Program ochrony środowiska - BIP Swarzedz

Transkrypt

Burmistrz Swarzędza
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA
WRAZ Z
PLANEM GOSPODARKI ODPADAMI
GMINY SWARZĘDZ
TOM I
wrzesień 2004 r.
ul. Zeylanda 6, 60 – 808 Poznań
tel. (+48 61) 65 58 100
fax: (+48 61) 65 58 101
www.abrys.pl
e – mail: [email protected]
WRAZ Z
PLANEM GOSPODARKI ODPADAMI
GMINY SWARZĘDZ
TOM I
Zespół ekspertów, redakcja:
pod kierownictwem:
mgr inż. Mariana Walnego
w składzie m.in.
mgr inż. Przemysław Cudakiewicz
mgr inż. Mateusz Naskręt
mgr Igor Szymkowiak
mgr Joanna Tycner
mgr inż. Karolina Wawrzyniak
Program Ochrony Środowiska wraz z Planem
Gospodarki Odpadami Gminy Swarzędz
1.
Wstęp........................................................................................................................................ 7
1.1.
Przedmiot opracowania.................................................................................................. 7
1.2.
Cel i zakres opracowania ............................................................................................... 7
1.3.
Podstawa prawna opracowania ..................................................................................... 7
1.4.
Podstawa formalna opracowania................................................................................... 7
1.5.
Merytoryczna dokumentacja źródłowa stanowiąca podstawę opracowania ............... 7
1.5.1.
1.5.2.
Polityki, programy, plany i inne dokumenty rządowe ...............................................................11
Programy, plany, rejestry, dane administracji rządowej i samorządowej Województwa i Powiatu
............................................................................................................................................12
Dane uzyskane od podmiotów gospodarczych .......................................................................12
Programy dla zlewni, programy ochrony powietrza wynikające z przepływów zanieczyszczeń,
programy ochrony różnorodności biologicznej .......................................................................12
Programy, plany, rejestry, dane, uzyskane z gminy ................................................................12
1.5.3.
1.5.4.
1.5.5.
1.6.
Metodyka opracowania Programu i jego korygowania ............................................... 12
1.6.1.
1.6.2.
2.
Uwagi ogólne ........................................................................................................................12
Zasadnicze kroki postępowania .............................................................................................13
1.7.
Zasadnicze uwarunkowania uwzględnione w Programie ........................................... 13
Charakterystyka Gminy ......................................................................................................... 17
2.1.
Położenie i uwarunkowania z nim związane................................................................ 17
2.1.1.
2.1.2.
Geograficzne ........................................................................................................................17
Administracyjne i komunikacyjne ...........................................................................................17
2.2.
Stan przestrzeni ............................................................................................................ 18
2.3.
Środowisko ................................................................................................................... 18
2.4.
Klimat ............................................................................................................................ 18
2.5.
Społeczność.................................................................................................................. 19
2.6.
Gospodarka................................................................................................................... 19
3.
Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do
realizacji w perspektywie wieloletniej, w sferze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i
racjonalnego użytkowania zasobów przyrody .................................................................... 23
3.1.
Ochrona przyrody. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa.................................. 23
3.1.1.
3.1.1.1.
3.1.1.2.
3.1.1.3.
3.1.1.4.
3.1.1.5.
3.1.1.6.
3.1.1.7.
3.1.2.
3.1.3.
3.1.4.
3.1.5.
3.1.5.1.
3.1.5.2.
3.1.5.3.
3.1.5.4.
3.1.5.5.
3.1.6.
3.1.7.
3.2.
Ochrona i zrównoważony rozwój lasów ...................................................................... 38
3.2.1.
3.2.1.1.
3.2.1.2.
3.2.1.3.
3.2.2.
3.2.3.
3.2.4.
3.2.5.
3.2.6.
3.2.7.
Analiza stanu istniejącego .....................................................................................................23
Stan krajobrazu rolniczego ...............................................................................................23
Formy ochrony przyrody...................................................................................................24
Zieleń miejska..................................................................................................................26
Korytarze ekologiczne, doliny rzeczne, obszary wodno-błotne, obszary węzłowe ...............30
Problemy ochrony rzadkich gatunków roślin i zwierząt ......................................................30
Problem pozyskiwania zasobów przyrodniczych z ich naturalnych siedlisk.........................30
Stan świadomości ekologicznej mieszkańców...................................................................30
Przewidywane kierunki zmian................................................................................................31
Przyjęte cele i priorytety ........................................................................................................31
Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych.......31
Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa ......33
Kierunki działań do 2010 r. ...............................................................................................33
Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych .............................................................33
Ochrona fauny i flory........................................................................................................34
Ochrona i utrzymanie krajobrazu rekreacyjnego................................................................34
Utrzymanie tradycyjnego krajobrazu rolniczego.................................................................34
Lista przedsięwzięć wynikających z dokumentów, koncepcji władz lokalnych, postulatów
rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców................................34
Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i
pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie
wieloletniej ...........................................................................................................................35
Obszary, których klasyfikacja gruntów budzi wątpliwości ...................................................38
Stan gospodarki w lasach prywatnych ..............................................................................38
Inne.................................................................................................................................38
Przyjęte cele i priorytety ........................................................................................................38
Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych.......39
Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacja przedsięwzięć ..........................................................40
1
3.2.8.
3.3.
pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej
............................................................................................................................................ 40
Ochrona gleb ................................................................................................................ 42
3.3.1.
3.3.1.1.
3.3.1.2.
3.3.1.3.
3.3.1.4.
3.3.1.5.
3.3.1.6.
3.3.2.
3.3.3.
3.3.4.
3.3.5.
3.3.6.
3.3.7.
3.4.
Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych........................................................... 51
3.4.1.
3.4.1.1.
3.4.1.2.
3.4.1.3.
3.4.1.4.
3.4.1.5.
3.4.1.6.
3.4.2.
4.
Analiza stanu istniejącego ..................................................................................................... 51
Odzwierciedlenie problemu w planach zagospodarowania przestrzennego........................ 55
Stopień wykorzystania wód podziemnych dla celów przemysłowych.................................. 55
Możliwości wykorzystania wód termalnych ....................................................................... 56
Problem nieużytkowanych studni i ujęć wody.................................................................... 57
Wpływ eksploatacji zasobów wód podziemnych oraz kopalin na stosunki wodne ............... 57
Problematyka rekultywacji terenów poeksploatacyjnych.................................................... 58
Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu .................................... 59
realizacji w perspektywie wieloletniej, w sferze zrównoważonego wykorzystania
surowców, materiałów, wody i energii................................................................................. 63
4.1.
Zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności (w tym odpadowości) i
energochłonności gospodarki ..................................................................................... 63
4.1.1.
4.1.1.1.
4.1.1.2.
4.1.1.3.
4.1.1.4.
4.1.1.5.
4.1.1.6.
4.1.1.7.
4.1.2.
4.1.3.
4.1.4.
4.1.5.
4.1.6.
4.1.7.
4.2.
Analiza zużycia wody przez gospodarstwa domowe ......................................................... 63
Analiza zużycia wody przez firmy produkcyjne i usługowe................................................. 63
Analiza dostępnych zasobów wody .................................................................................. 64
Analiza stanu izolacji termicznej obiektów budowlanych, zapotrzebowanie na ciepło ......... 64
Analiza zużycia energii przez oświetlenie uliczne.............................................................. 65
Analiza zużycia energii przez urządzenia dostarczające wodę i odbierające ścieki............. 65
Możliwości racjonalizacji energetycznych potrzeb transportu............................................. 65
Przewidywane kierunki zmian................................................................................................ 65
Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych.................................... 66
Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych i
Programu Województwa....................................................................................................... 66
rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców ............................... 66
Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć ........................................................... 67
wieloletniej. .......................................................................................................................... 68
Wykorzystanie energii odnawialnej ............................................................................. 69
4.2.1.
4.2.1.1.
4.2.1.2.
4.2.1.3.
4.2.1.4.
4.2.1.5.
4.2.1.6.
2
Problematyka gospodarowania nieruchomościami i planowania przestrzennego w
kontekście racjonalnego wykorzystania ograniczonych zasobów terenu ............................ 42
Tereny zdegradowane przez przemysł i nieodpowiednie składowanie odpadów, w tym
mogilniki.......................................................................................................................... 44
Tereny wymagające zabezpieczenia przed postępującą erozją spowodowaną czynnikami
antropogenicznymi .......................................................................................................... 44
Tereny szczególnie narażone na szkodliwe działanie transportu i jego infrastruktury.......... 45
Tereny nie nadające się do dalszego rolniczego wykorzystania i inne zdegradowane,
przeznaczone do zalesienia ............................................................................................. 45
Potrzeby dalszych badań gleb, monitoringu i weryfikacji ich klasyfikacji ............................. 45
Przewidywane kierunki zmian................................................................................................ 46
Przyjęte cele i priorytety ........................................................................................................ 46
Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających bezpośrednio lub pośrednio z
dokumentów rządowych i z Programu Województwa............................................................. 46
rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców. .............................. 47
Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć ........................................................... 48
pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej
............................................................................................................................................ 48
Klimat.............................................................................................................................. 69
Analiza stanu i możliwości korzystania z energii wiatru ..................................................... 69
Analiza stanu i możliwości wykorzystania energii wodnej .................................................. 70
Analiza stopnia korzystania z energii biomasy i odpadów z drewna ................................... 70
Gaz wysypiskowy ............................................................................................................ 72
Pozyskanie energii z biogazu ........................................................................................... 72
4.2.1.7.
4.2.1.8.
4.2.2.
4.2.3.
4.2.4.
4.3.
Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią................................. 76
4.3.1.
4.3.1.2.
4.3.1.3.
4.3.1.4.
4.3.1.5.
4.3.1.6.
4.3.1.7.
4.3.2.
4.3.3.
4.3.4.
4.3.5.
4.3.6.
4.3.7.
5.
Analiza możliwości wykorzystania energii słonecznej ........................................................72
Analiza możliwości wykorzystania energii geotermalnej.....................................................73
Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych terminy ich uzyskania...73
Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu ....................................74
Stan i potrzeby w zakresie budowy i modernizacji obiektów chroniących przed powodzią...80
Możliwości i potrzeby retencjonowania wody (tzw. duża i mała retencja)............................80
Możliwości i potrzeby prowadzenia żeglugi .......................................................................80
Budowle hydrotechniczne.................................................................................................80
Stan i potrzeby budowy oraz odbudowy stawów i oczek wodnych......................................81
Możliwości wykorzystania wód płynących dla celów rozwoju turystyki................................81
Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich uzyskania..81
Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikająca z dokumentów rządowych ..........82
wieloletniej ...........................................................................................................................83
realizacji w perspektywie wieloletniej w sferze poprawy jakości środowiska ................... 87
5.1.
Gospodarowanie odpadami ......................................................................................... 87
5.2.
Jakość wód ................................................................................................................... 87
5.2.1.
5.2.1.1.
5.2.1.2.
5.2.1.3.
5.2.1.4.
5.2.1.5.
5.2.1.6.
5.2.1.7.
5.2.1.8.
5.2.1.9.
5.2.1.10.
5.2.1.11.
5.2.1.12.
5.2.2.
5.2.3.
5.2.4.
5.2.5.
5.2.6.
5.2.7.
5.3.
Jakość powietrza i zmiany klimatu ............................................................................ 136
5.3.1.
5.3.1.1.
5.3.1.2.
5.3.1.3.
5.3.1.4.
5.3.1.5.
5.3.1.6.
5.3.2.
5.3.3.
5.3.4.
5.3.5.
5.3.6.
5.3.7.
5.3.8.
5.4.
5.4.1.
Zaopatrzenie mieszkańców w wodę................................................................................101
Odprowadzanie ścieków komunalnych ...........................................................................104
Wody opadowe..............................................................................................................115
Odprowadzanie ścieków przemysłowych ........................................................................122
Wpływ rolnictwa na jakość wód ......................................................................................122
Prawidłowa eksploatacja ujęć a jakość wody ..................................................................123
Problem nielegalnych podłączeń ....................................................................................123
Problem nieszczelnych zbiorników bezodpływowych.......................................................123
Problem kanalizacji ogólnospławnej................................................................................124
Zabezpieczenie ilościowe i jakościowe wody dostarczanej mieszkańcom ........................124
Współpraca gmin w dziedzinie ochrony wód ...................................................................125
Sposób kształtowania taryf.............................................................................................126
Przewidywane kierunki zmian..............................................................................................127
Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich uzyskania127
Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych.....129
Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa ....130
rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców..............................131
Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć .........................................................132
Analiza stanu istniejącego ...................................................................................................138
Bilans emisji i wielkość imisji ..........................................................................................140
Problematyka przewietrzania miejscowości.....................................................................143
Systemy zaopatrzenia w ciepło mieszkańców i przedsiębiorców......................................144
Obszary uciążliwości zapachowej...................................................................................145
Obszary uciążliwości spowodowanej przez ciągi komunikacyjne .....................................145
Obszary wymagające programów naprawczych..............................................................145
Przewidywane kierunki zmian..............................................................................................145
Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych terminy ich uzyskania.146
Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych.....147
Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa ....147
rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców..............................148
Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć .........................................................148
pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie do roku
2007 i średniookresowej do roku 2011 ................................................................................148
Stres miejski – oddziaływanie hałasu ........................................................................ 153
Analiza stanu istniejącego ...................................................................................................154
3
5.4.1.1.
5.4.1.2.
5.4.1.3.
5.4.2.
5.4.3.
5.4.4.
5.4.5.
5.4.6.
5.4.7.
5.4.8.
5.5.
Oddziaływanie pól elektromagnetycznych .................................................................163
5.5.1.
5.5.1.1.
5.5.1.2.
5.5.2.
5.5.3.
5.5.4.
5.6.
Analiza stanu istniejącego ................................................................................................... 168
Przyjęte cele, priorytety, limity wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich uzyskania . 172
Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć ......................................................... 173
Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych,
programu wojewódzkiego oraz dokumentów powiatu .......................................................... 173
Narzędzia i instrumenty realizacji Programu.......................................................................179
6.1.
Narzędzia i instrumenty programowo-planistyczne...................................................179
6.2.
Narzędzia i instrumenty reglamentujące możliwości korzystania ze środowiska....179
6.3.
Narzędzia i instrumenty finansowe.............................................................................179
6.4.
Narzędzia i instrumenty karne i administracyjne .......................................................179
6.5.
Działalność kontrolna Gminy......................................................................................180
6.6.
Fundusze wspomagające............................................................................................180
6.7.
Edukacja społeczności lokalnej..................................................................................181
6.8.
Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji ........................................................181
6.9.
Nowe podejście do planowania przestrzennego – ekologizacja ...............................181
6.10.
Bilans potrzeb i możliwości finansowych Gminy.......................................................186
6.10.1.
6.10.2.
6.10.3.
6.10.4.
6.10.5.
6.10.6.
6.10.7.
6.10.8.
7.
Analiza stanu istniejącego ................................................................................................... 164
Obszary narażone na oddziaływanie pól pochodzących od urządzeń radionadawczych i
radiokomunikacyjnych.................................................................................................... 164
Obszary narażone na oddziaływania pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez
stacje i linie elektroenergetyczne wysokich napięć .......................................................... 165
Przewidywane kierunki zmian.............................................................................................. 165
Przyjęte cele i priorytety ...................................................................................................... 166
Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych,
programu wojewódzkiego oraz dokumentów powiatu .......................................................... 167
Chemikalia w środowisku, poważne awarie przemysłowe, klęski żywiołowe...........168
5.6.1.
5.6.2.
5.6.3.
5.6.4.
6.
Obszary narażone na hałas transportowy....................................................................... 155
Identyfikacja miejscowych źródeł hałasu......................................................................... 157
Obszary wymagające programów naprawczych.............................................................. 158
Przewidywane kierunki zmian.............................................................................................. 158
Przyjęte cele i priorytety ...................................................................................................... 158
Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych .... 159
Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa .... 159
rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców ............................. 160
Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć ......................................................... 160
pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie do roku
2006 i średniookresowej do roku 2010 ................................................................................ 160
Spłaty kredytów i pożyczek wraz z poręczeniami ................................................................. 188
Analiza możliwości zasilania z zewnątrz budżetu gminy ....................................................... 188
Możliwość obsługi zadłużenia (pożyczki, kredyty, obligacje) ................................................. 189
Potencjalne zobowiązania finansowe................................................................................... 189
Możliwości współfinansowania przez gminy i przedsiębiorców.............................................. 190
Sumaryczna wielkość środków, które gmina w okresie ośmioletnim będzie mogła przeznaczyć
na realizację programu ....................................................................................................... 190
Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w okresie czteroletnim wraz z prognozą na dalsze
cztery lata .......................................................................................................................... 190
Postulowany, docelowy stan środowiska w roku 2011 .......................................................... 194
Procedury kontroli realizacji Programu ...............................................................................199
7.1.
Mierniki postępów w realizacji Programu...................................................................199
7.2.
Instytucje i osoby odpowiedzialne za kontrolę ..........................................................200
7.3.
Procedury kontroli realizacji .......................................................................................200
7.4.
Procedury aktualizacji Programu................................................................................200
8.
Streszczenie Programu Ochrony Środowiska.....................................................................203
9.
Załączniki ..............................................................................................................................204
9.1.
Rysunki ........................................................................................................................204
9.2.
Decyzje administracyjne na pobór wód......................................................................204
4
WSTĘP
5
6
1.
Wstęp
1.1.
Przedmiot opracowania
Przedmiotem niniejszego opracowania jest Program Ochrony Środowiska Gminy Swarzędz.
Jego załącznikiem jest Plan Gospodarki Odpadami. Program ten stanowi rozwinięcie, na poziomie
lokalnym, uchwalonych dnia 09.07.2002 Programu Ochrony Środowiska Województwa
Wielkopolskiego oraz uchwalonego niedawno Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa
Wielkopolskiego oraz Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Poznańskiego wraz z Planem
Gospodarki Odpadami dla Powiatu Poznańskiego.
1.2.
Cel i zakres opracowania
Zasadniczym zadaniem, jakie niniejsze opracowanie ma spełnić jest określenie celów,
priorytetów i w konsekwencji działań, jakie stoją przed samorządem gminnym w dziedzinie ochrony
środowiska. Ich podjęcie i wykonanie ma na celu realizację międzynarodowych zobowiązań
naszego kraju, a w szczególności podjętych w związku z przystąpieniem Polski do Unii
Europejskiej oraz, w znacznej mierze wynikającej z nich, Polityki Ekologicznej Państwa.
Program swoją strukturą bezpośrednio nawiązuje do Polityki Ekologicznej Państwa na lata
2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010. Podejmuje więc, zagadnienia
ochrony dziedzictwa przyrodniczego, racjonalnego użytkowania zasobów przyrody, surowców,
materiałów i energii oraz poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego.
Zagadnienia te są analizowane w odniesieniu do zasadniczych komponentów środowiska, a więc:
przyrody i krajobrazu, lasów, gleb, kopalin i wód podziemnych, wód powierzchniowych i powietrza
oraz skutków bytowania i prowadzenia działalności gospodarczej przez człowieka, czyli odpadów
stałych i ciekłych, hałasu, pól elektromagnetycznych, chemikaliów i awarii.
1.3.
Podstawa prawna opracowania
Dokument został opracowany w związku z obowiązkiem nałożonym na gminy przez ustawę z
27.04.2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001.62.627) w art.17 i 18, ustawę z 27.04.2001 o
odpadach (Dz. U. 2001.62.628) w art. 14 ust.6 oraz ustawę z 27.07.2001 o wprowadzeniu ustawy
– Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U.
2001.100.1085) w art. 10 w zakresie terminu jego realizacji. Zakres merytoryczny Programu
ochrony środowiska określają Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu
regionalnym i lokalnym (MŚ grudzień 2002) oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z
09.04.2003 w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U. 2003.66.620) i Poradnik
powiatowe i gminne plany gospodarki odpadami
1.4.
Podstawa formalna opracowania
Formalną podstawą opracowania jest podpisana umowa z gminą Swarzędz.
Merytoryczna dokumentacja źródłowa stanowiąca podstawę opracowania
Konieczność pozyskania, dla celów realizacji opracowania, szeregu dokumentów
spowodowała wystąpienie przedstawiciela zespołu redakcyjnego do Starostwa oraz Urzędu Miasta
i Gminy o przygotowanie kopii lub udostępnienie do skopiowania, następujących danych:
1. Wojewódzki Program Ochrony Środowiska
2. Powiatowy Program Ochrony Środowiska
3. Program zalesiania nieużytków (o ile taki został opracowany przez gminę lub powiat)
4. Wojewódzki i/lub powiatowy raport o stanie środowiska zrealizowany przez WIOŚ
5. Mapy terenów zalewowych opracowane przez RZGW
6. Mapy akustyczne opracowane przez zobowiązane organy, np. zarządców dróg
7. Wykaz i krótka charakterystyka wydanych od początku roku 1999 pozwoleń na
budowę dla inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko
8. Wykaz zakładów zobowiązanych przez Państwową Straż Pożarną do opracowania
wewnętrznych planów operacyjno – ratunkowych
9. Dane odnośnie lokalizacji nadajników radiowych i telewizyjnych
10. Dane odnośnie lokalizacji stacji bazowych telefonii komórkowej
11. Wykaz i kopie pozwoleń wydanych przez wojewodę, starostę lub wójta/burmistrza
zgodnie z art.181 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska
12. Wykaz i kopie wydanych przez organy ochrony środowiska decyzji nakładających na
prowadzącego instalację obowiązek dokonania przeglądu ekologicznego (o ile takie
były wydane) wraz z dokumentacjami z tych przeglądów (z pominięciem składowisk i
instalacji gospodarki odpadami) zawierającymi dane odnośnie:
- lokalizacji na mapie w skali 1:10000
1.5.
7
sposobu zagospodarowania wód odciekowych
ewentualnej ich lokalizacji w strefach ochronnych ujęć wód
budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych rejonu składowiska
posiadania przez eksploatującego dokumentacji hydrogeologicznej
wykonanej przed przystąpieniem do budowy składowiska
- zakresu prowadzonego monitoringu
Wykaz i kopie wydanych przez organ ochrony środowiska decyzji określających
zakres, sposób i termin rekultywacji (o ile takie były wydane)
Wykaz i kopie wydanych przez organ ochrony środowiska decyzji nakładających na
prowadzącego instalację obowiązek prowadzenia pomiarów spowodowany
przekroczeniami dopuszczalnej emisji (o ile takie były wydane)
Wykaz instalacji nie wymagających pozwoleń, zgłoszonych organowi ochrony
środowiska zgodnie z treścią art.152 POŚ (Rozp. MŚ 2001.140.1585) (o ile takie były
dokonane)
Wykaz i kopie decyzji wydanych przez organ ochrony środowiska zgodnie z art.154
ust.1 POŚ, a dotyczących spełnienia wymagań w zakresie ochrony środowiska przez
instalacje nie wymagające pozwoleń (o ile takie były wydane)
Wykaz i kopie wydanych przez organ ochrony środowiska decyzji dotyczących
ograniczenia negatywnych skutków dla środowiska i przywrócenia go do stanu
właściwego (o ile takie były wydane)
Dane charakteryzujące ilość pożarów, katastrof drogowych z udziałem pojazdów
przewożących towary stanowiące zagrożenie ekologiczne, awarii przemysłowych
stanowiących zagrożenie dla środowiska (Państwowa Powiatowa Straż Pożarna,
Policja)
Dane dotyczące potrzeb w zakresie budowy, naprawy i modernizacji obwałowań
przeciwpowodziowych
Lista stanowisk archeologicznych (Wojewódzki Konserwator Zabytków)
Lista obiektów wpisanych do rejestru zabytków (Wojewódzki Konserwator Zabytków)
Studium, uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
Zestawienie, wraz z zaznaczeniem na mapie obszaru, jeszcze obowiązujących
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego wraz z załączonymi
prognozami ich oddziaływania na środowisko
Strategia rozwoju społeczno – gospodarczego gminy wraz z okresowymi ocenami jej
realizacji (o ile taka była dla gminy opracowana)
Wieloletnie Plany Inwestycyjne gminy: lokalizacja, zakres rzeczowy i finansowy,
termin realizacji, jednostka odpowiedzialna
Gminny program ochrony środowiska i/lub zrównoważonego rozwoju (o ile był
wcześniej opracowany)
Gminny program gospodarki odpadami (o ile był wcześniej opracowany)
Gminne programy rozwoju mieszkalnictwa, zalesień, transportu, ochrony zabytków,
zaopatrzenia w wodę i odbioru ścieków, ochrony złóż kopalin i rekultywacji terenów po
eksploatacji, rozwoju rolnictwa ( w tym ekologicznego), edukacji ekologicznej (o ile
takowe nie zostały włączone do innych dokumentów lub zostały opracowane)
Plan zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe (o ile został
opracowany)
Inwentaryzacja przyrodnicza lub waloryzacja przyrodniczo – krajobrazowa (o ile
takowa była opracowana)
Wykaz form ochrony przyrody na terenie gminy: rezerwaty, parki krajobrazowe,
obszary chronionego krajobrazu, ochrona gatunkowa, pomniki przyrody, stanowiska
dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo – krajobrazowe wraz z
danymi o ich powierzchni, przedmiocie ochrony, właścicielu i zarządzającym (o ile nie
zostały szczegółowo opisane w innych dokumentach)
Pochodzące z zatwierdzanych przez wójta/burmistrza dokumentów dane dotyczące
obwodów łowieckich, w szczególności rocznych planów łowieckich i wieloletnich
planów hodowlanych
Dane dotyczące sieci dróg na terenie gminy w podziale na krajowe, wojewódzkie,
powiatowe i gminne, w układzie nr drogi, długość przebiegu na terenie gminy,
przebieg trasy przez miejscowości, podmiot zarządzający, ponadto informacje
dotyczące lokalizacji i długości zastosowanych ekranów akustycznych oraz lokalizacji,
ilości i wielkości przejść dla zwierząt pod drogami, o ile takowe istnieją
-
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
8
34. Dane dotyczące dróg rowerowych i ich oznakowania w układzie jak wyżej
35. Informacje dotyczące udziału gminy w realizacji kontraktu wojewódzkiego w zakresie
ochrony środowiska (o ile takowy gminy dotyczy)
36. Informacje dotyczące zadań rządowych wprowadzonych do planów miejscowych wraz
z kopiami umów (o ile takie zostały podpisane)
37. Szczegółowe dane dotyczące gospodarki wodno-ściekowej, a więc:
• dane dotyczące funkcjonujących jeszcze wylewisk ścieków
• rejestr zbiorników bezodpływowych i oczyszczalni przydomowych
• schematy ideowe sieci obrazujące obszar już skanalizowany i ilość
mieszkańców, którą można byłoby przyłączyć
• informacje o punktach zlewczych ścieków, ich opomiarowania i hermetyzacji
oraz ilości dostarczanych tą drogą ścieków
• rodzaj kanalizacji (grawitacyjna, ciśnieniowa, podciśnieniowa)
• ilości przyłączy i mieszkańców faktycznie włączonych do kanalizacji sanitarnej
• parametry techniczne istniejących oczyszczalni (komunalnych, zakładowych,
spółdzielczych), a więc:
- przepustowość,
- zapotrzebowanie na energię dla oczyszczenia 1 m3 ścieków,
- krótki opis technologii;
- kopie pozwoleń wodno-prawnych,
• parametry techniczne istniejących stacji uzdatniania wody oraz sieci
wodociągowych
- schematy ideowe sieci obrazujące obszar i ilość mieszkańców nimi
objętych oraz stopień integracji sieci wraz ze stacjami
- dane odnośnie ilości przyłączy do poszczególnych sieci
- lokalizacje stacji i studni
- krótkie opisy technologii uzdatniania wody
- dane techniczne studni, a w szczególności głębokości, warstwy
wodonośnej, zatwierdzonych zasobów oraz wydajności, mocy
zainstalowanych pomp
- kopie pozwoleń wodno-prawnych
- zapotrzebowanie na energię dla dostarczenia 1 m3 wody do odbiorców
• dane dotyczące eksploatacji sieci i stacji
- roczny poziom rozbioru wody na poszczególnych stacjach
- maksymalne i minimalne rozbiory dobowe
- opomiarowania przyłączy
• właścicieli obiektów i urządzeń dostarczających wodę i odbierających ścieki,
• użytkowników obiektów i urządzeń dostarczających wodę i odbierających
ścieki oraz ich formy organizacyjnej,
• regulaminu dostarczania wody i odbioru ścieków, taryf oraz kształtu umów
• planów modernizacji i rozbudowy urządzeń oraz sieci dostarczających wodę i
odbierających ścieki
• wykaz ujęć wody indywidualnych użytkowników (osób fizycznych i prawnych)
38. Dane dotyczące ujmowania, odprowadzania i oczyszczania wód opadowych na
wszystkich kategoriach dróg z uwzględnieniem odcinków ogólnospławnych
39. Wykaz cieków wraz z krótką charakterystyką dotyczącą zagrożenia powodziowego i
nielegalnych przyłączy kanalizacji sanitarnej i deszczowej
40. Wykaz jezior naturalnych i sztucznych wraz z powierzchnią, głębokością,
użytkownikiem
41. Wykaz, wraz z lokalizacją, stawów i oczek wodnych hodowlanych,
przeciwpożarowych i innych wraz z powierzchnią i danymi o właścicielu bądź
użytkowniku
42. Dane dotyczące kąpielisk zorganizowanych w układzie: miejscowość, nazwa jeziora
lub rzeki, użytkownik
43. Dane określające wskaźnik mieszkańców korzystających z ogrzewania zbiorowego w
podziale na: zdalaczynne z elektrociepłowni, kotłowni gazowych i kotłowni węglowych,
oraz indywidualnego: gazowego, węglowego
44. Dane charakteryzujące sieć gazową: długość na terenie gminy, ciśnienie, rodzaj gazu,
ilość odbiorców indywidualnych i zbiorowych w podziale na miejscowości, średni
9
roczny pobór gazu przez odbiorcę indywidualnego i zbiorowego, ilość odbiorców
indywidualnych i zbiorowych korzystających z gazu dla celów grzewczych (Polskie
Górnictwo Naftowe i Gazownictwo)
45. Schemat przebiegu sieci elektroenergetycznych wysokiego napięcia (Polskie Sieci
Elektroenergetyczne)
46. Ilość odbiorców energii elektrycznej (indywidualnych i zbiorowych), średni roczny
pobór mocy przez odbiorców z terenu gminy (indywidualnych i zbiorowych) - (Zakłady
Energetyczne)
47. Potrzeby w zakresie modernizacji oświetlenia ulicznego – czy, kiedy i na jakich
warunkach była realizowana
48. Informacje o tym jaki jest procentowy wskaźnik mieszkań spełniających aktualne
normy termiczne, czyli docieplonych
49. Dane według ewidencji gruntów dotyczące struktury ich użytkowania
50. Dane, według ewidencji gruntów, dotyczące struktury użytkowania gruntów rolnych
(rodzaj, powierzchnia zasiewu, średnie plony)
51. Dane charakteryzujące poziom zużycia nawozów i środków ochrony roślin dla
podstawowych zasiewów i nasadzeń (Ośrodek Doradztwa Rolniczego)
52. Pogłowie bydła i trzody chlewnej w gminie
53. Powierzchnia i lokalizacja gruntów zmeliorowanych (Gminna Spółka wodna)
54. Procentowy wskaźnik zalesienia w podziale lasy państwowe i prywatne w gminie
55. Plany operacyjne ochrony przed powodzią (o ile tego rodzaju dokumenty zostały
opracowane)
56. Wykaz zakładów i instalacji stanowiących szczególne zagrożenie dla środowiska
57. Wykaz uchwał rady gminy ograniczających czas funkcjonowania urządzeń (o ile takie
były podjęte)
58. Wykaz czynnych kopalni piasku, żwiru, torfu itp.
59. Wykaz niezrekultywowanych terenów z których czerpano kopaliny
60. Wykaz zewnętrznych planów operacyjno – ratunkowych
61. Wykaz przyjętych w minionym roku kalendarzowym, informacji o awariach lub
zagrożeniu nimi (o ile takie do gminy dotarły)
62. Wykaz i treść decyzji nakazujących wykonanie czynności ograniczających negatywne
skutki dla środowiska lub wstrzymanie użytkowania instalacji (o ile takie zostały
wydane)
63. Rejestr decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji
mogących znacząco oddziaływać na środowisko
64. Wykaz funkcjonujących na terenie gminy instalacji do produkcji energii z
wykorzystaniem wiatru, wody, biomasy, słońca
65. Dane o strukturze organizacyjnej straży pożarnej
66. Dane o sposobie udostępniania informacji o środowisku
67. Lista przedsięwzięć związanych z edukacją ekologiczną lokalnej społeczności
68. Ogólne dane o gminie:
• Powierzchnia gminy
• Liczba mieszkańców w podziale na jednostki osadnicze (miasto, sołectwo,
przysiółek) dane z okresu minionych pięciu lat
69. Informacje dotyczące prasy lokalnej z podaniem danych kontaktowych
70. Informacje o funkcjonujących na terenie gminy organizacjach pozarządowych z
podaniem danych kontaktowych
71. Dane o wysokości rocznych przychodów Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska z
minionych czterech lat oraz Plan wpływów i wydatków na rok bieżący.
72. Szczegółowe dane dotyczące dochodów, przychodów, kredytów, pożyczek, dotacji i
wydatków budżetowych w latach 2001-2003 wraz z ich projekcją do roku 2012
zestawione w wypełnionych tabelach:
72.1. Informacja o spłacie zaciągniętych / planowanych zobowiązań finansowych
(dane w PLN)
Dla każdego zobowiązania prosimy o wypełnienie poniższej tabeli
Wierzyciel:
Data podpisania umowy:
Cel:
Wielkość zobowiązania:
10
72.2. Informacja o inwestycjach - dotyczy tylko inwestycji już zatwierdzonych lub
realizowanych (dane w tys. PLN)
Dla każdej przyjętej lub realizowanej inwestycji, której wydatki inwestycyjne przekraczają 5%
dochodów ogółem, prosimy o wypełnienie poniższej tabeli
(np. w 2004 roku Rada zdecydowała o budowie dróg, co ma wpływ na wydatki inwestycyjne w
kolejnych latach)
Nazwa inwestycji:
W przypadku wątpliwości mogą być przydatne następujące sprawozdania i dokumenty
budżetowe:
1. Sprawozdanie o nadwyżce/deficycie za 2001, 2002 i 2003 rok.
2. Sprawozdanie Rb-49 - Roczny bilans z wykonania budżetu sporządzony na
31.12.2000 r., 31.12.2001 r
3. Bilans sporządzony na 31.12.2002 r oraz 31.12.2003 r..
4. Sprawozdania o stanie zobowiązań wg tytułów dłużnych oraz poręczeń i
gwarancji za 2001, 2002 i 2003 rok.
5. Rb-27S, Rb-28S za okres od początku roku do dnia 31 grudnia 2002 roku.
6. Rb-27S, Rb-28S za okres od początku roku do dnia 31 grudnia 2003 roku.
7. Prognozy budżetowe (tj.2004-2012).
8. Plan spłat pożyczek, kredytów i obligacji w latach 2004 - 2012.
9. Charakterystykę wnioskowanych oraz planowanych kredytów i pożyczek (w jakim
banku, na jaki czas, oprocentowanie, umorzenie i cel).
10. Charakterystykę przygotowywanych poręczeń.
11. Pliki z systemu sprawozdawczego Budżet ST wysyłane do RIO za IV kwartał w
latach 2001 – 2003 oraz (w przypadku gdy analiza jest realizowana pod koniec
roku ) za III kwartał 2004.
1.5.1. Polityki, programy, plany i inne dokumenty rządowe
• II Polityka ekologiczna państwa (RM 2000, Uchwała Sejmu RP 2001)
• Długookresowa strategia zrównoważonego rozwoju Polski do roku 2025 (MŚ 1999)
• Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na
lata 2007 – 2010 (RM 2002)
• Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002-2010 (RM 2002)
• Krajowy Plan Gospodarki Odpadami (MŚ 2002)
• Strategia Zrównoważonego Rozwoju Polski do 2025 roku (MŚ 1999)
• Krajowa strategia ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej
(Projekt 2002)
• Założenia polityki energetycznej Polski do roku 2020 (MG 2000)
• Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (PRM 2001)
• Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium
Polski (RM 2002)
• Polityka leśna państwa (MŚ 1996)
• Krajowa strategia ograniczenia emisji metali ciężkich i trwałych zanieczyszczeń
organicznych (MŚ1999)
• Narodowa strategia edukacji ekologicznej (MŚ 1998)
• Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego (MG 2000)
• Polityka transportowa państwa na lata 2001 – 2015 dla zrównoważonego rozwoju kraju
(MI 2001)
• Średniookresowa strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich (MRiRW 1998)
• Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa (MRiRW 1999)
• Strategia rozwoju turystyki w latach 2001 – 2006 (MG 2001)
• Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej. (MŚ 2000)
• Poselski Projekt Ustawy o Racjonalnym Wykorzystaniu Odnawialnych Zasobów Energii.
materiały IX Ogólnopolskiego Forum Odnawialnych Źródeł Energii, Zakopane –
Kościelisko 2003
11
1.5.2. Programy, plany, rejestry, dane administracji rządowej i samorządowej Województwa i
Powiatu
• Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego (lipiec 2000)
• Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego (listopad
2001)
• Program Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2002
– 2010 (lipiec 2002)
• Plan Gospodarki Odpadami Województwa Wielkopolskiego (wrzesień 2002)
• Dane dostępne w opracowaniach WIOŚ
• Urząd Wojewódzki – informacje o zatwierdzonych zasobach złóż i wody, zmiany
stosunków wodnych na terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych
• Dane z Banku Danych Regionalnych GUS
• Dane hydrometeorologiczne z IMGW
• Dane ze Stacji Chemiczno-Rolniczej w Poznaniu
• Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy
Swarzędz
• Program Zrównoważonego Rozwoju oraz Ochrony Środowiska dla miasta i gminy
Swarzędz
• Pomiary i ocena klimatu akustycznego w wybranych punktach na terenie miasta i
gminy Swarzędz oraz propozycje działań ochronnych
• Opracowanie koncepcji struktur i przedsięwzięć w odniesieniu do zlewni dla
rewitalizacji zespołu jezior rzeki Cybiny – raport końcowy
• Program ochrony wód rzeki Cybiny
• Koncepcja programowo-przestrzenna kanalizacji sanitarnej i deszczowej gminy
Swarzędz
• Program działań dla ochrony środowiska miasta i gminy Swarzędz na lata 1991-2010
• Dane finansowe konieczne do oszacowania możliwości inwestycyjnych Gminy
• Dane z Gminy zgodnie z wykazem zamieszczonym w p.1.5.
• Mapa topograficzna gminy - skala 1:50 000
• Dane z wizji lokalnej w gminie
1.5.3. Dane uzyskane od podmiotów gospodarczych
• Informacje z Zakładu Gospodarki Komunalnej w Swarzędzu
1.5.4. Programy dla zlewni, programy ochrony powietrza wynikające z przepływów
zanieczyszczeń, programy ochrony różnorodności biologicznej
• Natura 2000
1.5.5. Programy, plany, rejestry, dane, uzyskane z gminy
Swarzędz
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
Swarzędz
• Wieloletni Plan Inwestycyjny Gminy
• Szczegółowe dane dotyczące sieci wodociągowej i kanalizacyjnej Miasta i Gminy
Swarzędz wraz z planami sieci
• Dane z Miasta i Gminy Swarzędz zgodne z wykazem zamieszczonym w p. 1.5.
1.6. Metodyka opracowania Programu i jego korygowania
1.6.1. Uwagi ogólne
Rozpoczynając prace nad Programem przedstawiciele zespołu redakcyjnego odwiedzili
gminę celem przedstawienia metodyki realizacji opracowania oraz odwiedzenia najważniejszych z
punktu widzenia ochrony środowiska, obiektów komunalnych takich jak oczyszczalnie ścieków i
składowiska odpadów.
Wizja terenowa oraz rozmowy z pracownikami samorządowymi zajmującymi się
problematyką ochrony środowiska pozwoliły na szybkie wyrobienie sobie opinii na temat sytuacji
w Gminie, ułatwiły też lepsze rozumienie wszelakich dokumentów oraz koordynowanie prac
projektowo-programowych. Późniejsza analiza dokumentów pozwoliła na poszerzenie i
weryfikację wstępnych ocen.
Gminny Program Ochrony Środowiska musiał powstawać w ścisłej współpracy z daną gminą.
Konieczne było, bowiem uwzględnienie zadań planowanych przez gminę.
12
Zwracając się o udostępnienie danych, zespół redakcyjny miał świadomość, że pewne
rejestry nie są prowadzone, albo są niekompletne. Nieliczne braki zostały w Programie
uwidocznione, gdyż i taka jest jego rola. Zaproponowane zostały też środki zaradcze.
Program, będący dokumentem interdyscyplinarnym, został zredagowany przez
ośmioosobowy zespół, w skład, którego wchodzili specjaliści z następujących dziedzin: ochrony
przyrody, leśnictwa, ochrony gleb i gospodarki odpadami, geologii i hydrogeologii, energii
odnawialnej i energochłonności, gospodarki wodnej i wodno – ściekowej, ochrony powietrza i
przed hałasem, ochrony przez działaniem pól elektromagnetycznych, awarii przemysłowych i
klęsk żywiołowych oraz systemów informacji o terenie, finansów, strategii i prawa.
Zespół redakcyjny, jako jeden z wariantów, zaproponował system bazujący na Powiatowym
Centrum Zagospodarowania Odpadów pełniącym funkcję zarządczą systemu. Projekt oparty o
taką koncepcję zrealizował w zakresie logistyki, technologii, organizacji i efektywności
ekonomicznej, Instytut Logistyki i Magazynowania z Poznania. Finansowany on był przez Komitet
Badań Naukowych i Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa.
Zapisanie w liście przedsięwzięć inwestycji planowanych przez gminę, otwiera drogę do
podjęcia realizacji części z nich wspólnie przez kilka jednostek samorządu i tym samym, poprzez
efekt skali, stworzenie możliwości podjęcia starań o dofinansowanie z funduszy UE. Nowością, w
tego rodzaju opracowaniach, jest zbilansowanie potrzeb z możliwościami ich sfinansowania.
Zgodnie z wytycznymi sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu lokalnym
zadania podzielono na własne i koordynowane, przy czym:
• Zadania własne obejmują te przedsięwzięcia, które będą w całości lub częściowo
finansowane ze środków będących w dyspozycji gminy,
• Zadania koordynowane obejmują przedsięwzięcia finansowe ze środków przedsiębiorstw
oraz środków zewnętrznych będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla
wojewódzkiego i centralnego, bądź instytucji działających na terenie gminy, ale
podległych organom wojewódzkim bądź centralnym.
1.6.2. Zasadnicze kroki postępowania
• Określenie struktury Programu w nawiązaniu do Polityki ekologicznej państwa na lata
2003 – 2006, Programu ochrony środowiska Województwa, Programu ochrony
środowiska dla Powiatu,
• Ocena stanu poszczególnych komponentów środowiska w świetle dokumentów
• Ocena stanu środowiska dokonana przez liderów
• Przewidywane kierunki zmian w ocenie lokalnych liderów i ekspertów
• Ustalenie metodą ekspercko-społeczną priorytetów i celów do osiągnięcia do roku 2007 i
2011
• Ustalenie list priorytetowych przedsięwzięć inwestycyjnych i pozainwestycyjnych
• Zbilansowanie możliwości inwestycyjnych z listą priorytetów i ustalenie zadań i
harmonogramu realizacji na okres ośmiu lat
• Analiza instrumentów prawnych, ekonomicznych i kontrolnych realizacji Programu
1.7.
Zasadnicze uwarunkowania uwzględnione w Programie
Zasadnicze uwarunkowania uwzględnione w Programie to: szczupłość środków finansowych
samorządów, mała zasobność Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i tym samym mała
jego moc sprawcza. Ponadto: położenie przy głównych arteriach komunikacyjnych z północy na
południe, dobry poziom rolnictwa, potrzeba dalszego rozwoju przetwórstwa rolno-spożywczego,
wynikający ze strategii kierunek rozwoju usług turystycznych.
