PRACE ORYGINALNE

PRACE ORYGINALNE
Dent. Med. Probl. 2006, 43, 2, 222–227
ISSN 1644−387X
© Copyright by Silesian Piasts University of Medicine in Wrocław
and Polish Stomatological Association
ANNA WĘDRYCHOWICZ−WELMAN, ANNA PRYMAS, PAWEŁ LEWANDOWSKI, KRYSPIN URAM
Stan jamy ustnej i stomatologiczne zachowania
prozdrowotne studentów stomatologii
Condition of the Oral Cavity and the Anti−Plaque Behavior
of Dentistry Students
Klinika Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii AM w Poznaniu
Streszczenie
Cel pracy. Ocena stanu jamy ustnej oraz stomatologicznych zachowań prozdrowotnych studentów stomatologii.
Materiał i metody. Badania kliniczne i ankietowe przeprowadzono w styczniu 2005 r. w Klinice Stomatologii Za−
chowawczej i Periodontologii AM w Poznaniu. Objęły one 79 studentów III roku stomatologii, w tym 57 kobiet
i 22 mężczyzn. Badaniem klinicznym oceniono stan zębów za pomocą liczby PUW−z i stan dziąseł wskaźnikiem
Gingival Index (GI). Higienę jamy ustnej określono wskaźnikami Plaque Index (PlI) i Aproximal Plaque Index
(A.P.I.). W celu oceny zachowań prozdrowotnych przeprowadzono anonimowe badanie ankietowe. Kwestiona−
riusz badania zawierał 10 pytań dotyczących postaw i zachowań związanych z higieną jamy ustnej, częstością spo−
żywania słodyczy, stosowaną dotychczas profilaktyką stomatologiczną oraz samoocenę uzębienia.
Wyniki. Średnia liczba PUW−z w grupie badanych studentów wyniosła 10,19, wskaźnik PlI 1,01 a A.P.I. 69%. Śre−
dnia wartość Gingival Index (GI = 0,36) świadczyła o łagodnym zapaleniu dziąseł. Analiza wyników badania an−
kietowego wskazuje na prawidłowe postawy dotyczące higieny jamy ustnej, chociaż nie znalazły one swego po−
twierdzenia w wartościach wskaźników higieny jamy ustnej.
Wnioski. Wyniki badań wskazują na potrzebę poprawy jakości wykonywanych zabiegów higienicznych ze szcze−
gólnym uwzględnieniem przestrzeni międzyzębowych (Dent. Med. Probl. 2006, 43, 2, 222–227).
Słowa kluczowe: higiena jamy ustnej, badania ankietowe.
Abstract
Objectives. The aim of the study was to evaluate the clinical condition of the oral cavity in the group of DDS stu−
dents and to analyze anti−plaque behavior of the students.
Material and Methods. Clinical and questionnaire investigations were carried at the Clinic of Conservative Den−
tistry and Periodontology, University School of Medical Sciences in Poznań. 79 students of the third year DDS we−
re involved (57 women, 22 men) in the study. For the assessment of the teeth and gingiva, we used PUW number
and Gingival Index (GI). We applied Plaque Index (P1I) and Approximal Plaque Index (A.P.I.) for determination
of the oral cavity hygiene. In order of assessment of anti−plaque behavior in the group of third year DDS students,
we performed anonymous questionnaire investigation. The questionnaire contained 10 questions concerning anti−
plaque related behaviors, diet habits, dental prophylaxis and dental self evaluation.
Results. The mean number of PUW was 10.19, P1I index was 1.01 and A.P.I. was 69% in the examined group.
The mean value of Gingival Index (GI) 0.36, indicates mild gingivitis. Questionnaire analysis showed proper be−
havior of DDS students, however the questionnaire results did not reflect those gathered from PUW, GI, P1I, and
A.P.I. analyses.
Conclusions. The results of our investigation revealed the necessity of oral hygiene quality improvement, especial−
ly in the interdental spaces of the mouth. (Dent. Med. Probl. 2006, 43, 2, 222–227)
Key words: oral hygiene, questionnaire.
