Różnorodność biologiczna w rolnictwie. Jak promować i

Dr Elżbieta Martyniuk1, 2,
Dr Grażyna Polak2
1
Katedra Genetyki i Ogólnej Hodowli Zwierząt SGGW,
2
Instytut Zootechniki - PIB
Różnorodność biologiczna w rolnictwie.
Jak promować i popularyzować rasy rodzime?
Wprowadzenie
Konwencja o różnorodności biologicznej przyjmując w 2002 roku Globalną
Inicjatywę na rzecz Komunikacji, Edukacji i Świadomości Społecznej (CEPA) potwierdziła
jak istotne jest szerokie komunikowanie celów Konwencji i jej Strategicznego Planu (Haczek,
2010).
Jest to jeszcze bardziej istotne dzisiaj, kiedy wiadomo, że cel przyjęty w 2002 roku w
Strategicznym Planie Konwencji, a mianowicie „znaczące ograniczenie do roku 2010 tempa
erozji różnorodności biologicznej, na poziome krajowym, regionalnym i światowym” nie
został osiągnięty, co potwierdzają analizy zaprezentowane w trzeciej edycji Global
Biodiversity Outlook (Sekretariat, 2010).
Ograniczenie erozji różnorodności biologicznej na wszystkich poziomach jej
organizacji, w obrębie gatunków i między gatunkami, na poziome siedlisk, ekosystemów jak i
krajobrazów może być osiągnięte tylko wtedy, jeśli wzrośnie świadomość, kluczowej roli
różnorodności biologicznej dla przetrwania naszego gatunku i znaczenia, jakie mają jej
komponenty w różnych obszarach naszego życia.
Ta wiedza i świadomość oraz działania z niej wynikające powinny być udziałem nie
tylko służb ochrony przyrody, odpowiednich organów ustawodawczych i wykonawczych
administracji państwowej, ale ogółu społeczeństwa. Codzienne działania nas wszystkich
mogą być albo przyjazne bioróżnorodności i sprzyjać jej ochronie albo prowadzic do jej
dalszej utraty.
Nowy Plan Strategiczny Konwencji na lata 2010-2020, który dyskutowany był w maju
2010 r. podczas 14 sesji Organu Pomocniczego do Spraw Doradztwa Naukowego,
Technicznego i Technologicznego (SBSTTA) (CBD, 2010 a) oraz trzeciej sesji Grupy
Roboczej ds. Oceny Wdrażania Konwencji (CBD, 2010 b), jako jeden z najważniejszych
1
celów strategicznych zakłada zwiększenie świadomości społecznej dotyczącej wartości i
znaczenia różnorodności biologicznej.
Cel ten jest sformułowany następująco: “ Najpóźniej do roku 2020, wszyscy ludzie są
świadomi wartości różnorodności biologicznej i kroków, jakie należy podjąć by ją chronić i
użytkować w zrównoważony sposób”.
Cel ten jest pierwszym na liście 20 celów strategicznych do roku 2020, co wskazuje,
że podniesienie świadomości społecznej jest niezbywalnym warunkiem wszelkich dalszych
działań na rzecz ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej.
Strategiczny Plan Konwencji 2010-2020 przyjęty będzie podczas 10 Konferencji Stron
Konwencji w październiku 2010 w Nagoja, w Japonii. Niezwykle ambitnie sformułowany cel
trudno biedzie osiągnąć, stąd też działania w tym obszarze powinny być rozpoczęte jak
najszybciej i prowadzone niezwykle intensywnie.
Różnorodność biologiczna w rolnictwie pełni szczególną rolę stanowiąc podstawę
produkcji żywności, a tym samym naszego istnienia. Znaczenie ochrony zasobów
genetycznych roślin uprawnych i zwierząt gospodarskich powinno być dobrze rozumiane
przez społeczeństwo, a podejmowanie działań w tym kierunku powszechnie akceptowane i
wspierane. Aby osiągnąć ten cel konieczny jest dialog społeczny, promocja i popularyzacja
zasobów genetycznych dla wyżywienia i rolnictwa.