13
14
CHARAKTERYSTYKA GMINY
15
16
2.
Charakterystyka Gminy
2.1. Położenie i uwarunkowania z nim związane
2.1.1. Geograficzne
Miejsko-wiejska gmina Swarzędz położona jest na północny-wschód od miasta Poznania.
Geograficznie jest to północna część Równiny Wrzesińskiej, wchodzącej w skład Niziny
Wielkopolskiej, Krainy geofraficznej, której charakter określa polodowcowa rzeźba terenu.
Od północy graniczy z gminą Czerwonak, a od wschodu z gminą Pobiedziska i gminą
Kostrzyn oraz od południa z gminą Kleszczewo.
2.1.2. Administracyjne i komunikacyjne
Gmina Swarzędz jest w nowym układzie administracyjnym: jedną z 226 gmin województwa
wielkopolskiego, jednocześnie jedną z 89 miejsko-wiejskich gmin oraz jedną z 17 gmin
stanowiących powiat poznański.
Gmina Swarzędz składa się z 20 wsi sołeckich oraz 8 miejscowości i przysiółków.
Zgodnie z klasyfikacją obowiązującą od 1 stycznia 1999 roku tj. po wprowadzeniu reformy
administracyjnej kraju przez gminę Swarzędz przebiegają:
a) dwie drogi krajowe
–
nr 2 (E -30) Świecko - Poznań - Warszawa
–
nr 5 (E -261) Wrocław - Poznań - Bydgoszcz
b) jedna droga wojewódzka
–
nr 433 Swarzędz - Tulce – Gądki,
c) siedem dróg powiatowych
–
nr 32207 Poznań - Kicin - Wierzonka
–
nr 32208 Swarzędz - Kobylnica - Wierzonka - Tuczno
–
nr 32210 Swarzędz - Kleszczewo - Środa Wlkp.
–
nr 32235 Swarzędz - Uzarzewo - Biskupice
–
nr 32236 Swarzędz - Sarbinowo
–
nr 32237 Biskupice - Paczkowo
–
nr 32249 Czerwonak - Kicin - Wierzenica
d) 21 dróg gminnych (wg Dz. Urz. wojew. Pozn. nr 13/86)
–
Ligowiec - Janikowo
–
Koziegłowy - Janikowo - Mechowo - Wierzonka - Barcinek
–
Janikowo - Kicin
–
Gruszczyn - Mechowo - Kicin
–
Wierzenica - Kliny
–
Wierzonka - Kicin
–
Karłowice - Barcinek
–
Wierzonka - Skorzęcin
–
Gruszczyn - Katarzynki - Uzarzewo - Wierzonka
–
Gortatowo - Święcinek - Jankowo
–
Uzarzewo - Święcinek - Jankowo
–
Kobylnica - Uzarzewo
–
Swarzędz - Paczkowo - Sokolniki - Skałowo
–
Święcinek - Sarbinowo - Sokolniki - Łowęcin
–
Jasin - Gortatowo - Łowęcin
–
Łowęcin Huby - do drogi krajowej nr 2
–
Swarzędz - Rabowice - Siekierki
–
Rabowice - Kruszewnia - Szewce
–
Gowarzewo - Rabowice - do drogi Swarzędz - Kleszczewo
–
Kruszewnia - Zalasewo - Poznań
–
Garby - Garby Małe
Przez teren gminy przebiegają także trasy rowerowe:
– Poznań - Kobylnica - Wierzenica - Tuczno - Wronczyn - Jerzykowo - Biskupice Uzarzewo - Gruszczyn - Swarzędz - Poznań
– Poznań - Swarzędz - Gniezno oraz
oraz szlaki wodne (kajakowe):
– szlak wodny rz. Cybiny: Promno - Uzarzewo - Swarzędz - Poznań
– szlak wodny rz. Głównej: jezioro Lednica - Pobiedziska - Jerzykowo - Kowalskie Wierzonka - Poznań.
17
Na terenie gminy Swarzędz występuje także trasa wędrówek pieszych. Spośród
znakowanych wojewódzkich szlaków pieszych w północnej części gminy biegnie szlak żółty, na
odcinku: Kobylnica - Wierzenica - (dolina Głównej) do Kicina. Odnotować również należy
przygraniczny przebieg szlaku niebieskiego, na południu gminy, od Tulec, doliną Michałówki do
Darzyboru. Ponadto przez teren gminy przechodzą dwie trasy turystyczne o znaczeniu
ogólnopolskim: szlak walk powstańczych Wiosny Ludów i szlak grodów piastowskich
2.2.
Stan przestrzeni
Tabela 1 Użytkowanie gruntów w gminie Swarzędz.
gr. orne
Sady
Łąki
Pastwiska
Inne
(zabudowan
e ,pod
stawami)
Lasy i grunty
leśne
[ha]
Grunty
zabudowane i
zurbanizowane
Grunty pod
wodami
Nieużytki i inne
[ha]
Miasto
Swarzędz
Gmina
Swarzędz
razem
Jednostka
Powierzchnia
[ha]
Użytki rolne [ha]
816
347
134
1
12
0
200
21
286
119
43
9383
6905
5930
162
365
94
354
1337
890
74
177
Źródło: dane uzyskane z UMiG
Środowisko
Przeważająca część gminy Swarzędz charakteryzuje się niewielkim wyniesieniem nad poziom
morza. Są to tereny raczej płaskie 90-95 m n.p.m. w północnej i wschodniej części nieco
sfalowane, wyniesione ponad otaczające obszary, 103 m n.p.m.
W sąsiedztwie omawianej gminy z gminą Czerwonak występuje fragment pagórków
morenowych (okolice Janikowa i Wierzenicy) wyniesionych do około 115 m n.p.m.
Największe spadki terenu wykazują zbocza dolin Cybiny i Głównej oraz stoki pagórków
morenowych. Doliny rzek tych ukierunkowane są z północnego wschodu na południowy zachód.
Wzdłuż dolin występują obszary piaszczystych sandrów, które były w wielu miejscach
przedmiotem eksploatacji kruszywa naturalnego (Swarzędz, Janikowo, Mechowo).
Tereny te są dziś częściowo zrekultywowane, obszary sadrów są w dużej mierze zalesione.
Od rynny Cybiny na południe rozciąga się duża powierzchnia wysoczyznowa porozcinana
dolinkami dopływów.
Dolinki te są raczej płytkie nie wyróżniające się w terenie. Bardziej wykształcone w formie
wąwozów i jarów są dolinki dopływów rzeki Głównej i tylko niektóre dolinki rzeki Cybiny jak np.
w okolicy wsi: Uzarzewo, Katarzynki.
Spośród zasobów faunistycznych gminy Swarzędz wymienić należy ornitofaunę stwierdzoną
nad Jez. Swarzędzkim. Obserwowano tu 23 gatunki lęgowe, m.in. trzcinniczka, łyskę, trzciniaka,
kaczkę krzyżówkę i perkoza dwuczubego. Szczególnie wartościowa jest północna część gminy,
będąca częścią kompleksu Puszcza Zielonka z fauną właściwą dla tych terenów leśnych.
2.3.
2.4.
Klimat
Od ogólnych cech klimatu naszego regionu omawiane obszary będą różniły się niewielkimi
odrębnymi właściwościami spowodowanymi warunkami topograficznymi.
Położenie w obszarze przejściowym ścierania się wpływów klimatu morskiego
i kontynentalnego powoduje wielką zmienność i krótkotrwałość jednego typu pogody, silniej
odczuwany wpływ oceanu uwidacznia się w dużej „kapryśności” pogody, lżejszych zimach
z częstymi odwilżami, silniejszymi wiatrami itp.
• Wiatry
Największe ilości wiatrów przypadają na wiatry wiejące z kierunków zachodnich, są to
jednocześnie wiatry o największej prędkości. Duży udział także wiatrów wschodnich i południowowschodnich. Najsłabiej reprezentowanymi kierunkami są północny i północno-wschodni.
W ciągu roku występowanie wiatrów o maksymalnych prędkościach zaznacza się głównie
zimą a także dość często wiosną i jesienią.
• Temperatura
Charakterystyczną cechą przebiegu temperatury w ciągu roku jest jedno maksimum
temperatury w lipcu i minimum w styczniu. Największe różnice w średnich temperaturach
miesięcznych zaznaczają się w okresie wiosny i jesieni, kiedy między marcem a kwietniem oraz
kwietniem a majem następuje największy wzrost temperatury a między wrześniem
18
a październikiem oraz październikiem i listopadem następuje największy spadek temperatury
z miesiąca na miesiąc. Dni przymrozkowe notuje się już we wrześniu przy stopniowym powolnym
wzroście ich liczby do grudnia.
• Opady
Największy wpływ na stosunki wodne w dorzeczu wywierają opady. Średni roczny opad dla
omawianego terenu wynosi 500 mm. Maksymalne opady występują w okresie letnim głównie w
lipcu, minimalne przypadają na miesiące wrzesień oraz kwiecień. Ilość opadów półrocza letniego
jest większa od półrocza zimowego.
Okresy posuszne oraz nadmiernie wilgotne uwarunkowane są panującymi nad danym
terytorium układami atmosferycznymi. Długotrwałe susze panują w czasie zalegania układów
wyżowych, najczęściej i najdłużej utrzymujących się w okresie jesieni.
Okresy suszy mogą mieć niekiedy nawet znaczne sumy opadów co wydaje się paradoksalne,
ale zdarza się, że suma opadów wynika z pojedynczych opadów o dużym natężeniu, spływających
po wysuszonej glebie. Opady śnieżne występują w dużej zmienności. Pierwszy opad śniegu
występuje zazwyczaj między 25.X.–25.XI., a ostatnie opady śniegu wiosną występują od 11.III.21.IV. Pokrywa śnieżna w poszczególnych latach i miesiącach jest bardzo zmienna. Tylko styczeń
i luty mają zazwyczaj pokrywę śnieżną przez wszystkie dni.
Z analizy mapy rzeźby omawianej gminy wynikają zróżnicowania warunków
topoklimatycznych. Wyniesione obszary wysoczyznowe - równinne, łagodnie nachylone
południowe zbocza doliny charakteryzują się dobrym nasłonecznieniem, dobrym przewietrzeniem
terenu. Najzdrowsze są tereny sandrowe o suchym, przepuszczalnym podłożu z otaczającymi
lasami. Mniej korzystne klimatycznie są zbocza dolin obniżenia na wysoczyźnie. Mogą tu wystąpić
zwiększone ekstrema temperatury. Wyniesione średnio kilkanaście metrów ponad dno doliny
tereny wystawione są na silne wiatry, również tu notowane będą niższe opady właściwe dolinom.
W miejscach tych obserwuje się zmniejszone nasłonecznienia, przesłonięcie horyzontu oraz
obniżenie temperatury powietrza. Najmniej korzystne warunki klimatyczne posiadają: dno doliny,
północne zbocza o dużych spadkach. Na obszarach tych występują inwersje temperatury, duża
częstotliwość mgieł i zamgleń oraz brak prądów ustępujących.
2.5.
Społeczność
Tabela 2 Ludność w gminie w latach 1998 – 2003 r. (wg GUS)
Rok
Liczba ludności
1998 r.
36 060
1999 r.
36 391
2000 r.
36 795
2001 r.
37 440
2002 r.
37 658
2003 r.
38 251
Gmina Swarzędz jest pierwszą pod względem ludności gminą w powiecie poznańskim.
W ostatnich latach widoczny jest wzrost liczby ludności, co spowodowane jest większym
przyrostem naturalnym, jak również dopływem ludności z większych miast.
Tabela 3. Ludność w gminie w 2002 r. (GUS 2003r.)
Jednostka
Razem
Gmina Swarzędz
37 658
Miasto Swarzędz
28 602
Wieś
9 056
Mężczyźni
18 325
13 814
4 511
Kobiety
19 333
14 788
4 545
2.6.
Gospodarka
Od początku istnienia miasta rozwijało się w Swarzędzu rzemiosło. Na przełomie XIX i XX
wieku stało się największym w Polsce ośrodkiem stolarstwa i meblarstwa. Swarzędz jest znany
w cały kraju jako największy ośrodek stolarski, jego reprezentantem są fabryki produkujące meble
oraz kilkaset warsztatów stolarskich i tapicerskich. Na terenie gminy funkcjonują też liczne zakłady
produkcyjne innych branż. W mieście i gminie zarejestrowanych jest w sumie około 5 000
podmiotów gospodarczych. W Swarzędzu działa 7 oddziałów i filii znanych banków. Sieć handlowa
obejmuje około 1000 placówek różnych branż, a także znane i poza gminą duże centrum
handlowe. Przybywa też punktów gastronomicznych: restauracji, barów i kawiarni. Teren miasta
19
Swarzędz z okolicznymi terenami jest ośrodkiem gospodarczym o wiodącej funkcji produkcyjnej –
przemysłu, budownictwa, baz i magazynów.
W rankingu gmin pod względem aktywności gospodarczej w 1997, gmina zajmowała wysoką
pozycję – 4 miejsce w skali 226 gmin województwa wielkopolskiego, ze wskaźnikiem 109,8 pod.
Gosp./1000 mieszkańców.
Warunki glebowe Gminy Swarzędz dla potrzeb upraw polowo -ogrodniczo-sadowniczych
należy uznać za korzystne. Produkcja roślinna nastawiona jest głównie na uprawę zbóż, których
udział w ogólnej powierzchni zasiewów jest bardzo wysoki i wynosi ponad 71 %. W zbożach
przeważają żyto i pszenżyto. Ponad 10 % ogólnej powierzchni zasiewów stanowią ziemniaki.
Pozostałe uprawy, stanowiące niecałe 19 % zasiewów to rośliny przemysłowe, pastewne
i strączkowe.
Produkcja zwierzęca nastawiona jest na hodowlę trzody chlewnej, która według
Powszechnego Spisu Rolnego w 1996 roku było w gminie 8,9 tyś. sztuk oraz bydła – 868 sztuk,
w tym 327 krów.
Gmina Swarzędz jest słabo rozpoznana pod względem występowania i jakości kopalni.
Dominującą kopaliną są piaski, a pospółkę należy uważać za kopalinę współtowarzyszącą.
W niewielkich ilościach występują surowce ilaste.
W Gminie Swarzędz zlokalizowanych jest siedem odkrywek kopalni, w tym trzy odkrywki
nieczynne.
W tabeli 4 przedstawiono zatrudnienie według działów gospodarki narodowej w gminie
Swarzędz – w roku 1998.
Tabela 4 Zatrudnienie wg działów gospodarki narodowej w gminie
Liczba zatrudnionych
Lp.
Działy gospodarki
Ogółem
Gmina
Miasto
narodowej
osób
%
osób
%
1. Działalność produkcyjna
6 313
39,5
3 964
36,0
2. Budownictwo
1 039
6,5
878
8,0
3. Transport i łączność
708
4,4
553
5,0
4. Rolnictwo
1 141
7,1
143
1,3
5. Usługi
6 781
42,5
5 458
49,7
razem
15 982
100,0
10 996
100,0
20
Wieś
osób
2 349
161
155
998
1 323
4 986
%
47,1
3,2
3,1
20,0
26,6
100,0
Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne
i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji
w perspektywie wieloletniej, w sferze ochrony
Dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego
użytkowania zasobów przyrody
21
22
3.
Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji
w perspektywie wieloletniej, w sferze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego
użytkowania zasobów przyrody
3.1. Ochrona przyrody. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa
3.1.1. Analiza stanu istniejącego
Informacje dotyczące zasobów przyrody ożywionej i nieożywionej na terenie Gminy
Swarzędz są fragmentaryczne. Wynika to z braku dokładnej inwentaryzacji przyrodniczej
wykonanej według jednolitej metodyki na obszarze wszystkich sołectw gminy. Stosunkowo
najwięcej informacji na temat zasobów przyrody dotyczy terenów leśnych i zawartych jest w
różnego rodzaju dokumentacjach nadleśnictw.
Brak jest także opracowań ekofizjograficznych dla gminy oraz wykonanej na terenie Gminy
inwentaryzacji
siedlisk
przyrodniczych
podlegających
ochronie,
zgodnie
z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia rodzajów
siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie (Dz. U. Nr 92, poz. 1029).
Z tego względu informacje dotyczące analizy stanu istniejącego oparte są na danych
fragmentarycznych, zawartych głównie w Studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy.
3.1.1.1. Stan krajobrazu rolniczego
Użytki rolne terenie gminy Swarzędz zajmują niemal 68,38 % powierzchni terenu. Z tego
grunty orne stanowią 90,5%, sady – 2,5%, łąki – 5,5%, pastwiska – 1,4 %. Gmina ma charakter
rolniczo-produkcyjno - usługowy, dlatego też przewiduje się utrzymanie i ochronę rolniczej
przestrzeni produkcyjnej poprzez odpowiednie kształtowanie krajobrazu rolniczego i
wzmocnienie funkcji glebochronnych poprzez ochronę i odtwarzanie zadrzewień śródpolnych,
przydrożnych i przywodnych, ograniczenia przejmowania gruntów rolnych na cele nie rolnicze,
np. objęcie ochroną wszystkich gleb najwartościowszych.
Konieczna jest kontrola stosowania środków nawożenia mineralnego oraz środków
chemicznych ochrony roślin na rzecz upowszechniania biologicznych metod zwalczania
szkodników.
W krajobrazie rolniczym najczęstsze nieprzemyślane działania mające zdecydowanie
ujemny wpływ na zasoby przyrody to:
• likwidacja naturalnych siedlisk typu zadrzewień i zadrzewień śródpolnych;
• wypalanie suchych traw;
• melioracje, szczególnie odwadniające;
• stosowanie monokultur w uprawach rolnych;
• mechanizacja prac polowych;
• chemizacja upraw; likwidacja siedlisk mozaikowych.
Powierzchnia upraw w gminie wynosi:
Okopowe
5 ha
Kukurydza na zielonkę
150 ha
Strączkowe pastewne
30 ha
Mieszanki trawiaste oraz inne uprawy pastewne
150 ha
Warzywa gruntowe (bez nasiennych i wysadków ) 90 ha
Truskawki
20 ha
Pozostałe uprawy
86 ha
Lokalizacja największych ferm drobiu, trzody chlewnej i bydła przedstawia się następująco:
Drób
1. Zofia Bilnicka - Bogucin
2. RSP Pokój - Paczkowie
3. Jacek Biernacki - Sarbinowo
Bydło
1. Gospodarstwo Rolne w Uzarzewie
2. Gospodarstwo Własności Rolnej Skarbu Państwa w Karłowicach
3. Gospodarstwo Rolne w Wierzonce
konie
2 gospodarstwa w Gruszczynie i Zalasewie
Brak szczegółowych dany nt. obsady
23
3.1.1.2. Formy ochrony przyrody
3.1.1.2.1. Obszar chronionego krajobrazu
Głównym celem tworzenia obszarów chronionych to zapewnienie trwałej egzystencji flory i
fauny poprzez ochronę ich zasobów genowych w biocenozach i ekosystemach, przy czym
ważna jest ochrona nie tylko najcenniejszych pozostałości pierwotnej przyrody, ale i układów
półnaturalnych, odgrywających współcześnie istotną rolę w zachowaniu różnorodności
biologicznej, a także zachowanie form geomorfologicznych i krajobrazów, zarówno tych
naturalnych, jak i kulturowych.
Park krajobrazowy jest obszarem chronionym ze względu na wartości przyrodnicze i
kulturowe. Podstawowym priorytetem jest tu zachowanie równowagi ekologicznej, ale nie
powoduje to wstrzymania na tym terenie działalności gospodarczej. Obszar parku obejmuje
ekosystemy mało przekształcone przez człowieka, wraz z zabytkami kultury materialnej i
pamiątkami historycznymi.
Z inicjatywy Polskiego Klubu Ekologicznego Okręg Wielkopolski od grudnia 2000 roku
toczy się postępowanie administracyjne W Wielkopolskim Urzędzie Wojewódzkim o objęcie
Doliny Cybiny ochroną prawną na mocy Ustawy o ochronie przyrody, w sprawie utworzenia
Parku Krajobrazowego w Dolinie Cybiny.
Utworzenie parku krajobrazowego wymaga uzgodnienia z władzami samorządowymi.
Jesienią 2002 roku zwrócono się do Wojewody Wielkopolskiego o zastosowanie w Dolinie
Cybiny form ochrony nie wymagających zgody samorządów, zwłaszcza użytków ekologicznych.
Wojewódzka Komisja Ochrony Przyrody na posiedzeniu 13 grudnia 2002 ustaliła, że obszar ten
jako korytarz ekologiczny może zostać objęty ochroną w formie obszary chronionego krajobrazu.
Rozporządzenie w tej sprawie do tej pory nie zostało wydane. Obecnie Wojewódzki Konserwator
Przyrody przesłał Gminie do zaopiniowania przebieg granic obszaru chronionego krajobrazu.
Silne zagłębienie Doliny Cybiny sprawia, iż dzięki stromym zboczom jej granice są
wyraźnie widoczne w terenie. Przyczynia się ono także do silnego zróżnicowania warunków
środowiskowych i nadaje jej wyjątkowe walory przyrodnicze, krajobrazowe, turystyczne i
dydaktyczne.
Dolina Cybiny charakteryzuje się siedliskami podmokłymi, gdzie woda w pobliżu stagnuje, a
wody gruntowe przynajmniej okresowo ukazują się na powierzchni, rozwijają się lasy utworzone
przez olszę czarną, zwane olsami. Charakterystycznym dla tych lasów krzewem jest porzeczka
czarna.
W Dolinie Cybiny można wyróżnić kilka miejsc o dużych walorach przyrodniczych: Ols
porzeczkowy, Most w Uzarzewie, Czyżnie nad jeziorem Uzarzewskim, Łęg olchowo-jesionowy,
Ekoton na wyspie mineralnej i zarośla wierzbowe.
Na terenie gminy występuje kilka wsi, które stanowią otulinę dla Parku Krajobrazowego
Puszcza Zielonka. Są to następujące wsie:
• Karłowice – wokół dworu znajduje się park krajobrazowy z najokazalszym drzewem
jest jesion wyniosły,
• Wierzenica
• Wierzonka – interesujący drzewostan: cis krzaczasty, buki odmiany purpurowej, kępa
jałowców wirgilijskich odmiany płożącej.
3.1.1.2.2. Pomniki przyrody
Na terenie gminy występuje 15 drzew o charakterze pomnikowym ujętych w spisie
Wielkopolskiego Konserwatora Przyrody (zał. tabelka).
Tabela 5. Pomniki przyrody
Numer
Numer
Przedmiot
w gminie pomnika
ochrony
1.
621
drzewo
2.
622
drzewo
3.
623
drzewo
4.
624
drzewo
5.
625
drzewo
6.
626
drzewo
7.
627
drzewo
8.
350
drzewa
24
Gatunek
Buk zwyczajny (czerw.)
Lipa drobnolistna
Modrzew europejski
Dąb szypułkowy
Platan klonolistny
Platan klonolistny
Jesion wyniosły
Obwód
pierścienia
277
346
240
282
358
467
380
165
240
Miejscowość
Uzarzewo
Uzarzewo
Uzarzewo
Uzarzewo
Uzarzewo
Uzarzewo
Uzarzewo
Wierzonka
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
916/295
915/294
914/293
912/292
258/291
926/94
1323/02
1324/02
drzewo
drzewo
drzewo
drzewo
drzewo
drzewo
drzewo
drzewo
Dąb szypułkowy
Dąb szypułkowy
Dąb szypułkowy
Sosna zwyczajna
Sosna zwyczajna
Dąb szypułkowy
Dąb szypułkowy
Lipa drobnolistna
470
580
450
360
370
410
365
Wierzenica
Wierzenica
Wierzenica
Wierzenica
Mechowo
Swarzędz
Swarzędz
Kobylnica
Występują w następujących miejscowościach: Uzarzewo (7), Wierzonka (2), Wierzenica
(4), Mechowo (1), Swarzędz (2) i Kobylnica (1).
3.1.1.2.3. Stanowiska archeologiczne
Z terenu gminy Swarzędz znanych jest dotychczas ok. 360 stanowisk archeologicznych.
Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą ze schyłkowej fazy starszej epoki kamienia – paleolitu.
Stanowisko z tego okresu znane jest z Kobylnicy. Z następnej epoki - mezolitu (8000-4500 l.
p.n.e.) znane są stanowiska z zabytkami krzemiennymi z Gruszczyna, Janikowa i Swarzędza. W
kolejnej epoce, neolicie (4500-1800 l. p.n.e.) osadnictwo na tym terenie staje się w miarę
ustabilizowane, znamy z tego czasu ślady osadnictwa na ok. 40 stanowiskach. Najstarszą
reprezentowaną tutaj kulturą neolityczną jest kultura lendzielska (Gortatowo). Najliczniej
reprezentowana jest inna kultura neolityczna - Kultura pucharów lejkowatych. Stanowiska tej
kultury występują w Gortatowie, Gruszczynie, Kobylnicy, Puszczykowie, Swarzędzu, Uzarzewie,
Wierzenicy i Wierzonki. Z innych kultur neolitycznych reprezentowane jeszcze są kultura amfor
kulistych (Gortatowo, Gruszczyn) i kultura ceramiki sznurowej (Uzarzewo). Z początków epoki
brązu (kultura unietycka) pochodzi cmentarzysko w Wierzenicy, na którym podczas wykopalisk
w 1918 r. prof. Kostrzewski odkrył grób szkieletowy z naczyniami. Bujny rozwój osadnictwa
następuje w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, w czasach kultury łużyckiej (1300-400 l.
p.n.e.). W tym czasie pod osadnictwo zajęte zostają wszystkie atrakcyjne ekumeny, przede
wszystkim doliny cieków wodnych - Głównej, Cybiny i innych. Wymienić tu możemy stanowiska
w Garbach, Gortatowie, Gruszczynie, Janikowie, Jasinie, Karłowicach, Kobylnicy, Łowęcinie,
Puszczykowie, Sarbinowie, Swarzędzu, Uzarzewie, Wierzenicy i Wierzonce. W następnym
okresie, w czasach kultury pomorskiej rejon ten nadal był intensywnie zasiedlany. Znane z tego
czasu są m.in. cmentarzyska w Puszczykowie, Uzarzewie, Wierzenicy (groby skrzynkowe i
pojedyncze). Bogato reprezentowane jest osadnictwo w okresie wpływów rzymskich (pierwsze
wieki naszej ery). Następuje wtedy intensyfikacja osadnictwa. Związane z tym są jednostki
osadnicze w tych samych miejscowościach, wymienianych przy kulturze łużyckiej. Z tego okresu
pochodzi cmentarzysko w Wierzenicy, oraz duża osada w Wierzonce. Stanowisko w Wierzonce,
na którym obok osady z okresu wpływów rzymskich odkryto także osadę z wczesnego
średniowiecza jest wpisane do rejestru zabytków pod nr 1642/74. Najliczniej reprezentowane
jest osadnictwo z okresu średniowiecza. Zajmowane są wtedy nie tylko rejony dolin rzecznych,
ale także tereny wysoczyzny. W tym czasie kształtuje się obecny układ miejscowości, stąd
koncentracja osadnictwa średniowiecznego w rejonie większości miejscowości. z tego okresu
pochodzi grodzisko w Uzarzewie, wpisane do rejestru zabytków pod nr 1643/74.
Wszystkie stanowiska zlokalizowane na terenie gminy podlegają ochronie
konserwatorskiej w myśl Ustawy o Ochronie dóbr Kultury i Muzeach z 1961 r. Wśród ok. 360
stanowisk, znanych głównie z badań powierzchniowych, a więc rozpoznanych tylko wstępnie, 38
uznano za stanowiska o dużej wartości poznawczej. Jednakże dopiero pełne rozpoznanie
stanowiska, poprzez prace wykopaliskowe pozwoli dokładnie sprecyzować jego wartość
poznawczą. Także zasięg stanowiska wyznaczony na podstawie badań powierzchniowych nie
zawsze jest zasięgiem, który dokładnie odpowiada występowaniu pozostałości pradziejowego
osadnictwa pod ziemią. Tak więc wyznaczony na mapach zasięg stanowiska należy traktować
orientacyjnie, może okazać się bowiem podczas prac ziemnych, że obiekty archeologiczne
zalegają także w sąsiedztwie wyznaczonych na podstawie obserwacji powierzchniowych
zasięgów stanowisk. W trakcie opracowywania studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy zaleca się operowanie pojęciem strefy intensywnego
występowania stanowisk archeologicznych w przypadku koncentracji stanowisk na danym
obszarze. Sytuacja taka występuje we wszystkich dolinach cieków wodnych przede wszystkim w
dolinach Głównej i Cybiny, oraz na niektórych terenach wysoczyznowych (głównie na południe
od Swarzędza). Szczególnym miejscem jest teren samego miasta Swarzędza. Wprawdzie
miasto powstało na początku XVII w., ale zajmuje obszar dawnej wsi Swarzędz wzmiankowanej
25
już w XIV w. Ponadto znaczny stopień zurbanizowania uniemożliwia pełne rozpoznanie
powierzchniowe terenu miasta. Nakazuje to szczególną ochronę terenu miasta pod względem
zabytków archeologicznych.
Wytyczne konserwatorskie w zdecydowanej większości wypadków (z wyjątkiem grodzisk,
gdzie nie przewiduje się jakiejkolwiek ingerencji) nie zakazują prowadzenia inwestycji w strefie
występowania stanowisk archeologicznych, jednakże w takich przypadkach niezbędne jest
uzyskanie opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków - Konserwatora Zabytków
Archeologicznych. Należy się wtedy liczyć z wymogiem zapewnienia przez inwestora, na jego
koszt, nadzoru archeologicznego nad pracami ziemnymi.
3.1.1.3. Zieleń miejska
Zgodnie z art. 42 ust. 2 Ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska zieleń miejska to
zespoły roślinności znajdujące się na planie zagospodarowania przestrzennego na cele
wypoczynkowe, zdrowotne i estetyczne. Do zieleni miejskiej należą przede wszystkim: drzewa
krzewy, pnącza, podkrzewy i krzewinki.
Zieleń miejska decyduje w dużej mierze o komforcie życia w mieście. Ma istotny wpływ na
samopoczucie i zdrowie mieszkańców. Tereny zieleni w miastach spełniają szereg
podstawowych funkcji sanitarnych (ochronnych) i estetycznych – niezbędnych człowiekowi:
- pochłaniają i neutralizują zanieczyszczenia,
- poprawiają mikroklimat miasta -(regulują stosunki termiczno- wilgotnościowe, zapewniają
cień),
- tworzą bariery ochronne - tłumiące hałas,
- podnoszą walory estetyczne kompozycji architektonicznych - tworząc „krajobraz" miasta,
- bogate zespoły przyrodnicze - parków, łęgów i miejskich lasów pozwalają mieszkańcom
miast obcować, na co dzień z przyrodą i odpoczywać „na łonie natury" - która neutralizuje
codzienne stresy.
Zieleń stanowi aktywny filtr biologiczny - ograniczający rozprzestrzenianie się
zanieczyszczeń na terenie miasta. Szpalerowy ciąg drzew - pochłania do 70 % zanieczyszczeń
pyłowych. Szczególna jest rola zieleni przyulicznej w wytłumianiu hałasu. Pas zieleni o
szerokości 35 m może zmniejszyć hałas o 6-10 decybeli.
Stan i kondycja zieleni miejskiej powinna więc być przedmiotem szczególnej troski władz
miasta oraz mieszkańców dla ich własnego dobra. Niestety ta oczywista prawda zdaje się nie
docierać do władz komunalnych i administracji wielu osiedli mieszkaniowych.
Zieleń w miastach podlega nieustannej degradacji. Po pierwsze środowisko miejskie jest z
zasady niesprzyjające dla wegetacji i rozwoju drzew, ze względu na deficyt wilgotności w
zabetonowanym podłożu, zasolenie gleby i nadmiar zanieczyszczeń powietrza. Niekorzystne
warunki życia w mieście lepiej znoszą drzewa rosnące na trawnikach w porównaniu z
posadzonymi na terenie „zapłytowanym". Z powyższych względów konieczna jest odpowiednia
pielęgnacja miejskiego drzewostanu - czego się nie zapewnia z przyczyn finansowych oraz
krótkowzroczności decydentów.
Po drugie obszary zieleni są traktowane głównie jako niewykorzystane tereny budowlane
(od zajęcia trawnika pod parking czy budkę handlową do wielkich inwestycji).
Swarzędz jest miastem, które niemal ze wszystkich stron jest otoczone lasami, tworzącymi
naturalną barierę ekologiczną. Są one nie tylko jego zielonymi płucami, ale także stanowią strefę
zieleni wysokiej i posiadają duże wartości rekreacyjne i krajobrazowe.
W skład terenów zieleni w mieście wchodzą: parki i zieleńce, ciągi zieleni wzdłuż ulic,
ogrody prywatne przy zabudowie jednorodzinnej. W mieście Swarzędz 31,5 ha przypada na
parki, zieleńce i tereny zieleni osiedlowej. Natomiast tereny zieleni miejskiej przedstawia
poniższa tabela.
Tabela 6. Tereny zieleni miejskiej w hektarach wg GUS (stan na 2002r.)
Jednostka
Gmina
Miasto
Parki spacerowowypoczynkowe
11,7
11,7
Zieleńce
Zieleń uliczna
2,4
2,4
0,7
0,7
Tereny zieleni
osiedlowej
17,4
17,4
Na tereny zieleni ulicznej składają się trawniki, żywopłoty, kwietniki drzewa. Również tereny
zieleni osiedlowej to głównie trawniki, drzewa i krzewy.
W mieście około 45 ha stanowią ogrody działkowe, których wykaz przedstawia poniższa
tabela:
Tabela 7. Ogrody działkowe w Swarzędzu
26
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Nazwa POD
Nad Cybiną - Swarzędz
Nad Cybiną - Swarzędz
Meblarz - Swarzędz
Relaks - Swarzędz
Kwitnąca Dolina - Swarzędz
Kwitnąca Dolina - Swarzędz
Piast – Wierzenica
Bugaj – Wierzonka
Bugaj – Wierzonka
Gruszczyn
Gruszczyn
RAZEM
Działka numer
5
7
197
195
1573
1579
47
27/3
27/5
188/2
189/1
Powierzchnia [ha]
0,6596
8,0674
8,3840
10,6118
2,4790
7,0555
8,9100
3,2000
2,0900
4,4242
4,3000
60,1815
27
3.1.1.3.1. Parki miejskie i wiejskie
Na terenie gminy występuje 6 obiektów - parków podworskich znajdujących się
w rejestrze Konserwatora Zabytków. Stan zachowania jest bardzo różny, przeważają jednak
zaniedbania pielęgnacyjne drzewostanów.
Wykaz parków przedstawia załączona tabelka:
Tabela 8. Wykaz parków
Lp.
Miejscowość
1.
Bogucin
2.
Karłowice
3.
Kobylnica
4.
Uzarzewo
5.
Wierzenica
6.
Wierzonka
Razem
Powierzchnia [ha]
10,5
2,50
2,11
6,93
2,55
15,13
39,72
3.1.1.3.2. Program ochrony i ratowania zabytków.
Na terenie gminy Swarzędz zachowało się szereg elementów tworzących wspólne
dziedzictwo architektoniczno-archeologiczne. Są to głównie:
• W centrum miasta Swarzędz zachowany stary układ urbanistyczny z dwoma rynkami. Na
północ od Rynku kościół św. Marcina usytuowany na niewielkim wzniesieniu i otoczony
zadrzewionym terenem, pochodzący z przełomu XVII i XVIII, wielokrotnie przebudowywany
min. 1777, 1792, 1894-96 i 1904; stał się obiektem bezstylowym z wyraźną klasycystyczną
wieżą. Wewnątrz polichromia Józefa i Łucji Oźminów z 1970 r. (Obiekt wpisany do
państwowego rejestru zabytków nieruchomych pod nr A 1189 z 1970 r.)
• W północnej części miasta przy ul. Zamkowej 26 dwór wzniesiony w II połowy XIX w. Od
1881 r. do 1926 właścicielem majątku była rodzina Hoffmeyer, obecnie Urząd Miasta i Gminy
Swarzędz, a użytkownikiem Przedszkole nr 1. Budynek dworski stanowi część dawnego
założenia dworsko-folwarcznego, z niewielkim krajobrazowym parkiem, obecnie w części
wykorzystanym na plac zabaw.
• W zachodniej części miasta pałac (Nowa Wieś, ul. Poznańska 35) pochodzący z przełomu
XIX i XX wieku. Od 1884 w posiadaniu rodziny Hoffmeyer, po 1945 właścicielem Skarb
Państwa – Instytut Weterynarii w Puławach, od 1994 obiekt dzierżawi spółka cywilna
“Mabor”. Pałac usytuowany w krajobrazowym parku z dwoma stawami, gdzie od 1963 r.
znajduje się skansen pszczelarski. (Wpisany do państwowego rejestru zabytków
nieruchomych pod nr A-2115 decyzją z 1987 r.) Zachowana oficyna i stajnia z wozownią
obecnie użytkowane przez Zakład Badania Chorób Owadów Użytkowych i Instytut
Weterynarii. Przy ul. Poznańskiej 10 znajdują się budynki mleczarni pochodzące z 1905 r.
• Na uwagę zasługują budynki rzeźni i masarni przy ul. Strzeleckiej 2, powstałe w 1986 roku.
Neoromańska wieża ciśnień pochodzi z ok. 1903 r. (nie użytkowana od 1968 r.) wraz
z gazownią z ok.1905 r. jest własnością Poznańskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów
i Kanalizacji w Poznaniu.
• W Swarzędzu znajdują się liczne przykłady budownictwa mieszkalnego typowego dla
małych miasteczek. Należy zwrócić uwagę na domy o konstrukcji szachulcowej przy ul.
Kilińskiego 8 (XVIII/XIX w.); Małej Rybackiej 2 z pocz. XIX w; Małej Rybackiej 3 z końca
XVIII w; ul. Ogrodowej 4 (XVIII/XIX w.); Placu Niezłomnych 9 z początku XIX w.
Świadectwem wczesnej zabudowy miasta są także domy mieszkalne przy ul. Niezłomnych
nr 7 (I połowy XIX w.); ul. Warszawskiej nr 5 z pocz. XIX w. (wpisany do państwowego
rejestru zabytków nieruchomych pod nr A 1192 z 1970 r); nr 4 z pocz. XIX w; nr 18
(XVIII/XIX w.); nr 20 z I połowy XIX w.; na Rynku nr 23 z pocz. XIX w. (wpisany do państw.
rejestru zabytków nieruchomych pod nr A 1190 w 1970 r.) z interesującą klatką schodową
i stolarką drzwiową; przy ul. Wielkiej Rybackiej 13 (I połowy XIX w.); Wrzesińskiej 34
(I połowy XIX w.).
Ważniejsze obiekty zabytkowe na terenach wiejskich jednostek osadniczych
• BOGUCIN
We wsi zachowane pozostałości zespołu dworskiego: dwór z 1 ćw. XX w, młyn i park
krajobrazowy z XIX w.
• GARBY
Zachowane pozostałości zespołu dworskiego z II poł. XIX w.
28
• JASIN
Zachowany zespół folwarczny z końca XIX w. i początku XX w.
• KARŁOWICE
Zachowany zespół dworsko-folwarczny z parkiem krajobrazowym; dwór i park z II poł.
XIXw., zabudowania folwarczne XIX/XX w.
• KOBYLNICA
Wieś 11 km na płn. wsch. od Poznania. Do końca XIX wieku popularna wśród Poznaniaków
wieś letniskowa. Zachowany budynek kolonijny Towarzystwa „Stella" (1901 r.) obecnie
funkcjonujący jako Dom Dziecka. Przez wieś przebiega Szlak Piastowski co upamiętnia
grupa rzeźb drewnianych o motywach historycznych ustawiona wzdłuż szosy.
• KRUSZEWNIA
We wsi dwór z końca XIX w, rozbudowany w l. 30-tych XX w.
• PACZKOWO
Zachowany zespół dworski z ok. 1910 r oraz dworzec kolejowy z 1 dekady XX w.
• PUSZCZYKOWO-ZABORZE
Zachowany zespół dworski z pocz. XX wieku.
• SARBINOWO
Zachowane pozostałości zespołu dworskiego z poł. XIX w. i przebudowanego w 1910 r.
• UZARZEWO
Wieś 6 km na północny-wschód od Swarzędza, na prawym brzegu Cybiny i nad Jeziorem
Uzarzewskim. W dolinie Cybiny znajduje się kościół p.w. św. Michała Archanioła
szachulcowy z 1749 roku z drewnianą wieżą dobudowaną w 1869 r. (wyposażenie kościoła
barokowe). Ponad skarpą doliny zespół pałacowo-folwarczny. Pałac ob. Oddział Muzeum
Rolnictwa w Szreniawie z 1860 r., stajnia ob. pawilon wystawowy z ok. 1860, z tego samego
okresu park krajobrazowy projektu Augusta Denizota.
• WIERZENICA
Wieś 6 km na północny wschód od Swarzędza, na prawym brzegu Głównej. Na wzgórzu
znajduje się kościół św. Mikołaja, kryty gontem pochodzący z III ćw. XVI w. z dobudowaną
zakrystią przed 1635 r. i wieżą z 1771-1778. Do północnej nawy przylega murowana kaplica
grobowa zbudowana ok. 1870 r. i przebudowana 1930-32, w której min. neoklasycystyczny
pomnik grobowy A. Cieszkowskiego dłuta Antoniego Madejskiego (k. XIX w.) i drzwiami z
brązu wg. proj. Teofila Lenartowicza (1872). Zachowany zespół dworsko-folwarczny ob.
Stacja Hodowli Roślin w Poznaniu z dworem i parkiem krajobrazowym z 1 poł. XIX w. oraz
dawna stajnia dworska. Na wschodnim krańcu wsi dawna karczma (szachulcowa)
pochodząca z II poł. XVIII w.
• WIERZONKA
Wieś 8 km na północ od Swarzędza, nad Główną. Zachowany zespół dworski ob. Stacja
Hodowli Roślin w Poznaniu, pochodzący z 2 ćw. XIX w. wraz parkiem krajobrazowym z
licznymi okazami drzew i krzewów egzotycznych.
Tabela 9. Spis nieruchomych obiektów zabytkowych gminy Swarzędz wpisanych do rejestru
zabytków
Lp
Miejscowość
Obiekt
Nr rejestru
Rok wpisu
1
Bogucin
młyn wodny
1997/A
1985
2
Karłowice
park
1806/A
1980
3
Paczkowo
park
2009/A
1985
4
Swarzędz
dom, ul. Piaski 3
1157/A
1970
5
Swarzędz
dom, ul. Warszawska 4
1158/A
1970
6
Swarzędz
dom, Rynek nr 23
1190/A
1970
7
Swarzędz
dom, ul. Piaski 8
1191/A
1970
8
Swarzędz
dom, Warszawska 5
1192/A
1970
9
Swarzędz
dom, ul. Wielka Rybacka 14
2041/A
1986
10 Swarzędz
kościół p.w. Św. Marcina
1189/A
1970
11 Swarzędz
pałac, park
2115/A
1987
12 Swarzędz
układ urbanistyczny miasta
2255/A
1992
13 Uzarzewo
grodzisko wczesnośredniowieczne
1643/A
1974
14 Uzarzewo
kościół p.w. Św. Michała Archanioła
1195/A
1970
15 Uzarzewo
pałac i park
1421/A
1973
16 Uzarzewo
plebania
1739/A
1975
29
Lp
17
18
19
20
21
22
23
24
Miejscowość
Uzarzewo
Wierzenica
Wierzenica
Wierzenica
Wierzonka
Wierzonka
Wierzonka
Wierzonka
Obiekt
stajnia
dawna karczma
dwór i park
kościół p.w. Św. Mikołaja
dwór i oficyna z łącznikami
osada z okresu wpływów rzymskich
park
zabudowania folwarczne
Nr rejestru
1737/A
1196/A
1736/A
2414/A
2339/A
1642/A
1779/A
2340/A
Rok wpisu
1975
1970
1975
1932
1995
1974
1978
1995
3.1.1.3.3. Inne obszary przyrodniczo cenne proponowane do ochrony (szczególnej
jako użytki ekologiczne, zespół przyrodniczo-krajobrazowy, stanowiska
gatunków roślin chronionych, ostoje ptaków wodno-błotnych)
Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów
mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne,
śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty
nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska
przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich
ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. – (Art. 42 Ustawy o
Ochronie Przyrody).
