Radzę sobie z agresją swoją i innych
Transkrypt
Radzę sobie z agresją swoją i innych
PROGRAM PROFILAKTYCZNY DLA MŁODZIEŻY NIEPEŁNOSPRAWNEJ SŁUCHOWO I UMYSŁOWO „RADZĘ SOBIE Z AGRESJĄ SWOJĄ I INNYCH” Opracowała: mgr Anna Bogus psycholog SOSW w Lublińcu WPROWADZENIE Z agresją spotykamy się na co dzień. Często obwiniamy telewizję, "podwórko", szkołę, rodzinę. Warto się zatem zastanowić, czym jest agresja, co ją wywołuje. W oparciu o istniejące teorie i definicje można przyjąć, że agresja jest naturalnym, fizycznym wyładowaniem nagromadzonych negatywnych bodźców i napięć emocjonalnych. Agresja może być skierowana przeciwko komuś lub czemuś, ukierunkowana na zewnątrz lub przeciw sobie samemu. Najczęściej agresja ujawnia się w zachowaniu dojrzewającej młodzieży. Spośród wszystkich faz rozwojowych dojrzewanie jest najtrudniejszym, a zarazem szczególnym okresem w życiu człowieka zarówno słyszącego, jak i niepełnosprawnego słuchowo i umysłowo. Właśnie wtedy dokonują się najważniejsze zmiany w zakresie obrazu siebie, kontaktów interpersonalnych, poczucia osobistej i społecznej tożsamości. W tym okresie dynamicznie rozwija się funkcjonowanie społeczne młodzieży, z wyraźnym oddalaniem się od rodziców i innych dorosłych autorytetów i ze zwiększającą się podatnością na wpływy rówieśników. Silna potrzeba doznawania akceptacji ze strony kolegów często skłania nastolatka do poddawania się presji rówieśniczej, co może prowokować do działań nieaprobowanych społecznie. Zmiany fizyczne, psychiczne i seksualne towarzyszące adolescencji niejednokrotnie wywołują uczucie wewnętrznego chaosu, niepewności, zagubienia. Nasilony w tym okresie krytycyzm, niska samoocena, lęk przed brakiem akceptacji, odrzuceniem ze strony rówieśników, mała odporność na frustrację sprzyja manifestacji trudnych zachowań, mogących ujawniać się w formie zachowań ucieczkowych ( wagary, sięganie po środki odurzające ) bądź konfliktowych ( agresja, zachowania destrukcyjne ). Takie same mechanizmy zachowania funkcjonują i realizują się w środowisku młodzieży niepełnosprawnej słuchowo i umysłowo. Trudności w kontaktach interpersonalnych ( deprywacja więzi koleżeńskich, brak poczucia akceptacji i przynależności do grupy ). Zaburzenia w komunikacji swoich potrzeb ze względu na niepełnosprawność słuchową i umysłową. Niska tolerancja na frustrację, niekonstruktywne rozwiązywanie konfliktów. Zaniżona samoocena. Uleganie negatywnej presji rówieśniczej. Nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnych, stresowych. 2 CELE PROGRAMU Wzmocnienie więzi grupowej, doskonalenie komunikacji i współpracy. Rozwijanie umiejętności wyrażania swoich uczuć i myśli. Budowanie i wzmacnianie poczucia własnej wartości. Rozwijanie umiejętności konstruktywnego rozwiązywania konfliktów i radzenia sobie ze złością. Zapobieganie zachowaniom agresywnym. Rozwijanie umiejętności zachowań asertywnych. Rozwijanie umiejętności radzenia sobie ze stresem. STRUKTURA ZAJEĆ Adresat : niepełnosprawni słuchowo i umysłowo wychowankowie SOSW. Ilość spotkań : 13 (cyklicznie, raz w tygodniu). Czas trwania 1 spotkania : 45- 60min. Prowadząca : mgr Anna Bogus. Forma realizacji zajęć : warsztaty. PRZEBIEG SPOTKANIA Przywitanie Ustalenie zasad obowiązujących na zajęciach: - bądź aktywny, - szczerze wyrażaj swoje odczucia, - słuchaj uważnie tego co mówią inni, - staraj się wczuwać w przeżycia drugiej osoby, - nie oceniaj i nie krytykuj, - nie przeszkadzaj, - zaczynaj swoją wypowiedź od „ja”, - mów do osoby nie o osobie, - nie mów o nieobecnych, - nie wynoś „tajemnic” grupy na zewnątrz. Ćwiczenia realizujące właściwy temat zajęć. Podsumowanie zajęć. 3 TEMATYKA POSZCZEGÓLNYCH SPOTKAŃ I. Integracja grupy (scenariusz zajęć 1, 2) II. Wzmacnianie poczucia własnej wartości (scenariusz zajęć 3) III. Doskonalenie komunikacji i współpracy (scenariusz zajęć 4, 5) IV. Rozwiązywanie konfliktów (scenariusz zajęć 6,7,8) V. Kształtowanie postaw asertywnych (scenariusz zajęć 9,10,11) VI. Radzenie sobie ze stresem (scenariusz zajęć 12,13) SPODZIEWANE EFEKTY ZAJĘĆ Nawiązanie pozytywnych relacji w grupie. Adekwatna samoocena. Umiejętność nawiązywania i podtrzymywania pozytywnych kontaktów interpersonalnych. Umiejętność konstruktywnego rozwiązywania konfliktów. Radzenie sobie z agresją swoją i innych. Stanowczość i umiejętność odmowy w sytuacji presji rówieśniczej. Umiejętność wykorzystania poznanych metod relaksacyjnych w minimalizowaniu skutków czynników stresogennych. 4 I. INTEGRACJA GRUPY (Scenariusz 1,2) CEL ZAJĘĆ - Rozładowanie napięć, przełamanie onieśmielenia. Wzmocnienie więzi grupowej, lepsze poznanie się uczniów. Budowanie zaufania i poczucia bezpieczeństwa w klasie. Rozwijanie empatii i zrozumienia. Doskonalenie współpracy w grupie. EFEKTY ZAJEĆ - Przyjazna atmosfera w grupie. Wzrost zaufania i otwartości w grupie. Nabycie przez uczniów umiejętności współpracy. Uwrażliwienie na potrzeby innych. POMOCE DYDAKTYCZNE : - kartki papieru, pisaki, 2-3 arkusze papieru ok.60x90 cm. - załącznik 1 „Otwórz drzwi”, załącznik 2„Moja wizytówka”, etykiety. CZAS TRWANIA ZAJĘĆ : - Dwa spotkania po 60min. 5 SCENARIUSZ ZAJĘĆ 1 I. PRZYWITANIE - Ustalenie spraw organizacyjnych (czas trwania, ilość spotkań). - Przedstawienie się, nawiązanie dobrego kontaktu z uczestnikami zajęć. - Zawarcie kontraktu-wprowadzenie zasad, zgoda na ich przestrzeganie. - Ćwiczenie ruchowe „Otwórz drzwi”-załącznik 1. - Ćwiczenia oddechowe: o wdech nosem podnosząc jednocześnie ręce wysoko do góry i wydech ustami opadając i kuląc się do żabki, o „sowa” –stojąc kładziemy prawą rękę na lewe ramię, głowa zwrócona w kierunku lewego ramienia-wdychamy powietrze nosem, a wydychamy ustami, pohukując jak sowa, jednocześnie odwracając głowę w stronę prawego ramienia. - Przedstawienie celu zajęć. II. ZAJĘCIA WŁAŚCIWE 1. NAZYWAM SIĘ………….. LUBIĘ….………. Każdy uważnie słucha. Pierwszy uczeń przedstawia się i za pomocą pantomimy pokazuje co najbardziej lubi robić, następnie każdy uczestnik przedstawia się w ten sam sposób i następnie powtarza kolejno imiona kolegów oraz zaprezentowane przez nich czynności. 2. KRZYŻÓWKA Z IMION Uczniowie piszą na tablicy swoje imię i dopisują kolejne w formie krzyżówki. 3. MOJA WIZYTÓWKA Uczniowie starają się samodzielnie wypełnić przygotowaną kartę pracy. Po wykonaniu zadania prowadzący omawia karty pracy i wspólnie wieszamy je na gazetce. -załącznik 2 4. KŁĘBEK WEŁNY Uczniowie kolejno trzymając koniec włóczki rzucają do kolegi motek tworząc pajęczynę zależności i współpracy, omówienie. 6 5. RATUJ MNIE KTO MOŻE Uczniowie z przydzielonym numerem chodzą po sali i na hasło „jedynki” osoby z tą cyfrą „mdleją’- zadaniem pozostałych dzieci jest nie dopuścić do tego. 6. KWIAT Tworzymy grupę ale każdy z nas jest inny. W środek kwiatka wpisujemy cechy wspólne grupy, a w poszczególnych płatkach imiona dzieci i ich cechy indywidualne. III. ZAKOŃCZENIE ZAJĘĆ - Podsumowanie ćwiczeń. - Ćwiczenia relaksujące: o pozycja- stojąc napinamy mięśnie od stóp przez łydki, uda, pośladki, brzuch, ręce, ramiona do twarzy, wytrzymujemy w tej pozycji i gwałtowne rozluźniamy strząsając nagromadzone emocje. o uczniowie chodzą po sali żegnają się ze sobą mówiąc przy tym coś miłego. - Zebranie informacji zwrotnych. -„ Iskierka”. 