EDUKACJA ustawiczna DOROSŁYCH 4(87)/2014

Transkrypt

EDUKACJA
ustawiczna
DOROSŁYCH
Patronat/
Współpraca:
Auspicies/
Cooperation:
4(87)/2014
Polish Journal
of Continuing Education
European Association for the Education of Adults
International Society for Engineering Education
Europäischen Verbandes Beruflicher Bildungsträger
KOMITET NAUKOWY/ Scientific Committee
Prof. Stanisław Kaczor – IBE (Poland); Werner Sigmund – EVBB (Germany);
Prof. Stefan Kwiatkowski – KNP PAN (Poland); Prof. Olga Oleynikova – IVETA
(USA); Ph.D. Cynthia Pellock – ACTER (USA); prof. Zofia Szarota – UP, Kraków
(Poland).
RADA PROGRAMOWA/Programme Council
Prof. Tadeusz Aleksander – Przewodniczący – Akademia Krakowska (Poland);
prof. dr Michael Auer – IGIP (Germany); prof. Ryszard Gerlach – UKW (Poland);
prof. Tomaš Kozik (Slovakia); prof. Maria Pawłowa – UTH (Poland);
prof. Walentyna Radkiewicz (Ukraine); Maria H. Rudowski (France); prof. Jan
Saran – WSEiI (Poland); prof. Igor P. Smirnov (Russia); prof. Ewa Solarczyk-Ambrozik – UAM (Poland); prof. Jerzy Stochmiałek – UKSW (Poland);
Per Paludan Hausen – EAEA (Hungary); prof. Zdzisław Wołk – UZ (Poland)
REDAKCJA/Editorial Board
Henryk Bednarczyk (redaktor naczelny)
Dorota Koprowska (z-ca redaktora naczelnego)
Joanna Tomczyńska (sekretarz)
ul. K. Pułaskiego 6/10, 26-600 Radom
tel. (48) 364-42-41 w. 245, fax (48) 364 47 65
e-mail: [email protected]
ISSN 1507-6563
MIĘDZYNARODOWY KWARTALNIK
NAUKOWO-METODYCZNY
Scientific – Research Quarterly
 ukazuje się od 1993 roku, nakład 4/87 t. – 400 egz., łącznie 74 850 egz.
 Wersja elektroniczna: www.edukacjaustawicznadoroslych.eu
 Czasopismo punktowane MNiSzW – 8 punktów (www.nauka.gov.pl)
 Registered in CEJSH The Central European Journal of Social Sciences
and Humanities
 DOAJ – Directory of Open Access Journal
EDUKACJA ustawiczna DOROSŁYCH 4/2014
Komentarz
Commentary
Edukacja dorosłych w Polsce
i na świecie
Adult education in Poland
and in the world
Kształcenie w szkole
wyższej
Education in a high school
Edukacja w przemyśle
i usługach
Education in industry and services
Rozwój zawodowy
nauczyciela
Teacher’s professional development
Oświatowcy, pedagodzy
Educationalists, pedagogists
Konferencje, recenzje,
informacje
Conferences, reviews, information
1
W czasopiśmie przedstawiono oryginalne własne poglądy Autorów,
które nie zawsze podziela redakcja, wydawcy i EAEA, IGIP, EVBB
Redaktorzy tematyczni
 dr Dorota Koprowska, ITeE – PIB, Radom – andragogika, wykluczenie społeczne dorosłych, mechanizmy i programy wsparcia,
 dr hab. Czesław Plewka, prof. WSH TWP Szczecin,
dr Małgorzata Bogaj, UJK – pedagogika pracy,
rozwój zawodowy, doradztwo zawodowe, rynek pracy,
 dr hab. Ewa Przybylska, prof. UMK, dr Jolanta
Religa ITeE – PIB, Radom – badania edukacji
ustawicznej w Polsce i na świecie,
 dr Krzysztof Symela ITeE – PIB, Radom – badania
pracy, kwalifikacje i kompetencje zawodowe,
 prof. dr hab. Ladislav Varkoly, Dubnický Technologický Inštitút v Dubnici, Słowacja,
 dr hab. Henryk Noga, prof. UP Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków – innowacyjne technologie kształcenia zawodowego, edukacja informatyczna.
Redaktorzy językowi
 dr Małgorzata Szpilska – j. polski; j. angielski
Instytut Technologii Eksploatacji – PIB Radom
 mgr Anna Falkiewicz – j. niemiecki
Zespół Szkół Muzycznych w Radomiu
 dr Mirosław Żurek – j. rosyjski
Instytut Technologii Eksploatacji – PIB Radom
Redaktor statystyczny
 mgr Tomasz Frankowski
© Copyright by Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom 2014
Fot. na okładce: Wojciech Stan
Redaktor prowadzący: Joanna Tomczyńska
Opracowanie wydawnicze: Iwona Nitek, Joanna Iwanowska
BIBLIOTEKA PEDAGOGIKI PRACY – monograficzna seria wydawnicza pod redakcją naukową
prof. dr. hab. Henryka Bednarczyka ukazuje się od 1987 roku – 272 t., 179 420 egz.
Kontynuuje tradycje serii: Biblioteka Kształcenia Zawodowego (32 t. lata 1977–1989)
i cyklu materiałów: Szkoła – Zawód – Praca (11 t. lata 1976–1987)
Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji – Państwowego Instytutu Badawczego
ul. K. Pułaskiego 6/10, 26-600 Radom, tel. (48) 364-42-41, fax (48) 364-47-65
e-mail: [email protected] http://www.itee.radom.pl
2506
2
POLISH JOURNAL of CONTINUING EDUCATION 4/2014
Profesor
Stanisław Kaczor (1924–2014)
Z głębokim żalem żegnamy
naszego Profesora Stanisława Kaczora
współtwórcę pedagogiki pracy, długoletniego dyrektora
Instytutu Kształcenia Zawodowego w Warszawie.
Był pierwszym redaktorem naszego czasopisma.
Żegnamy wybitnego uczonego, życzliwego człowieka,
naszego Nauczyciela i Przyjaciela.
Redakcja
Ośrodek Pedagogiki Pracy Innowacyjnej Gospodarki
Instytutu Technologii Eksploatacji – PIB, Radom
3
4
87
4(87)/2014
 Komentarz
Henryk Bednarczyk – W szkołach wyższych ................................................
7
 Edukacja dorosłych w Polsce i na świecie
Ekkehard Nuissl: Edukacja nieformalna w DQR ......................................
Katarzyna Górska, Leandra Korczak: Integracja w szkole dzieci
z rodzin uchodźców .....................................................................................
Waldemar Furmanek: Świętowanie w systemie problematyki
humanistycznej pedagogiki pracy ...............................................................
Arleta Hrehorowicz: Massive Open Online Courses, czyli o ewolucji
kształcenia korespondencyjnego .................................................................
Anna Chańko, Agnieszka Sołbut: Współczesne dylematy pedagogiki ....
9
18
33
41
53
 Kształcenie w szkole wyższej
Henryk Noga, Dorota Pauluk: Klasyczny uniwersytet wobec nowych
wyzwań i oczekiwań społecznych ...............................................................
Wacław Muzykiewicz: Europejska Karta Zawodowa Inżyniera ..............
Mirosław Żurek: Działalność biur karier w Stanach Zjednoczonych
Ameryki .......................................................................................................
Helena Zárubová: Kompetencje nauczyciela akademickiego
w świetle zmieniających się warunków społecznych ..................................
Bożena Boryczko, Leszek Kurcz: Studenckie koła naukowe jako
elelment wspomagający proces nauczania na wyższej uczelni ...................
62
71
79
92
101
 Edukacja w przemyśle i usługach
Katarzyna Sławińska, Liliana Dombalova: Efekty uczenia się
w kształceniu i szkoleniu dla przemysłu chemicznego ...............................
Małgorzata Bartosiak: Kształtowanie kompetencji personalnych
i społecznych w szkole zawodowej drogą sukcesu na rynku pracy .............
Aneta Domżalska: Motywacje w kształceniu i pracy pracowników
hoteli ............................................................................................................
Iwona Kacak, Katarzyna Skoczylas: Doskonalenie „zielonych”
umiejętności kadry przedsiębiorstw przemysłu metalowego ......................
109
125
139
150
5
Marek Ryszard Kalaman: Szkolenie i doskonalenie zawodowe
funkcjonariuszy służby więziennej w kontekście całożyciowego
uczenia się ...................................................................................................
Andrzej Mirski: Zarządzanie wiedzą i talentami oraz doskonalenie kadr
w przedsiębiorstwie a uczenie się dorosłych ...............................................
Małgorzata Szpilska, Tomasz Kupidura: Nowe formy zatrudnienia
wykorzystujące technologie informacyjno-komunikacyjne ........................
