Narzędzia konsultacyjne

Narzędzia konsultacyjne
Jarosław Piotr Skórski
Olsztyn
Projekt realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji,
finansowanego z Funduszy EOG
1. Czym są konsultacje społeczne? Po co nam konsultacje?
Konsultacje społeczne to proces, w którym przedstawiciele władz (każdego
szczebla: od lokalnych po centralne) przedstawiają obywatelom swoje plany
dotyczące np. aktów prawnych (ich zmiany lub uchwalania nowych), inwestycji
lub innych przedsięwzięć, które będą miały wpływ na życie codzienne i pracę
obywateli. Konsultacje nie ograniczają się jednak tylko do przedstawienia
tych planów, ale także do wysłuchania opinii na ich temat, ich
modyfikowania i informowania o ostatecznej decyzji.
Konsultacje społeczne to sposób uzyskiwania opinii, stanowisk,
propozycji itp. od instytucji i osób, których w pewien sposób dotkną,
bezpośrednio lub pośrednio, skutki proponowanych przez administrację działań.
Upraszczając - to rozmowa, której celem jest nie tylko poinformowanie
mieszkańców o jakichś sprawach, ale także dowiedzenie się, co myślą na ich
temat. Konsultacje społeczne mogą dotyczyć w zasadzie wszystkiego.
Najczęściej z mieszkańcami konsultuje się kwestie dotyczące planów
zagospodarowania przestrzennego i nowych inwestycji. Może chodzić o
modernizację ulicy czy zagospodarowanie skweru, albo dyskusję o ofercie domów
kultury lub planach dotyczących kierunków przyszłego rozwoju miasta. Można
rozmawiać o dokumentach strategicznych miasta bądź państwa.
Konsultacje społeczne organizują różne podmioty administracji rządowej i
samorządowej. Celem urzędników jest wypracowanie wraz z mieszkańcami
takich rozwiązań, które będą uwzględniały potrzeby mieszkańców. Ostateczne
projekty mogą zawierać większość zgłoszonych potrzeb, a czasem tylko niewielką
ich część. Wszystko zależy od posiadanego przez dany urząd budżetu,
uwarunkowań prawnych i możliwości. Jeśli mieszkańcy zgłoszą np. chęć budowy
placu zabaw na niewielkim skwerku, z oczywistych względów nie uda się go tam
zrobić. Jeśli ktoś chciałby na terenie chronionym wytyczyć nową drogę, też
będzie to niemożliwe. Konsultacje społeczne to głos doradczy, na
podstawie którego to urząd podejmuje ostateczną decyzję.
2.
Podstawy prawne konsultacji społecznych w Polsce.
Mechanizmy konsultacyjne (podobnie jak inne formy partycypacji obywateli w
procesach decyzyjnych) są osadzone w Konstytucji RP. Artykuł 4 ustawy
zasadniczej stanowi, że naród sprawuje władzę przez swoich reprezentantów
(zasada demokracji przedstawicielskiej) lub bezpośrednio (zasada demokracji
bezpośredniej). Warto również wskazać zasady: demokratycznego państwa
prawnego, zaufania obywateli do państwa (art.2), społeczeństwa obywatelskiego
(art.12), dialogu społecznego (preambuła i art.20) oraz subsydiarności
(preambuła) 6. Wymienione regulacje konstytucyjne wskazują z jednej strony na
potrzebę otwartości władzy na dialog, a z drugiej strony uprawomocniają
oczekiwania i dążenia obywateli do bezpośredniego włączania się w procesy
podejmowania decyzji publicznych także przez konsultacje.
Podstawą do przeprowadzenia konsultacji społecznych w samorządzie są przepisy
ustaw o:
 samorządzie gminnym z 8 marca 1990 roku

samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998 roku

samorządzie wojewódzkim z 5 czerwca 1998 roku.

działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 24 kwietnia 2003 roku.
Ustawy samorządowe zarówno tworzą obowiązki prowadzenia konsultacji, np. w
sprawie zmiany granic gminy czy tworzenia jednostek pomocniczych (art. 4a i 5
ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz.U. z 2013 r.poz. 594, ze
zm., dalej u.o.s.g.), jak i dają szerokie możliwości fakultatywnego stosowania
konsultacji w każdej sprawie ważnej z punktu widzenia wspólnoty samorządowej
(art.5a u.o.s.g.)
Zgodnie z tymi przepisami rząd i samorządy mogą przeprowadzić
konsultacje społeczne w wypadkach przewidzianych ustawą (wtedy często są
one obowiązkowe) oraz w innych sprawach ważnych dla wspólnot
samorządowych.
Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami określają uchwały rad
odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego (gmin, miast, powiatów,
województw). Zasady konsultowania projektów aktów prawa lokalnego z
organizacjami pozarządowymi muszą być obligatoryjnie zawarte w stosownej
uchwale organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego (art. 5 ust 5).