Na terenie Gminy Swarzędz nie znajdują się użytki ekologiczne.
3.1.1.4. Korytarze ekologiczne, doliny rzeczne, obszary wodno-błotne, obszary
węzłowe
W oparciu o koncepcję utworzenia spójnej europejskiej sieci ekologicznej zwanej ECONET,
powstała Krajowa Sieć Ekologiczna ECONET PL. Strukturę krajową sieci tworzą obszary
węzłów, składające się z biocentrów i ich otulin oraz korytarze ekologiczne. Obszary
wyróżniające się bogactwem ekosystemów wyodrębnione zostały jako obszary węzłowe.
Na terenie gminy nie wyróżnia się obszarów o znaczeniu międzynarodowym ani krajowym.
W systemie ponadlokalnych powiązań przyrodniczych gmina Swarzędz zajmuje znaczące
miejsce. Występują tu obszary chronione o znaczeniu regionalnym, obszary te tworzą system w
strukturze obszarów węzłowych i korytarzy ekologicznych. Korytarzami ekologicznymi są: dolina
rzeki Głównej, dolina rzeki Cybiny i dolina rzeki Michałówki. Obszarami węzłowymi są: Parki
Krajobrazowe z otulinami, zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Doliny Michałówki.
3.1.1.5. Problemy ochrony rzadkich gatunków roślin i zwierząt
Specjalne działania związane z ochroną rzadkich gatunków na terenie Gminy nie są
prowadzone. Ochronie tej sprzyjają pośrednio działania ochronne prowadzone przez
nadleśnictwa oraz ochrona rezerwatowa.
Brak pełnej inwentaryzacji nie pozwala na szczegółową analizę florystyczną. Świat zwierząt
w tej okolicy to fauna wybitnie nizinna, zwłaszcza gatunki leśne. Z ciekawszych wymienić należy:
jelenie, daniele, sarny i dziki. Z drapieżników występują między innymi: lisy, borsuki i kuny.
Spośród innych ssaków najczęściej spotykane to: zając, królik, jeż, ryjówka, kret. Spośród
zasobów faunistycznych gminy Swarzędz wymienić należy ornitofaunę stwierdzoną nad
Jeziorem Swarzędzkim. Spośród 23 gatunków lęgowych obserwowanych wymienić należy
miedzy innymi: trzciniczkę, łyskę, trzciniaka, kaczkę krzyżówkę i perkoza dwuczubego.
Specjalne działania związane z ochroną rzadkich gatunków na terenie powiatu nie są
prowadzone. Ochronie tej sprzyjają pośrednio działania ochronne prowadzone przez
nadleśnictwa oraz ochrona prowadzona na terenie parku krajobrazowego.
3.1.1.6. Problem pozyskiwania zasobów przyrodniczych z ich naturalnych siedlisk
Brak danych na temat pozyskiwania surowców roślinnych ze stanu dzikiego dla potrzeb
przemysłu farmaceutycznego.
3.1.1.7. Stan świadomości ekologicznej mieszkańców
Istniejące zagrożenia przyrody, np. wypalanie i przyczyny występujących zmian w szacie
roślinnej, bezpośrednio wskazują na bardzo niewielki stan świadomości mieszkańców na temat
potrzeb i zasad ochrony przyrody. Stan ten w niczym nie odbiega od pozostałych terenów
naszego kraju, dlatego też podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców Gminy musi
dotyczyć zarówno generalnej wiedzy o ochronie środowiska w skali kraju i regionu oraz
specyficznych problemów rozwoju zrównoważonego. Program edukacji ekologicznej
adresowany jest do dwóch grup społecznych gminy: młodzieży i dorosłych. W edukacji
ekologicznej młodzieży pomocne są wszelkiego rodzaju konkursy i akcje, jak np.: „Dni Ziemi”,
30
„Sprzątanie Świata”, konkursy ekologiczne, ponadto materiały edukacyjne (kasety, worki,
kalendarze), pomoce naukowe i dydaktyczne oraz organizowanie selektywnej zbiórki surowców
wtórnych.
Przy podnoszeniu świadomości ekologicznej dorosłych ważnym elementem jest udzielanie
informacji w mediach, przygotowanie materiałów edukacyjnych i popularyzatorskich, ulotki,
reklamy, jak również wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów na osiedlach mieszkaniowych.
3.1.2. Przewidywane kierunki zmian
Należy przewidywać, że niezadowalający stan ochrony przyrody, będzie się pogłębiał o ile
nie zostaną na ten cel przeznaczone znaczne środki finansowe i o ile nie uzyska on pełnej
akceptacji społecznej. Pogłębiać będą się negatywne zmiany krajobrazowe oraz następować
będzie spadek różnorodności biologicznej. Procesy te zachodzą bowiem bardzo intensywnie, a
ich powstrzymanie jest już w wielu przypadkach, np. na terenach rolniczych, niemożliwe.
Jeśli działania w celu ochrony walorów przyrody pójdą w prawidłowym kierunku przewiduje
się wzrost walorów estetycznych miasta i terenów wiejskich, podnoszących atrakcyjność
turystyczną gminy Swarzędz. Realizacja programu powodować będzie konieczność utrzymania
stabilnych miejsc pracy w obszarze utrzymania zieleni.
3.1.3. Przyjęte cele i priorytety
Niezbędne jest:
• wzmożenie ochrony obiektów objętych już ochroną prawną;
• ograniczenie procesów urbanizacyjnych w pobliżu obszarów przyrodniczo cennych
(ograniczenie zabudowywania terenu);
• wykonanie pełnej inwentaryzacji przyrodniczej na terenie gminy;
• wykonanie inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie i objęcie
ich ochroną;
• przygotowanie i wdrożenie programów edukacyjnych dotyczących ochrony przyrody
(np. we współpracy z nadleśnictwami, Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego,
organizacjami ekologicznymi) skierowanych do różnych odbiorców.
• ochrona i utrzymanie wszystkich obiektów przyrodniczych, składających się na całość
miejskich terenów zieleni, jak parki, zieleńce, ogrody działkowe;
3.1.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów
rządowych
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880, tekst
jednolity ze zm.) i towarzyszące jej wykonawcze akty prawne określają listę gatunków objętych
ochroną, sposoby jej wykonywania, stosowne ograniczenia, nakazy i zakazy. Możliwe odstępstwa
od zakazów w zakresie pozyskiwania roślin i zwierząt chronionych oraz zezwolenia na inne
czynności podlegające ograniczeniom, zakazom i nakazom określa Minister Środowiska. Ponadto
popularyzowanie ochrony przyrody jest obowiązkiem organów administracji publicznej, a szkoły
są obowiązane objąć programami nauczania zagadnienia ochrony przyrody. Obowiązkiem
organów gminy na koszt budżetu państwa jest ustanowienie planu ochrony zobowiązującego
właściwe gminy do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla
obszaru objętego planem ochrony lub dokonania zmian w obowiązującym planie miejscowym.
Rada gminy ma za zadanie wyznaczanie obszarów chronionego krajobrazu, uznawanie za
pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne itp. I sporządzanie dla nich
planów zagospodarowania.
Pomoc w ochronie stanowi Polska Czerwona Księga Zwierząt. Poszczególne gatunki
klasyfikowane są do odpowiednich grup. Kryteria klasyfikacji oparto na wzorcach opracowanych
przez IUCN.
W stosunku do miejsc rozrodu i regularnego przebywania gatunków chronionych ustala się
ich granice, zabrania się dokonywania zmian polegających na wycinaniu drzew lub krzewów,
prowadzeniu robót melioracyjnych, wznoszeniu obiektów, urządzeń oraz prac mających wpływ na
ochronę miejsc rozrodu i regularnego przebywania tych zwierząt, a także zabrania się
przebywania ludzi, bez zgody wojewody.
Stosowane są także inne metody ochrony gatunkowej (in situ, ex situ) takie jak hodowla w
ogrodach botanicznych i zoologicznych, tworzenie banków genów, inwentaryzacja stanowisk na
obszarach użytkowanych gospodarczo w celu ich ochrony przy pracach gospodarczych
(szczególnie w lasach).
Opracowanie pt. Strategia ochrony żywych zasobów przyrody w Polsce uwzględnia ścisły
związek stanu przyrody ze stanem środowiska. Strategia określa występujące zagrożenia dla
środowiska, ocenę stanu działań w zakresie ochrony różnorodności biologicznej w różnych
31
działach gospodarki oraz założenia do dalszych działań. Charakteryzuje główne zagrożenia dla
środowiska wynikające z antropopresji.
Kolejnym dokumentem, który odnosi się do ochrony, trwałego i zrównoważonego wykorzystania różnorodności biologicznej w lasach jest przyjęta przez Radę Ministrów w 1997 roku Polityka
Leśna Państwa. Powyższy dokument podkreśla potrzebę zapewnienia ochrony wszystkim lasom
a szczególnie najcenniejszym ekosystemom oraz kluczowym i rzadkim elementom biocenoz. Jednym z priorytetów polityki leśnej jest zwiększanie różnorodności genetycznej i gatunkowej
biocenoz leśnych oraz różnorodności ekosystemów w kompleksach leśnych w oparciu o
naturalne procesy.
W Polsce przyjęto, że ochrona różnorodności biologicznej jest podstawowym składnikiem
polityki Państwa prowadzonej zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego. Uznano, że w
poszczególnych zagadnieniach sektorowych konieczne są następujące działania:
• podniesienie kultury przyrodniczej społeczeństwa poprzez odpowiednie ukierunkowanie edukacji w szkołach wszystkich typów, a także edukacji nieformalnej;
• należy zintensyfikować działania nad minimalizacją zanieczyszczeń wszystkich
komponentów środowiska;
• gospodarka przestrzenna powinna zapewnić właściwą ochronę różnorodności
biologicznej, szczególnie na poziomie ekosystemów na terenach zurbanizowanych.
Wiąże się to nie tylko z ideą ochrony różnorodności biologicznej, ale również z
zapewnieniem godziwych warunków środowiskowych dla mieszkańców tych
obszarów;
• leśnictwo powinno kontynuować i wzmacniać harmonijne włączanie zasad ochrony
różnorodności biologicznej do codziennej praktyki gospodarczej;
• konieczne jest przyspieszenie działań dotyczących dostosowania polskiego
ustawodawstwa i norm do przepisów obowiązujących w Unii Europejskiej, a także
prawa międzynarodowego;
II Polityka Ekologiczna Państwa precyzuje kierunki działań w sferze ochrony środowiska, w
tym także w zakresie ochrony różnorodności biologicznej, w perspektywie najbliższych 25 lat.
Jako cele perspektywiczne ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej przyjęto:
• zabezpieczenie zachowania cennych przyrodniczo obszarów, dotychczas nie
chronionych prawnie, poprzez objęcie ich różnymi formami ochrony przyrody;
• stworzenie na pozostałym terytorium kraju takich warunków i zasad prowadzenia
działalności gospodarczej (w tym zasad ochrony gatunkowej zwierząt i roślin), aby
różnorodność biologiczna ulegała stopniowemu wzbogacaniu.
Wśród celów o krótszym horyzoncie czasowym za najważniejsze należy uznać:
• opracowanie i przyjęcie krajowej strategii ochrony różnorodności biologicznej, jako
realizacji zobowiązań wobec Konwencji o ochronie różnorodności biologicznej;
• włączenie ustaleń tej strategii do resortowych programów zrównoważonego rozwoju i
ochrony środowiska, sporządzanych na szczeblu samorządowym;
• utworzenie w Polsce Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000;
• wspieranie prac badawczych i inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i
rozpoznawania zagrożeń różnorodności biologicznej;
• wprowadzenie monitoringu różnorodności biologicznej, wdrożenie kryteriów i
wskaźników do kontroli skuteczności wprowadzania polityki ekologicznej Państwa;
• ustanowienie przepisów prawnych regulujących bezpieczeństwo biologiczne kraju
oraz zapewnienie środków na wykonywanie prawa i kontrolowanie zagrożeń
związanych z wykorzystaniem biotechnologii;
• ochronę i gospodarowanie różnorodnością biologiczną na całym terytorium kraju,
włączając w to obszary zagospodarowane i tereny zurbanizowane;
• działania na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej i kształtowania opinii
społeczeństwa oraz władz szczebla lokalnego, a także promowanie zagadnień
różnorodności biologicznej;
• prowadzenie wymiany informacji z zakresu ochrony różnorodności biologicznej i międzynarodowej współpracy naukowej.
W zakresie ochrony przyrody podstawowymi aktami prawnymi w Unii Europejskiej są
Dyrektywa Siedliskowa (dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz
dzikiej fauny i flory) i Dyrektywa Ptasia (dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących
ptaków). Mają one na celu utrzymanie różnorodności biologicznej państw członkowskich Unii
poprzez ochronę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory na ich terytorium.
32
Cel ten realizowany będzie m.in. poprzez utworzenie europejskiej sieci ekologicznej
NATURA 2000, złożonej z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO), wytypowanych na
podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) wytypowanych na
podstawie Dyrektywy Ptasiej.
3.1.5. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu
Województwa
Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody jest jednym
z wojewódzkich priorytetów programu ochrony środowiska woj. wielkopolskiego. Związane to jest
z koniecznością uwzględniania wymogów Unii Europejskiej. Główne kierunki to:
• wdrożenie systemu NATURA 2000;
• optymalizacja sieci obszarów chronionych;
• realizacja programów rolno-środowiskowych;
• zalesianie gruntów porolnych lub zdegradowanych;
• rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych.
3.1.5.1. Kierunki działań do 2010 r.
W Strategii Rozwoju Województwa przyjęto następujące cele średniookresowe do 2010 r.:
• ochrona i wzrost różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie
systemu obszarów prawnie chronionych, w tym wdrożenie systemu NATURA 2000;
• ochrona zagrożonych gatunków roślin i zwierząt.
Zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów przyrody i jej składników,
w szczególności dziko występujących roślin i zwierząt, siedlisk przyrodniczych oraz krajobrazu
jest głównym celem ochrony przyrody.
3.1.5.2. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych
Z uwagi na rozczłonkowanie systemu przyrodniczego woj. wielkopolskiego istnieje potrzeba
podjęcia działań prowadzących do utworzenia przestrzennie spójnego i funkcjonalnie
powiązanego systemu obszarów chronionych województwa, z uwzględnieniem wymogów sieci
NATURA 2000. Wdrożenie sieci obszarów NATURA 2000 planowane jest do 2005 r.
Poznanie zasobów przyrodniczych regionu jest niezbędnym warunkiem do określenia
kierunków i form jego ochrony. Warunkiem ich rozpoznania jest wykonanie inwentaryzacji
przyrodniczej gminy. Wynika to z zapisów Programu Wykonawczego do II Polityki Ekologicznej
Państwa, który wskazuje na konieczność wsparcia prac badawczych dotyczących stanu polskiej
przyrody i bioróżnorodności oraz rozpoznania zagrożeń różnorodności biologicznej. Większość
gmin województwa nie ma podstawowej inwentaryzacji przyrodniczej, a stan zasobów
przyrodniczych jest słabo rozpoznany.
Różnorodność systemu przyrodniczego województwa wielkopolskiego pozwala na
podejmowanie kolejnych działań ukierunkowanych na wykształcenie spójności między
istniejącymi terenami cennymi przyrodniczo. Szczególnie ważne są te obszary, gdzie spójność
dotychczasowego systemu jest niewystarczająca. Należą do nich doliny rzeczne, pełniące
funkcję korytarzy ekologicznych dla przemieszczania się fauny i flory. W związku z tym na
terenie województwa w 2003 r. nowelizowane są granice obszarów chronionego krajobrazu.
Wprowadzone zmiany ukształtują nowy, ciągły system obszarów chronionych w województwie.
Ochrona terenów zieleni jest obowiązkiem gmin, które podejmują działania w kierunku
rozwoju tych terenów. Rygorom ochronnym poddane są parki, zadrzewienia itp. Tworzenie
nowych założeń parkowych oraz kształtowanie miejskiej zieleni urządzonej wpłynie na poprawę
ich struktury przyrodniczej. Szczególnie ważna będzie renowacja parków oraz terenów zieleni
usytuowanych wzdłuż skarp i dolin rzecznych znajdujących się na terenie miast. Na terenach
parkowych zastosowane będą gatunki właściwe dla siedliska ze znacznym udziałem zieleni
niskiej i kępami zadrzewień.
Kierunki działań:
• wzmocnienie ciągłości i spójności przestrzennej systemu obszarów chronionych;
• przygotowanie opracowań ekofizjograficznych gmin z wykorzystaniem dokumentacji
dotyczących inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej gmin;
• rygorystyczne przestrzeganie wymagań ochrony przyrody w odniesieniu do obiektów
turystycznych i rekreacyjnych w aspekcie ochrony walorów przyrodniczych;
33
•
wspieranie gmin w ustanawianiu użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczokrajobrazowych na terenach rolniczych, gdzie występują pozostałości ekosystemów i
cennych fragmentów krajobrazu;
• wprowadzanie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących tereny cenne
przyrodniczo przed przeinwestowaniem.
• utrzymanie i rozwój śródmiejskich, w tym osiedlowych terenów zieleni.
3.1.5.3. Ochrona fauny i flory
Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt ma na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin
lub zwierząt oraz ich siedlisk, a w szczególności gatunków rzadko występujących,
endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem. Niezbędne jest podjęcie
działań związanych z aktywną ochroną fauny i flory oraz opracowanie programów ochrony tych
populacji, dla których niewystarczająca do podtrzymania gatunku jest ochrona siedlisk. Duże
znaczenie ma tworzenie sieci ostoi ptaków IBA (Important Bird Area), będących elementem
międzynarodowego systemu ochrony ptaków i ich ostoi. Planowane jest wyznaczenie
analogicznej sieci IPA (Important Plant Area) - obszarów ważnych dla flory.
Na stan fauny i flory wpływają poszczególne sektory gospodarki. Wobec degradacji
środowiska spowodowanej m.in. rozwojem turystyki, zachodzi potrzeba dokonania
inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej terenów przeznaczonych do użytkowania turystycznorekreacyjnego. Waloryzacja ułatwi wyznaczenie na zagospodarowywanym obszarze terenów
istotnych dla zwierząt np. ze względu na gody, lęgi itp.
3.1.5.4. Ochrona i utrzymanie krajobrazu rekreacyjnego
Pokrywanie się obszarów najcenniejszych pod względem przyrodniczym z obszarami
atrakcyjnymi turystycznie stwarza niebezpieczeństwo wzrostu ilości turystów i wzrostu
negatywnego oddziaływania turystyki i rekreacji na zasoby przyrodnicze, w tym tereny
chronione. Dynamiczny rozwój turystyki wymusza konieczność określenia zasad korzystania z
zasobów przyrody. Szczególnie ważna jest edukacja przyrodnicza społeczeństwa w tym
zakresie, która powinna przebiegać na różnych płaszczyznach, obejmując zarówno sferę
środowiska przyrodniczego jak i środowiska kulturowego. Rozwój edukacji i wymiany informacji
w celu podnoszenia społecznej świadomości celów i potrzeb w dziedzinie ochrony przyrody i
różnorodności biologicznej, a także związanych z działaniami w tej sferze nie tylko kosztów, ale
również korzyści jest jednym z zadań określonych w programie wykonawczym do II Polityki
Ekologicznej Państwa.
W gminie Swarzędz przewiduje się ukierunkowaną penetrację turystyczną w obszarze
strefy z wykorzystaniem przygotowanych i urządzonych tras spacerowych pieszych i
rowerowych z niezbędnymi urządzeniami wyposażenia turystycznego i zapleczem sanitarnym.
3.1.5.5. Utrzymanie tradycyjnego krajobrazu rolniczego
Działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej obejmują również sektor rolnictwa.
Wspieranie form rolnictwa stosującego metody produkcji nie naruszające równowagi
przyrodniczej, przede wszystkim rolnictwa ekologicznego jest jednym z celów stawianych przez
II Politykę Ekologiczną Państwa w zakresie różnorodności biologicznej i ochrony przyrody.
Przewiduje się utrzymanie i ochronę rolniczej przestrzeni produkcyjnej poprzez
odpowiednie kształtowanie krajobrazu rolniczego i wzmocnienie funkcji glebochronnych, przede
wszystkim ochronę i odtwarzanie zadrzewień przydrożnych, śródpolnych i przywodnych,
ograniczenia przejmowania gruntów rolnych na cele nie rolnicze, np. objęcie ochroną wszystkich
gleb najwartościowszych.
Konieczna jest kontrola stosowania środków nawożenia mineralnego oraz środków
chemicznych ochrony roślin na rzecz upowszechniania biologicznych metod zwalczania
szkodników.
3.1.6. Lista przedsięwzięć wynikających z dokumentów, koncepcji władz lokalnych,
postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców
Mimo podejmowanych działań ochronnych nadal na terenie gminy występują obszary i
elementy środowiska przyrodniczego wymagające objęcia ochroną lub wzmożenia ochrony np.:
• gleby niskiej klasy bonitacji przeznaczone do zalesień;
• ochrona ekosystemów leśnych poprzez odtworzenie ich pierwotnego i naturalnego
charakteru, sprzyjającego utrzymaniu ich naturalnej różnorodności biologicznej.
Do zagadnień priorytetowych należy:
• ochrona obszarów, zespołów i obiektów prawnie chronionych;
• ochrona obszarów, zespołów i obiektów nie objętych jeszcze ochroną prawną, a
prezentujących dużą wartość przyrodniczą.
34
3.1.7. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na
inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu
w perspektywie wieloletniej
2007
2008
5
6
7
8
9 10 11 12
Ocena ważności w
hierarchii zadań
2006
4
Potencjalne źródła
finansowania
2005
3
Szacunkowe
nakłady zł
2004
2
2011
Jednostka
odpowiedzialna /
Jednostki
współpracujące
2010
Opis przedsięwzięcia
2009
Rodzaj
przedsięwzięcia
1
Termin realizacji
Cel
przedsięwzięcia
Tabela 10.
13
14
15
16
Zadania własne
1.
I
Aktualizacja i tworzenie
nowych planów
zagospodarowania
przestrzennego
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Renowacja terenów
gminy/zarządcy i
zielonych, w szczególności właściciele
zabytkowych parków
nieruchomości
Podejmowanie działań w
sprawie ustanowienia
małych form ochrony
przyrody (obszary
chronionego krajobrazu,
P
pomniki przyrody,
stanowiska
dokumentacyjne, użytki
ekologiczne, zespoły
przyrodniczo-krajobrazowe)
Uwzględnianie w planach
zagospodarowania
przestrzennego wysokiego
P udziału powierzchni
biologiczne czynnych
(zieleń niska, zieleń średnia
i wysoka, oczka wodne itp.)
Wytyczenie, przydatnych
turystom i mieszkańcom dla
dojazdu do szkół i pracy,
P/I
ścieżek rowerowych i
szlaków turystyki pieszej
I
P
P
gminy/ wojewódzki
konserwator
przyrody
Włączenie
parków w system
korytarzy
ekologicznych,
ochrona
krajobrazu
kulturowego
m in.
objęcie ochroną
wszystkich
zasługujących na
to obiektów
Objęcie ochroną
wszystkich
zasługujących na
to obiektów
gminy/
Włączenie tych
obszarów w ciągi
łączników
ekologicznych
gminy/ organizacje
gospodarcze
organizatorów
turystyki
Udostępnienie i
regulacja ruchu
na obszarach
przyrodniczo
cennych
Zwiększanie zasobów
zieleni śródpolnej i
przydrożnej
gminy/ zarządcy
dróg, właściciele
gruntów
Włączenie tych
obszarów w ciągi
łączników
ekologicznych
tworzenie barier
biogeochemiczny
ch
Określenie w planach
zagospodarowania
przestrzennego potrzeb i
szczegółowych zasad
realizacji budownictwa
letniskowego
Uwzględnianie w studium
uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania
przestrzennego gminy i w
planach miejscowych
potrzeb związanych z
rozwojem turystyki
gminy/ ,
Środki
właścicieli,
fundusze
ekologiczne,
sponsorzy
Budżety gmin
Budżet gmin
funduszy
ochrony
środowiska
Budżety gmin,
powiatu,
województwa,
funduszy
ochrony
środowiska,
strukturalne
Budżet gmin
funduszy
ochrony
środowiska
Budżety gmin
Zabezpieczenie
terenów cennych
przyrodniczo
przed degradacją
gminy/ organizacje
gospodarcze
organizatorów
turystyki
Udostępnienie i
regulacja ruchu
na obszarach
przyrodniczo
cennych
Budżety gmin,
organizacji
turystycznych i
gospodarczych
35
9.
10.
11.
P
P
gminy/ organizacje
pozarządowe,
instytucje ochrony
przyrody, lokalne
środowiska
naukowe
gminy/ właściciele
lasów i
nieruchomości
Zabezpieczenie
terenów cennych
przyrodniczo
przed degradacją
gminy/ ODR,
organizacje
gospodarcze
organizatorów
turystyki
Udostępnienie i
regulacja ruchu
na obszarach
przyrodniczo
cennych
gminy/ instytucje
ochrony przyrody,
organizacje
pozarządowe
Zachowanie dla
przyszłych
pokoleń
najcenniejszych
obiektów
przyrody
Ochrona, utrzymanie i
tworzenie brakujących
korytarzy ekologicznych
gminy/ instytucje
ochrony przyrody,
organizacje
pozarządowe,
właściciele
nieruchomości
Zachowanie dla
przyszłych
pokoleń
najcenniejszych
obiektów
przyrody
Określenie w planach
zagospodarowania
przestrzennego obszarów
wrażliwych na antropopresji
gminy/ instytucje
ochrony przyrody,
organizacje
pozarządowe
Zachowanie dla
przyszłych
pokoleń obiektów
podatnych na
degradację
Ochrona wód
poprzez właściwe
podejście do
planowania
przestrzennego
Ochrona i wzrost funkcji
zadrzewień śródpolnych,
przydrożnych, na terenach
zieleni
Rozbudowa sieci ścieżek
rowerowych i szlaków
pieszych, organizacja
punktów widokowych
gminy/ RZGW,
zarząd
województwa,
zarząd powiatu,
organizacje
pozarządowe,
instytucje ochrony
przyrody
gminy/ koła
łowieckie,
organizacje
ekologiczne,
gminy/ organizacje
gospodarcze
organizatorów
turystyki
Rozwój bazy turystycznej i
rekreacyjnej, w tym budowa
parkingów, pól
namiotowych itp.
gminy/ organizacje
gospodarcze
organizatorów
turystyki
Uwzględnienie w
planowaniu przestrzennym
potrzeby zwiększenia
lesistości obszaru powiatu
Restrykcyjny nadzór nad
przestrzeganiem zakazu
wypalania łąk, ściernisk,
rowów itp.
Systematyczna realizacja
opracowań
ekofizjograficznych
Program ochrony i
ekspozycji wartości
przyrodniczych i
kulturowych gmin,
waloryzacja środowiska
przyrodniczego
Wprowadzenie do
codziennej praktyki zasad
racjonalnego pozyskiwania
drewna z jednoczesnym
wprowadzaniem nasadzeń
drzew i krzewów
Wspieranie rozwoju
agroturystyki,
P/I
Zachowanie i ochrona
charakterystycznej dla
regionu struktury obszarów
12. P/I cennych przyrodniczo
13.
14.
P
P
Wydzielenie, w planach
zagospodarowania
przestrzennego, stref
buforowych oddzielających
15. P/I
rzekę od działalności
rolniczej
16.
17.
18.
p
I
I
19.
P
20.
P
21.
P
36
Budżety gmin
Budżety gmin
Zabezpieczenie
przed degradacją
lasów
prywatnych
Rolnicy,
organizacje
gospodarcze i
pozarządowe,
budżety gmin i
powiatu
Budżety gmin,
powiatu,
województwa,
państwa,
funduszy
ochrony
środowiska,
strukturalne
Budżety gmin,
powiatu,
województwa,
państwa,
funduszy
ochrony
środowiska,
strukturalne
Budżety gmin,
powiatu,
województwa,
państwa,
funduszy
ochrony
środowiska,
strukturalne
Budżet RZGW,
gmin,
fundusze
ochrony
środowiska,
strukturalne
Włączenie tych
obszarów w ciągi
łączników
ekologicznych
Środki własne,
inne fundusze
udostępnienie i
regulacja ruchu
na obszarach
przyrodniczo
cennych
Element
kompromisowego
współistnienia
rozwoju
gospodarczego i
ochrony
środowiska
Środki własne,
inne fundusze
gminy/
Realizacja
polityki
ekologicznej
państwa
Budżety gmin
gminy/
Ochrona
obszarów
przyrodniczo
cennych
Środki własne,
inne fundusze
gminy/
Ochrona
obszarów
przyrodniczo
cennych
Środki własne,
inne fundusze
Środki własne,
inne fundusze
Wspieranie przedsięwzięć gminy/
zarząd
zieleni komunalnej
mających na celu
utrzymanie i powiększanie
terenów zieleni,
zadrzewień, zakrzewień i
22. P/I
remiz śródpolnych, między
innymi w celu ograniczenia
niekorzystnych zjawisk
erozyjnych, oraz parków w
tym wiejskich i miejskich
Zwiększanie ilości
gminy
zadrzewień na obszarze
23.
I zabudowanym
24.
P
Włączenie tych
obszarów w ciągi
łączników
ekologicznych,
ochrona
zabytków kultury
Włączenie tych
obszarów w ciągi
łączników
ekologicznych
Włączenie
społeczeństwa w
działalność na
rzecz ochrony
środowiska
Utworzenie sprawnie
funkcjonującego „centra
edukacji przyrodniczej”
promujące walory
ekologiczne gminy
gminy
Zalesienia gruntów porolnych i
zdegradowanych gatunkami
rodzimymi
Właściciele
nieruchomości/władze
powiatu i gmin,
nadleśnictwa
Włączenie tych
obszarów w ciągi
łączników
ekologicznych
Popularyzacja wśród rolników
Organizacje
zasad Kodeksu Dobrej Praktyki społeczne i
Rolniczej
zawodowe rolników/
ODR, władze powiatu
i gmin
Prowadzenie masowych
Zarząd powiatu/
edukacji proekologicznych dla władze gmin,
dzieci i młodzieży
placówki oświatowe,
organizacje
pozarządowe
Popularyzacja, inicjowanie i
Organizacje
podejmowanie działań na rzecz społeczne i
rozwoju rolnictwa
zawodowe rolników,
proekologicznego
rolnicy/ ODR, władze
powiatu i gmin
Rozpowszechnianie i
Gazety lokalne/
popularyzacja podejmowanych i władze powiatu i gmin
wdrożonych inicjatyw
proekologicznych
Włączenie
społeczeństwa w
działalność na
rzecz ochrony
środowiska
Włączenie
społeczeństwa w
działalność na
rzecz ochrony
środowiska
Włączenie
społeczeństwa w
działalność na
rzecz ochrony
środowiska
Włączenie
społeczeństwa w
działalność na
rzecz ochrony
środowiska
Ochrona
obszarów
przyrodniczo
cennych
Środki
właścicieli,
budżetu
państwa,
funduszy
ochrony
środowiska,
fundusze
strukturalne
Środki własne,
inne fundusze
w tym
strukturalne
UE, PFOŚiGW
Środki własne,
inne fundusze
w tym
PFOŚiGW
Zadania koordynowane
1
I
2
P
3
P
4
P
5
P
6
7
P
P
Preferowanie na terenach
podlegającym wszelkim formom
ochrony lokalizacji wyłącznie
przedsięwzięć o „czystych”
technologiach
Współudział w
ogólnokrajowych, regionalnych i
powiatowych masowych
przedsięwzięciach
popularyzujących zasady
ekologicznych zachowań
Zespół Parków
Krajobrazowych/
władze powiatu i
gmin
Władze
powiatu/władze gmin,
organizacje
pozarządowe,
placówki oświatowe,
lokalne gazety
Włączenie
społeczeństwa w
działalność na
rzecz ochrony
środowiska
Środki własne,
inne fundusze
w tym
strukturalne
UE, PFOŚiGW
PFOŚiGW,
inne fundusze
w tym
strukturalne
UE,
PFOŚiGW
inne fundusze
w tym
strukturalne
UE,
Środki własne,
inne fundusze
w tym
strukturalne
UE, PFOŚiGW
Środki własne
Środki własne
Środki własne,
inne fundusze
w tym
PFOŚiGW
37
3.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów
W gminie Swarzędz znajduje się około 1400 ha lasów. Zajmują one w przeważającej
większości sandr Głównej.
Generalnie należy stwierdzić, że lasy przedstawiają siedliska żyzne, borowe świeże o
przewadze drzewostanów wyrośniętych z dużym udziałem starodrzewia. W drzewostanach
przeważa sosna i dąb. Lasy są nasłonecznione, widne, o bogatej roślinności dna lasu. Siedlisk
wilgotnych jest mało, grupują się one wzdłuż cieków, dopływów Głównej. Cała wysoczyzna na
południe od Cybiny jest praktycznie bezleśna. Cennym uzupełnieniem tego elementu są
zadrzewienia przydrożne przywodne oraz fragmenty parków podworskich w dawnych majątkach
wiejskich.
3.2.1.1. Obszary, których klasyfikacja gruntów budzi wątpliwości
Nie wyróżnia się obszarów, których klasyfikacja gruntów budzi wątpliwości. Szczegółowe
dane dotyczące klasyfikacji gruntów zawiera operat urządzeniowy gospodarstwa leśnego
nadleśnictw.
3.2.1.2. Stan gospodarki w lasach prywatnych
Zestawienie powierzchni lasów według władania (w ha) jest następujące:
Powierzchnia
gruntów leśnych
ogółem
Powierzchnia
gruntów leśnych
powierzchnia
lasów
Jednostka
Tabela 11. Powierzchnia gruntów leśnych wg GUS (stan na 2002r.)
Gmina 1311,7 1283,7
Miasto
11,5
11,5
Wieś 1300,2 1272,2
Powierzchnia gruntów
leśnych publicznych
ogółem – 1271,5 ha
Skarbu
Państwa
w zarządzie
Lasów
Państwowych
Osób
fizycznych
Lasy
ochronne
Powierzchnia
gruntów
leśnych
powierzchnia
lasów
ochronnych
1260,0
11,5
1260,0
1202,0
1202,0
40,2
40,2
13,6
13,6
13,6
13,6
Powierzchnia gruntów
leśnych prywatnych
Powierzchnia
gruntów
leśnych
Powierzchnia
gruntów
leśnych
(mienie
komunalne)
51,7
11,5
40,2
11,5
11,5
-
Nadzór nad gospodarką w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa sprawują w
imieniu Starosty właściwi nadleśniczowie w oparciu o zawarte, stosowne do przedmiotu sprawy,
porozumienia.
3.2.1.3. Inne
Państwowe Gospodarstwo Leśne zajmuje się m.in. hodowlą lasu prowadząc
systematyczną selekcję i wybór doborowych drzewostanów i pojedynczych drzew, zbiór nasion i
prowadzenie plantacji hodowlanych.
Nadleśnictwa utrzymują także parkingi leśne przy głównych trasach komunikacyjnych wraz
z ich podstawowym zagospodarowaniem (np. pojemniki na odpady, zadaszenia, ławki, tablice
informacyjne).
Przewidywane kierunki zmian związane są z jednej strony ze zwiększeniem powierzchni
leśnych poprzez zalesianie, a z drugiej z przebudową drzewostanów zgodnie z występującymi
siedliskami, co szczegółowo określa plan urządzenia lasu.
Według Ustawy o lasach: Art. 21. Plan urządzenia lasu lub uproszczony plan urządzenia
lasu sporządzany jest:
1) dla lasów będących w zarządzie Lasów Państwowych - na zlecenie i koszt Lasów
Państwowych,
2) dla lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa, należących do osób
fizycznych i wspólnot gruntowych - na zlecenie starosty, wykonującego zadanie z
zakresu administracji rządowej,
3) dla pozostałych lasów - na zlecenie i koszt właścicieli.
Podstawowym celem jest ochrona ekosystemów leśnych oraz zalesianie nieużytków i
zwiększanie zalesiania gruntów, które wypadają z produkcji rolnej. Ponadto należy stopniowo
zamieniać strukturę gatunkową lasów, w taki sposób, aby zmniejszyć zagrożenie pożarowe,
dostosować siedliska funkcji rekreacyjnej i ochronnej lasów, zwiększyć atrakcyjność poznawczą
lasów, zmniejszyć zagrożenia ze strony szkodników. Konieczne jest współdziałanie z
38
właścicielami lasów, w celu udostępnienia i zagospodarowania lasów dla celów turystyki i
rekreacji.
W lasach ochronnych grupy I, pełniących funkcje glebochronne, wodochronne, klimatyczne i
turystyczne należy stosować specjalne zasady prowadzenia gospodarki leśnej polegające na
podnoszeniu wieku rębności, kształtowaniu drzewostanów zgodnie z siedliskiem i wprowadzanie
zróżnicowanej struktury gatunkowej i wiekowej. Niezbędne są dolesienia korygujące i
uzupełniające w niewielkich powierzchniach lasów prywatnych, które winny stanowić korytarze
ekologiczne pomiędzy izolowanymi kompleksami leśnymi, w celu umożliwienia migracji zwierząt.
Uszkodzenia drzewostanów dotyczą głównie gatunków iglastych. Zasady użytkowania
rębnego i przedrębnego są zbliżone do stosowanych w warunkach normalnych (jak w odniesieniu
do lasów grupy II - gospodarczych) z uwzględnieniem poboru masy z cięć sanitarnych. W
czynnościach odnowieniowych uwzględnia się zwiększenie proporcji gatunków liściastych,
szczególnie dębu, dębu czerwonego, buka, lipy i brzozy. W podszyt wprowadza się grab i olchę.
rządowych
Zapobieganie wylesieniem wyrażające się działaniami dla zachowania trwałości lasów i
zwiększenia ich areału w Polsce oraz dbałość o różnorodność biologiczną lasów mają silne
umocowanie prawne. Najważniejsze ustawy to:
• Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2000 r., Nr 56, poz. 679, ze zm.)
określająca m.in. kierunki ekologizacji gospodarki leśnej. Ustawa odwołuje się do zasad
trwałego i zrównoważonego gospodarowania lasami oraz ochrony ich różnorodności
biologicznej. Wprowadza obowiązek tworzenia programów ochrony przyrody do planów
zagospodarowania lasów. Ustawa o lasach reguluje też pośrednio lub bezpośrednio
pewne zagadnienia z zakresu różnorodności biologicznej związane z: zachowaniem i
ochroną naturalnych bagien i torfowisk, ochroną przyrody w lasach przez powoływanie i
specjalne zagospodarowanie Leśnych Kompleksów Promocyjnych (LKP), ustanawianiem
lasów ochronnych oraz zakazem działalności zagrażającej leśnej różnorodności
biologicznej.
• Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 16,
poz. 78, ze zm.). Zgodnie z ustawą ochrona gruntów leśnych polega między innymi na
ograniczaniu przeznaczania ich na cele nieleśne lub nierolnicze, zapobieganiu procesom
degradacji lub dewastacji gruntów leśnych oraz szkodom w drzewostanach i produkcji
leśnej, powstających w wyniku działalności nieleśnej, przywracaniu wartości użytkowych
gruntom, które utraciły charakter gruntów leśnych na skutek działalności nieleśnej oraz
poprawianiu ich wartości użytkowej.
• Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz.
880, tekst jednolity ze zm.). Gospodarowanie zasobami i składnikami przyrody ma
zapewniać dziko występującym zwierzętom i roślinom trwałość i optymalną liczebność,
przy zachowaniu równocześnie w możliwie największym stopniu różnorodności genetycznej. Wprowadzanie do wolnej przyrody oraz przemieszczanie zwierząt i roślin obcych
faunie i florze krajowej bez zgody Ministra Środowiska jest zabronione.
• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz.
627, ze zm.). Ustawa, regulująca właściwie wszystkie zagadnienia związane z ochroną
środowiska nakazuje między innymi zachowanie cennych ekosystemów, różnorodności
biologicznej i równowagi przyrodniczej, zapobieganie i ograniczanie negatywnych
oddziaływań mogących niekorzystnie wpływać na stan roślin i zwierząt, zabezpieczanie
lasów i zadrzewień przed zanieczyszczeniem i pożarami, oraz zalesianie, gdy
przemawiają za tym potrzeby przyrodnicze.
• Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o leśnym materiale rozmnożeniowym (Dz. U. Nr 73,
poz. 761) przenosząca do polskiego prawodawstwa postanowienia dyrektywy UE o
obrocie materiałami rozmnożeniowymi.
• Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia
(Dz. U. Nr 73, poz. 764, ze zm.) dotycząca przeznaczania gruntów wyłączonych z
produkcji rolnej do zalesiania.
Zapobieganie wylesieniem w Polsce określone zostało jako jeden z podstawowych celów
Polityki Leśnej Państwa z 1997 r. Cel ten zamierza się osiągnąć poprzez zapewnienie trwałości
lasów wraz z ich wielofunkcyjnością, w tym zwłaszcza powiększanie zasobów leśnych kraju,
polepszenie stanu zasobów leśnych i ich kompleksową ochronę oraz rezygnację z dominacji w
gospodarce leśnej modelu surowcowego oraz reorientację zarządzania lasami i wprowadzeniu
39
modelu proekologicznej i zrównoważonej gospodarki leśnej odpowiadającej kryteriom
obowiązującym obecnie w Europie.
Koncepcja zwiększania lesistości i zadrzewień, preferująca środowiskotwórczą rolę lasów
stanowi podstawę Krajowego Programu Zwiększania Lesistości, przyjętego przez Radę Ministrów
w 1995 r. Program zakłada wzrost lesistości kraju z obecnych 28 % do 30 % w 2020 r. i 33 % w
2050 r., przewidując uruchomienie mechanizmów ekonomicznych stymulujące leśne zagospodarowanie części gruntów marginalnych dla rolnictwa oraz określenie priorytetów przestrzennych
wynikających z roli lasów w kształtowaniu środowiska. Jako jedno z najważniejszych zadań
program określa zalesianie gruntów zanieczyszczonych i zdegradowanych.
Kierunki modernizacji leśnictwa w stronę jego ekologizacji i bardziej zrównoważonego
eksploatowania zasobów biologicznych lasów wytyczyła Polska polityka zrównoważonej
gospodarki leśnej, wprowadzona do realizacji w 1999 r. przez Dyrektora Generalnego Lasów
Państwowych. Zasady gospodarki leśnej mające zapewnić lepsze zabezpieczenie różnorodności
biologicznej ekosystemów leśnych wdrażane są w pierwszej kolejności w tzw. Leśnych Kompleksach Promocyjnych.
Województwa
Zwiększanie lesistości województwa i powiatu realizowane zgodnie z programem zalesiania
koordynowanym przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Poznaniu.
W dziedzinie leśnictwa, poza normalną działalnością gospodarczą określoną w planach
urządzenia lasu, głównym celem jest zwiększenie lesistości gminy poprzez sukcesywne
zalesiania gruntów najniższych klas bonitacyjnych, zwłaszcza wyłączonych z produkcji rolnej
(zalesianie gruntów porolnych).
3.2.7. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacja przedsięwzięć
Ochrona ekosystemów leśnych wiąże się w szczególności z utrzymaniem dobrej kondycji
lasów gospodarczych, wprowadzenie różnorodności w monokulturach borów sosnowych,
zorganizowaniem miejsc biwakowania dla turysty penetrującego ekosystem leśny, określeniem
tras umożliwiających penetrację turystyczną lasów – niezbędna współpraca na szczeblu gmina –
zarządca lasu oraz prowadzeniem dodatkowych zalesień.
Kierunki rozwoju produkcji leśnej określają plany urządzeniowe lasów sporządzane przez
właściwe Nadleśnictwa.
inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w
perspektywie wieloletniej
8
9 10 11 12
Ocena ważności w
hierarchii zadań
7
finansowania
6
Szacunkowe
nakłady zł
5
Cel przedsięwzięcia
2011
2010
2009
2008
4
2007
3
2006
2
Termin realizacji
2005
1
Opis
przedsięwzięcia
Jednostka
odpowiedzialna
/ Jednostki
współpracujące
2004
L.p.