Zabiegi higieniczne polegające na prawidło−
wym szczotkowaniu zębów, stosowaniu dodatko−
wych środków w celu oczyszczenia powierzchni
stycznych, takich jak: nici i taśmy dentystyczne,
irygatory wodne, wykałaczki czy płukanki są waż−
nym elementem zapobiegania próchnicy zębów
i chorobom przyzębia [1–3]. Model stosowanych
indywidualnie zabiegów jest obecnie wypadkową
223
Stan jamy ustnej i stomatologiczne zachowania prozdrowotne studentów stomatologii
zdobytej w procesie wychowania i edukacji szkol−
nej wiedzy prozdrowotnej oraz powszechnie pro−
wadzonej w mediach kampanii reklamowej środ−
ków przeznaczonych do pielęgnacji jamy ustnej.
W odniesieniu do stomatologii dodatkowym ele−
mentem edukacyjnym w tym zakresie jest profe−
sjonalna wiedza zdobywana podczas zajęć na po−
szczególnych latach studiów. Czy zatem przyszli
dentyści potrafią skutecznie zapobiegać chorobom
jamy ustnej i wykorzystać w odniesieniu do siebie
posiadaną wiedzę w zakresie profilaktyki stomato−
logicznej?
Celem badań była ocena stanu jamy ustnej
oraz stomatologicznych zachowań prozdrowot−
nych studentów stomatologii.
Materiał i metody
Badania kliniczne i ankietowe przeprowadzo−
no w styczniu 2005 r. w Klinice Stomatologii Za−
chowawczej i Periodontologii AM w Poznaniu.
Stanowiły one część programu badawczego doty−
czącego diagnostyki i leczenia wczesnych zmian
próchnicowych na powierzchniach żujących zę−
bów bocznych. Badaniami objęto 79 studentów III
roku stomatologii, w tym 57 kobiet i 22 mężczyzn
(tabela 1).
Stan zębów oceniono za pomocą liczby PUW.
Ubytek próchnicowy (P) rozpoznawano według
wytycznych WHO po stwierdzeniu podczas zgłęb−
nikowania ubytku tkanek twardych zęba z wyra−
źnym nawisem szkliwa czy też wypełnienia czaso−
wego. Dodatkowo, jako próchnicę (P) odnotowy−
wano również wszystkie przypadki, które ze
względu na stan kliniczny wymagały leczenia
techniką PRR II (wypełnienie profilaktyczne obej−
mujące powierzchowne warstwy zębiny). Higienę
jamy ustnej określono: wskaźnikiem Plaque Index
(PlI) według Silnessa i Löe (wartości 0–0,6 – do−
bra higiena jamy ustnej; 0,7–1,8 – średnia higiena
jamy ustnej; 1,9–3,0 – zła higiena jamy ustnej)
oraz Aproximal Plaque Index A.P.I według Lan−
gego (wartości 100–70% – niewłaściwa higiena
jamy ustnej; 70–40% – przeciętna higiena wyma−
gająca poprawy; 39–25% – dobra higiena jamy
ustnej; wartości poniżej 25% – optymalna higiena
jamy ustnej) [cyt. wg 4, 5]. Stan dziąseł oceniono
za pomoca: wskaźnika Gingival Index (GI) we−
dług Löe i Silnessa (wartości 0,1–1,0 – łagodne
zapalenie dziąseł; 1,1–2,0 – umiarkowane zapale−
nie dziąseł; 2,1–3,0 – nasilone zapalenie dziąseł)
[cyt. wg 4].
W celu oceny zachowań prozdrowotnych
przeprowadzono anonimowe badanie ankietowe.
Kwestionariusz badania zawierał 10 pytań doty−
czących postaw i zachowań związanych z higieną
jamy ustnej, częstością spożywania słodyczy, sto−
sowaną dotychczas profilaktyką stomatologiczną
oraz samooceny uzębienia. Dla ocenianych wska−
źników obliczono podstawowe parametry staty−
styczne: średnią arytmetyczną, odchylenie stan−
dardowe i mediany (w pracy przedstawiono śre−
dnie wraz z odchyleniami standardowymi).
