do innych miasteczek, liczba Émiertelnych ofiar wypadków
drogowych jest zatrwalaj4ca. Najbardziej nara2eni na szkody
s4 tury6ci z pólnocnych obszarów Europy - tym bowiem,
zdyscyplinowanym i pr zestrzegaj4cym przepisów, w glon'ie
nie mo2e sig pomieéció, Le przepisy drogowe w ogóle mo2na
,,obchodzió" po prostu ich nie znaj4c, b4dZ kompletnie dekoncentruj4c sig za kierownic4... Listg obcokrajowców stajqcychsig
ofiarami wypadków otwieraj4 Niemcy i Francuzi; jedni i drudzy blqdnie zakladaj4,2e inni kierowcy zechc4 reagorvai na
zapalenie sig czerwonego éwiatla, albo skrgcii w lewo, o ile
uprzednio sygnalizowali to kierunkowskazem. Bardziej z natury rozs4dni Brytylczvcy roztropniej wa24 róine warianty
zachowania sig wspólu2ytkowników
drogi, dzigki czemu r zaJziej ulegajq w,ypadkom.
Linia biegn4ca po6rodku drogi. oznaczaj4ca zakaz wyprzedzanía nie stanowi i.adnej rgkojmi,2e nie przekroczy jej
.tvudziestu schizoidalnych facetów, którzv chc4 udowodnió, 2e ich seat panda mo2e ,,daó czadu" nie gorzej ni2
ten lamborghíni ze szwajcarskq rejestracjq, który ,,wzi4l" cíg
r vl przed chwileczkq, powa2nie pr zekr aczaj4c ob owiqzuj qce
ograniczenia prgdkoéci.
Pasy na przejÉciach dla pieszych majE stanolvió nie tyle
'-rlatwienie Zycia ogólowi pieszych, ile oznakg, 2e miejscowe
ir'ladze samorz4dowe zdaj4 sobie sprawg z faktu,2e osoby
:tarsze mog4 czasem mieó ochotg przedostai sig na drugq
.trong jezdni, w zwi4zku z czym wlo2yly one (r,r'ladze) pe'.vien wysilek w uéwiadomienie zmotoryzowanym istnienia
:.rkich pragnieñ. Pasy oznaczajqw praktyce miejsca, w których
':iesi mogq sig ustawió, komie czekajEc, a2 kierowcy laskawie
',.trzwol4 im przejéó przez jezdntg. Dlatego 2aden pozostajqcy
:.rzy zdrowych zmyslach Hiszpan nie próbuje nawet korzystai
.' tego przywileju, nauczony doSwiadczeniem, 2e wszelkie ofi-
36
37
Za kierownic4
cjalne znaki i symbole drogowe wywolujq
w siedzqcychza
kierownicq bezwarunkowy ódruch iiestasíian¡asiedo nich.
Hiszpaiskim pieszym te2 zreszt4nale2y,,oddaó sorawiedli_
wo5i": stanowiq oni dla kierowców zagro2erie w podobnym
kierowcy dta mch. Wynika to z zakorzeñonq w
It9pd": !a\
h\szpaiskre\ rrten\a\noSc\porxszec\ne\ pogat dr d\ a c- ^r ;
niebezpieczeñstwa.S\ar,;\¡.,:.¡
-' :., -.. F:-trr., fl
wa\e\
-
p\ci obo\e1, üzie.rg
-1,,. >..:r::..
r
Peugeocie 204 niechybnie dostrze2e n¿!:L:..._,$r;
szonego byka. Ze zrgcznoéciq wytrenorr..-l:.,: : n
sig tedy wprost pod kola wozu (rogi br k;
. -.. ¿
wpadly w trans banderillerolto¡eaáor'rlb: .:..:r r
24))4.2,7:)z4zV22a'6zzz(y'V.2-c.,2/<aa,rre.sr(é<zszararr&cn)
drugibrzeg areny, kompleiniérueSwludo^, iu spowodowal(a)
przy tym serigczolowychzderzeñ.
Kiedy wszedl w iycie nakaz zapínania pasów bezpieczeít_
stwa w samochodachi zakladaniakasków d la je2d24cyih jednoÉIadami,przez pierwsze dwa tygodnie molna byio dó woli
naobserwowaCsig kierowców, którzy wskoczryszy do wozu
z impetem zatrzaskiwali,pasyna pieriiach ¡b¡idrach,i motocy_
klistów snobistycznie obwgZ,acVch
na glowach nowe, polys_
kliwelrelmy. Nowy nakaz.dalim okazjgáo przedniej,oriy"it
i.
J3{naf ¡as¡' staly sig wk¡ótce bardzo uci42liwe, szczególntepo
kawie z pqczusiem,kaski zaé staly'sig przyczryE prze{obrej
dziwnych nieporozumÍerl.Teni ów paco,portl"gi, ñedówie_
rzaniem, 2e nawet wlasna mamusia go nie rozpoznaje, gdy
przemyka kolo domu na swei vespie, a kumple p.r"étati"gó
pozdrawiai machajqc rgkq. Zdarialy sig te2 rzeczy gorsze;
2e kumple poniewcz,asierozpoznawali dzielnegápaco
ly*il?:
i wolali
7u.y^,aby wrócil, by mbgli wymienió pJ*itut ,u
grzecznoíci,lecz
.nasz pechowiec wgniatat sig rvórvczassw4
ye.spEw tylny zderzak samochodu,którv pvaltorvnie stanqi
dgba.akurat tu 2 przed nim, ratujqc dwunaito'íetniego matadora
od niechybnejSmierci.Malo tego:Soledad,n.la5cicielka
szalo_
wego kaskuo ró2owawejbarwielv odcieniukrviatuhibiskusa,
postanowilazamieniósig na kaski z Concepción,posiadaczka
38
kasku niebieskiegow odcieniu kwiatu lawendy, gdy2 w pv
przednim ukladzie kaski nie wspólgraly kolorystycznie z
ivdziankami wspomnianych cyklistek. Tetaz wszyscy
zaczepiali* .rutie jazdy nie te dziewczyny, .co trzeba, co
rorvodowalo ieszczewigksze zamieszaniei powigkszaloliczbg
¿-r -r :.' rr'szt'sfko cudowny lrodek zaradc :¡ - : : : tr sobie glowy zapinaniempasaczy
tl!.
-
Po prostu u2Ytkowników Pojazdów
:,¡ ¡
i:
ri.
-
::¡ecre Prze2Yów HiszPanii '1\i?:-.'arjsa¿h
--, .^,-"-L,,,n
htt
A r n s o w e s o . zzdaicie
daicie
drogowego'
ruchu
lñ.tutomtastca'*owrirenasuB¡-rrs5rñrr>anr's.n\ssas:¡
: ü ruchy bezwarunkowe.I rada dla pieszych:najlepieinigdzie
-re chodZcie pieszo.
Radio i telewizja
Hiszpania plasujesig na drugim, po Wielkiej Brytanii, miejscu
w Europie pod wzglgdem tzw' ogl4dalno5ciprogramów telewizyjnych. Pozaniélicznymi wy¡'4tkami,telewizor stoi w ka2ayá aó*". Nawet mieszkaricytak gorEcej,szczególnie-latem'
kíainy jak Andaluzja decyduja sig w pielryzym rzqdzie na
zakup tLlewizora,a dopiero potem lodówki' Du2o wigceiprzyz tych urz4dzeñ'
¡emnóScidostarczaogl4daniepierwszego
dziewigC
abonentom
swym
oferuje
Hiszpaiska telewizja
transdociera
kraju
rejonów
wigkszo6ci
do
ale
oroe.u.ttó*,
*iriu t"a*i" pigciu z nich. Hiszparlskiewersjewszelkich ame,ytánsncn q.tizów, telerurniejówi talk showów s4najpopularprogramami.
niejszymi
-telewii¡ne
wiadomo5ci, dotycz4ce wydarzeri zarówno
wachlarz zazl,raft, iak'í zagtancy, obejmuj4 bard;zo-s.zero.ki
(np: n3
z
dziedziny.fYl*ty
informacjami
z
gadniel, lacznie
iemat przeástawierl operowych czy baletowych) ' Spikerzy obo1ga plci s4 przystojni i tryskail oPtymizmem nawet wówczas'
sig do wesolych'
lay t".*"ia informacje nie zaliczajqce
39
Ory1y mydlane pochodzenia pólnocno- i poludniowoame_
.
rykañskiegO zwane tutaj swojskolulebrones (w wolnwn
tluma_
.,r:p",tasiemce), zapelniajqceantenowy .ru, porpoíu
z kome_
dyJkami produkcji USA, bryfiskiej i rodzimej, przerywane
sE
regulamie nieprzeliczonymi reklamami nowo6li rr.nku
motorv_
zacyjnego,które zachwalaj4 szybko5ó i moc pojazáów
i dajq wi_
dzowi przedsmak uczui, jakich do5wiadc
kólkilm.
"yZlódz4c "a
Erotyka w 2adnym wypadku nie stanowi
tematu tabu w hi_
szpariskich mediach, tote.2,przy braku ideologicznej
czy obyczajowej cenzury, spólkujqce pary mo2na oglqJai nai."ú..ry*
ekranie.w ka2dym pasmie ogiqdáho$ci, dnlem i nocq.
R"rrritut
jest taki, 2e mlodzi widzowie reaguj4
na ,,momenty,, ziewa_
niem,.podczas gdy ich rodzice wzmacniaj4 wtedy
dZwigk, by
tr m glqbiej rozsmakowyr.vaó sig w odglosaih lubie2nej
rozkJ_
: . / \ F l \ n 4 c v c hz e k r a n u .
l):-(){ramv telewizyjne sq nahrrahie publikowane
w codzien_
:u ::.1¡:c, acz nie n,szvstkie gazefy zapowiadaj4
na dan4 go_
-:¿::r ,:..i:.rjnie te same po.yq"piográ*r.r,
útLgu nie¡edño_
\:.-::.:r. ;r:.i:z€ffiu jeszczeskomplikówaniu, "o
gdy ókaLe'sig,Le
.' .t,rrc' ¡\:./t :a r,kranie ,,lecr,,jeszczeco
innógo. Wiadomo5ci
i\ :N.1.1:..r :..1l:zr.Lie,l. zaporr.iadanesq regulamie
na godzing
I',.,,.tün¿i
n ¡ t , t . r . , u . r a , z e b g d q o t " e ja k u r a t g o d z i n i e
rr.r'emitorvane:spikerzt' po¡an.iq sig
,,w okiénku,, ,^"pigó, ^_
nl'm razem dziesigi minut, a narvet _ kwadrans
po przewí_
dzianym czasie,w zale2no¡ki od tego, jak dluga
bylá opowieéó,
przed ich uszamiznu¡o-y"* ietewizy¡nym
Ij9,l1,]"11r-al
Durecre.lrlne programy
pokazuje sig z opóinteniem lawet
t godzinnym, bez 2adnychprzeprosin czy wyja5nieú,,jeszcze
i"1".1" yojalvraja sig na anienié w ogóle. Wiln
sposóbtele_
2e trzlimiliony roziianych po
:i1!T
.*t{d,"..1.R9*9aui4
catym kraju telewidzów jednoczeénier rorczuro*aniem
wzru_
szy ramionami.