Agro-bioróżnorodność w pracach Konwencji
Artykuł 8c Konwencji, który nakazuje chronić i w zrównoważony sposób użytkować
różnorodność biologiczną bez względu na to czy występuje ona na obszarach chronionych
czy poza tymi obszarami, powoduje, że cele Konwencji powinny być realizowana także na
terenach użytkowanych gospodarczo przez człowieka, czyli przede wszystkim na terenach
rolnych i leśnych. W ślad za tym zapisem, podczas trzeciej Konferencji Stron w Buenos Aires
w 1996 roku decyzją III/11, przyjęto program pracy dotyczący różnorodności biologicznej w
rolnictwie. Było to konieczne ze względu na znaczenie ochrony tych unikalnych zasobów
genetycznych, które stanowią podstawę wyżywienia rosnącej populacji ludzkiej.
Ochrona agro-bioróżnorodności jest niezmiernie ważna, bowiem baza gatunkowa,
wykorzystywana w rolnictwie jest bardzo zawężona. W ciągu 12 tysięcy lat, odkąd ludzie
zaczęli uprawiać rośliny, użytkowanych było około 7 tys. gatunków; obecnie tylko 15
gatunków roślin i 9 gatunków zwierząt zapewnia około 90% całkowitej produkcji żywności
wytwarzanej w świecie (FAO, .2009).
2
Program pracy dotyczący różnorodności biologicznej w rolnictwie zweryfikowany
został decyzją V/5 podczas piątej Konferencji Stron w roku 2000, w Nairobi. Nowy wieloletni
program pracy obejmuje cztery elementy: ocenę stanu różnorodności biologicznej w
rolnictwie, identyfikację i propagowanie przyjaznych środowisku praktyk rolniczych,
budowanie szeroko rozumianego potencjału oraz włączanie treści dotyczących agrobioróżnorodności do sektorowych i horyzontalnych strategii, planów i programów.
Jednocześnie Konferencja Stron po raz pierwszy zdefiniowała pojęcie różnorodności
biologicznej w rolnictwie, które obejmuje cztery komponenty (CBD, 2000):
a. Zasoby genetyczne dla wyżywienia i rolnictwa:
1. Zasoby genetyczne roślin uprawnych (w tym gatunki trwałych plantacji i pastwisk
oraz drzewa będące integralną częścia systemu produkcji rolnej).
2. Zasoby genetyczne zwierząt gospodarskich (w tym ryby wykorzystywane w
akwakulturach i owady użytkowe).
3. Zasoby genetyczne mikroorganizmów i grzybów .
Zasoby genetyczne dla wyżywienia i rolnictwa stanowią podstawę produkcji rolniczej,
obejmując uprawiane gatunki roślin i udomowione gatunk zwierząt, dzikich krewnych tych
gatunków oraz gatunki dzikie roslin i zwierząt użytkowane jako źródło pożywienia.
b. Organizmy świadczące zróżnicowane usługi środowiskowe (między innymi, biorąc
udział w rozkładzie materii organicznej, przyczyniając się do utrzymania żyzności
gleby, w regulacji szkodników i chorób, w zapylaniu, w utrzymaniu siedliska dla
gatunków dziko żyjących w agro-ekosystemach, w utrzymaniu cykli hydrologicznych,
w kontroli erozji, regulacji zmian klimatycznych, etc).
c. Czynniki abiotyczne (determinujące funkcjonowanie agro-ekosytemów).
d. Czynniki społeczno -ekonomiczne i kulturowe, wynikające z działalności człowieka (w
tym tradycyjna i lokalna wiedza, czynniki kulturowe, procesy uczestnictwa,
agroturystyka).
Podczas dziewiątej Konferencji Stron Konwencji w Bonn w 2008 r. dokonano
kolejnej oceny wdrażania tego programu, która wypadła bardzo pomyślnie. Poprzez decyzję
IX/1 Strony Konwencji podtrzymały swoją wolę wdrażania tego programu pracy oraz trzech
międzynarodowych inicjatyw: dotyczących ochrony i zrównoważonego użytkowania
zapylaczy, organizmów glebowych jak też międzynarodowej inicjatywa na rzecz
bioróżnorodności i odżywiania (CBD, 2008).