Uzyskane dane poddano analizie statystycznej za
pomocą testu t−Studenta, przyjmując poziom istot−
ności p < 0,05. W analizie wyników badania an−
kietowego posłużono się procentowym udziałem
poszczególnych odpowiedzi badanych.
Wyniki i omówienie
Wyniki badań klinicznych dotyczących śre−
dniej wartości liczby PUW i wskaźników higieny
jamy ustnej oraz wskaźnika stanu dziąseł zesta−
wiono w tabelach 1 i 2. Rozkład odpowiedzi na
pytania ankietowe, przedstawiające zachowania
prozdrowotne studentów przedstawiono w tabeli 3
oraz na rycinach 1–6.
Jak wynika z danych zawartych w tabeli 1,
średnia wartość liczby PUW w badanej populacji
wyniosła 10,19 i była większa u mężczyzn (10,73)
niż u kobiet (9,98). Średnia liczba zębów usunię−
tych i wypełnionych była również większa wśród
badanych mężczyzn. Liczba zębów z czynną
Tabela 1. Średnia wartość liczby PUW−z oraz P, U i W u badanych z uwzględnieniem płci
Table 1. Medium values of DMF and D,M,F depending of sex
n
P−z
±SD
U−z
±SD
W−z
±SD
PUW−z
±SD
Kobiety
(Female)
57
3,09*
2,36
0,11
0,36
6,79
4,01
10,05
3,72
Mężczyźni
(Male)
22
2,95
2,46
0,14
0,64
7,64
4,86
10,73
4,39
Razem
(Total)
79
3,05
2,36
0,11
0,45
7,03
4,25
10,19
4,29
*Różnica między kobietami i mężczyznami istotna statystycznie przy p < 0,05
*Statistical significance between women and men at p < 0,05.
A. WĘDRYCHOWSKA et al.
224
Tabela 2. Wyniki badań klinicznych stanu dziąseł i higieny jamy ustnej
Table 2. Results of the clinical investigations of gingival and oral hygiene condition
n
GI
±SD
PLI
±SD
API
%
±SD
Kobiety
(Female)
57
0,345
0,41
0,969
0,29
66,14
17,64
Mężczyźni
(Male)
22
0,413
0,33
1,105
0,26
76,36
20,13
Razem
(Total)
79
0,364
0,26
1,01
0,38
68,99
21,04
*Różnica między kobietami i mężczyznami istotna statystycznie przy p < 0,05
*Statistical significance between women and men at p < 0,05.
Tabela 3. Wyniki badania ankietowego dotyczące wcze−
śniejszych form profilaktyki próchnicy
Table 3. Results of the questionnaire investigation rela−
ting to dental prophylaxis used before
Profilaktyka
fluorkowa
(Fluor prophylaxis)
Uszczelnianie
zębów
(Pit and fiscue sealent)
tak
nie
tak
nie
n
27
52
67
12
%
34
66
85
15
5%
8%
18%
bardzo dobry
very good
dobry
good
zły
poor
nie wiem
I don't know
69%
Ryc. 1. Samoocena uzębienia badanych studentów
Fig. 1. Students self−evaluation of dentition
9%
próchnicą wymagających leczenia wynosiła u ko−
biet 3,09, a u mężczyzn 2,95, a zatem w badanej
grupie studentów stomatologii istnieje potrzeba le−
czenia średnio trzech zębów stałych. Większość
badań epidemiologicznych przedstawia w różnych
grupach wiekowych większą intensywność próch−
nicy wśród kobiet [6–10]. W badaniach własnych
tendencja ta znajduje potwierdzenie jedynie w sto−
sunku do średniej wartości składowej P. Nie wyka−
zano istotnych statystycznie różnic w średnich
wartościach PUW i składowych U i W stanu uzę−
bienia między mężczyznami i kobietami.