Hiszparlskieradio oferujenatom iastptzez calyBoLy
dzieit
du2o gwaltownej a perlistejgadaniny przeplatanéj
wsptmnia_
nym- wczeéniejrockiem ,,korzennyml,;d-otyczVto zarówno
rozgloénimadrvckich,jak i lokalnvéh.
po.oriloíniuch tvchnie
mo2na oczekiwai choóbygodziny nadawaniajakiejÉodprg2aj4cejmuzyki, nawet podczass;'esty,kiedy to radiowi dyskd2okeje przestawiajqswój sprzgt na odtwarzanie automatyczne,
a sami, wetkn4wszy do uszu zatyczki, pogr42ajqsigw blogim
énie.
Seks
WSród Hiszpanów erotyczne po2qdanie permanentnie wisi
w powietrzu.
jako sig rzeklo, sfera seksu nie jest dla nich przedmiotem
tabu, terenemdla okaz).waniapostaw pruderyjnych czy jakichkolwiek zahamowari. Przecigtny Hiszpan ma zakodowane
w SwiadomoÉci,2e
ludzie kochaj4sigkochai. Stqdtak2ebardzo
niewielka w Hiszpanii liczba przestgpstw na tle seksualnym;
jeSli trafiajq sig tam zboczeñcy,sq to najczgéciejofiary wstrzemigZliwoéci,przez cale2ycie praktykowanej z 2elazn4konsekwencj4 - ludzie, których od dziecka ostrzeganoprzed zgwbnymi nastgpstwamicielesnychwystgpków, nieszczgénicynale|qcy do grupy absolwentów iakiejé angielskiej,purytat'rskiej
szkoly prywatnej.
Hiszpanie rrie oszczgdzajqsig w dziedzinie 2ycía erotycznego,otwarcie wychodzqcnaprzeciw potrzebom wlasnegociala, co traktujq jako postgpowanienatu¡alne i calkowicie logiczne.
A takze- jako jeszczejedn4 formg zazywania radoÉci2ycia.
Ko5ciól katolicki przestalju2 pelnii w Hiszpanii rolg czynnika studzqcegoerotycz y zapaljej mieszkariców.Nakazy i ostrze2enia Watykanu s4 powszechnie ignorowane, a w
niejednej zabitej deskami, cywilizacyjnie opóZnionej wiosce
parafianie sami zachgcaj4proboszcza,by znalazl sobie
nieformalnq towarzyszkg 2ycia, chcqbowiem spadspokojnie,
sdy ich córki id4 do spowiedzi.
Obyczaj prawienia komplementów i pochlebstw, zwany
:iropear,jest ulubionym chwytem co wytwomiejszych pod(d2entelmenów).Hiszpanki s4 wytrawny:tarzalvch caballeros
:rii ,,biorczr.niami"
orr.r'chmilych slówek,a wszyscybezwyj4t-
ku Hiszpanie ekspertami w sztuce hojnego nimi obdarowy_
wania. Prawienieduserów,jak wiadomo,"zaprowadziC
moZe
daleko;stanowi przedewszystkim najprostszysposóbzakomu_
nikowania damie, i2 jest osob4atralcyjnq.'AáorujEcydamg
meíczyznaposlugujesigcalqgum4.ormáitych odcieniÉomple_
mentowania,wyra2ajEctym sposobemglo6no,jakiego rod)aju
wra2eniew).woluje na nim bgdqcaprzedmiotemadoiacjikobie_
ta, wzglgdnie poszczególnejej wdzigki. Dla przykladi:
,,Szy1a
ttla,.moja mila, jest tak pigkna i przeczysta,2lmo2na prr"r¡E
gladkq Sciankgdostrzecwodg, któiq wtaSnieprzdykasz..'.,,
Mgski przedstawiciel mlodszej generacji mo2e z powo_
dzeniem obejéésig bez tegorodzaju etokwentne;retoryÉi i po_
przestaó na nieco bardziej bezpoérednim gwizdaniu. Zanim
sam sig zadurzy, bgdzie ze wszystkich sil slaral sie okazywaC
sw4 stereotypowopojgt4 ,,mgskoéi,,i za wszelk4 i"r,g.r.,ituC
sprawienia wra2enia osoby nazbyt uczuciowej. Bgázie te2
dollld"]:
?llowal optymalny, tj. minimalny czas,jaki zechce
poSligcjf.kglejnym etapom akcji zdobywania danej przed,_
stawicielki plci pigknej, wzorem Don juána Tenorio:
Dzierl pierwszy: podbicie jej serduszka.
Dzieri drugi: mam j4 w ló2ku.
Dzieri trzeci: odchodzgod niej.
Potem jeszcze:godzinanazapomnienie o niej
i dodatkowe dwa dni na znalezienieinnej najej miejsce.
Widok hiszpafrskiejdziewczyny eksponujqcejswe wdzigki
.
podekscytuje naszegomto¿zierióa,lecz ów praw_
ltu.h{blt:
dop.odobniewykrzyknie- tylko w jej kieru¡ku:
,,Jaknie dia psa
kielbasa,to sig ubierz!,, Nie zrobi iego jednak w stosunku
do
dziew czyny z zagranicy.
Skadin4d,mlode Hiszpanki,,hodowane,,sq,,pod kloszem,,
i oficjalnie majq zachowai czysto6Cnajdlu2ejjitlyfto mo2na,
podgzasgdy wlaénie zagranicznepu.ti".,kl'i*uiu
sigza ,,la_
twe". Na czolo takiej klasyfikacji wysuwajq sig Angielki, práw_
dopodobnie dlatego, 2e pr.zybywa-ichdo Hiszpanil naiwigcej;
niewiele mniej docieratu Amerykanek (drugie mreisce).
Niem_
â
ki, zajmujEcekolejn4pozycjg,odrobing zbyt powa2nie traktuiE
erotyczne gierki; Skandynawki emanuj4 chlodem, gadatliwe
Francuzki uwielbiajq porównywaó amantów. Najlepszez calego towarzystlva s4 Brazylijki, Argentynki, Kolumbijki i w ogóle mieszkanki Poludniowej Ameryki: te wiedz4 dokladnie, jak
rozegra(.partig powoli, nie ulatwiaj4c facetowi 2ycía,za to mami4c go obietnic4zerwania zakazanegoowocu iako zwiericzeniacalejoperacji.MogEsobiena to pozwolió,bo przyjechaly
z daleka.
Z punktu widzenia Hiszpanek mgscy przybysze z za9ranicy nie mog4 zaoferowai im w dziedzinie atrybutów zmyslowo5ci wiele wigcej ponad to, co mog4 znaleió u swych krajanów. Dlatego szczególniewa2na mo2e okazaósig sfera atrybutów nie-zmyslowych,takich jak poczuciehumoru, iyciowy
optymizm czy piení4dze.
Hiszpanie, których codzierrroéóuply.wa w6ród wycia samochodowych klaksonów, przer aálíwegowarkotu motocykli,
stuku mlotów , rzqlenia pil tarczowych i darcia sig g4b, potrafiq czasemprzystan4ónoc4 poéród pustej uliczki i wsluchiwai
sig z uwagEw mile uchu dZwigki, jakie akurat wydaj4szczytvj4cy kochankowie w tym, tam na g6rze, pokoiku z balkonem,
z oknami o wpólprzymknigtych okiennicach.
jedzenie i picie
Hiszpanie, jak juL powiedzieliémy, nie planujq czegokolwiek,
w ogóle nie funkcjonuj4 w tych kategoriach.Ma to i tg konkiedy bqdzie podane do
sekwencjg,2e nikt nigdy nie zgadns.e,
stolu.
Natomiast jeSli przybysz wyst4pi z niewczesn4 ide4 zaproszeniahiszpariskichgoÉcido skosztowaniawyrobów swej
wlasnejkuchni, to niech pamigta,2egoSciowych naleLy zaprosióz co najmniej dwugodzinnym wyprzedzeniem w stosunku
Nale2y unikaCcieplych
do zamierzonegopoczqtku przy'1qcia.
43
potraw: nan'et gdvbv goécie przybyli na czas, zaczn1 sw¡
niekoriczqcEsig opowieSó o tym, jak im sig to udalo i nawet nie
dostrzegq stojqcvch przed nimi dañ.
Hiszpanom po prostu nigdv z niczvm sig nie spieszy i d,zi_
wne byloby, gdyby pozostawalo to bez wplywu na oúvczaie
zwi4zane ze spoiywaniem posilków. Ka2dy-kelne. w róstaú_
racji potwierdzi,2e rezerwacja stoiika nic dlari w praktyce nie
oznacza, zanim goScienie zjawi4 sig fizycznie i nie zasiEd4 ze
sztuócami w dloniach w bojowej gotowoéci. Restauracyjni
kucharze nigdy nie spodzjewajq sig skoriczyó pracy wcze5niej
niZ o godzinie trzeciej nad ranem.
Ta sama cecha jest ptzyczyn¡faktu,2e narodowq potraw4
,_.
Hiszpanów jest paella. popelnilby blqd, kto s4dzilby, Le ti
potrawazryLu to tradycja siggaj4ca jeszcze czasów panowania
Maurów. Paella jest po prostu prawdziwym darem ñiebios dla
tego narodu: jej ingrediencje mo2na przyszykowaó spory ka_
wal czasu przed pojawieniem sig zaproszonych goScl i prze_
chowl'wai je beznara2ania na szwank. Gdy zaproszeni wresz_
cie przybgd4, podaje im sig najpierw gazpacho-(chlodnik z pomidorów, cebuli, ogórków, pieczywa, oliwy z oliwek oiaz
czosnku), a podczas mniej wigcej dwudziestóminutowej jego
konsumpcji gospodyni domu gotuj4c doprowadz
porítg áo
"
finalnej postaci i wszyscy s4 zadowoleni.
Sama zaÉ paella jest mieszankq sma2onego kurczgcia, du_
s:onej ryby, soczystej kalamarnicy, krewetek na surowo, pomi_
dorów, groszku, czerwonych papryczek, starych sznurowadel,
szafranu i wreszcie - ryLu. przy takiej recepturze nikt nie
próbuje nawet zgadywad jaki to-to potainno mieó smak, iak
równie2 nikt nie polapie sig, czy danie jest nie dogotowane czy
tei zanadto rozgotowane.
Ogólnie biorEc, hiszpariskie podniebienie jest znacznie
mniej wybredne od, dajmy na to, francuskiego czy wioskiego.