Rodzaj
przedsięwzięcia
Tabela 12.
13
14
15
16
Zadania własne
1
2
40
I
P
Podniesienie wskaźnika
lesistości gminy przez
stopniowe zalesianie
(grunty będące
własnością gminy)
Gminy/
nadleśnictwa,
właściciele lasów,
zarząd powiatu
Wydawanie zezwoleń na Gminy
uzasadnione wycinki
drzew oraz stosowanie
sankcji w przypadku
nieuzasadnionej wycinki
(w odniesieniu do osób
fizycznych)
Przygotowanie
planistyczne do
zwiększania
lesistości
Powstrzymanie
postępującej
degradacji lasów
prywatnych
Środki
własne,
Środki
producentów,
budżet
Powiatu
Budżety gmin
3
4
5
6
7
8
Gminy
P
Opracowanie projektu
zalesień, struktury
nasadzeń, składu
gatunkowego, formy
zmieszania,
Realizacja
założeń polityki
leśnej państwa,
dostosowanie do
siedlisk
Budżet
państwa,
budżety
lasów
państwowych,
PFOŚiGW
gminy
Zwiększenie
lesistości
Środki własne
inne fundusze
P
Przygotowanie
szczegółowego wykazu
gruntów rolnych, które
eliminowane będą z
produkcji rolnej i
zalesiane
Wprowadzenie do
planów
zagospodarowania
przestrzennego
obszarów
przeznaczonych do
zalesienia
gminy
Przygotowanie
planistyczne do
zwiększenia
lesistości
Środki własne
inne fundusze
Gminy/gazety
Włączenie do działań
lokalne,
edukacyjnych
problematyki gospodarki nadleśnictwa
leśnej i ochrony lasu
Włączenie
społeczeństwa w
działalność na
rzecz ochrony
środowiska
Środki własne
inne fundusze
gminy
Tworzenie zadrzewień
śródpolnych, w
szczególności drzewami
gatunków miododajnych
Zwiększenie
bioróżnorodności
agrocenoz
Środki własne
inne fundusze
gminy
Zwiększenie
bioróżnorodności
Środki własne
inne fundusze
P
P
I
P
Adaptacja zadrzewień w
systemie zieleni oraz
uzupełnienie jej
powierzchni
1
2
I
I
zalesianie terenów nie
przydatnych dla rolnictwa
oraz zrekultywowanych
po wyczerpaniu złóż
kopalin pospolitych
Przebudowa monokultur
leśnych w drzewostany
wielogatunkowe
Właściciele
nieruchomości/
władze powiatu i
gmin, nadleśnictwa
Władający lasami,
nadleśnictwa/gminy
Realizacja
założeń polityki
leśnej państwa,
zwiększenie
lesistości
Realizacja
założeń polityki
leśnej państwa,
dostosowanie do
siedlisk
Środki własne
inne fundusze
Środki własne
inne fundusze
41
3.3. Ochrona gleb
Powierzchniową warstwą litosfery jest gleba, która ze względu na bardzo ważną rolę jaką
odgrywa w środowisku przyrodniczym można traktować jako osobny komponenty środowiska,
który pozostaje jednak w sprzężeniach zwrotnych z pozostałymi elementami.
Gleba stanowi kompleks związków mineralnych, organicznych i żywych organizmów, co
sprawia, iż jest ona podłożem produkcji pierwotnej, a tym samym podłożem życia na Ziemi.
Środowisko glebowe na terenie Gminy Swarzędz jest dosyć zróżnicowane, co wynika w
dużej mierze z różnorodności podłoża geologicznego, różnorodności topograficznej związanej
z nachyleniami i wysokością powierzchni terenu, pośrednio także z bogactwa szaty roślinnej, a
wreszcie zmienności czynników antropogenicznych. Przestrzenne rozmieszczenie gleb układa się
zgodnie z formami terenu oraz ich genezą. Najlepsze gleby o dużym areale powierzchni
występują w rejonach wsi Paczkowo, Łowęcin, Sarbinowo i Puszczykowo – Zaborze. Mniejsze
areały najlepszych na terenie gminy gleb występują w rejonach wsi Kruszewnia, Zalasewo,
Gortatowo oraz na północ w rejonach wsi Wierzonki i Wierzenicy. W rejonach tych występują
gleby 4 kompleksu rolniczej przydatności gleb z niewielkimi wtrąceniami 3 kompleksu rolniczej
przydatności. Głównymi glebami uprawianymi na terenie Gminy Swarzędz są gleby płowe (28%),
gleby brunatne (7%) oraz czarne ziemie (10%). Prawie 47% gleb wykazuje dobre wartości w
odniesieniu do przepuszczalności wody i jej retencjonowania. Sprawia to, że Gmina Swarzędz
posiada korzystne warunki do upraw polowych, jednak z uwagi na brak zadrzewień śródpolnych
obserwuje się postępującą erozję wietrzną obniżającą rolniczą wartość gleb.
Rozpatrując odczyn gleb to od 41 – 60% gleb Gminy Swarzędz posiada odczyn kwaśny lub
bardzo kwaśny. Potrzeby wapnowania gleb w gminie wykazuje 21 – 40% gleb. Jeżeli chodzi o
zasobność gleb w składniki pokarmowe: magnez, fosfor i potas to gleby Gminy Swarzędz
wyglądają następująco:
•
41-60% gleb o bardzo niskiej lub niskiej zawartości magnezu,
•
0-20% gleb o bardzo niskiej lub niskiej zawartości fosforu,
•
41-60% gleb o bardzo niskiej lub niskiej zawartości potasu.
3.3.1.1. Problematyka
gospodarowania
nieruchomościami
i
planowania
przestrzennego w kontekście racjonalnego wykorzystania ograniczonych
zasobów terenu
Racjonalizacja gospodarowania, rozpad niektórych struktur spółdzielczych, proces
reprywatyzacji, w tym zwrot części nieprawnie przejętych przez państwo gruntów, likwidacja
państwowych gospodarstw rolnych powodują obecnie znaczące zmiany w strukturze obszarowej
gospodarstw rolnych.
Postęp technologiczny, mechanizacja prac i wdrożenie nowoczesnych metod
gospodarowania spowodowały wzrost jednostkowych wydajności upraw. Gospodarka rolna
gminy, aby sprostać wymogom zmieniającego się systemu, a głównie współdziałanie z
gospodarką Unii Europejskiej powinna nadal się przekształcać i realizować procesy modernizacji
rolnictwa. Należy szczególny nacisk kłaść na zwiększanie przeciętnego obszaru gospodarstw
chłopskich w gminie przy jednoczesnym obniżaniu liczby gospodarstw małych od 1 – 5 ha.
Na koniec 2002 roku, zgodnie z zapisami ewidencji podatkowej prowadzonej
w poszczególnych urzędach miast i gmin oraz gmin powiatu, udział (w ha) poszczególnych
sektorów w gospodarowaniu gruntami rolniczymi przedstawiał się następująco:
Tabela 13.
Wyszczególnienie
Pracujący w sektorze rolniczym
Swarzędz
234
Powiat
2353
Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego w gminie Swarzędz wynosi 10,0 ha. Struktura
użytkowania terenu sugeruje rozwój gminy w kierunku rolno-przetwórczym i agroturystycznym.
Tabela 14. Bonitacja jakości gleb w gminie
Powiat/gmina
WIELKOPOLSKA
POZNAŃSKI
Swarzędz
42
I
0
0
0
Klasy bonitacyjne gruntów ornych wyrażone w procentach
II
IIIa
IIIb
IVa
IVb
V
VI
1
12
12
24
11
22
17
0
8
13
36
13
20
9
7
13
41
12
20
6
0
VI RZ
1
1
1
Tabela 15. Kompleksy przydatności rolniczej gruntów ornych w gminie
Grunty orne w % powierzchni
pszenny
żytni
pszenny pszenny
bardzo
bardzo
dobry wadliwy
dobry
dobry
Powiat/gmina
WIELKOPOLSKA
POZNAŃSKI
Swarzędz
1
0
0
13
9
5
1
1
0
żytni
dobry
21
29
25
19
24
35
zbożow
żytni zbożowożytni
obardzo pastewny
słaby
pastewn
słaby
mocny
y słaby
21
17
2
5
20
11
3
3
23
8
2
2
ogółem
POZNAŃSKI
Swarzędz
138348
6830
124214
6469
Pastwi
ska
Powierzchnia
[ha]
Sady
Powiat
Użytki rolne [ha]
Grunty orne
W tym
razem
odłogi i
ugory
113109
7569
1284
6080
357
84
Łąki
Tabela 16.Użytkowanie gruntów rolnych
Lasy*
[ha]
7949
264
1871
40
6456
79
Pozostałe
grunty
[ha]
7678
283
Tabela 17.Waloryzacja rolnicza przestrzeni produkcyjnej
Bonitacja
Ocena gleb w punktach IUNG
Przydatność
Wskaźnik
rolnicza
syntetyczny jakości
Powiat/Gmina
Grunty
orne
Użytki
zielone
Grunty
orne
Użytki
zielone
Grunty
orne
47.7
50.8
34.9
31.4
49.6
50.0
34.8
28.2
48.5
50.4
POZNAŃSKI
Swarzędz
Ogólny
Wskaźnik
wskaźnik
jakości
waloryzacji
i
przestrzeni
Użytki przydatności produkcyjnej
zielone
rolniczej
powiatu
poznańskiego
34.8
47.6
65.1
29.8
48.9
66.2
Według raportu Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska i Stacji Chemiczno –
Rolniczej Oddział w Poznaniu nt. Zasobność I zanieczyszczenie gleb Wielkopolski stan na rok
2000” odczyn gleb terenów rolnych powiatu na tle gleb województwa przedstawia się jak niżej
(udział w % poszczególnych typów gleb w ogólnej powierzchni użytków rolnych):
Tabela 18.
Wyszczególnienie
Województwo
Powiat Poznański
Gmina Swarzędz
b. kwaśne
16
12
14
kwaśne
30
30
33
l. kwaśne
30
31
29
obojętne
18
21
17
Zasadowe
6
6
7
W oparciu o badania, stan na rok 2000, przeprowadzone przez Okręgową Stację
Chemiczno-Rolną w Poznaniu, średnia zawartość metali ciężkich w glebach gminy Swarzędz:
Tabela 19.
Wyszczególnienie
Swarzędz
Pb
10,0
Zn
28,5
Średnia zawartość całkowita w mg/kg
Cu
Ni
Cd
5,2
4,3
0,13
S-SO4
1,89
gdy normy dopuszczalne dla gleb lekkich wynoszą: Pb < 30, Zn < 50, Cu < 15, Ni < 10,
Cd < 0,3 i S-SO4 < 1,5 – 5,0 (wszystko w mg/kg), natomiast zasobność gleb w poszczególne
przyswajalne składniki pokarmowe (% udziału poszczególnych typów gleb w ogólnej powierzchni
użytków rolnych) na omawianym obszarze przedstawia się następująco:
43
Tabela 20.
Wyszczególnienie
Swarzędz
Powiat
Województwo
Składnik
P2 O5
K2 O
Mg O
P2 O5
K2 O
Mg O
P2 O5
K2 O
Mg O
b. niska
1
5
21
1
10
16
4
22
22
niska
9
28
32
14
35
30
24
35
28
Zawartość
średnia
25
38
37
31
32
38
29
24
30
wysoka
28
17
8
25
13
12
19
10
12
b. wysoka
37
12
2
19
10
4
24
9
8
3.3.1.2. Tereny zdegradowane przez przemysł i nieodpowiednie składowanie
odpadów, w tym mogilniki
Podstawowym surowcem ilastym wydobywanym na terytorium powiatu są piaski.
Największe złoża tych surowców występują w okolicach miejscowościach Janikowo, Mechowo,
Kobylnica, Swarzędz, Gruszczyn. Eksploatacja surowców powoduje określoną antropopresję
prowadzącą w konsekwencji do degradacji terenów.
Ponadto do obszarów zdegradowanych na terenie gminy Swarzędz zaliczane są obszary
„dzikich składowisk” odpadów oraz tereny osiedleńczej zabudowy, urządzeń infrastruktury
technicznej, w tym nasypów i wykopów na potrzeby tras komunikacyjnych oraz obszary
nielegalnych wyrobisk.
Gmina Swarzędz posiada na swoim terenie rekultywowane obecnie składowisko położone
w mieście Swarzędz. Nowe składowisko odpadów komunalnych zlokalizowane jest w
miejscowości Rabowice.
W przypadkach dokonania rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych w kierunku zalesienia
lub wodnym, walory estetyczne krajobrazu kulturowego nie muszą zostać zniszczone, a
przeciwnie podniesione. Większość wyrobisk na terenie gminy ulega naturalizacji – są
wypełnione wodą, często zalesione, zakrzaczone i zadarnione.
Na terenie gminy nie występują mogilniki.
3.3.1.3. Tereny wymagające zabezpieczenia przed postępującą erozją spowodowaną
czynnikami antropogenicznymi
Proces przeobrażania i niszczenia powierzchni ziemi przebiega nieustannie. Jeżeli jest
wywoływany przez siły przyrody – wodę, śnieg, lód, siły grawitacji – nazywany jest erozją
geologiczną (naturalną). Jednak obok czynników przyrodniczych duży wpływ na kształtowanie
się typologii gleb wywarła również działalność człowieka. W wypadku wspomagania bądź
inicjowania tego procesu przez działalność ludzi (nadmierny wyrąb lasów, niszczenie szaty
roślinnej, nieprawidłowa uprawa gruntów i dobór roślin uprawnych, odwadnianie bagien, itp.)
mówi się o erozji gleb (przyspieszonej). Charakter i nasilenie procesów erozyjnych zależą
głównie od rzeźby terenu, składu mechanicznego gruntu, wielkości i rozkładu opadów
atmosferycznych oraz sposobu użytkowania terenu.
Rezultatem pracy erozyjnej wód płynących oraz procesów denudacyjnych są doliny
rzeczne – w miejscach intensywnie działającej erozji (dennej, bocznej).
Naturalne procesy działały zawsze, ale główną przyczyną zachwiania równowagi w
przyrodzie był czynnik antropogeniczny – przede wszystkim trzebież lasów, a ponadto:
• Niewłaściwa uprawa roli, zwłaszcza orka wzdłuż stoków,
• Zaorywanie użytków zielonych,
• Likwidacja zadrzewień i zakrzewień śródpolnych,
• Wadliwie prowadzone melioracje (głównie odwadniające, nawet stosunkowo
niewielkie powierzchnie podmokłych gruntów),
• Nieumiejętne stosowanie nawozów i środków ochrony roślin,
• Niewłaściwie prowadzone prace rolnicze,
• Eksploatacje powierzchniowe surowców mineralnych,
• Niewłaściwe składowanie odpadów,
• Emisje i imisje gazów I pyłów.
Na terenie Miasta i Gminy Swarzędz można wyróżnić trzy typy degradacji gleb – erozja
gleb (z wyróżnieniem erozji wietrznej i wodnej) fizyczna, chemiczna.
44
Erozja wodna charakteryzuje się spływami powierzchniowymi, co prowadzi do
permanentnego wynoszenia materiału z powierzchniowych poziomów gleb i tym samym do
stopniowego skrócenia profilu glebowego. W wyniku tego procesu można szacować, że erozji
uległo około 11% gleb uprawianych na terenie Gminy Swarzędz. Również erozja wietrzna
powoduje zubożenie profilu glebowego w substancje potrzebne do prawidłowego wzrostu roślin.
Utrata materii organicznej i usuwanie z gleb składników pokarmowych dotyczy zwłaszcza
gleb zerodowanych powierzchniowo, a także gleb, na których występują często spływy
powierzchniowe.
Fizyczna degradacja gleb powodowana jest zagęszczeniem gleb poprzez stosowanie
ciężkich maszyn rolniczych szczególnie na glebach o słabej strukturze. Gleby zagęszczone
wykazują zmniejszoną makroporowatość i drenaż wewnętrzny, co w konsekwencji prowadzi do
wzmożonych spływów powierzchniowych i dalszego erodowania gleb. Zaskorupienie gleb jest
objawem zniszczenia struktury gleb oraz ich ugniecenia przez maszyny rolnicze i zwierzęta
hodowlane. Nadmierne uwilgotnienie gleb spowodowane jest płytkim zaleganiem wód
gruntowych, a także okresowymi zalewami rzek, co sprawia, że bez właściwie prowadzonej
melioracji gleby te nie mogą być użytkowane rolniczo.
3.3.1.4. Tereny szczególnie narażone na szkodliwe działanie transportu i jego
infrastruktury
Z dostępnych informacji oraz dokumentów wynika, że problem terenów narażonych na
szczególne oddziaływanie transportu na stan gleb i gruntów jest także zauważalny szczególnie
w otoczeniu tras komunikacyjnych o znaczeniu ponadlokalnym. Jest to także udokumentowane
przekroczeniami w glebach zawartości metali ciężkich. W ostatnich latach nie występowały na
terenie gminy poważne awarie spowodowane za pośrednictwem środków transportu. Nie doszło
zatem do skażenia ziemi lub wód podziemnych i powierzchniowych spowodowanego
przewożonymi substancjami różnorakiego pochodzenia. Należy jednak w dalszym rozwoju
gminy uwzględniać rozwój tras komunikacyjnych.
Ogólnie w gminie stan techniczny dróg i ich system oceniany jest jako niezadowalający.
Może to także powodować określone zagrożenia, gdyż sprawia prawdopodobieństwo
wystąpienia poważnej awarii na skutek transportu różnych materiałów (często substancji
niebezpiecznych).
Należy także zwrócić szczególną uwagę na budowę obwodnic omijających miasto
Swarzędz oraz sąsiadujące wsie. Ciężki transport poruszający się po ulicach miasta stanowi
zagrożenie dla otaczających budynków, jak również negatywnie wpływa na stan ulic.
3.3.1.5. Tereny nie nadające się do dalszego rolniczego wykorzystania i inne
zdegradowane, przeznaczone do zalesienia
Łączna powierzchnia lasów na terytorium gminy Swarzędz wynosi 1 322 ha, co stanowi
13,0% ogólnej powierzchni terenu.
Do głównych zagrożeń ekosystemów leśnych można zaliczyć:
• imisje pyłów i gazów;
• pożary lasów;
• szkodliwe owady i grzyby pasożytnicze;
• zwierzyna płowa.
Kierunek rekultywacji pod zalesianie przyjmowany jest w przypadku części wyrobisk
poeksploatacyjnych. Większość wyrobisk na terenie gminy ulega naturalizacji – są wypełnione
wodą, często zalesione, zakrzaczone i zadarnione.
Na terenie gminy jest 328 ha gleb o VI klasie jakości, które nie nadają się do wykorzystania
rolniczego i powinny zostać wykorzystane w celach zalesiania.
3.3.1.6. Potrzeby dalszych badań gleb, monitoringu i weryfikacji ich klasyfikacji
Badania gleb na terenie Wielkopolski dla potrzeb rolnictwa są realizowane przez Stację
Chemiczno – Rolniczą w Poznaniu. Badaniami odczynu i zawartości przyswajalnego fosforu,
potasu i magnezu objęto gleby także na terenie powiatu Poznańskiego. Prowadzone są one w
rotacjach pięcioletnich. Wyniki badań stanowią ważną informację o zakwaszeniu i potrzebach
wapnowania gleb, zasobności w przyswajalne dla roślin składniki mineralne, jak również
nawożenia mineralnego niedoborowymi składnikami.
45
Poniżej podano w tabeli plan rozmieszczenia punktów pomiarowych monitoringu gleb
gminy Swarzędz na lata 2000-2004.
Tabela 21.
Gmina
Swarzędz
2000 rok
Lokalizacja punktu w roku
2001 rok
2002 rok
2003 rok
Swarzędz
Sarbinowo
2004 rok
Dla utrzymania optymalnego uwilgocenia i prawidłowego systemu odwadniania konieczna
będzie budowa i odbudowa urządzeń melioracyjnych, małych urządzeń piętrzących oraz
utrzymanie rowów i drenażu w dobrym stanie.
Ochrona gleb będzie również uwzględniać działania zapobiegające procesom erozji.
Stosowanie zabiegów przeciwdziałających erozji wodnej jest konieczne już na gruntach o
nachyleniu pow.10% tj. 6º i powinno polegać na odpowiednim zagospodarowywaniu wąwozów
oraz stoków i stosowaniu właściwych płodozmianów.
Erozja wietrzna jest typowa dla otwartych przestrzeni rolnych, dlatego niezbędne będzie
stosowanie zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych oraz podobnie jak przy zapobieganiu erozji
wodnej stałe utrzymanie gleby pod pokrywą roślinną.
Istotnym kierunkiem działań będzie wdrażanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR)
oraz intensyfikacja edukacji ekologicznej rolników, mająca na celu uświadomienie konsekwencji
nieprawidłowej gospodarki rolnej i wskazanie właściwych rozwiązań.
Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa spowoduje, że coraz silniej popierane
będzie rolnictwo ekologiczne, które pozwala na zachowanie w krajobrazie naturalnych i
półnaturalnych układów ekologicznych, co jest szczególnie istotne na obszarach o cennych
walorach przyrodniczych i w ich bezpośrednim sąsiedztwie.
Wydobywanie kopalin wiąże się z powstawaniem szkód w środowisku. Począwszy od prac
poszukiwawczych złóż gazu, w trakcie, których możliwe są erupcje solanki, gazu ziemnego.
Wydobywanie kopalin systemem odkrywkowym powoduje degradację powierzchni terenu i
praktycznie prace rekultywacyjne po zakończonej eksploatacji w niewielkim stopniu łagodzą
przeobrażenia spowodowane wydobywaniem kopalin. Duże zagrożenie dla środowiska może
powodować eksploatacja złóż gazu, wymagająca prowadzenia stałych odwodnień, zaburzających
stosunki wodne na znacznym obszarze.
Liczne zaniechane złoża, zwłaszcza te, które w przeszłości były eksploatowane do czasu
uchylenia decyzji zatwierdzających ich zasoby są z mocy prawa pod ochroną i istniejące
wyrobiska, pomimo że zamieniają się w “dzikie” składowiska odpadów nie mogą być w innym celu
wykorzystane jak tylko do eksploatacji kopalin. Wyjątek stanowią zbiorniki wodne po eksploatacji
w dolinach rzek kruszywa naturalnego, ponieważ bez specjalnych zabiegów wykorzystywane są
po kilkuletniej przerwie w eksploatacji jako wędkarskie akweny wodne.
Cel średniookresowy do 2010 roku:
Ochrona powierzchni ziemi, w tym powierzchni biologicznie czynnej i gleb przed
degradacją
Cel realizowany będzie poprzez ochronę, rekultywację i właściwe wykorzystanie istniejących
zasobów glebowych, efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złóż, ochrona zasobów złóż
niezagospodarowanych (nieeksploatowanych) oraz rekultywację terenów poeksploatacyjnych.
3.3.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających bezpośrednio lub
pośrednio z dokumentów rządowych i z Programu Województwa.
Działania wynikające z polityki ekologicznej państwa w zakresie ochrony gleb mają
obejmować racjonalne wykorzystanie gleb, zwłaszcza w ujęciu długookresowym i powinno
polegać na:
• zagospodarowaniu gleb w sposób, który odpowiada w pełni ich przyrodniczym
walorom i klasie bonitacji,
• lepszym dostosowaniu do naturalnego, biologicznego potencjału, formy ich
zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji.
Bardzo ważna także z punktu widzenia konkurencyjności naszego rolnictwa po przystąpieniu
do Unii Europejskiej jest ustawa z dnia 16 marca 2001 o rolnictwie ekologicznym
(2001.38.452). Reguluje warunki prowadzenia produkcji i przetwórstwa rolnego metodami
ekologicznymi, system kontroli i certyfikacji oraz obrót i znakowanie produktów.
46
Ponadto Program Wojewódzki zakłada, realizacje następujących działań prowadzonych w
celu ochrony gleb:
• Gleby klasy VI należy przeznaczyć pod zalesienia, pamiętając jednak o
zarezerwowaniu terenów pod inwestycje (drogowe, infrastruktury dot. obiektów
gospodarki odpadami, baza turystyczna, itp.).
• Gleby narażone na erozję należy chronić poprzez wprowadzanie zadrzewień i
zakrzewień śródpolnych oraz przydrożnych, a także właściwą strukturę upraw.
• Należy upowszechniać Kodeks Dobrych Praktyk Rolniczych.
• Ograniczenie emisji substancji do powietrza i wody.
• Zagospodarowanie terenów poprzemysłowych.
• Rekultywacją składowiska odpadów
• Rekultywację gleb zdegradowanych na obszarach rolniczego użytkowania
(zerodowanych, zakrzaczonych itp.) z częściowym włączeniem ich pod zalesienia lub
wykorzystanie produkcji rolnej z przeznaczeniem na cele energetyczne.
• Prowadzenie działań zabezpieczających obszary rolne przed procesem pustynnienia
i stepowienia
• Zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych o wysokich klasach bonitacyjnych,
która będzie wyłączona z produkcji i przeznaczona na inne cele.
• Ochrona i wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych oraz przydrożnych
spełniających rolę przeciwerozyjną.
postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców.
W Strategii Rozwoju Powiatu Poznańskiego celami założonymi w zakresie ochrony gleb
i rozwoju rolnictwa są: organizacja systemu edukacji ekologicznej i racjonalnego użytkowania
gleb.
Wiąże się to z szeroko rozumianą ochroną gleb nadających się do wykorzystania rolniczego
i leśnego przed ich przeznaczeniem na inne cele, ochrona gleb przed degradacją
i zanieczyszczeniem, powodowanymi czynnikami antropogenicznymi i naturalnymi oraz
rekultywacją gleb zdegradowanych. Szczególny nacisk należy położyć na edukację rolników w
zakresie stosowania właściwych metod agrotechnicznych upraw oraz ograniczania niewłaściwej
intensyfikacji produkcji rolnej. Działania inwestycyjne obejmują przede wszystkim różnego rodzaju
prace rekultywacyjne oraz przywracanie do obiegu gospodarczego gleb zdegradowanych.
W oparciu o przeprowadzone konsultacje, w szczególności, z administracją samorządową na
terenie gminy, instytucjami, przedstawicielami przemysłu, organizacjami społecznymi
i pozarządowymi oraz społeczeństwem sporządzono listę przedsięwzięć do realizacji zadań
w zakresie ochrony gleb:
• Zagospodarowanie kopalin – żwiru, piasku – (pozyskiwanie zasobów z ich
naturalnych siedlisk)
• Zalesianie słabych gruntów,
• Wspieranie powstawania gospodarstw ekologicznych,
• Propagowanie i wspieranie prawidłowego użytkowania gleb,
• Objęcie ochroną gruntów wartościowych dla rolnictwa,
• Rekultywacja wyrobisk po eksploatacji surowców,
• Zabezpieczenie przeciwerozyjne stoków,
• Zapewnienie wysokiego udziału powierzchni biologicznie czynnej na terenach
budowlanych,
• Wyznaczenie granicy polno-leśnej w sposób zapewniający zwartość kompleksów
leśnych,
• Zaprowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni
ścieków – standard ustawowy
• Zadania realizowane w ramach Programu Rolno-Środowiskowego dla Woj. Wlkp.,
• Podjęcie prac nad oceną wartości potencjału produkcyjnego gleb, ustalenie zasad
użytkowania gleb,
• Zaprowadzenie rejestru gleb wymagających rekultywacji,
• Opracowanie i realizacja Powiatowego programu rekultywacji i zalesiania,
• Rekultywacja nieeksploatowanych składowisk,
• Wspieranie poszukiwań kopalin użytecznych gospodarczo,
• Opracowanie programu zadrzewień śródpolnych,
47
• Opracowanie programu konserwacji i utrzymania parków wiejskich.
• Upowszechnianie wiedzy o stanie środowiska w gminie,
• Kształtowanie postaw proekologicznych,
• Edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży,
3.3.6. Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć
Kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć:
Priorytety ekologiczne w perspektywie do 2006 roku rozpatrywano z dwóch punktów
widzenia. Pierwszy punkt - to priorytetowe komponenty (lub uciążliwości) środowiska, a drugi
punkt widzenia - to priorytetowe przedsięwzięcia zmierzające do poprawy aktualnego stanu
środowiska.
Wśród najważniejszych kryteriów, branych pod uwagę przy formułowaniu priorytetów w skali
gminy, należy wymienić:
• Zadania i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z
uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010;
• Zadania i kierunki wynikające z Programu ochrony środowiska dla województwa
wielkopolskiego na lata 2002 – 2010;
• Zadania i kierunki wynikające z Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu
Poznańskiego,
• Kryteria przyjęte w Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego;
• Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Swarzędz
Swarzędz
• Wymogi wynikające z obowiązujących przepisów;
• Wynegocjowane przez Polskę okresy przejściowe dot. implementacji dyrektyw UE;
• Dysproporcję pomiędzy stanem wymaganym a aktualnym;
• Likwidację lub zmniejszenie oddziaływania tzw. gorących punktów na środowisko i
człowieka;
• Możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego;
• Obecne zaawansowanie inwestycji;
• Wielokrotna korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia.
perspektywie wieloletniej
8
9 10 11 12
Ocena ważności w
hierarchii zadań
7
finansowania
6
Szacunkowe
nakłady zł
5
Cel
przedsięwzięcia
2011
2010
2009
2008
4
2007
3
2006
2
2005
1
Termin realizacji
Jednostka
odpowiedzialna
/ Jednostki
współpracujące
2004
L.p.
Rodzaj
przedsięwzięcia
Tabela 22.
13
14
15
16
Zadania własne
1
P
gminy / ODR,
Wspomaganie rozwoju
agroturystyki jako
rolnicy, zarząd
uzupełniającego źródła dochodów powiatu
dla gospodarstw rolnych
Udostępnienie i
regulacja ruchu
na obszarach
przyrodniczo
cennych
Ograniczenie zanieczyszczeń
przemysłowych
Ograniczenie
emisji oraz
zużycia
materiałów i
opakowań
Działania
mające na celu
spełnienie
wymogów UE
2
P/I
3
Rozwijanie działań na rzecz
segregacji i recyklingu odpadów
P/I celem ograniczenia ilości
odpadów przeznaczonych do
składowania.
48
gminy / Starostwo
Powiatowe, WIOŚ
gminy/
związek
komunalny
Rolnicy,
organizacje
gospodarcze i
pozarządowe,
budżety gmin
i powiatu
Budżet
Powiatu,
gmin, WIOŚ,
Budżety gmin
4
P
5
P
6
P
7
8
9
10
P
P
Utworzenie Związku
Międzygminnego i powołanie
międzygminnego Centrum
Zagospodarowania Odpadów do
wdrożenia i eksploatacji
proponowanego systemu
gospodarowania odpadami
bazującego na opłacie naliczanej
na osobę i system zniżek w
opłatach za segregację „u źródła”
Rozważenie możliwości, poprzez
przeprowadzenie referendum,
przez gminy/związek komunalny
niektórych obowiązków
mieszkańców w zakresie
utrzymania czystości i porządku
Udział w tworzeniu rynku
surowców wtórnych wraz z
przedsiębiorcami je
przetwarzającymi
Współpraca w zakresie
składowania odpadów polegająca
na stworzeniu możliwości
uczestniczenia w budowanym
systemie wszystkim
dotychczasowym podmiotom na
rynku, a więc przewoźnikom,
eksploatującym instalacje,
recyklerom
Uwzględnianie w planowaniu
przestrzennym ochrony gruntów
wartościowych dla rolnictwa
Opracowanie planu i wdrożenie
do realizacji przeciwerozyjnych
P/I pasów zadrzewieniowych i
zalesieniowych
I
11
P
12
I
13
P
gminy/
związek
komunalny
Racjonalizacja
ekonomiczna
gospodarki
odpadami
Budżety gmin
gminy/ związek
komunalny
Przejęcie od
mieszkańców
niektórych
obowiązków i
uszczelnienie
systemu
Rozwój poprzez
stały strumień
dostaw
Budżety gmin
Gminy, CGO
Racjonalizacja
ekonomiczna
gospodarki
odpadami
Budżety gmin
gminy
Ograniczenie
możliwości
rozproszonej
zabudowy
gruntów
Zabezpieczenie
gleb przed
erozją
Budżety gmin
gminy/ związek
komunalny
gminy / właściciele
nieruchomości
zarząd powiatu,
Modernizacja
i
odbudowa gminy / WZMiUW,
systemów melioracji szczegółowej spółki wodne,
zarząd powiatu
Bieżąca ochrona gruntów rolnych, gminy/ spółki
ochrona roślin, urządzeń
wodne, właściciele
melioracyjnych, wiejskich
zbiorników wodnych
Likwidacja „dzikich” składowisk gminy/
odpadów i rekultywacja „starych”
składowisk odpadów.
Kontrola wywozu odpadów z gminy/
posesji
16
realizacja gminy / producenci
systemu rolni, zakłady
padłych przetwarzające,
zarząd
województwa,
zarząd powiatu,
Wsparcie działań na rzecz
gminy /
prawidłowego zagospodarowania prowadzący
obornika, gnojowicy i gnojówki w hodowlę i chów
P/I
fermach zwierząt gospodarskich. zwierz. gospod
zarząd powiatu,
ODR, izby rolnicze
Systematyczne
rozszerzanie gminy/ związek
zasięgu
selektywnej
zbiórki komunalny
odpadów „u źródła”.
P
17
P
14
15
Opracowanie
i
lokalnego
zagospodarowania
P/I
zwierząt.
Podejmowanie przedsięwzięć na gminy/ związek
rzecz eliminowania odpadów
komunalny
niebezpiecznych z
przeznaczonych do składowania.
Zapewnienie
odpowiednie
nawodnienia
gleb
Zapewnienie
odpowiedniego
nawodnienia
gleb i
zatrzymania
wód
opadowych
Ochrona gleby i
wód
Ochrona gleby,
wód i powietrza
Zapewnienie
bezpieczeństwa
sanitarnego
Budżety gmin
Środki
producentów,
budżet
Powiatu,
gmin
Budżety
gmin,
PFOŚiGW
Budżety
gmin,
PFOŚiGW
Budżety
gmin,
PFOŚiGW
Budżety
gmin,
PFOŚiGW
WFOŚiGW,
PFOŚiGW,
inne fundusze
Ochrona wód i
gleby
Środki
producentów,
budżet
Powiatu
Dążenie do
uzyskania
odpowiedniego
wskaźnika
odzysku
Budżet gmin,
środki
marszałka,
organizacje
odzysku,
opłaty
mieszkańców
Budżet gmin,
opłaty
mieszkańców
Bezpieczne
składowanie
49
18
Podjęcie działań na rzecz
efektywnego zagospodarowania
odpadów problemowych
P/I
(niebezpiecznych, ogumienia
pojazdów, wielkogabarytowych
itp.)
gminy/ związek
komunalny
Podjęcie rekultywacji obszarów
P/I zdegradowanych i
zanieczyszczonych
Realizacja zadań wynikających z
powiatowego programu
P
rekultywacji gruntów
Właściciele
gruntów/gminy
Bezpieczne
składowanie
Budżet gmin,
opłaty
mieszkańców
Ochrona gleby i
wody
Środki własne
, inne
fundusze
Środki własne
, inne
fundusze
1
2
Rozwój rolnictwa ekologicznego
3
P
4
Optymalne zużycie nawozów
mineralnych i środków ochrony
P/I roślin, zapewnienie wzrostu
poziomu świadomości
ekologicznej wśród rolników
50
Właściciele
nieruchomości/
władze powiatu i
gmin
ODR/gminy
rolnicy/ WODR,
gminy, zarząd
powiatu
Ochrona gleby i
wody
Włączenie
społeczeństwa
w działalność
na rzecz
ochrony
środowiska
Ochrona gleb i
wód
Środki własne
, inne
fundusze
Środki
producentów,
ODR,
3.4. Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych
Przeważająca część gminy Swarzędz charakteryzuje się niewielkim wyniesieniem nad
poziom morza. Są to tereny raczej płaskie 90-95 m n.p.m. w północnej i wschodniej części nieco
sfalowane, wyniesione ponad otaczające obszary, 103 m n.p.m. W sąsiedztwie omawianej gminy
z gminą Czerwonak występuje fragment pagórków morenowych (okolice wsi Janikowa i
Wierzenicy) wyniesionych do około 115 m n.p.m.
Największe spadki terenu wykazują zbocza dolin Cybiny i Głównej oraz stoki pagórków
morenowych. Doliny rzek tych ukierunkowane są z północnego wschodu na południowy zachód.
Wzdłuż dolin występują obszary piaszczystych sandrów, które były w wielu miejscach
przedmiotem eksploatacji kruszywa naturalnego (Swarzędz, Janikowo, Mechowo).Tereny te są
dziś częściowo zrekultywowane, obszary sadrów są w dużej mierze zalesione.
Od rynny Cybiny na południe rozciąga się duża powierzchnia wysoczyznowa porozcinana
dolinkami dopływów. Dolinki te są raczej połogie nie wyróżniające się w terenie. Bardziej
wykształcone w formie wąwozów i jarów są dolinki dopływów rzeki Głównej i tylko niektóre dolinki
rzeki Cybiny jak np. w okolicy wsi: Uzarzewo, Katarzynki.
Doliny Cybiny i Głównej wypełnione są głównie torfami niskimi a więc glebami wytworzonymi
w warunkach nadmiernego uwilgotnienia. Powstały one przez narastanie starorzeczy, jezior w
warunkach słabego przepływu wód bieżących.
Obszary te należą do niekorzystnego typu infiltracyjnego podłoża. Możliwości infiltracji
występują tu tylko okresowo w czasie długotrwałych susz, gdy stropowe partie torfu mogą być
pozbawione wody na skutek wyparowania. Do momentu nasycenia wodą całej masy torfowej
istnieje możliwość pochłaniania wód opadowych. W dolinie Cybiny spotyka się także utwory
mułowo-torfowe, które powstały w wyniku działania dwóch procesów: torfotwórczego oraz
procesu namulania osadami mineralnymi. Ich właściwości infiltracyjne są podobne jak torfów.
Wysoczyznę morenową budują różnorodne utwory. Od powierzchni terenu zalega
przeważnie piasek gliniasty. Na głębokości 50-100 cm występuje glina lekka.
Powierzchnie te charakteryzują się też niekorzystnym typem infiltracji wskutek
nieprzepuszczalnego względnie słaboprzepuszczalnego podłoża gliniastego.
Na równinie sandrowej występują piaski i żwiry wodnolodowcowe określane w
gleboznawstwie jako piaski luźne, które to stanowią pod względem infiltracji powierzchnię bardzo
chłonną. Obszary sandrowe ze względu na korzystne infiltracyjnie warunki litologiczne są
narażone na niebezpieczeństwo doprowadzenia szkodliwych zanieczyszczeń na stosunkowo
znaczne głębokości.
Utwory, z których zbudowane są pagórki morenowe charakteryzują się bardzo dużą
zmiennością litologiczną. Często występują obok siebie przemiennie piaski i żwiry oraz gliny
zwałowe. Z uwagi na duże zróżnicowanie wysokościowe, wody opadowe w znacznym stopniu są
odprowadzane z tych terenów poprzez spływy powierzchniowe. Do gruntu dostają się w związku
z tym niewielkie ilości wód opadowych.
Złoża kopalin
Występowanie złóż kopalin na terenie gminy determinuje budowa geologiczna.
W rejonie Swarzędza budowę geologiczną charakteryzują osady kredy, trzeciorzędu i
czwartorzędu.
Podłoże mezozoiczne – kredę górną budują margle i rzadziej wapienie na rzędnych minus 60
do minus 90 m n.p.m. odpowiadających głębokości 180-200 m p.p.t.
Na osadach mezozoiku zalegają utwory trzeciorzędu jako osady oligocenu i miocenu
występujące na całym obszarze rejonu Swarzędza. Stwierdzić trzeba wprost miąższości
trzeciorzędu w kierunku zachodnim (Poznań) do 150 m i jej spadek na wschód (Paczkowo) do 7080 m. Oligocen jest reprezentowany przez zielone piaski glaukonitowe w spągu, wyżej mułki ilaste
i piaszczyste z węglem brunatnym oraz piaski z iłami, mułkami i węglem brunatnym w partii
stropowej. Miocen to osady piaszczyste, mułkowo-ilaste i węgle brunatne tworzące 5 serii
sedymentacyjnych. Średnia miąższość osadów mioceńskich oscyluje w granicach 80-120 m.
Sedymentacje trzeciorzędu kończy kompleks iłów poznańskich górnego miocenu o zmiennej
miąższości rzędu 10-20 m (Gruszczyn-Gortatowo) do 40-85 m (Bogucin-Janikowo-Wierzenica).
Utwory czwartorzędu związane są z działalnością akumulacyjną lądolodów oraz erozyjną i
akumulacyjną wód lodowcowych w okresach glacjalnych i rzecznych. Miąższość czwartorzędu
jest bardzo zróżnicowana w granicach 10-30 m (Bogucin-Janikowo) do 80-90 m (GruszczynPaczkowo-Uzarzewo-Święcinek). Przekroje geologiczne w czwartorzędzie wyróżniają:
• zlodowacenie południowopolskie – z poziomem najstarszych glin morenowych,
51
•
interglacjał mazowiecki – z osadami dolin rzecznych, z których największa jest
wielkopolska dolina kopalna wraz z systemem drobnych dolin dopływowych o
szerokości 8,0 km od strony wschodniej zmniejszającej się do 5,0 km w kierunku
Swarzędza, wypełniona piaskami od drobnych do grubych, żwirami i lokalnie mułkami o
miąższości osadów 10-45 m,
• zlodowacenie środkowopolskie – z poziomem glin morenowych zmiennej miąższości
(20-70 m) przykrywających dolinę kopalną,
• zlodowacenie bałtyckie – z poziomem glin piaszczystych najmłodszego zlodowacenia o
miąższości 7-20 m, a także osady wodnolodowcowe sandrów o miąższości 5-10m,
• osady rzeczne dolin Cybiny i Głównej wypełnionych piaskami i madami o miąższości
10-20 m i lokalni torfami (Cybina).
Na podstawie inwentaryzacji surowców mineralnych opracowanej dla miasta i gminy
Swarzędz przez KRUSZGEO zlokalizowano 7 odkrywek kopalni, w tym 3 odkrywki nieczynne.
Wyrobiska czynne:
a) Karłowice - użytkownik – Kombinat Ogrodniczy Owińska - czynne okresowo,
b) Kobylnica - prywatne, czynne okresowo,
c) Swarzędz - PPRD Swarzędz, większa część wyeksploatowana,
d) Zalasewo - prywatne, eksploatacja sporadyczna, większa część wyrobiska
wyeksploatowana.
Wyrobiska nieczynne:
a) Kobylnica - prywatne,
b) Bogucin - RSP Janikowo,
c) Swarzędz - Spółdzielnia Lokatorsko-Mieszkaniowa.
Gmina Swarzędz jest słabo rozpoznana pod względem występowania i jakości kopalni.
Dominującą kopaliną są piaski, a pospółkę należy uważać za kopalinę współtowarzyszącą. W
niewielkich ilościach występują surowce ilaste.
Kombinat
Geologiczny
“Zachód”
prowadził
na
terenie
gminy
prace
geologiczno-inżynierskie. W wyniku wierceń określono rodzaj kopalni oraz oszacowano ich
zasoby:
• Mechowo - piasek ze żwirem,
• Janikowo - piaski,
• Kobylnica I
- piaski,
• Swarzędz - piaski,
• Gruszczyn I
- piaski,
• Kobylnica II
- piaski,
• Gruszczyn II
- piaski,
• rejon Swarzędz
- torf,
• rejon Garb - torf.
Złoża te wymagają udokumentowania i trudno dziś mówić o dużych perspektywach
występowania pospolitych surowców mineralnych.
Wody podziemne
Wody podziemne występują w kilku piętrach formacji geologicznych.