7 SCENARIUSZ ZAJĘĆ 2 I. PRZYWITANIE - Przypomnienie spraw organizacyjnych (czas trwania, ilość spotkań). - Przedstawienie się, nawiązanie dobrego kontaktu z uczestnikami zajęć. - Zawarcie kontraktu-wprowadzenie zasad, zgoda na ich przestrzeganie. - Ćwiczenie ruchowe „Otwórz drzwi”. - Ćwiczenia oddechowe: o wdech nosem podnosząc jednocześnie ręce wysoko do góry i wydech ustami opadając i kuląc się do żabki, o „sowa” –stojąc kładziemy prawą rękę na lewe ramię, głowa zwrócona w kierunku lewego ramienia-wdychamy powietrze nosem, a wydychamy ustami, pohukując jak sowa, jednocześnie odwracając głowę w stronę prawego ramienia. - Przedstawienie celu zajęć. II. ZAJĘCIA WŁAŚCIWE 1. CEBULA Wszyscy stają w 2 kołach, zewnętrznym i wewnętrznym, zwróceni twarzami do siebie. Prowadzący wydaje polecenie : proszę się pozdrowić i powiedzieć sobie coś miłego. Po każdym poleceniu koło wewnętrzne przesuwa się o jedno miejsce w prawo. 2. KOLEJKA ALFABETYCZNA Młodzież dzielimy na dwie grupy. Każda z grup stara się jak najszybciej ustawić się w „kolejce” wg imion w porządku alfabetycznym. Gratulujemy zwycięzcy. 3. KRZESŁA Uczestnicy siedzą. Zabieramy 1 krzesło. Prowadzący podaje kolejne hasła, a uczniowie, których dotyczy wymienione kryterium, wstają i szybko zmieniają swoje miejsce na krześle. Osoba, której brakło miejsca przejmuje rolę prowadzącego. Np.: - wszyscy, którzy lubią rozmawiać, - wszyscy, którzy mają ciemne włosy, - wszyscy, którzy mają okulary itp. 8 4. TRATWA RATUNKOWA Uczestnicy dzielą się na 2-3 grupy. Każda grupa otrzymuje arkusz papieru wyobrażający tratwę ratunkową. Wszyscy mają się zmieścić na nim i wytrzymać przez ok.30 sekund. 5. RAKIETA Uczniowie stojący w dość ciasnym kręgu wykonują przysiad, a następnie, naśladując start rakiety, wyskakują w górę, przy czym wydają wspólny okrzyk. 6. WYWIADY Osoby dobierają się w pary. W ciągu 5 min. próbują zebrać o sobie jak najwięcej informacji. Następnie każdy prezentuje grupie kolegę z pary. Omówienie:- czego nowego dowiedzieliście się o kolegach? - czy trudno wam było zbierać informacje? - czy chętnie mówiliście o sobie? 7. ŚLEPIEC Uczniowie dobierają się parami. Jedna osoba gra rolę niewidomego, druga jego przewodnika. Na hasło prowadzącego pary równocześnie poruszają się po sali. Przewodnik pomaga osobie z zamkniętymi oczami wymijać realne i wyimaginowane przeszkody. Omówienie: uczniowie opowiadają o swoich doświadczeniach 8. W CUDZEJ SKÓRZE Uczniowie dzielą się na grupy. Każda grupa dostaje sytuację do odegrania. Ochotnicy odgrywają scenkę, po czym zamieniają się rolami. Następnie dzielą się wrażeniami. Omówienie: -różnice w postrzeganiu tej samej sytuacji przez różne osoby - trudności w rozumieniu potrzeb i racji drugiej osoby Przykładowe scenki: - rozmowa matki z synem, który wrócił późno do domu - uczeń usprawiedliwia się nauczycielowi, że nie ma zadania - kolega wyśmiał cię przy innych III. ZAKOŃCZENIE ZAJĘĆ - Podsumowanie ćwiczeń. - Ćwiczenia relaksujące: o pozycja- stojąc napinamy mięśnie od stóp przez łydki, uda, pośladki, brzuch, ręce, ramiona do twarzy, wytrzymujemy w tej pozycji i gwałtowne rozluźniamy strząsając nagromadzone emocje. o uczniowie chodzą po sali żegnają się ze sobą mówiąc przy tym coś miłego. - Zebranie informacji zwrotnych. -„ Iskierka”. 9 II. WZMACNIANIE POCZUCIA WŁASNEJ WARTOŚCI (scenariusz 3) CEL ZAJĘĆ - Wzmocnienie wiary we własne możliwości. - Budowanie pozytywnego obrazu siebie. - Stworzenie klimatu akceptacji i aprobaty. EFEKTY ZAJĘĆ - Nabycie przez uczniów umiejętności dostrzegania mocnych stron u siebie i innych. - Większa sprawność w wyrażaniu aprobaty i akceptacji. - Umocnienie samoakceptacji i poczucia własnej wartości uczniów. POMOCE DYDAKTYCZNE: - pisaki, kartki papieru, kartonowe serca, szpilki, etykiety, - załącznik 3 „Jestem super”. CZAS TRWANIA - Jedno spotkanie -60min. 10 SCENARIUSZ ZAJĘĆ 3 I. PRZYWITANIE - Przypomnienie spraw organizacyjnych (czas trwania, ilość spotkań). Przedstawienie się, nawiązanie dobrego kontaktu z uczestnikami zajęć. Zawarcie kontraktu-wprowadzenie zasad, zgoda na ich przestrzeganie. Ćwiczenie ruchowe „Otwórz drzwi”. Ćwiczenia oddechowe: o wdech nosem podnosząc jednocześnie ręce wysoko do góry i wydech ustami opadając i kuląc się do żabki, o „sowa” –stojąc kładziemy prawą rękę na lewe ramię, głowa zwrócona w kierunku lewego ramienia-wdychamy powietrze nosem, a wydychamy ustami, pohukując jak sowa, jednocześnie odwracając głowę w stronę prawego ramienia. - Przedstawienie celu zajęć. II. ZAJĘCIA WŁAŚCIWE 1. PRZEDSTAWIAMY SIEBIE Uczestnicy dobierają się parami. Ich zadaniem jest zebranie takich informacji na swój temat, aby w jak najlepszym świetle zaprezentować partnera kolegom. Wymieniamy tylko cechy pozytywne, następnie ochotnicy prezentują siebie nawzajem na forum grupy. Omówienie: - Jak uczniowie czuli się, gdy przedstawiali innych - Jak czuli się, gdy byli bohaterami prezentacji - Czego nowego dowiedzieli się o sobie i o kolegach 2. MOJE ZALETY Prowadzący wyjaśnia uczniom słowo „zaleta i wada”, daje przykłady swoich zalet i wad. Podkreśla, że każdy ma zalety i teraz będziemy o nich rozmawiać. Każdy pisze na kartce 4 zalety, które w sobie ma– np. , inteligencja, dobroć, prawdomówność, szczerość, poczucie humoru itp. Uczniowie przypinają swoje kartki do ubrania i spacerując po klasie zapoznają się z treścią kartek swoich kolegów. Mogą dopisywać sobie wzajemnie te zalety, których jeszcze nie uwzględnili. Omówienie: - Czy zadanie sprawiło wam trudności ( jakie? ) - Z jakich swoich mocnych stron zdaliście sobie sprawę 11 3. MARCEPANOWE SERCA Każdy uczeń wypisuje do swojego „serca” wyciętego z kartonu to, co najlepszego może ofiarować swoim kolegom z klasy- np. pomoc w odrabianiu lekcji, pożyczenie płyty, naprawienie sprzętu, życzliwość, umiejętność słuchania, szczerość itp. Następnie każdy podpisuje swoje serce, przykleja na większy arkusz papieru i robi wystawę. 4. CO MYŚLĘ O SOBIE Każdy uczeń rysuje kontur postaci. Następnie pisze w nim 5 cech, właściwości, umiejętności, które najbardziej w sobie cenią – co umieją robić, w czym są dobrzy. Omówienie: - Jakie znaczenie ma dobre myślenie o sobie - Co dzieje się, gdy myślimy o sobie źle ( np. przed klasówką ) 5. Jestem Super! Uczniowie na kartkach kończą zdania: - Jestem dumny z siebie ponieważ………….. - Moim największym sukcesem jest................. - Najlepiej potrafię………… - Załącznik 3 Prowadzący zachęca uczniów, by kolejno przeczytali treść swoich kartek. Omówienie: - Jak czuliście się opowiadając innym o swoich osiągnięciach? 6. DŁOŃ Uczniowie obrysowują swoją dłoń na kartce i podpisują. Następnie podają ją kolejno sąsiadom. Po kolei każdy uczeń wpisuje w dłonie coś pozytywnego o właścicielu dłoni. Każdy czyta swoją dłoń lub zbieramy kartki, mieszamy i kolejno czytamy. Dłonie przyklejamy na gazetkę. III. ZAKOŃCZENIE ZAJĘĆ - Podsumowanie ćwiczeń. - Ćwiczenia relaksujące: o pozycja- stojąc napinamy mięśnie od stóp przez łydki, uda, pośladki, brzuch, ręce, ramiona do twarzy, wytrzymujemy w tej pozycji i gwałtowne rozluźniamy strząsając nagromadzone emocje. o uczniowie chodzą po sali żegnają się ze sobą mówiąc przy tym coś miłego. - Zebranie informacji zwrotnych. -„ Iskierka”. 