159
173
185
 Rozwój zawodowy nauczyciela
Rozwój i kompetencje zawodowe nauczycieli ........................................
Nauczyciel jako kreator innowacji ...........................................................
Europejskie projekty edukacyjne ............................................................
Kształcenie nauczycieli i wspomaganie procesu dydaktycznego ...........
194
198
200
202
(Zapis elektroniczny – płyta CD; www.edukacjaustawicznadorolych.eu – równoważny
z artykułami wydrukowanymi)
 Oświatowcy, pedagodzy
Doradztwo zawodowe prof. Berndta Joachima Ertelta
– Joanna Górna, Daniel Kukla ...................................................................
Pedagogika resocjalizacyjna prof. Bronisława Urbana (1942–2014)
207
– Piotr Kowolik ...........................................................................................
Edukacja informatyczno-techniczna dr hab. Elżbiety Sałaty
– Henryk Bednarczyk, Dorota Koprowska ..................................................
209
215
 Konferencje, recenzje, informacje
Diagnoza i jej zastosowanie w kontekście jednostkowym i społecznym
Poznań, 22 maja 2014 r. ..............................................................................
The Role of TVET In Building Regional Economies 17–20 June 2014,
Kampala–Uganda .........................................................................................
Kongres edukacji pozaformalnej, 26 listopada 2014 – Dorota Koprowska ...
Sukces jako zjawisko edukacyjne Międzynarodowa Konferencja
Naukowa Wrocław 24–25 października 2014 r. ..........................................
Młodzież czasów przemian społeczno-kulturowych. Od kontekstów
teoretyczno-empirycznych do praktyki socjalno-wychowawczej
w perspektywie międzynarodowej 14 listopada 2014 r. ..............................
VI Forum Naukowe „Polska – Ukraina” Edukacja dla współczesności
15–17 września 2015 ...................................................................................
Kultura edukacji szkoły wyższej – różnorodne perspektywy
Uniwersytet w Białymstoku, 14–15 listopada 2014 r. ................................
Jubileusz 100-lecia dziejów Oświaty i Szkolnictwa w Radomiu
1915–2015 ...................................................................................................
 Contents
6
219
220
221
222
223
223
224
224
......................................................................
225
 Содержание ...............................................................................
227
ligentnego i zrównoważonego wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu. W artykule przedstawiony
został projekt Certified VET trainer in the construction sector (CertiVET 2014-1-PL01-KA202003624) realizowany przez ITeE – PIB w programie Erasmus+, którego głównym celem jest opracowanie
standardu kompetencji dla trenera zawodowego w sektorze budowlanym, a także opracowanie modelu
szkoleń i certyfikacji kwalifikacji trenerów branży budowlanej nabytych w edukacji pozaformalnej
i nieformalnym uczeniu się poprzez doświadczenie w pracy, w oparciu o uzgodniony opis standardu
kompetencji zawodowych oraz wymagania europejskiej normy dotyczącej certyfikacji personelu ISO/IEC
7024:2012.
Skoczylas Katarzyna
Laboratorium innowacji w poszukiwaniu kreatywnych rozwiązań
Artykuł przedstawia analizę metody pracy grupowej w laboratoriach innowacji oraz ocenę sposobu
ich funkcjonowania, jak również wskazuje na kierunki ich zastosowania. Metodyka pracy w laboratoriom
innowacji oparta jest o zasady znanej od lat metody burzy mózgów (technika wywodząca się z psychologii społecznej, która ma na celu doskonalenie decyzji grupowych). Burza mózgów jest również formą
dyskusji dydaktycznej wykorzystywaną jako jedna z aktywizujących metod nauczania. Elementem stanowiącym o przewadze ilabu jest odpowiednio skonstruowane oprogramowanie VirtualBrainStorm stworzone przez specjalistów informatyków z Instytutu Technologii Eksploatacji –Państwowego Instytutu
Badawczego w Radomiu.
Woźniak Ireneusz, Nowakowski Michał
Wdrażanie systemu EQVET – w wybranych krajach europejskich
Artykuł przybliża koncepcję systemu ECVET, kwestie mobilności pracowników oraz transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym. W artykule pokazano na przykładzie trzech państw europejskich (Polska, Włochy, Szwajcaria) praktyczne aspekty wdrażania systemu ECVET.
Rudziński Marek
Międzynarodowa wymiana doświadczeń jako forma doskonalenia nauczycieli kształcenia zawodowego
W artykule przedstawiono efekty działalności ogólnopolskiej placówki doskonalenia nauczycieli, która
została powołana na podstawie ustawy o systemie oświaty, Zarządzeniem nr 26 Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi z dnia 31 sierpnia 2007 r. (z późn. zm.) pod nazwą Krajowe Centrum Edukacji Rolniczej
w Brwinowie (KCER). Głównym celem działalności placówki jest organizowanie i prowadzenie doskonalenia i dokształcania nauczycieli w zakresie pedagogiczno-metodycznym i merytorycznym (kierunkowym) oraz doskonalenie kadry kierowniczej. Jednym z ważnych jej zadań wpisanych do statutu jest
organizowanie współpracy oraz wymiany doświadczeń między nauczycielami i szkołami, w szczególności z udziałem partnerów zagranicznych. Zadanie to jest kontynuacją pewnego wycinka działalności
poprzednich placówek doskonalenia nauczycieli, które prowadzone były przez Ministra Rolnictwa, na
rzecz szkół kształcących w zawodach rolniczych i gospodarki żywnościowej.
Koprowska Dorota
Doskonalenie kompetencji nauczycieli w nowych europejskich programach edukacyjnych
Artykuł prezentuje kierunki i możliwości, jakie dają międzynarodowe edukacyjne projekty europejskie w rozwoju kompetencji nauczycieli, omawia wybrane projekty wsparcia, dobre praktyki realizowanych projektów. W artykule omówiono również przykłady dobrych praktyk, doświadczenia Instytutu
Technologii Eksploatacji w Radomiu w organizacji, planowaniu i modernizacji edukacji ustawicznej.
Doświadczenia ze zrealizowanych projektów mogą zostać wykorzystane głównie przez osoby
i instytucje, które w przyszłości chciałyby skorzystać z finansowania swoich przedsięwzięć z funduszy
publicznych, w tym Unii Europejskiej.
Religa Jolanta
Certyfikacja kompetencji tutorów zgodnie z międzynarodowym standardem ISO
Brak ujednoliconych standardów kompetencji tutora skutkuje brakiem jednolitych (krajowych/ europejskich) systemów ich certyfikacji. Artykuł prezentuje wyniki prac badawczych zrealizowanych przez
201
Rozwój zawodowy
nauczycieli
229
Rozwój i kompetencje zawodowe
nauczycieli
Renata Brzezińska, Artur Brzeziński: Wybrane inhibitory funkcjonowania i rozwoju zawodowego nauczyciela .................................................
Jarosław Michalski: Model świadomości refleksyjnej w rozwoju zawodowym nauczyciela .....................................................................................
Piotr Kowolik: Twórczy rozwój nauczycieli zintegrowanej edukacji
wczesnoszkolnej w świetle współczesnych standardów kształcenia ..........
Ewa Sosnowska-Bielicz: Profesjonalny rozwój zawodowy nauczyciela ..
Kazimierz Żegnałek: Obraz nauczyciela malowany słowami byłych
uczniów ......................................................................................................
Anna Perkowska-Klejman: Refleksyjny nauczyciel – nauczyciel w lustrze ............................................................................................................
Ilona Żeber-Dzikowska, Elżbieta Buchcic: Nauczyciel aktywny
w szkole – aktywny w życiu codziennym ..................................................
Dominika Bardzińska: Miejsce innowacji pedagogicznych w pracy nauczyciela uczniów zdolnych .......................................................................
Aleksandra Lukasek: Nauczyciel-wychowawca kreatorem mediacji
w szkole ......................................................................................................
Elżbieta Sałata: Rozwój zawodowy nauczyciela warunkiem nowoczesnej edukacji ...............................................................................................
Dáša Porubčanová, Miriama Vojteková: Development of emotional
intelligence in teacher´s diagnostic work ...................................................
Joanna Siemiątkowska: Rola nauczyciela w budowaniu świadomości
i ekspresji kulturowej oraz stymulowaniu postaw twórczych uczniów ......
Janusz Nowak: Status współczesnego nauczyciela – raport z badań ........
Elżbieta Lodzińska: Nowe wyzwania w pracy nauczyciela matematyki .
Jolanta Jarocka-Piesik: Kompetencje moralne jako niezbędny komponent kwalifikacji zawodowych nauczyciela ...............................................