Ib-eryjskajama ustna i 2olqdek zadowalajq sig pochlanianiém
olbrzymich iloÉci sma2onych ryb, przvpiekanych krewetek,
wieprzowiny z rusz|u, podwgdzanej szynki, opiekanych kalmarów, takich2e: sardynek, kurczaków, pap.yki, ancháuiesów,
n l
o6miorniczek í r az jeszcze- podwgdzanej szynki, a pny czy m
jakiekolwiek sosy, gdzie indziej wrgcz niezbgdne, w kuchni
hiszpariskiej nale2q do rzadkoéci.
Posilek rczpoczynaj4cy hiszpariski dzieri sklada sig zazwyczaj z paru kromek éwie2ego chleba, maczanych w oliwie
z oliwek, wcinanych dziarsko z czosnkiem i popijanych czarn4 kaw4, czasem z dodatkiem any2u lub zakrapianych brandy; dzieci dostajq na éniadanie churros -rodzaj podlu2nych
racuszków maczanych w ggstej, gorqcej czekoladzie. Obiad,
podawany nie wczeiniej ni2 okolo godziny trzeciej po poiudniu, sklada sig zpaelli albo zpatatasfritas, czylí- zwyczajnych
frytek, które bij4 síg z paellq o palmg pierwszeristwa w dziedzinie hiszpariskich dañ narodowych (znowu kryterium jest
mo2liwoóó przygotowania ich zawczasu i wrzucenia na olej,
gdy 2ol4dki zawolaj4,,jeíó"). Frytki podaje sig ze wszystkim,
co mo¿liwe - nie wyl4czaj4cpaelli.
Na kolacjg, któr4 je sig o godzinie dziesiqtej i póántej,
podaje sig to samo, co na obiad.
Wszystkie doraZne potrzeby hiszpariskich Zol4dków rozwi4zujq tapas, czyli, przek4ski wszelkich mo2liwych rodzajów,
dostgpne w wigkszoSci restauracji i knajpek przez calq dobg;
nale2y tu caly wachlarz dari od oliwek po jajka w majonezie, od
marynowanych Sledzików po salatki, od gotowanych kielbasek po pieczone kawalki koZlego migsa. Wigksza czgéó
ludzi pracuj4cych ,,na mieécie" nie jada dzi5 normalnych
posilków, tylko raczy sig u barowego kontuaru owymi tapas
zapijanymi zimnym piwem. Nie dziwota ,2e wracajEcpóinym wieczorem do domu nie przejawiaj4 specjalnego apetytu, oszczgdzaj4c swym wspólmal2onkom
trudu wrzucenia na patelnig dawno ju2 pokrojonych frytek. Mal2onka
i tak zreszt4 nie mialaby na to specjalnej ochoty, jako 2e
niechybnie zd 42ylasig juipokrzepió paromatapas z zimnym
piwem w towarzystwie napotkanej na zakupach znajomej.
45
W restauracji
fadanie w restauracjach nie jest u Hiszpanów jakimS szczególnym hobby; co innego w towarzystwie rodziny lub przyjacióI. Wtedy przyjemno6i zaczyna sprawiaó ju2 samo wybieranie dart z karty; proces ten trwa na tyle dlugo, 2e
obsluguj4cy stolik kelner przemyélnie kladzie przed studiuj4cymi menu wíelki talerz wypelniony wgdzon4 szynk4
i serem manchego(z la Manchy), do zakqszania podczas tej
wymagajqcej koncentracji i czasu czynnoíci. W przypadku restauracyjnej biesiady rodzinnej cig2ar kierowania opisanym procederem bierze na siebie glowa rodziny - ojciec, czasem
dziadek, dalqc z siebie wszystko w dziele wybierania jak
najcelniejszych potraw. Je6li jako zakqskg preferuje on na
dobry poczqtek krewetki delikatnie sma2one w oliwie z oliwek, z dodatkiem czosnku i czerwonych papryczek, niewiele
my5lqc pozamawia to wla6nie danie dla wszystkich biesiadników, chyba 2e jego zamiary zdq2y powéciqgnqC 2ona, naciskaj4ca, by dzieciaki (cala pi4tka, albo cala dziesiqtka) dostaly
zupg czosnkowq z winogronami; do akcji wlqczy sig te2, byó
mo2e, szwagierka wespól z towarzysz4cym jej mal2onkiem
domagajqc sig salatki z cukinii, pomidorów, papryki i turiczykaw oliwie, z dodatkiem czosnku,
Wol4c dania rybne, glowa rodziny zamówichanquetes,rybki
przypominaj4ce sardynki, zasma2ane na oleju. Polów tych ryb
ze wzglgdu na ochrong przyrody jest w Hiszpanii oficjalnie
zabroniony, co nie przeszkadza faktowi, 2e bez najmniejszego
problemu mo2na je zamówió w wigkszoéci restauracji, a widok
palaszuj4cych je oficerów policji czy wysokich rangq przedstawicieli wladz paristwowych nie nale2y bynajmniej do rzadkoéci.
i4dra bycze, po to tylko, by dopiec swoim wegetariañsko
usposobionym wnuczkom.
Babunia natomiast bedzie konsumowaó gotowanE kuropatwe w ggstej polewie czekoladowej, pokrapianq oliw4
z oliwek i czosnkiem. Babcig nale|y zrozumieó: nie jadla
czegoSpodobnego od czasu wojny domowej. Z jednakq wyrozumialoéci4 nale|y odnieéi sig do wnucz4t, które chc4, przetr4ciwszy co5 niecoé, leciei jak najszybciej do zabawy. DostanE one jajko z frytkami oraz kaszankg sma2on4 w oliwie
z oliwek i danie zloíone z czosnku i dyni sma2onej w oliwie z
oliwek z czosnkiem, bo ciocia ma wielk4 ochotg skosztowaó tej
potrawy, a zdqLyla ju2 zamówió sma2one, polane tluszczem
mal2e i podlane dodatkowo sosem majonezowo-oliwno-czosnkowym.
Do popicia posilku zamówi sig: wino biale, wino czerwone,
piwo, oran2adg, lemoniade gazowan4 i Coca-Colg.
Podczas ucztowania uczestnicy degustacji bgdq zmieniaC
zdanie co do trafnoéci swych wyborów jeszcze niejednokrotnie, tote2 stale bgdq wymieniaó sig talerzami. Na szczg6cie
deser nie bgdzie stanowil a2 takiego problemu: wszyscy najprawdopodobniej zdecydujq sig na tartg.
I tak - tatué zamówi tartg iablkowE, mama - kokosowq,
pigcioro dzieci - tartg z mleka skondensowanego, dziadziu6
- pomarariczow4 babunia - gruszkow4, chlopcy, chcqc nie
chcqc - tartg z kaszy manny; pozostali: wujostwo, kuzynostwo, krewni i pociotki pozamawiaj4 tartg waniliowq. Dodatki:
oliwa z oliwek i czosnek mogE tu wchodzii w gre, lecz nie
muszE.
Mimo wszystko okoliczno6C, o której mowa, mo2e wzbudzi(. powa2niejsze wahania u trzech spoéród córek; mogE one
wówczas zamówii trzywarstwowe omlety okraszone pomidorami, ziemniakami i podwgdzanq szynk4, a usma2one na
oliwie z oliwek i podane z czosnkowym garni. Dziadek, nie
zwa2ajqc na klopoty z zgbami zaordynuje sobie zapiekane
Je5liHiszpanie pij4, to nie dlatego,by ,,zala('alkoholem to, co
ich gngbi -bo tak naprawdg nic ich nie gngbi.PijEdlatego,2e
chce im sig pii albo dlatego, 2e chc4 sig upiC. Procederpicia
zaczyna sig w hiszpariskich dyskotekach i klubach nocnych
46
47
Napoie alkoholowe
okolo godziny drugiej nad ranem i trwa w najlepsze jeszcze
dlugo po 10'godzinie otwarcia biur i instytucji.
Do ulubionych napojów wysokoprocentowych nale24
w Hiszpanii: zimne pirvo, d2in z tonikiem, chlodzone wino
biale i czerwone. Wbrew pozorom nie pija sig tam zbyt czgsto
sherry, brandy natomiast nadaje siq znakomicie do czyszczenia
pgdzl| any2ówka (wytrawna i na slodko) jest doskonalym
Srodkiem na niestrawno6ó. Zasftze2onq dla przybyszów z zagranicy sangríg sporzqdza sig z mgtów pozostalych w nie
opró2nionych kieiiszkach z poprzedniego wieczoru.
Sklepy
Niewqtpliwym utrudnieniem dla odwiedzajqcych Hiszpanig
go6ci sq nieregularne godziny otwarcia tamtejszych sklepów.
Generalnie mo2na jednak przyjqó,2e wigkszoéó sklepów powinna byi w zasadzieczynna migdzy 10'a 14', a nastgpnie od
If do20*-2Im, a nawet do dwunastej w nocy, w zale2noSciod
obyczajów panujEcych w danym mieécie, miasteczku czy
pueblo (wiosce) oraz Lycia erotycznego wlaSciciela sklepu.
Domy towarowe w miastach czynne sE na okr4glo, gdy2 ich
kierownikom udalo sig wypracowaC znakomity system rotacji sjest dla pracowników.
Z kolei wielkie supermarkety ci4gle stanowiqraczej nouum,
í wizyty w nich traktuje sig jako specjalny rodzaj rozrywki.
,,ZwiedzajEcy" patrzE z rozdziawionymi buziami na tysi4ce
wielobarwnych górskich rowerów zwisajqcych z díwigarów
nad wielk4 ekspozycjq mebli ogrodowych; patrzq nie odczuwaj4c
nadzwyczalnej potrzeby zakupienia sobie czegokolwiek - mo2e
z wyj4tkiem paczki herbatników serowych, jeéli akurat tego
dnia jest obni2ka ceny.
Sklepy wszystkich innych rodzajów oferuj4 mydlo,
dziegieC i powidlo. jeSli jakié sklep zostanie uruchomiony
z my5l4 o profilu obuwniczym, jego wlaScicielce mo2e pewnego pigknego dnia zachcieC sig ,,opgdziC" klientom tych
kilkanaécie jaj, które dostarczyly jej w nadmiarze jej wlasne
48
kury. Z tej drogi nie ma juZ odwrotu: rzeinicy zaczynaj4
sprzedawaó ryby, handlarze ryb - nabial, ,,nabíalowcy" pieczywo, piekarze -T-shirty, wlaéciciele butików - gume
do 2ucia, a sklepów papierniczych - warzywa i owoce.
Wszystko to sprawia, 2e robienie zakupów jest w Hiszpanii
prawdziwq loteriq i nie sposób potencjalnemu klientowi doradzió, gdzie mo2e dokonaó najlepszego - w sensie i jako5ciowym, i cenowym - zakupu po24danego towaru. I tak
zreszt¡2ony i matki kupujq najczgéciejw zaufanym punkcie,
w sklepie prowadzonymprzez swych krewnych, albo u cioci
siostry wujka sqsiadów; wówczas wiadomo przynajmniej do
kogo uderzai z reklamacjami, kiedy éwie2o zakupiona bateryjka do calkowicie zbgdnej latarki w ogóle nie zamierza
dzialaó.