12 III. DOSKONALENIE KOMUNIKACJI I WSPÓŁPRACY (scenariusz 4, 5) CEL ZAJĘĆ - Rozwijanie umiejętności uważnego słuchania. - Zapoznanie uczniów z przyczynami zakłóceń we wzajemnej komunikacji. - Pomoc w jasnym wyrażaniu swoich myśli i uczuć. - Rozwijanie empatii. EFEKTY ZAJĘĆ - Nawiązywanie pozytywnych kontaktów w grupie. - Nabycie umiejętności uważnego słuchania. - Umiejętność konstruktywnego porozumiewania się w sytuacjach konfliktowych. POMOCE DYDAKTYCZNE: - pisaki, kredki, kartki papieru, etykiety, karty pracy, - karteczki z nazwami uczuć, załącznik 4 „Dyktando graficzne”. CZAS TRWANIA - Dwa spotkania po 60min. 13 SCENARIUSZ ZAJĘĆ 4 I. PRZYWITANIE - Przypomnienie spraw organizacyjnych (czas trwania, ilość spotkań). - Przedstawienie się, nawiązanie dobrego kontaktu z uczestnikami zajęć. - Zawarcie kontraktu-wprowadzenie zasad, zgoda na ich przestrzeganie. - Ćwiczenie ruchowe „Otwórz drzwi”. - Ćwiczenia oddechowe: o wdech nosem podnosząc jednocześnie ręce wysoko do góry i wydech ustami opadając i kuląc się do żabki, o „sowa” –stojąc kładziemy prawą rękę na lewe ramię, głowa zwrócona w kierunku lewego ramienia-wdychamy powietrze nosem, a wydychamy ustami, pohukując jak sowa, jednocześnie odwracając głowę w stronę prawego ramienia. - Przedstawienie celu zajęć. II. ZAJĘCIA WŁAŚCIWE KOMUNIKACJA JAKO PROCES DWUSTRONNY – WSTĘP Na co dzień spotykamy różnych ludzi, z jednymi od początku mamy dobry kontakt, lepiej nam się rozmawia, z innymi trudniej się „dogadać”. Od czego to zależy, co trzeba zrobić, aby lepiej nawiązywać kontakty, aby być lubianym? Gdy dobrze się porozumiewamy, to rozumiemy się wzajemnie, lepiej i skuteczniej potrafimy rozwiązywać nasze problemy. Konflikty rodzą się, gdy nie potrafimy skutecznie się z kimś porozumieć, a co najważniejsze zrozumieć. Nabycie więc tej umiejętności jest bardzo ważne – nie żyjemy przecież sami, niektórzy z naszych rozmówców to również osoby niesłyszące, co nie oznacza jednak braku problemów z komunikacją. Wiele sytuacji życiowych zmusza nas również do tego aby komunikować się z ludźmi słyszącymi. Zasady poprawnej komunikacji są jednakowe dla świata ludzi słyszących i niesłyszących, dlatego tak ważne jest nabywanie i doskonalenie kompetencji komunikacyjnych. Komunikacja to proces dwustronny: rozmówca-słuchacz. 1. KULTURALNY ROZMÓWCA Klasę dzielimy na 2 grupy. Pierwsza grupa wypisuje na kartce cechy kulturalnego rozmówcy, druga – cechy niekulturalnego rozmówcy ( w pierwszej osobie liczby pojedynczej ). Następnie przedstawiciele grup omawiają swoje notatki. Jedna osoba wypisuje na tablicy. 14 Cechy kulturalnego rozmówcy: - nie krzyczę, mówię spokojnie - nie przerywam - nie osądzam - słucham uważnie - mam kontakt wzrokowy - komunikuję się niewerbalnie Cechy niekulturalnego rozmówcy: - osądzam - oceniam - przerywam, wtrącam się - nie słucham uważnie - nie patrzę - nie wczuwam się 2. PRZESZKODY W KOMUNIKACJI Czy jest tak, że z jednymi osobami komunikujemy się łatwiej, a z innymi nie? Wyobraźcie sobie sytuację, gdy my mówimy do kogoś, a nasz rozmówca rozgląda się, niecierpliwi się stukając nogą, szepcze coś pod nosem? Ćwiczenie 1 Wybieramy dwu uczniów, którzy mają za zadanie odegrać scenkę rozmowy na dowolny temat, przy czym słuchacz nie jest zainteresowany rozmową, przeszkadza, rozgląda się itp. Po zakończeniu scenki pytamy rozmówcę, jak czuł się podczas rozmowy, co mu przeszkadzało. a) Co przeszkadza wzajemnej komunikacji? – burza mózgów. Jedna osoba zapisuje na tablicy. - nie zwracanie uwagi na to, co mówią inni - przerywanie mówiącemu, wchodzenie w słowo - odwracanie głowy, brak kontaktu wzrokowego - niezrozumiały język, niezrozumienie treści - duża odległość fizyczna Ćwiczenie 2 Uczniowie odgrywają podobną scenkę, przy czym słuchacz stara się być uważny, zainteresowany, cierpliwy. b) Co pomaga wzajemnej komunikacji? – burza mózgów. Jedna osoba zapisuje na tablicy. Cechy dobrego słuchacza: - kontakt wzrokowy - skupienie uwagi na rozmówcy - bliska odległość fizyczna - wydawanie dźwięków „hm, acha”, delikatne kiwanie głową. 15 - zadawanie pytań, gdy nie rozumiemy - pochylamy się w stronę osoby mówiącej - uśmiech, mimika - nie ocenianie wypowiedzi, ale wczuwanie się w treść, sytuację. 3. GŁUCHY TELEFON Uczniowie dzielą się na 2 grupy i ustawiają się w dwóch szeregach plecami do pary przekazującej komunikat. Kolejno uczniowie równocześnie w 2 szeregach przekazują sobie wiadomość: „Dzisiaj w szkole odbędzie się ciekawy apel”. Pytania: - Czy informacja została zniekształcona? Dlaczego? - Co się dzieje, gdy informacje są przekazywane nie bezpośrednio, ale poprzez kilku nadawców? 4. RYSUNEK POD DYKTANDO PROWDZĄCEGO -załącznik 4 - „Dyktando graficzne” 5. DZIELIMY CUKIERKI Uczestnicy dobierają się w trójki, każda grupa dostaje dwa cukierki, kładzie je na środku. Zadanie polega na podjęciu w ciągu ok.10min. decyzji, jak podzielić te cukierki między dwie osoby, tylko dwie z trzech osób mają je dostać. Omówienie: -Czy walczyłeś o swoje interesy, czy rezygnowałeś? -Czy szukałeś szukać kompromisu? -Jakie widzisz zalety i wady różnych postaw w sytuacji konfliktowej? -Czy zastosowane w tym zadaniu strategie są podobne do tych, jakie stosujesz w życiu? III. ZAKOŃCZENIE ZAJĘĆ - Podsumowanie ćwiczeń. - Ćwiczenia relaksujące: o pozycja- stojąc napinamy mięśnie od stóp przez łydki, uda, pośladki, brzuch, ręce, ramiona do twarzy, wytrzymujemy w tej pozycji i gwałtowne rozluźniamy strząsając nagromadzone emocje. o uczniowie chodzą po sali żegnają się ze sobą mówiąc przy tym coś miłego. - Zebranie informacji zwrotnych. -„ Iskierka”. 16 SCENARIUSZ ZAJĘĆ 5 I. PRZYWITANIE - Przypomnienie spraw organizacyjnych (czas trwania, ilość spotkań). Przedstawienie się, nawiązanie dobrego kontaktu z uczestnikami zajęć. Zawarcie kontraktu-wprowadzenie zasad, zgoda na ich przestrzeganie. Ćwiczenie ruchowe „Otwórz drzwi”. Ćwiczenia oddechowe: o wdech nosem podnosząc jednocześnie ręce wysoko do góry i wydech ustami opadając i kuląc się do żabki, o „sowa” –stojąc kładziemy prawą rękę na lewe ramię, głowa zwrócona w kierunku lewego ramienia-wdychamy powietrze nosem, a wydychamy ustami, pohukując jak sowa, jednocześnie odwracając głowę w stronę prawego ramienia. - Przedstawienie celu zajęć. II. ZAJĘCIA WŁAŚCIWE KOMUNIKACJA NIEWERBALNA Komunikowanie się osób niesłyszących za pomocą mowy niewerbalnej tj. gestów, pantomimy, czy za pomocą języka migowego jest często podstawową i jedyną formą nadawania i odbierania komunikatów. Dlatego też osoby z niepełnosprawnością słuchową są bardziej wrażliwe na odczytywanie mowy ciała rozmówcy i jednocześnie jest to dla nich równoważne z mową werbalną źródło informacji. 1. CO WYRAŻA MOJE CIAŁO Uczniowie – ochotnicy losują karteczki z nazwami różnych uczuć (złość, radość, smutek, strach, zdziwienie, nieśmiałość) i przedstawiają je pantomimicznie. Pozostali uczniowie odgadują uczucia. Pytania i omówienie: - Czy łatwo odgadnąć czyjeś emocje, uczucia w rozmowie? - jakie znaczenie mają nasze niewerbalne sygnały? - co się dzieje z twarzą osoby radosnej, zmartwionej, przestraszonej? - co się dzieje z rękami osoby onieśmielonej, zdenerwowanej, przyjaznej? - co się dzieje z tułowiem osoby zainteresowanej, zawstydzonej? - co się dzieje z nogami osoby bezradnej, chcącej nawiązać z kimś kontakt? 17 2. PARY UCZUĆ Szukamy swojej pary według prezentowanego uczucia-każdy dostaje karteczkę z napisanym uczuciem, stara się przedstawić to uczucie pantomimą i odnaleźć osobę która prezentuje to samo uczucie. III. AMBASADOR Uczniowie losują karteczki z nazwami różnych przedmiotów i przedstawiają je niewerbalnie ( beczka śmiechu, strach na wróble, smaczny cukierek, zabawa karnawałowa ). Pozostali zgadują. Omówienie: komunikacja odbywa się nie tylko za pomocą słów, języka. Wiele informacji ( ponad 65% ) jest przekazywana za pomocą mimiki, gestów, postawy ciała, ruchów. IV. BEZSŁOWNY GŁUCHY TELEFON Na plecach- siadamy na krzesłach jeden za drugim-prowadzący pisze na plecach pierwszego ucznia np. literę ten z kolei rysuje na plecach sąsiada to co „odczytał” itd. Po zakończonej rundce, ostatni uczeń razem z krzesłem przechodzi na początek. V. FIGURY CIAŁ Uczniowie dzielą się na dwie grupy, każda grupa dostaje karteczkę z napisanym zadaniem do wykonania (drzewo owocowe, wierzba płacząca, dom, namiot, samolot, kubek itp.) Grupy pracują równocześnie. Zadanie musi zostać wykonane wspólnie w grupie przy udziale wszystkich uczestników danej grupy. Omówienie: -Jak czułeś się wykonując to zadanie? -Dowodziłeś w grupie, czy wykonywałeś czyjeś polecenia i pomysły? -Jak bardzo efekt końcowy zależy od wspólnej pracy i porozumienia w grupie? III. ZAKOŃCZENIE ZAJĘĆ - Podsumowanie ćwiczeń. - Ćwiczenia relaksujące: o pozycja- stojąc napinamy mięśnie od stóp przez łydki, uda, pośladki, brzuch, ręce, ramiona do twarzy, wytrzymujemy w tej pozycji i gwałtowne rozluźniamy strząsając nagromadzone emocje. o uczniowie chodzą po sali żegnają się ze sobą mówiąc przy tym coś miłego. - Zebranie informacji zwrotnych. -„ Iskierka”. 