Wymóg ten może być zrealizowany przez zawarcie tych zasad w rocznym lub –
jeszcze lepiej – w wieloletnim programie współpracy.
3.
Konsultacje w Olsztynie – pierwsza uchwała, zmiany uchwały.
Uchwała Nr LXVIII/842/06 Rady Miasta Olsztyn z dnia 27 września
2006 r. w sprawie zasad i trybu konsultacji z mieszkańcami Miasta
Olsztyn. (Czesław Małkowski)
§ 2.
1.Konsultacje mogą być przeprowadzane w przypadkach przewidzianych
ustawami oraz w innych sprawach ważnych dla Miasta, a w szczególności:
1) zmian granic gmin naruszających granice powiatów,
2) zmian granic Gminy polegającej na wyłączeniu obszaru lub części obszaru
jednostki pomocniczej Miasta i jego włączeniu do sąsiedniej jednostki
pomocniczej tej Gminy lub do sąsiedniej Gminy,
3) tworzenia, łączenia, dzielenia i znoszenia jednostek pomocniczych Miasta, oraz
ustalania ich granicy,
4) organizacji i zakresu działania jednostki pomocniczej Miasta, jeżeli przedmiot
konsultacji dotyczy tylko spraw tej jednostki.
5) dotyczących urzędowej nazwy miejscowości.
2. Konsultacje mogą zostać ograniczone do mieszkańców jednostki pomocniczej
Miasta, jeżeli
przedmiot konsultacji dotyczy tylko spraw tej jednostki.
§ 3.
1. Konsultacje mogą być przeprowadzane z inicjatywy Rady, Prezydenta.
2. Mieszkańcy i mieszkańcy jednostki pomocniczej Miasta mogą
wystąpić do właściwego organu Gminy z wnioskiem o przeprowadzenie
konsultacji w sprawach ważnych dla Gminy lub jej jednostki.
3. Wniosek mieszkańców w sprawie przeprowadzenia konsultacji z inicjatywy
mieszkańców uważa się za ważny jeżeli z inicjatywą wystąpiło co najmniej 5%
mieszkańców.
4.
Wniosek
mieszkańców
jednostki
pomocniczej
Miasta
w
sprawie
przeprowadzenia konsultacji uważa się za przyjęty, jeżeli konsultacje dotyczą
jednostki pomocniczej Miasta i z inicjatywą wystąpiło co najmniej 10%
mieszkańców.
§ 4.
1. Decyzje o przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami podejmuje Rada w
formie uchwały z
zastrzeżeniem ust. 2.
2. Decyzje o przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami jednostki pomocniczej
Miasta z wyjątkiem
konsultacji w sprawie granic Gminy podejmuje Prezydent w formie zarządzenia.
§ 5.
1. Konsultacje mogą być przeprowadzane w następujących formach:
1) zebrania z mieszkańcami lub mieszkańcami jednostek pomocniczych Miasta.
2) ankiety zawierającej pytanie lub pytania albo zaproponowane warianty
rozwiązań wraz z
pouczeniem o sposobie jej wypełnienia.
26. stycznia 2011 roku, Rada Miasta Olsztyn podjęła uchwałę Nr
IV/15/11, w sprawie określenia zasad i trybu przeprowadzania
konsultacji społecznych z mieszkańcami Gminy Olsztyn.
Uchwałę zmieniono na wniosek NGO. (Piotr Grzymowicz)
§ 2.
1. Konsultacje społeczne z mieszkańcami Gminy przeprowadza się:
1)w przypadkach określonych ustawami;
2)w innych sprawach ważnych dla Gminy.
2.
Konsultacje z mieszkańcami Gminy przeprowadza się w sprawach
dotyczących w szczególności:
1)strategii rozwoju Gminy Olsztyn;
2)wieloletnich planów inwestycyjnych;
3)inwestycji budowlanych Gminy Olsztyn;
4)organizacji komunikacji miejskiej w Olsztynie;
5)planu gospodarki odpadami Gminy Olsztyn;
6)programów współpracy z organizacjami pozarządowymi;
7)aktów prawa miejscowego;
8)strategii rozwiązywania problemów społecznych Gminy Olsztyn;
9)strategii i programów branżowych w dziedzinach obejmujących zadania własne
gminy.
3. Decyzję o przeprowadzeniu konsultacji podejmuje Prezydent w drodze
Zarządzenia.
§ 3.
1. Prezydent może przeprowadzić konsultacje z własnej inicjatywy.
2. Z wnioskiem o przeprowadzenie konsultacji społecznych może wystąpić
również:
1)komisja rady właściwa rzeczowo do przedmiotu konsultacji;
2)mieszkańcy Gminy (w liczbie co najmniej 50 osób);
3)rada osiedla;
4)Rada Działalności Pożytku Publicznego;
5)Rada Organizacji Pozarządowych;
6)organizacja pozarządowa, w dziedzinach dotyczących prowadzonej przez nią
działalności statutowej.
