Recenzja J.Socha

Dr hab. Jarosław Socha, prof. UR
Katedra Biometrii i Produkcyjności Lasu
Wydział Leśny
Uniwersytet Rolniczy
im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
Kraków, 23 października 2013 r.
Recenzja osiągnięcia naukowego
i istotnej aktywności naukowej
dr inż. Katarzyny Kaźmierczak
Podstawa opinii
Podstawą wykonania opinii jest pismo prof. dr hab. Romana Gornowicza, Dziekana
Wydziału
Leśnego
Uniwersytetu
Przyrodniczego
w
Poznaniu
(WL-4002-3/2013)
z informacją o decyzji Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów Nr BCK – III – L –
6570/2013z dnia 2 września 2013 roku o powołaniu mnie na członka komisji habilitacyjnej
oraz recenzenta w postępowaniu habilitacyjnym dr inż. Katarzyny Kaźmierczak.
Opinię wykonałem na podstawie dostarczonej dokumentacji zawierającej: autoreferat
wraz z załączonym monotematycznym cyklem publikacji, informację o osiągnięciach
naukowych, informację o osiągnięciach dydaktycznych, działalności popularyzującej naukę
oraz współpracy z instytucjami, organizacjami i towarzystwami naukowymi.
Informacje o kandydatce
Dr inż. Katarzyna Kaźmierczak jest absolwentką Wydziału Leśnego Akademii
Rolniczej w Poznaniu. Dyplom magistra inżyniera leśnictwa uzyskała w roku 1991. W 2004
roku na podstawie rozprawy pod tytułem „Przyrost wysokości i dokładność różnych
sposobów jego określania na przykładzie wybranych drzewostanów sosnowych” uzyskała
stopień doktora nauk leśnych w zakresie leśnictwa, specjalność dendrometria i nauka
o produkcyjności lasu. Od 2004 r. jest zatrudniona na stanowisku adiunkta. Pracuje w Katedrze
Urządzania Lasu, w Zakładzie Dendrometrii i Produkcyjności Lasu Uniwersytetu
Przyrodniczego w Poznaniu.
1
Ocena osiągnięcia naukowego stanowiącego podstawę ubiegania się o stopień
doktora habilitowanego
Osiągnięcie naukowe stanowiące postawą ubiegania się o stopień doktora
habilitowanego stanowi cykl publikacji zatytułowany „Charakterystyka przestrzeni wzrostu
sosny w drzewostanach trzech klas wieku i jej związki z innymi cechami drzewa”.
W przypadku, kiedy dostępność zasobów jest mniejsza niż wymagana dla
optymalnego wzrostu, poszczególne drzewa konkurują bezpośrednio ze sobą. Do opisu
sytuacji konkurencyjnej pomiędzy drzewami wykorzystywane są indeksy określane na
podstawie takich cech biometrycznych jak: grubość, wysokość, rozmiary koron oraz
odległość do sąsiednich drzew. W przypadku, kiedy przy opisie przestrzeni wzrostu
poszczególnych drzew wykorzystywane są odległości do sąsiadujących osobników mamy do
czynienia z dwoma typami indeksów: zależnymi od odległości (ang. distance-dependent)
i niezależnymi od odległości (ang. distance-independent).
Biorąc pod uwagę różne strategie konkurencyjne w przestrzeni wzrostu korony
i korzeni oraz wpływ zróżnicowania gatunkowego, siedliskowego oraz wynikającego ze
struktury drzewostanu charakteryzowanie dostępnych dla drzew zasobów za pomocą
indeksów konkurencji jest ograniczone. Z drugiej jednak strony wskaźniki opisujące sytuację
konkurencyjną i przestrzeń wzrostu pojedynczych drzew mają bardzo duże znaczenie w
badaniach wzrostu i produkcyjności oraz modelowaniu wzrostu, ponieważ są łatwe do
wyliczenia, a wykorzystywane w nich zmienne biometryczne charakteryzujące drzewostan są
łatwe do pomiaru. Indeksy konkurencyjne pozwalają na uproszczone wyrażenie przestrzeni
wzrostu w celu opisania procesu przestrzennej konkurencji, o którym mamy tylko
ograniczoną wiedzę. Poza zastosowaniem w badaniach i modelowaniu wiedza o przestrzeni
wzrostu drzew oraz jej relacji z wybranymi charakterystykami ilościowymi i jakościowymi
drzew jest ważna dla właściwego wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych oraz kształtowania
struktury drzewostanu i pożądanych cech drzew.
W stanowiącym osiągnięcie naukowe cyklu publikacji do scharakteryzowania
przestrzeni wzrostu sosny Autorka zastosowała indeksy niezależne od pozycji sąsiednich
drzew bazujące na rozmiarach korony. W przeprowadzonych badaniach przeanalizowano
związek tak wyrażonej przestrzeni wzrostu z podstawowymi cechami biometrycznymi drzew.