Analizując dane z piśmiennictwa dotyczące
uzębienia młodzieży akademickiej, większą war−
tość wskaźnika PUW (11,94) uzyskano w popula−
cji studentów uczelni lubelskich i z Białegostoku
(14,24) wśród studentów AM (7,11). Wyniki wła−
sne są również niższe w odniesieniu do średniej
wynoszącej 12,9 dla studentów z 6 województw
na terenie kraju [cyt. wg 7]. Niewątpliwy wpływ
na wyniki własne miał dobór materiału badawcze−
go. W cytowanych badaniach uczestniczyli stu−
denci różnych uczelni, w badaniach własnych
uwzględniono tylko studentów stomatologii, którzy
podczas 3−letniego okresu kształcenia zapewne wy−
pracowali sobie bardziej skuteczne nawyki profi−
3%
15%
16%
co 3 miesiące
every 3 months
co pół roku
every half a year
raz do roku
once a year
z problemem stomat.
whenever a problem
appears
15%
42%
raz dziennie
once a day
dwa razy dziennie
twice a day
trzy razy dziennie
three times a day
po każdym posiłku
after every meal
39%
61%
Ryc. 2. Wyniki badania ankietowego dotyczące czę−
stości stomatologicznych badań kontrolnych
Fig. 2. Results of the questionnaire investigation rela−
ting to the frequency of dental examination
Ryc. 3. Wyniki badania ankietowego dotyczące czę−
stości szczotkowania zębów
Fig. 3. Results of the questionnaire investigation rela−
ting to the frequency of tooth−brushing
225
Stan jamy ustnej i stomatologiczne zachowania prozdrowotne studentów stomatologii
22%
5%
8%
25%
18%
4%
6%
Elmex
Blend−a−med.
Colgate
Colodent
Aqua Fresh
Signal
różne
various
30%
Ryc. 4. Wyniki badania ankietowego dotyczące rodza−
ju stosowanej pasty do zębów
Fig. 4. Results of the questionnaire investigation rela−
ting to the used dentifrice
19%
4%
4%
5%
9%
32%
19%
40%
Oral B
Blend−a−med.
Colgate
Jordan
Braun
Aqua Fresh
różne
various
Ryc. 5. Wyniki badania ankietowego dotyczące rodza−
ju stosowanej szczotki do zębów
Fig. 5. Results of the questionnaire investigation rela−
ting to the used tooth−brush
laktyczne. Lepsze od przedstawionych przez nas
wyniki uzyskała Czarnecka i Guła [6]. Prowadząc
badania wśród słuchaczy różnych uczelni poznań−
skich, odnotowała u studentów AM średnią war−
tość wskaźnika PUW−Z wynoszącą 9,2 (PUW ca−
łej populacji badanej 8,2), przy czym czynną
próchnicą był dotknięty tylko jeden ząb [6].
W zestawieniu z uzyskanymi badaniami kli−
nicznymi, jak wynika to z ryc. 1, studenci zbyt
optymistycznie oceniali swoje uzębienie. W bada−
niu ankietowym 18% z nich oceniło stan swojego
uzębienia jako „bardzo dobry”, 69% jako „dobry”
a jedynie 8% jako „zły”. Taki brak krytycznej oce−
ny w stosunku do stanu faktycznego znajduje swo−
je potwierdzenie w odniesieniu do różnych grup
wiekowych i socjoekonomicznych w piśmiennic−
twie [4, 12]. Brak realnego odniesienia dziwi rów−
nież w zestawieniu z deklarowaną w badaniu an−
kietowym częstotliwością stomatologicznych wi−
zyt kontrolnych. Jak wynika z ryc. 2, co 3 miesiące
kontroluje swoje zęby 15% ankietowanych, co pół
roku – 61%, a raz do roku – 15%. Jedynie 9% re−
spondentów deklaruje potrzebę badania kontrolne−
go w przypadku wystąpienia potrzeby leczenia
stomatologicznego. Jak wynika z badań innych
autorów, również studenci w Lublinie oraz dorośli
w Wielkiej Brytanii deklarowali podobną często−
tliwość wizyt kontrolnych (co 3 miesiące około
15%, a co 6 miesięcy ponad połowa ankietowa−
nych) [2, 13]. Częstsze niż raz do roku wizyty
kontrolne w przyszłości wpłyną zapewne na od−
powiednie uświadomienie badanym ich potrzeb
stomatologicznych.