§ 4.
Tryb przeprowadzania konsultacji społecznych z mieszkańcami Gminy
1. Konsultacje przeprowadza się w następujących formach:
1)otwartych spotkań z mieszkańcami;
2)badania opinii mieszkańców poprzez:
a) zamieszczanie zagadnień do konsultacji na portalu konsultacje.olsztyn.eu;
b) umieszczenie projektu aktu prawa miejscowego, projektu dokumentu (lub
założeń do projektu dokumentu) na stronie internetowej urzędu Miasta, i
przyjmowanie uwag na piśmie za pomocą m.in. poczty elektronicznej, formularza
zgłoszenia uwagi, formularza ankietowego;
3)zebrań z przedstawicielami organizacji pozarządowych działających na terenie
Gminy Olsztyn;
4)przekazanie do zaopiniowania projektu dokumentu Radzie Działalności Pożytku
Publicznego;
5)przekazanie projektu dokumentu organizacjom pozarządowym za pomocą
poczty elektronicznej.
2.Ponadto konsultacje powinny być dodatkowo przeprowadzone w przynajmniej
jednej z niżej wymienionych form:
1)zogniskowany wywiad grupowy;
2)reprezentatywne badania opinii publicznej.
2.Rozwiązania wypracowane podczas spotkania konsultacyjnego powinny być
wynikiem kompromisu.
4.Spotkanie konsultacyjne jest ważne bez względu na liczbę przybyłych
mieszkańców.
Kolejna propozycja zmiany uchwały o konsultacjach społecznych wyszła od Rady
Organizacji Pozarządowych Miasta Olsztyna.
Spotkanie 17.01.2013 – 16 osób szerokie spektrum. Uwagi ze spotkania –
zgodne z prawem uwzględniono. Kontekst – sprawa MPEC.
Kolejne spotkanie zorganizowane przez ROPMO.
Uchwała została przyjęta
niejako w pakiecie – Obywatelska Inicjatywa Uchwałodawcza, Inicjatywa Lokalna
i zmiana uchwały o konsultacjach.
Załącznik do Uchwały Nr XXXIV/605/13 Rady Miasta Olsztyna z dnia 27
marca 2013r.
Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji społecznych z mieszkańcami
Gminy Olsztyn
§ 2.
1. Konsultacje przeprowadza się w sprawach:
1)strategii rozwoju Gminy;
2)programu współpracy z organizacjami pozarządowymi;
3)aktów prawa miejscowego dotyczących organizacji pozarządowych;
4)w których przepisy prawa wymagają prowadzenia konsultacji o ile nie zostały
one uregulowane w tych przepisach;
5)w których wniosek o przeprowadzenie konsultacji złożyło 500 mieszkańców
Gminy.
2. Konsultacje mogą być przeprowadzone w sprawach:
1)inwestycji planowanych lub przygotowywanych przez Gminę;
2)organizacji komunikacji miejskiej na terenie Gminy;
3)planu gospodarki odpadami;
4)strategii i programów branżowych w dziedzinach obejmujących zadania własne
Gminy;
5)ważnych dla mieszkańców Gminy.
3.Konsultacje są ważne bez względu na ilość osób w nich uczestniczących.
4.Decyzję o przeprowadzeniu konsultacji podejmuje Prezydent w drodze
Zarządzenia.
2. W sprawach wskazanych w § 2 ust. 2 niniejszych Zasad konsultacje mogą być
prowadzone z inicjatywy Prezydenta lub na wniosek:
1)co najmniej 50 mieszkańców Gminy;
2)komisji Rady, której zakres działania obejmuje sprawę będącą przedmiotem
wniosku o przeprowadzenie konsultacji;
3)Młodzieżowej Rady Miasta;
4)Rady Osiedla;
5)Rady Działalności Pożytku Publicznego;
6)Rady Organizacji Pozarządowych;
7)Organizacji pozarządowej, w sprawach dotyczących prowadzonej przez nią
działalności statutowej.
8. O odmowie przeprowadzenia konsultacji, Prezydent informuje wnioskodawcę
na piśmie.
11.Na odmowę przeprowadzenia konsultacji przysługuje skarga w trybie Kodeksu
Postępowania Administracyjnego.
12.Wynik konsultacji jest zawsze brany pod uwagę, nie jest jednak wiążący dla
organów i jednostek Gminy, podejmujących rozstrzygnięcia w sprawach objętych
konsultacjami.
14.W danej sprawie przeprowadza się jedne konsultacje. Ponowne konsultacje
mogą być prowadzone o ile wystąpiła istotna zmiana sytuacji lub z wnioskiem o
ponowne konsultacje wystąpi co najmniej 1000 osób. Nie wymagają ponownych
konsultacji zmiany wprowadzone na żądanie właściwych organów.
§ 4.