Zdrowie i higiena
Czgéi Hiszpanów chgtnie chadza do lekarza, czgSó-bardzo
niechgtnie. jednak w wigkszoéci wypadków nie potrafi4 zrozumieó profesjonalnej diagnozy trapiqcych ich dolegliwoSci
i najchgtniej korzystajE ze skarbnicy ezoterycznej wiedzy
miejscowego felczera,b4dí te2 z m4drych rad sqsiada. Umiejgtnoéi trafnego diagnozowania na podstawie opisanych im
objawów majE tak2e farmaceuci; potrafiE wigc przepisai na
danq przypadto5ó nawet i kilka alternatywnych rodzajów
leków, w ka2dym razie z pasjE podejmuj4 sig kuracji klienta-pacjenta a2 do skutku: wyzdrowienia lub zej5cia Smiertelnego. W ka2dym razie ich intencje s4 nieskazitelne.
Hiszpaiskie szpitale prowadzone s4 na podobnej zasadzie jak hotele dla turystów - chorzy nie powinni narzekaó
ani chorowaó zbyt dlugo. Pielggniarki i lekarze, którzy nie
zapomnieli lat studenckich, hasaj4 beztrosko po szpitalnych
salach i korytarzach wybuchaj4c Íaz po raz szczerym rechotem z okazji kolejnego ,,wypadku przy pracy" , jaki zdarzyl
49
sig koledze, lub w reakcji na jeszcze jeden zaslyszany wulgarny kawal. Ló2ka na kólkach wiozqce wymagajqcych reanimacji pacjentów z oddzialów intensywnej terapii na sale
operacyjnejadq z prgdkoiciq samochodu wyécigowego zraidu w Monte Carlo; niech jed nak przywiozE do szpitala ofiarg
wypadku drogowego, która jest sama sobie winna przez
nadu2ycie alkoholu lub po prostu nieosfro2no5i, a kto6 taki nie
bgdzie traktowany przez personel nawet z odrobin4 kultury.
gowe parkiety i deski, wnetrza rodzinnych aut czy przydomowy kawalek chodnika, i przepieraj4 (i susz{ wszystkie
dywany.
W Andaluzji pobielanie(i tak Snie2nobialych)éciandomów
jest nieodlqcznym rytualem w tamtejszejcodziennoéci:widok
najmniejszej,nie usunigtejw porg burej plamki na takiej Scianie
móglby przyprawi(. nieuprzedzonegoAndaluzyjczyka o atak
serca.
Higiena
Z nadejéciem ery reklam telewizyjnych z udzialem urodziwych modelek zachgcajqcychwidzów swymi wdzigkami
do kupna samochodów, wykupienia polisy ubezpieczeniowej i zaopatrzenia sig w kondomy, hiszpariskie kobiety
zaczgly golii sig pod pachami, a wszyscy Hiszpanie - regularnie myó zqbki. Bidety umo2liwiaj4ce kierowanie strumienia wody we wszystkich Z4danych kierunkach sq integralnym elementem wyposa2enia ka2dej nowo powstaj4cej
lazienki.
Zawartoéélazienkowych szafek nie dziwi, z tym 2e prezerwatywy le2q na wierzchu; dzieci bawi4 sig nimi jako balonikami, co wzbtdza najwy2ej uémieszki doroslych.
Hiszpanki s4 zawolanymi sprzqtaczkami; przez caly dzieíl.
usuwajq ze swej drogi wszystkie najdrobniejsze pylki i okruszki, potrafi4 w tym celu przerwaó sobie rozmowg czy wa2ny
telefon.
Wa2kq rolg w tych poczynaniach odgrywa zmywak do
podlóg zwany mopem- narzgdzie wynalezione chyba specjalnie dla Hiszpanek, najpewniej przez jakiegoS przemyélnego Maura w czasie, kiedy wykladano kafelkami podlogi
palacu w Alhambrze, w ka2dym razie nie sposób dziÉ spotkaó wartej swych rewelacyjnych érodków czystoSci Hiszpanki nie uzbrojonej w ów mop wraz z towarzyszqcym mu
specjalnym wiadrem. Te dzielne stra2niczki sterylno6ci domowych wngtrz z jednakowym pietyzmem szoruj4 podlo-
Hiszpariskie poczucie humoru zasadza sig glównie na specyficznym typie reakcji Hiszpanów na niebezpieczeristwo. Przedstawiciele tej nacji zwykli reagowai rozbawieniem na widok lub
wie5ó o kimé, kto wpadl w tarapaty i cierpi z tego powodu. Nie
bezkozery tak wielkim powodzeniem cieszy sig dorocznafiesta
w miejscowoSci Pampeluna, podczas której puszczone luzem
byki gnajq po ulicach biorqc na rogi ka2dego samozwariczego
toreadora, który fle obliczyl odlegloéó... Samobój cza ta igraszka
cieszy sig resztq wzigciem gawiedzi w niejednym hiszpariskim miasteczku, tylko dla bezinteresownej uciechy, jakq daje
jej uczestnikom wystawianie sig na niebezpieczeristwo dziabnigcia byczym rogiem. Na podobnej zasadzie wesoloSCwzbudzajqimprezy z fajerwerkami, o ile te ostatnie zacz,ynajqzagra2aó
zdrowiu i 2yciu uczesbrików.
Hiszpanie uwielbiaj4 humor angielski, ceni4c w nim zwlaszcza owE specyficznq, pelnq dystansu autoironig. Doceniajq
sarkazm, ale sami rzadko bywaj4 sarkastyczni.
Najzabawniejszq dziedzinE ludzkiej dzialalno5ci jest w ich
oczach seks. Dowcipy o tej tematyce opowiadaj4 wszyscy
wszystkim dokola, dochodz4 one te2 z telewizyjnego ekranu;
wówczas dzieci strzygq uszami, a doroSli pocieszajq sig my5l¿
2e kawaly o ,,tych rzeczach" sq i tak w powszechnym obiegu
w6ród szkolnych kolegów ich pociech.
50
51
Poczuciehumoru
Równie lubiane s4 dowcipy o rozmaitych nieudacznikach,
nale24ce do sfery czarnego humoru.
Hiszpanie, jako z zasady 6rednio zainteresowani innymi
narodami, w swoich 2artach ich nie wykpiwaj4. Standardowe
zloéliwoéci na temat Szkotów jako skqpiradel sq w swej hiszpañskiej odmianie kierowane pod adresem Katalofczyków kutw chyba jeszcze wigkszych. Naturalnie, wedlug Kataloriczyków, Aragoriczycy sEjeszcze gorsi.
Ale wszystko to jeszcze nic w porównaniu z iloéciq pomi,
jakie wylewa sig w dowcipach na, skromnie reprezentowanych
w liczbach, mieszkariców wioski Lepe w poludniowo-zachodniej Andaluzji. Stopieri wy.rafinowania tych 2artów niechaj zilustruje przyklad. Oto migdzlmarodowy dowcip: ,,Ilu Belgów/ lrlandczyków / Ka li f ornijc zyków / rnllicj antów potrzeba do
wkrgcenia zarówki? - Czterech: jeden trzyma 2arówkg,
a trzech krgci stolkiem" , przybiera tutaj wariant ,,ilu lepejczyków
(mieszkariców Lepe)..." itd.
Pocz4tku opinii o lepejczykachjako pozbawionych piqtej
klepki nale2aloby zapewne doszukiwai sig w owym pamigtnym wydarzeniu, kiedy to urzgdnik madryckiego kuratorium
oSwiaty wizytujqcy zajgciaw najlepszej klasie w szkole w Lepe
skierowal do najlepszego ucznia tej klasy pytanie: ,,Kto wykradl Hiszpanom skalg gibraltarskq?". Otrzymal wówczas od
prymusa rozbrajajEco szczere zapewnienie: ,,To nie ja, panie inspektorze...". Cdy wizytator powtórzyl to dyrektorowi,
uzyskal zapewnienie,2e skoro chlopiec tak mówi, to naprawdg
nie ukradl, bo jest z tych najuczciwszych.
Dowcipy dowcipami, lEejczycy swój rozum jednak majq: ich
soltys zbil majqteczek zachgcaj4cturystów do odwiedzenia wioski i przekonania sig z autopsji o glupocie jej mieszkariców.
Zbrodnia i kara
Hiszpanie z natury rzeczy malo-wiele zwaLaj4na wszelkiego
rodzáju przepisy: niewielk4Przynosiloby im to uciechg' Z drugiej sirony kochaj4 wolnoéó; jej utrata bylaby niemila, wigc
lrzymaj4na oku stró2ów Prawa. Ci ostatni wystqpujq w ró2nych odmianach.
Funkcjonariusze Guardia Ciail - sPecyficznie hiszpariskiej
(niewojskowej) 2andarmerio-policji - nosz4 zielone mundury
w odcieniu awokado; niegdy5 gwardziéciparadowali w kapeluszach ze skóry, w Poetyce oPery komicznej, które zarzucilí
dzié na rzeczbard,zi$ sportowych czapeczek o zaokrqglony<h
brzegach. Guardia strze2e granic paristwa, pilnuje porz4dku
w okolicach wiejskich, na autostradach i szosach drugorzgdnych; porusza sig samochodami osobowymi, land-roverami,
konno,czasem nawet na oslach b4dZ pieszo 'Wyglqd gwardzistów
budzi grozg - nie na darmo: nie tylko szczekalE,ale i gryz4'
Z totei mundurowi z Polic{a Nacional (Policji Parlstwowei),
paraduj4cy we wdziankach br4zowych o odcieniu orzechowym strzeg4 bezpieczeristwa mieszkañców aglomeracji miejskich powy2ej 20 000 mieszkariców. Czyniq to w stanie tyPowego dla mieiskiej policji permanentnego nerwowego poonreienia, bezustannie dmuchai4c w swe cynowe gwizdki'
Agend4 Policji Paristwowej iest tzw. Korpus Najwy2szy,
Cuerpá Superior, pelni4cy funkcje ogólnokraiowei policji kryminalnej; dla przecigtnego obywatela obecnoéó tei formacji iest
niedostizegalna, funkcionariusze jej chodzqbowiem w cywilu'
Grupo Español de Operaciones (Hiszpariska Grupa Operacflna) jest jednostkq wojskowq do zadari specjalnych;nie rzuca
tig * oczy, póki nie zostanie zawezwarla do rozprawienia-sig
z terroryitam i, porywaczami, rabusiami bior4cymi zakladników i tym podobnymi.
Stra2 mieiska, Policía Municipal - ciemnogranatowe mun- zajmuje sig
dury, opaski w kratkg wokól czapek-szoferek
glównié wzruszaniem ramion w reakcji na wystqpki mieszkañców miast liczEcych od 5 000 do 19 999 mieszkariców' Jej
52
5J
funkcjonariusze s4 oplacani z kasy miasta, tote2 gdy to
ostatniema akurat klopoty finansowe,wówczasBoguducha
winny, bawiqcy przejazdemw okolicy automobilista lacno
mo2e oberwaó mandat nawet za zaparkowanie we wla6ciwym miejscu.Trudno jednak bgdzie sig od tych ,,policjantów,,
wywiedzieó, gdzie znajduje sig najbli2szastadabenzynowa,za
to o wiele lepsi s4 w sztucewyludzania papierosów od naiwniaka, który o tg stacjgzapytal.