Szczególną uwagę poświęcono zależności miąższości drzewa od miar przestrzeni wzrostu.
Bardzo cenne zarówno z naukowego, jak i praktycznego punktu widzenia jest określenie
wpływu zastosowanych charakterystyk przestrzeni wzrostu na przyrost podstawowych cech
2
drzewa. W badaniach wykorzystano dość obszerny materiał badawczy zebrany na zrębach
zupełnych zlokalizowanych w litych drzewostanach sosnowych. Pewne ograniczenie
możliwości rozszerzenia wniosków wypływających z przeprowadzonych badań związane jest
z tym, że dane empiryczne pochodzą z 3 klas wieku (II, III i V) oraz to, że reprezentują dwa
siedliska: bór świeży i bór mieszany świeży. Są to jednak siedliska o największym znaczeniu
dla sosny w Polsce. Pewnym mankamentem prezentowanego cyklu publikacji jest cytowanie
i wykorzystanie stosunkowo małej liczby prac poświęconych analizowanej tematyce.
W szczególności brakuje szerszego odniesienia do łatwo dostępnej bardzo bogatej literatury
zagranicznej związanej bezpośrednio z poruszaną tematyką.
Przeprowadzone badania pozwoliły na określenie wpływu wieku i pozycji biosocjalnej
na przestrzeń wzrostu drzewa. Stwierdzono duże zróżnicowanie zastosowanych miar
przestrzeni wzrostu oraz ustalono, że różnice w wykorzystywanej przestrzeni wzrostu
związane są z wiekiem drzewostanów oraz z zajmowaną pozycją biosocjalną. Odmienne
rezultaty uzyskano w przypadku liczby przestrzeni wzrostowej Seebacha oraz ilorazu
powierzchni rzutu korony, które jak się okazało nie zależą istotnie od wieku drzewostanów,
a tylko nieznacznie różnicuje je pozycja biosocjalna. W badaniach opisano szczegółowe
zależności zastosowanych miar przestrzeni wzrostu od wybranych cech biometrycznych
drzew. Ustalono między innymi silną korelację przestrzeni wzrostu z takimi cechami drzew
jak: pierśnica, wysokość, długość korony i smukłość. Opisano również związek
wykorzystanych miar przestrzeni wzrostu z miąższością grubizny drzewa oraz opracowano
wzory empiryczne pozwalające na określanie miąższości. Moją wątpliwość budzi
zastosowanie równania liniowego do budowy wzoru empirycznego do określania miąższości.
Zależność miąższości drzewa od pierśnicy ma z natury charakter nieliniowy. Miąższość
zwiększa się bowiem proporcjonalnie do kwadratu grubości. Interesujące i cenne jest
określenie wpływu przestrzeni wzrostu na wielkość bieżącego przyrostu miąższości sosny.
Wyniki przeprowadzonych badań mają istotne znaczenie zarówno dla rozwoju wiedzy
z zakresu produkcyjności lasu, jak też mogą być wykorzystane w praktyce przy planowaniu
i wykonywaniu zabiegów pielęgnacyjnych. Szczególne znaczenie ma tutaj ustalenie związku
przyrostu z przestrzenią wzrostu. Jest to istotne z punktu widzenia możliwości optymalnego
wykorzystania możliwości produkcyjnych siedliska w kontekście maksymalizacji przyrostu
przy jednoczesnym uwzględnieniu pożądanych właściwości technicznych produkowanego
surowca drzewnego.
3
Ocena istotnej aktywności naukowej
Na dorobek naukowy Kandydatki składa się 40 oryginalnych prac twórczych,
z których aż 37 powstało po doktoracie.
Większość prac opublikowano w Sylwanie, Colloquium Biometricum i Biometrical
Letters. Na szczególną uwagę zasługuje praca opublikowana w jednym z najwyżej
punktowanych czasopism z zakresu leśnictwa Forest Ecology and Management oraz praca
w czasopiśmie Dendrobiology, które zajmuje wysoką pozycję w rankingu polskich czasopism
związanych z leśnictwem. Dr inż. Katarzyna Kaźmierczak jest również autorką monografii
opublikowanej w Rocznikach AR Poznań.
Na podkreślenie zasługuje znaczna liczba punktów uzyskanych za publikacje, która
zgodnie z punktacją MNiSW obowiązującą w czasie składania wniosku wynosiła 328.
W ostatnich latach można zaobserwować wzrost dynamiki w publikowaniu prac, który
wskazuje na duże zaangażowanie autorki w działalność naukowo-badawczą. Nieco mniej
imponujący jest natomiast sumaryczny impact factor opublikowanych prac, który według
roku publikacji wynosi tylko 2,686.