Justyna Bojanowicz: Kompetencje opiekuńcze nauczyciela – pomiędzy
teorią a praktyką .........................................................................................
Krystyna Korneta: Rozwój kompetencji kluczowych nauczycieli na
ścieżce awansu zawodowego ......................................................................
Anna Strumińska-Doktór: Kompetencje nauczyciela klas 1–3 w opinii
nauczycieli i rodziców ................................................................................
Melánia Feszterová: Vzdelávanie k bozp-vzdelávanie k posilneniu
kompetencií ................................................................................................
Elżbieta Minczakiewicz.: Pedagog specjalny jako nauczyciel i terapeuta
dziecka z diagnozą niepełnosprawności w pedagogice nadziei ..................
Małgorzata Samujło: O potrzebie rozwijania kompetencji nauczycieli
w zakresie emisji głosu ...............................................................................
Tatiana Walkowiak: Funkcje nauczyciela w procesie edukacji ...............
230
233
246
252
262
269
281
287
294
302
308
315
325
333
342
351
358
368
377
386
394
405
415
Nauczyciel jako kreator innowacji
Katarzyna Nowak: Postawy egzystencjalne nauczycieli we współczesnej
przestrzeni innowacji edukacyjnych ...........................................................
Anna Zamkowska: Innowacje pedagogiczne na rzecz ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi ..................................................................
Ilona Żeber-Dzikowska, Elżbieta Buchcic: Przestrzeń edukacyjna
współczesnego nauczyciela ........................................................................
Mirosław Bąk: Wyzwania społeczeństwa wiedzy w świetle bieżących
kryteriów oceny pracy nauczycieli .............................................................
Fabian Andruszkiewicz: Polski i ukraiński nauczyciel w kontekście globalizacji w europejskiej przestrzeni edukacyjnej ........................................
Daniel Lajčin, Gabriela Sláviková, Ladislav Várkoly: Zmeny vo fungovaní a kompetencii univerzít ...................................................................
Emilia Musiał: Nowe technologie – nowy nauczyciel – nowe wyzwania .
Dagmara Kowalik, Jacek Wojutyński, Mariusz Siczek: E-learningowe
stanowiska dydaktyczne w nowoczesnym kształceniu zawodowym .........
Iwona Kacak: Prośrodowiskowe kompetencje pracowników MSP a edukacja ............................................................................................................
Tomasz Sułkowski: Laboratoria innowacji dla zapewnienia jakości
kształcenia zawodowego ............................................................................
Anton Doktorov, Jarmila Doktorovová: Výskum preferencie študentov
pri výbere vysokej školy .............................................................................
Peter Jakúbek, Viera Guzoňová, Ladislav Várkoly: Financovanie
vzdelávania vo vzdelávacích inštitúciách ...................................................
425
435
444
453
464
473
479
489
499
511
519
531
Europejskie projekty edukacyjne
Anna Kozłowska: Uznawanie kształcenia pozaformalnego i uczenia się
nieformalnego z wykorzystaniem koncepcji „Open Badge” ......................
Katarzyna Sławińska: Szkolenie i certyfikacja trenerów w branży budowlanej w projekcie Erasmus + ................................................................
Katarzyna Skoczylas: Wykorzystanie laboratorium innowacji w poszukiwaniu kreatywnych rozwiązań ................................................................
Ireneusz Woźniak, Michał Nowakowski: Wdrażanie systemu ECVET
– doświadczenia wybranych krajów europejskich ......................................
Marek Rudziński: Międzynarodowa wymiana doświadczeń jako forma
doskonalenia nauczycieli kształcenia zawodowego ...................................
Dorota Koprowska: Doskonalenie kompetencji nauczycieli w nowych
europejskich programach edukacyjnych ....................................................
Jolanta Religa: Certyfikacja kompetencji tutorów zgodnie z międzynarodowym standardem ISO ..........................................................................
Ireneusz Woźniak: Projektowanie programów kształcenia i szkolenia
zawodowego dla celów mobilności międzynarodowej ...............................
Wojciech Oparcik, Tomasz Sułkowski: Informatyczne systemy pracy
grupowej w badaniach naukowych .............................................................
539
548
558
572
584
592
606
616
631
231
Kształcenie nauczycieli i wspomaganie
procesu dydaktycznego
Waldemar Furmanek: Nowa praca nauczyciela wyznacznikiem koniecznych zmian w systemie ich kształcenia, dokształcania i doskonalenia .........
Viera Kurincová: Diverzita rodinného prostredia a jej reflexia v práci
a v príprave učiteľov ...................................................................................
Edward Wilczykowski, Vladimir Pasicznik: Підготовка сучасного
вчителя фізичного виховання у вищих навчальних закладах
України ......................................................................................................
Elżbieta Marek: Paradygmaty kształcenia przyszłych nauczycieli w kontekście wspierania rozwoju uczniów klas początkowych ...........................
Tatiana Slezáková: Transformácia v predprimárnom vzdelávaní na
slovensku a jej reflexie v príprave budúcich učiteľov ................................
Teresa Janicka-Panek: Nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej wobec aktualnych wyzwań edukacyjnych .................................................................
Ladislav Várkoly: Využívanie nových metód a foriem edukácie v súlade so súčasnými trendmi v neuropedagogike .............................................
Teresa Gumuła: Model kształcenia nauczycieli – założenia a rzeczywistość ............................................................................................................
Krzysztof Symela: Nowe zawody na rynku pracy wspierające rozwój
edukacji na odległość .................................................................................
Beata Szurowska: Praktyczne kształcenie studentów – ważny element
przygotowania do pracy w zawodzie nauczyciela ......................................
Sylwia Jaronowska, Jolanta Wiśniewska: Relacje nauczyciel – uczeń
a jakość kształcenia adeptów studiów pedagogicznych...............................
Beata Jakimiuk: Profesjonalizm nauczyciela w kontekście rozwoju nowych technologii ........................................................................................
Aleksander Piecuch: Szkoła wobec przymusu nowoczesności ................
Joanna Krzyżak: E-learning w pracy nauczyciela – problemy praktyki
dydaktycznej ...............................................................................................
Miloš Bendík, Milan Ďuriš: Implementácia interaktívnych predvádzacích
zošitov do vyučovania odborných predmetov na stredných odborných školách prostredníctvom interaktívnej tabule .................................................
Ladislav Rudolf: Odborný software jako součást vzdělávacího procesu ..
Libor Klubal, Kateřina Kostolányová: Ways of ipad tablet use and its
sparing at school .........................................................................................
Maria Kopsztejn: SORE – nowy model doskonalenia nauczycieli ..........
Zbigniew Ruszaj: Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół a rozwój zawodowy nauczycieli .........................................................................................
Marta Buk-Cegiełka: Integracja doskonalenia nauczycieli z kształceniem studentów warunkiem dynamizowanie twórczej pracy pedagogicznej ................................................................................................................
Ewelina Szymczyk-Krzemińska: Doskonalenie zawodowe nauczycieli
w regionie świętokrzyskim .........................................................................
Lena Tkaczyk: Doskonalenie zawodowe nauczycieli w kontekście zmian
programowych ............................................................................................
232
642
652
662
669
681
691
699
707
718
732
740
750
758
767
776
784
790
798
809
814
822
831
Katarzyna SKOCZYLAS
Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom
Wykorzystanie laboratorium innowacji
w poszukiwaniu kreatywnych rozwiązań
Using of an innovation laboratory in the searching
for creative solutions
Słowa kluczowe: laboratorium innowacji, kreatywność, innowacyjność, burza mózgów.
Key words: innovation laboratory, creativity, innovativeness, brainstorming.
Abstract
The article presents an analysis of the methods of group work in the laboratories of innovation and evaluation of their functioning as well as indicate the directions for their
use. Methodology of working in the laboratories of innovation is based on the brainstorming method. Brainstorming is also a form of discussion of teaching used as one of
the activating teaching methods. The particular advantage of ilab VirtualBrainStorm
software created by IT specialists from the Institute for Sustainable Technologies –
National Research Institute in Radom.
Wprowadzenie
Zapewnienie odpowiedniego środowiska oraz mechanizmów i struktur wspomagających rozwój innowacyjności stanowi istotny element wzrostu konkurencyjności gospodarki. Wzmocnienie działalności innowacyjnej włączane jest w strategie rozwojowe
krajów i regionów, a ich realizacja prowadzi do tworzenia specjalnych narzędzi wspomagających procesy generowania, wdrażania i komercjalizacji nowych rozwiązań.