3
Zasoby genetyczne dla wyżywienia i rolnictwa: możliwość promocji i popularyzacji
W tabeli poniżej zestawione są różnice w sposobie prowadzenia hodowli, w obrocie i
wymianie materiału hodowlanego w odniesieniu do zasobów genetycznych roślin uprawnych
i zwierząt gospodarskich (za Hiemstra et al. 2006).
Rośliny uprawne
Zwierzęta gospodarskie
Wartość pojedyńczych osobników
znikoma
wysoka lub b.wysoka
Koszty oceny wartości hodowlanej
niewielkie
wysokie
Hodowla w pokrewieństwie
szeroko stosowana
nie pożądana
Modyfikacje genetyczne
możliwe i efektywne
trudne/ nie akceptowane
Centra pochodzenia
dobrze zdefiniowane
wielokrotne udomowienia
Metody ochrony
ex-situ
in-situ
Własność
publiczne banki genów
własność prywatna
Kierunek wymiany materiału
Południe - Północ
Północ - Południe
i Północ - Północ
Obrót materiałem hodowlanym
prawa hodowców/
kontrakty dwustronne
rolników
Patentowanie
UPOV: odmiany roślin
nie podlegają patentowaniu
Różnice te mają znaczący wpływ na możliwości promowania i popularyzacji zarówno
tradycyjnych odmian roślin uprawnych jak i rodzimych ras zwierząt gospodarskich. Ochrona
zasobów genetycznych roślin realizowana jest przede wszystkim poprzez tworzenie tzw.
banków genów ex-situ, a więc działania o charakterze instytucjonalnym, mniej oddziałujące
na wyobraźnię i trudniejsze do przybliżenia opinii publicznej, co powoduje, że popularyzacja
tych zasobów jest znacznie trudniejsza.
Obecnie idea czynnego działania na rzecz ochrony zasobów genetycznych roślin
uprawnych jest szeroko upowszechniana dzięki wdrażaniu pakietu 6 programu
rolnośrodowiskowego PROW 2007-2013, który pozwala na realizowanie czterech działań
(MRiRW, 2007):
Wariant 6.1. Produkcja towarowa lokalnych odmian roślin uprawnych,
Wariant 6.2. Produkcja nasienna towarowa lokalnych odmian roślin uprawnych,
Wariant 6.3. Produkcja nasienna na zlecenie banku genów,
Wariant 6.4. Sady tradycyjne.
4
Dużą rolę w tych działaniach odgrywają także organizacje pozarządowe promujące
np. stare odmiany drzew owocowych w powiązaniu z przywracamiem tradycji ich
przetwórstwa i wykorzystania, np. w kuchni regionalnej.
W przypadku ras rodzimych, podstawową metoda ochrony jest ochrona in-situ, w
rejonie pochodzenia rasy i tradycyjnym systemie chowu. Stwarza to znacznie większe
możliwości w zakresie popularyzacji i promocji tych zasobów.
Zasoby i zwierząt gospodarskich: stan i poziom erozji
Przez zasoby genetyczne zwierząt rozumiemy wszystkie gatunki zwierząt
gospodarskich i populacje w ich obrębie, które ze względów użytkowych, naukowych bądź
kulturowych mają albo mogą mieć w przyszłości znaczenie dla człowieka. Populacje w
obrębie gatunków mogą obejmować rasy, odmiany, selekcjonowane linie i rody zwierząt jak
też populacje lokalne i populacje pierwotne, podlegające procesowi udomowiania oraz
populacje gatunków będących dzikimi przodkami czy krewniakami zwierząt gospodarskich
(FAO, 1999).
Rasy zwierząt są identyfikowane przez ich specyficzne cechy eksterieru, pozwalające
na odróżnienie ich od osobników tego samego gatunku (np. umaszczenie i charakter okrywy,
budowa ciała, kształt i wielkość rogów, uszu itp.), bądź poprzez sposób wytworzenia,
związany z izolacją geograficzną, kierunkiem prowadzonej selekcji itp. Przykładem mogą być
liczne rasy bydła czerwonego nizinnego, wytworzone w różnych regionach Europy.
