lingua latina pro usu medico

III Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kochanowskiego w Krakowie
Ewa Czadowska
Lingua Latina
pro usu medico
Skrypt do nauki języka łacińskiego
dla klas o profilu medycznym
Kraków 2013
Znajomość języka łacińskiego jest niezbędna zarówno lekarzom, jak i pielęgniarkom. Daje
możliwość pisania i rozumienia rozpoznań (diagnoz) w języku łacińskim, pisania i rozumienia
recept, porozumiewania się z lekarzami innych narodowości. Adresatem niniejszego skryptu są
uczniowie klas medycznych w III Liceum Ogólnokształcącym im. Jana Kochanowskiego w
Krakowie. Większość tekstów służących do ilustracji zjawisk gramatycznych występujących w
łacinie jest tematycznie związana z potrzebami uczniów, którzy zamierzają studiować medycynę,
farmację lub analitykę lekarską. Przy redagowaniu skryptu autorce przyświecał cel dydaktyczny –
zaznajomienie uczniów z podstawami języka łacińskiego oraz cel wychowawczy – ukazanie
przyszłym adeptom sztuki Hipokratejskiej ich zasadniczego zadania : Natura sanat, medicus
morbos curat. - przyroda uzdrawia, lekarz leczy choroby.
Rozpoczynamy przygodę z lingua Latina - językiem starożytnych Rzymian. Łacina uchodzi
za język martwy, ponieważ nie jest używana na co dzień przez żaden naród, ani grupę etniczną. Nie
znamy wymowy starożytnych Rzymian, zatem dziś ludzie z różnych nacji stosują wymowę słów
łacińskich zgodnie z właściwym sobie systemem fonetycznym. Badania uczonych zmierzają do
ustalenia jednolitej wymowy, zbliżonej do wymowy starożytnych Rzymian (tzw. Latina restituta).
W polskich szkołach dominuje jednak wymowa tradycyjna, to jest taka, jaką Polacy stosowali od
początku współistnienia łaciny z językiem polskim. Gdybyśmy używali wymowy rekonstruowanej,
musielibyśmy czytać tytuł powieści Sienkiewicza: Kło ładis, gdyż tak mniej więcej powiedziałby
starożytny Rzymianin. Pozostańmy jednak przy bliższej polskiemu uchu wymowie: Kwo wadis?
Lectio prima
Litteras Latinas recitamus
Abdicatĭo, adultus, advocāre, aeger, aethĭca, aēr, aether, appendix, basis, bestia, biochimĭa, botanĭca,
calcium, circus, corpus, comoedia, consuetudo, diagnōsis, diagnostĭca, effectus, facĭes, gastrĭcus,
gratĭa, heros, infectĭo, influenza, kalĭum, lectĭo, lector, littĕra, lingua, matūrus, margo, mathematĭca,
millennium, neurologĭa, nervus, nux, ocŭlus, Oedĭpus, oesophagus, opium, parentes, paediăter,
pharmăcon, piper, philosŏphus, poēta, principālis, quaestiō, qualitās, rheumatismus, rex, sanctus,
scribĕre, septuaginta, therapia, thrombus, tabuletta, toxĭcus, universus, urīna, vehicŭlum, verbum,
virgo, vitaminum, vox, zincum.
magistra, ae
dicipula, ae
medicus, i
infirmaria, ae
patiens, patientis
Lectio tertia
Czasowniki III koniugacji
♥ Odmienna od poznanych koniugacji jest koniugacja III, która ma temat najczęściej
zakończony na spółgłoskę.
Aby utworzyć temat czasownika III koniugacji należy od
bezokolicznika oddzielić zakończenie -ĕre
temat czasownika
 vado, vadĕre
vad-
znaczenie czasownika
iść
 traho, trahĕre
trah-
ciągnąć
 dico, dicĕre
dic-
mówić
 scribo, scribĕre
scrib-


……………………
 Musculi corporis humani




Pochodzenia greckiego są w II deklinacji rzeczowniki rodzaju nijakiego (neutra)
zakończone w nomominativie singularis na –on. Występują one także w zlatynizowanej
formie z zakończeniem –um, np.:
cranion, ii n
organon, i n
sceleton, i n
pharmacon, i n
Ćwiczenie
Uzupełnij brakujące zakończenia wyrazów:
Magister scelet… demonstrat.
Infirmairia diamet.... puellae spectat.
Medica method… adhibet
Physicus clarus de atom… narrat.