Wejé! w kolizjg z hiszpariskim prawem jest nieslychanie
latwo, gdy2 jego przepisy robi4 wra2enie jakby je spiiano na
kolanie w interesie jakiego6 dygnitarza lakn4cego w danej
chwili powa2niejszego,,zastrzyku" finansowego.Frawo i korupcja to dwie stronyjednegomedalu.
Znalazlszy sig w tarapatachnajlepiej zwrócíésig o pomoc
do_adwokata(abogado),
który gorliwie bgdzie sig staral dopomóc; on te2 udziela pomocy przy kupnie lub sprzeda2ynieruchomoSci,wykonaniu testamentu,rozwodzie itd. Notáriusz
(notario)zaíbgdzie wielce pomocny przy sporz4dzaniu i oficjalnym zatwierdzaniu aktów prawnych, ró2norakich umów
i kontraktów, a tak2e przy zobowíazaniachskladanych pod
przysigg4.jeSli komu5 bardzo pilno do sfinalizowania
¡aliie¡S
to biorqc pod uwagg nieuniknione w funkcjonowaniu
-sprav\ry,
hiszpariskiegosystemu prawnego przedlu2anie sig procedur
najlepiejzamiastdobrego adwokata pozyskaCsobiekrewnego
pracownika urzgdu miejskiegoni2szegoszczebla.To ów krew_
ny ustala bowiem harmonogram s4dowych rozpraw i pozostajew zaLylejkomitywie z odpowiednimi ludlmi.
je6li policji nie spodobasig czyje5zachowanie,ma ona prawo
- i zazwyczaj je wykorzystuje - zamkn4i delikweñta
na
okresdo 72 godzin. Po uplywie tego czasu dostajeon szanse
odwolania sig od decyzji o swym aresztowaniu. Obticzaj4i
termin odzyskaniaupragnionejwolno5ci delikwent musi uwzglgdniai kwestig syndromu mañana,w zwiqzku z czym mo2e
swobodniezaloLyó.sobieokres oczekiwaniarzedu, Powiedzmy,72 tygodni.
Hiszpariskiewigzienianie nale24do najgorszychna Swiecie'
Potwierdzaj4to slowa PewnegoBrytt¡czyka,czlowiekaw Srednim wieku, kanciarzaz Costadel Sol, który ,,zaliczyl" pobyt w
wigzieniu w Maladze,a któremu nieobcebyly te2 mury oiczyswigzienia
tych zakladówkamych.W swym panegirytu na czeSó
w Maladze nasz penitenqariuszpodniósl kwestig zredukowania w tym zaKadzie stresu wigZniów do minimum za sPrawE
obowiqzkowegoprzebywaniaw celi jedynieptzez dwie godziny w ci4gu dnia, nie licz4cpory sjestyi nocneSospoczynku'W
celach wyposa2onychw umywalkq i toaletq wigZniowie zamieszkiwali maksymalnie po dwóch. W trzech celachna pigó
stal telewizor, laskawie pozostawiony tal;:.Przez poprzednich
lokatorów. Wígárrtów,wedlug naszeSoBrytyjczyka,wrQczzachgcanodo komunikowania sig z rodzinami. Zotganizowano
pokoje, w których raz na tydzieñ,przez dwie godziny w cal]<owitej-prywatno5ci mogli sig spotykaó mal2onkowie. Telefon,
przezkióry mo2nabylo skontaktowai sig zrodzin4lub adwo^katem,
byi dostgpny na 24danie' Wreszcie - nie kazano
wigZniom nosió2adnychwigziennychdrelichów.
Penitencjariuszy traktowano na ka2dym kroku godnie
i z szacunkiem.WigZniowie grali w gry planszowe z ,,klawiszami", co walnie ptzy czynialosig do twotzenialuínei, niewymuszenie naturalnej atmosfery. Zachgcanodo samoksztalceÍNszyscywiginia, oferuj4cna przyklad kursy komputerowe.
dowolpieniqdzy
z
wlasnych
dokonania
prawo
mieli
niowie
nego rodzaju zakupów (z wyjqtkiem alkoholu) na sumg do
ekwiwalentu 200 zlotych tygodniowo. O udogodnieniach takich jak prysznice czy pralnia dostqpne o ka2dej porze, jak
calkowicie darmowe Srodki czystoéci,nie trzeba nawet wspominaó.W ogólepoziom higieny osobisteji czystoScibyl bardzo
wysoki. Obrazu wigziennei sielanki dopelnialy obfite, sute
posilki, przy serwowaniu których uwzglgdniano 2yczeniakoñsumentów motywowane w zglgdamiwyznaniowymi. Bezzarzutu spisywala sig wigzienna slu2bazdrowia.
54
55
Wigziennictwo
Có2 wigcej mo2na dodaó? Chyba tylko tyle,2e przestepcom
wszelkiej ma5ci warto poieció, by jeéli maj4 zamiar daó sig
zlapa(.,uczynili to najiepief w Toremolinos.
Domy publiczne
Hiszpariskie prawo zabrania dzialalnoéci burdeli, co jednak
nie oznacza, 2e ich nie ma. Wigcej nawet - dawno temu ju2
iokalne wladze odkryly, 2e dobrze jest mieó tego rodzaju
szacownQ instytucje na swoim terenie. Spelnia ona bowiem
wa2ne funkcje: zapewnia panom radnyin poczucie spelnienia,
przyczynia sig do rozwoju regionalnej turystyki i kanalizule
burzg hormon(rw u obywateli mlodszej generacji.
W wigkszoéci miast domy publiczne mieszczq sig pod szyldem klubu, gabinetu masa2u bqdZ sauny. ]e2eli okolicznym
mieszkaricom bardzo przeszkadza rzeczyw isty profil dzialalno5ci tych placówek, majq prawo donie5i o sprawie wladzom
policyjnym. Te zaéniezwlocznie nawiedzq inkryminowany przybytek wystgpku, stwierdzaj4c obecno6i w jego pomieszczeniach
o wiele wigkszej liczby ló2ek ni2 w przecigtnej restauracji czy
dyskotece. Policja naka2e owe nadliczbowe ló2ka niezwlocznie
usun4ó. Nastgpnego dnia zrobi wielki raban - odstawi sfto¡u
z ladowaniem tych ici2ek z hukiem na odkryte platformy cig2arówek; cig2arówki z szumem zrobi4 rundkg po mie5cic, po
czym dostarcz4ló2ka z powrotem wla6cicielowi. Jeszcze tego
wieczora interes bgdzie kwitl w najlepsze,jakby nigdy nic.
Retorsje dotkn4 natomiast nierozwa2nego donosiciela. potrzebuj4c przy najbli2szej okazji skorzystaó z uslug hydraulika,
stolarza, telepogotowia lub stra2y p o2arnej,bgdzie mial zasadnicze trudno5ci z dodzwonieniem sig do po2qdanych miejsc a2 do odwolania, czyli do ma?íana.
Pewna pracownica bran2y rozrywkowei rodem zMaroka,
która pelniqc etatowe obowiqzki w hiszpariskim przybytku
rozpusty publicznej zbila wielki maj4tek, zwierzyla sig, 2e
éredni czas przyznawany jej klientom wynosil siedem minut,
Sredni wiek tych klientów - 22 lata (zazwyczaj byli to mlo-
56
dziericy pelniEcy slu2bg wojskowq daleko od miejsca zamieszkania). \Á/brew pozorom, panowie w éreclnim wieku trafiali sig
rzadko, natomiast z szeí;(dziesrgciolatkami byly nie lada problemy, jako 2e zanadto lubili ploty, a rozbieranie sig zajmowalo
im zdecydowanie za du2o cz¿su.
Ci, którzy pragnE zadoéóuczynii swej chuci w czasie dlu2szymni¿ siedem minut, maj4 do dyspozycji - we wszystkich
niemal hotelach, barach, a nawet zwyklych blokach mieszkalnych, raz lub dwa razy w tygodniu o oznaczonej porze kasety wideo z filmami porno, dostgpne powszechnie. Portierzy
czy ,,cieciowie" trudniqcy sig calodobowE dystrybuqq tych
filmików sami dokonujq fachowego wyboru z aktualnej, katalogowej oferty. W umówionym dniu rodzina w komplecie, mq2
i 2ona z zaproszonymi znajomymi albo czlonkowie orkiestry
samotnych serc, zasiadajq w skupieniu przed telewizorami i 5ledzq niewiarygodne ekwilibrystyczne interakcje pomigdzy dorodnE niemieck4 albo wypier5nq skandynawsk4 Wenus (lub ich
wielokrotnoiciami), a znakomicie na tg okoliczno6ó uzbrojonymi adonisami. W ró2owiutkim pólmroku ekranu wzmiankowani bohaterowie dokonuj4 na oczach spragnionych wra2ei
widzów heroicznych wyczynów, nawet w najbardziej skomplikowanym polo2eniu.
Pewnego razu dwóch podstarzalych wieÉniaków po calodniowym zbieraniu oliwek wstqpilo do baru, gdzie akurat
puszczano film opisanegt.. wyíej rodzaju. ,,Nie wiedzialem,
2e mo2na im robii takie rzeczy" - rzekl jeden do drugiego.
,,A ja nie wiedzialem, 2e one mog4 z nami wyprawiaó takie
rzeczy!" - odparl tamten. I obaj westchngli: ,,Teraz i tak za
póino na próby..." Zamówili flaszkg koniaku i poczgli w nim
topii swój 2al.
57
Obsesie
Siesta
Sjestajest bez w4tpienia najwigkszq poéród hiszpariskichobsesji.Dwugodzinna drzemka poobiednia od godziny trzeciej
do pi4tej po poludniu jest rzeczE6wigtq- do tego stopnia, 2e
kto wówczas jej nie odbywa, na pewno jest chory.
Gry hazardowe
Hazard to jedna z glównych pasji Hiszpanów. Najwigksza
loteria, oglaszana rokrocznie na dziel 22 grudnia, zwie sig
,,El Gordo", czyli ,,Grubasek".Uchodzi ona za najwigksz4
loterig éwiata. Glówna wygrana wlmosi 300 000 000 peset
(okolo 8 milionów zlotych). Cenajednego losu to 30 000peset
(ok. 800 zl),pojedynczy klienci wykupuj4 wigc jednq dziesiEt4
losu, po czym organizuj4sig w grupy, które wykupuj4 resztg.
Losowaniejest wydarzeniem na skalg ogólnonarodow4miliony éledzEz zapartym tchemna ekranachtelewizorów, iak
dzieci-sieroty ze szkoly San Ildefonso w sztafetowym ustawieniu wybieraj4 kulki z obracaj4cychsigolbrzymich koszy do
gry w bingo i recytujq wylosowane numery jakby nucqc psalmy w modlitewnym uniesieniu. .,El Gordo", którego tradycja
siggabez mala dwustu lat, stanowi przedmiot kuitu nieomal
religijnego, swE intensywnoéci4dorównuj4cegopasterce.