Innowacje grają podstawową rolę, ale także sprzyjają bardziej efektywnej pracy
zespołowej oraz szybkiemu komunikowaniu i uczeniu się. Można powiedzieć ze innowacja to zmiana polegająca na wprowadzeniu czegoś jakościowo nowego w danej
dziedzinie życia społecznego. Problematyka innowacji (łac. innovatio), chociaż posiada obszerną literaturę, wciąż jest przedmiotem szerokich dyskusji. Wpływa na to
przede wszystkim fakt, że pojęcie innowacji jest bardzo pojemne, obejmuje zdarzenia
o różnym charakterze, tzn. zdarzenia techniczne, finansowo-ekonomiczne i organizacyjne. W języku potocznym słowo innowacja kojarzone bywa z całym szeregiem terminów bliskoznacznych, takich jak usprawnienie, ulepszenie, twórczość, nowatorstwo, rozwiązania niekonwencjonalne, modernizacja. Współcześnie bardzo często
innowację kojarzy się ze zmianą (ujęcie bardzo szerokie), przy czym nie ma znaczenia
jakiego obszaru ta zmiana dotyczy. Są też i tacy którzy innowację definiują jako każdą
korzystną zmianę dla organizacji. Każda organizacja w warunkach konkurencji musi
558
podejmować szereg nowych, oryginalnych i niekonwencjonalnych działań umożliwiających przetrwanie na rynku1.
Artykuł przedstawia analizę metody pracy grupowej w laboratoriach innowacji
oraz ocenę sposobu ich funkcjonowania jak również wskazuje na kierunki ich zastosowania. Metodyka pracy w laboratoriom innowacji oparta jest o zasady znanej od lat
metody burzy mózgów (technika wywodząca się z psychologii społecznej, która ma
na celu doskonalenie decyzji grupowych). Burza mózgów jest również formą dyskusji
dydaktycznej wykorzystywaną jako jedna z aktywizujących metod nauczania. Elementem stanowiącym o przewadze ilabu jest odpowiednio skonstruowane oprogramowanie VirtualBrainStorm stworzone przez specjalistów informatyków z Instytutu
Technologii Eksploatacji –Państwowego Instytutu Badawczego w Radomiu.
Znaczącym krokiem w upowszechnianiu idei laboratoriów innowacji był projekt
pilotażowy Leonardo da Vinci nr UK/06/B/F/PP/162-564 European i-Lab Competence Development Programme (i-Lab1) (2006-2009) zrealizowany przy współudziale
Instytutu Technologii Eksploatacji – PIB. W ramach tego programu powstało w Polsce pierwsze Laboratorium innowacji, którego idea i elementy są przedmiotem transferu w ramach aktualnie realizowanego projektu Innovation Laboratories for the quality assurance of vocational education and training - i-Lab2. Projekt realizowany jest
w latach 2012–2014. Partnerami w projekcie jest łącznie 6 instytucji z Polski, Niemiec, Słowenii, Rumunii i Grecji, realizujących kształcenie zawodowe na różnych
poziomach.
Podstawę źródłową artykułu stanowi w większości literatura przedmiotu dotycząca innowacyjności i kreatywności i jej krytyczna analiza. Przydatne okazały się również materiały dostępne za pośrednictwem internetu oraz artykuły z prasowe. Źródłem
wielu przedstawionych faktów i wniosków są doświadczenia i spostrzeżenia zdobyte
w ramach współrealizacji międzynarodowych projektów badawczych w dziedzinie
szkolenia i kształcenia zawodowego realizowane przez Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu.
1.
Kreatywność a innowacyjność
Słowo „innowacja” pochodzi od łacińskiego „innovatis”, czyli odnowienie, tworzenie czegoś nowego. W Polsce słowo to definiowane jest jako „ wprowadzenie czegoś nowego, rzecz nowo wprowadzona, nowość, reforma”2. Potoczne rozumienie
oznacza coś nowego i innego od dotychczasowych rozwiązań; kojarzy się z potrzebną
zmianą na lepsze3 i bardzo często używane jest, jako synonim słowa „zmiana”.
Pierwszy raz pojęcie innowacji do nauk ekonomicznych wprowadził J.A. Schupeter. Pod względem przedmiotowym określał on innowację niezwykle szeroko. Według niego obejmuje ona: wprowadzenie nowego towaru, z jakim konsumenci nie
mieli jeszcze do czynienia, lub nowego gatunku jakiegoś towaru, wprowadzenie nowej metody produkcji jeszcze praktycznie nie wypróbowanej w danej dziedzinie
1
http://aktywny.us.edu.pl/biuletyn/dane/pobieralnia/przedsiebiorczosc/innowacje.pdf [dostęp 27.03.2014].
J. Tokarski (red.), Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1980, s. 307.
3
W. Janasz, K. Kozioł Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, s. 11.
2
559
przemysłu, otwarcie nowego rynku, czyli takiego, na którym dany rodzaj krajowego
przemysłu uprzednio nie działał i to bez względu, czy rynek ten istniał wcześniej, czy
też nie, zdobycie nowego źródła surowców lub półfabrykatów i to niezależnie od tego,
czy źródło już istniało, czy też musiało być dopiero stworzone, wprowadzenie nowej
organizacji jakiegoś przemysłu, np. stworzenie monopolu bądź jego złamanie4.
Oprócz tego J.A. Schumpeter oddzielał znaczenie pojęcia „innowacja” od pojęcia
„wynalazek”. Wiele wynalazków nigdy nie staje się innowacją, gdyż nie zostają
wprowadzone do produkcji. J.A. Schumpeter skupiał się przede wszystkim na innowacjach technicznych i ich znaczeniu dla gospodarki.
Oprócz J.A. Schumpetera innowacje szeroko rozumiał także A.J Herman, E. Hagen, J. Parker i P.R. Whitfield. Szczególnie ciekawą definicję innowacji zaproponował
ten ostatni, który jako innowacje określa ciąg skomplikowanych działań polegających
na rozwiązywaniu problemów. W rezultacie powstaje kompleksowa i całkowicie
opracowana nowość5.
Ważne też wydaje się w tym miejscu wyjaśnienie pojęcia „innowacyjności”. Według P. Niedzielskiego innowacyjność jest „cechą podmiotów gospodarczych lub gospodarek, oznaczającą zdolność do tworzenia i wdrażania innowacji, jak również ich
absorpcji, wiążącą się z aktywnym angażowaniem się w procesy innowacyjne i podejmowaniu działań w tym kierunku; oznacza również zaangażowanie w zdobywanie
zasobów i umiejętności niezbędnych do uczestniczenia w tych procesach”6.
Innowacyjność często mierzy się ilością wprowadzonych innowacji oraz wielkością nakładów przeznaczonych na te działania. Innowacyjność ściśle wiąże się z posiadanymi zasobami, ale także umiejętnością ich wykorzystania, czyli dojrzałością
innowacyjną (odpowiednim poziomem kultury organizacyjnej, warunkującym wykorzystanie posiadanych zasobów)7.
Definicja innowacji przyjęta w OECD i UE polega na wdrożeniu nowego lub
znacząco udoskonalonego produktu (wyrobu albo usługi), bądź procesu, nowej metody marketingowej lub nowej metody organizacyjnej w praktyki gospodarcze, w organizację miejsca pracy lub w relacje z otoczeniem8.
Znaczenie innowacji dla rozwoju i konkurencyjności gospodarek krajowych nie
podlega dziś dyskusji. W Unii Europejskiej, innowacyjność traktowana jest jako warunek konieczny dla rozwoju całej Wspólnoty. Przekonanie to znajduje wyraz w wielu
dokumentach unijnych, a zwł. w najważniejszej strategii wspólnotowej – Strategii
Lizbońskiej. Podstawowym celem przyjętej na posiedzeniu Rady Europejskiej w Lizbonie w 2000 r. Strategii Lizbońskiej, jest zbudowanie w Unii Europejskiej najbardziej konkurencyjnej i dynamicznie rozwijającej się gospodarki na świecie, opartej na
wiedzy, zdolnej do trwałego rozwoju oraz tworzenia coraz większej liczby lepszych
4
J.A. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa 1960, s. 104.
, P.R. Whitfield Innowacje w przemyśle, PWE, Warszawa 1979, s. 26.
6
P. Niedzielski, Rodzaje innowacji w: Innowacje i transfer technologii – Słownik pojęć, K.B. Matusiak
(red.), PARP, Warszawa 2005, s. 74.
7
P. Niedzielski , Rodzaje innowacji w: Innowacje i transfer technologii – Słownik pojęć, K.B. Matusiak
(red.), PARP, Warszawa 2005, s. 75.
8
http://www.oecd.org/science/inno/2101733.pdf [dostęp 26.03.2014].
5
560
miejsc pracy przy jednoczesnym zapewnieniu jak największej spójności społecznej.