Lectio decima
De corpore humano
Corpus humanum e capite, e trunco, e quattuor membris constat. Caput ope cervicis cum trunco
iungitur. In trunco thorax, abdomen pelvisque inveniuntur. Pars posterior trunci dorsum vocatur.
Truncus bina membra superiora et bina membra inferiora habet. Membrum superius ex brachio,
cubito, antebrachio, palma manus et digitis constat. Membrum inferius femur, genu, crus et pedem
continet. Cavum thoracis a cavo abdominis diaphragma seiungit. Diaphragma solida membrana
musculosa est, inspirationi multum valet. In regione dextra diaphragmatis venae foramnen videmus.
In cavo thoracis trachea, oesophagus, pulmones, bronchi, cor saccusque pericardiacus locantur. In
abdominis cavo gastrem, pancreas, renes, ureteres, vesicam urinariam et alia organa conspicimus.
Duae lineae horizontales abdomen in tres regiones dividunt: epigastrium, mesogastrium et
hypogastrium.
Caput in duas partes dividitur: in partem cerebralem et faciem. Pars cerebralis frontem, vert icem,
occiput temporaque continent. Facies palpebras, nasum, labia, mentum genasque continent.
De dosibus
Doses remediorum variae sunt: dosis minima, dosis media, dosis medica seu therapeutica, dosis
maxima, dosis toxica, dosis letalis. Pharmacopoea doses maximas remediorum, venenorum et
remediorum heroicorum probe notat „pro dosi”. Doses toxicae morbos molestos et interdum
mortem provocant. Iam 0,2 (decigrammata duo) morphini dosis letalis est. Medicus et pharmacista
doses medicamentorum bene scire debent.
doses madicamenti
dosis maxima
dosis medica
dosis media
dosis toxica
dosis letalis
♥ Najważniejsze wyjątki rodzaju żeńskiego
manus, manus f
domus, domus f
De fructibus
Hodie fructus cognoscimus. Genera fructŭum varia sunt. Fructus multārum plantārum remedĭa sunt
velut Fructus Sorbi, Fructus Rosae canīnae, Fructus Sambuci et alii. Ex fructibus succi et sirupi
varii praeparantur. Succis fructuum aegroti sanantur.
Rosa canina
Iuglans regia
Sambucus
Sorbus
Fructus Rosae canīnae matūrus magnam copiam Vitamīni C autumno contĭnet. In nuclĕis Fructŭum
Iuglandis regiae olĕum pingue continētur, Vitamino A copiosam, fructus Iuniperi communis varia
acida et sales minerales continet. Pharpacopola Infūsum e Fructĭbus Iuniperi commūnis in apotheca
praeparat. Fructus Capsĭci ad usum internum et ad usum externum remedium est. E pulveratis
fructibus Capsĭci Tinctūra Capsĭci praeparatur. Linimentum e fructibus Capsĭci remedium
dermaticum est. Fructus Capsĭci rubro colore, gustu acuto sunt. Etiam animalia contra morbos
remedia inveniunt: hirundines Herbā Chelidonii nidos pullorum construunt.
De alcaloīdis
Alcaloida venēna sunt. Alcaloīda e plantis plerumque eliciuntur. Atropa belladonna, Hyoscyamus
niger, Scopolia carniolica alcaloida varia continent. Atropa belladonna planta valide toxica atque
therapeutica est. In organis suis alcaloida varia continet, ut Hyoscyamĭnum, Atropīnum,
Scopolaminum, Belladonninum aliaque.
Atropa belladonna
Hyoscyamus niger
Rozpoznania anatomopatologiczne
(oryginalne diagnozy)
1. Płeć męska
Wiek: 36 lat
Focus ischaemicus, probabiliter infarctus recens parietis anterioris ventriculi sinistri cordis.
Hypertrophia concentrica ventriculi sinistri cordis.
Atherosclerosis.
Oedema pulmonum.
Hyperaemia passiva acuta organorum
Tatuatio cutis.
Vocabularium
focus, i m - ognisko
ischaemicus, a, um - niedokrwiony
probabiliter - prawdopodobnie
infarctus, us m - zawał
recens, entis - świeży
.
paries, etis m - ściana
anterior, oris - przedni
ventriculus, -i m - komora
sinister, -tra, -trum - lewy
cor, cordis n - serce
De Aesculapio
Aesculapius - Graece Ἀσκληπιός filius Apollinis,
semideus qui artem salutarem curavit. Chiro eum
medicinam edocuit. Filae Aesculapii Salus
(ὑγίεια)
et Panacea (παναίκεια).