W związku z tym, że znaczna ilość prac została opublikowana w ostatnich latach
habilitantka nie należy jeszcze do autorów często cytowanych.
Omawiany dorobek mieści się tematycznie w zakresie dwóch głównych dyscyplin
naukowych: dendrometrii oraz produkcyjności lasu.
Całość dorobku naukowego autorka podzieliła na 4 szczegółowe grupy tematyczne:
 Korona a wzrost i przyrost drzewa;
 Przyrost wysokości;
 Smukłość drzew;
 Przestrzeń wzrostu pojedynczego drzewa.
W badaniach dotyczących związku przyrostu miąższości drzewa z wielkością korony,
stwierdzono silną korelację przyrostu miąższości strzały z wielkością aparatu asymilacyjnego.
Wykorzystanie wielkości aparatu asymilacyjnego jest trudne z praktycznego punktu widzenia,
jak jednak wynika z badań niemal równie wysokie korelacje występują w relacji z biomasą
uiglonych gałązek, której pomiar jest nieco mniej pracochłonny niż pomiar biomasy igieł.
Ustalona w kolejnych pracach relacja pomiędzy wymiarami koron dębów i sosen a wiekiem,
pierśnicą i wysokością lub miąższością drzew jest cenna z punktu widzenia przydatności do
określania wymiarów drzew z wykorzystaniem technik teledetekcyjnych. W przeciwieństwie
4
do pomiarów naziemnych stosunkowo łatwą do uzyskania zmienną są w takim przypadku
wymiary koron oraz wysokości drzew, trudniejsze jest natomiast ustalenie ich grubości.
Kolejna grupa prac dotyczy metod określania przyrostu wysokości i ich dokładności.
Przyrost wysokości jest jedną z cech trudnych do bezpośredniego pomiaru. Jednocześnie
informacja o przyroście wysokości ma kluczowe znaczenie dla dokładności określania
przyrostu miąższości drzewostanów, cechy o znaczeniu strategicznym z punktu widzenia
właściwego planowania nasilenia zabiegów pielęgnacyjnych na poziomie drzewostanu oraz
etatu rębnego na poziomie obrębu czy nadleśnictwa. Z tego względu podjęcie przez dr inż.
Katarzynę Kaźmierczak badań nad metodami określania przyrostu wysokości uważam za
trafione i cenne. Uzyskane wyniki wskazujące na możliwości zastosowania różnych
sposobów określania przyrostu miąższości w zależności od wieku drzewostanów i warunków
siedliskowych, mają istotne znaczenie utylitarne.
Bardzo interesująca jest według mnie tematyka związku przyrostu wysokości
z warunkami meteorologicznymi, którą autorka wyróżniła, jako kolejną grupę tematyczną
prowadzonych badań. W badaniach tych ustalono między innymi wpływ temperatury
i opadów na roczny przyrost wysokości. Zaobserwowane związki pomiędzy kształtowaniem
się przyrostu a warunkami meteorologicznymi mają znaczenie głównie z punktu widzenia
rozwoju wiedzy z zakresu produkcyjności drzewostanów. Mogą być one wykorzystane
między innymi w analizach poświęconych wpływowi zmian warunków klimatycznych na
wzrost drzewostanów. Celowe wydaje się wykorzystanie zaobserwowanych prawidłowości
w kształtowaniu się przyrostu wysokości do doskonalenia metod określania bieżącego
przyrostu wysokości drzewostanów.
W następnej grupie tematycznej dr Katarzyna Kaźmierczak wyróżniła zagadnienie
smukłości drzew. Wskaźnik smukłości drzew jest cechą o szczególnym znaczeniu w hodowli
lasu, ponieważ wpływa na stabilność drzew i drzewostanów oraz ich odporność na czynniki
abiotyczne, a szczególnie wiatr, śnieg i szadź. Kształtowanie właściwych wskaźników
smukłości w drzewostanach różnych gatunków i w różnym wieku wymaga wiedzy o związku
smukłości z cechami drzew i drzewostanów. W tym kontekście prowadzone przez dr inż.
Katarzynę Kaźmierczak badania nad smukłością drzew i drzewostanów różnych gatunków
mają istotne znaczenie praktyczne, szczególnie dla hodowli lasu.
W ostatniej z wyróżnionych przez Habilitantkę grup tematycznych znalazło się
zagadnienie przestrzeni wzrostu modrzewia oraz jarzębu brekinii. Podobnie jak w przypadku
cyklu publikacji stanowiących osiągnięcie naukowe w przeprowadzonych badaniach
5
przeanalizowano związek przestrzeni wzrostu wyrażonej wskaźnikami bazującymi na
wymiarach korony z podstawowymi cechami biometrycznymi drzew. Przeprowadzone
badania poszerzają wiedzę z zakresu produkcyjności lasu, mogą być również wykorzystane
w praktyce leśnej przy planowaniu i wykonywaniu zabiegów pielęgnacyjnych. Cenne jest
poświęcenie uwagi takim gatunkom jak modrzew i jarząb, którym w dotychczasowych
badaniach z zakresu dendrometrii i produkcyjności lasu poświęcano nieco mniej miejsca.