1. Konsultacje przeprowadza się co najmniej w trzech niżej podanych formach:
1)co najmniej jednego spotkania z mieszkańcami umożliwiającego wyrażenie
opinii oraz składanie propozycji i opinii do protokołu;
2)co najmniej jednych warsztatów dla mieszkańców umożliwiających zdobycie
wiedzy na temat konsultowanego przedsięwzięcia i wypracowanie rozwiązań;
3)zbieranie opinii lub propozycji na piśmie, w tym drogą elektroniczną;
4)badania ankietowe, w tym ankiety on-line;
5)zamieszczanie zagadnień do konsultacji na portalu konsultacje.olsztyn.eu;
6)zebrania z przedstawicielami organizacji pozarządowych działających na
terenie Gminy;
7)przekazanie do zaopiniowania projektu dokumentu Radzie Działalności Pożytku
Publicznego;
8)przekazanie
do
zaopiniowania
projektu
dokumentu
organizacjom
pozarządowym za pomocą poczty elektronicznej;
9)badania jakościowe i ilościowe, w tym reprezentatywne badania opinii
publicznej.
2.Konsultacje przedsięwzięć wymagających specjalistycznej wiedzy mogą
odbywać się z udziałem ekspertów w danej dziedzinie.
5.
Stan dzisiejszy - konsultacje społeczne w 2013/2014. Wykorzystane formy
konsultacji.
Zintegrowany Program Rozwoju Śródmieścia, Olsztyński Budżet Obywatelski.
ZPRŚ
Podstawą prawną konsultacji społecznych dotyczących Zintegrowanego Programu
Rozwoju
Przestrzennego Śródmieścia Olsztyna było zarządzenie nr 35 Prezydenta Olsztyna
z dnia
7 lutego 2012 roku. Celem konsultacji było poznanie opinii mieszkańców
Olsztyna o roli jaką powinno spełniać olsztyńskie śródmieście. Pierwotnie miały
one zostać przeprowadzone w dniach od 11.02.2012 r. do 30.12.2012 r. w
formie: zamieszczania informacji o działaniach Zespołu ds. Śródmieścia
powołanego przez Prezydenta Olsztyna Zarządzeniem nr 421/15.2011 r.
na platformie
konsultacyjnej
Urzędu
Miasta
www.konsultacje.olsztyn.eu;
przeprowadzenie ankiety dotyczącej
oczekiwań mieszkańców; powołanie „Okrągłego Stołu dla Śródmieścia”
(szerokiej reprezentacji olsztyńskich środowisk).
Konsultacje zainaugurowano 11 lutego 2013 r pokazem filmów „ARCHFILMFEST”
pod hasłem „Miasto i ludzie”. Po pierwszym z przewidzianych do pokazania
filmów odbyła się dyskusja na temat „Olsztyn – Miasto Naszych Marzeń”.
Moderatorem śródmiejskich konsultacji został Dariusz Bielas, wiceprzewodniczący
rady organizacji pozarządowych w Olsztynie. Pierwsze spotkanie tego gremium
odbyło się w połowie marca. Zaplanowano powstanie mikrozespołów. Miały to
być grupy złożone zarówno z mieszkańców, społeczników jak i urzędników
których zadaniem była praca nad konkretnymi zagadnieniami, jak np.
komunikacja, kultura, gospodarka itp.
04.02.2013 – końcówka. Do 11 lutego uwagi. Ostateczne wersje raportów
udostępniono 03 marca.
W 21 spotkaniach konsultacyjnych wzięło udział łącznie ok. 200 osób. Przy czym
ok. 150 to pierwsze kilka spotkań.
Raporty z konsultacji zostały przedstawione na jednej z sesji Rady Miasta
Olsztyna. Wywołały dość głośną dyskusję. Pojawiły się głosy radnych, którzy
kwestionowali wynik konsultacji, chcieli ich ponownego przeprowadzenia lub
korekty raportów.
Olsztyński Budżet Obywatelski
Starania o wprowadzenie w Olsztynie budżetu partycypacyjnego czynione były od
kilku lat.
Wnioski i zapytania wysyłała do prezydenta miasta m.in. Rada
Organizacji Pozarządowych Miasta Olsztyna.
Ogłoszona na początku 2013 roku kolejna edycja akcji Masz Głos Masz Wybór,
prowadzonej od 2002 roku przez Fundację im. Stefana Batorego, jako jedno z
zadań do realizacji zaproponowała właśnie budżet obywatelski. Grupa
nieformalna SWAO Zatorze i Związek Stowarzyszeń Razem w Olsztynie, zgłosiły
w kwietniu akces do tego zadania. Rozpoczęły się rozmowy z administracją
samorządową gminy Olsztyn. Klimat rozmów od samego początku był dość
przyjazny.