18 III. ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTÓW (scenariusz zajęć 6,7,8) CEL ZAJĘĆ - Rozwijanie umiejętności rozpoznawania i wyrażania uczuć. Zapobieganie agresywnym zachowaniom wśród uczniów. Rozwijanie umiejętności konstruktywnego rozwiązywania konfliktów. Kształtowanie empatii i gotowości pomagania sobie nawzajem. Nabywanie umiejętności zwracania się o pomoc. EFEKTY ZAJĘĆ - Umiejętność otwartego i bezpośredniego wyrażania emocji. - Nabycie umiejętności radzenia sobie ze złością. - Poznanie sposobów rozwiązywania konfliktów bez używania agresji. POMOCE DYDAKTYCZNE: - kartki papieru, pisaki, etykiety, karty pracy, - załącznik nr 5 „Co wiesz o agresji?” - załącznik nr 6 „Krzyżówka”. CZAS TRWANIA ZAJĘĆ - Trzy spotkania po 60min. 19 SCENARIUSZ ZAJĘĆ 6 I. PRZYWITANIE - Przypomnienie spraw organizacyjnych (czas trwania, ilość spotkań). Przedstawienie się, nawiązanie dobrego kontaktu z uczestnikami zajęć. Zawarcie kontraktu-wprowadzenie zasad, zgoda na ich przestrzeganie. Ćwiczenie ruchowe „Otwórz drzwi”. Ćwiczenia oddechowe: o wdech nosem podnosząc jednocześnie ręce wysoko do góry i wydech ustami opadając i kuląc się do żabki, o „sowa” –stojąc kładziemy prawą rękę na lewe ramię, głowa zwrócona w kierunku lewego ramienia-wdychamy powietrze nosem, a wydychamy ustami, pohukując jak sowa, jednocześnie odwracając głowę w stronę prawego ramienia. - Przedstawienie celu zajęć. II. ZAJĘCIA WŁAŚCIWE 1. WYRAŻANIE UCZUĆ – KRZESŁO W KOLE Ćwiczenia 1 Jedna osoba siada na przygotowanym wcześniej ozdobionym krześle-tronie ustawionym na środku sali. Druga osoba przez 3-4 minuty usiłuje ją przekonać, że to miejsce mu się nie należy-tylko werbalnie lub przy użyciu języka migowego, bez użycia siły. Obie osoby podają argumenty, mogą grozić, wyrażać emocje, błagać, płakać, schlebiać itp. Zamiana ról. Omówienie: - Ludzie w różny sposób bronią swych potrzeb, jedni są uparci, inni ulegają, inni są agresywni lub się wycofują - Czasem z błahego powodu stajemy się agresywni, gdy zaczyna brakować argumentów czy jesteśmy bezsilni - Konstruktywne rozwiązywanie problemu polega na takich działaniach, że dbając o własne interesy nie wyrządzamy krzywdy drugiej osobie, szanujemy siebie i innych oraz dochodzimy do wspólnych rozwiązań 2. WYRAŻANIE UCZUĆ NEGATYWNYCH W SYTUACJACH KONFLIKTOWYCH Ćwiczenie 1 Uczestnicy dzielą się na grupy. Każda grupa przygotowuje i odgrywa wybrane sytuacje ze zwróceniem uwagi na sposoby wyrażania uczuć. Pytania: - jak sami reagujecie w sytuacjach wywołujących negatywne emocje? - jak wyrażacie negatywne uczucia we wzajemnych kontaktach w klasie? - które sposoby akceptujecie, które nie? 20 Scenki do odegrania: „Ktoś rozdarł ci ubranie w autobusie”. „Stoisz w długiej kolejce, ktoś wpycha się przed tobą”. „Kolega zaplamił pożyczoną od ciebie książkę”. Omówienie prezentowanych zachowań. Kiedy jesteś wściekły, masz wybór, jak na tę złość odpowiesz: Wycofaj się- zakopując głęboko swoje uczucia, ignorując trudną sytuację, lub unikając jej. Wybuchnij-możesz dać ujście złości wrzeszcząc, używając przemocy fizycznej. Wyraź to-możesz wyrazić siebie asertywnie, poprzez rozwiązywanie problemów, negocjowanie, pójście na kompromis. Ćwiczenie 2 Uczniowie przedstawiają w formie rysunku/symbolu trzy w/w postawy, porównują je do przedmiotu, zwierzęcia lub rośliny. 3. STYLE NEGOCJACJI W każdym związku ludzi rodzą się konflikty, nieporozumienia, sprzeczności interesów – to normalne. Konflikt zdarza się wtedy, gdy działanie jednej osoby utrudnia lub uniemożliwia działanie drugiej. Konfliktu nie można traktować jako coś zagrażającego, czego należy za wszelką cenę unikać, trzeba nauczyć się go konstruktywnie rozwiązywać. Groźby, agresja i zasada „silniejszy ma rację” nie rozwiązuje konfliktów, ale je nasila. Miękki i twardy styl negocjacji: Ćwiczenie 1 Ochotnicy odgrywają dwie scenki na jeden temat: „kolega prosi koleżankę, aby pomogła mu dzisiaj przygotować się do klasówki”. Koleżanka: a) kategorycznie odmawia ( umówiła się już np. z koleżanką ), nie interesuje jej problem kolegi, nie chce iść na kompromis b) ustępuje, rezygnuje ze swoich planów, zgadza się bez walki Omówienie: - jak czuli się oboje partnerzy w obu scenkach. Następnie wspólnie opracowujemy styl negocjacji oparty na współpracy ( burza mózgów ): szanuj siebie i partnera dbaj o swoje potrzeby, ale uważnie słuchaj, co ma do powiedzenia druga osoba traktuj problem jako wspólne zadanie do rozwiązania nie walcz z ludźmi tylko z problemami szukaj różnych rozwiązań korzystnych dla obu stron 21 4. TO MIŁO POMAGAĆ INNYM Prowadzący rozdaje uczniom przygotowane karteczki z imionami wszystkich uczestników zajęć. Każdy losuje jedną karteczkę na której pisze „Co dobrego chce zrobić dla tej osoby”? Opisane karteczki przyczepiamy na arkusz papieru z tytułowym hasłem „Zrób coś dobrego dla kolegi/koleżanki” i zawieszamy na gazetce. III. ZAKOŃCZENIE ZAJĘĆ - Podsumowanie ćwiczeń. - Ćwiczenia relaksujące: o pozycja- stojąc napinamy mięśnie od stóp przez łydki, uda, pośladki, brzuch, ręce, ramiona do twarzy, wytrzymujemy w tej pozycji i gwałtowne rozluźniamy strząsając nagromadzone emocje. o uczniowie chodzą po sali żegnają się ze sobą mówiąc przy tym coś miłego. - Zebranie informacji zwrotnych. -„ Iskierka”. 22 SCENARIUSZ ZAJĘĆ 7 I. PRZYWITANIE - Przypomnienie spraw organizacyjnych (czas trwania, ilość spotkań). Przedstawienie się, nawiązanie dobrego kontaktu z uczestnikami zajęć. Zawarcie kontraktu-wprowadzenie zasad, zgoda na ich przestrzeganie. Ćwiczenie ruchowe „Otwórz drzwi”. Ćwiczenia oddechowe: o wdech nosem podnosząc jednocześnie ręce wysoko do góry i wydech ustami opadając i kuląc się do żabki, o „sowa” –stojąc kładziemy prawą rękę na lewe ramię, głowa zwrócona w kierunku lewego ramienia-wdychamy powietrze nosem, a wydychamy ustami, pohukując jak sowa, jednocześnie odwracając głowę w stronę prawego ramienia. - Przedstawienie celu zajęć. II. ZAJĘCIA WŁAŚCIWE 1. PRZYCZYNY KONFLIKTÓW W KLASIE Każdy wypisuje na karteczce najczęstszą przyczynę konfliktów w jego klasie. Karteczki zbieramy i odczytujemy. Wybieramy jeden konflikt, który najczęściej się powtarza i odgrywamy scenkę obrazującą ten problem. Wspólnie próbujemy konstruktywnie rozwiązać konflikt stosując się do następujących punktów: a) nazywamy problem – co czujemy w związku z zachowaniem drugiej osoby, określamy nasze potrzeby i oczekiwania b) szukamy rozwiązań – wybieramy rozwiązanie korzystne dla obu stron c) oceniamy wyniki rozwiązania problemu Pytania: - jakie znaczenie dla rozwiązania konfliktu ma szczere, otwarte mówienie o swoich odczuciach, czy uważne wysłuchanie partnera Do rozwiązania konfliktu potrzeba zimnej krwi i trzeźwego umysłu. Przed każdą próbą dobrze jest wziąć głęboki oddech albo jeszcze raz prześledzić sytuację konfliktową. 