Jednym z kluczowych czynników rozwoju Unii Europejskiej jest innowacyjność, na
polu której Wspólnota ciągle przegrywa walkę z takimi potęgami gospodarczymi
i technologicznymi jak wym. już Stany Zjednoczone czy Japonia. Problemem dla Unii
Europejskiej jest także systematyczny awans technologiczny wschodzących potęg
gospodarczych XXI w., tj. Chin oraz Indii. Kraje te, które do niedawna wygrywały
jedynie w wyścigu o osiągnięcie jak najniższych kosztów produkcji oraz jak największej wydajności produkcji wytworów mało zaawansowanych technologicznie, szybko
się uczą i obecnie stają się coraz większą konkurencją dla Zachodu, w tym Unii Europejskiej, w dziedzinie nowoczesnych technologii oraz produkcji towarów zaawansowanych technologicznie. Konkurencja wym. państw może się okazać poważnym zagrożeniem dla aspiracji Unii Europejskiej wyrażonych w Strategii Lizbońskiej, zgodnie z którymi Wspólnota ma się znaleźć w ścisłej czołówce najbardziej konkurencyjnych oraz zaawansowanych technologicznie gospodarek świata.
O sile i konkurencyjności gospodarki decyduje jej innowacyjność oraz umiejętność wykorzystania nowej wiedzy i technologii w praktyce. Wyniki w dziedzinie innowacyjności w UE poprawiają się z roku na rok pomimo utrzymującego się kryzysu
gospodarczego, ale przepaść innowacyjna między poszczególnymi państwami członkowskimi stale się pogłębia. Taki jest wniosek z opublikowanej przez Komisję Europejską tablicy wyników z 2013 r. w zakresie badań i innowacji (Raport Innovation Union
Scoreboard 2013 – IUS), która pokazuje pozycję poszczególnych państw członkowskich
UE w tym obszarze9. Raport pokazuje iż Polska pod względem innowacyjności wyprzedza jedynie Bułgarię, Rumunię oraz Łotwę, co pokazuje rysunek poniżej. Znajdujemy
się w ostatniej kategorii państw, czyli w gronie „innowatorów o skromnych wynikach”,
choć jeszcze w roku 2012 byliśmy „skromnymi innowatorami”.
Rysunek 1. Wyniki państw członkowskich UE w dziedzinie innowacji
Źródło: Innovation Union Scoreboard 2013.
9
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius/ius-2014_en.pdf [dostęp 26.03.2014].
561
Kryzys innowacyjności potwierdza też zestawienie Światowego Forum Ekonomicznego z 2012. Polska zajęła w nim 63. miejsce – o 19 pozycji niżej niż w 2006 r.
Polska, obok Chorwacji, Węgier, państw bałtyckich oraz Turcji, znajduje się według
tego raportu w okresie przejściowym pomiędzy gospodarką napędzaną wzrostem wydajności a najbardziej zaawansowaną gospodarką napędzaną innowacjami. „Polska
wyróżnia się pośród krajów w okresie przejściowym wysoką konkurencyjnością, lecz
wciąż głównie dzięki wydajności, nie innowacji” – czytamy w raporcie Erste Group10.
Komisja Europejska nie znalazła także miejsca dla żadnej polskiej firmy na opublikowanej przed dwoma laty liście 1500 najbardziej innowacyjnych przedsiębiorstw.
Wiedza, umiejętności oraz doświadczenie tworzą szanse na sukces w warunkach
postępującej globalizacji. Wiedza jako najważniejszy zasób w warunkach XXI wieku
umożliwia kreatywność, rozwija wyobraźnię. Kreatywność jawi się jako umiejętność
postawienia pytania, jak można coś zrobić inaczej, lepiej połączona z umiejętnością
projektowania szeroko rozumianych zmian w organizacji11. Kreatywność to jedna
z obecnie najbardziej pożądanych cech pracowników. Powinni być kreatywni zarówno
w zakresie pomysłów, jak i realizacji zadań. Rozwiązania powinny wykraczać poza
schematy, a wszelka rutyna postrzegana jest jako porażka.
Kompleksowe podejście do zagadnienia poszukiwania nowych pomysłów posiada istotne znaczenie zarówno dla wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, kształtowania umiejętności, które są najbardziej pożądane na współczesnym rynku pracy
oraz poprawy jakości kształcenia.
Kreatywne podejście do zadań i problemów to podstawowa życiowa umiejętność.
Jeśli potrafi się wybrnąć z każdej sytuacji i znaleźć rozwiązanie inne niż wszystkie,
tym lepiej. Nowości są mile widziane i jak najbardziej wskazane, zwłaszcza w pracy.
Innowacyjne, czasem zabawne, zaskakujące i niepowtarzalne pomysły to skarb. To
dzięki pomysłom rozwija się świat. Może być lepiej, sprawniej, szybciej, a na pewno
inaczej. Wszelkie działania ludzkie zmierzają do zmian, ciągłego ulepszania i rozwoju. Dlatego kreatywność to dobry sposób na poprawienia życia i jednocześnie szansa
na rozwój osobisty. Proponowanie w pracy nowych rozwiązań może przyspieszyć
awans, pomóc zdobyć od dawna oczekiwane stanowisko lub po prostu pokazać osobę
z innej strony. W zależności od typu osobowości można być mniej lub bardziej kreatywny. Predyspozycje osobowościowe także wyznaczają miejsce pracy. Każdy jest
inny i spełnia się w różnych zawodach. Umysły kreatywne lubią tworzyć, tylko wtedy
czują się potrzebne i usatysfakcjonowane. Odkrywanie nowych i oryginalnych koncepcji oraz twórcze generowanie rozwiązań zidentyfikowanych problemów może
przebiegać zarówno indywidualnie jak i zespołowo.
10
http://inwestor.msp.gov.pl/si/polska-gospodarka/wiadomosci-gospodarcze/25132,Polska-i-inne-panstwaEuropy -Srodkowo -Wschodniej-w-procesie-konwergencji-ekonomi [dostęp 24.03.2014]
11
Wspieranie postaw proinnowacyjnych przez wzmacnianie kreatywności jednostki, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2010.
562
2.
Metody zwiększania kreatywności i innowacyjności
Kreatywność jest nieodzownym elementem procesu decyzyjnego w biznesie
i podstawową determinantą zarządzania twórczego. Na gruncie organizacji kreatywność przejawia się w tworzeniu pomysłów nowych rozwiązań (innowacji) w procesie
pracy. Innowacją można nazwać wprowadzenie nowych, ulepszonych sposobów wykonywania czynności celem udoskonalenia funkcjonowania organizacji jako całości.
W literaturze możemy znaleźć wiele propozycji technik podejmowania decyzji, kreatywnego rozwiązywania problemów. Jedną z nich jest technika burzy mózgów, rozumiana jako proces generowania pomysłów, w którym każdą propozycję rozwiązania
traktuje się ze szczególną uwagą, powstrzymując się od krytyki. Przywódca grupy
powinien przedstawić problem w sposób zrozumiały dla każdego z uczestników dyskusji i dopilnować, by każde z zaproponowanych rozwiązań zostało zapisane, np. na
tablicy, w formie materiału do późniejszej dyskusji i analizy. Dzięki temu członkowie
grupy zaczynają myśleć niestereotypowo. Podczas burzy mózgów często występuje
zjawisko „łańcucha pomysłów”, kiedy to jeden przedstawiony pomysł naprowadza na
inne związane z nim sugestie. Może jednak dość do „blokady produkcyjnej”, kiedy to
jeden z uczestników spotkania wypowiada się zbyt długo, uniemożliwiając innym
przedstawienia ich pomysłów.
Burza mózgów stanowi jedną ze znanych metod poszukiwania nowych rozwiązań.
Alex Faickney Osborn specjalista ds. reklamy, zaczął pracować nad metodami
kreatywnego rozwiązywania problemów w 1939 roku. Był niezadowolony z pracowników, którzy nie potrafili sami proponować kreatywnych pomysłów potrzebnych do
tworzenia kampanii reklamowych. W odpowiedzi na ten problem zaczął organizować
spotkania grupowego myślenia i dostrzegł dużą poprawę w jakości i ilości pomysłów
generowanych przez pracowników. W roku 1953 Osborn opisał metodę burzy mózgów w książce Applied Imagination.
Według Osborna burzę mózgów należy stosować w przypadku konkretnego pytania lub problemu – gdy pytań jest więcej, metoda ta może okazać się nieskuteczna.