Zgoda na wspólne działanie, którego efektem miało być wprowadzenie w
Olsztynie budżetu partycypacyjnego pojawiła się bardzo szybko. Wspólnie
stanęliśmy jednak przed istotnym dylematem. Czy mając tak mało
czasupowinniśmy przeprowadzić proces jeszcze w tym roku, czy jednak
popracować dłużej nad procedurą i realizację pierwszej edycji przesunąć na rok
następny. Jedna i druga opcja miała prawie taką samą ilość pozytywów i
negatywów. Ponieważ do odważnych świat należy, szybko podjęliśmy decyzję.
Wszak bez aktywnego udziału mieszkańców, każda nawet najlepsza teoretycznie
procedura zostanie tylko teorią. A przeprowadzenie procesu i jego wnikliwa
ewaluacja, mogły dać nam jeszcze lepsze efekty przy kolejnych edycjach.
Zespół roboczy w składzie Monika Michniewicz (pełnomocnik prezydenta ds.
NGO), Monika Falej (Związek Stowarzyszeń „Razem w Olsztynie” ,
przewodnicząca Rady Organizacji Pozarządowych Miasta Olsztyna), Aneta
Szpaderska (dyrektor Biura Komunikacji Społecznej Urzędu Miasta Olsztyna),
Bogusław Żmijewski (asystent prezydenta Olsztyna) i Jarosław Skórski (grupa
nieformalna SWAO Zatorze) energicznie przystąpił do pracy. Opierając się na
katalogu dobrych praktyk partycypacyjnych, przy aktywnej współpracy Dariusza
Kraszewskiego z Fundacji im. Stefana Batorego ustalono główne założenia, które
po przedyskutowaniu z Wydziałem Prawnym Urzędu Miasta Olsztyna,
przetworzono na tekst zarządzenia prezydenta. Zarządzenia o przeprowadzeniu
konsultacji społecznych, dotyczących pierwszej edycji Olsztyńskiego Budżetu
Obywatelskiego.
Konsultacje miały opierać się w dużej mierze na olsztyńskich Radach Osiedli. Pulę
przeznaczoną do rozdysponowania przez mieszkańców miasta (2 . 150 000 zł)
podzielono tak, aby na każde z 23 osiedli przypadło po 50 tysięcy, a na projekt
ogólnomiejski 1 milion złotych. Ponieważ budżet obywatelski nie powinien być
jedynie klasycznym wyścigiem o granty, postanowiono, że w każdym osiedlu
zostaną zorganizowane co najmniej 2 spotkania dla mieszkańców. Spotkania, na
których będzie można podyskutować o tym, czego mieszkańcom najbardziej
brakuje, na czym w pierwszej kolejności należy się skupić i jakie konkretnie
projekty mają szanse na realizację. Ich celem miało być także przedstawienie
możliwości budżetu partycypacyjnego i nauka zgłaszania propozycji. Drugie
spotkanie – w czasie głosowania - było niezbędne do tego, aby mieszkańcy mogli
przedyskutować złożone wnioski i wybrać te, które odpowiadają największej ilości
z nich. Spotkania w Radach Osiedli były prowadzone przez moderatorów. Część z
nich pracowała wolontarystycznie, część za swoją pracę otrzymała
wynagrodzenia.
Ustalono, że propozycje zadań będą mogli zgłaszać wszyscy mieszkańcy
Olsztyna, którzy ukończyli 16 rok życia, a także organizacje pozarządowe mające
swoją siedzibę w mieście. Wnioski mogły dotyczyć wszystkich zadań własnych i
zleconych gminy. Do pomocy w zgłaszaniu propozycji zadań uruchomiono 3
punkty konsultacyjne. Dwa z nich – jeden w Olsztyńskim Centrum Organizacji
Pozarządowych, drugi w biurze pełnomocnika Prezydenta Olsztyna ds.
Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi – miały za zadanie pomoc ogólną.
Jeden – w biurze doradcy Prezydenta Olsztyna ds. kształtowania przestrzeni
miejskiej pomagał w kwestiach szczegółowych. Dotyczących m.in. cen, planów
inwestycyjnych gminy i własności gruntów. Po oficjalnym zgłoszeniu propozycje
podlegały wyłącznie weryfikacji formalnej. Sprawdzano m.in. czy proponowana
inwestycja zlokalizowana jest na terenie należącym do miasta, i czy nie znajduje
się już w planach inwestycyjnych miejskich jednostek. Za weryfikację
odpowiedzialny był zespół koordynujący OBO, w skład którego wchodziło: 3
przedstawicieli Prezydenta, 3 radnych, 3 przedstawicieli Rad Osiedli i 3
przedstawicieli organizacji pozarządowych – wybranych w drodze losowania.