Macho
Wieéi niesie, 2e hiszpariski.mgiczyzna od najdawniejszych
czasówprzysposabianybyl nie do zapewnienia sobiew Zyciu
osobistego szczgécia,lecz do tego, by stal sig prawdziwym
(czyli mgskim)mgíczyzn4.Co jednak bylo dobre w przeszlo5ci,
zanikalo w miarg uplywu czasu i rozmydlania sig definicji
,,prawdziwego mgiczyzny". Resztydopelnily feministki, które polo2ywszy lape, czyli mocn4 damskq r4czkg,na telewizyjnych reklamach,szybko zepchngly owych mgskich mglczyzn
5ó
napozygezmywaczy naczyi, prasowaczyspodni (jako elementu damskiejgarderoby) i, przewijaczy dziecigcychpieluszek.
Tym Hiszpanom,którzy nadal podejmuj4wysilek w celu
stania sig macho,sogolog JoséVincent Marqués dedykuje slowa: ,,JeélipotrzebujeszmiloÉci i posluszerlstwa,spraw sobie
psa. Je6lilubisz miei zawsze racjg, zakup sobie papugg. Je5li
zaÉszttkaszargumentów, a mieszkaszw mieszkanku na parterze,spraw sobiemula".
Macho-izmto nie obsesjaHiszpanów. To obsesjacudzoziemców na punkcie hiszpariskichmgíczyzn.
Organiz acja íycia codziennego
YVy'1dtmyod stwierdzenia, 2e 2ycie codzienne w Hiszpanii
z ll.alttry rzeczy nie mo2ebyózorganizowane.
je5li pociqg przyledzie wedlug rozkladu, nale2y to przy14é
z milym zdziwieniem i potraktowai jako prezent od losu. To
samo tyczy sig sytuacji, gdy hydraulik dotrzyma terminu.
Z cudem graniczyprzf gcieprzez automat telefonicznywrzuconych monet za pierwszym podej6ciem,a je5li ju2 w ogóle
komué uda sig dodzwonii pod 24dany nurner/ oznaczato, 2e
nagleprzeniesionyw cudown4 kraing baSni.
sz.czgí;livmeczostal
Czasem jednak to i owo dziala w Hiszpanii w sposób
bardziej przewidywalny; wówczas jednak trudno oczekiwaó
rvspólpracy ze strony obywateli. Osobliwie dotyczy to
systemuwywozu Smieci.
rNyw6z émieci
W hiszpañskich miastach i wioskach dzíala z reguly (i rzeczywi6ciedziala)nastgpujEcysystem wlrwozu nieczysto6ci:po
Smiecizgromadzonew okreélonychmiejscachna rogach ulic
zjawiajE sig,zazwyczaj wieczomq por4, émieciarzedzialajEcry
z ramienia lokalnego samorz4du.S4 uzbrojeni w najnowszej
generacjispecjalnemlynki na kólkach do rozdrabniania od-
59
padków, które z wielkim iazgotem, stawiaj4c na nogi cal4
okolicg, w okamgnieniu mia2d2E na papkg ka2dy Smietek.
Po zakoñczeniu tej akcji zamiatacze ulic zamiatajE, po czym
dodatkowo jeszcze zmywajq ulice w swoim rewirze. Dzigki
temu jego mieszkaricy wstanq do nowego dnia jak najdoslowniej z czv st4 kart4.
Temu perfekcyjnemu systemowi idzie jednak pod wlos
kontrsystem: kompletna dezynwoltura Hiszpanów w obchodzeniu sig ze 6mieciami i odpadami. Wywalajq oni wszelkie
nieczystoici gdziekolwiek i kiedykolwiek im sig podoba; pozbywszy sig ich uznaj4,2e reszta to ju2 nie ich interes.
Na wsiach przyklad w tym wzglgdzie idzie nawet z góry.
Podró2ujqc po kraju nie sposób, nawet mimowolnie, nie zaczepiaó oczu o porozrzucane przez wíatr wzdlu| autostrad
i wiejskich dróg jaskrawe, szaÍe i bure plastykowe opakowania, porwane i zbrudzone reklamówki. Nie sposób przeoczyé
,,spontanicznie" tworzonych zlomowisk, pelnych starych kuchenek gazowych, pordzewialych lodówek, poskrgcanych
dziecigcych wózków, zlomu samochodowego, popsutych maszyn parowych, nieprzeliczonych potrzaskanych telewizorów,
starych pras do oliwy, podziurawionych zbiomików na wodg,
popalonych kas pancernych, sztucznych szczgk i wszelkiego
innego, nie ulegajqcego biodegradacji, 6miecia.
Poczta
jeszcze
Pocztajest
jednqhiszpafskEinstytucjq,któramoglaby
dziala(.znaczniesprawniej, gdyby obywatelechoCodrobing sig
do tego przyczyniali. Szkopul w tym, 2e pisanie listów nigdy
nie bylo specjalniewa2n4 czg5ci4hiszpariskiejobyczajowo6ci;
rozmaite zaé firmy, instytucje czy sklepy dopiero teraz zaczynajqzadomawiai sig na dobre w pocztowym obiegu.
Z punktu widzenia listonosza glówny problem przy roznoszeniu listów na terenachwiejskich stanowi brak skrzynek
pocztowych.Ludzie po prostu otrzymuj4 pocztetak rzadko,
2e list, jeéli ju2 sig trafi, wrzuca sig im pod drzwi, albo zwy-
60
czajnieprzez okno. W tym ostatnimprzypadku zdatza sig,2e
koperta pojedziepo Sliskiejposadzcewprost pod mebel,i spocznietam po wsze czasy.Jeili listonoszcierpi danegodnia na
ból korzonków, a traf chce, 2e okno iest akurat zamkniqte,
pocztadojdzie do adresatakiedy indziej. Je2elikomu5 bardzo
zale2y na regularnym otrzymylvaniu wszystkich rachunków,
to musi zarezerwaw aósobie skrytkg poste restnnte na Pobliskiej
poczcie.
O6wiata i szkolnictwo
Hiszpariskie szkolnictwo ogólnoksztalcEce jest pod wzglgdem systemu organizacyjnego bardzo podobne do francuskiego z jego lycées, z t4 ró2nic4, 2e podczas gdy we
francuskiej szkole uczeñ dostaje ka2dorazowo ostr4 burg za
spóZnienia albo za nieodrobienie olbrzymich iloéci prac domowych, jakimi co dzieñ zostaje zaladowany jego biedny
tornister, w szkole hiszpariskiej dziecko spóZniaj4c sig na
lekcje (co jest tam normq) i tak ma jeszcze du24szansq zjawió
sig w klasie przed nauczycielem.
Telewizja hiszparlska wyemitowala kiedyé dokument na
temat rodzimego systemu szkolnego; w programie zapytano
pewnego dwunastoletniego ucznia o przebieg jego przecigtnego dnia w szkole i szkoln4 dyscypling. Chlopiec zacz4l
tak: ,,Przewa2nie docieram do szkoly migdzy dziewi4tq
a wpót do dziesi4tej..." Dziennikarz w ogóle nie zareagowal
- tak powszechna i oczywista to praktyka.
Hiszpañskie dzieci idq do przedszkola w wieku pigciu
lat, a naukg w szkole powszechnej zaczynajEjako szeéciolatki. Ostatniq, ósm4 klasg koriczq jako czternastolatkowie
i w zale2noéci od talentu wkraczajq albo na drogg szkolenia zawodowego (formación profesional), albo teL do ,,instytutu", odpowiednika szkoly 6redniej, gdzie zdobywajq
tytul selectiaidad- ekwiwalent éwiadectwa dojrzalo5ci, by
podq2yó nastgpnie ku której6 ze slawnych uczelni wyzszych.
61
hiszpariskichuniwersytetów mirem najszacow_
. .Spo5ród
cieszy
sig ten w Salamance- taki hiÁzpariski
1i.ejs¡eqo
pffgra czy Cambridge.przeciw tej opinii gor4coproiestujq
lud,ziezwi4zaniz innymi uniwersytetáml-I w iránadzie na
przyklad, w Kordowie, Sewilli czy Barcelonie.Najbardziej
jednak liczq sig w Hiszpanii nie wzajemne animozjena tym
tle, lecz sam dyplom wylszej uczelni.
Rz4d i biurokracja
Rzad
General Franco, kiedy LyI, usilnie staral sig trzymai naród
hiszparlski pod kontrol4,lecz w przeciwieristwie do tego, co
udalo-sigkrólowej Wiktorii w stosunku do Anglików, zrriei.,ie
nie udalo mu sigstgpiihiszpariskiegopoczuciihumor.r; idolal
ich tylko nieco unieszczg6liwii na iaty szereglat. W dniu jego
Smierci wszystkie stateczneprawicowe g{zety w stoiskaóh
z pra14 zastqpiono natychmiast playboyem,a stroje pla2owe
ograniczyly sig do konwencji topless.
W latach 1,982-1996rz4dy sprawowala HiszpariskaSocja_
listyczna Partia Pracy (PSOE)Felipe Gonzáleza.To, co jej Ái9
udalo, wyborcy popierali przy okizjikolejnych wyborów,'a tó
co partaczyla- rozbawialo wszystkich do iozpuku.
Zaczglo sig od éledztwa w sprawie nielegalnych szwad._
ronów Smierci- pigciu generalów poszlo zakratiiwraz zby_
lym ministrem spraw wewnet znych,za blgdy w prowadzeniu
akcji antyterrorystycznel.
Potem w ,,pace" znalazlsig szef Guardia Cívil (najwyLszy
rangq policjant w kraju), paru jego podwladnych, .,á i'pu.i
ministrów - za artystyczn4serig blyskotliwyéh przekrgiów.
utLóI." grupa skrupularnych ksiggowych Uáaa¡aia.,puátosc
wielkiego upadlego banku odkryla, Le jego prezes zd4izyl
w ciqgu szeScioletniejkadencji wyssaCz niego _ bagatetai_
62
czternaéciemiliardów peset- za pomocq przemyéinejsieci
sterowanychze Szwajcar1i spólek.
Nic dziwnego,2e w marcu 1996wybory wygral glówny
prawicowy rywal Gonzáleza- niejaki JoséMaria Aznar,byly
inspektor podatkowy i jego Partia Ludowa (Partido Popular,
PP). Kraj, oszolomiony korupcj4, przycupnql, by odsapn4C.
Nie na dlugo. Po sze5ciumiesi4cachznów pojawila sig afera.
fednego z prawicowych ministrów oskar2onoo wigksze krgtactwo i media rozdmuchaly sprawe do rozmiarów opery
mydlanej,tak by zadowoliéka2dego.