Stan zapalny dziąseł oceniony wskaźnikiem
Gingival Index (GI) przedstawia tabela 2. Średnia
wartość GI wyniosła 0,36 i była nieznacznie wy−
ższa u mężczyzn (0,41) aniżeli u kobiet (0,35),
przy czym różnica ta nie była istotna statystycznie.
Uzyskane wartości wskazywałyby na łagodne za−
palenie dziąseł, którego czynnikiem etiologicz−
nym mogła być płytka nazębna. W populacji bada−
nych studentów stomatologii stwierdzono bowiem
niezadowalający stan higieny jamy ustnej. Średnia
wartość wskaźnika płytki nazębnej PlI, wynosząca
dla ogółu badanych 1,01, mieści się w przedziale
%
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
pasta
nici
szczoteczka
i szczoteczka dentystyczne
elektr.
wykałaczki
płukanki
irygator
guma
Ryc. 6. Wyniki badania ankietowego dotyczące środków stosowanych do utrzymania higieny
jamy ustnej
Fig. 6. Results of questionnaire concerning devices used for oral hygiene maintanance
226
0,7–1,8; wskazuje na średnią higienę jamy ustnej,
a w wynoszący prawie 70% międzyzębowy wska−
źnik płytki (API) określa ją jako niewłaściwą lub
przeciętną, wymagającą poprawy higieny prze−
strzeni międzyzębowych. Wartości obu ocenia−
nych wskaźników wskazują na lepszą higienę
u studentek (PlI 0,97, A.P.I. 66%) różnice te jed−
nak nie były istotne statystycznie. Stan dziąseł i hi−
gieny jamy ustnej studentów oceniali także inni
autorzy. Podobne wyniki GI (0,4) uzyskano w Po−
znaniu u studentów różnych uczelni, jednak przy
mniejszych wartościach PlI (0,4) [6]. Autorzy
z Warszawy, posługując się bardzo szczegółowym
procentowym wskaźnikiem płytki nazębnej po jej
wybarwieniu, ocenili stan higieny jamy ustnej stu−
dentów stomatologii jako niewłaściwy [3]. Naj−
wyższy, wynoszący prawie 70%, odsetek po−
wierzchni ze złogami nazębnymi uzyskali wśród
słuchaczy III roku, z tendencją do obniżenia się na
V roku do wartości 40%.
Z wyników badania ankietowego przedsta−
wionego na ryc. 3 wynika, że znacząca większość
studentów szczotkuje zęby z prawidłową częstotli−
wością, 42% dwa razy dziennie, 39% trzy razy,
a 16% po każdym posiłku. Do utrzymania prawi−
dłowej higieny jamy ustnej ankietowani najczę−
ściej używali pasty i szczotki do zębów (83%), ale
wielu spośród nich stosuje również szczotki elek−
tryczne (28%), płukanki (47%), nici dentystyczne
(75%) oraz wykałaczki (12%). Najczęściej, jak
wynika z ryc. 4 i 5 studenci sięgają po szczotecz−
kę firmy Oral B oraz pastę do zębów Elmex. Ile−
wicz et al. wykazali, że dorośli Polacy najchętniej
szczotkowali zęby pastą Blendamed (48%), pod−
czas gdy Brytyjczycy wybierali pastę Colgate
(44%). Wybór marki podstawowych środków do
higieny jamy ustnej jest związany nie tylko z wie−
dzą jaką ankietowani mają na temat ich składu i ja−
kości, ale przede wszystkim z podatnością na po−
wszechnie prowadzone kampanie reklamowe, za−
równo w prasie, jak i innych mediach. Wyniki
badań własnych dotyczące zachowań prozdrowot−
nych są podobne do przedstawionych przez innych
autorów [1–3].