Po weryfikacji i ogłoszeniu listy pozytywnie zweryfikowanych projektów
przystąpiono do zbierania opinii mieszkańców. Służyły do tego celu 2 karty do
głosowania. Na jednej można było opiniować projekty ogólno miejskie, na
drugiej projekty osiedlowe. Każdy z mieszkańców miał do rozdysponowania po 5
punktów na każdy rodzaj projektów. Mógł przyznać 5 punktów jednej propozycji,
lub np. rozdzielić po 1 punkcie pomiędzy 5 propozycjami. Karty do głosowania
można było wrzucać do urn w czasie spotkań w Radach Osiedli. Można je było
również dostarczyć do Urzędu Miasta, Olsztyńskiego Centrum Organizacji
Pozarządowych. Osobiście lub za pośrednictwem poczty.
Akcja informacyjno – edukacyjna wspierająca konsultacje społeczne opierała się
na kilku tysiącach ulotek objaśniających 4 kroki OBO, plakatach informujących
o spotkaniach i ogłoszeniach medialnych. Uruchomiono stronę internetową
www.decydujemy.olsztyn.pl , profil na facebooku, a na Platformie Konsultacji
Społecznych stworzono wątek dotyczący Olsztyńskiego Budżetu Obywatelskiego.
W ramach dyskusji z mieszkańcami, pomiędzy 1 lipca a 5 września 2013 odbyło
się 57 spotkań zorganizowanych przez Rady Osiedli. Frekwencja była różna.
Czasem przychodziły 4 osoby, a czasem było ich przeszło 100. Zgłoszono 160
propozycji zadań. 38 ogólnomiejskich i 122 osiedlowe. Złożono 10 519 ważnych
kart do głosowania. Wybrano do realizacji jeden projekt miejski – Rewitalizację
parku Jakubowo, a w związku z tym, że nie wyczerpywał on puli dostępnych
środków, resztę przesunięto na zadania osiedlowe, które zdobyły największą ilość
głosów w stosunku do ilości mieszkańców osiedla. Dzięki temu na osiedlach
(Olsztyn ma 23 osiedla) do realizacji skierowano 33 projekty osiedlowe.
Od samego początku mieliśmy i wciąż mamy świadomość, że wypracowanie
sprawnie i w miarę bezbłędnie przebiegającego procesu potrwa prawdopodobnie
2 – 3 lata. Nie można bowiem zapominać, że formuła budżetu obywatelskiego
dopiero się w Polsce tworzy i nie ma jednego, wzorcowego szablonu, który
można zastosować w każdej polskiej gminie. Pomimo początkowych oporów,
słusznym krokiem okazało się zaangażowanie w proces Rad Osiedli. Nie da się
ukryć, że kilka z nich wyraźnie dało nam do zrozumienia to, że jako inicjatorzy
konsultacji wchodzimy w ich kompetencje. Pojawiły się nawet sygnały o tym, że
chcemy odebrać im ich władzę. Znaczna większość jednak zrozumiała, że
najlepsze decyzje dotyczące osiedla podejmują wspólnie mieszkańcy. A spotkania
w ramach tych konsultacji pokazują im radę osiedla jako sprawnie działającą
jednostkę pomocniczą gminy. Dając jednocześnie radzie dobry ogląd na to, jakie
problemy na co dzień doskwierają mieszkańcom osiedli.
Co nie wyszło? Największymi punktami zapalnymi były m.in. brak wyraźnej
definicji mieszkańca (czyli odpowiedzi na pytanie kto może, a kto nie może
głosować), zbyt skomplikowana karta do głosowania i nie do końca sprecyzowana
możliwość głosowania przez pełnomocnika. Pewne tarcia wywołało wspomniane
wcześniej przeniesienie pozostałej puli środków ogólnomiejskich na projekty
osiedlowe. Dużo słusznych głosów niezadowolenia pojawiło się w związku z
bardzo późnym opublikowaniem listy projektów odrzuconych przez zespół
koordynujący wraz z uzasadnieniem. Lekkie przeciążenie moderatorów
spowodowało kilka głosów niezadowolenia ze strony przewodniczących rad
osiedli. Moderatorzy mieli prowadzić spotkania z mieszkańcami, a oczekiwano od
nich m.in. zaangażowania się w proces informowania mieszkańców o tym, że
takie spotkania się odbędą. Wspólny trud wszystkich mieszkańców
zaangażowanych w Olsztyński Budżet Obywatelski został doceniony nominacją do
nagrody Super Samorząd 2013 przyznawanej od 2011 roku przez Fundację
Batorego pod patronatem prezydenta RP.
Od samego początku zdawaliśmy sobie sprawę, że równie ważnym elementem,
jak same konsultacje będzie ich późniejsza ewaluacja. Zakładając cykliczność
procesu musimy go udoskonalać. Uwagi od mieszkańców przyjmowane były na
specjalnych ankietach.