Na podkreślenie zasługuje duża aktywność w prezentowaniu wyników badań na
konferencjach. W oparciu o przeprowadzone badania wygłoszono aż 36 referatów, z których
25 opublikowano w materiałach konferencyjnych, 11 z nich zostało wygłoszonych przez
Habilitantkę osobiście.
Ocena
osiągnięć
dydaktycznych,
popularyzatorskich
oraz
współpracy
z instytucjami, organizacjami i towarzystwami naukowymi
Poza pracą naukową, Pani dr inż. Katarzyna Kaźmierczak bierze aktywny udział
w dydaktyce. Wdraża wiedzę zdobytą w ramach prowadzonych badań do dydaktyki, jako
prowadząca ćwiczenia z zakresu dendrometrii oraz produkcyjności lasu. Na podkreślenie
zasługuje prowadzenie ćwiczeń oraz wykładów z przedmiotu scientific observation and
experiments design in forestry na studiach anglojęzycznych stacjonarnych II stopnia.
W ramach działalności dydaktycznej Habilitantka była promotorem 7 prac
magisterskich i 2 inżynierskich.
Dr inż. Katarzyna Kaźmierczak bierze udział w działalności organizacyjnej na uczelni.
Była między innymi członkiem komisji wydziałowych, elektorem w wyborach wydziałowych
i uczelnianych oraz członkiem rady wydziału. Jest również członkiem Polskiego
Towarzystwa Biometrycznego.
Podsumowanie opinii
Podsumowując ocenę dorobku naukowego i aktywności naukowej Pani dr inż.
Katarzyny Kaźmierczak stwierdzam, że:
1. W monotematycznym cyklu publikacji, stanowiącym osiągnięcie naukowe będące postawą
ubiegania się o stopień doktora habilitowanego, autorka zaprezentowała wyniki badań, które
wnoszą istotny wkład w rozwój nauk leśnych, a szczególnie produkcyjności lasu
i dendrometrii. Omawiane badania mają również znaczenie utylitarne, mogą być
wykorzystane w praktyce leśnej. Szczególne znaczenie ma ustalenie związku przyrostu
6
z przestrzenią wzrostu drzew. Wiedza z tego zakresu ma istotne znaczenie dla rozwoju metod
modelowania wzrostu drzewostanów. Zagadnienie to jest również istotne z punktu widzenia
możliwości optymalnego wykorzystania możliwości produkcyjnych siedliska, w kontekście
maksymalizacji przyrostu, przy jednoczesnym uwzględnieniu pożądanych właściwości
technicznych produkowanego surowca drzewnego.
2. W monotematycznym cyklu publikacji stanowiącym osiągnięcie naukowe autorka dała się
poznać, jako naukowiec o własnym warsztacie badawczym, potrafiący planować i prowadzić
badania uwieńczone sukcesem, czego wyrazem są prace wnoszące znaczny wkład w rozwój
nauk leśnych.
3. W ostatnich latach można zaobserwować wzrost dynamiki w publikowaniu prac, który
wskazuje na duże zaangażowanie dr inż. Katarzyny Kaźmierczak w działalność naukowobadawczą. Na uwagę zasługuje znaczna liczba punktów uzyskanych za publikacje, która
zgodnie z punktacją MNiSW wynosi 328. Habilitantka wykazuje również dużą aktywność
w prezentowaniu wyników badań na konferencjach zarówno na forum krajowym, jak
i międzynarodowym.
3. Poza działalnością naukową dr inż. Katarzyna Kaźmierczak jest zaangażowanym
nauczycielem akademickim. Prowadzi lub prowadziła liczne przedmioty oraz była opiekunem
prac magisterskich i inżynierskich. Ponadto bierze udział w działalności organizacyjnej na
wydziale i uczelni.
Na tej podstawie stwierdzam, że osiągnięcia naukowe Pani dr inż. Katarzyny
Kaźmierczak spełniają kryteria określone w ustawie o stopniach naukowych i tytule
naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki z dnia 14 marca 2003 roku (Dz. U.
z 2003 r., nr 65, poz. 595; Dz. U. z 2005 r., nr 164, poz. 1365; Dz. U. z 2011 r. nr 84, poz.
455) i stanowią podstawę do nadania stopnia naukowego doktora habilitowanego
w dziedzinie nauk leśnych w dyscyplinie leśnictwo.
Kraków, dnia 23 października 2013 roku
Jarosław Socha
7