T r z e c i o r z ę d o w e piętro stanowią utwory oligocenu i miocenu, które zawierają
wody o brunatnym zabarwieniu spowodowane kontaktowaniem się ich z formacją węgla
brunatnego. Na podstawie opracowania UAM “Zaplecze wodne Poznania” na terenie gminy
Swarzędz występuje jednostka hydrogeologiczna określona jako wyniesienie południowowschodnie z obszarem alimentacyjnym tych wód. Wody podziemne trzeciorzędowe mają
charakter wód naporowych.
Poziom ten cechuje słaba odnawialność, stąd może jedynie stanowić podstawę
zaopatrzenia w wodę dla indywidualnych ujęć przemysłowych i awaryjnych.
Wody c z w a r t o r z ę d o w e występują w piaskach i żwirach serii międzymorenowej
oraz w warstwie wodonośnej ma glinie morenowej.
Wody p r z y p o w i e r z c h n i o w e wykazują ścisły kontakt z litologią, siecią wód
powierzchniowych oraz opadami atmosferycznymi.
Na obszarze rozpatrywanym występują duże podstawowe strefy zalegania I poziomu wód.
Są to strefy: wysoczyznowa i dolinna. W obrębie strefy wysoczyznowej można wyróżnić
podstrefę sandrową, glin zwałowych, w których stosunki wodne kształtują się odmiennie.
Obszary sandrów nie posiadają od powierzchni żadnej warstwy izolacyjnej, stąd wody gruntowe
52
zasilane są bezpośrednio wodami opadowymi. Wody I poziomu zalegające z reguły na
głębokości 1-3 m są narażone na szybkie zanieczyszczenie warstwy wodonośnej.
Odnawialność zasobów wodnych w sandrach może odbywać się w okresie
4-24 lat, co jest dodatkowym elementem w problematyce ochrony wód sandrowych przed
zanieczyszczeniem.
Najwyższe stany tych wód związane są głównie z roztopami w miesiącach
II-IV lub z opadami lecz bardzo wysokimi. Natomiast w miesiącach letnich tylko w nieznacznym
stopniu reagują sandry na opady typu normalnego. Kulminacje stanów występują w miesiącach
V-VI, następnie do października stale woda opada. Wezbrania są w styczniu i charakteryzują się
powolnym podnoszeniem zwierciadła wody.
Strefa glin zwałowych obejmuje znaczną część gminy a więc wysoczyznę zbudowaną z
glin o zróżnicowanej miąższości. Stosunki wodne dotyczące I poziomu wód są tu bardzo
skomplikowane, stąd ustalenie przeciętnej głębokości zlegania zwierciadła wody jest trudne.
Zależy to bowiem od ciągłości poziomu wodonośnego oraz form przemieszczania wody, od
stopnia spiaszczenia stropowej partii gliny itd.
Powszechnym jednak zjawiskiem jest okresowy zanik wód I poziomu. Znaczny wpływ na
zasilanie wód gruntowych ma duża sieć drobnych strumieni, rowów melioracyjnych, które
powodują, że powierzchniowe odprowadzanie wód opadowych jest duże, zmniejszając tym
samym ilość wody zasilającej pierwszy poziom. Wody podziemne I poziomu na wysoczyznie
morenowej charakteryzują się dużą wrażliwością na opady w miesiącach letnich i jesiennych
oraz zasilanie z topniejącego śniegu w miesiącach zimowo-wiosennych. Maksima absolutne
związane są głównie z roztopami wiosennymi i występują w miesiącach II-III.
Strefa dolinna występowania I poziomu wody gruntowej charakteryzuje doliny rzeczne i
jeziorne. Przebieg stanów wód w tych formach uzależniony jest głównie od stanów wody w rzece
od wysokości opadów oraz od zasilania wodami wysoczyznowymi, szczególnie przy zboczach
wysoczyzny.
Strefa dolinna należy do form uprzywilejowanych pod względem ilości wody.
Dolina Cybiny wypełniona jest torfami niskimi (Tn) oraz glebami mułowo-torfowymi (Emt).
Gleby te charakteryzują się dużą porowatością, z reguły nasączone są wodą, co uniemożliwia
infiltrację.
Dolina Głównej zbudowana jest podobnie, są to torfy niskie. Woda I poziomu w tej strefie
utrzymuje się płytko 0-1 m poniżej powierzchni terenu.
Jeśli chodzi o wody gruntowe głębszej formacji czwartorzędowej to na terenie gminy
można wyróżnić strefę zasobną zaliczaną do GZWP – zbiornik nr 144 wielkopolska dolina
kopalna (WDK). Ma ona przebieg równoleżnikowy.
Drenaż wód odbywa się dolinami rzek: Cybiny i Kopli. Na terenie gminy występuje również
struktura wodonośna związana z utworami dolinnymi wody zbiornika wód podziemnych WDK
związana jest z piaskami i żwirami o przeciętnej miąższości 15-20 m
Zalegającymi z reguły na iłach pliocenskich na głębokości 50 – 80 m p.p.t. przykryte są one
kompleksem glin zwałowych o miąższości 50-70 m. Wydajność jednostkowa studni ujmujących
wody z poziomu zbiornika 144 osiąga miejscami poziom ok. 50 m3/h. Wody podziemne tej
warstwy odpływają na zachód
Przykładową budowę geologiczną i warunki hydrogeologiczne na terenie gminy
przedstawia poniższy przekrój hydrogeologiczny oraz zamieszczone przekroje w załączniku do
programu.
53
Rysunek 1. Przekrój hydrogeologiczny ujęcia wody w Gruszczynie
Ogólna ilość ujęć
Zatwierdz.
Zasoby
3
eksploat. [m /h]
Tabela 23. Zbiorcze zestawienie ujęć i zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych (stan na
1999r.)
Ilość ujęć
ogółem
41
1836,6
27
Ujęcia wód podziemnych z utworów trzeciorzędowych
Poziom mioceński
Warstwa I
Warstwa II
Warstwa III
Zatwierdz.
Ujęcia wód podziemnych z
utworów czwartorzędowych
Zatwierdz.
zasoby
3
eksploat. [m /h]
1483,5
Ilość ujęć
ogółem
42
zasoby
eksploat.
3
[m /h]
Ilość ujęć
-
8
6
380,1
Na podstawie rozkładu lokalizacji ujęć na terenie gminy zauważa się, że zaopatruje się ona w
wodę głównie z ujęć z utworów czwartorzędowych. Studnie ujmujące wody z utworów
trzeciorzędowych zlokalizowane są przede wszystkim w północno-zachodniej części gminy oraz
pojedynczymi studniami w północno-wschodniej części. Na terenie gminy (część północnozachodnia) występuje użytkowy zbiornik wodonośny wód podziemnych. Jest to fragment
Wielkopolskiej Doliny Kopalnej (GZWP nr 144). Wody te ujmowane są m. in. w ujęciach
Gruszczyn i Swarzędz. Należą one do poznańskiego systemu wodociągowego. Zbiorniki tych wód
54
podziemnych zostały stosunkowo dobrze rozpoznane (zasoby GZWP nr 144 wynoszą 480 tys.
m3/d), brak natomiast pełnego rozeznania w zakresie wprowadzenia racjonalnych zasad ich
wykorzystania.
Największymi czynnymi ujęciami w gminie Swarzędz są ujęcia w Swarzędzu (komunalne) i w
Gruszczynie i Garbach.
Zasoby wód podziemnych ulegają również stałej degradacji jakościowej w wyniku
zanieczyszczeń antropogenicznych. Z powodu gospodarczego znaczenia oraz powszechnego
zagrożenia wody te zostały objęte programem monitorowania, którego celem jest wspomaganie
działań zmierzających do likwidacji źródeł skażenia. Jakość wód gruntowych ulega ciągłemu
pogorszeniu i zależna jest ona od sposobu zagospodarowania terenu. Są to przeważnie wody III
klasy a nawet pozaklasowe. Lokalnie zawierają one zwiększone zawartości związków azotu
(azotanów i azotynów), siarczanów, a nawet substancji ropopochodnych i detergentów.
Wielkopolska Dolina Kopalna badana jest w sieci krajowej i regionalnej określając poziom
zanieczyszczenia w trójstopniowej klasyfikacji. Na terenie gminy Swarzędz znajdują się dwa
punkty monitoringu w Paczkowie i w Gruszczynie. Są to jednak lokalizacje poboru wód płytszych
tj. z 2-5 m pod powierzchnią ziemi. Ocena jakości tych wód wypada słabo - III klasa. Są to wody
średniotwarde i twarde o mineralizacji w granicach 400-600 mg/l. Wody te charakteryzują się
wysoką zawartością żelaza (przeważnie ok. 3 mg/l) powyżej norm przyjętych dla wód do picia.
Zawartość manganu waha się w granicach 0,05-0,45 mg/l, a związków azotu w formie azotanów i
azotynów występuje w niewielkich lub śladowych ilościach. Można stwierdzić, że wody te nie
zostały zmienione w wyniku antropopresji i są zaliczane do II klasy jakości wód wg klasyfikacji
PIOŚ. Generalnie zanieczyszczeń tych wód nie stwierdza się. Jednak w regionie Swarzędza
stwierdzono postępującą mineralizację wód, zwiększoną zawartość w wodzie chlorków i
siarczanów. Wzrost tych wskaźników wiązać można z przesączaniem się zanieczyszczonych wód
poziomu gruntowego w tym obszarze (z obszarów zurbanizowanych i wysypisk odpadów).
Wody te nadają się do picia po uzdatnieniu polegającym na redukcji związków żelaza i
manganu do wielkości dopuszczalnych normą dla wód do picia.
Wody z poziomu niżej zalegającego tzn. trzeciorzędowego są wodami słodkimi o
mineralizacji 0,5-0,7 g/l. Zalegają one, podobnie jak wody z utworów czwartorzędowych,
zwiększone ilości żelaza i manganu.
3.4.1.1. Odzwierciedlenie problemu w planach zagospodarowania przestrzennego
Zagadnienie właściwego gospodarowania zasobami naturalnymi w tym wodami
powierzchniowymi, podziemnymi oraz kopalinami zapisane jest jako priorytetowe zadanie w
zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju kraju i regionów. Szczególną rangę ma
ochrona przed zanieczyszczeniem i poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych.
Cele te zawarte są w obowiązujących dokumentach:
• Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003- 2006 z uwzględnieniem perspektywy na
lata 2007 – 2010,
• Program ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego,
• Strategia rozwoju dla województwa wielkopolskiego.
Omawiana problematyka znajduje również odzwierciedlenie w planistycznych
opracowaniach gminnych jakkolwiek w zakresie zróżnicowanym to jednak wymagającym
ujednolicenia i uściślenia. Propozycję dotyczącą tej tematyki zawiera podrozdział 3.4.3.
niniejszego programu.
3.4.1.2. Stopień wykorzystania wód podziemnych dla celów przemysłowych
Problem pogarszania się jakości wód podziemnych jest istotnym zagrożeniem dla zdrowia
mieszkańców i rozwoju miast oraz gmin. Składa się na to szereg czynników – obiektywnych i
subiektywnych. Czynnikiem obiektywnym są naturalne warunki hydrogeologiczne zwłaszcza w
odniesieniu do czwartorzędowych poziomów wodonośnych na ogół słabo chronionych w sposób
naturalny przed dopływem zanieczyszczeń z powierzchni ziemi. Szereg czynników związanych z
działalnością gospodarczą spowodował zdecydowany wzrost skali zanieczyszczeń trafiających
do gruntu, wód powierzchniowych, a w konsekwencji również do wód podziemnych.
Paradoksalnie jeden z czynników postępu – wodociągowanie miejscowości stał się dodatkowym
czynnikiem potęgującym zagrożenie dla jakości wód podziemnych w sytuacji nienadążania
budowy oczyszczalni ścieków za wodociągowaniem.
Sukcesywnie należy dążyć do likwidacji tzw. zbiorników szczelnych, czyli szamb,
niezabezpieczonych miejsc gromadzenia gnojowicy, kiszonek itp., modernizacji niewłaściwie
zabezpieczonych stacji paliw oraz innych obiektów szkodliwie oddziaływujących na środowisko
gruntowo - wodne.
55
3.4.1.3. Możliwości wykorzystania wód termalnych
Polska leży poza strefami współczesnej aktywności tektonicznej i wulkanicznej, stąd też
pozyskiwanie złóż pary z dużych głębokości do produkcji energii elektrycznej jest na dzisiejszym
etapie technologicznym nieopłacalne ekonomicznie. Występują natomiast w naszym kraju
naturalne baseny sedymentacyjno-strukturalne, wypełnione gorącymi wodami podziemnymi o
zróżnicowanych temperaturach, których bezwzględna wartość zdeterminowana jest
powierzchniowymi zmianami intensywności strumienia cieplnego ziemi. Temperatury tych wód
wynoszą od kilkudziesięciu do ponad 90° C, a w skrajnych przypadkach osiągają sto
kilkadziesiąt stopni – poniższy rysunek.
Wody geotermalne wypełniają wielopiętrowe i różnowiekowe piaszczyste i węglanowe
zbiorniki skalne na Niżu Polskim, a zakumulowana w nich energia jest energią odnawialną i
ekologiczną.
Natomiast zasoby wód i energii geotermalnej o znaczeniu przemysłowym na Niżu Polskim
związane są z pokrywą mezozoiczną. Obszary perspektywiczne do poszukiwań i eksploatacji
wyznaczone są zasięgami występowania zasobów dyspozycyjnych wód i energii geotermalnej,
poszczególnych pięter mezozoiku. Rozpatrując możliwości wykorzystania wód i energii
geotermalnej za najbardziej perspektywiczne uważa się piaskowce dolnej jury – rysunek poniżej.
56
Biorąc powyższe pod uwagę warto podkreślić, że z zasobów energii odnawialnej w Polsce,
jedną z pierwszoplanowych ról w lokalnym i regionalnym bilansie nośników energii, może
odegrać w najbliższej przyszłości energia pozyskiwana z wód geotermalnych. Wykorzystanie
czystych ekologicznie zasobów energii geotermalnej jest realne i ekonomicznie uzasadnione dla
wielu obszarów na Niżu Polskim.
Przypuszczalnie na terenie gminy trudne będzie uzyskanie wód o najwyższych
temperaturach w Polsce (ok. 80 °C), lecz najprawdopodobniej gradient geotermiczny będzie
spełniał warunki do wykorzystania wód do celów balneologicznych np. Gruszczyn w rozwiązaniu
indywidualnym pompa ciepła.
3.4.1.4. Problem nieużytkowanych studni i ujęć wody
Nieużytkowane studnie i ujęcia wody powinny być poddane przeglądowi mającemu na celu:
• ocenę sprawności studni lub ujęcia,
• dokumentowanie analizy potrzeby istnienia studni lub ujęcia w kontekście
dokonanych zmian w zagospodarowaniu przestrzennym danego obszaru oraz zmian
skali wykorzystania wód podziemnych,
• dokonanie analizy jakości ujmowanej wody.
W wyniku opisanych wyżej działań powinna być podjęta świadoma decyzja o
pozostawieniu studni czy ujęcia do dalszej eksploatacji lub zadecydowanie o likwidacji
nieczynnych i niesprawnych studni.
Przy podejmowaniu decyzji należy uwzględniać fakt, iż nieczynne i niesprawne studnie
stanowią zagrożenie dla jakości wód podziemnych. Likwidacja studni i ujęć powinna być
dokonywana z zachowaniem procedur wynikających z ustawy – Prawo geologiczne i górnicze.
3.4.1.5. Wpływ eksploatacji zasobów wód podziemnych oraz kopalin na stosunki
wodne
Eksploatacja zasobów wód podziemnych powinna odbywać się racjonalnie poprzez
dostosowywanie przyznawanych w pozwoleniach wodnoprawnych poborów wód do
rzeczywistych potrzeb użytkowników ujęć w ramach ustalonych, w dokumentacjach
57
hydrogeologicznych, zasobów eksploatacyjnych poszczególnych ujęć lub zasobów
dyspozycyjnych ustalonych dla zbiorników wód podziemnych.
Nieprzestrzeganie bilansowania w wyżej opisanym zakresie może doprowadzić do
nadmiernego rozwoju leja depresyjnego i w konsekwencji do niebezpiecznego obniżenia
poziomu wód podziemnych oraz zaburzenia warunków hydrogeologicznych na rozległych
obszarach.
W tej sytuacji potrzebna jest aktywizacja działań zmierzających do ustanawiania stref
ochronnych ujęć wód podziemnych – nie tylko terenów ochrony bezpośredniej, lecz również w
razie potrzeby, określonej w dokumentacji hydrogeologicznej, terenów ochrony pośredniej.
Dotyczy to ujęć, z których woda pobierana jest do zaopatrywania ludności. Analiza warunków
hydrogeologicznych na terenie powiatu dostarcza danych świadczących o generalnie słabej
ochronie naturalnej ujmowanych warstw wodonośnych przed dopływem zanieczyszczeń. Z tego
względu można przewidywać, z dużą dozą prawdopodobieństwa, że wiele ujęć wymaga
ustanowienia terenów ochrony pośredniej. Ocena potrzeby ustanowienia strefy ochronnej ujęcia
powinna być przedstawiona w dokumentacji hydrogeologicznej ustalającej zasoby
eksploatacyjne dokumentowanego ujęcia. Z wnioskiem o ustanowienie strefy ochronnej
powinien wystąpić użytkownik ujęcia, zgodnie z regulacjami zawartymi w ustawie – Prawo
wodne.
Konieczne też jest podniesienie efektywności ochrony wód podziemnych, a w
szczególności zbiorników wód podziemnych przed ich degradacją zarówno jakościową jak też
nadmierną eksploatacją przekraczającą zasoby eksploatacyjne poszczególnych ujęć i zasoby
dyspozycyjne zbiorników wód podziemnych. Celowi ochrony jakościowej wód podziemnych,
poza innymi działaniami wynikającymi ze stosowania przepisów w zakresie ochrony środowiska,
służy również wyżej wymienione ustanawianie stref ochronnych ujęć i zbiorników wód
podziemnych.
Ważnym dla realizacji ww. celów jest wykonanie inwentaryzacji ujęć wód podziemnych
zawierającej określenie ilości zasobów eksploatacyjnych ujęć, wielkości poborów wód wg
wydanych pozwoleń wodnoprawnych, aktualną ilość poborów wód z poszczególnych ujęć oraz
dane dotyczące, określonych w dokumentacjach hydrogeologicznych i ustanowionych w
pozwoleniach wodnoprawnych, stref ochronnych. Inwentaryzacja taka powinna być
wykorzystana przy opracowaniu bilansu wodno – gospodarczego województwa.
Eksploatacja
kopalin może
negatywnie
oddziaływać
na
stosunki
wodne.
Niebezpieczeństwo takie może wystąpić w przypadku głębokich, odkrywkowych lub głębinowych
wyrobisk kopalnianych, wokół których niezbędne jest znaczne obniżenie poziomów wód
podziemnych. Na terenie Gminy Swarzędz nie przewiduje się takiej eksploatacji.
Natomiast eksploatacja kopalin pospolitych nie powoduje, przy zachowaniu
obowiązujących przepisów w zakresie ochrony środowiska i bezpiecznego prowadzenia prac
eksploatacyjnych, zagrożenia dla reżimu wód podziemnych pod rygorem stosowania wyżej
wymienionych przepisów. Przed wydaniem koncesji na wydobywanie kopalin, w określonym
przepisami trybie, opracowywany jest raport oddziaływania planowanej eksploatacji na
poszczególne elementy środowiska w tym na wody podziemne wraz z określeniem sposobów
uniknięcia ewentualnych zagrożeń.
3.4.1.6. Problematyka rekultywacji terenów poeksploatacyjnych
Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych jest obowiązkiem przedsiębiorcy wydobywającego
kopalinę i przeprowadzona jest zgodnie z wyznaczonym jej kierunkiem pod nadzorem
Okręgowego Urzędu Górniczego. Godnym podkreślenia jest, że właściwie przeprowadzona
rekultywacja przy niewypełnianiu wtórnym wyrobiska eksploatacyjnego, prowadzi do powstania
stawów, terenów nowozalesionych lub gruntów rolnych o wyższej, niż sprzed eksploatacji, klasie
bonitacyjnej. Rekultywacja tak wykonana nie stanowi zagrożenia dla środowiska, lecz wręcz
odwrotnie powoduje podniesienie jego walorów zarówno przyrodniczych jak i krajobrazowych czy
gospodarczych.
W tym zakresie w pełni znajduje zastosowanie zasada zrównoważonego rozwoju.
58
3.4.2. Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu
8
9 10 11 12
Ocena ważności w
hierarchii zadań
7
finansowania
6
Szacunkowe
nakłady zł
5
Cel
przedsięwzięcia
2011
2010
2009
4
2008
3
2007
Jednostka
odpowiedzialna
/ Jednostki
współpracujące
2006
2
2005
1
Termin realizacji
2004
L.p.
Rodzaj
przedsięwzięcia
Tabela 24
13
14
15
16
Zadania własne
1
2
P
P
gminy/ właściciele
Aktywizacja działań
ujęć
zmierzających do
ustanawiania stref ochronnych
ujęć wód podziemnych
Ujmowanie ustanowionych
stref ochronnych ujęć wód
podziemnych w miejscowych
planach zagospodarowania
przestrzennego.
gminy/ organy
uzgadniające plany
Budowa oczyszczalni ścieków, gminy/ związek
kanalizacji sanitarnych i
komunalny
deszczowych,
3
P
5
P
7
P
I
8
I
9
P/I
10
Środki
właścicieli,
budżet
powiatu,
budżety gmin
• Ochrona jakości
wód podziemnych,
• racjonalizacja
zapisów
miejscowych
planów
zagospodarowania
przestrzennego
Ochrona jakości
wód podziemnych
Budżety gmin
I
4
6
Tworzenie
właściwych
warunków dla
ochrony jakości
wód podziemnych
P
Racjonalizacja wykorzystanie
kopalin w planach
zagospodarowania
przestrzennego
gminy/ organy
uzgadniające plany
Kontrola szczelności i
likwidowanie szamb.
Założenie ich rejestru.
gminy/
Propagowanie dobrej praktyki
rolniczej polegającej na
stosowaniu właściwych dawek
nawozów sztucznych i
naturalnych
Modernizacja sieci
wodociągowych celem
racjonalizacji wykorzystania
zasobów wód podziemnych i
eliminacji starych,
przestarzałych i
nieodpowiadających normom
sanitarnym instalacji
wodociągowych.
Wspólna, dla potrzeb kilku
gmin, budowa obiektów
gospodarki odpadami
uwzględniająca aktualne
wymogi w tym zakresie.
gminy/ WODR
Racjonalna gospodarka
studniami głębinowymi,
likwidacja nieczynnych ujęć
wody
Utrzymywanie należytego
stanu sanitarnego, porządku i
czystości w strefie wód
podziemnych wodociągów
komunalnych
Zabezpieczenie
przed obniżeniem
zwierciadła wód,
ochrona jakości
wód, ochrona gleb
Likwidacja źródeł
zanieczyszczeń,
ochrona jakości
wód podziemnych
zanieczyszczeń,
ochrona jakości
wód podziemnych
Budżety gmin,
środki firm
komunalnych,
fundusze
ochrony
środowiska,
fundusze
strukturalne
Budżety gmin
Budżety gmin
GFOŚiGW,
budżet
województwa
gminy/
przedsiębiorstwa
komunalne
Ochrona jakości
wód podziemnych
Budżety gmin,
przedsiębiorstw
komunalnych,
prywatnych
inwestorów,
strukturalne
gminy/ związki
gmin,
przedsiębiorstwa
komunalne
ochrona jakości
wód podziemnych,
racjonalizacja
ekonomiczna
gospod odpadami
Gminy, właściciele
ujęć/ WIOŚ,
wojewoda
Ochrona jakości
wód podziemnych
Budżety gmin i
związków
komunalnych,
fundusze
ochrony
środowiska,
fundusze
strukturalne
Środki
właścicieli ujęć
gminy/
przedsiębiorstwa
komunalne
Ochrona jakości
wód podziemnych
Środki
przedsiębiorstw
komunalnych
59
11
P
12
I
Eksploatacja ujęć wód
podziemnych zgodnie z ich
naturalnymi zasobami
Likwidacja zbiorników na
ścieki bytowe powstałych w
nie eksploatowanych
studniach kopanych
gminy/
przedsiębiorstwa
komunalne
Gminy, właściciele
studni
Ochrona zasobów
wód podziemnych
zanieczyszczeń,
ochrona jakości
wód podziemnych
Środki
przedsiębiorstw
komunalnych
Środki własne,
inne fundusze
1
P
2
P
60
RZGW, Starosta/
Racjonalizacja
gminy, właściciele
gospodarowania wodą
ujęć
podziemną poprzez
dostosowanie przyznawanych
w pozwoleniach
wodnoprawnych poborów wód
do rzeczywistych potrzeb
użytkowników w ramach
ustalonych w dokumentacjach
hydrogeologicznych, dla
poszczególnych ujęć ,
zasobów eksploatacyjnych lub
dyspozycyjnych
Stworzenie
zintegrowanego
systemu
zarządzania
wodami
podziemnymi
Środki własne,
inne fundusze
Podniesienie efektywności
RZGW/ WIOŚ,
ochrony wód podziemnych, a ODR, Gminy
w szczególności Głównych
Zbiorników Wód Podziemnych
Ochrona jakości
wód podziemnych
Środki własne,
inne fundusze
w perspektywie wieloletniej, w sferze
zrównoważonego wykorzystania surowców,
materiałów, wody i energii
61
62
4.
w perspektywie wieloletniej, w sferze zrównoważonego wykorzystania surowców,
materiałów, wody i energii
4.1.
Zmniejszenie
wodochłonności,
materiałochłonności
(w
tym
odpadowości)
i energochłonności gospodarki
4.1.1.1. Analiza zużycia wody przez gospodarstwa domowe
Gmina Swarzędz jest zasadniczo w 100% zwodociągowaną, gdyż woda pitna
z wodociągów jest doprowadzona do wszystkich wsi. Jedynie wyjątkowo niektóre zabudowania
położone na terenach oddalonych od zwartej zabudowy zaopatrują się w wodę pitną z własnych
indywidualnych ujęć wody.
Zwodociągowanie gminy nastąpiło poprzez budowę 2 dużych wodociągów grupowych:
„Gruszczyn” i „Gortatowo”, oraz wiejskich indywidualnych ujęć, stacji wodociągowych i sieci.
Największy wodociąg z ujęciem we wsi Gortatowo posiada zatwierdzone zasoby wody
w wysokości Qe = 51,0 m3/h i Qe = 51,0 m3/h (studnia awaryjna). Z wodociągu tego są
zaopatrywane następujące wsie w gminie: Gortatowo, Gortatowo Huby, Łowęcin, Paczkowo,
Puszczykowo-Zaborze, Sarbinowo, Sokolniki Gwiazdowskie.
Z wodociągu w Gruszczynie natomiast zaopatrywany jest Swarzędz, Gruszczyn, Kobylnica,
Katarzynki. Wodociąg ten zasila w wodę wodociąg Aglomeracji poznańskiej.
Istnieją również wodociągi grupowe o mniejszym zasięgu takie jak: Zalasewo, które
współpracuje z wodociągiem w Swarzędzu, oraz doprowadza wodę do wsi Garby i Garby Małe.
Jasin z którego woda doprowadzona jest do wsi Rabowice.
Pozostałe wsie takie jak Bogucin, Janikowo, Kruszewnia, Karłowice, Wierzonka,
Wierzenica, Uzarzewo posiadają własne wiejskie ujęcia wody, stacje wodociągowe i sieć
wodociągową rozprowadzoną po wsi.
Dane dotyczące poboru wody przez gminę zostały ujęte w rozdziale Zaopatrzenie ludności
w wodę.
4.1.1.2. Analiza zużycia wody przez firmy produkcyjne i usługowe
Atuty gminy Swarzędz wynikające z:
• położenia przy drodze krajowej nr 2 o znaczeniu międzynarodowym,
• sąsiedztwa z miastem Poznaniem
oraz tradycji przemysłu meblarskiego i wykształcenia się funkcji usługowej i przemysłowej
wpłynęły na specyficzny rozwój miasta, co znalazło odzwierciedlenie w strukturze zatrudnienia.
Obecnie wiodącymi funkcjami gminy są usługi i działalność produkcyjna, szczególnie
meblarstwo oraz mieszkalnictwo.
Funkcja rolnicza dotychczas dominująca na terenach wiejskich, nadal ma znaczenie w
przestrzeni gminy. Jednak ulega ona przekształceniom w kierunku funkcji uzupełniającej.
W gminie najwięcej osób zatrudnionych jest w usługach, których udział w ogólnej liczbie
zatrudnionych wynosi ponad 42%. Tylko niewiele mniej, bo ponad ok. 40 % ogółu pracujących
znajduje zatrudnienie w działalności produkcyjnej.
Wysoki udział zatrudnionych w usługach i działalności produkcyjnej wiąże się ze
znacznym wzrostem aktywizacji gospodarczej mieszkańców gminy, której efektem były
nowopowstałe podmioty gospodarcze (ok. 4400).
W pozostałych działach gospodarki narodowej zatrudnionych jest ok. 18% ogółu
zatrudnionych w gminie. W mieście pracuje ok. 68,8% ogółu zatrudnionych w gminie. Proporcje
udziału zatrudnionych w poszczególnych działach gospodarki narodowej są podobne jak
ogółem w gminie. Są jedynie niewielkie różnice (kilku procent) w zmniejszonym udziale
zatrudnionych w działalności produkcyjnej i rolnictwie na rzecz usług i budownictwa.
Cechą charakterystyczną zatrudnienia na wsi jest mały udział - 20% zatrudnionych w
rolnictwie oraz wysoki (47%) udział zatrudnionych w działalności produkcyjnej na co wpływ ma
bezpośrednie sąsiedztwo miasta Poznania. Również w usługach znajduje pracę dość wysoki
odsetek mieszkańców wsi, bo ok. 27%.
63
Tabela 25. Zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej wg GUS (stan na 2002r.)
Zużycie wody na
Zużycie wody na potrzeby
Zużycie wody na
Woda dostarczona
potrzeby gospodarki gospodarki narodowej
Jednostka potrzeby gospodarki
gospodarstwom
narodowej
zaopatrzenie wodociągów
narodowej [dam3/rok]
domowym
rolnictwo i leśnictwo
sieciowych
Gmina
2183,8
180
2003,8
1798,6
Miasto
1541,3
1541,3
1336,1
Wieś
642,5
180
462,5
462,5
Brak jest dokładnych danych odnośnie zużycia wody przez poszczególne branże
przemysłu w gminie.
4.1.1.3. Analiza dostępnych zasobów wody
Na podstawie rozkładu lokalizacji ujęć na terenie gminy zauważa się, że zaopatruje się
ona w wodę głównie z ujęć z utworów czwartorzędowych. Studnie ujmujące wody z utworów
trzeciorzędowych zlokalizowane są przede wszystkim w północno-zachodniej części gminy oraz
pojedynczymi studniami w północno-wschodniej części. Na terenie gminy (część północnozachodnia) występuje użytkowy zbiornik wodonośny wód podziemnych. Jest to fragment
Wielkopolskiej Doliny Kopalnej (GZWP nr 144). Wody te ujmowane są m. in. w ujęciach
Gruszczyn i Swarzędz. Należą one do poznańskiego systemu wodociągowego. Zbiorniki tych
wód podziemnych zostały stosunkowo dobrze rozpoznane (zasoby GZWP nr 144 wynoszą
480 tys. m3/d), brak natomiast pełnego rozeznania w zakresie wprowadzenia racjonalnych zasad
ich wykorzystania.
Największymi czynnymi ujęciami w gminie Swarzędz są ujęcia w Swarzędzu (komunalne)
i w Gruszczynie i Garbach.
4.1.1.4. Analiza stanu izolacji termicznej obiektów budowlanych, zapotrzebowanie na
ciepło
Wiek zabudowy mieszkaniowej na terenie miasta jest zdecydowanie korzystniejszy niż na
terenach wiejskich. W mieście, ok. 80% zabudowy stanowią mieszkania młode, do 36 lat, w tym
57% (tj. ponad połowę zasobów miasta stanowią mieszkania najmłodsze charakteryzujące się
wiekiem zabudowy od 1-18 lat. Na terenach wiejskich mieszkania o młodym wieku zabudowy
stanowią 60,8% ogółu. Duży udział w strukturze - 19,5% mają mieszkania stare, bo ponad 80letnie. Wymagają one rewaloryzacji.
Na terenie miasta występują wszystkie rodzaje zabudowy mieszkaniowej, a mianowicie:
tradycyjne małe domy mieszkalne, zabudowa jednorodzinna i siedliskowa, zabudowa
wielorodzinna blokowa.
W ostatnim intensywnym okresie ruchu budowlanego, tj. lata 80 i początek lat 90, dominuje
w efektach realizacyjnych zabudowa wielorodzinna.
Miasto w swym wyrazie traci wygląd „małego miasta".
Zmienia się struktura rodzaju zabudowy na korzyść dominacji zabudowy wielorodzinnej. W
ostatnim okresie nastąpiła zmiana w proporcjach jaki mają udział mieszkańcy w poszczególnych
rodzajach zabudowy.
System ciepłowniczy gminy zapewnia dostawę ciepła dla ogrzewania pomieszczeń oraz
przygotowania ciepłej wody użytkowej. System dystrybucji oparty jest na źródłach ciepła
pochodzących z miejskiej sieci ciepłowniczej miasta Poznania oraz istniejącego systemu
ciepłowniczego (kotłowni pozasystemowych i indywidualnych).
Sposób gazyfikacji obszaru miasta i gminy jest złożony i różnorodny.
Gmina gazyfikowana jest siecią gazową średniego napięcia zgodnie z opracowanym
programem gazyfikacji. Do odbiorców gaz dostarczany jest przy zastosowaniu reduktorów
indywidualnych. Gazyfikacja poszczególnych rejonów gminy uzależniona będzie od wymogów
analizy efektywności inwestycji gazowych. Z punktu widzenia ochrony środowiska
doprowadzenie gazu do wszystkich miejscowości na terenie gminy jest bardzo korzystne,
ponieważ gaz ziemny jest paliwem najmniej szkodliwym dla środowiska w stosunku do paliw
konwencjonalnych (węgiel, olej opałowy). Nie posiadają sieci gazowej m. inn. miejscowości:
Kobylnica, Gruszczyn i częściowo Janikowo. Dla wymienionego obszaru przewiduje się
rozwiązanie polegające na budowie stacji wysokiego ciśnienia w miejscowości Kobylnica o
przepustowości Q=3200 m3n/h i rozprowadzanie gazu siecią średniego ciśnienia z
zastosowaniem indywidualnych reduktorów domowych. Powyższe rozwiązania zabezpieczą
dostawy gazu do wymienionych miejscowości gminy i pozwolą na zaspokojenie w pełni potrzeb
grzewczych dla wszystkich potencjalnych odbiorców gazu. W niewielkich obszarach zabudowy,
64
w miejscowościach: Wierzenica, Wierzonka, które są oddalone od istniejącej i projektowanej
sieci gazowej proponuje się inny rodzaj czynnika energetycznego (olej, gaz płynny).
Zapotrzebowanie na ciepło nowego budownictwa wyniesie ~27 MW t. Można spodziewać
się, iż nastąpi dalszy spadek energochłonności budynków już istniejących w wyniku działań
termomodernizacyjnych. Zgodnie z przyjętymi założeniami zapotrzebowanie mocy cieplnej w
wyniku termodernizacji do roku 2015 spadnie około 4 MW t.
4.1.1.5. Analiza zużycia energii przez oświetlenie uliczne
W gminie zasilanie w energię elektryczną jest zorganizowane liniami napowietrznymi
z Głównych Punktów Zasilania znajdujących się w gminie. Rozsył energii elektrycznej po terenie
gminy odbywa się liniami napowietrznymi do stacji transformatorowych typu miejskiego,
wieżowego i słupowego. Dystrybucja energii elektrycznej bezpośrednio do odbiorców odbywa
się siecią rozdzielczą w przeważającej części liniami napowietrznymi.
Oświetlenie uliczne zorganizowane jest w gminie na odcinkach dróg krajowych,
wojewódzkich, powiatowych i gminnych przebiegających w terenach zabudowanych miast, wsi,
osad. Wskaźnik zużycia energii dla jednego punktu oświetleniowego starego typu (nie
energooszczędnego) kształtuje się na poziomie 250 W/1 pkt. Modernizacja punktów na poziomie
50% ich ilości powoduje, że wskaźnik ten może zostać obniżony do poziomu około 150 W/1 pkt.
Modernizacja wszystkich punktów spowoduje dalsze obniżenie poziomu energochłonności
oświetlenia ulicznego, nawet poniżej 100 W/1 pkt.
4.1.1.6. Analiza zużycia energii przez urządzenia dostarczające wodę i odbierające
ścieki
Zużycie energii wykorzystywanej na produkcje wody podawanej do sieci wodociągowej
spada, natomiast zużycie energii wykorzystywanej na oczyszczenie ścieków rośnie i jest to
konsekwencją sukcesywnej rozbudowy sieci kanalizacyjnej, modernizacji starych i budowie
nowych oczyszczalni ścieków.
4.1.1.7. Możliwości racjonalizacji energetycznych potrzeb transportu
Energetyczne potrzeby transportu należy przede wszystkim ograniczać bezpośrednio
poprzez szeroko rozumianą racjonalizację przewozów oraz pośrednio poprzez wydłużanie cyklu
życia produktów. Wiąże się z tym konieczność opracowania programu obniżenia
energochłonności przewozów osobowych i towarowych.
W tym celu niezbędne jest promowanie takich form transportu, który zapewni optymalne
jego wykorzystanie przy maksymalnym dopuszczalnym obciążeniu. Odbywać się to będzie
poprzez m.in.: rozwój różnorodnych sieci komunikacyjnych, ich racjonalne wykorzystanie,
optymalizowanie środków transportu, ale także poprzez promowanie i wdrażanie systemów
zarządzania środowiskowego, zidentyfikowanie istotnych problemów środowiskowych (w tym
także oddziaływania transportu) i wdrożenia odpowiednich procedur postępowania oraz
prowadzenia w ramach systemu wymaganej dokumentacji.
Dynamiczny rozwój gospodarczy w skali globalnej oraz w latach wcześniejszych,
nieplanowana i nieprzemyślana działalność człowieka spowodowały nadmierną eksploatację
zasobów surowców naturalnych dla przemysłu i energetyki, wzrastającą pod względem
ilościowym i jakościowym odpadowość gospodarki oraz pogarszające się warunki w dostępności
do korzystania z zasobów wodnych.
Nieracjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi spowodowało stały wzrost kosztów ich
pozyskiwania i wykorzystywania, a także stałe wyczerpywanie się ich pokładów. Wymusza to
świadome działania prowadzące do wzrostu efektywności ich wykorzystywania, co będzie
powodowało obniżanie zużycia na jednostkę produktu, jednostkową wartość usługi bez
pogarszania standardu życia ludności i perspektyw rozwojowych gospodarki. Konieczne jest
dążenie do racjonalizacji wykorzystywania wody, zminimalizowanie ilości powstających odpadów
oraz ilości wykorzystywanej energii elektrycznej i cieplnej zarówno w przemyśle, usługach,
transporcie jak i w gospodarstwach domowych.
Zmniejszenie zużycia wody, materiałów i energii oraz wykorzystywanie surowców wtórnych
jest także najbardziej racjonalnym podejściem w dziedzinie poprawy ekonomiki produkcji. Z jednej
strony zmniejsza się presja na środowisko, a z drugiej mniejsze są opłaty za gospodarcze
korzystanie ze środowiska, mniejsze koszty energii i surowców stosowanych w produkcji.
Realizacja powyższego celu ekologicznego zależy przede wszystkim od działań
podejmowanych przez przemysł i energetykę zawodową, a także przez sferę komunalną.
65
4.1.3. Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych
Zarówno cele średniookresowe, priorytety, limity i okresy ich uzyskania wynikają
z opracowanych i zatwierdzonych dokumentów:
• Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata
2007 – 2010;
• Programu ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego na lata 2002 – 2010,
• Strategii rozwoju dla województwa wielkopolskiego.
Cel średniookresowy do 2010roku:
Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów w tym także odpadowości
Priorytety do 2010 roku:
1. Ograniczanie zużycia wody z ujęć podziemnych do celów przemysłowych
2. Kontynuacja wprowadzania zamkniętych obiegów wody i wodooszczędnych
technologii produkcji w przemyśle
3. Kontynuacja modernizacji sieci wodociągowych w celu zmniejszenia strat wody
w systemach przesyłowych
4. Wprowadzanie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle oraz
energetyce
5. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej w systemach przesyłowych, poprawa
parametrów energetycznych budynków oraz podnoszenie sprawności wytwarzania
energii
6. Wprowadzanie technologii małoodpadowych i bezodpadowych zmniejszających
materiałochłonność oraz technologii z zastosowaniem recyklingu niektórych części
mechanizmów i maszyn.
rządowych i Programu Województwa
Na zapisach w dokumentach rządowych dotyczących wodochłonności, energochłonności i
materiałochłonności opierają się działania zawarte w programie ochrony środowiska dla
województwa wielkopolskiego i powinny one objąć wszystkie dziedziny gospodarki korzystające z
zasobów wody, a w szczególności:
• przemysł,
• gospodarkę komunalną,
• rolnictwo.
Niezbędnym, więc staje się dokonanie oceny wszystkich tych dziedzin pod kątem korzystania
z zasobów wodnych, w celu wyeliminowania korzystania nieuzasadnionego. Należy dążyć do
ograniczania strat wody w systemach przesyłowych i wykorzystywania wody w gospodarstwach
domowych. Założenia polityki energetycznej państwa przewidują, że w związku z urealnieniem
cen energii, postępem w modernizacji i restrukturyzacji działalności gospodarczej oraz wzrostem
świadomości ekologicznej społeczeństwa, zużycie energii w przeliczeniu na jednostkę krajowego
produktu będzie się nadal zmniejszać i w 2010 roku zużycie powinno zmniejszyć się o ok. 25% w
stosunku do 2000 r.
Zgodnie z założeniami Programu Ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego
określono główne kierunki działań w tym obszarze:
1. Wprowadzenie wskaźników materiałochłonności i odpadowości produkcji, m.in. do
wojewódzkiego programu ochrony środowiska,
2. Powołanie Wojewódzkiego Centrum BAT
3. Szerokie wprowadzenie do praktyki dobrowolnych porozumień z przemysłem
w zakresie ograniczania materiałochłonności i odpadowości produkcji.
4. Wprowadzanie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle oraz
energetyce
5. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej w systemach przesyłowych, poprawy
parametrów energetycznych budynków oraz podnoszenie sprawności wytwarzania
energii
Celami założonymi w zakresie działań na rzecz ograniczania wodochłonności,
energochłonności, zużycia surowców i materiałów są: racjonalne wykorzystanie złóż gazu dla
66
rozwoju sieci gazowej na terenie powiatu, organizacja systemu edukacji dla inwestorów
i przedsiębiorców, wspieranie inwestorów i przedsiębiorców oraz współpraca z nimi.
Wiąże się to ze zorganizowaniem systemu kontroli wodochłonności, materiałochłonności
i energochłonności oraz spełniania normatywów zużycia wody w najbardziej wodochłonnych
dziedzinach. Instrumentem w tych obszarach mają być m.in. pozwolenia sektorowe
i zintegrowane na korzystanie ze środowiska oraz dobrowolnych porozumień z przemysłem.