Na podkreślenie zasługuje jednak wysoki od−
setek młodzieży deklarujący stosowanie nici sto−
matologicznych (75%), co w przyszłości zapewne
znacząco wpłynie na stan uzębienia przyszłych
stomatologów. Z badań Bachanek et al. wynika, że
istnieje związek między częstością stosowania ni−
ci dentystycznych, a liczbą powierzchni zębów
dotkniętych próchnicą. Autorzy ci stwierdzili wy−
stępowanie mniejszej liczby ubytków próchnico−
wych u kobiet deklarujących codzienne używanie
A. WĘDRYCHOWSKA et al.
nici dentystycznej oraz regularnie kontrolujących
raz w roku stan swojego uzębienia. W badaniach
Opalko et al. [14] również przedstawiono pozy−
tywny wpływ zabiegu codziennego stosowania ni−
ci na zmniejszenie płytki nazębnej, a w przypadku
stosowania nici fluoryzowanej zwiększenie zawar−
tości tego pierwiastka w szkliwie.
Jak wynika z ryc. 6, ponad 60% badanych sto−
sowało bezcukrową gumę do żucia jako dodatko−
wą formę utrzymania higieny jamy ustnej. Podob−
ne wyniki przedstawili również inni autorzy [3],
co należy przypisać jej powszechnej dostępności
i kampaniom reklamowym w mediach.
Deklarowana bardzo dobra znajomość zasad
higieny jamy ustnej wśród ocenianych studentów
wynika zapewne w znacznym stopniu z edukacji
na studiach medycznych. Związek dużego odsetka
osób szczotkujących prawidłowo zęby, stosują−
cych nici dentystyczne czy gumę bezcukrową po
posiłkach ze zdobywaną wiedzą na poszczegól−
nych latach studiów zaobserwował również Tou−
ma et al. [3].
Większość ankietowanych (85%) była objęta
w przeszłości indywidualną lub zbiorową profilak−
tyką fluorkową, ale zaledwie 34% z nich było pod−
danych zabiegowi uszczelniania powierzchni żują−
cych zębów bocznych (tab. 3). Jest to stosunkowo
mały odsetek, biorąc pod uwagę wprowadzenie te−
go zabiegu do krajowego programu profilaktyki
próchnicy w 1992 r. [5]. Biorąc pod uwagę wiek
badanych studentów, większość z nich powinna
być objęta powszechnym lakowaniem zębów
szóstych w szkole podstawowej, co w znaczący
sposób mogłoby przyczynić się do obniżenia
stwierdzonej przez nas średniej liczby PUW.
Brak zgodności między deklarowanymi nawy−
kami higienicznymi a stanem higieny jamy ustnej,
a zwłaszcza obecność płytki w przestrzeniach mię−
dzyzębowych oraz pozorne przekonanie o dobrym
stanie uzębienia wskazują na potrzebę bardziej
praktycznego wykorzystania posiadanej wiedzy.
Przyszli stomatolodzy powinni bowiem również
przez osobisty przykład być wzorem do naślado−
wania dla swoich przyszłych pacjentów.
Z badań wynika, że pomimo bardzo dobrej sa−
mooceny stanu uzębienia u każdego badanego
stwierdzono potrzebę leczenia zachowawczego
ponad trzech ubytków próchnicowych. Uzyskane
wartości wskaźnika PlI świadczą o średnim pozio−
mie higieny jamy ustnej, a wskaźnika A.P.I. o nie−
skutecznym oczyszczaniu przestrzeni między−
zębowych. Wyniki badań wskazują na potrzebę
poprawy jakości wykonywanych zabiegów higie−
nicznych.
Stan jamy ustnej i stomatologiczne zachowania prozdrowotne studentów stomatologii
227
Piśmiennictwo
[1] BACHANEK T., JAKIMIUK A., NAKONIEWICZ−RUDNICKA M.: Nawyki higieniczne i określenie ryzyka próchnicy u ko−
biet w wieku reprodukcyjnym. Poradnik Stomat. 2004, 4, 1, 28–32.