2. CO TO JEST AGRESJA Uczniowie wspólnie zastanawiają się i na zasadzie burzy mózgów przygotowują swoje propozycje, które prowadzący zapisuje na tablicy. -przemoc -złe zachowanie -dokuczanie -bicie 23 -występuje nierówność sił -powoduje cierpienie lub szkodę -trwa w czasie -powtarza się Ćwiczenie 1 „Co wiesz o agresji”? Uczniowie wypełniają ankietę –załącznik 5 3. KTO POMAGA UCZNIOM Omówienie ankiety „Co wiesz o agresji” - Kto pomaga uczniom w sytuacjach przemocy w szkole i poza nią. - Jak ważne jest prosić o pomoc w sytuacji kiedy dzieje się komuś krzywda. Agresor-ofiara Przypomnienie sobie sytuacji, w której byliśmy ofiarami czyjejś złości oraz sytuacji, która nas rozzłościła i naszą reakcję na nią-jakie uczucia temu towarzyszyły-ochotnik wypisuje na tablicy zgłaszane przez uczniów uczucia: Agresor: -złość, gniew, siła, nienawiść, pewność siebie itp. Ofiara: -lęk, niepokój, strach, poczucie krzywdy, winy, niepewność itp. Objawy złości: -pocenie się, napięcie mięśni, szybkie bicie serca, trudności w myśleniu, drżenie ciała, zaciśnięte dłonie, wypieki na twarzy. Skutki agresji: -płacz, kłótnia, awantura, policja itp. 6. POZYTYWNE I NEGATYWNE EMOCJE Rozpoznawanie uczuć pozytywnych i negatywnych-uczniowie losują karteczki z wypisanymi uczuciami i demonstrują je-klasa odgaduje uczucie. Pytamy: Po co człowiekowi potrzebna jest złość? Do czego służy ludziom i zwierzętom agresywne zachowanie? (agresja potrzebna i niszcząca) Złość, gniew-to uczucia, które każdy ma prawo przeżywać, ale nie można ich ukierunkowywać na inną osobę ani zniszczenie. 24 CO NAM DAJE ZŁOŚĆ? MINUSY - wzmaga stres - jest zaraźliwa - nie myśli się rozsądnie - traci się kolegów, sympatię PLUSY - redukuje napięcie - motywuje nas do działania Kiedy złość jest niszcząca, jakie sytuacje mogą wywoływać złość, agresję? Co jest przyczyną agresji? Uczniowie starają się na zasadzie burzy mózgów odpowiedzieć na postawione pytania. Prowadzący zapisuje odpowiedzi na tablicy i omawia je. Przykładowe odpowiedzi: - gdy gniew przejmuje kontrolę nad naszymi czynami, nie potrafimy nimi kierować lub kontrolować go, wówczas ze sługi staje się naszym panem. - jak nie możemy dostać tego co chcemy - jak ktoś nas zrani, zada ból itp. III. ZAKOŃCZENIE ZAJĘĆ - Podsumowanie ćwiczeń. - Ćwiczenia relaksujące: o pozycja- stojąc napinamy mięśnie od stóp przez łydki, uda, pośladki, brzuch, ręce, ramiona do twarzy, wytrzymujemy w tej pozycji i gwałtowne rozluźniamy strząsając nagromadzone emocje. o uczniowie chodzą po sali żegnają się ze sobą mówiąc przy tym coś miłego. - Zebranie informacji zwrotnych. -„ Iskierka”. 25 SCENARIUSZ ZAJĘĆ 8 I. PRZYWITANIE - Przypomnienie spraw organizacyjnych (czas trwania, ilość spotkań). Przedstawienie się, nawiązanie dobrego kontaktu z uczestnikami zajęć. Zawarcie kontraktu-wprowadzenie zasad, zgoda na ich przestrzeganie. Ćwiczenie ruchowe „Otwórz drzwi”. Ćwiczenia oddechowe: o wdech nosem podnosząc jednocześnie ręce wysoko do góry i wydech ustami opadając i kuląc się do żabki, o „sowa” –stojąc kładziemy prawą rękę na lewe ramię, głowa zwrócona w kierunku lewego ramienia-wdychamy powietrze nosem, a wydychamy ustami, pohukując jak sowa, jednocześnie odwracając głowę w stronę prawego ramienia. - Przedstawienie celu zajęć. II. ZAJĘCIA WŁAŚCIWE 1. ROZWIJANIE UMIEJĘTNOŚCI PANOWANIA NAD ZŁOŚCIĄ Co do tej pory robiliście, aby poradzić sobie ze swoją złością? Burza mózgów, osoba pisze na tablicy. np.: - jazda na rowerze -boksowanie worka -gwizdanie -rozmowa -praca w ogrodzie -biegi, muzyka itp. 2. ZŁOŚĆ POD LUPĄ Jeśli chcesz radzić sobie ze złością musisz przejść trzy stopnie wtajemniczenia: -rozpoznanie stanu złości -nazwanie przyczyny złości -działanie Uczniowie przypominają sobie kiedy ostatnio się bardzo złościli, wybieramy ochotnika i na jego przykładzie odpowiadamy na pytania: Kiedy byłem zły? Gdzie wtedy byłem? Co się stało? Co wtedy myślałem? Co wtedy czułem? Co zrobiłem? Jaki był rezultat? 26 Wymień jedną rzecz, jaką powinieneś zrobić inaczej, co mogło spowodować pozytywne zakończenie konfliktu. Odpowiedzi ucznia zapisujemy na tablicy aby łatwiej było przeprowadzić omówienie. Powtarzamy procedurę z kolejnym ochotnikiem. 3. COFNIJ TAŚMĘ Kiedy popełnisz błąd napraw go, na chwilę „cofnij taśmę”, pomyśl o zaistniałej sytuacji i swoim zachowaniu w niej, pomyśl o tym co dokładnie poszło nie tak, co mogłeś zrobić lepiej i co zrobisz, jeśli przydarzy ci się to ponownie. Wszyscy przypominają sobie konflikt, jaki miał miejsce niedawno w klasie lub w internacie. Ochotnicy odgrywają scenkę konfliktu, widzowie przyglądają się rozwojowi wydarzeń, reakcjom i zachowaniom kolegów, a po zakończonej scence omawiamy sposoby postępowania uczniów w sytuacji konfliktowej, kładąc nacisk na uczucia przeżywane podczas kłótni oraz konstruktywne rozwiązania. Co poszło nie tak? Co można zmienić, aby ta sytuacja dała się rozwiązać lepiej? 4. START RAKIETY Uczniowie robią przysiad w ciasnym kręgu. Na hasło start wszyscy równocześnie wyskakują w górę udając start rakiety. Następnie siedzą na krzesłach. Na sygnał zaczynają powoli tupać nogami, stopniowo coraz głośniej, można także klaskać, udawać brzęczenie owada. Pod koniec ćwiczenia siadamy spokojnie-wszystko cichnie, wyrównujemy oddech. 5. Krzyżówka Uczniowie rozwiązują krzyżówkę, by dowiedzieć się, co pomaga nie reagować agresją, gdy inni są wobec mnie agresywni?- załącznik 6 III. ZAKOŃCZENIE ZAJĘĆ - Podsumowanie ćwiczeń. - Ćwiczenia relaksujące: o pozycja- stojąc napinamy mięśnie od stóp przez łydki, uda, pośladki, brzuch, ręce, ramiona do twarzy, wytrzymujemy w tej pozycji i gwałtowne rozluźniamy strząsając nagromadzone emocje. o uczniowie chodzą po sali żegnają się ze sobą mówiąc przy tym coś miłego. - Zebranie informacji zwrotnych. -„ Iskierka”. 27 IV. KSZTAŁTOWANIE POSTAW ASERTYWNYCH (scenariusz zajęć 9,10,11) CEL ZAJĘĆ - Uświadomienie uczniom ich praw w kontaktach społecznych. - Rozwijanie umiejętności asertywnego zachowania. - Rozwijanie umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach interpersonalnych. EFEKTY ZAJĘĆ - Rozumienie pojęcia asertywność. - Umiejętność rozróżniania zachowania asertywnego, uległego, agresywnego. - Nabycie umiejętności odmawiania w sytuacji presji rówieśniczej. - Przyjmowanie bardziej stanowczej postawy w różnych trudnych sytuacjach społecznych. POMOCE DYDAKTYCZNE: - pisaki, kredki, kartki papieru, kreda, - etykiety, balony. CZAS TRWANIA - Trzy spotkania po 60min. 28 SCENARIUSZ ZAJĘĆ 9 I. PRZYWITANIE - Przypomnienie spraw organizacyjnych (czas trwania, ilość spotkań). Przedstawienie się, nawiązanie dobrego kontaktu z uczestnikami zajęć. Zawarcie kontraktu-wprowadzenie zasad, zgoda na ich przestrzeganie. Ćwiczenie ruchowe „Otwórz drzwi”. Ćwiczenia oddechowe: o wdech nosem podnosząc jednocześnie ręce wysoko do góry i wydech ustami opadając i kuląc się do żabki, o „sowa” –stojąc kładziemy prawą rękę na lewe ramię, głowa zwrócona w kierunku lewego ramienia-wdychamy powietrze nosem, a wydychamy ustami, pohukując jak sowa, jednocześnie odwracając głowę w stronę prawego ramienia. - Przedstawienie celu zajęć. II. ZAJĘCIA WŁAŚCIWE 1. PRZECHODZENIE PRZEZ KŁADKĘ Prowadzący rysuje na podłodze kredą kładkę. Klasę dzieli się na dwie grupy ( podziału dokonuje się poprzez odliczenie kolejno do 2). Następnie ustawia się uczniów po dwóch przeciwległych końcach kładki. Prowadzący mówi: „ Wyobraźcie sobie , że stoicie nad wąską kładką, pod kładką płynie rwąca rzeczka. Obie grupy muszą dostać się na druga stroną kładki w tym samym czasie. Przechodzicie na sygnał „ start”. Po tym ćwiczeniu prowadzący pyta uczestników: - Jak czuliście się gdy przechodziliście przez kładkę? - Kto ustąpił komuś miejsca? - Kto został zepchnięty? - Kto zepchnął kogoś z kładki?, itp. Wniosek: Prowadzący objaśnia, że ludzie zachowują się bardzo różnie w sytuacjach życiowych. Bywają: a) agresywni( to ci którzy spychali) b) ulegli ( to ci którzy ustąpili