Od 12 000 lat, nieliczne, wybrane przez naszych przodków gatunki zwierząt podlegały
procesowi udomowienia i ewolucji, czego efektem było powstanie olbrzymiej liczby ras i
odmian o unikalnych genotypach i cechach użytkowych. Rasy te zaadaptowały się do
specyficznych, często skrajnych warunków środowiskowych i systemów utrzymania
zaspakajając jednocześnie zróżnicowane potrzeby społeczności lokalnych. Mimo
olbrzymiego bogactwa gatunków ssaków i ptaków w świecie niewiele z nich zyskało duże
znaczenie w rolnictwie i produkcji żywności. Spośród znanych ponad 50.000 gatunków
ssaków i ptaków tylko ponad 40 ma istotne znaczenie gospodarcze, a w obrębie 5 z nich
wytworzono ponad 75% wszystkich znanych ras zwierząt gospodarskich. Te pięć gatunków
to bydło, owce, kozy, świnie, kury (FAO, 2007a). Od początku lat 90-tych Organizacja do
Spraw Wyżywienia i Rolnictwa Narodów Zjednoczonych (FAO) prowadzi światową bazę
danych o zasobach zwierząt gospodarskich: Domestic Animal Diversity Information System http://dad.fao.org/ (DAD-IS), dzięki której możliwe jest monitorowanie stanu tych zasobów.
5
W 2007 roku opublikowany został przez FAO pierwszy Raport o Stanie Zasobów
Genetycznych Zwierząt w Świecie. Przygotowanie Raportu pozwoliło na rzeczową ocenę
aktualnego stanu zasobów genetycznych zwierząt, jakie występują w świecie i różnorodnych
roli i funkcji, jakie pełnią dla lokalnych społeczności. Raport dostarcza informacji o stanie
użytkowania zwierząt gospodarskich, o zagrożeniach, jakim podlegają, o potrzebach,
zakresie i metodach ochrony ich zasobów genetycznych.
Ze względu na fakt, że wiele ras, szczególnie wysokowydajnych, rozprzestrzenionych
jest w różnych krajach i regionach, konieczne było wypracowanie takiej klasyfikacji, która
by pozwoliła na określenie ich liczby w świecie. I tak, rasy lokalne to rasy występujący
tylko w jednym kraju, natomiast rasy transgraniczne to rasy występujące w więcej niż
jednym kraju; dzielą się dalej one na rasy regionalne: występujące w danym regionie świata
oraz rasy międzynarodowe, czyli takie, które występują w różnych krajach i różnych
regionach świata.
Po zastosowaniu tej nowej klasyfikacji obliczono, że w świecie występuje 7616 ras, z
których 6536 to rasy lokalne a 1080 to rasy transgraniczne (w tym 523 regionalne i 557
międzynarodowe) (FAO, 2007a). Najbardziej rozpowszechnioną rasą międzynarodową
okazało się bydło holsztyno-fryzyjskie, które użytkowane jest w 128 krajach świata. Skrót
Raportu o Stanie Zasobów Genetycznych Zwierząt w Świecie został przetłumaczony i
wydany przez Instytut Zootechniki (The State, 2008).
Rozmieszczenie ras w poszczególnych rejonach świata nie jest równomierne.
Największą liczbę użytkowanych ras (3124, w tym 2402 ras lokalnych) zanotowano w
Europie, co wynika także z faktu, że zasoby genetyczne zwierząt na naszym kontynencie
zostały najlepiej rozpoznane i opisane. Inwentaryzacja ras nie jest jeszcze zakończona w
krajach rozwijających się, stąd też kolejna analiza, przeprowadzona w grudniu 2008 roku
wskazała, że liczba ras w świecie wynosi ponad 8100 (FAO, 2009).
Jak widać, zasoby genetyczne zwierząt w świecie obejmują nieliczne gatunki, ale
wynagradza to olbrzymia zmienność ras, odmian i linii, jaka wytworzyła się w obrębie
poszczególnych z nich dzięki użytkowaniu w bardzo zróżnicowanych warunkach
środowiskowych i dzięki intuicji a z czasem coraz bardziej świadomej pracy hodowlanej
człowieka.