Od tamtej pory Aznarowi - przypominajqcemuChaplina
czlowieczkowi, który ma olbrzymie trudno6ci ze zdobyciem
sig na u5miech,udawalo sig z powodzeniem prowadzió sprawy paistwa przy braku poczucia jakiejkolwiek przyjemno5ci
z podejmowanych dzialari. System demokratyczny ugruntowal sig silnie i - mimo cienia, jaki rzucajq na ogólny obraz
separatyíci baskijscy - Hiszpania zaznaczylasw4 obecnoéó
w czolówcekrajów Swiata,weszla do Unii Europejskiej,znacznie podwyiszyla przecigtny dochód na glowg i dopilnowala,
by wszystkie jej wigksze miasta zostaly zaszczyconeobecnoéci4 restauracji McDonald's i Pizza Hut oraz sklepów firmy
Benetton.
Afery korupcyjne znikly z czolówek gazet.Przecigtnizjadacze chleba,wpasowuj4cy sig solidnie w styl 2ycia typowy
dla klasy Sredniej,bardziej sigdzisiaj troszczqo wybór gatunku
tapasna obiad niZ o oddzialywanie rz4dowej polityki na ich
skromne osoby.
PP ma obecnie zaledwie 156 poslów w 3S0-osobowym
parlamenciei bez poparcia 16 poslów kataloriskichnie mo2e
utrzymaé sig przy wladzy. Prezydent Katalonii, Jordy Pujol,
domagasig wspóldecydowaniao podatkachi du2o wigkszego
wplywu na wszystko. To z kolei doprowadza rzEd bylego
inspektora podatkowego na skraj przepaéci,ilekroó przymierza sig do jakichkolwiek reform.
63
Biurokracja
2yé w lHiszpanii i nigdy nie zwrócii sig oficjalnie do wladz
któregoé tam szczebla o udzielenie formalnej zgody na zalatwienie jakiejé sprawy graniczy z niemo2liwo5ciE. Obywatele
skladajq wigc petycje: o pozwolenie na kontynuowanie 2ycia
po swych narodzinach, o pozwolenie na pozostanie w ojczystym kraju po powrocie z zagranicy, o zezwolenie na zaio2enie
firmy, o dopuszczenie do egzaminu na prawo jazdy, o zezwolenie na postawienie / wyburzenie domu, o mo2liwoéi pochowania wlasnych zwlok we wzglgdnie komfortowym miejscu.
Na zalatwienie upragnionych dokumentów trzeba zarezerwowaó sobie kilka tygodni, a nierzadko i miesigcy; za skarby
Swiata nie uniknie sig te2 nieodl4cznych kolejek.
Najpierw trzeba stan4i w ogonku po specjalny formularz
podaniowy. Wypelniwszy w nim wszystkie, nie tycz4ce sig
zasadniczej sprawy, rubryki nale2y stan4i w kolejnym ogonku
celem wrgczenia go odpowiedniemu urzgdnikowi. Odpowiedni urzgdnik pouczy petenta, 2e podanie nie mo2e byó
przylgte bez jednoczesnego zlo2enia dwóch lub trzech zal4czników, których formularze moZna otrzymaó w stosownych
wydzialach urzgdu, tam czekajq petenta kolejne przeprawy
kolejkowe. Stosowne wydzialy urzgdu bgd4 sig znajdowaó w budynkach rozsianych w rozmaitych czg5ciach miasta, a niekiedy
- w ogóle w innym mieécie.
Kiedy juZ uda sig t4 drogE zdobyé wszystkie niezbgdne
formularze i uzyskai na ich podstawie upragnione zezwolenie,
na tym etapie procedury petent zostanie poinformowany, 2e
nie ma ono mocy formalnoprawnej bez pieczgci jefe (naczelnika) innego jeszczewydzialu. W razie wyra2enia przez siebie
w4tpliwoéci petent zostanie poinformowany, Le przepisy w
interesujqcej go materii ulegly niedawno zmianie za sprawE
instrukcji z Brukseli. To oznacza, 2e trzeba zacz4ó caly urzgdowy kolowrót od pocz4tku.
Wéród hiszparlskich urzgdów nie znajd4 sig nawet dwa
takie, które funkcjonowalyby w równoleglych godzinach, mi-
64
mo 2e wszystkiezamykanesq w godzinachpopoludnior+,ych.
Rozpoczynaj4c
zatem sw4 2mudnEwyprawe po papierkowe
zlote runo petent musi uzbroié sig w kompletn4 listg dat
wszystkich 6wiqt paristwowych i koécielnychobchodzonych
w skali krajowej i lokalnej, okresów wakacyjnych i urlopowych, urodzin burmistrza i rocznic élubu radnych. Wskazane
byloby tei zaopatrzeniesig w szczególoweiniormacje co do
rytualu popijania kawy przez urzgdników ni2szego szczebla.
Jednakprzemy5lniHiszpanie,dawno ju2 odkrywszy opisanepulapki biurokratycznych procedur, uzbroili sig w instytucjg obronnq zwar.q gestoría.Nazwa jej pochodzi od slowa
gestor, oznaczaj4cegokierownika, administratora, przedstawiciela, pelnomocnika, rzecznika,agenta.Gestorlato najwlaéciwszy adres,pod który powinien trafié zrozpaczonyi doprowadzony na skraj oblgdu petent.
Gestorzyto Swietnieoplacani ,,chlopcyod czarnejroboty,',
wyduszaj4cy od kandydata na petenta krwawicg za uslugi
polegaj4cena zdobywaniu wszystkich papierów, niezbgdnych
do uzyskania upragnionego zezwolenia,a nawet - zezwolenia samego(majqcegomoc prawnq, z podpisem i pieczgci4
stosownegopryncypala).
Istot4 tajemnicy skuteczno5cidzialarl gestoróutsq ich powiqzania rodzirure z kierownikami odpowiednich wydzialów
odpowiednich urzgdów oraz codzienne, wspólne popijanie
kawy z tymi2 kierownikami . Poszukiwany przez petentagestor
czgstokroi jest osi4galnywylqcznie w godzinachpopoludniowych, gdy2 przed poludniem urzgdujejako...szef odpowiedniegowydzialu w urzgdzie.
b5
PrzedsigbiorczoSó
Przystgpuj4cdo negocjagiz jakimkolwiek hiszpariskimprzedsigbiorstwemczy firm4trzeba uzbroii sigw nieziemskqcierpliwoS( jak równie2 w wiedzg na temat sposobów ich funkcionowania.
Personelkierowniczy
Pracownicy wy2szego szczebla kierowniczego rekrutujq sig
z reguly spoéród synów, bratanków lub siostrzeñców naczelnych dyrektorów przedsigbiorstw lub te2 spoéród zigciów
prezesów zarz4du spólek. Przedstawiciel kadry kierowniczej
nigdy nie zyska powaíania wypytujqc podwladnych, czy
Tesztq kogokolwiek, o zdanie w takiej czy innej sprawie bgdzie to zawsze poczytane za oznakg jego slabo5ci i pozbawi
jego podwladnych poczucia bezpieczeristwa. Szef musi umiei
podejmowai decyzje samodzielnie, za co zresztE otrzymuje
odpowiednio sowite wynagrodzenie.
W du2ych przedsigbiorstwach nie jest w zwyczaju, by
naczelnicy poszczególnych wydzialów zbyt czgsto zc sobE
rozmawiali; to samo dotyczy wszystkich pracowników - po
prostu maj4 pozostaó skoncentrowani na swych wlasnych
obowiqzkach. Wyklucza to, oczywiécie, mo2liwo5i wytworzenia sig ducha pracy zespolowej (zjawisko to jest zreszt4
nieznane w Hiszpanii w ogóle), zapewnia za to doskonal4
wza¡'emn4 izolacjg pracowników i minimalizuje wiedzg na
temat bie2qcych dzialari kolegi urzgdu jqcego przy sqsiednim
biurku. Dochodzimy tutaj do sedna tajemnicy niejednokrotnie
pigcioletniej zwloki w odpispvaniu na listy przez hiszpariskie
instytucje.
Pracownicy przyjmu¡q krytykg, upomnienia czy nagany
wylqcznie ze strony najwy2szych zwierzchników, a w ogóle
to s4 nieomylni i juZ. Nie obwinia sig najbli2szych wspólpracowników za blgdy i niedociqgnig cia, lecz zwyczalow o zrzuca
sig je na inny pion, gdzie sprawa - jako niemo2liwa do
66
rozstrzygniecia - wgdruje na pó1k9, by pozostai tam iuZ
na zawsze.
W funkcjonowaniu hiszpariskich firm i przedsigbiorstw
o wiele wigkszE rolg ni2 inteligencja czy inne zalety osobiste
zatrudnionych w nich osób odgrywai4z zasady dlugoletnie
przyjalnei sprawdzonalojalnoSi.Walory towarzyskieceni sig
wyLej nii 2ylk9 do interesów. Chcqc dostaCprace w firmie
nale2yprzede wszystkim byi zabawnym i czaruj4cymw konwersaciachprzy kawce.
Hiszpanie na ogól nie przejawiajq specjalnychambicji
w dziedzinie przedsigbiorczoéci.Idea sukcesu zawodoweSo
iest im w zasadzieobca:celem ich zawodowej dzialalno5cijest
zdobyótyle forsy, by móc Przestaópracowad.Wymachiwanie
przed pracownikiem firmy marchewkq awansu, lepszych zarobków i ogólnie wyLszegostandardu 2ycia celemzachecenia
go do przeprowadzki w inne miejsce i objgcia tam nowej
posady, rzadko przynosi dobry rezultat.
Ksiggowo6di banki
Zadna szanujEca sig hiszparlska firma nie bqdzie prowadzii
swego konta w jednym tylko banku - zbyt wiele niepowolanych osób zaczgloby w6cibiaó nos w iej interesy. Popularna
np. w Wielkiej Brytanii idea lojalnego trzymania sig jednego
banku, czy wreczjednego konkretnego oddzialu - powiedzmy - Lloyda czy Barclaya bylaby w Hiszpanii koncepcj4
ksig2ycow4. Tam, jak powiedzieli5my, unika sig wrzucania
wszystkich grzybków do jednego barszczlt, tak 2e nawet ksiggowi nie wiedzE, co sig dzieje.
Hiszpariskie systemy ksiggowoSci sE zaprojektowane
w taki sposób, aby utajnid wszystkie transakcje przed wszystkimi, a zwlaszcza przed czlonkami rady nadzorczej i udzialowcami.
67
Zebrania
W hiszpariskich przedsigbiorstwach zebrai gremiów kierowniczych z zasady sig nie zwoluie, bo i tak nikt by nie przvszedl.
W spólkach czy korporacjach zarzqdzanych wspólnie á obcokrajowcami (zajmujEcych sig np. migdzynarodowq wymianE
towarów) zebrania sq aby zrobié przyjemnoéó zagrani_
cznym kolegom albo klientom; na takim zebraniu po;awi sig
ten i ów, pod warunkiem jednak, Le w menu spotkania prze_
widziano kawg. Uczestnicy tej farsy nie bgdq
lednak zawiacaé
sobie glowy sluchaniem wystqpieñ czy dyskusji, gdy2 d ecyzjei
tak podejmuje osobi5cie dyrektor naczelny.
