kliknij tutaj

Sklepy u warszawskich ewangelików
1z2
http://miasta.gazeta.pl/warszawa/2029020,34880,7202030.html?sms_code=
Sklepy u warszawskich ewangelików
Jerzy S. Majewski 2009-10-30, ostatnia aktualizacja 2009-10-29 19:32:32.0
Jak zaczęli kopać fundamenty w lipcu, to tak się rozpędzili, Ŝe w grudniu dom juŜ był pod
dachem. Takie było warszawskie tempo budowy w latach 70. XIX wieku
W kamienicy, którą postawiła gmina ewangelicka, mieściły się biura kolejowe, salon meblowy, a w końcu biura firmy
automobilowej. Na początku 1939 r. w Stołecznym Towarzystwie Handlu Samochodami u Skwarczewskiego moŜna
było zamówić nowe modele Buicka 41 i 90. Piękne, amerykańskie limuzyny schodziły z taśm wolskich zakładów firmy
Lilpop, Rau i Loewenstein.
Koziołek Matołek i auto
11 czerwca 1938 r. fabryka uroczyście podarowała Wojsku Polskiemu nawet kilkanaście wielkich czterodrzwiowych
limuzyn Buicka. Co stało się z tymi samochodami we wrześniu 1939 r.? Zapewne niektóre przekroczyły granicę polskorumuńską w Kutach.
Wróćmy jednak do stycznia 1939 r. Na łamach prasy trwała kampania reklamowa nowych buicków i autoryzowanego
salonu wytwórni Lilpop, Rau i Loewenstein SA w domu ewangelików przy Kredytowej. Ilustracje towarzyszące reklamie
prasowej powierzono Marianowi Walentynowiczowi, rysownikowi i architektowi wsławionemu juŜ ilustracjami do
"Przygód Koziołka Matołka" (1934) oraz "Awantur i wybryków małej małpki Fiki-Miki" (1936). Ciekawe, Ŝe podobne
postaci jak z komiksów z tekstami Kornela Makuszyńskiego pojawiły się w reklamie buicków. Gdy oglądamy je dziś, po
70 latach, reklamy samochodów Walentynowicza wydają się nam dziwnie bliskie i zarazem niepowaŜne.
U Skwarczewskiego moŜna teŜ było zamówić chevrolety montowane u Lilpopa. W 1939 r. dwa zespoły takich
warszawskich chevroletów uczestniczyły w rajdzie o Grand Prix Polski. Dla Polaków największymi konkurentami byli
wtedy Niemcy, którzy wystartowali na mocnych i znakomicie przygotowanych horchach. "Aby mieć chociaŜ trochę szans
na sprostanie luksusowym horchom odznaczającym się znacznie wyŜszymi parametrami od naszych taniutkich
chevroletów master sedan, trzeba było przekonać inŜ. Komorowskiego, naczelnego dyrektora firmy Lilpop, Rau i
Loewenstein o konieczności bardzo solidnego fabrycznego przygotowania naszego zespołu chevroletów. Udało mi się
to. Fabryka wyasygnowała aŜ 72 tys. zł na koszta przygotowania do rajdu oraz odbycia zawodów, z warunkiem jednak,
Ŝe zawodnicy, po czterech w dwóch zespołach, nabędą nowe samochody za własne fundusze" - wspominał Witold
Rychter w ksiąŜce "Moje dwa i cztery kółka". Jak się miało wkrótce okazać, tuŜ przed rozpoczęciem rajdu (startował z
Warszawy 10 czerwca 1939 r.) wycofali się wszyscy zapisani zawodniczy niemieccy, czescy i austriaccy. Napięcie
między Polską a Niemcami narastało.
Dodajmy, Ŝe firma Skwarczewskiego miała własne garaŜe przy Wiejskiej 18 i stację obsługi na Grójeckiej 78.
Srebrna kielnia
We wrześniu 1939 r. dwupiętrowa kamienica ewangelicka u zbiegu Kredytowej i pl. Małachowskiego miała juŜ 60 lat.