Burzę mózgów wykorzystuje się w celu wygenerowania jak największej ilości twórczych pomysłów, dotyczących rozwiązania wybranego zadania lub problemu. Metoda
ta jest szczególnie polecana m.in. w szukaniu rozwiązań problemów powstających
przy wdrażaniu systemu jakości. Warto pamiętać również o tym, że rozwiązanie danej
kwestii za pomocą burzy mózgów wymaga pomysłowości, intuicji i wyobraźni, nie
krytycyzmu. Ogólne zasady burzy mózgów to: niczym nieskrępowana wyobraźnia,
podanie możliwie dużej liczby pomysłów, brak krytyki12.
Niczym nieskrępowana wyobraźnia powoduje, że zgłaszane są pomysły ekstrawaganckie, niestereotypowe, nowatorskie, a o takie właśnie chodzi w burzy mózgów.
Im pomysł w większym stopniu spełnia te cechy tym lepiej: nawet z nierealnego pomysłu można wyprowadzić całkiem przydatne rozwiązanie.
Ważna jest możliwie duża liczba pomysłów, gdyż wraz ze wzrostem ilości pomysłów rośnie prawdopodobieństwo znalezienia tego najlepszego. W trakcie burzy mó12
http://chaber.wikidot.com/blog:3[dostęp 23.04.2014].
563
zgów oprócz zgłaszania własnych pomysłów można też ulepszać inne, rozwijać dotychczasowe oraz łączyć kilka z nich celem uzyskania nowych, lepszych rozwiązań.
Pomysłów nie wolno natomiast krytykować.
Najważniejszą zasadą burzy mózgów jest unikanie krytycznej oceny podczas opracowywania nowych pomysłów. Krytyka nastąpi później – podczas sesji oceniającej.
Osborn uważał, że dwie reguły mają szczególne znaczenie, jeśli chodzi o skuteczność burzy mózgów: po pierwsze, należy zdać się na osąd, a po drugie należy
dążyć do jak największej liczby pomysłów. Przestrzegając tych dwóch reguł, Osborn
sformułował cztery główne zasady burzy mózgów, które mają na celu eliminację zahamowań u uczestników, pobudzenie procesu generowania pomysłów i zwiększenie
ogólnej kreatywności zespołu.
Według wyników przeprowadzonych badań, burza mózgów może być bardzo
skuteczna. Trzeba jednak pamiętać, że istnieją czynniki, które mogą negatywnie
wpłynąć na skuteczność. Należą do nich m.in.: obecność dominującej osobowości w
pierwszym etapie, zbyt duża ambicja niektórych uczestników, uczestnicy, którzy nie
pozwalają dojść innym do głosu, niewielka otwartość na pomysły ekspertów, którzy
oceniają pomysły, uczestnicy, którzy łatwo zmieniają temat na niezwiązany z zadaniem13.
Celem burzy mózgów jest stworzenie jak największej liczby rozwiązań przedstawionego problemu. Sytuacji tej sprzyja praca w grupie, w ramach której istnieje możliwość szerszego wykorzystania potencjału wiedzy i doświadczeń poszczególnych
członków zespołu. Osoby pracujące w grupie stają się bardziej kreatywne, co umożliwia odkrycie innowacyjnych rozwiązań. Burza mózgów kładzie szczególny nacisk na
liczbę pomysłów a nie na ich jakość. Alex Osborn, twórca techniki burzy mózgów,
uważał bowiem, że spośród wielu zgłoszonych pomysłów przynajmniej kilka okaże
się wartościowych. Sesja burzy mózgów składa się z trzech głównych etapów: wprowadzenia, generowania pomysłów, zakończenia. Zastosowanie tej metody dla poszukiwania nowych rozwiązań nie jest czymś nowym, jednak wraz w rozwojem tej metody pracy powstało wiele narzędzi informatycznych wspomagających przeprowadzenie
tej metody. Połączenie najnowszych rozwiązań komputerowych z wypróbowanymi
metodami pracy zespołowej przynosi pozytywne efekty na drodze pobudzania kreatywności, poszukiwaniu innowacyjnych rozwiązań pojawiających się w różnych
obszarach działalności człowieka.
Na zasadach znanej od lat metody burzy mózgów jest oparta metodyka pracy
grupowej w laboratoriach innowacji, która ma na celu doskonalenie decyzji grupowych. Elementem stanowiącym o przewadze rozwiązań stosowanych w iLabie jest
odpowiednio skonstruowane oprogramowanie. Po przedstawieniu zagadnienia uczestnicy zapisują swoje pomysły, późniejsze uwagi i oceny propozycji na monitorze. Pomysły, wszelkie wątpliwości dotyczące propozycji i wyniki głosowania wyświetlane
są na znajdującym się w sali ekranie projekcyjnym. Głównymi zaletami są anonimowość, uczciwość i szybkość, gdyż wyklucza ona pogawędki, ogranicza dygresje i pozwala wszystkim wypowiadać się jednocześnie.
13
http://chaber.wikidot.com/blog:3[dostęp 23.04.2014].
564
Na przestrzeni lat i-Laby znalazły zastosowanie w działaniach szkoleniowych
w Wielkiej Brytanii, Finlandii, Niemczech. Znaczącym krokiem w upowszechnianiu
idei laboratoriów innowacji był projekt pilotażowy Leonardo da Vinci nr
UK/06/B/F/PP/162-564 European i-Lab Competence Development Programme
(i-Lab1) (2006–2009) zrealizowany przy współudziale Instytutu Technologii Eksploatacji – PIB. W ramach tego programu powstało w Polsce pierwsze Laboratorium
innowacji. W ramach i-Lab1 zidentyfikowano i opisano wiele przypadków wykorzystania i-Labów w poszukiwaniu rozwiązań problemów związanych z zarządzaniem
przedsiębiorstwem. Podkreślana za każdym razem efektywność tych przypadków
skłania nas do wykorzystania i-Labu w nowym zakresie: rozwijania kompetencji nauczycieli, trenerów i szkoleniowców kształcenia zawodowego
Obecnie jedną z inicjatyw podejmowanych przez Ośrodek Pedagogiki Pracy Innowacyjnej Gospodarki ITeE – PIB na rzecz kreatywności i innowacyjności, umiejętności rozwiązywania sytuacji problemowych, współpracy w grupie, wyszukiwania,
analizowania i zarządzania informacją, korzystania z cyfrowych mediów, sprawności
w posługiwaniu się narzędziami technologii informacyjno-komunikacyjnej jest europejski projekt realizowany w ramach programu Leonardo da Vinci Transfer Innowacji
Innovation Laboratories for the quality assurance of vocational education and training - i-Lab2. Projekt realizowany jest w latach 2012–2014. Partnerami w projekcie
jest łącznie 6 instytucji z Polski, Niemiec, Słowenii, Rumunii i Grecji, realizujących
kształcenie zawodowe na różnych poziomach.
3.
Koncepcja laboratorium innowacji
Laboratoria innowacji to ciągle mało znane specjalistyczne centra zwiększające
skuteczność i efektywność sesji warsztatowych, spotkań roboczych bez jakichkolwiek
ograniczeń ze względu na poruszaną problematykę. i-Lab (laboratorium innowacji)
jest inspirującym, innowacyjnym rozwiązaniem zaprojektowanym, aby przenosić
uzytkowników z ich codziennego środowiska do nadzwyczajnej przestrzeni sprzyjającej twórczemu myśleniu i rozwiązywaniu problemów. i-Laby są doskonałym wsparciem dla dowolnej pracy zespołowej, obejmującej planowanie, zarządzanie konfliktami, zmiany organizacyjne, mapowanie myśli, organizowanie konsultacji lub grup fokusowych, szkolenia i wiele innych. Koncepcja i-Labu oparta jest na modelu stworzonym przez Royal Mail's Futures and Innovation Group w Rugby w Wielkiej Brytanii.
Po etapie pilotażowym, który trwał od 1997 r., w roku 2000 firma w pełni uruchomiła
laboratorium. Pomysł laboratorium powstał w odpowiedzi na potrzebę spojrzenia na
różnorodne problemy firmy w sposób nowatorski, a także w odpowiedzi na powszechny trend promujący innowacyjne myślenie oraz twórczy sposób podejmowania
decyzji.
Idea i-Labu jest wykreowanie przestrzeni, w której grupy i zespoły mogłyby
zgłębiać i rozwijać proces mydlenia i działania poza standardowymi granicami opartymi na założeniach i ograniczeniach. Koncepcja i-Labu, jak pokazuje rysunek poniżej, zakłada współistnienie i wzajemne przenikanie się trzech elementów: otoczenie,
technologia, techniki moderowania (facilitacji).