miejsca, zostali zepchnięci) c) asertywni ( to ci którzy szli pewnie, ale nie robiąc nikomu krzywdy) 29 Trzy style zachowań wobec ludzi Prowadzący omawia trzy style zachowań ludzi. Styl I : Uległy Człowiek uległy: - interesy innej osoby stawia na pierwszym miejscu, swoje na drugim np.: koleżanka prosi cię usilnie abyś poszła z nią na lody podczas gdy ty masz chęć iść do kina. Ulegasz jej namowom i idziesz wbrew sobie na lody. Styl II: Agresywny Człowiek agresywny: - interesy własne stawia na pierwszym miejscu ( w omawianej wyżej sytuacji osoba agresywna narzuca swoją wolę , wszyscy muszą robić to co słuszne jest dla niej.) Źle przyjmuje sprzeciw. Styl III: Asertywny Człowiek asertywny : - dba o swoje interesy, ale uwzględnia też interesy drugiej osoby( w omawiane wyżej sytuacji osoba asertywna mówi szczerze, że woli iść do kina, ale jeśli koleżance tak bardzo zależy to dzisiaj pójdą do kina, a jutro na lody.) Asertywność: to zdolność bycia sobą, wyrażania swoich prawdziwych myśli, pragnień ale w taki sposób, który respektuje prawa innych do tego samego, bez krzywdzenia innych. To co mówi człowiek asertywny ma 4 cechy: - jest bezpośrednie - stanowcze - uczciwe - nie krzywdzące 2. MOJE GRANICE Uświadomienie prawa do posiadania i obrony własnego terytorium. Każdy uczeń mazakami na dużej kartce rysuje sześć kół oznaczające różne zakresy swojego prywatnego terytorium i podpisuje je: -moja przestrzeń, mój czas, moje myśli, moje uczucia, moje ciało, moje rzeczy. 30 Ćwiczenie: Uczniowie na zasadzie burzy mózgów wymieniają zachowania, które naruszają ich różne sfery prywatności: Moja przestrzeń- wchodzenie bez pukania do czyjegoś pokoju, wchodzenie do łazienki gdy ktoś z niej korzysta itp. Moje rzeczy- zaglądanie do czyjejś torebki, pożyczanie cudzych przedmiotów bez pytania, branie czyjegoś jedzenia bez pozwolenia itp. Mój czas- decydowanie za kogoś co ma robić w danym czasie, zajmowanie komuś czasu swoimi sprawami itp. Moje myśli- narzucanie komuś poglądów, czytanie np.pamiętnika bez pozwolenia, niedopuszczanie do głosu itp. Moje uczucia- zabranianie spotykania się z przyjaciółmi, lekceważenie uczuć, zabranianie wyrażania uczuć itp. Moje ciało- szturchanie popychanie, bicie całowanie bez pozwolenia itp. Uczniowie wspólnie zastanawiają się, kto i w jakim stopniu narusza ich granice, zaznacza symbolicznie liczbę tych osób i częstotliwość. 3. NIE BĄDŹ AGRESOREM Ćwiczymy zachowania dzięki którym okazujemy ludziom szacunek dla ich prawa do prywatności. Wspólnie z uczniami wypisujemy na tablicy wyrażenia, których należy używać, jeśli chcemy posłużyć się rzeczami innych osób lub zająć ich czas, przestrzeń. Czy możesz mi pożyczyć….? Czy mogę wziąć……? Czy pozwolisz mi……? Czy mogę ci przeszkodzić…….? Czy możemy porozmawiać? III. ZAKOŃCZENIE ZAJĘĆ - Podsumowanie ćwiczeń. - Ćwiczenia relaksujące: o pozycja- stojąc napinamy mięśnie od stóp przez łydki, uda, pośladki, brzuch, ręce, ramiona do twarzy, wytrzymujemy w tej pozycji i gwałtowne rozluźniamy strząsając nagromadzone emocje. o uczniowie chodzą po sali żegnają się ze sobą mówiąc przy tym coś miłego. - Zebranie informacji zwrotnych. -„ Iskierka”. 31 SCENARIUSZ ZAJĘĆ 10 I. PRZYWITANIE - Przypomnienie spraw organizacyjnych (czas trwania, ilość spotkań). Przedstawienie się, nawiązanie dobrego kontaktu z uczestnikami zajęć. Zawarcie kontraktu-wprowadzenie zasad, zgoda na ich przestrzeganie. Ćwiczenie ruchowe „Otwórz drzwi”. Ćwiczenia oddechowe: o wdech nosem podnosząc jednocześnie ręce wysoko do góry i wydech ustami opadając i kuląc się do żabki, o „sowa” –stojąc kładziemy prawą rękę na lewe ramię, głowa zwrócona w kierunku lewego ramienia-wdychamy powietrze nosem, a wydychamy ustami, pohukując jak sowa, jednocześnie odwracając głowę w stronę prawego ramienia. - Przedstawienie celu zajęć. II. ZAJĘCIA WŁAŚCIWE Przypomnienie ćwiczenia z „Przechodzenie przez kładkę” oraz trzech stylów zachowania się ludzi” c) agresywni( to ci którzy spychali z kładki) d) ulegli ( to ci którzy ustąpili miejsca, zostali zepchnięci) c) asertywni ( to ci którzy szli pewnie, ale nie robiąc nikomu krzywdy) 1. WYOBRAŻONA HISTORIA Uczestnicy siadają wygodnie, odprężają się i wyobrażają sobie siebie w następującej sytuacji: „Twój dobry kolega prosi cię, żebyś pożyczył mu książkę, na drugi dzień kolega smutny i wystraszony przychodzi i przyznaje się do tego, że zgubił gdzieś twoją książkę i nie wie co teraz ma zrobić. Uczestnicy zastanawiają się , jak zareagowaliby w takiej sytuacji i odbywa się dyskusja na ten temat. Przykładowe reakcje: - Jesteś wściekły, krzyczysz, popychasz kolegę, nie dajesz mu dojść do głosu. - Mówisz „nic się nie stało, rodzice kupią mi nową książkę”. - Mówisz „jak to się stało-(słuchasz odpowiedzi), bardzo jest mi przykro, że zgubiłeś moją książkę, potrzebuję jej, musimy się zastanowić co zrobić w tej sytuacji? Prowadzący może zadać następujące pytania: - Jak czuliście się , kiedy kolega przyszedł? - Co w takiej sytuacji powiedzieliście do niego? - Jak on według was się poczuł? 32 Prowadzący przypomina cechy zachowania agresywnego, uległego i asertywnego i wspólnie z uczestnikami ustala, w ramach jakich zachowań mieszczą się ich reakcje. Ćwiczenie: Uczestnicy w parach odgrywają powyższe sytuacje, stosując wobec nierzetelnego kolegi stwierdzenia agresywne, uległe, asertywne. 2. ROZPOZNAWANIE ZACHOWANIA ASERTYWNEGO Prowadzący dzieli grupę na 4 podgrupy. Rozdaje karteczki, które uczniowie muszą samodzielnie zakwalifikować do właściwego typu zachowania. Następnie uczniowie przypinają odpowiednie karteczki pod etykietą z nazwą danego typu zachowania. Następnie wspólnie omawiamy wykonanie zadania. Reakcje asertywne – AS Reakcje uległe- U Reakcje Agresywne – AG Sytuacja Reakcja 1.Podczas lekcji kolega prosi cię, byś pożyczył książkę Ty ciągle coś wyłudzasz 2. Ktoś ci przerywa, kiedy mówisz Przepraszam, ale chciałem skończyć swoją wypowiedź 3.Mama prosi cię, żebyś pomógł jej w pracach domowych. Akurat odrabiasz lekcje. No dobrze, co prawda właśnie odrabiam lekcje, ale 4.Czekasz w kolejce przy barze, kiedy ktoś wskakuje przed ciebie i zostaje obsłużony przed tobą Nic nie mówisz, tylko wzdychasz 5. Jeden z graczy twojej drużyny piłkarskiej oskarża cię, że nie wysiliłeś się zbytnio podczas meczu Sądzę, że jesteś niesprawiedliwy 6. Kolega ma pewien problem i prosi cię o radę Skąd mam wiedzieć , co zrobić? To jest twoja sprawa 33 7. Akurat wtedy, kiedy nadawany jest Twój ulubiony program w TV, ktoś z domowników chce oglądać coś innego Dobrze, oglądaj co chcesz. Ja mogę zająć się czymś innym 8. Miesiąc temu pożyczyłeś koledze płytę i do tej pory jej nie oddał, chociaż obiecał zwrócić po 2 tygodniach Przykro mi, że do tej pory nie zwróciłeś mi płyty. Czy możesz ją mi oddać? 9. Na przyjęciu ktoś częstuje cię koktajlem, mówiąc że nie zawiera on alkoholu. Uważasz , że to jest nieprawda. Spływaj ! Nie dotknę tego! 3. GRA W ŚNIEŻKI Uczniowie ugniatają śnieżki ze starych gazet, dzielą się na dwie drużyny, zajmują miejsca po przeciwległych stronach Sali i obrzucają się śnieżkami. III. ZAKOŃCZENIE ZAJĘĆ - Podsumowanie ćwiczeń. - Ćwiczenia relaksujące: o pozycja- stojąc napinamy mięśnie od stóp przez łydki, uda, pośladki, brzuch, ręce, ramiona do twarzy, wytrzymujemy w tej pozycji i gwałtowne rozluźniamy strząsając nagromadzone emocje. o uczniowie chodzą po sali żegnają się ze sobą mówiąc przy tym coś miłego. - Zebranie informacji zwrotnych. -„ Iskierka”. 