Ponadto gmina mając na uwadze konieczność osiągnięcia założonych limitów będzie brał
udział w doskonaleniu organizacji rynku energii, promowania wysokoefektywnych energetycznie
maszyn i urządzeń, stymulowaniu rozszerzenia zakresu inwestycji termoizolacyjnych,
uwzględnienia efektywności energetycznej w podstawach programowych kształcenia we
wszystkich typach szkół.
terenie gminy, instytucjami, przedstawicielami przemysłu, organizacjami społecznymi
i pozarządowymi oraz społeczeństwem sporządzono listę przedsięwzięć do realizacji w celu
realizacji
zadań
w
zakresie
ograniczania
wodochłonności,
i energochłonności:
1. Realizacja programu modernizacji i uzupełnienia sieci wodociągowo-kanalizacyjnej
w gminie,
2. Opracowanie bilansów wodno-gospodarczych zlewni, weryfikacja pozwoleń wodnoprawnych,
3. Działania mające na celu ograniczenie i eliminowanie wykorzystania wód
podziemnych do celów innych niż zaopatrzenie ludności oraz potrzeby przemysłu
spożywczego i farmaceutycznego,
4. Wdrożenie systemu taryf za usługi wodno-kanalizacyjne,
5. Instalacja brakujących wodomierzy i zawarcie z korzystającymi z usług wodnokanalizacyjnych nowych umów,
6. Realizacja programu zmiany ogrzewania węglowego na przyjazne środowisku,
7. Preferowanie lokalizacji zakładów o „czystszych” technologiach,
8. Wprowadzanie stref ograniczonego ruchu pojazdów,
9. Racjonalne zagospodarowanie odpadów,
10. Selektywna zbiórka, transport i recykling odpadów z opakowań,
11. Odzyskiwanie energii z odpadów,
12. Wdrożenie obowiązku przedsiębiorców uzyskania pozwolenia na wytwarzanie
odpadów i zatwierdzenia programu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi,
13. Upowszechnianie wiedzy o stanie środowiska w gminie,
14. Kształtowanie postaw proekologicznych,
15. Edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży,
16. Modernizacja systemu zaopatrzenia w wodę,
17. Opracowanie dla wszystkich gmin założeń do planów zaopatrzenia w energię,
środowiska.
• Zadania i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006
z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010;
Swarzędz
Swarzędz
67
•
•
•
•
•
•
Szczególne potrzeby regionu (powiatu) w zakresie osiągnięcia rozwoju
zrównoważonego;
Likwidację lub zmniejszenie oddziaływania tzw. gorących punktów na środowisko i
człowieka;
Ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia;
Możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego;
Obecne zaawansowanie inwestycji;
Wielokrotna korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia.
w perspektywie wieloletniej.
8
9 10 11 12
Ocena ważności w
hierarchii zadań
7
finansowania
6
Szacunkowe
nakłady zł
5
Cel
przedsięwzięcia
2011
2010
2009
4
2008
3
2007
2
2006
1
Termin realizacji
2005
Jednostka
odpowiedzial
na / Jednostki
współpracują
ce
2004
Lp.
Rodzaj
przedsięwzięcia
Tabela 26.
13
14
15
16
Zadania własne
1
P
2
P
3
P
4
P/I
5
P
6
P
7
I
8
P
Ograniczenie zanieczyszczeń
gminy/ WIOŚ,
przemysłowych poprzez
działania kontrolne służb
gminnych i ścisłą współpracę ze
Starostwem i WIOŚ
gminy/
Wdrożenie mechanizmów
ekonomicznych i kontrolnych
mających na celu ograniczeni
zużycia wody
Zdyscyplinowanie
przedsiębiorców
Budżety, gmin
Zgodne z
przepisami
ukształtowanie taryf
Budżety gmin
Opracowanie i wdrażanie
programu ograniczania poboru
wody na cele przemysłowe
gminy/
Budżety gmin
Promowanie i wspieranie
modernizacji sieci
wodociągowych celem
racjonalizacji wykorzystania
zasobów wód podziemnych i
eliminacji starych przestarzałych
i nie odpowiadających normom
sanitarnym instalacji
wodociągowych
Opracowanie planu
wykorzystania różnych
technologii w zakresie
“termomodernizacji” budynków
Opracowanie założeń do
koncepcji zaopatrzenia gmin w
energię (cieplną, elektryczną,
gaz)
Modernizacja
oświetlenia
ulicznego oraz drogowego
gminy/
przedsiębiorstwa
komunalne
Zgodne z
przepisami i
zasobami
ukształtowanie taryf
Ochrona jakości
wód podziemnych
gminy/
właściciele
posesji
Ograniczenie
zużycia energii,
ochrona powietrza
gminy/
Ograniczenie
zużycia energii,
Budżet gmin
WFOŚiGW
Fundusze
strukt.
Budżety gmin
gminy/
dróg
zarządy
Podejmowanie
działań gminy
stymulujących rozwój rynku
surowców wtórnych
Ograniczenie
zużycia energii,
ochrona powietrza
Zmniejszenie
w tym odpadowości
Budżety gmin,
przedsiębiorstw
komunalnych,
prywatnych
inwestorów,
strukturalne
Środki własne,
inne fundusze
Środki własne,
inne fundusze
1
Reelektryfikacja obszarów
I wiejskich
PSE, ZE/powiat,
gminy
2
Modernizacja i rozbudowa sieci
I elektroenergetycznych
PSE, ZE/powiat,
gminy
68
Eliminacja strat,
poprawa jakości
krajobrazu
Eliminacja strat,
poprawa jakości
krajobrazu
Środki własne,
inne fundusze
Środki własne,
inne fundusze
4.2. Wykorzystanie energii odnawialnej
4.2.1.1. Klimat
Od ogólnych cech klimatu naszego regionu omawiane obszary będą różniły się niewielkimi
odrębnymi właściwościami spowodowanymi warunkami topograficznymi.
Położenie w obszarze przejściowym ścierania się wpływów klimatu morskiego i
kontynentalnego powoduje wielką zmienność i krótkotrwałość jednego typu pogody, silniej
odczuwany wpływ oceanu uwidacznia się w dużej „kapryśności” pogody, lżejszych zimach z
częstymi odwilżami, silniejszymi wiatrami itp.
Wiatry
Największe ilości wiatrów przypadają na wiatry wiejące z kierunków zachodnich, są to
jednocześnie wiatry o największej prędkości. Duży udział także wiatrów wschodnich i
południowo-wschodnich. Najsłabiej reprezentowanymi kierunkami są północny i północnowschodni.
W ciągu roku występowanie wiatrów o maksymalnych prędkościach zaznacza się głównie
zimą a także dość często wiosną i jesienią.
Temperatura
Charakterystyczną cechą przebiegu temperatury w ciągu roku jest jedno maksimum
temperatury w lipcu i minimum w styczniu. Największe różnice w średnich temperaturach
miesięcznych zaznaczają się w okresie wiosny i jesieni, kiedy między marcem a kwietniem oraz
kwietniem a majem następuje największy wzrost temperatury a między wrześniem a
październikiem oraz październikiem i listopadem następuje największy spadek temperatury z
miesiąca na miesiąc. Dni przymrozkowe notuje się już we wrześniu przy stopniowym powolnym
wzroście ich liczby do grudnia.
Opady
Największy wpływ na stosunki wodne w dorzeczu wywierają opady. Średni roczny opad dla
omawianego terenu wynosi 500 mm. Maksymalne opady występują w okresie letnim głównie w
lipcu, minimalne przypadają na miesiące wrzesień oraz kwiecień. Ilość opadów półrocza letniego
jest większa od półrocza zimowego.
Okresy posuszne oraz nadmiernie wilgotne uwarunkowane są panującymi nad danym
terytorium układami atmosferycznymi. Długotrwałe susze panują w czasie zalegania układów
wyżowych, najczęściej i najdłużej utrzymujących się w okresie jesieni.
Okresy suszy mogą mieć niekiedy nawet znaczne sumy opadów co wydaje się
paradoksalne, ale zdarza się, że suma opadów wynika z pojedynczych opadów o dużym
natężeniu, spływających po wysuszonej glebie. Opady śnieżne występują w dużej zmienności.
Pierwszy opad śniegu występuje zazwyczaj między 25.X.–25.XI., a ostatnie opady śniegu
wiosną występują od 11.III.-21.IV. Pokrywa śnieżna w poszczególnych latach i miesiącach jest
bardzo zmienna. Tylko styczeń i luty mają zazwyczaj pokrywę śnieżną przez wszystkie dni.
Z analizy mapy rzeźby omawianej gminy wynikają zróżnicowania warunków
topoklimatycznych. Wyniesione obszary wysoczyznowe - równinne, łagodnie nachylone
południowe zbocza doliny charakteryzują się dobrym nasłonecznieniem, dobrym
przewietrzeniem terenu. Najzdrowsze są tereny sandrowe o suchym, przepuszczalnym podłożu
z otaczającymi lasami. Mniej korzystne klimatycznie są zbocza dolin obniżenia na wysoczyznie.
Mogą tu wystąpić zwiększone ekstrema temperatury. Wyniesione średnio kilkanaście metrów
ponad dno doliny tereny wystawione są na silne wiatry, również tu notowane będą niższe opady
właściwe dolinom. W miejscach tych obserwuje się zmniejszone nasłonecznienia, przesłonięcie
horyzontu oraz obniżenie temperatury powietrza. Najmniej korzystne warunki klimatyczne
posiadają: dno doliny, północne zbocza o dużych spadkach. Na obszarach tych występują
inwersje temperatury, duża częstotliwość mgieł i zamgleń oraz brak prądów ustępujących.
4.2.1.2. Analiza stanu i możliwości korzystania z energii wiatru
Zasoby energetyczne wiatru na Ziemi wielokrotnie przewyższają potrzeby całej ludzkości.
Jednak nie wszędzie występują one w odpowiedniej ilości i postaci.
Możliwość eksploatacji energii wiatru w wybranym terenie zależy m.in. od:
• wartości średniorocznej prędkości wiatru,
• wysokości nad powierzchnią terenu,
• ukształtowania terenu, jego chropowatości,
• rozkładu prędkości wiatru w czasie,
• parametrów powietrza na wysokości osi wirnika turbiny, tj. temperatury, ciśnienia
i wilgotności.
69
Niemniej ważny jest rozkład prędkości wiatru w czasie. W Polsce silne wiatry dominują
w miesiącach zimowych. 2/3 rocznej produkcji energii uzyskiwać można w miesiącach sezonu
grzewczego, tj. w okresie listopad-marzec.
Jeżeli chodzi o zasoby energii wiatru to wg rejonizacji Polski, wykonanej przez H. Lorenc,
Powiat Poznański znajduje się w II strefie, korzystnej pod względem zasobów energii wiatru.
Energia użyteczna wiatru wynosi w tej strefie na wysokości 10m >700-1000 kw./h/m2/rok.
Z uwagi na średnią miesięczną prędkość wiatru określoną na podstawie wieloletnich badań
wynoszącą około 3,7 m/s nie zaleca się budowy elektrowni wiatrowych. Ta prędkość wiatru nie
klasyfikuje terenu do budowy siłowni wiatrowych. Nie oznacza to jednak braku opłacalności
wykorzystywania energii wiatru w małych indywidualnych instalacjach na lokalne potrzeby (np.
do napędów urządzeń rolniczych, młynów do napowietrzania i rekultywacji zbiorników wodnych
z wykorzystaniem wiatrowych agregatów pompowych, osadników oczyszczalni ścieków i inne).
Oczywiście w indywidualnych punktach pomiarowych mogą wiać wiatry o prędkości
(przekraczającej wymagane 4m/s) kwalifikującej postawienie elektrowni wiatrowej, ale wymaga
to wielomiesięcznych badań pomiaru wiatru.
Rysunek 2. Strefy energetyczne wiatru w Polsce. Mapa opracowana przez prof. H. Lorenc na
podstawie danych pomiarowych z lat 1971-2000
4.2.1.3. Analiza stanu i możliwości wykorzystania energii wodnej
Zasoby energii wodnej są niewyczerpywalne, chociaż ich rozmieszczenie jest bardzo
nierównomiernie. Uzyskanie energii z wody jest możliwe wtedy, gdy woda może spadać w dół
uruchamiając odpowiednie turbiny wodne. Konieczny jest więc odpowiedni spad, co stanowi
obok wielkości zasobów wody drugi warunek uzyskiwania energii. Tak więc ilość energii, którą
teoretycznie można uzyskać zależy od:
• ilości wody,
• wysokości z jakiej woda może spadać.
Na terenie gminy istnieje możliwość wykorzystania istniejących cieków wodnych do budowy
małych (mikro) elektrowni wodnych, jednak taka inwestycja wymaga szczegółowej analizy
warunków wodnych, prędkości przepływu, oraz analiz techniczno-ekonomicznych.
4.2.1.4. Analiza stopnia korzystania z energii biomasy i odpadów z drewna
Wielkopolska to region o dużych zasobach ziem wykorzystywanych rolniczo. Wysokie
plony oraz obsada zwierząt na 100 ha użytków rolnych lokują region na czele ogólnokrajowej
klasyfikacji województw. Wyniki te są w głównej mierze zasługą tradycyjnie wysokiej kultury
rolnej i poziomu gospodarowania. Województwo wykazuje dużą zdolność akomodacji do zmian
koniunkturalnych na rynku. Nowością są występujące coraz częściej w krajobrazie wielkopolskiej
wsi gospodarstwa agroturystyczne. Wyróżniająca się pozycja wielkopolskiego rolnictwa w kraju
oraz jego wiodące znaczenie dla gospodarki regionu w pełni uzasadniają podjęcie
zintegrowanych działań na rzecz podnoszenia jego efektywności i rozwoju według
70
nowoczesnych standardów europejskich. Kierunkiem strategicznym, zbliżającym do warunków
funkcjonowania w Unii Europejskiej, będzie zmniejszenie roli rolnictwa w kształtowaniu
przyszłych struktur obszarów wiejskich. W Strategii województwa zakłada się wielofunkcyjny
rozwój wsi w zakresie infrastruktury otoczenia rolnictwa oraz zagospodarowanie w tych
dziedzinach nadwyżki osób dziś zatrudnionych w rolnictwie. Jest to jeden z najważniejszych
czynników, który pozwoli zintensyfikować produkcję rolną i stworzyć gospodarstwa towarowe
zdolne do kooperacji i wolnej konkurencji z gospodarstwami farmerskimi krajów Unii
Europejskiej.
Jeśli chodzi o klasyfikację gruntów, to najlepsze gleby IIIa i IIIb występują w południowej
części gminy od Łowęcina do wschodnich granic gminy oraz mniejsze tereny na południe w
okolicy Kruszewni. Gleby pozostałe z wyjątkiem 7, 9 kompleksu a także częściowo 6-go
sklasyfikowane są jako IVa i IVb.
Generalnie więc, przeważająca część gminy Swarzędz ma korzystne gleby do
utrzymywania upraw polowych i rozwoju rolnictwa. Użytki rolne w gminie Swarzędz zajmują
powierzchnię ok. 6.840 ha i stanowią 67% powierzchni gminy.
Ze względu na występowanie powierzchni upraw, istnieje możliwość pozyskiwania energii
ze słomy. W procesie technologicznego wykorzystania słomy jako paliwa najistotniejsze są takie
jej właściwości jak:
• wilgotność,
• gęstość,
• wartość opałowa,
• stopień rozdrobnienia,
• temperatura zapłonu,
• temperatura spalania.
Słoma w porównaniu do paliw konwencjonalnych takich jak węgiel, czy koks charakteryzuje
się niższą wartością opałową, niższą gęstością i większym udziałem lotnych składników
spalania.
Potencjalne zasoby energetyczne biomasy można podzielić na dwie grupy:
1. plantacje roślin uprawnych z przeznaczeniem na cele energetyczne (np. kukurydza,
rzepak, topinambur, szybkorosnące uprawy drzew, krzewów i traw),
2. organiczne pozostałości i odpady:
• pozostałości roślin uprawnych,
• odpady powstające przy produkcji i przetwarzaniu produktów roślinnych,
• odpady zwierzęce (obornik, gnojowica),
• organiczne odpady komunalne.
• Na rozwój wykorzystania biomasy w energetyce mają wpływ następujące
czynniki:
• dostępność surowca, w tym wypadku biopaliwa,
• wzrost wymagań służb ochrony środowiska,
• wzrost cen paliw: węgla, oleju, gazu,
• dostępność na rynku technologii (kotłów) do spalania biopaliwa w różnej
postaci np. mokrego, (świeżego),
• możliwość otrzymania dofinansowania inwestycji,
• określone wymagania prawne związane z produkcja zielonej energii.
Ponadto, na podstawie badań własnych na badanym obszarze stwierdzono, że istnieją
możliwości wykorzystania słomy na cele energetyczne w ilości 25% (pozostała część
wykorzystywana jest w gospodarstwie rolnym oraz przyorywana co drugi-trzeci rok).
Drewno opałowe pozyskiwane jest najczęściej z takich miejsc jak:
• lasy, z których otrzymujemy: drewno opałowe grube („metry"), drobnicę
(„gałęziówkę") oraz odpady np. chrust, igliwie, korę, ścinki itp. Jest to drewno świeże,
o wilgotności względnej od 40 - 60%,
• zakłady przemysłu drzewnego (tartaki, zakłady meblarskie itp.), skąd pozyskujemy:
trociny, korę, klocki, drewno kawałkowe, wióry. Wilgotność paliwa zależy od
stosowanych w produkcji wyrobów procesów technologicznych. W tartakach
najczęściej są to odpady drewna świeżego o znacznej wilgotności od 35-50%. W
zakładach produkujących wyroby z drewna suchego wilgotność odpadów może być
w granicach 10 - 25%, pobocza dróg, gdzie istnieje możliwość zagospodarowania
pozostałości po czyszczeniu i pielęgnacji, głównie występuje tu drobnica o
wilgotności 40 - 60%,
71
W warunkach miejskich w efekcie rutynowej pielęgnacji zieleni miejskiej, ale także w
wyniku działania sił przyrody (mróz, wiatr) oraz w efekcie planowanej zmiany struktury
przestrzennej zieleni miejskiej i przemysłowej powstają odpady obejmujące zdrewniałe i
niezdrewniałe części roślin drzewiastych. Resztki roślinne z terenów zieleni miejskiej w postaci
odpadów zrębowych stanowią duże, co roku odnawialne zasoby, które mogą być
wykorzystywane do produkcji kompostu, bądź na cele energetyczne jako ekologiczne paliwo
opałowe w postaci zrąbków.
4.2.1.5. Gaz wysypiskowy
Nie dotyczy.
4.2.1.6. Pozyskanie energii z biogazu
Nie dotyczy.
4.2.1.7. Analiza możliwości wykorzystania energii słonecznej
Terenu gminy nie dotyczy, jednakże energia promieniowania słonecznego może być
wykorzystana w następujących procesach:
• konwersji fototermicznej prowadzącej do przetwarzania energii słonecznej na ciepło,
• konwersji fotowoltaicznej prowadzącej do przetwarzania energii promieniowania
słonecznego w energię elektryczną,
• konwersji fotochemicznej prowadzącej do rozwoju roślin podczas asymilacji na
drodze tworzenia wiązań chemicznych (powstawanie biomasy).
W Polsce generalnie istnieją dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania
słonecznego przy dostosowaniu typu systemów i właściwości urządzeń wykorzystujących tę
energię do charakteru, struktury i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego. Największe
szanse rozwoju w krótkim okresie mają technologie konwersji termicznej energii promieniowania
słonecznego, oparte na wykorzystaniu kolektorów słonecznych. Ze względu na wysoki udział
promieniowania rozproszonego w całkowitym promieniowaniu słonecznym, praktycznego
znaczenia w naszych warunkach nie mają słoneczne technologie wysokotemperaturowe oparte
na koncentratorach promieniowania słonecznego.
Rysunek 3. Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego
padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kWh/m2/rok. Liczby wskazują całkowite
zasoby energii promieniowania słonecznego w ciągu roku dla wskazanych rejonów kraju
Tabela 27. Potencjalna energia użyteczna w kWh/m2/rok w wyróżnionych rejonach Polski
Rejon
Pas nadmorski
Wschodnia część Polski
Centralna część Polski
Zachodnia część Polski z górnym
dorzeczem Odry
Południowa część polski
Południowo-zachodnia część Polski
obejmująca obszar Sudetów z Tuchowem
72
Rok
(I – XII)
Półrocze letnie
(IV – IX)
Sezon letni
(VI – VIII)
1076
1081
985
881
821
785
497
461
449
Półrocze
zimowe
(X – III)
195
260
200
985
785
438
204
962
682
373
280
950
712
712
238
4.2.1.8. Analiza możliwości wykorzystania energii geotermalnej
Powyższa tematyka została omówiona w rozdziale 3.4.1.3. niniejszego opracowania.
Należy jednak podkreślić, iż koszty związane z wdrożeniem instalacji opartych na złożach
geotermalnych, szczególnie koszty głębokich wierceń, są bardzo wysokie. Nie wyklucza to
jednak możliwości podejmowania kroków w tym kierunku przez niezależne podmioty
gospodarcze oraz działań indywidualnych właścicieli gruntów i nieruchomości w kierunku
wykorzystania energii zmagazynowanej w ziemi na niskich głębokościach (poniżej 400 m).
Działania takie powinny być przez gminę wspierane ze względu na korzyści dla środowiska
naturalnego oraz wdrażanie postępowych technologii, które w przyszłości będą odgrywały coraz
większą rolę.
• Opracowanie programu oszczędzania energii dla gmin powiatu poznańskiego oraz
wykorzystania energii odnawialnej dla potrzeb produkcyjnych może przyczynić się do
rozwoju drobnej przedsiębiorczości opartej o wykorzystanie OZE.
• Aczkolwiek Samorząd nie ma możliwości ingerencji w działalność gospodarczą swoich
mieszkańców, to jednak może być inicjatorem modelowych instalacji wykorzystujących
OZE, czy wreszcie ułatwić pozyskanie funduszy przedakcesyjnych.
• Opracowanie Projektów założeń planów energetycznych uwzględniających OZE.
• Przeprowadzenie edukacji mieszkańców w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł
energii.
• Wdrożenie instalacji pilotowych w zakresie wykorzystana energii słonecznej do
podgrzewania wody na cele bytowe w budynkach komunalnych lub gminnych
użyteczności publicznej.
• Wdrożenie instalacji pilotowych w zakresie wykorzystana biomasy w szczególności słomy
do ogrzewania obiektów gminnych.
4.2.3. Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych terminy ich
uzyskania
Polityka energetyczna Polski w zakresie odnawialnych źródeł energii
Problematyka OZE znalazła swoje miejsce w następujących dokumentach:
• Prawo Energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 r z późniejszymi zmianami
• Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 (Dz. U., Nr 62, poz. 827)
• Narodowa Strategia Ochrony Środowiska,
• II Polityka Ekologiczna Państwa, Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej,
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy I Polityki Społecznej z dnia 30 maja
2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej
i ciepła z odnawialnych źródeł energii oraz energii elektrycznej wytwarzanej
w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła (Dz. U. z dnia 13 czerwca 2003 r.)
W Prawie Energetycznym podane są założenia polityki energetycznej państwa. Art. 15 pkt 7
i 8 podają, że:,, Założenia polityki energetycznej państwa powinny być opracowane zgodnie
z zasadą zrównoważonego rozwoju kraju i określać:
• rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii,
• politykę efektywności energetycznej.
W Prawie Energetycznym zawarta jest również treść dotycząca planowania energetycznego
(art.16,19 i 20), która obliguje gminy do sporządzania planów energetycznych z uwzględnieniem
zagadnień energetyki odnawialnej. Ponadto Prawo Energetyczne formułuje obowiązek zakupu
przez przedsiębiorstwa energetyczne energii elektrycznej i ciepła ze źródeł odnawialnych (art. 9a
ust.1i3), oraz upoważnia właściwego ministra do wydania rozporządzenia w sprawie
szczegółowego zakresu obowiązek zakupu energii elektrycznej i ciepła zarówno ze źródeł
odnawialnych jak i energii elektrycznej produkowanej w skojarzeniu(Dz.U.nr 104 poz.971).
W Rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej do energii wytwarzanej
z odnawialnych źródeł energii zalicza się, niezależnie od parametrów technicznych źródła,
energię elektryczną lub ciepło pochodzące ze źródeł odnawialnych, w szczególności:
• z elektrowni wodnych;
• z elektrowni wiatrowych;
• ze źródeł wytwarzających energię z biomasy;
• ze źródeł wytwarzających energię z biogazu;
• ze słonecznych ogniw fotowoltanicznych;
73
• ze słonecznych kolektorów do produkcji ciepła;
• ze źródeł geotermicznych.
Obowiązek, o którym mowa w Rozporządzeniu (Dz. U. z dnia 13 czerwca 2003 r.), uznaje się
za spełniony, jeżeli udział ilościowy zakupionej energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii
lub wytworzonej we własnych odnawialnych źródłach energii i sprzedanej odbiorcom
dokonującym zakupu energii elektrycznej na własne potrzeby, w wykonanej całkowitej rocznej
sprzedaży energii elektrycznej przez dane przedsiębiorstwo energetyczne tym odbiorcom, wynosi
nie mniej niż:
• 2,65% w 2003 r.;
• 2,85% w 2004 r.;
• 3,1% w 2005 r.;
• 3,6% w 2006 r.;
• 4,2% w 2007 r.;
• 5,0% w 2008 r.;
• 6,0% w 2009 r.;
• 7,5% w 2010 r.
Prawo Ochrony Środowiska podaje, że programy ochrony środowiska (art.17) muszą
zawierać rozwiązania zapewniające osiągnięcie celów zapisanych w polityce ekologicznej
państwa, brak uwzględnienia energetyki odnawialnej w danym programie może stanowić
podstawę uznania, że nie spełnia on wymogów ustawy. Ponadto Prawo Ochrony Środowiska
mówi o pomocy ze środków funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej w zakresie
wspierania wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomocy dla wprowadzania
bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii (art.406 pkt 9).
Nowa ustawa o wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii zawiera treści dotyczące:
• oceny potencjału energii odnawialnej i planowania rozwoju ej wykorzystania na
szczeblu lokalnym,
• statystyki w zakresie energetyki odnawialnej.
W Założeniach Polityki Energetycznej Polski do roku 2020 przyjętych przez Rząd w 2000 r.,
przyjmuje się, że całkowite zapotrzebowanie na energię w roku 2010, dla scenariusza
odniesienia, wyniesie 4570 PJ. Przy tym założeniu uzyskanie 7,5% udziału energii ze źródeł
odnawialnych w bilansie energii pierwotnej, oznacza konieczność wyprodukowania w 2010 r. ok.
340 PJ energii ze źródeł odnawialnych, co oznacza zwiększenie w stosunku do roku 1999
zdolności produkcyjnych w sektorze energetyki odnawialnej o dodatkowe ok. 235 PJ.
4.2.4. Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu
8
9 10 11 12
Ocena ważności w
hierarchii zadań
7
finansowania
6
Szacunkowe
nakłady zł
5
2011
2010
2009
4
2008
3
2007
Jednostka
odpowiedzialna
/ Jednostki
współpracujące
2006
2
2005
1
Termin realizacji
2004
L.p.
Rodzaj
przedsięwzięcia
Tabela 28. Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu - odnawialne
źródła energii
13
14
15
16
Zadania własne
Wspieranie inicjatyw w zakresie
wykorzystania energii odnawialnej
1
2
gminy/
Ograniczenie
zużycia
zasobów
nieodnawialnych
gminy
Opracowanie gminnej strategii
wykorzystanie odnawialnych źródeł
energii (zbilansowanie potrzeb
energetycznych na cele
suszarnicze z wykorzystaniem
kolektorów słonecznych,
zbilansowanie biomasy itp.)
Oszczędność
zasobów
nieodnawialnych
P
P
74
Środki
inwestorów,
fundusze
ochrony
środowiska
Środki
własne,
inne
fundusze
Organizacje
społeczne i
zawodowe, gazety
lokalne/ władze
powiatu i gmin
ośrodki doradcze,
organizacje
pozarząd. /Władze
Gmin
Oszczędność
zasobów
nieodnawialnych
Środki
własne,
inne
fundusze
Oszczędność
zasobów
nieodnawialnych
Oszczędność
zasobów
nieodnawialnych
P
ośrodki doradcze,
organizacje
pozarząd. /Władze
Gmin
Środki
własne,
Inne
fundusze w
tym
strukturalne
UE
Środki
własne,
Inne
fundusze
Oszczędność
zasobów
nieodnawialnych
P
ośrodki doradcze,
Opracowanie strategii
wykorzystania odnawialnych źródeł organizacje
pozarząd. /Władze
energii
Gmin
Środki
własne,
Inne
fundusze
ośrodki doradcze,
organizacje
pozarząd. /władze
gmin
Oszczędność
zasobów
nieodnawialnych
Środki
własne,
Inne
fundusze
Stworzenie sprawnie
ośrodki doradcze,
funkcjonującego systemu
organizacje
konsultacji w gminie dotyczących
pozarząd. /władze
problemów OZE, przy współpracy z
gmin
ODR
Oszczędność
zasobów
nieodnawialnych
Środki
własne,
Inne
fundusze
Zbilansowanie potrzeb
energetycznych na cele
suszarnicze, które mogą być
zrealizowane przy wykorzystaniu
powietrznych kolektorów
słonecznych
ośrodki doradcze,
organizacje
pozarząd. /władze
gmin
Oszczędność
zasobów
nieodnawialnych
Środki
własne,
Inne
fundusze
Wspieranie inicjatyw
ośrodki doradcze,
podejmowanych w zakresie
organizacje
zastępowania, jako nośnika energii, pozarząd. /władze
paliwa stałego źródłami energii
gmin
odnawialnej
Oszczędność
zasobów
nieodnawialnych
Środki
własne,
Inne
fundusze
Powiązanie rozwoju drobnej
przedsiębiorczości na szczeblu
gminy z wykorzystaniem OZE
ośrodki doradcze,
organizacje
pozarząd. /władze
gmin
Oszczędność
zasobów
nieodnawialnych
Środki
własne,
Inne
fundusze
Restrykcyjne przestrzeganie
zakazu wypalania łąk, ściernisk,
nieużytków itp.
ośrodki doradcze,
organizacje
pozarząd. /władze
gmin
ośrodki doradcze,
organizacje
pozarząd. /władze
gmin
Oszczędność
zasobów
nieodnawialnych
Środki
własne,
Inne
fundusze
Oszczędność
zasobów
nieodnawialnych
• Środki
własne,
Inne
fundusze
Edukacja w zakresie OZE
1
P
Pilotażowe wdrożenia w zakresie
wykorzystania energii słonecznej i
energii biomasy
2
I
Promowanie źródeł energii
odnawialnej
3
4
Przygotowanie w gminie listy
priorytetów w zakresie
wykorzystania OZE
5
6
7
8
P
P
P
P
9
P
10
P
11
P
Sporządzenie bilansu biomasy:
drewna i słomy możliwej do
wykorzystania na cele
energetyczne.
75
4.3. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią
Zatrzymywanie wód poprzez budowę urządzeń retencji wodnej w zlewni rzek korzystnie
wpłynie na gospodarkę wodną w dolinach i zlewniach, przyczyniając się do podniesienia
zwierciadła wody gruntowej i wody przepływającej w ciekach, ograniczy niepożądany odpływ wód
i wyrówna przepływy w ciekach. Przyczyni się to do lepszego wykorzystania opadów
atmosferycznych, ograniczy spływy powierzchniowe, poprawi warunki retencji gruntowej.
Uwzględniając występujące w zlewni rzeki warunki topograficzne, hydrologiczne, a także
uwarunkowania ekonomiczne, gospodarka wodą regionu winna polegać na magazynowaniu wód
w zbiornikach wodnych w układzie możliwie przestrzennym, a więc wszędzie tam gdzie pozwalają
na to warunki. Dotyczy to budowy w jednakowym stopniu zbiorników małych i dużych.
Współpraca tych zbiorników zlokalizowanych w zlewniach małych, średnich i dużych rzek pozwoli
na uzyskanie maksymalnych efektów (poprawę warunków ochrony przeciwpowodziowej w
województwie, poprawę jakości wód, poprawę bilansu wodnego – lepsze warunki przepływu wód
na rzekach i ciekach podstawowych – wyrównanie przepływu, poprawa warunków
przeciwpożarowych i zaopatrzenia w wodę, poprawa warunków retencji gruntowej) w zwiększeniu
zasobów wodnych, jak i w ochronie przeciwpowodziowej.
Katastrofy przyrodnicze, do których należy również powódź są nie do przewidzenia. Człowiek
nie jest wstanie zapobiec takiemu żywiołowi natury, jakim jest powódź, a całkowite jego
wyeliminowanie jest niemożliwe. W jego gestii pozostaje tylko zmniejszanie strat wywołanych
żywiołem.
Rodzaje i klasyfikacja powodzi - powodzie podzielić można według następujących kryteriów:
zasięgu, wielkości i genezy. Ustabilizowanie typów powodzi wg Juliana LAMBORA i okresy
możliwego ich wystąpienia przedstawione zostały w tabeli poniżej.
Tabela 29. Systematyka typów powodzi wg LAMBORA (1962 r.)
Typ powodzi
OPADOWE
1.
2.
3.
gwałtowne
Symbol
Przyczyny
Zasięg i charakter
On
lokalne deszcze nawalne,
burze termiczne
lokalne silne powodzie na potokach
górskich i małych ciekach
deszcze frontalne
zwykłe powodzie o szerokim zasięgu
Of
rozlewne
Or
ROZTOPOWE
R
5.
SZTORMOWE
Sz
ZATOROWE
4.
6.
7.
zatorowo-śryżowe
Zs
zatorowo-lodowe
Zl
deszcze frontalne zasilane opadami
orogenicznymi
gwałtowne topnienie śniegu, zasilane
silnymi deszczami jednocześnie przy
zamarzniętej powierzchni gruntu
sytuacja baryczna sprzyjająca tym
powodziom
gwałtowny spadek temperatury od 10°C w układzie wyraźnie
antycyklonalnym
spiętrzenie wody na zatorze w czasie
spływu lodów, najczęściej w profilach
mostowych
Typ
powodzi
wybrzeże morskie, Zalew Szczeciński
lokalne powodzie w miejscach specjalnie
predysponowanych jak Noteć Środkowa,
Brda, Wisła powyżej Włocławka
lokalne, groźne, na rzekach i potokach w
miejscach o hamowanym spływie lodów
Of
~~
Or
R
~~
~
~~
~~
~**
****
S
~~
****
****
****
~~
Zs
****
****
~~
~~
Zl
~~
~~
~**
****
XII
I
II
III
XI
~~
~~
****
****
~~
~~
~~
~~
****
****
****
****
~~
~~
**
~~
****
****
****
****
~~
~~
~~
VII
VIII
**** - pora najczęstszego pojawiania się powodzi
~~ - pora możliwego pojawiania się powodzi
76
szeroki zasięg terytorialny (nizinne, górskie)
Pora pojawiania się powodzi
On
miesiąc
groźne powodzie o szerokim zasięgu
V
VI
~~
IX
X
Zasoby wód powierzchniowych i podziemnych:
1. Cieki
Obszar gminy Swarzędz położony jest w obrębie zlewni rzek: Głównej, Cybiny i Kopli oraz
na północy fragmentarycznie należy do zlewni Potoku Kicińskiego. Rzeki te są zasilane przede
wszystkim przez opady atmosferyczne. Główna i Cybina wykazują umiarkowany przepływ wody z
dużym wezbraniem wiosennym.
Nazwa rzeki
Cybina
Główna
Powierzchnia zlewni
2
[m ]
186,5
251,6
Długość całkowita [km]
43,0
45,6
Klasa czystości
planowana
Wypadkowa
I
poza klasą
II
poza klasą
Dwie główne rzeki to Cybina i Główna, mające swoje źródła poza granicami gminy
Swarzędz.
Rzeka Cybina stanowi prawobrzeżny dopływ rzeki Warty, do której uchodzi w km 242,7, w
obrębie Poznania. Całkowita długość cieku wynosi 43,0 km, a powierzchnia zlewni 186,5 km2.
Źródła rzeki znajdują się w gminie Kostrzyn, w pobliżu wsi Nekielka. Cybina zbiera wody z części
Równiny Wrzesińskiej na Pojezierzu Wielkopolskim, dolny bieg rzeki przypada na mezoregion
zwany Poznańskim Przełomem Warty. Zlewnia typowo rolnicza, z licznymi naturalnymi i
sztucznymi zbiornikami wodnymi. W okolicy Iwna i Promna rzeka przepływa przez stawy rybne, w
środkowym biegu przez jeziora: Góra, Uzarzewskie, Swarzędzkie, w dolnym, w granicach
Poznania, przez cztery stawy: Antoninek, Młyński, Browarny i Olszak, a w odcinku ujściowym
przez sztuczne jezioro Malta.
SNQ dla rzeki Cybiny w przekroju ujściowym wynosi 0,12 m3/s. Długość jej na terenie
gminy Swarzędz wynosi ok.34 km. Szerokość rzeki przy wpływie na teren gminy wynosi 4,0 m, a
głębokość cieku 0,6 m. Wysokość brzegu w tym miejscu około 1,0 m. Rzeka Cybina ma dolinę
szeroką, brzegi strome, dolina porozcinana jest siecią rowów melioracyjnych. Na przebiegu
towarzyszą Cybinie liczne porośnięte rozlewiska i doły potorfowe.
Rzeka Główna to także prawobrzeżny dopływ rzeki Warty, uchodzący do niej w km 239,6,
na terenie Poznania, w pobliżu mostu Lecha. Całkowita długość rzeki wynosi 45,6 km, a
powierzchnia zlewni 251,6 km2. Obszar, z którego zbiera wody rzeka Główna leży w obrębie
Pojezierza Wielkopolskiego, w mezoregionie Pojezierze Gnieźnieńskie, a fragment odcinka
ujściowego, w mezoregionie nazwanym Poznańskim Przełomem Warty. W zlewni istnieje szereg
naturalnych i sztucznych zbiorników wodnych. Są to jeziora: Lednickie, Biezdruchowskie, zbiornik
Kowalskie, utworzony w wyniku spiętrzenia rzeki Głównej poniżej Ponbiedzisk, a także jeziora,
przez które przepływa największy z dopływów omawianego cieku – Potok spod Tuczna o
długości 8,9 km i powierzchni zlewni 72,7 km2 – Wronczyńskie Duże, Wronczyńskie Małe i
Jerzyńskie. W obrysie dorzecza mieszczą się fragmenty trzech parków krajobrazowych:
Lednickiego, Promno i Puszczy Zielonka. Średni roczny przepływ w ujściowym odcinku rzeki
3
3
Głównej wynosił 1,89 m /s, przy SNQ dla tego przekroju 0,1 m /s. Rzeka wpływa na teren gminy
na zachód od wsi Kowalskie od granicy kompleksu leśnego. Od tego momentu płynie w oparciu o
las aż do wsi Mechowo. Las ten rozciąga się na południe od rzeki. Długość rzeki na terenie gminy
wynosi ok. 45 km. Pomiar rzeki we wsi Wierzenica stwierdza szerokość rzeki 4,8 m, a głębokość
cieku 0,4 m. Wysokość brzegu w tym miejscu ok. 0,6 m. Rzeka Główna posiada kilkanaście
dopływów na tym odcinku, dolina jej jest wąska, dopływy płyną często jarami.
Z większych dopływów wysoczyznowych należy wymienić strumień w okolicy UzarzewaKatarzynek płynący w wykształconym jarze oraz mniejsze od strony południowej z okolic
Święcinka i Gortatowa.
Cała gmina leży w dwóch głównych zlewniach rzek: rzeki Cybiny i rzeki Głównej. Niewielki
fragment gminy na północy wzdłuż granicy należy do zlewni Potoku Kicińskiego a na południu do
zlewni rzeki Kopli.
2. Wody stojące
Jeziora spełniają w bilansie wodnym rolę zbiorników retencyjnych, niwelujących wpływ
szybkich wezbrań opadowych.
Jeziora o powierzchni powyżej 10 ha to:
- Jezioro Swarzędzkie
93,7 ha powierzchni,
- Jezioro Uzarzewskie
11,0 ha powierzchni.
Największym zbiornikiem na przepływie rzeki Cybiny jest Jezioro Swarzędzkie,
zlokalizowane w północno-zachodniej części miasta. Według danych Instytutu Rybactwa
Śródlądowego w Olsztynie z roku 1966 jezioro ma powierzchnię 93,7 ha, a wg pomiarów IMGW
77
Oddział w Poznaniu z roku 1992 powierzchnia lustra wody wynosi 79,4 ha. Jezioro ma kształt
wydłużony, zwężający się od połowy długości misy w kierunku odpływu. Jezioro zasilane jest
przez rzekę Cybinę, rów Mielcuch. Jezioro Swarzędzkie zasilane jest zanieczyszczonymi wodami
z terenów rolnych, stawów rybnych oraz z miejscowości, w których brak sieci kanalizacyjnej.
Główny ładunek zanieczyszczeń niesie z sobą rów Mielcuch jako kolektor ogólnospławny. Jezioro
Swarzędzkie jest zbiornikiem silnie zdegradowanym.
Poza wyżej opisanymi jeziorami w gminie znajduje się część jeziora Kowalskie (sztuczny
zbiornik powstały przez spiętrzenie wód rzeki Głównej).
Drobniejsze zbiorniki wodne występują w dolinie Cybiny na południe od Gruszczyna i w
dolinie Głównej koło Bogucina oraz liczne oczka wodne znajduje się w lasach. Większe z nich
wykorzystane są do hodowli ryb (w lesie w okolicy Wierzonki).
W poniższej tabeli przedstawiono wykaz stawów i oczek wodnych hodowlanych,
przeciwpożarowych i innych.
lp.
rodzaj
lokalizacja
nr działki
powierzchnia [ha]
właściciel, użytkownik
1.
staw hodowlany
Swarzędz
1211/5
0.5767
2.
staw hodowlany
Swarzędz
1487
6.5654
3.
staw hodowlany
Swarzędz
1565/3
5.0266
4.
staw hodowlany
Swarzędz
1211/3
1211/4
1.8940
1.5687
Razem: 3.4627
5.
staw hodowlany
Bogucin
221/2
0.9678
6.
staw hodowlany
Wierzonka
43
47
50
51
Melendowicz Ludwik (Bernard, Helena)
Swarzędz, Krańcowa 5
Rajewicz Krzysztof Stanisław
(Stanisław, Marta) Pietermeritzburg,
P.O. Box 28247 Haymarket South
Africa
Jankowska Jolanta (Mieczysław,
Bożena); Jankowski Marek Jerzy
(Mieczysław, Helena) 60-020
Swarzędz, Morelowa 2
Manyś Mieczysław Poznań, Libelta
35/7; Manyś Olgierd Poznań Os.
Jagielońskie; Manyś Tomasz Poznań,
Wiślana 37; Sobkowiak Bożena
Poznań, Os. Zwycięstwa 9B/16
Skarb Państwa; Gospodarstwo
Rybackie „Bogucin” Sp. z o.o., Zielona
2
Rybackie „Bogucin” Sp. z o.o.
7.
staw hodowlany
Wierzonka
23/1
24/1
8.
staw hodowlany
Wierzonka
46
5.4100
9.
staw hodowlany
Wierzenica
4/2
4/3
3.3300
10.
staw hodowlany
Wierzenica
39/2
12.5552
11.
staw hodowlany
Wierzenica
52/1
1.3822
12.
staw hodowlany
Wierzenica
30/8
5.8004
13.
staw hodowlany
Uzarzewo
Katarzynki
4
0.9800
14.
staw hodowlany
5
0.8900
15.
staw hodowlany
Uzarzewo
Katarzynki
Uzarzewo
Katarzynki
7
1.0200
78
0.6000
4.9500
0.7400
7.7600
Razem:14.0500
0.9700
0.8400
Łazarewicz Bożena Stanisława
(Stanisław) Poznań; Łazarewicz
Wacław (Jan) Poznań, Os. Kraju Rad
10/45
Rybackie „Bogucin” Sp. z o.o.
Kosmowska Jolanta (Franciszek,
Maria) Poznań; Kosmowski Piotr
Andrzej (Wincenty, Józefa) Poznań
Nogacz Halina Maria(Jan) Swarzędz;
Nogacz Ryszard Jan (Antoni)
Swarzędz Cieszkowskiego 28
Nogacz Ryszard Jan (Antoni, Stefania
Wierzenica 20; Krerowicz Henryk 62240 Trzemeszno, Jasna 17/9
Karasińska Teresa ( Franciszek)
Poznań Piotra Skargi 6/10; Karasiński
Tadeusz (Szczepan) Poznań
Jóźwiak Teodor (Jakub, Józefa)
Gdańsk, kliniczna 2A/1; Kowalczyk
Hanna (Mieczysław, Romualda);
Kowalczyk Wojciech Edward (Jerzy,
Alina)
Mężyńska Monika (Andrzej, Maria)
Poznań, Mickiewicza 15/2
Remiszewska Teodora Irena (Stefan,
Janina)
lp.