Notissimus
cultus Aesculapii Epidauri situs est. Aelius
Aristides scripsit libros sex de somniis quibus
Aesculapium vidit. Asesculapius, medicorum
deus, in Graecia colebatur et multa templa dei ibi
inveniebantur.
Aesculapius
caducifer
Instrumenta chirurgica antiqua
Sanati advenae in muro templi Aesculapii tabulas cum nominibus morborum atque cum medicina
adversus morbos ponebant. Ita deo gratias agebant.
Vocabularium
deus, dei - bóg
colo, ĕre – czcić, szanować
templum, i - świątynia
invenio, īre – znaleźć, spotkać
oppidum, i - miasto
Recepta
Formula remediorum composita
Formula remediorum composita talem compositionem habet: remedium cardinale (basis),
remedium adiuvans, remedium corrigend, remedium constituens. . saccharum, sirupi varii, aquae
aromaticae remedia corrigenda sunt. Remedium constituens, verbi gratia, aqua destillata, vaselinum
remedia constituenda sunt.
Wzory recept
1. Recipe:
Pulveris foliorum Digitalis 0,05 (centgrammata quinque)
Sacchari lactis ad 0,3 (decigrammata tria)
Misce fiat pulvis. Dentur tales doses numero X (decem) in oblatis.
Signa 3 x dziennie po 1 proszku.
2. Rp.
Acidi borici 3,0 (grammata tria)
Aquae destillatae 100,0 (grammata centum)
Misce, fiat solutio. Signa. Zewnętrznie
3. Rp.
Calcii carbonici praecipitati 4, (grammata quattuor)
Magnesii carbonici 9,0 (grammata novem)
Olei Menthae piperitae guttas IV (quattuor)
Misce, fiat pulvis dentifricius albus. Signa. Proszek do zębów.
Ćwiczenie
A. Odczytaj recepty w pełnym brzmieniu:
1. Rp.
Tincturae Valerianae aethereae
Da. Signa. 20 kropli na łyżeczkę cukru
10,0
Cor humanum
Cor (Gaece: καρδία) est organum myogenicum musculare in
omnibus animalibus systema circulatorium habentibus (omnibus
vertebratis inclusis inventum, quod sanguinem per arteriis
venisque contractionibus rhythmice iteratis palpitans impellit.
Cor hominis in thorace, ab ossibus protectum, positum est. Cor
in nonnullis culturis est signum amoris.
Structura cordis
Cor a pericardio circumdatum est. Interioris paries cordis, quae dicitur endocardium, a cellulis
similes cellularum parietum vasorum sanguineorum constituitur. Pars cordis a texto musculari
constituta, quae palpitationem cordis efficit, dicitur myocardium. Sanguis in corde hominis a
quattuor cameris contituto quattuor spatia transit: duo atria quae sanguinem e corpore aut e circulo
pulmunari colligunt et ad ventriculum ducunt et duos ventricolos, qui sanguinem e atriis colligunt et
e corde expellunt. Valvae cordis, cum se aperiunt et claudunt, fluxum sanguinem in una directione
servant.
1
vena cava superior
2
truncus pulmonalis
3
venae pulmonalis
4
valva bicuspidis
5
valva aortae
6
ventriculus sinister
7
ventriculus dexter
8
atrium sinistrum
9
atrium dextrum
10
arteria aorta
11
valva pulmonaris
12
valva tricuspidalis
13
vena cava inferior
De oculis
Varia verba anatomica oculi cognoscimus velut: bulbum oculi, corneam, scleram, macuam luteam,
palpebras, supercilia aliaque. Bulbus oculi in orbita iacet. In oculi bulbo tunicam fibrosam, tunicam
vasculosam, tunicam internam observamus. Tunica fibrosa e cornea et sclera constat.
In sclera sulcum sclerae, substantiam priopriam sclerae, laminam fuscam sclerae ceteraque observo.
In tunica vasculosa bulbi choroidea inter retinam et scleram iacet. In oculi retina discum nervi opici
et maculam luteam video. Organis accessoriis oculi musculos bulbi oculi, supercilia, palpebras
annumeramus.
De gastre et gastris morbis
Gaster aliter in lingua Latina venter, ventriculus, stomachus, alvus nominatur. Gaster canalis
alimentarii paene media et lata pars est. Gaster inter lienem et hepar posita est. In gastre partem
cardicam, fundum, corpus partemque pyloricam sive pylorum distinguimus. Ostium cardiacum
gastrem cum oespophago iungit, pylorum autem cum duodeno. In gastre curvaturas videtis, ubi
glandualae variae inveniuntur, exampli causa: glandulae in regione fundi et corporis gastris
locantur.