34 SCENARIUSZ ZAJĘĆ 11 I. PRZYWITANIE - Przypomnienie spraw organizacyjnych (czas trwania, ilość spotkań). Przedstawienie się, nawiązanie dobrego kontaktu z uczestnikami zajęć. Zawarcie kontraktu-wprowadzenie zasad, zgoda na ich przestrzeganie. Ćwiczenie ruchowe „Otwórz drzwi”. Ćwiczenia oddechowe: o wdech nosem podnosząc jednocześnie ręce wysoko do góry i wydech ustami opadając i kuląc się do żabki, o „sowa” –stojąc kładziemy prawą rękę na lewe ramię, głowa zwrócona w kierunku lewego ramienia-wdychamy powietrze nosem, a wydychamy ustami, pohukując jak sowa, jednocześnie odwracając głowę w stronę prawego ramienia. - Przedstawienie celu zajęć. II. ZAJĘCIA WŁAŚCIWE 1. PIŁOWANIE DRZEWA Ćwiczenie przygotowujące do odgrywania scenek. Uczniowie chodzą swobodnie po Sali i na znak prowadzącego indywidualnie lub w parach, przedstawiają pantomimicznie dynamiczne ruchowo czynności: -piłowanie drzewa, kucie żelaza młotem kowalskim, łapanie much, rzucanie kamieniem, wiosłowanie. 2. ĆWICZENIE MÓWIENIA „NIE” Odmowa Prowadzący wyjaśnia uczestnikom, że każdy człowiek ma prawo do własnego zdania , własnych potrzeb, własnych pomysłów. Każdy też powinien umieć bronić w sposób asertywny swoich poglądów. Prowadzący objaśnia uczniom , że umiejętność asertywnego zachowania można wykorzystać w różnych sytuacjach szkolnych, np. gdy ktoś namawia nas do czegoś czego nie chcemy zrobić ( palenie papierosów, używanie narkotyków, krzywdzenie młodszych, słabszych kolegów) . Powiedzenie słowa „ Nie” może świadczyć o odwadze, sile charakteru, itp.. Musi się nauczyć mówić : Nie! 35 Zasady odmowy: - zawiera słowo „nie” - wyjaśnienie ( a nie tłumaczenie się czy usprawiedliwianie) - nie przepraszamy ( bo nie zrobiliśmy niczego złego) Ćwiczenie: Ochotnicy odgrywają scenkę, w której prezentują modelową odmowę asertywną - „Kolega prosi cię, żebyś poszedł z nim do kina- ty obiecałeś spędzić to popołudnie z rodziną” Odpowiedź- „Dziękuję, że pomyślałeś o mnie, ale mam inne plany, do kina możemy pójść innym razem”. Ćwiczenie: Uczniowie dobierają się w trójki, w każdej z nich dwie osoby odgrywają scenkę, trzecia jest obserwatorem. Zadaniem ucznia A jest namawianie osoby B do zrobienia czegoś na co nie ma ochoty , zadaniem B jest odpowiadanie na namowy kolegi. Po zakończeniu scenki obserwator komentuje ich zachowanie, czy odmowa była skuteczna i nazywa styl zachowanie B –(agresywny, asertywny, uległy) 3. KIEDY KTOŚ MÓWI „NIE” Ochotnicy odgrywają następującą scenkę: „Kolega prosi cię o pożyczenie twojego telefonu, ty nie masz na to ochoty, gdyż wcześniej już pożyczał i uszkodził ci telefon. Grzecznie, ale stanowczo odmawiasz koledze”. Omówienie Na forum grupy uczniowie dzielą się swoimi przemyśleniami i odczuciami. -Co czuję kiedy kolega mi odmawia? -Jak reaguję? -Czy uznaję prawo kolegi do odmowy? 4. „BALONIKI” Każdy uczestnik otrzymuje balon, pompuje go i przymocowuje sznurkiem do kostki prawej nogi. Uczniowie z balonami stają w kole twarzą do środka. Zadanie polega na zniszczeniu balonów kolegów i obronie własnego balona. Ten kto straci swój balon odpada z gry. Omówienie Wspólnie odpowiadamy na pytania: -Co czułem kiedy mój balon pękł? -Co czułem, kiedy zniszczyłem balon kolegi? Prowadzący wyjaśnia, że podczas ćwiczenia dochodziło do konfliktów, podczas których jedni zachowywali się ulegle, a inni agresywnie. 36 Prowadzący jeszcze raz podsumowuje wszystkie treści omówione na zajęciach, ( przypomina definicje asertywności, omawia zasady odmowy oraz skutki braku umiejętności odmawiania itp. ). III. ZAKOŃCZENIE ZAJĘĆ - Podsumowanie ćwiczeń. - Ćwiczenia relaksujące: o pozycja- stojąc napinamy mięśnie od stóp przez łydki, uda, pośladki, brzuch, ręce, ramiona do twarzy, wytrzymujemy w tej pozycji i gwałtowne rozluźniamy strząsając nagromadzone emocje. o uczniowie chodzą po sali żegnają się ze sobą mówiąc przy tym coś miłego. - Zebranie informacji zwrotnych. -„ Iskierka”. 37 V. RADZENIE SOBIE ZE STRESEM (scenariusz zajęć 12,13) CELE ZAJĘĆ - Poznanie pojęcia stres, jego objawów i skutków. - Nauka relaksu. - Zapoznanie uczniów z technikami zmniejszania lęku w sytuacjach stresowych. EFEKTY ZAJĘĆ - Nabycie umiejętności radzenia sobie ze stresem. - Zwiększenie odporności psychicznej uczniów w sytuacjach stresowych. - Korzystanie z poznanych technik relaksacyjnych. POMOCE DYDAKTYCZNE : - kartki papieru, pisaki, etykiety, - załącznik 7 „Jak zmniejszyć stres”? CZAS TRWANIA ; - Dwa spotkania po 60min. 38 SCENARIUSZ ZAJĘĆ 12 I. PRZYWITANIE - Przypomnienie spraw organizacyjnych (czas trwania, ilość spotkań). Przedstawienie się, nawiązanie dobrego kontaktu z uczestnikami zajęć. Zawarcie kontraktu-wprowadzenie zasad, zgoda na ich przestrzeganie. Ćwiczenie ruchowe „Otwórz drzwi”. Ćwiczenia oddechowe: o wdech nosem podnosząc jednocześnie ręce wysoko do góry i wydech ustami opadając i kuląc się do żabki, o „sowa” –stojąc kładziemy prawą rękę na lewe ramię, głowa zwrócona w kierunku lewego ramienia-wdychamy powietrze nosem, a wydychamy ustami, pohukując jak sowa, jednocześnie odwracając głowę w stronę prawego ramienia. - Przedstawienie celu zajęć. II. ZAJĘCIA WŁAŚCIWE 1. CO TO JEST STRES? Burza mózgów: uczniowie siadają w kręgu, każdy podaje skojarzenia ze słowem stres, ochotnik zapisuje na tablicy. Wspólnie tworzymy definicję stresu. Stres – nieprzyjemny stan związany z przykrymi przeżyciami, trudnościami w życiu codziennym; napięcie, ale także stan mobilizacji, gotowości do pracy. 2. OBJAWY STRESU Uczniowie odpowiadają na pytanie: Po czym poznać, że jesteśmy w stresie? Odpowiedzi zapisujemy na tablicy. Pierwsze sygnały stresu: - Rozdrażnienie - Ból głowy, żołądka, kłopoty z trawieniem - Przyspieszone bicie serca - „zanik pamięci”, trudności w przypominaniu sobie czegoś - trudności w skupieniu uwagi - brak lub nadmiar apetytu - problemy ze snem - ogólne zmęczenie - niezadowolenie z siebie - sztywny kark i ramiona - wilgotne dłonie 39 3. CO MNIE STRESUJE? Każdy uczestnik stara się powiedzieć co najbardziej go stresuje, odpowiedzi zapisujemy na tablicy. ( kłótnie, złe oceny, publiczne wystąpienia, choroby, popełnianie błędów, nauczyciel itp.) Pytania: - jakie sytuacje wywołują we mnie najsilniejszy stres? - które z sytuacji mobilizują mnie do działania, a które osłabiają aktywność? 4. JAK RADZIĆ SOBIE ZE STRESEM Uczestnicy przypominają jak sami radzą sobie z własnym stresem, propozycje zapisujemy na tablicy. Omówienie listy zachowań „Jak zmniejszyć stres?” - załącznik 7 5. MASAŻ Prowadzący wyjaśnia, gdzie w naszym ciele najbardziej kumuluje się stres i proponuje masaż ramion i szyi. Masaż taki można wykonać samemu np. za pomocą ręcznika, albo skorzystać z pomocy kolegi. Uczniowie dobierają się w pary, siadają na materacach jeden za drugim i masują sobie nawzajem ramiona i szyję zgodnie z instruktażem. III. ZAKOŃCZENIE ZAJĘĆ - Podsumowanie ćwiczeń. - Ćwiczenia relaksujące: o pozycja- stojąc napinamy mięśnie od stóp przez łydki, uda, pośladki, brzuch, ręce, ramiona do twarzy, wytrzymujemy w tej pozycji i gwałtowne rozluźniamy strząsając nagromadzone emocje. o uczniowie chodzą po sali żegnają się ze sobą mówiąc przy tym coś miłego. - Zebranie informacji zwrotnych. -„ Iskierka”. 40 SCENARIUSZ ZAJĘĆ 13 I. PRZYWITANIE - Przypomnienie spraw organizacyjnych (czas trwania, ilość spotkań). Przedstawienie się, nawiązanie dobrego kontaktu z uczestnikami zajęć. Zawarcie kontraktu-wprowadzenie zasad, zgoda na ich przestrzeganie. Ćwiczenie ruchowe „Otwórz drzwi”. Ćwiczenia oddechowe: o wdech nosem podnosząc jednocześnie ręce wysoko do góry i wydech ustami opadając i kuląc się do żabki, o „sowa” –stojąc kładziemy prawą rękę na lewe ramię, głowa zwrócona w kierunku lewego ramienia-wdychamy powietrze nosem, a wydychamy ustami, pohukując jak sowa, jednocześnie odwracając głowę w stronę prawego ramienia. - Przedstawienie celu zajęć. II. ZAJĘCIA WŁAŚCIWE 1. Przypomnienie definicji stresu, jego objawów i sposobów radzenia sobie z nim -burza mózgów. 