Niestety, różnorodność zasobów genetycznych zwierząt, tak jak bioróżnorodność
dzikich gatunków zmniejsza się w zastraszającym tempie. Według danych FAO 690 ras
zwierząt gospodarskich już wyginęło, z czego 62 od roku 1999 (FAO, 2007a). Łącznie około
20% ras zwierząt gospodarskich w świecie jest zagrożonych wyginięciem. W Polsce także
6
mamy przykłady ras i odmian, które bezpowrotnie utraciliśmy, i których nie da się już
odtworzyć, takich jak bydło czerwone rawickie i śląskie, owce łowickie, karnówki czy
krukówki.
Dlaczego chronimy rasy rodzime?
Programy ochrony zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich realizowane są
głównie metodą in-situ. Metoda ta zapewnia ochronę poprzez użytkowanie, co pozwala na
jednoczesne doskonalenie specyficznych i wartościowych cech danej rasy. Istnieje kilka
możliwości prowadzenia skutecznej ochrony in-situ. W przypadku niektórych ras możliwe
jest szersze ich włączanie do komercyjnych systemów produkcyjnych, np. do krzyżowania
towarowego po stronie matecznej (świnie puławskie do produkcji loszek krzyżówkowych dla
stad towarowych); do chowu ekstensywnego i przyzagrodowego (np. kury zielononóżki
kuropatwiane i żółtonóżki kuropatwiane).
Dlatego też o wiele łatwiejsza jest popularyzacja zasobów genetycznych zwierząt
gospodarskich, ponieważ ochrona in-situ daje możliwość użytkowania zwierząt,
pozyskiwania ich produktów, bezpośredniego kontaktu a tym samym ułatwia ich promocję.
Popularyzacja rodzimych ras zwierząt gospodarskich może odbywać się poprzez
promocję żywności produkowanej z surowców od nich pozyskiwanych. Szczególnie dotyczy
to markowych produktów takich jak mięso i jego przetwory, wyroby mleczarskie a zwłaszcza
sery będące odbiciem lokalnych tradycji kulinarnych jak też odzież, wyroby tekstylne,
galanteria skórzana, ozdoby i rękodzieło wykonane z wełny, skór, włosia i kości zwierząt.
Oprócz korzyści, jakie czerpiemy z rozmaitych produktów pochodzących od ras
lokalnych, zwierzęta stanowiąc element ekosystemów rolniczych poprzez kontrolę wegetacji
przyczyniają się do zachowania i pielęgnacji krajobrazu oraz ochrony przed pożarami.
Rodzime rasy stanowią także element naszej kultury i tradycji nie mniej ważny niż dzieł
sztuki, lecz trudniejszy do zachowania ze względu na procesy biologiczne, jakim podlegają
populacje żywych organizmów. Ochrona zasobów genetycznych zwierząt to także inwestycja
w przyszłość naszych spadkobierców. Dla wielu ludzi zwierzęta, jako żywe organizmy, są
wartością samą w sobie i wymagającą szacunku.
Produkty markowe
Jedną z najlepszych strategii, gwarantujących trwałość użytkowania ras rodzimych jest
wypromowanie produktów od nich pochodzących, które byłby rozpoznawane na rynku i
uzyskiwały wyższą cenę (Gandini i Oldenbroek,1999). Jeden z przykładów takich działań
7
dotyczy bydła Reggiana, którego populacja z około 500 sztuk w latach 1980-ych wzrosła do 1868
w roku 2002 (Workshop Reports, 2002), dzięki wprowadzeniu na rynek sera Parmigiano
Reggiano, produkowanego wyłącznie z mleka krów tej rasy, którego cena jest o 16% wyższa od
zwykłego Parmigiano. Identyfikacja regionu pochodzenia i metody produkcji często też obejmuje
określenie rasy, od której pochodzi dany produkt. Spośród 65 serów z mleka krowiego
produkowanych we Francji, Włoszech, Portugalii i Hiszpanii, posiadających status AOC
(Appellation d’Origine Contrôlé), 15 musi być wytwarzanych z mleka pochodzącego od
rodzimych ras. Przykładem mogą być np. sery Abondance, Beaufort, Comté, Raclette, Reblochon
i Fontina (Bertozzi i Panari, 1993). Produkty nabiałowe pochodzące od różnych ras owiec i kóz,
szczególnie w basenie Morza Śródziemnego, są także rozpoznawane na rynku, jak np. Ossau
Iraty, Roquefort, Pecorino Romano, Manchego, Serra da Estrela czy Feta (Boyazoglu, 1999).