16.
rodzaj
staw hodowlany
lokalizacja
Uzarzewo
Katarzynki
nr działki
21
powierzchnia [ha]
0.5100
17.
staw hodowlany
18/5
0.7446
18.
staw hodowlany
Uzarzewo
Katarzynki
Krałowice
17
4.5200
19.
staw hodowlany
Krałowice
21
6.1000
20.
staw hodowlany
Gruszczyn
335
373
21.
staw hodowlany
Gruszczyn
393
1.0100
1.4800
Razem: 2.4900
3.0400
22.
23.
24.
25.
26.
27.
PPOŻ
PPOŻ
PPOŻ
PPOŻ
Inne
Inne
Garby
Łowęcin
Sokolniki
Zalasewo
Bogucin
Gruszczyn
127
41
12
248
232/9
308/2
0.1600
0.1906
0.1100
0.5100
1.0730
1.6900
28.
Inne
Janikowo
111
0.7269
29.
Inne
Jasin
303/27
1.5672
30.
Inne
Jasin
303/22
303/23
31.
Inne
Jasin
304/36
1.1715
1.2955
Razem: 2.4670
1.4446
32.
Inne
Kobylnica
355
6.0000
33.
Inne
Karłowice
10/19
11/4
34.
Inne
Rabowice
25/1
0.8867
7.4377
Razem: 8.3244
3.4592
35.
Inne
Sarbinowo
22
5.0000
36.
Inne
Wierzenica
34/19
6.2734
37.
Inne
Bogucin
223/4
0.7088
38.
Inne
Swarzędz
3339/42
1.1280
39.
40.
Inne
Inne
Swarzędz
Swarzędz
1570
40
14.9008
0.7365
Jóźwiak Teodor (Jakub, Józefa)
Gdańsk, Kliniczna 2A/1; Kowalczyk
Hanna (Mieczysław, Romualda),
Kowalczyk Wojciech Edward (Jerzy,
Alina)
Czerwiński Wojciech (Bernard,
Jadwiga) Katarzynki, Gruszczyńska 1
Skarb Państwa; Nadleśnictwo
Łopuchówko 62-095 Murowana
Goślina
Skarb Państwa; Państwowe
Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe
– Nadleśnictwo Łopuchówko 62-095
Murowana Goślina
Skarb Państwa; Urząd Miasta i Gminy
Swarzędz
Skarb Państwa; Agencja Własności
Rolnej Skarbu Państwa Poznań,
Fredry 12
Skarb Państwa;
Gmina Swarzędz;
Gmina Swarzędz;
Gmina Swarzędz;
Szymanowicz Urszula (Marian, Hilda)
Juszczak Grażyna Anna (Władysław,
Joanna) Gruszczyn, Plac Gruszczyński
5
Kawczyńska Regina (Teodor,
Czesława) Janikowo, Podgórna 14;
Kawczyński Andrzej (Kazimierz,
Helena) Janikowo, Podgórna 14
CDS – Sp. z o.o. Swarzędz - Jasin
Rabowicka 6
Inter Logistyk Swarzędz III Sp. z o.o.
“w organizacji” Swarzędz – Jasin
Rabowicka 6
“PROFIT” Sp. z o.o. Obrotu i
Zarządzania Nieruchomościami w
Poznaniu, 62-020 Swarzędz
Rabowicka 6
Osiecka Irena (
Bogdan, Bogumiła) Zalasewo 58;
Osiecki Rafał (Tomasz, Longina)
Zalasewo 58
Fredry 12
Fredry 12; Przedsiębiorstwo Rolno
Przemysłowe w Uzarzewie 62-006
Kobylnica; CDS Sp. z o.o. SwarzędzJasin, Rabowicka 6
Jarkowski Jan (Paweł, Paulina)
Sarbinowo, Długa 37
Fredry 12; Fiedler Czesław Kazimierz
(Leon, Rozalia) 61-838 Poznań,
Wrocławska 5
Makowiecka-Fiedler Anna (Eugeniusz,
Irena) Bogucin, Gnieźnieńska 27
Skarb Państwa; Urząd Miasta i Gminy
Swarzędz
Miasto i Gmina Swarzędz
Wspólna Irena Maria (Tadeusz, Adela)
Marucin
79
lp.
41.
42.
rodzaj
Inne
Inne
lokalizacja
Swarzędz
Swarzędz
nr działki
41/6
11
powierzchnia [ha]
1.4085
0.7949
43.
Inne
Swarzędz
18
1.8462
44.
Inne
Swarzędz
2170
3.8143
Miasto i Gmina Swarzędz
Petz-Męczyńska Małgorzata (Marian,
Halina) Swarzędz, Strzelecka 35A
Jacyno Halina (Jan, Czesława); Nowak
Dariusz Wojciech (Józef, Irena)
Olsztyn, Juliana Fałata 24; Turek
Jadwiga (Jan, Czesława) Swarzędz
Skarb Państwa; Państwowy Instytut
Weterynaryjny w Puławach
4.3.1.2. Stan i potrzeby w zakresie budowy i modernizacji obiektów chroniących przed
powodzią
W gospodarce wodnej zakłada się w szczególności m.in.:
• tworzenie dodatkowych zbiorników retencyjnych oraz odbudowę i modernizację
istniejących w celu poprawy warunków hydrologicznych na terenie gmin;
• ograniczanie spływu zanieczyszczeń do cieków wód powierzchniowych;
• likwidację lokalnych źródeł zanieczyszczeń wód;
• ochronę ujęć wody oraz stref źródliskowych cieków wodnych przed
zanieczyszczeniem i wyznaczenie strefy ochrony pośredniej dla ujęć, które jej nie
posiadają.
Na terenie miasta i gminy zagrożenia powodziowe mogą wystąpić w przypadku splotu
niekorzystnych zjawisk hydrologicznych, np. intensywne opady, szybkie topnienie śniegów,
zjawiska lodowe, powodujące podwyższenie stanu wód w rzekach.
Doliny chronione przed zalewem wód rzecznych przez obwałowania, są obszarami
ograniczonego inwestowania, mającego swoje przyczyny w zagrożeniu powodziowym.
Rzeki w gminie zasilane są głównie przez wody pochodzące z opadów atmosferycznych.
Do koryta rzecznego dopływają również wody z odpływu wód podziemnych oraz boczne cieki
powierzchniowe. Rzeki te charakteryzują się wezbraniami roztopowymi wiosennymi o dużym
natężeniu, niekiedy zwiększone przez wiosenne deszcze nawalne. Wezbrania te mogą stanowić
zagrożenie powodziowe. Mniejsze i nieregularnie występujące wezbrania są letnie lub wiosenne.
Deszcze jesienne, choć mniej wydajne od letnich, w okresie zmniejszonego parowania dają
dość duże wezbrania.
Reasumując można stwierdzić, że stany wód tych głównych rzek, w przebiegu rocznym
posiadają dwa maksima, czyli dwa okresy większego zasilania tj. zasilania deszczowego i
zasilania śnieżnego. Zaliczyć więc je można do rzek o reżimie umiarkowanym z wezbraniem
wiosennym oraz deszczowo-śnieżnym zasilaniem.
4.3.1.3. Możliwości i potrzeby retencjonowania wody (tzw. duża i mała retencja)
W celu zwiększenia zdolności retencyjnych środowiska na obszarze gminy należy dążyć do
maksymalnego wykorzystania możliwości magazynowania wody w zbiornikach sztucznych
(projektowany zbiornik Uzarzewo na Cybinie i Tuczno na potoku z Tuczna) oraz maksymalnego
wykorzystania małej retencji na terenach rolniczych w postaci stawów i zbiorników wiejskich.
4.3.1.4. Możliwości i potrzeby prowadzenia żeglugi
W przypadku większych cieków istnieje możliwość wykorzystywania ich dla potrzeb
turystyki.
szlaki wodne (kajakowe):
– szlak wodny rz. Cybiny: Promno - Uzarzewo - Swarzędz - Poznań
– szlak wodny rz. Głównej: jezioro Lednica - Pobiedziska - Jerzykowo - Kowalskie Wierzonka - Poznań.
Dolina Cybiny i Głównej. Obie rzeki mają szanse stania się popularnym szlakami
kajakowymi, wycieczek podmiejskich (wypoczynku sobotnio-niedzielnego), pod warunkiem
przygotowania ich pobrzeży dla potrzeb rekreacji. Duży potencjał rekreacyjny, uwarunkowany
walorami naturalnymi (ukształtowanie zlewni, walory krajobrazowe, dostępność) towarzyszy
Cybinie.
4.3.1.5. Budowle hydrotechniczne
W Wielkopolsce znajduje się ok. 2000 obiektów hydrotechnicznych (stan na 2001r.). Duża
ilość budowli wodnych w Wielkopolsce świadczy o poziomie gospodarczym tego regionu, a
wielorakość funkcji technicznych tych budowli potwierdza ich rolę w gospodarce.
80
W tabeli poniżej przedstawiono obiekty hydrotechniczne o szczególnym znaczeniu dla
bezpieczeństwa ludzi i środowiska naturalnego (stan na 2001 r.).
Lp.
1
2
Nazwa obiektu
Zbiornik wodny
Jezioro Kowalskie
Jaz w miejscowości
Wierzenica
Ciek
Klasa
budowli
Ocena stanu
technicznego
Główna
III
dobry
Główna
IV
dobry
Ocena stanu
bezpieczeństwa
Nie zagraża
bezpieczeństwu
Nie zagraża
bezpieczeństwu
4.3.1.6. Stan i potrzeby budowy oraz odbudowy stawów i oczek wodnych
Odbudowa stawów śródpolnych i „oczek wodnych” jest szczególnie pożądana na terenach
rolniczych, głównie ze względów krajobrazowych i biocenotycznych.
4.3.1.7. Możliwości wykorzystania wód płynących dla celów rozwoju turystyki
Zapewnienie wysokiego poziomu infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej należy rozumieć
w kontekście zasady zrównoważonego rozwoju, która w odniesieniu do rekreacji oznacza taki
sposób oraz zakres uwypuklenia i udostępnienia walorów danego terenu, który sprzyjałby
rozwojowi turystyki i rekreacji, był przyjazny środowisku przyrodniczemu oraz dawał szansę
wykonalności pod względem ekonomicznym. Na terenie gminy należy wybrać miejsca o
najwyższych walorach przyrodniczych w celu udostępnienia ich dla kontrolowanej turystyki
kwalifikowanej. Dotyczy to zwłaszcza terenów chronionych.
Dla uprawiania różnych form rekreacji podstawowe znaczenie mogą mieć Jezioro
Swarzędzkie, Jez. Uzarzewskie oraz Jez. Kowalskie, skrajem tylko wkraczające w obręb gminy,
lecz komunikujące się z kompleksem lasów Parku Krajobrazowego Promno. Niestety, potencjał
rekreacyjny tych wód, a także obu rzek - Cybiny i Głównej, jest znacząco uszczuplony z powodu
bardzo złego stanu czystości wód. Cybina i Główna prowadzą wody pozaklasowe, stan czystości
wód Jez. Swarzędzkiego również jest pozaklasowy, co nie pozwala na wykorzystanie ich jako
kąpieliska, a jedynie na potrzeby żeglarstwa i kajakarstwa. Wędkarstwo, na ogólnie
obowiązujących zasadach, może być uprawiane na wodach zarządzanych przez Polski Związek
Wędkarski. Również znaczenie rekreacyjnie ma specjalnie zarybiany staw młyński w Bogucinie
udostępniany za opłatą jako łowisko specjalne.
Jednakże istnieją szanse rozwoju tej formy wypoczynku na obszarach gminy Swarzędz,
położonych w dolinie Głównej. Sprzyja temu środowisko przyrodnicze (mozaika form
krajobrazowych, wykorzystanie rolnicze, stosunkowo słabo przekształcony teren, istnienie
stawów rybnych), nasycenie walorami kulturowymi (Wierzenica, Wierzonka i Karłowice) oraz fakt
położenia w otulinie Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka, niosący z sobą obowiązek
ekstensywnego wykorzystania rekreacyjnego.
Przewidywane zmiany związane są głównie ze zwiększeniem czystości wód
powierzchniowych, zwłaszcza cieków oraz stawów (zmniejszenie eutrofizacji).
4.3.3. Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich
uzyskania
Zarówno cele średniookresowe, priorytety, limity i okresy ich uzyskania wynikają z
opracowanych i zatwierdzonych różnych dokumentów planistycznych (strategie, studia), a także z
Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 –
2010;
Ochrona przed powodzią – wybór priorytetów do 2010 r.:
• kontynuacja rozpoczętych w ubiegłych latach inwestycji w zakresie budowy
zbiorników retencyjnych;
• efektywna ochrona przed powodzią, przeciwdziałanie, poprzez planowanie
przestrzenne, procesowi wkraczania zabudowy na tereny zalewowe, budowanie
systemów osłony hydrologiczno – meteorologicznej, odbudowę obwałowań rzek
zniszczonych przez powodzie oraz budowę nowych obwałowań chroniących obszary
obecnie zainwestowane, a znajdujące się w strefach zagrożenia powodziowego;
• dążenie do pozostawienia wód powierzchniowych w stanie ukształtowanym przez
przyrodę i jednocześnie do wyznaczenia odcinków lub akwenów przydatnych do:
wykorzystania w zbiorowym zaopatrzeniu w wodę do picia, celów kąpielowych,
bytowania ryb łososiowatych – do 2015 r.;
81
•
opracowanie warunków korzystania z wód dorzecza dla poszczególnych zlewni
(RZGW);
• opracowanie całościowego bilansu wodno-gospodarczego powiatu;
• ujęcie w planach zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych;
• naprawa, odbudowa i modernizacja urządzeń melioracji wodnych oraz urządzeń
ochrony przeciwpowodziowej, poprawa stabilności obwałowań na odcinkach
wysokiego ryzyka;
• zwiększenie przepustowości sekcji mostowych obwałowań;
• przebudowa istniejących polderów i wykonanie nowych;
• zwiększenie zdolności retencyjnej zlewni poprzez małą retencję zbiornikową,
zalesienia, właściwe zabiegi agrotechniczne i melioracyjne;
• opracowanie warunków korzystania z wód dorzecza dla poszczególnych zlewni
(RZGW);
• wprowadzenie Wojewódzkiego Systemu Informacyjnego Gospodarki Wodnej (we
współpracy z RZGW);
Ochrona przed powodzią - zadania na lata 2003 – 2006:
• sporządzenie wykazów wód
• utworzenie katastru wodnego dla regionów wodnych,
• stworzenie bazy danych i systemu wymiany informacji z zakresu gospodarki wodnej
na obszarze województwa wielkopolskiego,
• stworzenie systemu wymiany informacji, komunikacji i łączności w zakresie ochrony
przeciwpowodziowej.
Ochrona przed powodzią - cel średniookresowy do 2010 r.
Kierunki działań:
• ujęcie w planach zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych;
• naprawa, odbudowa i modernizację urządzeń melioracji wodnych oraz urządzeń
ochrony przeciwpowodziowej, poprawa stabilności obwałowań na odcinkach
wysokiego ryzyka;
• zwiększenie zdolności retencyjnej zlewni poprzez małą retencję zbiornikową,
zalesienia, właściwe zabiegi agrotechniczne i melioracyjne;
4.3.4. Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikająca z dokumentów
rządowych
Na terenie powiatu nie wyróżnia się tego typu przedsięwzięć.
Województwa
W Wielkopolsce występują obszary o dużym zagrożeniu powodziowym zarówno w półroczu
letnim jak i zimowym. Są to głównie doliny rzeczne: Warty, Noteci, Prosny, a także Kanałów
Obrzańskich, Wełny, Lutyni, Baryczy oraz mniejszych dolin. Obejmują one 7 % powierzchni
województwa. Pewnym zabezpieczeniem przeciwpowodziowym są obwałowania dolin rzecznych.
Ogólna długość wałów przeciwpowodziowych w województwie wynosi 929 km, a obszar
chroniony obwałowaniami obejmuje 366 tys. ha. Nowoczesna regulacja cieków i ich dolin nie jest
w stanie w pełni zabezpieczyć przed katastrofalnymi wylewami, a w niektórych sytuacjach nawet
je lokalnie zwiększa (np. przerwanie wału przeciwpowodziowego). W województwie wielkopolskim
duże znaczenie dla skutecznego zabezpieczenia przed powodzią miast nadwarciańskich odgrywa
zbiornik Jeziorsko, którego głównym zadaniem jest ochrona powodziowa doliny Warty
w województwach łódzkim i wielkopolskim. Stała rezerwa powodziowa zbiornika wynosi
40,3 mln m3. Formą zabezpieczenia przeciwpowodziowego są i mogą być zbiorniki retencyjne poldery. Istnienie szerokich terenów zalewowych o dużej pojemności retencyjnej ma bardzo
korzystny wpływ na redukcję przepływów kulminacyjnych fali powodziowych. W przypadku rzeki
Warty największą pojemność retencyjną mają nieobwałowane odcinki doliny konińsko-pyzderskiej
oraz śremsko-mosińskiej.
Główne problemy gospodarki wodnej województwa wynikające z uwarunkowań
wewnętrznych to: nierównomierne występowanie zasobów wód powierzchniowych oraz wysoki
stopień zanieczyszczenia wód powierzchniowych i wynikająca stąd mała przydatność tych wód
dla potrzeb gospodarki komunalnej, rekreacji, rolnictwa, w pewnym stopniu także przemysłu, a
również jako źródła zasilania infiltracyjnych ujęć wody.
82
Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć
Środowisko przyrodnicze dolin cieków stanowi fragmenty korytarzy ekologicznych o
znaczeniu lokalnym i regionalnym. Obszary chronione stanowią uwarunkowania, które w rozmaity
sposób ograniczają i regulują możliwości zagospodarowania przestrzennego.
• zadania i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006
• zadania i kierunki wynikające z Programu ochrony środowiska dla województwa
wielkopolskiego na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektyw na lata 2007 –
2010;
• kryteria przyjęte w Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego;
• kryteria przyjęte w Strategii rozwoju zrównoważonego powiatu poznańskiego;
• zadania i kierunki przyjęte w strategiach rozwoju zrównoważonego gmin;
Swarzędz
• wymogi wynikające z obowiązujących przepisów;
• dysproporcję pomiędzy stanem wymaganym a aktualnym;
• szczególne potrzeby regionu (gminy) w zakresie osiągnięcia rozwoju
zrównoważonego;
• ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia;
• możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego;
• obecne zaawansowanie inwestycji;
• wielokrotna korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia.
8
9
10 11 12
Ocena ważności w
hierarchii zadań
7
finansowania
6
Szacunkowe
nakłady zł
5
Cel
przedsięwzięcia
2011
2010
2009
4
2008
3
2007
Jednostka
odpowiedzialna
/ Jednostki
współpracujące
2006
2
2005
1
Termin realizacji
2004
L.p.
Rodzaj
przedsięwzięcia
Tabela 30. Przedsięwzięcia ukierunkowane na zabezpieczenie przeciwpowodziowe w Gminie do
realizacji w latach 2004-2007 oraz w perspektywie do 2011 r.
13
14
15
16
Zadania własne
1
2
3
Działania na rzecz
właściwego
P/I zagospodarowania terenów
przyległych do wód stojących
i płynących
Zapobieganie i
przeciwdziałanie naruszaniu
równowagi przyrodniczej na
rzekach oraz przywracanie
P
im odpowiedniej klasy
czystości poprzez likwidację
nielegalnych spływów
ścieków oraz nawozów
Modernizacja i odbudowa
systemów melioracyjnych
I
gminy/ RZGW
Ochrona wód,
zapewnienie
dostępu do nich
Budżety
państwa,
gmin,
gminy/
Ochrona wód,
renaturalizacja
Budżety gmin
i właścicieli
wód
gminy, spółki
wodne/ WZMiUW
Zapewnienie
odpowiedniego
nawodnienia gleb
Budżety
województwa,
gmin i
właścicieli
gruntów
83
4
5
P
P
9
10 11 12
13
14
Zabezpieczenie
przed nadmiernym
spływem wód
opadowych
gminy/
Wyznaczenie terenów
mogących stanowić
naturalne zbiorniki retencyjne
– poldery i zabezpieczenie
ich przed możliwością
zabudowy
Powstrzymanie
odpływu wód
Ocena ważności w
hierarchii zadań
8
finansowania
7
Szacunkowe
nakłady zł
6
Cel
przedsięwzięcia
5
gminy/
2011
2009
2010
2008
4
2007
3
Współpraca ze Starostwem
przy opracowaniu koncepcji
programowej małej retencji
2006
2
Jednostka
odpowiedzialna
/ Jednostki
współpracujące
2005
1
Termin realizacji
2004
L.p.
Rodzaj
przedsięwzięcia
15
16
Budżety
gmin,
GFOŚiGW,
potencjalni
inwestorzy
Środki
własne, inne
fundusze
Utworzenie bazy danych i
systemu wymiany informacji
1
P
Ochrona
przeciwpowodziowa
Środki
własne, Inne
fundusze
Element systemu
zarządzania
środowiskiem
Środki
własne, Inne
fundusze w
tym
strukturalne
UE,
PFOŚiGW
WZMiUW / RZGW,
Władze
Województwa,
Powiatu i Gmin
Zapewnienie
odpowiedniego
nawodnienia gleb
Środki
własne, Inne
fundusze w
tym
strukturalne
UE,
PFOŚiGW.
właściciele
nieruchomości/
Spółki wodne,
Władze
Województwa,
Powiatu i Gmin
Zapewnienie
odpowiedniego
nawodnienia gleb
Środki
własne, przy
wsparciu
budżetu
państwa i
innych
funduszy w
tym
strukturalne
UE
właściciele
nieruchomości/
WZMiUW, Władze
Gmin
Ochrona wód,
zapewnienie
dostępu do nich
Środki
własne, Inne
fundusze
RZGW/ IMGW,
Wojewoda,
Władze Powiatu
i Gmin
Prowadzenie monitoringu
WIOŚ, RZGW/
jakości wód powierzchniowych Władze Powiatu i
i podziemnych
Gmin
2
P
4
Realizacja przedsięwzięć z
zakresu renowacji oraz
wymaganej odbudowy, dla
osiągnięcia projektowanych
I
parametrów hydrologicznych,
cieków naturalnych i urządzeń
melioracji wodnych
podstawowych
Podejmowanie przedsięwzięć z
zakresu odbudowy
zdekapitalizowanych systemów
melioracji wodnych
szczegółowych
I
5
I
3
84
Działania na rzecz właściwego
zagospodarowania terenów
przyległych do wód stojących i
płynących
w perspektywie wieloletniej w sferze poprawy
jakości środowiska
85
86
5.
w perspektywie wieloletniej w sferze poprawy jakości środowiska
5.1.
Gospodarowanie odpadami
Całość problematyki związanej z gospodarowaniem odpadami jest zawarta w Planie
gospodarki odpadami
5.2.
Jakość wód
Wody powierzchniowe
Cieki
Cały obszar Miasta i Gminy Swarzędz należy do zlewni rzeki Warty, przy czym obszar gminy
odwadniany jest przez rzeki: Główną, Cybinę i Koplę, które mają swoje źródła w gminach
sąsiednich. Fragment północnej części gminy należy do zlewni Potoku Kicińskiego.
Sieć hydrologiczną gminy tworzą rzeki Główna i Cybina wraz z przepływowymi jeziorami i
dopływami oraz dopływy Kopli i Potoku Kicińskiego.
Sieć cieków badanego terenu jest dość gęsta. Większość drobnych cieków, poprzez system
kanałów i rowów melioracyjnych, włączona została w system odwodnieniowy, przy czym
zdrenowane są głównie tereny rolne.
Jakość wód ww. cieków badana jest w ramach sieci monitoringu regionalnego przez
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu. Zaznaczyć należy, że ilość punktów
pomiarowo - kontrolnych przypadających w danym roku w zakresie monitoringu regionalnego nie
jest stała, gdyż zmiany zachodzące w zlewniach poszczególnych rzek obserwowane są rotacyjnie
/1 raz na 5 lat/. Co roku prowadzi się badania w sieci regionalnej – w ujściowych odcinkach
głównych dopływów rzeki Warty.
Tabela 31. Rzeki których zlewnie obejmują teren gminy badane w sieci monitoringu wód
powierzchniowych
Klasa
Rodzaj
Ilość punktów
Nazwa rzeki Pow. zlewni /km2/ Długość /km/
monitoringu pomiarowo-kontrolnych czystości
Kopla
386,8
30,2
Regionalny
4 + 4 dopł
poza klasą
Cybina
186,5
43,0
Regionalny
8
poza klasą
Główna
251,6
45,6
Regionalny
7
poza klasą
Ocena czystości wód została wykonana w oparciu o obowiązującą w roku 2002 metodę
Centralnego
Urzędu
Gospodarki
Wodnej,
polegającą
na
wyznaczeniu
stężeń
charakterystycznych. W przypadku wskaźników fizykochemicznych metoda opiera się na średnich
stężeniach dwóch najbardziej niekorzystnych wartości danego parametru (po odrzuceniu wyniku
o 200 % gorszego). Dla wskaźników toksycznych (metale ciężkie, cyjanki, pestycydy)
przyjmowany jest wynik najgorszy. Metoda dla wskaźników hydrobiologicznych przyjmuje do
oceny najgorszy wynik, a dla oceny bakteriologicznej drugi z kolei wynik najniekorzystniejszy.
Otrzymane wartości odniesiono do obowiązującej poprzednio klasyfikacji czystości wód podanej
w Rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, z dnia 5
listopada 1991 roku.
Przy dokonywaniu oceny jakości wód wskaźniki dzielone są na 6 grup:
• substancje biogenne, do których zaliczane są wszystkie formy występowania azotu
(amonowy, azotynowy, azotanowy i ogólny) oraz fosforu (ogólny i fosforany)
• substancje organiczne, charakteryzowane wskaźnikami tlenochłonnymi: BZT5, ChZTMn, ChZT-Cr oraz zawartością tlenu rozpuszczonego w wodzie,
• zasolenie określane zawartością chlorków, siarczanów i substancji rozpuszczonych,
• zawiesiny ogólne,
• wskaźniki bakteriologiczne wyrażane wielkością miana Coli typu kałowego i określające
najmniejszą objętość badanej wody lub ścieków zawierającą bakterie typu Coli,
• wskaźniki hydrobiologiczne określające stopień rozwoju organizmów roślinnych
i zwierzęcych w wodzie, zależny od zanieczyszczeń antropogenicznych oraz
zawartości związków pokarmowych, mineralnych i organicznych w wodach.
87
Główna jest prawym dopływem Warty, do której wpada w km 239,6 w północno-wschodniej
części miasta Poznania. Według Podziału hydrograficznego Polski długość cieku wynosi 45,6 km,
a powierzchnia zlewni ponad 251,6 km2.
Rzeka rozpoczyna swój bieg wypływem z Jeziora Lednickiego. Zlewnia Głównej ma
połączenia bramami wodnymi ze zlewniami Wrześnicy, Małej Wełny i Cybiny. Zgodnie
z podziałem Polski na jednostki fizycznogeograficzne [J. Kondracki] zlewnia rzeki znajduje się
w granicach mezoregionu Pojezierze Gnieźnieński, a odcinek ujściowy w mezoregionie
Poznański Przełom Warty, stanowiących fragment Pojezierza Wielkopolskiego.
Według podziału geomorfologicznego Niziny Wielkopolskiej Krygowskiego, rozpatrywany
obszar obejmuje fragment Wysoczyzny Gnieźnieńskiej. Dorzecze Głównej to obszar, który budują
utwory piaszczysto-żwirowe sandru i moreny czołowej, glina zwałowa występuje tylko płatami, a w
dolinach zalega torf.
Największym dopływem jest uchodzący w 24,4 km prawobrzeżny Dopływ spod Tuczna
o długości 8,9 km i powierzchni zlewni 72,7 km2. Zarówno rzeka Główna jak i jej najważniejszy
dopływ wykorzystują przebieg rynien lodowcowych zaznaczających się wyraźnie w rzeźbie
terenu. Na odcinku od Jerzykowa do Barcinka (od 15,4 km do 22,5 km), poniżej Pobiedzisk, rzeka
została spiętrzona tworząc zbiornik wodny Jezioro Kowalskie.
Rzeka Główna przepływa przez Pobiedziska i Poznań, które wpływają na stan czystości
omawianego cieku.
Do wód badanej rzeki odprowadzane są ścieki z oczyszczalni zlokalizowanych
w Pobiedziskach, Bugaju i Wierzonce. Punktowe źródło zanieczyszczeń wód rzeki Głównej
stanowią również Przedsiębiorstwo Farmaceutyczno-Chemiczne Synteza w Pobiedziskach
i Zakład Produkcji Doświadczalnej Akumulatory w Mechowie. Ścieki deszczowe z Zakładu
Produkcji Spirytusu „Wyborowa” S.A. odprowadzane są do rzeki Głównej przez piaskownik
dwukomorowy. Główna w roku hydrologicznym 2002 kontrolowana była w siedmiu przekrojach
badawczych zlokalizowanych:
• w Lednogórze,
• powyżej Pobiedzisk,
• w Pobiedziskach Letnisko Leśne,
• Jerzykowie,
• Barcinku,
• Bogucinie,
• Poznaniu (ujście do Warty).
Na podstawie przeprowadzonych badań ustalono, że wody Głównej na przeważającej części
jej biegu nie odpowiadały normom (tabela). Jedynie w przekrojach pomiarowych Lednogóra (na
wypływie z Jeziora Lednica) i Barcinek (poniżej zbiornika Jezioro Kowalskie) wypadkowa klasa
utrzymywała się na poziomie III klasy czystości.
Tabela 32. Stan czystości rzeki Głównej w roku 2002
Bogucin /4,5 km/
poza klasą
Wskaźniki decydujące o wypadkowej klasie
czystości
tlen rozpuszczony, azot azotynowy, indeks
saprobowości peryfitonu, miano coli
fosfor ogólny, miano coli
tlen rozpuszczony, azot azotynowy, fosforany,
fosfor ogólny, miano coli
fosfor ogólny
ChZT-Mn, fosforany, fosfor ogólny, fenole lotne,
miano coli
azot azotynowy, miano coli
Poznań; ujście do Warty /0,1 km/
poza klasą
azot azotynowy, miano coli
Lokalizacja punktu pomiarowo-kontrolnego
Lednogóra – wypł. z jez. Lednickiego /45,6 km/
Klasa
czystości
III
Główna; pow. Pobiedzisk /27,0 km/
poza klasą
Pobiedziska Letniska Leśne /21,5 km/
poza klasą
Jerzykowo - tama /18,5 km/
poza klasą
Barcinek /16,0 km/
III
Największy wpływ na dyskwalifikacje wód rzeki Głównej w pięciu punktach pomiarowych
miała zawartość substancji biogennych (przede wszystkim fosforu ogólnego i azotu
azotynowego). Stan sanitarny określony wskaźnikiem miano Coli w czterech punktach nie
odpowiadał normom, natomiast w pozostałych trzech mieścił się w przedziale klasy III.
Ponadnormatywne obciążenie materią organiczną stwierdzono jedynie w punkcie
Pobiedziska Letnisko Leśne, gdzie zanotowano bardzo niską zawartość tlenu rozpuszczonego w
88
wodzie. W trzech punktach (Lednogóra, Jerzykowo i Barcinek) zawartość substancji organicznej
mieściła się w normach III klasy czystości, w pozostałych trzech przekrojach w II klasie.
Zasolenie wód na całej długości rzeki odpowiadało II klasie czystości, przede wszystkim ze
względu na zawartość substancji rozpuszczonych w wodzie. Ilość niesionych z wodami zawiesin
na tamie w Jerzykowie odpowiadała III klasie czystości, w Barcinku II klasie. Na pozostałych
odcinkach rzeki Głównej stężenia charakterystyczne zawiesiny ogólnej odpowiadały I klasie
czystości.
Badania hydrobiologiczne wykazały, że na odcinku źródłowym, (w dwóch punktach
pomiarowych) wartość indeksu saprobowości sestonu i peryfitonu odpowiadała III klasie
czystości, natomiast w pozostałych przekrojach kwalifikowała wody do klasy II.
Najwyższy poziom zanieczyszczeń stwierdzono w punkcie zlokalizowanym poniżej
Pobiedzisk, gdzie spośród 6 grup wskaźników poddanych ocenie trzy nie odpowiadały normom
(substancje organiczne, biogeny i stan sanitarny), natomiast zasolenie i saprobowość mieściły się
w normach II, a zawiesiny ogólnej w I klasy czystości.
Tabela 33. Stężenia charakterystyczne wybranych grup wskaźników zanieczyszczenia
Lokalizacja punktu pomiarowokontrolnego
Główna (kilometr biegu rzeki)
Stężenia charakterystyczne wybranych grup wskaźników
zanieczyszczenia
substancje
zawiesiny substancje stan
zasolenie
saprobowość
organiczne
ogólne
biogenne sanitarny
Lednogóra – wypł. z jez. Lednickiego
/45,6 km/
III
II
I
Główna; pow. Pobiedzisk /27,0 km/
II
II
I
II
I
Pobiedziska Letnisko Leśne /21,5 km/
poza klasą
Jerzykowo - tama /18,5 km/
Barcinek /16,0 km/
III
III
II
II
III
II
Bogucin /4,5 km/
II
II
I
Poznań; ujście do Warty /0,1 km/
II
II
I
III
III
III
poza klasą
poza
klasą
III
poza klasą
poza
klasą
II
poza klasą
III
III
II
II
poza klasą
poza
klasą
II
poza klasą
poza
klasą
II
III
Kopla
Rzeka Kopla stanowi prawobrzeżny dopływ rzeki Warty, uchodzący do niej w 254,6 km, w
pobliżu południowej granicy miasta Poznania. Jej długość wynosi 30,2 km (licząc od źródeł
dawnego prawego ramienia źródłowego w okolicy Sokolnik Gwiazdowskich aż do ujścia do rzeki
2
Warty) i powierzchni zlewni 386,8 km . Lewobrzeżny dopływ – rzeka Kamionka o długości 21,6
km przepływa rynną kórnicko-zaniemyską przez 18-kilometrowy ciąg jezior. Pod względem
administracyjnym zlewnia rzeki Kopli stanowi w powiecie poznańskim fragment gminy Kórnik,
Mosina, Kleszczewo, Kostrzyn i Swarzędz. Obszar Gm. Swarzędz znajdujący się w zlewni rzeki
Kopli obejmuje teren:
od punktu przecięcia granicy gmin Swarzędz-Kostrzyn Wielkopolski z rowem melioracyjnym
wzdłuż tego rowu na południe do nieoznaczonej drogi gminnej Sarbinowo - Sokolniki
Gwiazdowskie. Drogą gminną Sarbinowo - Sokolniki Gwiazdowskie na wschód w kierunku m.
Sokolniki Gwiazdowskie. Z m. Sokolniki Gwiazdowskie na południe drogą do drogi krajowej nr 2.
Tą drogą na południowy wschód do toru kolejowego. Wzdłuż toru kolejowego na zachód do
granicy administracyjnej m. Swarzędz. Południową granicą m. Swarzędz do granicy gmin
Swarzędz-Poznań. Granicą gmin Swarzędz-Poznań, Swarzędz - Kleszczewo, Swarzędz-Kostrzyn
Wielkopolski do punktu wyjścia.
W sytuacji głównie rolniczego wykorzystania zlewni oczekiwać należy zwiększonej ilości
substancji biogennych i organicznych w wodach powierzchniowych.
Spośród oznaczonych wskaźników zanieczyszczenia jedynie odczyn pH, oraz stężenia sodu,
detergentów anionowych oraz niektóre metale ciężkie spełniały normy I klasy. Na negatywną
ocenę jakości wód w ujściowym odcinku rzeki Kopli wpływ miały wysokie stężenia substancji
biogennych, metali – cynku, miedzi i ołowiu oraz stan sanitarny. Stężenia wskaźników w
pozostałych wydzielonych grupach uzyskiwały stężenia na poziomie II/III klasy czystości (tab. 31).
89
Tabela 34.Stan czystości Kopli na terenie powiatu poznańskiego w roku 2002
Stężenia charakterystyczne wybranych grup wskaźników zanieczyszczenia
Lokalizacja punktu
Stan
pomiarowo-kontrolnego Substancje substancje zasolenie Zawiesiny
Saprobowość
biogenne organiczne
ogólne
sanitarny
poza klasą
poza
Rz. Kopla
II
II
II
II
klasą
Szacunkowy ładunek zanieczyszczeń wprowadzony w roku 2002 z wodami rzeki Kopli do
rzeki Warty wynosił w:
• BZT5 – 79,7 t/rok,
• zawiesinie ogólnej – 239,0 t/rok,
• fosforanach – 26,6 t/rok,
• fosforze ogólnym – 12,7 t/rok,
• azocie amonowym – 23,1 t/rok,
• azocie ogólnym – 267,4 t/rok,
Cybina
Rzeka Cybina stanowi prawobrzeżny dopływ Warty, uchodzi do niej w 242,7 km, w granicach
miasta Poznania. Według danych IMGW [1980] całkowita długość cieku wynosi 43,0 km,
a powierzchnia jego zlewni 186,5 km2.
Wody rzeki Cybiny zasilane są przez kilka dopływów Cybinkę (Rów z Wierzyc), Rów
Kostrzyński, Kanał Czachurski, Kanał Szkutelnik, Mielcuch, Rów z Gortatowa.
Źródła rzeki Cybiny znajdują się w pobliżu wsi Nekielka, gmina Nekla, powiat Września.
Rzeka Cybina zbiera wody z części Równiny Wrzesińskiej na Pojezierzu Wielkopolskim,
dolny bieg rzeki przypada na mezoregion zwany Poznańskim Przełomem Warty.
Administracyjnie poszczególne fragmenty zlewni należą do gmin: Kostrzyn, Pobiedziska,
Swarzędz i Poznań. Zlewnia typowo rolnicza. W budowie utworów powierzchniowych w górnym i
dolnym biegu dominują piaski i żwiry sandrowe, w biegu środkowy przeważają gliny zwałowe.
Dolinę rzeki budują torfy niskie.
Zarówno w zlewni jak i bezpośrednio wzdłuż biegu rzeki usytuowanych jest wiele naturalnych
i sztucznych zbiorników wodnych. W okolicy Iwna i Promna rzeka Cybina przepływa przez stawy
rybne. W środkowym biegu przepływa przez jeziora: Góra (powierzchnia ok. 40 ha), Uzarzewskie
(powierzchnia ok. 11,0 ha), Swarzędzkie (powierzchnia ok. 90,0 ha). W dolnym biegu,
w granicach Poznania, usytuowano cztery małe zbiorniki zaporowe: Staw Antoninek, Staw
Młyński, Staw Browarny i Staw Olszak o łącznej powierzchni ok. 27,0 ha i średniej głębokości 0,41,2 m. W ujściowym odcinku rzeka Cybina przepływa przez sztuczne jezioro Maltańskie z torem
regatowym, które po rekultywacji zakończonej w roku 1990 ma powierzchnię 64,0 ha i średnią
głębokość 3,13 m.
Na jakość wód rzeki Cybiny wpływają głównie zanieczyszczenia obszarowe. Istnieją jednak
także punktowe zrzuty ścieków, których negatywnego oddziaływania nie sposób przecenić.
Największy ładunek zanieczyszczeń dopływa ze ściekami komunalnymi i przemysłowymi
z miejscowości Swarzędz, a ściślej ze starej jego części, za pośrednictwem rowu Mielcuch.
Zaznaczyć trzeba, że do 1991 roku (wybudowanie pompowni ścieków i skierowanie znacznej ich
ilości na oczyszczalnię w Poznaniu) całość zanieczyszczeń bez żadnej redukcji trafiała do jeziora
Swarzędzkiego powodując całkowitą jego degradację, a przepływająca przez jezioro rzeka
Cybina przenosiła zanieczyszczenia w dół swego biegu. Skutki odczuwalne były nawet
w Zbiorniku Maltańskim.
Znaczącymi dla jakości wód rzeki Cybiny są też ścieki komunalne i przemysłowe
wprowadzane do niej z miejscowości Kostrzyn za pośrednictwem Rowu Kostrzyńskiego. Z innych
źródeł zanieczyszczenia wymienić należy: gorzelnie w Iwnie i Siedlcu, mleczarnię i gospodarstwo
rolne w Wiktorowie, Stację Hodowli Roślin w Kociałkowej Górce, oraz miejscowości Iwno,
Uzarzewo, Góra.
W sposób istotny na jakość wód mogą wpływać tylko zanieczyszczone wody odprowadzane
ze stawów na terenie Wielkopolskiego Parku Zoologicznego oraz wody opadowe.
Poniższe tabele przedstawiają stan czystości rzeki Cybiny w latach 1997, 2001 i 2002.
90
Tabela 35. Stan czystości rzeki Cybiny w roku 1997
Stężenia charakterystyczne wybranych grup wskaźników
zanieczyszczenia
Zawiesiny
Stan
Substancje substancje
Zasolenie
Saprobowość
ogólne sanitarny
biogenne organiczne
III
II
II
I
III
III
II
III
II
II
II
III
poza klasą poza klasą
poza
II
II
III
klasą
Lokalizacja punktu
pomiarowo-kontrolnego
41,0 km m. Brzeźno
33,0 km m. Iwno
27,0 km m. Promno
21,0 km na wysokości m.
Jankowo powyżej J.
Uzarzewskiego
14,0 km powyżej J.
Swarzędzkiego, Swarzędz
10,5 km poniżej J. Swarzędzkiego,
Swarzędz ul. Sośnicka
poza klasą
poza klasą
poza klasą
poza klasą
poza klasą
poza klasą
3,8 km powyżej zb. Maltańskiego,
Poznań
poza klasą
0,1 km ujście do rz. Warty
(Poznań)
poza klasą
III
poza klasą
II
I
II
II
II
I
III
II
II
II
poza
klasą
III
II
II
poza
klasą
II
poza
klasą
III
II
poza klasą
Rysunek 4. Stan czystości rzek w 1998 r.
Rysunek 5. Stan czystości rzek w 2002 r.
91
Tabela 36. Stan czystości rzeki Cybiny w roku hydrologicznym 2001
33,0 km m. Iwno
Wskaźniki decydujące o wypadkowej klasie
czystości
Przewodność elektrolityczna wł. Azot azotynowy,
III
azot azotanowy, miano Coli
poza klasą BZT5
27,0 km m. Promno
poza klasą tlen rozpuszczony, azot azotynowy, fosfor ogólny
21,0 km na wysokości m. Jankowo
poza klasą tlen rozpuszczony, fosfor ogólny
14,0 km powyżej J. Swarzędzkiego, Swarzędz
10,5 km poniżej J. Swarzędzkiego,
Swarzędz ul. Sośnicka
poza klasą tlen rozpuszczony
Lokalizacja punktu pomiarowo-kontrolnego
41,0 km m. Brzeźno
Klasa
czystości
poza klasą tlen rozpuszczony
Przewodność elektrolityczna wł., azot azotynowy,
fosforany, fosfor ogólny, miano Coli
poza klasą Zawiesina ogólna, miano Coli
3,8 km powyżej zb. Maltańskiego, Poznań
III
0,1 km ujście do rz. Warty (Poznań)
Tabela 37. Stan czystości Cybiny w roku 2002 badana przy ujściu do rz. Warty
Lokalizacja
punktu
pomiarowokontrolnego
Stężenia charakterystyczne wybranych grup wskaźników zanieczyszczenia
Substancje
biogenne
Zasolenie
Zawiesiny
ogólne
Stan
sanitarny
Saprobowość
poza
III
klasą
Szacunkowy ładunek zanieczyszczeń wprowadzono w roku 2002 z wodami Cybiny do rzeki
Warty wynosił wyrażony w:
• BZT5 – 172,8 t/rok
• zawiesinie ogólnej – 449,3 t/rok
• fosforanach – 12,1 t/rok
• fosforze ogólnym –7,6 t/rok
• azocie amonowym – 16,2 t/rok
• azocie ogólnym – 136,2 t/rok
Jakość wód rzeki Cybiny badana 2003 nie odpowiadała normom, poza klasyfikację
wykraczały następujące wskaźniki: przewodność elektrolityczna, chlorki, substancje
rozpuszczone, sód, fosfor ogólny, chlorofil a, miano Coli fek.