2. NASTROJE Uczestnicy dzielą się na dwie grupy, jedna wypisuje na arkuszu papieru czynniki wpływające na poprawę nastroju, na lepsze samopoczucie, natomiast druga grupa czynniki obniżające nastrój i wpływające na pogorszenie samopoczucia. Liderzy grup odczytują swoje listy. Prowadzący omawia listy, wspólnie z uczestnikami zastanawia się; w jakim stopniu przyczyny stresu są indywidualne, a jakim wspólne dla wielu ludzi, jak można wykorzystać w codziennym życiu wiedzę o czynnikach wpływających na własne samopoczucie? 3. WYDYCHAMY STRES a) Uczestnicy udają, że zrywają jabłka, sięgają rękami do gałęzi – wdech przez nos i wkładają jabłka do skrzynki nisko się pochylając – wydech ustami. b) Udajemy balony. Wciągamy bardzo dużo powietrza, naprężamy mięśnie, chwilę wstrzymujemy – wypuszczamy powietrze i wiotczejemy. Głęboki i spokojny oddech uspokaja i wycisza. 41 4. LICZENIE Uczymy się koncentracji i odprężania. Uczniowie siedzą wygodnie na materacach i słuchają instrukcji: Przymknij oczy licz powoli, staraj się wypowiadać liczby od 30 do 1w myśli. Pamiętaj oddychaj głęboko i spokojnie. Gdy dojdziesz do 1-powiedz do siebie w myśli –kiedy policzę od 1 do 5, będę wypoczęty i spokojny. Policz od 1 do 5 i otwórz oczy. Omówienie, uczniowie dzielą się swoimi odczuciami. 5. ODPRĘŻAJĄCE CHODZENIE Ćwiczenie to uczy jak należy chodzić, aby uzyskać stan odprężenia i wewnętrznego spokoju. Prowadzący przekazuje instrukcję: „Idź wyprostowany, z głową lekko zadartą do góry. Patrz na co cię otacza tak, jakbyś patrzył na cały świat. Stawiaj małe kroki, idź powoli, uśmiechaj się. Ciesz się z tego, że idziesz, pomyśl, że z każdego twojego kroku wyrasta piękny kwiat. Patrz na piękne kolory chmur, drzew, słońca. Uśmiechaj się do każdej zauważonej rzeczy i do swoich myśli. Powtarzaj sobie w myśli, że jesteś młody, spokojny, zadowolony”. Po spacerze uczniowie siadają w kręgu i opowiadają , co widzieli, jak się czuli, co myśleli. 6. ODDYCHAMY Uczniowie leżą na plecach na materacach i oddychają świadomie podnosząc brzuchem leżącą na nim książkę. 7. BURZA Z PIORUNAMI Uczniowie leżą na brzuchu i nawzajem wykonują „masaż” głowy i pleców z wierszykiem według instrukcji: „ Zamykam oczy, nie myślę o niczym, wszystkie moje myśli i problemy są daleko poza mną, tylko słucham i czuję”. Jest ciepły, słoneczny dzień-głaszczemy plecy. Jest mi ciepło i przyjemnie, coraz cieplej i coraz przyjemniej. Słońce świeci coraz mocniej i mocniej, jest mi dobrze. Wtem zaczyna wiać wiatr, wieje ciepły i przyjemny wiatr-ruchy rąk stają się szybsze. Czuję ciepły i przyjemny wiatr, wiatr wieje coraz mocniej i mocniej. Zaczyna padać ciepły, wiosenny deszczyk-palcami imitujemy deszcz. Pojedyncze krople deszczu padają na mnie. Deszcz staje się coraz silniejszy i silniejszy, czuję coraz więcej i więcej kropli deszczu, zaczyna się ulewa. Z oddali słychać grzmoty i pioruny, grzmoty i pioruny-rysujemy błyskawicę na plecach. 42 Burza jest coraz bliżej, wieje silny wiatr, pada deszcz i wieje wiatr. Powoli wiatr przegania chmury, burza ucicha, robi się coraz ciszej i przyjemniej. Zza chmur znowu wychodzi słońce i opromienia cały świat, znowu czuję się dobrze i bezpiecznie. 7. ZAGADKA Co to za technika relaksacyjna, którą stosujemy codziennie, a przy tym masujemy i ćwiczymy mięśnie twarzy? – „Śmiech to zdrowie”. III. ZAKOŃCZENIE ZAJĘĆ - Podsumowanie ćwiczeń. - Ćwiczenia relaksujące: o pozycja- stojąc napinamy mięśnie od stóp przez łydki, uda, pośladki, brzuch, ręce, ramiona do twarzy, wytrzymujemy w tej pozycji i gwałtowne rozluźniamy strząsając nagromadzone emocje. o uczniowie chodzą po sali żegnają się ze sobą mówiąc przy tym coś miłego. - Zebranie informacji zwrotnych. -„ Iskierka”. PODSUMOWANIE CYKLU ZAJĘĆ Wspólnie przypominamy sobie zajęcia wcześniejsze, zbieramy informacje zwrotne o tym, co dały nam zajęcia, czego nowego nas nauczyły, czy zostały zrealizowane cele – arkusz ewaluacyjny. Dziękuję za udział w zajęciach. Uczniowie którzy zrealizowali program otrzymają dyplom. 43 Załącznik nr 1 „Otwórz drzwi” 1. OTWÓRZ DRZWI 2. POWITAJ SŁOŃCE 3. POKŁOŃ SIĘ ZIEMI 4. WEŹ KROPLE DESZCZU 5. WEŹ SIŁĘ WIATRU 6. WEŹ SIŁĘ OGNIA 7. WEŹ Z KAŻDEJ STRONY ŚWIATA TO, CO DLA CIEBIE NAJLEPSZE 8. WYMIESZAJ TO WSZYSTKO W SOBIE 9. I UTUL SWOJEGO TYGRYSKA. 44 Załącznik nr 2 MOJA WIZYTÓWKA Imię …………………………………………… Nazwisko……………………………………… Co lubię robić? ………………………………………………………… ………………………………………………………… ………………………………………………………… Co lubię/podoba mi się w zachowaniu innych? .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... Czego nie lubię w zachowaniu innych? ………………………………………………………… ………………………………………………………… …………………………………………………………. 45 Załącznik 3 JESTEM SUPER? 1. Jestem dumny/na z siebie ponieważ: ……………………………………........................................ ................................................................................................ ................................................................................................ 2. Moim największym sukcesem jest: ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… 3. Najlepiej potrafię: ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… 46 Załącznik nr 4 47 Załącznik 5 „Co wiesz o agresji”? Przeczytaj uważnie pytania, zakreśl kółkiem wybrany punkt lub wpisz odpowiedź. Twoje odpowiedzi są bardzo ważne, ponieważ pozwolą nam lepiej poznać problem przemocy. Zaznacz płeć krzyżykiem Dziewczynka ………… Chłopiec………………….. 1. Co to jest agresja? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 2. Czy widziałeś coś co było agresją? Tak Nie 3. Czy agresja dotyczyła: Ciebie Kolegi/koleżanki Osoby nieznanej 4. Z jaką formą agresji zetknąłeś się: Groźba Pobicie Wymuszanie pieniędzy Wulgarne słowa Inne……………………………………………………… 5. Gdzie miało to miejsce? W szkole W klasie Na korytarzu W toalecie 48 Na boisku szkolnym Inne(gdzie?) …………………………………………………….. Poza szkołą Obok szkoły Na przystanku autobusowym W drodze do domu Koło domu Inne(gdzie?)……………………………………………………… 4. Kto był sprawcą przemocy? Kolega/koleżanka z klasy Starszy kolega/koleżanka Młodszy kolega/koleżanka Ktoś inny (kto?)……………………………………………………. 5. Komu mówiłeś o tym co cię spotkało? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 6. Czy wiesz gdzie szukać pomocy, jeżeli spotka Cię coś złego? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 7. Kto pomaga w szkole w takiej sytuacji? ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Dziękuję za wypełnienie ankiety 49 Załącznik nr 6 50 Załącznik 7 PRZYKŁADOWE DORAŹNE SPOSOBY RADZENIA SOBIE ZE STRESEM Wygadaj swój stres Obejrzyj komedię Usiądź w swym ulubionym miejscu, włącz ulubioną muzykę Zrób coś co lubisz Weź kąpiel w pachnącej pianie Wrzaśnij głośno AAAAAAAAA!!! Nie bądź perfekcjonistą Wypisz swoje zalety i co tydzień dodawaj kolejną Posłuchaj ciszy Pomasuj sobie kark i barki Zaciśnij mocno pięści aby zgromadziło się całe twoje napięcie a potem mocno je strzepnij Przypomnij sobie, czym martwiłeś się miesiąc temu Tańcz Licz od stu wspak Zadbaj o siebie Zrób trzy głębokie, powolne wdechy i wydechy 51 BIBLIOGRAFIA 1. M. Chomczyńska - Miliszkiewicz „ Polubić szkołę” WsiP, Warszawa 1995r. 2. „Jak żyć z ludźmi” Program profilaktyczny dla młodzieży, MEN 3. R. Portman „Gry i zabawy przeciwko agresji” Jedność Kielce 1999r. 4. A. Kołodziejczyk „Spójrz inaczej” cz.1, 2. 5. S. Szostak, A.Tabaka „Porozmawiajmy o agresji” Kraków 2004r. 6. J.Stewart „Jak sobie radzić ze złością” Warszawa 2009r. 7. E.Góralczyk „Nauczycielem być…” Warszawa 2009r. 8. A.Jurek „Skoncentruj się” Harmonia 2005r. 52