565
Rysunek 2. Koncepcja laboratorium innowacji
Źródło: Laboratorium Innowacji – Przewodnik Dobrych Praktyk. Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2008.
i-Lab stworzony jest w sposób zapewniający jego uczestnikom poczucie wspólnej pracy w przeznaczonej do tego przestrzeni (otoczenia), która w żaden sposób nie
przypomina typowego środowiska pracy. Każdy i-Lab sprawia wrażenie prywatności,
charakteryzuje go zwykle nietypowy projekt wystroju pomieszczenia oraz obecność
wielorakich mediów wykorzystywanych w trakcie sesji, jak również oprogramowania
umożliwiającego rejestrowanie i przetwarzanie zgłaszanych pomysłów.
Wystrój i-Labu można zaprojektować na wiele sposobów w celu uzyskania inspirującego i twórczego otoczenia. Przykłady wnętrz demonstrują zamieszczone fotografie poniżej.
Rysunek 3. Laboratorium innowacji Uniwersytet w Essex
Źródło: http://www.essex.ac.uk/ilabs/.
566
Rysunek 4. Laboratorium innowacji, Instytut Technologii Eksploatacji – PIB
Źródło: materiały ITeE – PIB, fot. M. Kucewicz.
Najnowocześniejsze, łatwe w użyciu oprogramowanie pozwala na anonimowe
zaangażowanie wszystkich uczestników, szybką dyskusję, współprace i stosowanie.
Zalety oprogramowania są wielorakie: Grupa nie musi zapisywać swoich pomysłów,
ponieważ oprogramowanie pomaga zarejestrować ich myśli i plany pojawiające się
w trakcie sesji. Niezwykle szybkie przetwarzanie pomysłów pomaga zintensyfikować
proces myślenia i zapewnia uczestnikom przestrzeń dla dokonania oceny i osiągnięcia
konsensusu odnośnie do planowanych działań. Użytkownik może pozostawać całkowicie anonimowy. Pozwala to uczestnikom na dzielenie się pomysłami w sposób
szczery i nieskrępowany, przełamując bariery (np. hierarchii w zespole) często napotykane podczas tradycyjnych spotkań. W krótkim czasie umożliwia generowanie,
dzielenie się i zapisywanie dużej liczby pomysłów14.
Moderacja stanowi trzeci element, którego celem jest stymulowanie procesu tworzenia, poprzez wykorzystanie nie tylko otoczenia i technologii, ale również dynamiki
pracy grupy oraz innych technik służących do zarządzania procesem tak, aby uczestnicy wykorzystywali swoje pomysły w sposób najbardziej efektywny. Moderowanie
sesji realizowanych w i-Labie jest niezbędne dla zagwarantowania ich efektywności
i osiągnięcia przez grupę sukcesu. Wykorzystywane techniki stymulują otwartość,
twórczość umożliwiają grupie osiągnięcie rezultatów nadają się do zastosowania
w praktyce.
Wspomniane elementy i-Labu działają łącznie, umożliwiając użytkownikom
„uwolnienie” swoich umiejętności i potencjału w celu znalezienia właściwych rozwiązań. Juz sam projekt wystroju wnętrza zwykle energetyczny i inspirujący umożliwia
jego uczestnikom odrzucenie więzi łączącej ich ze swoim typowym środowiskiem
pracy i powoduje, iż czują się jak w okresie dzieciństwa, kiedy (jak wykazują badania)
potencjał twórczy człowieka jest największy.
14
Laboratorium Innowacji – Przewodnik Dobrych Praktyk. Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2008.
567
Mocną stroną laboratoriów innowacji jest sprawdzone i jedyne w swoim rodzaju
podejście do procesu innowacyjnego i twórczego myślenia, kt6re samo w sobie prowadzi do szerokiego spektrum zastosowań.
i-Laby stanowią elastyczne przestrzenie i są wykorzystywane przez różne organizacje, począwszy od małych firm na wielkich, międzynarodowych korporacjach kończąc. Z powodzeniem z udogodnień oferowanych przez i-Lab korzystały organizacje
sektora publicznego, organizacje dobroczynne, szkoły, jak i uniwersytety.
i-Lab jest również przydatny w integrowaniu niejednorodnych grup, na przykład
w pracy instytucji zatrudniających personel z różnych środowisk kulturowych, podczas realizacji projekt6w mię międzynarodowych, konsultacji społecznych oraz sesji
z udziałem członków organizacji okołobiznesowych15.
Klienci zamawiający sesje w laboratorium innowacji, wykorzystywali je (zwykle
z powodzeniem) w bardzo różnorodnych celach. Przykłady rożnych form zastosowania laboratoriów innowacji obejmują: planowanie scenariuszy działań, twórczy rozwój
produktu i usług, rozumienie i zarządzanie zmianą, rozwój strategii, planowanie biznesu, badanie potrzeb klienta, odkrywanie nowych rynków, rozwój personelu, rozwiązywanie problemów, planowanie badan naukowych, zarządzanie projektem, budowanie zespołu, analizę bukmacherską, grupy docelowe i konsultacje.
i-Lab może ożywić tradycyjną konferencję poprzez wykorzystanie krótkich sesji
dla niewielkich grup. Dwudniowa sesja w i-Labie może wygenerować o wiele większą
ilość rezultatów niż tygodnie tradycyjnych spotkań. Odbyta w 2008 roku sesja
w i-Labie Colchester (wraz z lokalnymi szkołami podstawowymi), wypracowała dla
przykładu projekt całkowicie nowego ośrodka edukacyjnego. Projekt obejmował wytyczne architektoniczne, charakterystykę i koncepcję budowy, plany kondygnacji, typ
zastosowań oraz potrzeby operacyjne. Grupa była zdumiona postępem prac oraz osiągnięciami uzyskanymi podczas dwóch dni pracy w i-Labie.
Innowacja wymaga kreatywności i inspiracji, które są produktami podświadomości, chociaż mogą być świadomie stymulowane poprzez generowanie odpowiedniego
otoczenia. i-Lab musi być przestrzenią, w której ludzie czują się wolni, bezpieczni,
skoncentrowani, z dala od innych problemów oraz ograniczeń ich codziennego środowiska16.
Pomieszczenie i-Labu powinno być wyraźnie inne od zwyczajowego środowiska
pracy użytkownika. W celu zmniejszenia zahamowań obecnych w naszej podświadomości, można wykorzystać dekoracje stymulując szerokim wachlarzem metafor. Na
ich podstawie można z kolei rozwinąć pewne pomysły, a więc uwolnić naszą wewnętrzną kreatywność.
Podczas sesji prowadzonych w i-Labie (zwłaszcza tych, które obejmują sesje burzy mózgów) uczestnicy zwykle wolą, aby ich pomysły pozostawały anonimowe. Jest
to często istotnym warunkiem zakończenia danej sesji sukcesem. Oprogramowanie
VBS stosowane w ilabie posiada cechy umożliwiające zachowanie pełnej lub czę15
16
568
ściowej anonimowość. Oprogramowanie VBS umożliwia zbieranie, grupowanie,
i porządkowanie pomysłów, szybkie wartościowanie proponowanych rozwiązań
a także przesyłanie i zarządzanie plikami wykorzystywanymi w trakcie sesji. Oprogramowanie komputerowe VBS – Virtual BrainStorm zostało zaprojektowane i wykonane z mysla o organizacji i wspomaganiu pracy w grupie, w tym również wspomagania proces burzy mózgów. Umożliwia ono komunikację on-line w trybie tekstowym wśród uczestników znajdujących sie w jednym pomieszczeniu lub będących
rozproszonych geograficznie. Oprogramowanie umożliwia prowadzenie wirtualnej
burzy mózgów: zbieranie i zapisywanie pomysłów uczestników, grupowanie pomysłów, głosowanie, dyskusja, wybór najważniejszych pomysłów. Automatyczne generowanie raportów. W zależności od warunków zapewnienie anonimowości uczestników lub organizowanie sesji jawnych17.
Oprogramowanie może być wykorzystane w zakresie: poszukiwania rozwiązań
problemów w interdyscyplinarnych, rozproszonych zespołach, poszukiwania rozwiązań problemów w grupach składających sie z pracowników o różnym statusie w hierarchii jednej firmy (np.: kadra zarządzająca, pracownicy), doradztwa on-line, wsparcia dla kształcenia e-learning poprzez organizacje wirtualnych klas, organizowania
wirtualnych, roboczych spotkań jako alternatywa tradycyjnej formy spotkań.
Wykorzystywane ilab w ITeE – PIB oprogramowanie pozwala również na organizację otwartych sesji on-line, podczas których użytkownicy są rozproszeni (znajdują
się poza i-Labem) a zbieranie pomysłów jest rozłożone w czasie – uczestnicy w dowolnym dla siebie momencie logują się do systemu i dopisują własne rozwiązania.
Oprogramowanie może więc być wykorzystane w obrębie jednej firmy, ale również
jako sposób komunikacji między rozproszonymi oddziałami jednego przedsiębiorstwa.