W styczniu i w lutym odbyły się dwa spotkania
ewaluacyjne, na których dyskutowaliśmy o przebiegu procesu. Na podstawie
ankiet i dyskusji stworzyliśmy listę uwag, które następnie przepracowaliśmy na
zorganizowanym w marcu spotkaniu warsztatowym. Wynik prac grupy został
poddany konsultacjom na Platformie Konsultacji Społecznych. Efektem finalnym
tych prac były rekomendowane zasady II edycji OBO. Niestety części z nich nie
uwzględniono.
7.
Niewykorzystane narzędzia.
Wykorzystanie grup przedstawicielskich
Metoda ta polega na zaproszeniu do konsultacji organizacji branżowych i
wyspecjalizowanych organizacji pozarządowych, reprezentujących poszczególne
środowiska. Ich wiedza i doświadczenie, często o charakterze eksperckim,
sprawiają, że przedstawiane przez nich opinie są zazwyczaj bardzo wartościowe.
Istotna jest staranność w docieraniu do tego typu organizacji, jak również
zgromadzenie informacji o grupach, które reprezentują oraz zakresie ich
działalności.
Konsultacje mogą przybrać charakter dyskusji, w której udział biorą wszystkie
organizacje naraz, albo oddzielnie prowadzonych rozmów dwustronnych.
Korzyścią płynącą z zastosowania tej metody jest uzyskanie — i to stosunkowo
tanio i szybko — konkretnych informacji oraz stworzenie platformy do wymiany
poglądów na temat szczegółowych rozwiązań. Trzeba jednak przestrzec przed
nadmiernymi oczekiwaniami, wykraczającymi poza samo spotkanie. Dobrze
przeprowadzone może być źródłem cennych informacji, ale nie można zakładać,
że jego uczestnicy samorzutnie gotowi są na dłuższą metę angażować się w
proces, dostarczając ekspertyz i gotowych rozwiązań.
Chcąc je uzyskać, organizatorzy konsultacji powinni pomyśleć być może o
wsparciu finansowym dla tego rodzaju działań. Warto też przypomnieć, że wiele
organizacji może być skoncentrowanych na reprezentowaniu wyłącznie
określonej grupy społecznej i dlatego w praktyce trudno którąkolwiek z nich
traktować jako reprezentatywną dla wszystkich zainteresowanych. Nie jest to
powód do ignorowania ich opinii, ale postulat takiego dobierania organizacji, aby
tworzyły szeroką panoramę punktów widzenia.
Grupy fokusowe
Prowadzenie konsultacji społecznych za pomocą małych grup fokusowych (inna
nazwa: zogniskowane wywiady grupowe) dyskutujących o wybranych kwestiach,
jest przydatne dla uzyskania pogłębionej wiedzy o poglądach specyficznych grup
społecznych i ich potrzebach, trudnych do ustalenia w tradycyjnych badaniach na
próbie reprezentatywnej (np. potrzeby rodziców wychowujących niepełnosprawne
dzieci). Podobnie jak w przypadków wywiadów, należy się liczyć z większymi
kosztami i koniecznością znalezienia specjalistów. Grupy fokusowe stanowią
dobre uzupełnienie innych metod i są szczególnie przydatne w fazie
projektowania większych przedsięwzięć konsultacyjnych.
Badania na próbie reprezentatywnej
Dzięki badaniom ilościowym instytucja prowadząca konsultacje uzyskuje
konkretne dane statystyczne. Metoda ta pozwala bowiem na poznanie poglądów
reprezentatywnej grupy obywateli. Umożliwia także porównywanie wyników
uzyskiwanych
w
regularnych
odcinkach
czasu.
Badania
na
próbie
reprezentatywnej mogą być prowadzone różnymi technikami (pocztowymi,
wywiadu bezpośredniego, badania telefonicznego etc.). Mogą to być badania
poświęcone wyłącznie zagadnieniom jednego zleceniodawcy lub też (taniej)
można włączyć nasz blok pytań do regularnie powtarzanych badań
omnibusowych. Zaprojektowanie badania i jego realizacja wymaga w każdym
wypadku nadzoru metodologicznego ze strony specjalisty (osoba taka może być
pracownikiem urzędu lub firmy zewnętrznej). Jest to szczególnie ważne wziąwszy
pod uwagę wysokie koszty,
jakie na ogół związane są z zastosowaniem tej metody.
8.
Przyszłość - sąd obywatelski, panel obywatelski
Sądy obywatelski
Sąd obywatelski (ang. Citizens jury) to technika wymagająca pracy niewielkiej
grupy obywateli nie będących ani ekspertami, ani osobami bezpośrednio
zaangażowanymi w konkretną sprawę, którą rozpatrują. Pracują oni na zasadach
zbliżonych do tych, które obowiązują w przypadku pracy ławników sądowych rozpatrują sprawę i wydają "werdykt".
Jurorzy (sędziowie) uzyskują materiały opisujące różne sposoby rozwiązania
danego zagadnienia, mogą też wysłuchiwać stron i świadków. Skład nie musi
dążyć do formalnego konsensusu, ale w sposób naturalny może dochodzić do
ścierania się (a często zbliżania) poglądów. Proces taki na ogół trwa 2-4 dni. Na
początku jurorzy zapoznają się z materiałami oraz wysłuchują stron, później
natomiast pracują nad sformułowaniem rekomendacji.