Konkurencja
Mówi4c o poszczególnych konkurentach, lecz tak2e o klientach, kolegach czy partnerach w interesach, hiszpañski buslnessmanposluguje sig niezmiennie nastgpujqcymi czterema
epitetami-kluczami:
7. aaliente - osobnik nie wahajEcy sig przed podjgciem ry_
zykownych decyzji, zostawi cig z rgk4 w nocniku;
2. bueno- mqdrala, ale uczciwy;
3. inteligente - spolegliwy, Le a2 przyprawia o mdloéci,
potrafi w nieskoriczono6i cytowaó jakieé absurdalne
statystyki;
4. listo - szczwana bestia, tylko glupi mu zaufa.
mo2liwo6ó zakupu 2ywnoéci dla calej rodziny na najbli2szr'
tydziefr.
Pytlowanie mo2e równie2przybraé formg tertulii; slowo to
oznacza teoretycznie ,,sPotkanie towarzyskie w gronie znajomych", faktycznie zaé - debatg, zwolywan4 z reguly w kawiarni przez Btorro intelektualistów,którzy uparli sig, by cale
otoczenie sig dowiedzialo, co im wla5nie leglo na w4trobie
W ferworze owych sporów tertulia Przeradza sig w bezladny
sejmik porzqdnie ju2 wstawionych subtelnych intelektualistów, wywalaj4cych sobie wzajem z rykiem prawdg w oczy
w absolutnei nieSwiadomoéci,2e nikt nawet nie próbuje zwrócii najmniejszej choCbyuwagi na to, co mówi4. Podobnie jak w
madryckim parlamencie.
Telefon komórkowy dostarczyl nowoczesnemu Hiszpanowi wymarzonego narzgdzia nieustanneSo porozumiewania
sig. W sytuacji gdy 69% gospodarstw domowych nie stai
i otrzymyieszcze na zakup komputera, potrzebq wysylania
wania wieéci poczt4 elektronicznq albo zalapywania sig na
najnowsze informacje i pogl4dy za po5rednictwem internetu,
zgrabnie,,przezwycig2ono" dzigki wysypowi kawiarenek in-
Hiszpanie.to naród nieprawdopodobnie gadatliwy. Oddajq sig
ocio o kazde porze dnia i nocy - na samym érodku
:wgmu
jezdni,bez zwa2ania na drogowe zamieszanie, jakiégo stajq sig
przyczyn4, albo przy stoisku nabialowym w supermarkecie,
gdzie skutecznie blokuj4 cale¡rzeszy zabieganych 2on i matek
ternetowych.
Hiszoaiskie kawiarnie internetowe ró2niq sig od swoich
odpowiédników z pólnocnei Europy. Wchodzqcego do takiei
kawiarni zdziwi widok kilkunastu wl4czonych komputerów
i ledwie kilku siedz4cych przy nich osób, gdy tymczasem w rogu pomieszczenia bgdzie sig klgbil tlumek ludzi poszturchuj4cych sig i spychaj4cych sig nawzajem z drogi, spragnionych
widoku pojawiajqcego sig na ekranie. Internetowe linie pogawgdkowe (,,czaty") sq dla nich glównym magnesem, a Porozumiewanie sig z krajami Ameryki Poludniowej jest Zródlem
wielkiego podniecenia. Chocia2 gawqdzenie z mieszkai4cym
w Wenezueli dalekim krewnym powinno byó rozmowq osobist4, to siedz4cy obok cybermaníak, grajEcy w bingo albo
komponuj4cy sobie ,,maila", zawsze wl4czy sig w to plotkowanie, i iu2 po chwili wszyscy z1romadzeni w kawiarence
zgromadz4sig przy tym jednym komputerze, przegaduiqc sig
68
69
Rozmowy, plotki, inwektywy
wzaiemniew udzielaniudobrychrad albo wtrqcaniuod siebie
slówka, kierowanegodo krewnego w Bogocieczy Montevideo.
Intemetowatertuliama sie doskonale!
Inwektywy
Hiszpan zawsze dlu2sz4 chwilg rozwaia, czy warto sig zdenerwowaó; je5li podejmie decyzjg pozytywnE, to nie bgdzie ju2
odwrotu. Na pierwszy ogieri ,,poleci" wyra2enie: ,,Hijo de
puta!!" (skurwy- , sukinsynu, mo2liwe s4 tei odcienie zâczeniowe: pomiocie wywloki, kopciusze nasienie itp.), które rozsierdzony Hiszpan wykrzyczy z cal4 furiq ku adresatowi-prowokatorowi (istocie ludzkiej, zw ier zgcej, ro5linnej, zw iqzkowi mineralnemu etc.), po czym nast4pi miotanie wiqzanki
wszelkich dajqcych sig wyobrazió inwektyw.
Poéród tych ostatnich w statystykach czgstotliwo5ci uZycia
na czolo wybijajq sig zdecydowanie ,,coño" (okre5lona czg5ó
kobiecej anatomii) i ,,joder" (wyra2enie slangowe oznaczajqce
zbli2enie seksualne); ze wzglgdu na sw4 powszechnoéC nie
robiq one ju2 na nikim 2adnego wra2enia. Bardzo zle wra2enie
robi natomiast sugerowanie, 2e komu5 mo2e brakowaC pi4tej
klepki, za pomocq wyra2eñ:,,maleducado" (niewychowany,
prostak, gbur),,,imbécil" (niedorozwinigty, matol) czy te2 z uLyciem lagodniejszego, ale wywoluj4cego równie piorunujqcy
efekt slówka,,tonto" (gluptasek).
Hiszparñskitemat tabu
Tylko nieliczni nie-Hiszpaniezdaj4sobiesprawgz faktu,2e obraz hiszparlskiegocharakterunarodowego,w którym na czolo
mialy wybijaC sig narodowa duma, postawy nacjonalistyczne
i ksenofobia,jest owocem wplywu propagandowej machiny
re2imu Franco, która w ciqgu 36 lat panowania generala
(1939-75)wyciskala niezwykle silne pigtno na Swiatowych
érodkachmasowegoprzekazu.Dzisigszy przecigtny Hiszpan
bgdzie tylko wzruszal ramionami w odruchu swoistej konsternacjiilekroi u5wiadomi sobie,2e taki wla5nie imagestal sig
70
ju2 integralnym elementemskarbnicyodwiecznejmqdroki ro
dzaju ludzkiego.
Wzruszanieramionamiw odruchu konstemaciito zreszt4
istotny wyró2nik charakteru tej nacji, który zadomowil sig
po5ród Hiszpanów za sPrawq tzw. ,,pokolenia skonstemo'
wanych". Okre5lenieto odnosi sigdo generacjiobecnychszeSCdziesiecio-,siedemdziesigciolatków- ludzí, któtzy w okresie
wojny domowej lat 1936-39byli dzieémi i ktÓrzy próbowali
odnaleZi sig w gwaltownie zmieniajqcychsig kolejach losu:
od kataklizmu walk i obustronnych iatek, PoPrzez faszyzm,
po monarchigi parlamentarn4demokracjg'
Pokolenie nastepneszybko przystosowalo sig co prawda
do warunków wielkiei liberalizacji2ycia,jakie nastqpily po
SmierciFranco,jednak w Hiszpanii do dziS2yje dostatecznie
wielu ludzi, którzy zbyt dobrze pamigtai4,jak podczaswojny
zachowywali sig ich sqsiedzi,krewni, a nawet czlonkowie
najbli2szejrodziny. Mlodsi obywateles4 calkowiciewolni od
tegozapieklegogniewu i goryczy.
Wojna domowa pozostajew Hiszpanii tematemtabu. Poruszaniego nikomu nieprzysporzy szczgíciani rado5ci.
O autorze
Drew Launay odwiedzil Hiszpanig po raz pierwszy w íyciu
w roku 1969.Wówczasw Zadensposóbnie potrafil zrozumiei
ani samego kraju, ani jego mieszkariców.Wrócil tam w roku
1,972-by zrozumiei jeszczemniej.
Przelom nast4pil w roku 1975,kiedypo5lubil Andaluzyjkg
- osóbkgpelnq pasji, tupi4cq nó2kami i zwariowan4 jak sombrero.Nasz Autor mial wówczasdo wyboru: zrozumieóHiszpanig i Hiszpanów, albo - zgin4ó.
Urodzony w Londynie Launay jest z pochodzeniaFrancuzem, nauki pobieral w szkolach angielskich i czg6ciowofrancuskich.Obecniemieszkaw Hiszpanii, posluguje sig swobodnie trzema jgzykami i jest typem Europejczykaz prawdziwego
zdarzenia(tj. takiego,któremu nie sprawia najmniejszychtrudno6ci przestawienie sig z ruchu prawostronnego na lewostronny i odwrotnie).
Drew Launayjest autoremszeregusztuk teatralnych,wielu
audycji dla BBC na temat Hiszpanii i ponad tuzina powieéci,
opublikowanych pod ró2nymi pseudonimami w Danii, Niemczech, Wloszech, Portugalii, Polsce i b. Czechoslowacji.
Wakacjespgdzaw Rickmansworth.
Obecniemieszkaw miejscowo6ciNerja (na wschód od Malagi), korzystaj4cz uroków dlugich sjest podczas nielicznych
,,pustych" dni dziei4cychoficjalneéwigta.|ego ulubione Swigto
to dzieri 16 czerwca,kiedy to statuetkaMatki Boskiejwyplywa
na statku spacerowymw morze, aby poblogoslawióryby, zaí
przez miastoprzechodziparadaw olbrzymi4 sardynk4z papier
machéosadzon4na karawanie,za któr4 postgpujeorkiestradqta
graj4camarszapogrzebowegoi 2alobnicyw czemi.O zachodzie
sloricasardynkgtg prowadzi signa pla2g,gdzie zostajespalona,
podczasgdy inne (prawdziwe) sardynki pieczesig i podaje do
zjedzeniauszczgéliwionymmasom. Launay jest rzecznikiem
stanowiskagloszqcego2e nikomu nie udalo sig okre5lióprzyczyny tegopostgpowania- poza okolicznoéci42estanowi ono
znakomitym pretekstdla urz4dzeniajeszczejednej fiesty.

Poradnik Ksenofoba - Hiszpanie - Niebieski

Transkrypt

Podobne dokumenty

Document 6471

Uwarzam Rze - Nie lekceważcie zagrożenia

pobierz PDF - SIG Combibloc Magazine

pobierz PDF - SIG Combibloc Magazine

pobierz PDF

Biuletyn Kolekcjonera Nr 5/2012

Gierliński, G.

Złota jesień idzie przez pola, Szumi wiatr, Psuje się pogoda. Liście z

hiszpańskiego z Ameryki Łacińskiej

Untitled