Funkcjonujący od kilku lat w Instytucie i-Lab pokazuje, że z powodzeniem może
być zastosowany w wielu dziedzinach. Przy jego wykorzystaniu, na zlecenie Związku
Pracodawców Warszawy i Mazowsza realizowany był projekt Ocena efektywności
współpracy mazowieckich firm z ośrodkami naukowo-badawczymi – rola informacji
tworzonej w otoczeniu naukowym przedsiębiorstw. Wykorzystanie i-Labu w tym projekcie w znacznej mierze przyspieszyło prace związane z projektowaniem narzędzi
badawczych i opracowaniem raportu z badań. Przy wykorzystaniu i-Labu poszukiwano również odpowiedzi na problemy związane z zarządzaniem w oświacie. We
współpracy z Mazowieckim Samorządowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli zrealizowano sesję Uwarunkowania efektywnego wdrażania modułowych programów
kształcenia zawodowego w szkołach i innych placówkach oświatowych. Podczas sesji
zdefiniowano elementy, jakie powinien zawierać dokument regionalnej strategii
kształcenia ustawicznego a także wybrano najważniejsze elementy warunkujące efektywne wykorzystanie modułowych programów kształcenia zawodowego.
Wykorzystanie i-Labu zaplanowano również w Programie Strategicznym Innowacyjne systemy wspomagania technicznego zrównoważonego rozwoju gospodarki –
17
Oparcik W., Sułkowski T., Laboratoria innowacji w kreatywnym zarządzaniu firmą, badaniami
i kształceniem, Edukacja Ustawiczna Dorosłych 3/2012, ITeE-PIB, Radom 2012, s.74–82.
569
Zadanie I.5.2 System Rozwoju Zasobów Ludzkich – Szkolenie i Doskonalenie Pracowników Innowacyjnej Gospodarki. Uczestnicy kursu Menadżer innowacji wykorzystując możliwości i-Labu poszukiwali odpowiedzi na pytanie: Jakie niebezpieczeństwa
związane z niewłaściwym zarządzaniem własnością intelektualną występują na etapie
tworzenie, rozwijania i wprowadzania na rynek innowacyjnego rozwiązania? Realizacja ćwiczeń w i-Labie pozwoliła na wypracowanie wspólnego stanowiska w tej sprawie.
Przydatność i-Labu w zarządzaniu, rozwoju kreatywności została potwierdzona
również przez instytucje zewnętrzne. W 2010 i-Lab, jako rozwiązanie innowacyjne
był przedmiotem transferu do firmy VN Consulting. W ramach finansowanego przez
Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości programu Bon na Innowacje Instytut
udostępnił wykorzystywane w i-Labie oprogramowanie VBS oraz zorganizował
i przeprowadził szkolenie dla moderatorów sesji i-Lab i administratorów oprogramowania.
Rozpoczęty w 2013 roku projekt Innovation Laboratories for the quality assurance of vocational education and training – i-Lab2 (2012-1-PL1-LEO05-27430)
przewiduje wykorzystanie i-labu w obszarze, jakim dotąd nie był wykorzystywany:
w zakresie kształcenia zawodowego. Mamy nadzieje, że obok kształtowania umiejętności pozwalających uczniom realizować konkretne zadania zawodowe, pozwoli również rozwijać kreatywność i innowacyjność, umiejętności rozwiązywania sytuacji
problemowych, umiejętność współpracy w grupie, wyszukiwania, analizowania i zarządzania informacją, korzystania z cyfrowych mediów, sprawności w posługiwaniu
się narzędziami technologii informacyjno-komunikacyjnej, a więc umiejętności, których w największym stopniu oczekują pracodawcy od absolwentów szkól zawodowych. Głównym celem realizowanego od 2013r. jest poprawa jakości kształcenia
i szkolenia zawodowego poprzez wykorzystanie i-Labu w procesach dydaktycznych.
Niewątpliwie można stwierdzić, iż mocną stroną laboratoriów innowacji, które
w rozwijamy w ramach projektów międzynarodowych jest sprawdzone w wielu przypadkach i jedyne w swoim rodzaju podejście do procesu innowacyjnego i twórczego
myślenia. Laboratoria innowacji ukierunkowane są na wsparcie dowolnej pracy zespołowej w poszukiwaniu innowacyjnych rozwiązań problemów pojawiających się
w różnych obszarach działalności człowieka. Możliwe jest to dzięki zastosowanym
technikom moderacji, ale również dzięki wykorzystywanym w i-Labie specjalistycznym, unikalnym oprogramowaniu. Laboratoria innowacji kształtują u uczestników
sesji i-Lab (w przypadku projektu ilab2 nauczycieli przedmiotów zawodowych
i uczniów szkół zawodowych) te umiejętności, które są najbardziej pożądane na
współczesnym rynku pracy.
Laboratoria innowacji stanowią nowatorskie rozwiązanie, którego idea ciągle się
rozwija w Europie. Dostarczają unikalnego środowiska dla przezwyciężania tradycyjnych barier w pracy zespołów wykonawczych (takich jak hierarchia w zespole, polityka, personalia), ułatwiają im kreatywne myślenie, rozwiązywanie problemów oraz
planowanie działań. Każdy kto kiedykolwiek próbował wdrożyć jakąkolwiek zmianę,
choć najbardziej uzasadnioną i efektywną, z pewnością zgodzi się z Howardem Wri-
570
ghtem twórcy idei pracy w laboratoriach innowacji, który niezwykle celnie cytuje
myśl Mahatmy Gandhi'ego:
First they ignore you, then they laugh at you, then they fight you, then you win
(Najpierw cię, następnie wyśmiewają, potem walczą z tobą, a w końcu to ty zwyciężasz)18.
Bibliografia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Drucker P.F., Innowacje i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992.
Fiedor B., Teoria innowacji, PWN, Warszawa 1979.
Goodall R., Gardiner M., Gill G.: The iLab Toolkit. Facilitator’s guide.
Janasz W., Kozioł K., Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE,
Warszawa 2007.
Kowalak S., Konkurencyjna gospodarka. Innowacje - infrastruktura - mechanizmy rozwoju. ITeE – PIB – PIS, Warszawa – Radom 2006.
Niedzielski P., Rodzaje innowacji w: Innowacje i transfer technologii – Słownik pojęć,
K.B. Matusiak (red.), PARP, Warszawa 2005.
Niedzielski P., Rychlik K., Innowacje i Kreatywność, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin
2006.
Oparcik W., Sułkowski T., Laboratoria innowacji w kreatywnym zarządzaniu firmą, badaniami i kształceniem, Edukacja Ustawiczna Dorosłych 3/2012, ITeE – PIB, Radom
2012.
Osborn A.F., Applied Imagination: Principles and Procedures of Creative Problem Solving, New York: Charles Scribner's Sons, 1953.
Religa J., Kacprzak M. (red.): Laboratorium Innowacji – Przewodnik Dobrych Praktyk.
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2008.
Religa J., Sułkowski T., Skoczylas K.: Laboratoria innowacji – narzędzie wsparcia konkurencyjności przedsiębiorstw. Mazurkiewicz A., Frejtag Mika E. (red.): Innowacyjność
i konkurencyjność mikroprzedsiębiorstw. Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy
Instytut Badawczy, Radom 2008.
Religa J.: Laboratoria Innowacji (i-Lab) – możliwości wsparcia dla przedsiębiorców.
Koprowska D., Sułkowski T. (red.): e-kształcenie w małych i średnich przedsiębiorstwach.
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2008.
Sułkowski T., Skoczylas K.: i-Lab w kształtowaniu bezpieczeństwa i higieny pracy. Anna
Sas-Badowska (red.): Ochrona pracy jako przedmiot badań pedagogiki pracy. Wyższa Inżynierska Szkoła Bezpieczeństwa i Organizacji Pracy w Radomiu. Radom 2013.
Tokarski J. (red.), Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1980.
Whitfield P.R., Innowacje w przemyśle, PWE, Warszawa 1979.
Wright H., Ten steps to innovation heaven. Marshall Cavendish Sussiness, CYAN,
Londyn 2007.
mgr Katarzyna SKOCZYLAS
Ośrodek Pedagogiki Pracy Innowacyjnej Gospodarki
Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom
[email protected]
18
H. Wright, Ten steps to innovation heaven. Marshall Cavendish Sussiness, CYAN, Londyn 2007.
571

EDUKACJA ustawiczna DOROSŁYCH 4(87)/2014

Transkrypt

Podobne dokumenty

Metody heurystyczne

it technologies as a tool to support creative discussions in solving

rodzinny obiad - Arbiter

system sterowania automatyczną i manualną realizacją wsadowego

Przeczytaj cały artykuł