Podobne działania podjęto w zakresie promocji mięsa pochodzącego od określonych ras bydła
jak np. bydła Mirandesa Portugalii, Piemontese, Chanina, Merchigiana i Ramangola we
Włoszech czy Hinlerwälder w Niemczech (Gandini i Giacomelli, 1997), jak i trwałych,
wędzonych przetworów wieprzowych – przykładem są szynki produkowane ze świń węgierskiej
rasy Mangalica, francuskich ras Gascon, du Pie Noir du Pays Basque, Cul Noir Limusine czy
włoskich Calabrese. W Wielkiej Brytanii Rare Breeds Survival Trust zainicjował program:
„Traditional Breed Marketing, Scheme”, którego celem było wypromowanie rynku produktów
delikatesowych, pochodzących od ras rodzimych. Działania te obejmują szkolenie i akredytację
małych rzeźni i przetwórni oraz ich powiązanie z producentami a także marketing i promocję
wśród konsumentów (Alderson, 2003).
Produkcja towarów markowych pochodzących od ras rodzimych jest bardzo popularna
w krajach Europy zachodniej, gdzie zarówno produkty mleczarskie (głównie sery), jak i
wysokogatunkowe wyroby wędliniarskie pochodzą od konkretnych ras i opatrzone są
właściwym oznaczeniem (chronioną nazwą pochodzenia, chronionym oznaczeniem
geograficznym albo świadectwem specyficznego charakteru).
W Polsce coraz częściej podejmowane są próby wypromowania wysokiej jakości
produktów markowych, pochodzących od ras rodzimych, jak np. wyrobów wędliniarskich ze
świń złotnickich i puławskich. Działania takie prowadzone są ciągle jeszcze na niewielką
skalę. Uczestniczą w nich hodowcy oraz organizacje pozarządowe zainteresowane
promowaniem ochrony agro-bioróżnorodności w powiązaniu z rozwojem rolnictwa
ekologicznego i ochroną przyrody, poprzez różnego rodzaju projekty np. marketing jaj od kur
zielononóżek w dolinie Baryczy i na Kurpiach.
8
Usługi na rzecz środowiska
Kolejną możliwością jest szersze wykorzystanie rodzimych ras zwierząt
roślinożernych w kontroli wegetacji i pielęgnacji krajobrazu (Nastis, 1993, Oldenbroek,
2007). Ma to szczególne znaczenie na terenach cennych przyrodniczo, a także na terenach
objętych ochroną przyrody, gdzie konieczne jest stosowanie wypasu dla zachowania
specyficznego charakteru ekosystemów i występującej tam różnorodności gatunków wolno
żyjących. Przykładem mogą być tu trwałe użytki zielone terenów górskich i pogórza, doliny
rzeczne, łąki i polany śródleśne, obszary o wysokiej wartości z punktu widzenia składu
botanicznego flory, fauny i częstego występowania chronionych gatunków dziko żyjących.
Niezwykłym sukcesem w tym obszarze okazał się GAP: The Grazing Animal Project
(Projekt Wypasowy) podjęty i finansowany przez English Nature (Natural England) w
Wielkiej Brytanii w 1998 roku (Small, 2002).
W warunkach polskich duże znaczenia ma także kontrola wegetacji na terenach, gdzie
zaniechano produkcji rolnej (tereny odłogowane), co prowadzi do ich zachwaszczania,
sukcesji i degradacji, a także obniża walory krajobrazu wiejskiego. Do tego typu usług dla
środowiska szczególnie odpowiednie są rasy rodzime, doskonale przystosowane do lokalnych
warunków środowiskowych i ekstensywnego systemu użytkowania.