Był 18 lipca 1878 r., gdy pastor Leopold Otto chwycił srebrną kielnię i wymurował nią pierwszą cegłę pod budynek.
Kolejną ostukał srebrnym młotkiem. Chwilę później tę samą czynność powtórzył prezes kolegium kościelnego Ludwik
Jenike. Tak zaczęła się budowa dwupiętrowej kamienicy gminy luterańskiej u zbiegu pl. Ewangelickiego (dziś
Małachowskiego) i ul. Erywańskiej (dziś Kredytowa). W uroczystości nie byłoby nic nadzwyczajnego, gdyby nie
narzędzia ze srebra, które w 1778 r. uŜyte zostały przy kładzeniu kamienia węgielnego pod budowę kościoła
ewangelickiego św. Trójcy. Kielnię i młotek niczym relikwie przechowywano w skarbcu kościelnym i ponownie wydobyto
je po 100 latach.
O budowie domu czynszowego gminy ewangelickiej pisała Maria I. Kwiatkowska w ksiąŜce "Kościół EwangelickoAugsburski". Decyzję o jego realizacji podjęto juŜ w 1876 r. z myślą o pomieszczeniu ochronki dla małych dzieci
działającej od kilku lat przy parafii. Plany powierzono Janowi Heurichowi seniorowi od lat projektującemu dla gminy
warszawskich ewangelików. Początkowo plany były jednak skromne. Zamierzano wznieść budynek parterowy, ale
apetyty inwestorów rosły i ostatecznie zapadła decyzja o budowie kamienicy dwupiętrowej z piętrami do wynajęcia.
Warto tu dodać, Ŝe w tamtym czasie powoli zmieniła się teŜ najbliŜsza okolica. Obok stały juŜ tak monumentalne
gmachy, jak siedziba Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego (dziś Muzeum Etnograficzne) czy Pałac Kronenberga
(obecnie w jego miejscu wznosi się Hotel Victoria).
Zanim przystąpiono do budowy kamienicy przy Kredytowej 2, trzeba było rozebrać stojące tu juŜ wcześniej
zabudowania, które pamiętały jeszcze czasy XVIII-wiecznej jurydyki zakładanej przez marszałka Franciszka Bielińskiego.
Prace murarskie przy nowym budynku powierzono majstrowi Władysławowi Czosnowskiemu, który potem prowadził
własną duŜą firmę architektoniczno-budowlaną, roboty ciesielskie - Granzowowi, blacharskie - Adolfowi
Bierthümpfelowi, zaś nadzór techniczny - Bronisławowi Schmidtowi. Murarze uwijali się tak szybko, Ŝe juŜ na jesieni
1878 r. budynek był pod dachem.
2009-11-12 14:48
Sklepy u warszawskich ewangelików
2z2
http://miasta.gazeta.pl/warszawa/2029020,34880,7202030.html?sms_code=
Jak pisze Maria I. Kwiatkowska, w konstrukcji kamienicy zastosowano w kaŜdej kondygnacji po trzy Ŝeliwne słupy
podpierające sklepienia odlane przez firmę Scholtze i Repphan. Na klatkach schodowych zawisło 13 lamp gazowych
załoŜonych przez niemieckie Towarzystwo Oświetlenia Gazowego z Dessau. Pomieszczenia na piętrach przeznaczone
do wynajęcia miały fornirowane posadzki dębowe, ozdobiono je sztukateriami, zaś w dwóch salonach stanęły ozdobne
piece z mosięŜnymi drzwiczkami.
Ten eklektyczny budynek z zewnątrz prezentował się dość skromnie. Miał ścięty naroŜnik, w którego zwieńczeniu
znajdowały się dwa usunięte później medaliony z atrybutami Astronomii i Rolnictwa. Elewacja od strony Erywańskiej
była krótsza, bo pięcioosiowa. Elewacja od pl. Małachowskiego miała dziewięć osi. Nie było tu witryn sklepowych, tylko
na parterze półkoliście zamknięte okna. WyŜej - okna prostokątne. Wszystkie ujmowały dekoracyjne opaski, a parter i
naroŜniki były boniowane.