[2] ILEWICZ L., PAWLIK A., RACZKOWSKA A.: Problem higieny jamy ustnej na podstawie badań wybranych grup pa−
cjentów z Polski i Wielkiej Brytanii. Magazyn Stomat. 1996, 6, 4, 23–27.
[3] TOUMA S., LENKIEWICZ R., TATARSKI P., DOLEGACZ A., MARCINIAK O., KOWALSKI J.: Świadomość higieniczna
i stan higieny jamy ustnej studentów stomatologii na podstawie badań ankietowego i klinicznego. Stomat. Współ−
czesna,1999, 6, 2,13–17.
[4] MIELNIK−BŁASZCZYK M., KRAWCZYK D., PELS E.: Stan higieny jamy ustnej i poziom świadomości prozdrowotnej
wśród dzieci ze środowiska wiejskiego. Ortodoncja Współczesna, 1999, 1,2,10–12.
[5] JAŃCZUK Z.: Profilaktyka profesjonalna w stomatologii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001.
[6] CZARNECKA B., GUŁA M.: Stan uzębienia i higieny jamy ustnej studentów a ich wiedza z zakresu oświaty zdro−
wotnej. Poznańska Stomat. 19, 1991, 55–59.
[7] SZYMAŃSKA J., KACZMARCZYK−FIGIEL A.: Stan uzębienia młodzieży studenckiej w wieku 19–20 lat. Czas. Stomat.
1995, 48, 159–162.
[8] SZYMAŃSKA J., SURDYKA B.: Stan uzębienia młodzieży dotkniętej sieroctwem społecznym. Czas. Stomat. 1999,
52, 382–388.
[9] BULEK−JURANEK G., KSIĄżEK−BąK H., NYTKO Ł.: Stan pierwszych zębów trzonowych stałych u młodzieży szkol−
nej Zabrza. Magazyn Stomat., 1999, 9, 1, 38–40.
[10] RADLIŃSKA J., WEYNA E., PISKORSKI P., SZCZUREK D., GROCHOLEWICZ K., WIECHOWSKA M.: Ocena stanu zębów
dzieci szkolnych. Czas. Stomat., 1994, 47, 111–113.
[11] WAWRZYN−SOBCZAK K., KOZŁOWSKA M., STOKOWSKA W.: Istotny wskaźnik poziomu choroby próchnicowej wg
Bratthalla wśród studentów Akademii Medycznej w Białymstoku. Czas. Stomat., 2005, 58, 310–313.
[12] KACZMAREK U., NOWAK−MALINOWSKA H., SOŁTAN E., KILJAŃSKA U., BISAGA M.: Znajomość zasad higieny jamy
ustnej 13–14−letnich dzieci wrocławskich. Przegl. Stomat. Wieku Rozw. 1994, 6–7, 56–57.
[13] MILEWICZ−TOCZEK E., RZEPKA R., TOCZEK M., MARCINIAK A., PYTLAK I.: Poziom wiedzy z zakresu podstawowych
zasad higieny i profilaktyki stomatologicznej wśród studentów uczelni lubelskich. Przegl. Stomat. Wieku Rozw.
1997, 3, 42–48.
[14] OPALKO K, JEżEWSKA G., MICHOŃ A.: Zawartość fluorków w szkliwie zębów po stosowaniu fluorkowanej nitki
dentystycznej. Mag. Stomat. 1996, 6,4, 28–30.
Adres do korespondencji:
Anna Wędrychowicz−Welman
Klinika Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii AM
im. K. Marcinkowskiego
Collegium Stomatologicum
ul. Bukowska 70
60−812 Poznań
Praca wpłynęła do Redakcji: 24.03.2006 r.
Po recenzji: 19.04.2006 r.
Zaakceptowano do druku: 19.04.2006 r.
Received: 24.03.2006
Revised: 19.04.2006
Accepted: 19.04.2006