Rasy rodzime mają też szansę być szerzej użytkowane w gospodarstwach
ekologicznych a przede wszystkim gospodarstwach agroturystycznych. Stanowią one nie
tylko źródło produktów zwierzęcych o wysokiej jakości pozyskiwanych w naturalnych
warunkach chowu, lecz także nieodłączny element rodzimego krajobrazu i są olbrzymią
atrakcją dla turystów. Utrzymywanie ras rodzimych w gospodarstwach agroturystycznych
pełni ważne funkcje popularyzatorskie, promocyjne i edukacyjne.
Narzędzia budowania świadomości społecznej (Nowatorskie inicjatywy)
Świadomość społeczna jest w sposób najbardziej oczywisty i skuteczny budowana
poprzez bezpośredni kontakt z żywymi zwierzętami. W tym celu w wielu krajach
europejskich powstają sieci informacyjne, posiadające swoje strony internetowe, propagujące
takie inicjatywy jak Network Ark Farm, Farm Park, wypas na obszarach chronionych (GAP),
ekspozycje ras rodzimych w muzeach rolniczych, itp. Bardzo dobrym narzędziem w
popularyzacji agro-bioróżnorodności jest jej stała obecność w życiu codziennym np. w
postaci przedmiotów codziennego użytku oraz obecność w mediach, radiu telewizji i prasie.
 Formalna edukacja:
o Kursy uniwersyteckie
9
o Studia doktoranckie ( kraje skandynawskie)
o Szkoły rolnicze
o Szkolnictwo podstawowe
 Hodowcy: budowanie zainteresowania użytkowaniem ras rodzimych
o Wystawy hodowlane i pokazy
o Dni hodowców
o Uczestnictwo w programach ochrony
 Bezpośredni kontakt ze zwierzętami
o Gospodarstwa o statusie Ark Farms
o Farm parks / gene parks: dla zwiedzających
o Obszary chronione – GAP
o Muzea rolnicze
o Centra zasobów genetycznych
o Festiwale, wystawy, pokazy
o Imprezy folklorystyczne z udziałem ras rodzimych
o Happeningi
Działania KOK – Krajowego Ośrodka Koordynacji
Edukacja, popularyzacja i budowanie świadomości społecznej
 Wystawy zwierząt, imprezy folklorystyczne z udziałem ras rodzimych
 Liczne publikacje, albumy, broszury
 Filmy i programy TV (Czechy, Estonia, Niemcy)
 Kursy uniwersyteckie i studia doktorskie (Kraje skandynawskie)
Partnerzy i aktorzy
Promocja agro-bioróżnorodności odbywa się poprzez działania hodowców, hobbystów,
organizacji pozarządowych, szkól rolniczych, uczelni i instytutów związanych z
problematyką rolniczą, ale także przez działania administracji państwowej (resort rolnictwa)
oraz instytucji do tego upoważnionych, czyli Krajowego Ośrodka Koordynacyjnego ds.
Zasobów Genetycznych Zwierząt Instytutu Zootechniki Państwowego Instytutu Badawczego
- ZGZ IZ-PIB.
Jako najpoważniejszy element budowania świadomości społecznej dotyczacej agrobioróżnorodności należy uznać szkolnictwo poczynając od podstawowego, poprzez szkoły
10
rolnicze, studia wyższe aż do kursów doktoranckich. Drugim filarem w procesie
popularyzacji są osoby związane z hodowlą, uczestniczące w programach ochrony jak też
wystawy, pokazy itp., imprezy przeznaczone zarówno dla profesjonalistów jak i szerokiej
publiczności.
Piśmiennictwo
1. Alderson, L. 2003 Personal communication
2. Bertozzi, L. and Panari G. 1993. Cheeses with Appellation of d’Origine Contrôlée
(AOC) Factors that Affect Quality. Int. Dairy Journal, 3: 297-312.
3. Boyazoglu, J. 1999. Livestock Production Systems and Local Animal Genetic Resources
with Special Reference to the Mediterranean Region. Invited Paper, VII Congress of the
Mediterranean Federation for Ruminant Health and Production, Santarem, Portugal 2224 April, 1999.
4. CBD, 2000: COP 5 Decision V/5. Agricultural biological diversity: review of phase I
of the programme of work and adoption of a multi-year work programme
(http://www.cbd.int/decision/cop/?id=7143).