Technika sądów obywatelskich jest stosowana najczęściej do podejmowania
decyzji w sprawach aktualnych i spornych. Poprzez "poinformowaną debatę" i
towarzyszące jej wyniki sądy obywatelskie mają wspomagać władze w
decydowaniu o pożądanym kierunku rozstrzygnięć. Metoda ta nie polega na
przekazaniu decyzji w ręce obywateli, ale raczej na wspieraniu decyzji
dokonywanej przez władze. Pierwotnie technika ta była wykorzystywana jedynie
na poziomie lokalnym, obecnie coraz częściej stosowana jest także w przypadku
kwestii ogólnokrajowych.
Najczęściej skład jurorów to grupa 12-16 osób możliwe najlepiej odpowiadająca
strukturze społeczności. Na przygotowanie całego procesu potrzebne są
zazwyczaj 2-3 miesiące.
Technika została pierwotnie opracowana przez Jefferson Center (USA), który w
2004 r. wydał podręcznik poświęcony tylko i wyłącznie tej metodzie. Była ona
wielokrotnie wykorzystywana także przy wypracowywaniu rozwiązań na szczeblu
lokalnym, m.in. w 1996 w Hanowerze (Niemcy) przy reformie systemu
transportu miejskiego, w 1998 w Lavenmouth (Wielka Brytania) przy ustalaniu
sposobów zapewnienia opieki dla osób nieuleczalnie chorych, czy w Lewisham
(Wielka Brytania) przy opracowywaniu polityki przeciwdziałania społecznym i
indywidualnym skutkom zażywania narkotyków. Tą technikę wykorzystano w
grudniu 2011, by zadecydować, jaki charakter będzie mieć w przyszłości ulica
Umultowska w Poznaniu.
Panel obywatelski
Technika Panelu Obywatelskiego (Citizens' Panel) polega na zasięganiu przez
administrację publiczną w powtarzalny sposób opinii dużej (od kilkuset osób do
nawet kilkunastu tysięcy), możliwie reprezentatywnej (losowanej) grupy
mieszkańców danego terytorium lub użytkowników określonych usług
publicznych. Te same osoby pozostają w grupie panelowej przez okres kilku lat
(2-4), co pozwala na rejestrację zmian opinii poszczególnych osób między
kolejnymi badaniami / pomiarami. Zdarza się, że spośród uczestników panelu
mniejsze grupy zapraszane są do badań jakościowych, w szczególności grup
fokusowych i warsztatów.
Prowadzenie grupy panelowej jest zajęciem dość pracochłonnym i kosztownym
(choć może być łącznie tańsze niż każdorazowe losowanie respondentów). Panel
musi być regularnie uzupełniany ze względu na fakt "wypadania" z niego
poszczególnych uczestników. Często konieczne jest dodatkowe motywowanie
uczestników do pozostanie w grupie panelowej (np. poprzez nagrody). Ma to
szczególne znaczenie bowiem w przeciwnym wypadku może dojść do
samoselekcji uczestników zniekształcającej kryterium reprezentatywności.
Podstawowym wyzwaniem metodologicznym jest utrzymanie reprezentatywności
uczestników panelu. Z czasem sam fakt bycia regularnie badanym specyficznie
warunkuje
uczestników
do
określonych
odpowiedzi.
Nie
istnieje
niezniekształcający sposób pomiaru zjawisk społecznych a przypadku panelu tego
rodzaju zniekształcenia kumulują się.
Metoda ta stosowana jest w brytyjskich miastach np. w Bristolu, Oxfordzie i
Wigan. W Wigan w ten sposób zasięgano opinii mieszkańców w takich sprawach,
jak system miejsc parkingowych, dostęp do służby zdrowia czy stan miejskich
toalet, problem ze śmieceniem i sposoby rozwiązywania problemu psich kup.
Bibliografia:
Ł. Krzyżanowska, Ł. Faciejew, Partycypacja obywatelska w Polsce, Fundacja im.
Stefana Batorego Warszawa, 2009.
Dagmir Długosz, Jan Jakub Wygnański, Obywatele współdecydują. Przewodnik po
partycypacji społecznej FIP Warszawa 2005,
J. Wilk, Ustawa o samorządzie gminnym, ustawa o samorządzie powiatowym,
ustawa o samorządzie województwa – określenie zasad i trybu przeprowadzania
konsultacji z mieszkańcami (gminy, powiatu, województwa), Nowe Zeszyty
Samorządowe 2013, nr 4.
http://partycypacjaobywatelska.pl/techniki/
http://konsultacje.um.warszawa.pl/baza_wiedzy/techniki_konsultacji_spolecznyc
h