Mieszkanie dla prezesa
W nowym budynku na parterze ulokowała się ochronka. WyŜej jedno z mieszkań wynajął prezes Jenike. Był literatem,
dziennikarzem, tłumaczem dzieł Goethego, współzałoŜycielem i redaktorem "Tygodnika Ilustrowanego". Jednak, jak
pisał Eugeniusz Szulc, za najwaŜniejszą funkcję, jaką sprawował w Ŝyciu, uwaŜał urząd prezesa kolegium kościelnego
warszawskiej parafii ewangelicko-augsburskiej. Był nim przez 21 lat. W roku wiosny ludów (1848) jako 30-latek
zaangaŜował się teŜ w działalność polityczną i z rozkazu namiestnika carskiego księcia Paskiewicza roztoczono nad nim
nadzór policyjny. Doprowadził m.in. do budowy pomników Mickiewicza - najpierw w Krakowie, a potem w Warszawie.
Jak pisze Szulc, jego podpis znajduje się na akcie erekcyjnym monumentu przy Krakowskim Przedmieściu obok
podpisu Henryka Sienkiewicza. Ludwik Jenike zmarł w 1903 r.
Od 1882 r. w kamienicy mieszkań juŜ nie było. Cały gmach sukcesywnie zajmowały biura Zarządu Drogi śelaznej
Nadwiślańskiej otwartej w 1877 r. i łączącej Kowel z Lublinem, Warszawą i nadgraniczną Mławą. Na potrzeby ochronki
ewangelicy zbudowali wówczas nową oficynę usytuowaną w głębi posesji. I ona została zaprojektowana przez
Heuricha. Wreszcie w latach 1885-86 zgodnie z planami Heuricha na przedłuŜeniu skrzydła od Erywańskiej stanął nowy
pięcioosiowy budynek stanowiący jednak kompozycyjną całość z domem naroŜnym. Pośrodku jego fasady architekt
umieścił efektowny klasycyzujący portal głównego wejścia. To juŜ ostatnia realizacja Heuricha przed śmiercią. Była teŜ
bardziej elegancka od dość oschłych elewacji domu naroŜnego, a półkoliste płyciny nad oknami ostatniego piętra
nadawały jej pewnej lekkości.
TakŜe ten nowy dom wynajęła centrala Kolei Nadwiślańskiej. Z czasem biura kolejowe przeniosły się w Al.
Jerozolimskie, zaś opuszczone pomieszczenia zajął m.in. duŜy dom meblowy Załęski i Spółka załoŜony w 1870 r. Dwa
piętra i parter zostały przebudowane na jego potrzeby. ZaaranŜowano w nich wnętrza mieszkalne wyposaŜone
meblami.
W latach międzywojennych najemcy się zmieniali. Całe drugie piętro przeznaczono dla humanistycznego II Gimnazjum
śeńskiego im. Anny Wazówny. Jego wnętrza zaprojektował architekt Teodor Bursche, brat Juliusza - biskupa
ewangelickiego i patrioty, który podczas hitlerowskiej okupacji bronił niezawisłości polskich luteran od Niemców (jego
wąska ulica wiedzie między liceum im. Reja a gmachem Zachęty od Królewskiej do kościoła św. Trójcy). Dyrektorką
gimnazjum została Helena Bursche, córka biskupa. Tymczasem część pomieszczeń na dolnych kondygnacjach
wynajmowało na swoje agendy miasto.
Budynki dotrwały do 1944 r. NaroŜny dom został zniszczony w czasie Powstania Warszawskiego. Nowsze skrzydło przy
Kredytowej pomimo wypalenia ocalało. Niestety, rozebrano je. W tym miejscu w latach 60. stanął duŜy blok mieszkalny
mieszczący przed 1989 r. sklep Peweksu.
Spacery po nieodbudowanej Warszawie z Jerzym S. Majewskim
Jerzy S. Majewski
Tekst pochodzi z portalu Gazeta.pl - www.gazeta.pl © Agora SA
2009-11-12 14:48