5. CBD, 2008: COP 9 Decision IX/1. In-depth review of the programme of work on
agricultural biodiversity ( http://www.cbd.int/decision/cop/?id=11644).
6. CBD, 2010a: Recommendations of the SBSTTA 14 meeting,
UNEP/CBD/SBSTTA/14/L.18 (http://www.cbd.int/sbstta14/meeting/in-session/?tab.
2).
7. CBD, 2010b: Report of the WG-RI 3 meeting, UNEP/CBD/WG-RI/3/3/ADD2
(http://www.cbd.int/wgri3/meeting/Documents.shtml)
8. FAO, 1999: The Global Strategy for the Management of Farm Animal Genetic
Resources. Executive Brief. FAO, Rome, Italy.
9. FAO, 2007a: The State of the World’s Animal Genetic Resources for Food and
Agriculture, edited by Barbara Rischowsky and Dafydd Pilling, FAO, Rome.
10. FAO, 2007b: Global Plan of Action for Animal Genetic Resources and the
Interlaken Declaration adopted by the International Technical Conference on Animal
Genetic Resources for Food and Agriculture Interlaken, Switzerland, 3–7 September
2007, ISBN 978-92-5-105848-0 (available at
http://www.fao.org/docrep/010/a1404e/a1404e00.htm).
11. FAO, 2009: Status and trends of animal genetic resources - 2008. Intergovernmental
Technical Working Group on Animal Genetic Resources for Food and Agriculture,
11
Fifth Session, Rome, 28–30 January 2009 CGRFA/WG-AnGR-5/09/Inf. 7 (available
at ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/meeting/016/ak220e.pdf).
12. Gandini, G. and GIACOMELLI P. 1997. What economic value for local livestock
breeds? Book of Abstracts of the 48th Annual Meeting of EAAP: 20.
13. GANDINI, G. and Oldenbroek J.K. 1999. Choosing the conservation strategy.
Genebanks and the conservation of farm animal genetic resources, edited by J.K.
Oldenbroek ID-DLO, 1999: 11-31.
14. Haczek, B. , 2010: Komunikacja społeczna w Konwencji o różnorodności
biologicznej. Oczekiwania wobec obchodów Światowego Roku Różnorodności
Biologicznej. w tym numerze.
15. Hiemstra, S et al, 2006: Exchange, use and conservation of AnGR. Policy and
regulatory options, CGN (Netherlands).
16. Martyniuk, E. 2002. The Conservation of Animal Genetic Resources – an European
perspective. Proceedings of the Farm Animal Genetic Resources: BSAS / DEFRA / RBST
/ Sheep Trust Conference, Edinburgh 26-27 November 2002: 2.
17. MRiRW, 2007: Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007 – 2013, Warszawa,
lipiec 2007
(http://www.si.podkarpackie.pl/Pliki/2007/PROW_2007_2013_final_RDC.pdf).
18. Nastis, A.S. 1993. Effect of grazing small ruminants on landscapes and wild fires
prevention in the Mediterranean zone. In Proceedings of the 44th EAAP Meeting, Aarhus,
Vol. II: 208-209.
19. Oldenbroek, K. (ed), 2007: Utilisation and conservation of farm AnGR. Wageningen
Academic Publishers The Netherlands ISBN: 978-90-8686-032-6 pp. 232.
20. Secretariat of The Convention on Biological Diversity, 2010: Global Biodiversity
Outlook 3. Montréal, ISBN-92-9225-220-8, 94 pages.
21. Small, R.W., 2002. Role of rare and traditional breeds in conservation: the Grazing
Animal Project Proceedings of the Farm Animal Genetic Resources: BSAS / DEFRA /
RBST /Sheep Trust Conference, Edinburgh 26-27 November 2002: 12.
22. The State of the World’s Animal Genetic Resources for Food and Agriculture - in
brief, 2008: Wiadomości Zootechniczne R XLVI (2008) Numer 1. Zeszyt specjalny,
1-37.
23. Workshop Reports from EAAP/FAO annual Workshops for the European National
Coordinators on AnGR, from 1995 to 2009.
12