Ujście do rz. Warty
(Poznań)
poza klasą
substancje
organiczne
II
II
II
Pomimo obserwowanej od początku lat 90 znacznej poprawy jakości wód rzeki Cybiny
będącej wynikiem prowadzonych inwestycji w zakresie gospodarki wodno-ściekowej nadal jakość
wody w ocenie ogólnej nie odpowiada normom. Wyznaczona I klasa czystości dla wód rzeki
Cybiny nie została jeszcze osiągnięta.
Jeziora
Jezioro Swarzędzkie
Jezioro Swarzędzkie położone na przepływie rzeki Cybiny, jest zlokalizowane w północnozachodniej części miasta Swarzędz, na granicy z Poznaniem.
Według danych Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie z roku 1966 jezioro ma
powierzchnię 93,7 ha, a według pomiarów IMGW Oddział w Poznaniu z roku 1992 powierzchnia
lustra wody wynosi 79,4 ha [Jańczak 1996]. Jezioro ma kształt wydłużony, zwężający się od
polowy długości misy w kierunku odpływu. Na jeziorze znajdują się dwie wysepki o łącznej
powierzchni 0,3 ha. Jego dno jest urozmaicone, pokrywają je osady o miąższości do 6 m.
W głęboczku osady mają wyraźny zapach siarkowodoru.
92
Rysunek 6. Jezioro Swarzędzkie
Brzegi jeziora są wysokie. Wzdłuż północnego brzegu rozciąga się pas nieużytków, od strony
północno-zachodniej do zbiornika przylega las mieszany, od strony południowo-wschodniej park
miejski i osiedla mieszkaniowe Swarzędza. Wzdłuż południowo-zachodniej, wypłyconej części
jeziora znajdują się domy jednorodzinne. Od wschodu i północy położone są niewielkie połacie
pól i łąk.
Litoral Jeziora Swarzędzkiego charakteryzuje się bardzo szerokim pasem oczeretów
sięgających 10 m, a w części wschodniej nawet 20 m. Wśród makrofitów dominuje trzcina
pospolita z domieszką pałki wąskolistnej i kropidła wodnego. Największe skupiska trzciny
znajdują się w okolicy wpływu do jeziora rzeki Cybiny i w wypłyconej, zachodniej części zbiornika.
W zachodniej części zbiornika rozwija się również roślinność o liściach pływających. W latach
siedemdziesiątych roślinność wodna wynurzona zajmowała około 18 ha, a zanurzona —
rdestnice, rogatek i wywłócznik - występowała na około 28 ha. Na początku lat
dziewięćdziesiątych stwierdzono całkowity brak roślinności podwodnej, spowodowany minimalną
przezroczystością wody oraz degenerację makrofitów [Szyper i in. 1992].
Jezioro Swarzędzkie zasilane jest przez rzekę Cybinę, z wodami której dopływają
zanieczyszczenia z obszaru zlewni całkowitej (z terenów rolnych, stawów rybnych,
z nieskanalizowanych miejscowości); rów Mielcuch, który powyżej Swarzędza odkryty płynie
przez tereny rolnicze, a na obszarze miasta służy jako kolektor ogólnospławny, przyjmujący ścieki
deszczowe i sanitarne z około 20 % zabudowy. Do Mielcucha uchodzi Rów Zalasewski
odprowadzający wody opadowe i ścieki z południowych obrzeży miasta. Niewielkim dopływem
jeziora jest ciek Zielinka płynący przez lasy komunalne miasta Poznania. Po przepłynięciu jeziora,
Cybina wypływa z jego zachodniego krańca. Jezioro jest podpiętrzone.
Zlewnia bezpośrednia jeziora użytkowana jest różnorodnie, największa jej część przypada na
tereny rolnicze - 46,1 % i lasy - 30,4 %. Zabudowania Swarzędza stanowią 14,1 % powierzchni
zlewni. Na 9,4 % znajdują się nieużytki - poddawane rekultywacji tereny wysypiska komunalnego.
Ze względu na bardzo silne zanieczyszczenie jezioro nie jest użytkowane rekreacyjnie.
Wzdłuż północno-zachodniego i wschodniego brzegu prowadzą jedynie trasy spacerowe. Od
strony północnej znajdują się ogródki działkowe.
Zarówno zlewnia bezpośrednia jak i całkowita Jeziora Swarzędzkiego są w bardzo wysokim
stopniu poddane antropopresji. Do listopada 1991 roku jezioro było bezpośrednim odbiornikiem
ścieków ze Swarzędza (około 800 m3/d ścieków nieoczyszczonych i 1200 m3/d oczyszczonych).
Obecnie ścieki są przepompowywane do Centralnej Oczyszczalni Ścieków Miasta Poznania.
W dalszym ciągu przyjmuje ścieki Rów Mielcuch wpływający do zachodniej części jeziora.
Wpływ na zanieczyszczanie jeziora mogą mieć również odcieki z nieczynnego,
rekultywowanego „dzikiego” wysypiska odpadów komunalnych, zlokalizowanego na południowej
granicy zlewni bezpośredniej. Wysypisko, o powierzchni 15 ha, utworzone w niezabezpieczonym
wyrobisku pożwirowym eksploatowano ponad 30 lat. W 1995 roku WIOŚ w Poznaniu
przeprowadził badania wód powierzchniowych i wycieków z rejonu składowiska - pobrane próby
nie odpowiadały żadnej klasie czystości wód powierzchniowych.
Jak wynika z obliczeń Szyper i in. [1992] ogółem, ze zlewni bezpośredniej i całkowitej do wód
Jeziora Swarzędzkiego przedostaje się rocznie ponad 100 Mg azotu i 6,6 Mg fosforu.
Jezioro Swarzędzkie jest zbiornikiem silnie zdegradowanym. Nie kwalifikuje się do żadnej
kategorii podatności na degradację. Zrzucanie nieoczyszczonych ścieków do jeziora
spowodowało, że już w latach 1971/1972 jego wody sklasyfikowano jako pozaklasowe. Następne
badania (prowadzone w latach 1985, 1988-1990 i 1992) wykazały dalszy wzrost
zanieczyszczenia jeziora. Odcięcie głównego strumienia ścieków, dopływających bezpośrednio
93
do misy jeziora, nie poprawiło stanu wód, m.in. ze względu na bardzo duże obciążenie
wewnętrzne zbiornika oraz dopływ zanieczyszczeń ciekami. W roku 1997 wody Mielcucha
sklasyfikowano jako pozaklasowe. Rzeka Cybina podczas badań wiosennych prowadziła wody w
III klasie czystości, latem pozaklasowe. Największego stężenia zanieczyszczeń w tej rzece
można się spodziewać w okresie od września do listopada, w czasie spuszczania wody ze
stawów rybnych.
W trakcie badań wód jeziora w roku 1997, prawie wszystkie wskaźniki zanieczyszczeń
przyjęły wartości pozaklasowe. Stan sanitarny odpowiadał III klasie czystości. Ze względu na
wartości wskaźników trofii, żyzność jeziora określić można jako bardzo silną eutrofię.
Potwierdzają to wyniki badań hydrobiologicznych: wysoka liczebność fitoplanktonu, silne zakwity
sinicowe, liczny rozwój wiciowców bezbarwnych świadczący o zanieczyszczeniu wody substancją
organiczną, osady denne o silnym zapachu siarkowodoru oraz brak w nich organizmów
bentosowych.
Zapobieżenie dalszej degradacji jeziora będzie możliwe jedynie w przypadku likwidacji
punktowych źródeł zanieczyszczeń na terenie Swarzędza (odprowadzenie zanieczyszczeń poza
zlewnię jeziora), rozwiązania problemu gospodarki ściekowej we wsiach na obszarze zlewni,
ograniczenia wpływu zanieczyszczeń przestrzennych oraz zmiany sposobu zagospodarowania
zlewni bezpośredniej. Po eliminacji źródeł zanieczyszczeń, konieczna jest rekultywacja jeziora,
likwidująca obciążenie wewnętrzne. Badania UAM z 1992 roku wykazały, że poważne źródło
wzbogacania wód jeziornych w pierwiastki biogenne stanowią osady, w związku z czym
konieczne jest ich usunięcie. Badania miąższości i składu osadu potwierdziły konieczność
bagrowania jeziora - usunięcie około 1,5 mln m3 osadów z jego północno-wschodniej części koszt
ok. 14 mln zł. Podjecie działań rekultywacyjnych ma sens po uporządkowaniu gospodarki wodnościekowej w zlewni Cybiny, Mielcucha. Realizacja poszczególnych zadań przewidziana jest na
najbliższe lata i zależna od wysokości pozyskanych środków zewnętrznych.
Jezioro Swarzędzkie należy praktycznie do jezior niestratyfikowanych, toteż konieczne
będzie po usunięciu osadów podjęcie dalszych zabiegów rekultywacyjnych, utrwalających
uzyskany efekt poprawy stanu czystości wody. Będzie można to uzyskać przez zastosowanie
metody biomanipulacji - zmniejszającej liczebność fitoplanktonu, oraz metody Ripla - natleniającej
osady denne i inaktywującej w nich fosfor. Alternatywnie zamiast metody Ripla, będzie można
zastosować napowietrzanie najgłębiej położonego fragmentu dna.
W roku 1997 opracowano Program działań ochronnych w zlewni rzeki Cybiny na odcinku od
źródeł cieku do granic miasta Poznania. W programie tym określono m.in. działania inwestycyjne
w dziedzinie gospodarki ściekowej, które należy podjąć na terenie gmin Swarzędz, Kostrzyn,
Pobiedziska i Łubowo w celu ochrony środowiska w zlewni Jeziora Swarzędzkiego.
Kontynuacją i rozwinięciem prac prowadzonych na rzecz poprawy jakości wody w jeziorze
Swarzędzkim, było „Opracowanie Koncepcji struktur i przedsięwzięć w odniesieniu do zlewni dla
rewitalizacji zespołu jezior rzeki Cybiny”.
Jezioro Uzarzewskie
Jest to jezioro w kształcie kociołka, położone we wsi Uzarzewo, na 17 km biegu rzeki. Wg
danych IRS-u (Jenek i in. 1979) jezioro miało powierzchnię 14,78 ha, głębokość maksymalną
12,3 m, średnią 6,1 m. Wg nowszych (z 1983 r.) pomiarów IMGW (Jańczak 1996) powierzchnia
jeziora wynosi 10,6 ha, objętość 360,4 tyś. m3, głębokość maksymalna 7,5 m, średnia 3,4 m.
Jezioro Uzarzewskie należy do jezior stratyfikowanych, dimiktycznych. Charakteryzuje się
ono bardzo płytkim epilimnionem (do głębokości 2 m), metalimnionem (sięgającym w 1996 r. do
głębokości 5 m, w 1997 r. - do 6 m) o bardzo ostrym gradiencie termicznym i hypolimnionem
stosunkowo małym, lecz zimnym (temperatura przy dnie w 1996 r. wynosiła 5,4 °C, w 1997 r. 7,3 °C). Wiosną jezioro wykazywało pełną cyrkulację i dobre natlenienie w całym profilu
pionowym. Natlenienie wody w lecie było dobre tylko w powierzchniowej warstwie. Już na
głębokości 2 m stwierdzano bardzo niskie stężenia tlenu - 1,2 mg O2/l w 1996 r. i 2,8 mg O2/l
w 1997 r. Od głębokości 3 m do dna rozciągała się strefa beztlenowa, o silnym zapachu
siarkowodoru.
Przezroczystość wody była niewielka. Wiosną wynosiła ona 1,25 m, w lecie tylko 0,75 m
w 1996 r. i 0,8 m w 1997 r. Wody wykazywały pozaklasowy charakter.
Bardzo silne wypłycenie jeziora w ostatnich latach powoduje, że w głębszych warstwach jego
wód (meta- i hypolimnion) po ustaleniu się w maju stratyfikacji termicznej, znajdują się
stosunkowo małe zasoby tlenu. Przy dość intensywnym zużywaniu tlenu w procesach
mineralizacji świeżej materii organicznej, odkładanej intensywnie do osadów dennych, zasób ten
szybko zostaje wyczerpany. Proces rekultywacji jeziora powinien, więc z jednej strony iść
94
w kierunku ograniczenia dopływu do osadów dennych świeżej materii organicznej z drugiej strony
- prowadzić do zwiększenia zasobów tlenu w hypolimnionie. Zabiegi ochronne w zlewni oraz
rekultywacja jeziora Góra przyczynią się do silnego ograniczenia transportu materii organicznej
z wodami dopływającej Cybiny. Aby zmniejszyć ilość produkowanego fitoplanktonu w samym
Jeziorze Uzarzewskim proponuje się zastosowanie metodę biomanipulacji. Intensywne zarybienia
narybkiem szczupaka i sandacza (2 tyś. szt./ha) przy niewielkiej powierzchni jeziora nie będą zbyt
kosztowne. Zła dostępność brzegów dla wędkarzy (drzewa, oczerety), utrudni wyławianie
introdukowanych ryb przez kłusowników. Poprawa przezroczystości wody doprowadzi do zajęcia
litoralu przez roślinność podwodną, co spotęguje pozytywne oddziaływanie metody
biomanipulacji. Powodzenie metody biomanipulacji w dużym stopniu zależy od ograniczenia
zasilania wewnętrznego wód w fosfor z osadów dennych. Można to uzyskać przez zwiększenie
zasobności tlenu w głębszych partiach jeziora, dzięki zwiększeniu objętości hypolimnionu czyli
pogłębienie misy jeziornej lub/i przez zastosowanie metody Ripla w modyfikacji Wiśniewskiego.
W przypadku wybrania drugiej metody jako tańszej i mniej inwazyjnej w stosunku do ekosystemu
jeziora, trzeba się będzie liczyć z koniecznością jej powtarzania w ciągu roku, jak i kolejnych
latach, gdyż zasób wprowadzanego do osadów środka utleniającego zostanie szybko
wykorzystany, gdy zabraknie tlenu w wodzie nadosadowej. Skuteczność tej metody będzie co
roku malała, w miarę coraz większego wypłycania się jeziora.
Wybagrowanie osadów dennych do uzyskania głębokości maksymalnej ok. 14 m (usunięcie
200 tyś m3 osadów), zwiększy ponad 2-krotnie objętość meta- i hypolimnionu, a tym samym
zapas tlenu w wodzie nadosadowej. W przypadku pojawiania się deficytów tlenu w osadach
dennych w końcu lata, wystarczające będzie jednorazowe zastosowanie metody Ripla w obrębie
najgłębiej położonej części dna. W perspektywie dłuższego czasu metoda ta będzie więc bardziej
skuteczna i łatwiejsza w stosowaniu. Mimo więc, że usuwanie osadów dennych jest metodą
bardzo drastyczną, w przypadku Jeziora Uzarzewskiego znajduje pełne uzasadnienie. Podobnie
jak w przypadku j. Swarzędzkiego działania rekultywacyjne prowadzić należy gdy wyeliminuje się
większość negatywnych czynników wpływających na jakość dopływających wód w zlewni jeziora i
przepływającej rzeki Cybiny, odnosi się to głównie do stawów rybnych i odprowadzanych
cyklicznie osadów bogatych w związki biogenne.
Tabela 38. Parametry jezior naturalnych w gminie Swarzędz
Nazwa jeziora
Parametr
Uzarzewskie
52°27,0'
17°08,2'
70,7
10,6
360,4
7,5
3,4
480
340
1400
1,21
3,1
180
8,2
15,3
103
100
55,6
Szerokość geograficzna (Æ)
Długość geograficzna (l)
Wysokość n.p.m. (m)
Powierzchnia (ha)
Objętość (tyś.m3)
Głębokość maksymalna (m)
Głębokość średnia (m)
Długość maksymalna (m)
Szerokość maksymalna (m)
Długość linii brzegowej (m)
Rozwinięcie linii brzegowej
Wskaźnik odsłonięcia
Przewodność (mS)
Odczyn pH
Utlenialność (mgO2/dm3)
Wapń(mgCa/dm3)
3
Siarczany (mgSO4/dm )
3
Chlorki (mgCl/dm )
Swarzędzkie
52°24,9'
17°03,9'
69,7
79,4
2038,5
7,2
2,6
2600
710
7750
2,45
30,5
300
8,3
13,8
105,5
96
57,1
Zbiornik retencyjny „Jezioro Kowalskie”
W roku 2002, na terenie powiatu poznańskiego ziemskiego, przeprowadzono również
badania stanu czystości wód zbiornika Jezioro Kowalskie. Badania tego zbiornika prowadzono
wówczas po raz pierwszy.
Tabela 39.
Nazwa zbiornika
Położenie
Powierzchnia
[ha]
Głębokość
maksymalna [m]
Objętość
3
[tys. m ]
Wypadkowa
klasa czystości
Zbiornik zaporowy
Jezioro Kowalskie
na rzece Głównej, w
Jerzykowie koło Poznania
203,0
6,0
6580,0
poza klasą
95
Zbiornik Jezioro Kowalskie powstał w miejscu istniejącego do 1985 roku naturalnego akwenu
wodnego − Jeziora Kowalskiego − o powierzchni 34,14 ha, poprzez spiętrzenie wód rzeki Głównej
poniżej miasta Pobiedziska. Zbiornik położony jest na odcinku od miejscowości Jerzykowo do
Barcinka. Przepływająca przez zbiornik rzeka Główna jest prawym dopływem Warty, do której
wpada w 239,6 km na terenie Poznania.
Zapora czołowa ziemna z urządzeniami upustowymi umiejscowiona jest w 15,423 km rzeki,
zapora boczna znajduje się w Bugaju. Zapora główna, którą stanowi jaz wraz z mostem
zlokalizowana w Jerzykowie dzieli akwen na górny i dolny. Zbiornik ma powierzchnię maksymalną
203,0 ha i objętość całkowitą 6,580 mln m3. Normalny poziom piętrzenia wynosi 87,00 m nm.,
normalna powierzchnia zalewu 192,40 ha, minimalna − 113,50 ha.
Głównymi zadaniami zbiornika są: magazynowanie wody do nawodnień, wyrównanie
odpływów w okresie niżówkowym rzeki Głównej, retencjonowanie wiosennych fal wezbraniowych,
wykorzystanie do celów hodowli ryb oraz utworzenie w bezpośrednim sąsiedztwie Poznania
rejonu rekreacyjnego. Nad jeziorem wzdłuż wschodniego brzegu funkcjonuje plaża gminna. Na
terenach wokół zbiornika występuje liczna zabudowa letniskowa.
Bezpośrednim źródłem zanieczyszczenia wód zbiornika są spływy z pól położonych w zlewni,
często przylegających do linii brzegowej oraz blisko zlokalizowane osiedla letniskowe. Powyżej
zbiornika (około 4,5 km) rowem do rzeki Głównej odprowadzane są ścieki z oczyszczalni
biologicznej z chemicznym strącaniem związków biogennych, dla ośmiotysięcznego miasta
Pobiedziska. Poprzez rów melioracyjny do rzeki powyżej zbiornika trafiają również oczyszczone
ścieki technologiczne, chłodnicze i opadowe z terenu Przedsiębiorstwa FarmaceutycznoChemicznego „Synteza”.
Ze względu na brak jednolitych wytycznych oceny jakości wód zbiorników zaporowych,
podjęto próbę określenia stanu czystości zbiornika dwutorowo, zgodnie z metodyką badań jezior
oraz w oparciu o normy dla powierzchniowych wód płynących.
Zbiornik badano dwukrotnie: wiosną i latem. Wypadkowa wskaźników fizyczno-chemicznych
wyznaczyła czystość zbiornika jako nieodpowiadającą normom, określonym dla wód jeziornych.
Niska jakość wód związana była z niedotlenieniem wód w okresie letnim w głębszych partiach
akwenu, natomiast płytkie warstwy wód wykazywały silne przesycenie tlenem. Odnotowano
wysokie ponadnormatywne przewodnictwo elektrolityczne wód wskazujące na dużą zawartość
związków mineralnych.
Ilości substancji biogennych w wodzie: stężenia azotu całkowitego oraz azotu mineralnego
nie mieściły się w normach określonych dla trzech klas czystości. Oznaczono wysokie stężenia
fosforu całkowitego, które zaliczono do III klasy oraz fosforanów − do II klasy czystości.
Obciążenie materią organiczną latem w warstwie powierzchniowej również dyskwalifikowało
wody zbiornika. Chlorofil „a” jak i sucha masa sestonu przyjmowały wartości ponadnormatywne.
Stan sanitarny w ogólnej klasyfikacji odpowiadał II klasie czystości. Oznaczony latem wskaźnik
bakteriologiczny utrzymywał się na poziomie I klasy, wiosną odpowiadał przy powierzchni II klasie,
a nad dnem − I klasie czystości.
Oznaczone w wodzie ilości metali ciężkich i cyjanków nie przekraczały norm I klasy czystości
wód powierzchniowych płynących. Fenole tylko wiosną przy tamie oznaczono na poziomie I klasy,
w misie zbiornika wiosną i latem ich stężenie zaliczono do II klasy, a nad dnem do III klasy
czystości.
Fitoplankton roślinny wiosną charakteryzował się jakościową i ilościową dominacją okrzemek,
z gatunkiem Stephanodiscus hantzschii. Latem największą liczbę gatunków oznaczono wśród
zielenic. Analiza ilościowa wykazała dominację zielenic z przewagą Golenkinia radiata na
stanowisku przy tamie w Jerzykowie oraz bruzdnic i sinic w dolnym zbiorniku przy zaporze
czołowej w Barcinku, gdzie oznaczono głównie bruzdnicę Ceratium hirundinella i sinicę nitkowatą
Oscillatoria subtilissima. Obserwowano bardzo silny zakwit wód zbiornika.
Wiosną, plankton zwierzęcy charakteryzował się jakościową i ilościową dominacją wrotków,
zespoły gatunkowe tworzyły głównie: Keratella cochlearis, Polyarthra dolichoptera i Synchaeta
kitina. Latem zooplankton odznaczał się wysoką liczebnością, lecz niewielką różnorodnością,
oznaczano w większości wrotki z Keratella cochlearis f. tecta. Zooplanktonowy wskaźnik stanu trofii
określił żyzność zbiornika na poziomie politrofii.
W oparciu o wyniki badań wód rzeki Głównej prowadzonych w okresie listopad 2001 –
październik 2002 roku określono stan czystości zbiornika Jezioro Kowalskie, wykorzystując
punkty pomiarowe zlokalizowane:
• w 21,5 km, poniżej Pobiedzisk, w Promnie, początek terenów zalewowych zbiornika,
96
• w 18,5 km, w Jerzykowie, przy zaporze głównej,
• w 16,0 km, w Barcinku, zapora czołowa.
Na wysokości Promna, gdzie rozpoczynają się tereny zalewowe zbiornika, niedotlenienie
wód, podwyższona zawartość substancji biogennych oraz skażenie sanitarne degradowało jakość
wód zbiornika do pozaklasowej
Natlenienie wód w miesiącach letnich utrzymywało się na poziomie poniżej 4 mg O2/l.
Średnie roczne stężenie tlenu wynosiło 7,0 mg O2/l. Zawartość substancji organicznych mimo
przyjęcia dość znacznych ilości ścieków, z terenów miasta Pobiedziska określono na poziomie
norm I/II klasy czystości dla wód powierzchniowych.
Ilość substancji biogennych często odpowiadała normom III klasy. Przekroczenie wartości
dopuszczalnych obserwowano dla stężeń azotu azotynowego, fosforu ogólnego i fosforanów
prawie w 40% prób. Pozostałe wskaźniki zanieczyszczenia utrzymywały się na poziomie
I/III klasy. Stan bakteriologiczny wód był niekorzystny w miesiącach; maj i lipiec dyskwalifikując
jakość wód.
Na stanowisku kontrolnym przy głównej zaporze w miejscowości Jerzykowo na
dyskwalifikację czystości wód zbiornika Jezioro Kowalskie miało wpływ ponadnormatywne
stężenie fosforu ogólnego. Tak wysokie stężenia fosforu ogólnego oznaczono w lipcu i sierpniu.
Średnia roczna ilość tego wskaźnika w wodzie utrzymywała się na poziomie II klasy. Zawartość
fosforanów odpowiadała normom I/II klasy, a sierpniu kwalifikowała wody do III klasy. Związki azotu
zawarte w wodach zbiornika mieściły się w granicach norm I/II klasy. Jedynie formę azotynową
oznaczano w zakresie norm III klasy.
Natlenienie wody przez cały okres badań mieściło się w normach I klasy czystości. Wskaźniki
tlenochłonne określające zawartość związków organicznych odpowiadały III klasie.
Stan sanitarny wód utrzymywał się w granicach I−II klasy. Jednorazowo w lipcu
dyskwalifikował jakość wód zbiornika.
Poniżej zapory czołowej w Barcinku podwyższone ilości związków fosforowych, materii
organicznej określonej wskaźnikiem BZT5 oraz stan sanitarny kwalifikowały jakość wody
wypływającej z Jeziora Kowalskiego do III klasy czystości.
Dzięki kaskadowemu spływowi z urządzenia upustowego woda wykazywała bardzo dobre
natlenienie. Stężenia fosforu ogólnego jak i fosforanów utrzymywały się na poziomie I-III klasy
czystości. Zawartość związków azotowych w wodzie była stosunkowo niska, wszystkie
oznaczane formy azotu kwalifikowały się do I klasy, w pojedynczych przypadkach do II klasy.
Ilości substancji organicznej zawartej w wodzie określona wskaźnikiem: BZT5 przyjmowały
wielkości zaliczane do I/II klasy, ChZT-Mn i ChZT-Cr do II/III klasy.
Stan sanitarny zachowywał normy I/II klasy, jedynie latem odpowiadał III klasie.
Poza ww. zbiornikami na terenie gminy znajduje się wiele mniejszych zbiorników wodnych są
to głównie stawy, pochodzenia naturalnego, jak również antropogenicznego powstałych po
eksploatacji kruszyw i kopalin pospolitych (piasku, żwiru, gliny czy torfu). Jakość wód tych
zbiorników na ogół nie odpowiada normom, jednak są bogatym siedliskiem fauny i flory a także
stanowią o różnorodności krajobrazu gminy. Stawy zlokalizowane w granicach administracyjnych
miasta przez wiele lat podobnie jak Jez. Swarzędzkie były odbiornikami ścieków okolicznych
osiedli domów jednorodzinnych. Rozbudowa kanalizacji oraz prowadzone wyrywkowe kontrole
zbiorników bezodpływowych poprawiły sanitację tych terenów jednak pomimo rozbudowy sieci
kanalizacyjnej ilość zrealizowanych równolegle indywidualnych przyłączy odbiega od założeń
projektowych.
Stan czystości wód powierzchniowych badany był w punktach pomiarowo-kontrolnych sieci
regionalnej: na ciekach przepływających przez gminę Swarzędz od początku lat 90-tych poprawia
się jednak nadal jakość tych wód nie odpowiada wyznaczonym klasom czystości. Charakter
zanieczyszczeń wskazuje, że ich źródłem mogą być niekontrolowane zrzuty ścieków bytowogospodarczych, niedostatecznie oczyszczone wody pościekowe i zanieczyszczony związkami
biogennymi spływ powierzchniowy z pól uprawnych.
Stan ten jest wynikiem kierowania do rzek zbyt dużych ładunków zanieczyszczeń,
przekraczających zdolność ich samooczyszczania.
Miejscowości omawianego obszaru nie zostały jeszcze w pełni zwodociągowane. Rozwój
sieci wodociągowej nie wyprzedza jednak rozwiązania zapewniające ochronę wód (sieć
kanalizacyjna, oczyszczalnia ścieków) Część miejscowości posiada jedynie kanalizację
deszczową (bez osadników), z której zrzuty przyjmują płynące w pobliżu małe cieki i rowy
97
melioracyjne. Na terenach nieskanalizowanych ścieki gromadzone są w szambach, skąd wozami
asenizacyjnymi dowożone są do oczyszczalni (Uzarzewo, Wierzonka lub Centralna
Oczyszczalnia Ścieków za pośrednictwem przepompowni).
Jakość wód powierzchniowych silnie obniżają niekontrolowane zrzuty ścieków bytowogospodarczych z terenów wiejskich. Świadczą o tym wyniki badań notujące wysokie wartości
miana coli. Małe przepływy cieków, nie gwarantują korzystnego stopnia rozcieńczenia
zanieczyszczeń umożliwiającego samooczyszczanie ich wód.
Okresowo jakość wody obniżają zanieczyszczone odcieki drenarskie oraz wody spływu
powierzchniowego z pól uprawnych, zawierające związki biogenne.
Wody podziemne
W obrębie gminy Swarzędz podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę są osady
czwartorzędowe odcinka wielkopolskiej doliny kopalnej, a poza jej granicami zbiornik wód
wgłębnych trzeciorzędu w osadach mioceńskich. Głębiej zalegające utwory kredy w postaci
margli są słabo wodonośne i nie występuje w nich użytkowy poziom wodonośny. Granice
wielkopolskiej doliny kopalnej (WDK) i jej przebieg ilustrują załączone mapy oraz liczne przekroje
geologiczne i hydrogeologiczne. Spąg doliny kopalnej stanowią w rejonie Swarzędza osady ilaste
na rzędnych 10-30 m n.p.m., a strop - gliny morenowe na rzędnych 45-60 m n.p.m.
Utworami wodonośnymi zbiornika są piaski średnie, grube, lokalnie ze żwirem lub mułkowate
o zmiennej miąższości od kilku metrów w strefach jej granic do ponad 40 m w jej części centralnej
(Swarzędz, Gruszczyn, Gortatowo). Współczynnik filtracji wykazuje wyraźną zbieżność od
uziarnienia wodonośca [m/h]:
• piaski średnie
- 0,3 do 1,0 (średnio 0,72),
• piaski grube
- 0,7 do 2,0 (średnio 1,0),
• pospółki
- 1,6 do 3,2 (średnio 2,4),
• żwiry
- 1,1 do 2,4 (średnio 1,7),
• piaski drobne
- 2,9 do 3,6 (średnio 2,7).
Gliny morenowe jako gliny piaszczyste i nadkład warstwy wodonośnej mają
przepuszczalność znacznie niższą, bo rzędu 1-7 x 10-5 m/h. Pozostałe parametry
hydrogeologiczne doliny kopalnej to:
• przewodność w granicach T = 10-30 m2/h
• zasobność sprężysta h = 0,00012-0,00015
• prędkość filtracji V = 3,8-48,0 m/rok
• moduł zasilania zbiornika 5,6-6,0 m3/h z 1 km2, odpowiadający 43,2 mm lub 8,0-8,7 %
• średniego opadu rocznego.
Poziom wodonośny doliny kopalnej zasila przez przesączanie wody wgłębne trzeciorzędu,
czyli poziom mioceński związany z serią piasków przeważnie drobnych przewarstwionych seriami
mułkowymi, ilastymi i węglowymi. Warstwę wodonośną mioceńską cechują mniej korzystne
parametry hydrogeologiczne, zwłaszcza:
• niższy współczynnik filtracji k = 0,05-1,0 m/h
• niższa przewodność T = 2-10 m2/h
• wyższa zasobność sprężysta u = 0,0001 - 0,0004
• niższy moduł zasilania 0,6-1,0 m3/h z l km2.
Głównymi obszarami drenażu są:
• dla doliny kopalnej dolina Cybiny w granicach rzędnych zwierciadła wody 70-75 m npm
przy dopływie ze wschodu na rzędnych powyżej 80 m n.p.m. (załączona mapa
hydroizohips dla 1984 r.)
• dla poziomu mioceńskiego dolina Warty przy dopływie ze wschodu w rejonie Gniezna w
granicach hydroizohips 100-64 m n.p.m.
98
W tabeli poniżej dokonano oceny porównawczej parametrów eksploatacyjnych doliny
kopalnej i poziomu mioceńskiego.
Tabela 40. Ocena porównawcza doliny kopalnej i poziomu mioceńskiego
Lokalizacja
Wiek
1. Gruszczyn
2. Gortatowo
3. Wierzenica
4. Puszczykowo - Zaborze
5. Kruszewnia
6. Karłowice
7. Wierzonka
8. Bogucin
9. Święcinek
10. Uzarzewo
11. Jasin
czwartorzęd
czwartorzęd
czwartorzęd
czwartorzęd
czwartorzęd
trzeciorzęd
trzeciorzęd
trzeciorzęd
trzeciorzęd
trzeciorzęd
Trzeciorzęd
Głębokość
studni [m]
88-93
53-58
43,5
71,5
45 i 90
153,5
119,6
141,0
140
114
127-137
Q [m3/h]
60-90
54-60
17,6
12,0
47,5
15,4
48,0
30,0
10,4
21,5
16,0
S [m]
4-5
3,3-6,6
16,5
10,4
11,0
15,4
19,3
5,6
7,2
22,0
10,4
q
[m 3 /hm]
16-21
9,1-16,4
1,1
1,1
4,3
1,0
2,5
5,4
1,4
1,0
1,5
Miąższość
wodonośna [m]
18-46
24-25
<10
<10
>20
>30
>10
32
6
ok.20
>16
Z dokonanej oceny warunków hydrogeologicznych wynika jednoznacznie dominacja doliny
kopalnej w rejonie Gruszczyn - Gortatowo nad:
• poziomem mioceńskim o niskich wydajnościach jednostkowych z wyjątkiem rejonu
Bogucina
• obszarami peryferyjnymi i dolinami dopływowymi do doliny kopalnej, gdzie wydajność
jednostkowa również jest najmniejsza.
JAKOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH
Wody doliny kopalnej należą do wód słodkich o mineralizacji rozumianej jako sucha
pozostałość w granicach 200 - 650 mg/1. Są one typu HCO3 - Ca - Mg i HCO3 - Ca. Z reguły
nadają się do picia po uzdatnieniu prostym polegającym na redukcji związków żelaza i
manganu do wielkości dopuszczalnych normą dla wód pitnych. Redukcja związków żelaza i
manganu powoduje również spadek nieco podwyższonej barwy. Zawartość związków żelaza
waha się w granicach 0,3 - 5,0 mg/l, a manganu 0,05 - 0,45 mg/l. Mniejsze wielkości tych
składników występują w strefach zasilania strumieni, wyższe zaś w strefach drenażu i przy
znacznej miąższości nadkładu gliniasto - mułkowego nad osadami wodonośnymi zbiornika.
Wody o niskiej zawartości związków żelaza i manganu poniżej wielkości dopuszczalnych normą
spotyka się jedynie w strefie zasilania między Grodziskiem Wlkp. i Lwówkiem w obrębie okien
hydrogeologicznych. Wody te posiadają inne wskaźniki fizyko - chemiczne zwykle poniżej
wielkości dopuszczalnych normą. Zwraca uwagę jedynie nieco większa zawartość amoniaku do 1,2 mg/l. Zwiększone ilości związków amonowych w wodzie wiąże się z przemianami
geochemicznymi wewnątrz złoża wodonośnego na skutek rozkładu materii organicznej
sedymentowanej w okresie interglacjalnym. Powyższe potwierdza również występowanie w
zbiorniku w niewielkich ilościach siarkowodoru. Związki azotowe w formie azotanów i azotynów
występują w niewielkich lub śladowych ilościach. Zawartość siarczanów mieści się w granicach
5,0 - 7,5 mg/l, najczęściej 10-20 mg/l. Zwraca uwagę większa zawartość tych związków w
strefach ułatwionych kontaktów przez nadkład z poziomem wód gruntowych. Zawartość
siarczanów w wodzie poniżej 10 mg/l występuje zwykle w strefach drenażu wód podziemnych
poziomu mioceńskiego, tj. w dolinie Obry i Warty. Zawartość chlorków oraz sodu i potasu
wynosi zwykle poniżej 80 mg/l. Wyższe zawartości sodu i potasu występują w strefie zasilania
poziomu przez wody mioceńskie. Wody doliny kopalnej należą do wód średnio twardych
(57,3 % analiz) i twardych (38,6 % analiz). Normę twardości przekracza zaledwie 3 % badanych
wód.
Analiza stanu fizyko - chemicznego wód badanego zbiornika wykazuje, że wody nie
zostały zmienione w wyniku antropopresji.
Jakość wód mioceńskich generalnie zbliżona jest do jakości wód z utworów
czwartorzędowych, zwłaszcza w rejonach zasilania zbiornika trzeciorzędowego poza doliną
kopalną. Jako wskaźniki zanieczyszczenia wyróżnia się: związki żelaza i manganu, amoniak,
mętność i barwę jako pochodzenia geogenicznego. Stąd w tabeli poniżej zestawiono jakość
wód podziemnych z utworów czwartorzędowych i trzeciorzędowych.
99
Tabela 41 Jakość wód podziemnych z utworów czwartorzędowych i trzeciorzędowych
Zbiornik
Lokalizacja
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
Wielkopolska dolina kopalna
Gruszczyn Wierzenica Kruszewnia
Gortatowo
Odczyn [pH]
7,1-7,5
7,2-7,4
7,4
Barwa [mg/dm 3]
27-32
15-30
50-55
Mętność [mg/dm3]
14-23
25-30
10-30
Zapach
z1R-z1S
z1R
z1R
Wodorowęglany [mg/dm3]
275
Zasadowość [mval/dm3]
4,5-,8
3
Twardość [mgCaCO3/dm ]
250-465
250-285
225-330
3
Utlenialność [mg/dm ]
1,6-2,3
2,2-2,6
5,6
3
Sucha pozostałość [mg/dm ]
304-670
Amoniak [mg/dm3]
0,2-0,4
0,04-0,3
0,4-0,5
Azotyny [mg/dm3]
0,004
0,003
0,001
Azotany [mg/ dm3]
0,2-1,1
0,1
n.w.
3
Fosforany [mg/dm ]
0,14-0,54
3
Chlorki [mg/dm ]
8-76
7-11
11-15
3
Siarczany [mg/dm ]
21-118
15
13,7-23,0
Przewodność [uS/cm]
700-860
Żelazo [mg/dm3]
1,4-2,6
2,0-3,4
3,0-5,1
Mangan [mg/ dm3]
0,13-0,37
0,15
0,1-0,17
Fluorki [mg/dm3]
0,18
Siarkowodór [mg/dm3]
0,015
Detergenty an. [mg/dm3]
0,0-0,11
WWA [ug/dm3]
< 0,002
OWO [mg/dm3l
0,5-2,6
-
Zbiornik mioceński
Karłowice Święcinek
Bogucin
Wierzonka Uzarzewo
7,2-7,5
7,1-7,2
7,3
20-28
25
20-40
3-5
10
25-30
z1-3G
421
6,9
305-355
330-480
300-315
3,4-3,8
1,0-5,5
3,9-5,7
558
0,82-0,93
0,5
0,06
0,002
0,001
0,01
0,04-0,13 0,2-16,0
0,6
0,53
117-122
7,0-52,5
14-19
3-16
5
26-33
1026
0,52-0,85
0,8
2,4-3,0
0,02-0,05
0,1
0,07-0,15
0,6
0,02
-
Tabela 42. Metale ciężkie w wodach podziemnych w Iatach 1994 - 2003
czwartorzędowy - WDK
Zbiornik
Lokalizacja
Gortatowo - Puszczyko
Kruszewnia
wo Gruszczyn
Zaborze
trzeciorzędowy - mioceński
Wierzonka
Janikowo
Bogucin
Uzarzewo
Jasin
n.w.
Zn [mg/l]
Cu [mg/l]
0,5-0,02
n.w.-0,007
0,82
n.w.
n.w.
n.w.
0,19
n.w.
0,26
n.w.
9,8-0,02
n.w.
0,06
n.w.
Pb [mg/l]
n.w.-0,002
n.w.
n.w.
0,02
n.w.
n.w.
n.w.
Cd [mg/l]
n.w.-0,003
n.w.
n.w.
n.w.
n.w.
n.w.
n.w.
n.w.
Ni [mg/l]
n.w.-0,004
0,001
n.w.
n.w.
n.w.
n.w.
n.w.
n.w.
n.w.
n.w.
n.w.
n.w.
n.w.
n.w.
n.w.
n.w.
Cr [mg/l]
Hg [mg/l]
n.w.
n.w.
-
n.w.
n.w.
n.w.
n.w.
—
Mg [mg/l]
17,37-18,6
20,0
17,1
16,5
19,3
23,4-34
17,4
23,8
Na [mg/l]
34,7-41,5
28,3
16,9
13,7
77,6
59-76
34,7
47,6
Ca [mg/l]
126,5-155,7
76,0
111,5
179,5
77,0
84,5
126,5
148,5
Al [mg/l]
n.w.
n.w.
0,04
0,048
0,02
0,01
n.w.
0,03
Skład bakteriologiczny wód doliny kopalnej i zbiornika trzeciorzędowego z reguły nie budzi
zastrzeżeń pod względem występowania bakterii coli i bakterii typu fekalnego. Podobnie w
stężeniach metali: Cu, Cd, Zn, Pb. Ni, Cr, Hg, Al, Ca, Mg, Na nie są przekroczone dopuszczalne
wartości dla wód pitnych w dolinie kopalnej. Natomiast w zbiorniku mioceńskim w ubiegłych latach
jednorazowo stwierdzono jedynie zanieczyszczenie cynkiem w Bogucinie (aż 9,8 mg/l
zredukowane później do 0,02 mg/1) oraz cynkiem i ołowiem w ilościach 1,74 mg/1 w PGR Jasin.
Ze względu na mętność, barwę, żelazo i mangan wody podziemne zarówno doliny kopalnej jak i
zbiornika mioceńskiego wymagają uzdatniania polegającego głównie na napowietrzaniu i filtracji.
Na terenie gminy nie ma poważniejszych źródeł zagrożeń dla wód podziemnych. Ewentualne
zanieczyszczenia mogą wystąpić w wyniku migracji poziomej i pionowej wód powierzchniowych i
podskórnych z terenów nierozpoznanych, nielegalnych wysypisk odpadów oraz wyłączonego z
eksploatacji zrekultywowanego składowiska odpadów, które nie posiadało odpowiednich
100
zabezpieczeń. Niedostatecznie zabezpieczone zakładowe bazy paliw wybudowane w latach
1960-70.
5.2.1.1. Zaopatrzenie mieszkańców w wodę
Ujęcia wód podziemnych stanowią na terenie Miasta i Gminy Swarzędz podstawową formę
zaopatrzenia w wodę ludności miasta i wsi oraz na potrzeby przemysłu i gospodarstw rolnych
(tutaj głównie dla chowu i hodowli zwierząt). Obecnie, poza niewielką ilością poboru wody z ujęć
własnych (studnie kopane do pierwszego poziomu wodonośnego) usytuowanych w
gospodarstwach wiejskich, prawie cały obszar jest objęty dostawą wody pochodzącej z ujęć
publicznych poprzez wykonanie rozwiniętych sieci wodociągowych. Długość czynnej sieci
wodociągowej na terenie gminy i miasta wynosiła wg danych UMiG Swarzędz 68,7 km (stan na
31.12.2003 r.) oraz długość przyłączy 33,1 km. Ilość przyłączy na koniec 2003 roku wynosiła
1843 szt.
Szacuje się, iż procesem zwodociągowania objęte jest blisko 100 % ludności
zamieszkującej miasto i gminę, przyłącza opomiarowane stanowią 95 %. Pozostali użytkują
własne ujęcia wód podziemnych bez dokonywania pomiaru ich poboru. Ponadto woda
wykorzystywana do celów rolniczych także pobierana jest również z własnych ujęć wody
podziemnej lub powierzchniowej niezależnie od dostarczanej wody zorganizowanymi systemami
wodociągowymi na potrzeby komunalne.
Obszary bardziej zurbanizowane charakteryzują się wyższymi wartościami poboru na cele
przemysłowe i komunalne, na obszarach wiejskich mamy przede wszystkim do czynienia z
użytkowaniem wód na cele rolnicze.
Gmina nie dysponuje żadnym ujęciem infiltracyjnym zasilanym wodami rzecznymi lub
jeziornymi.
Źródłem zaopatrzenia w wodę gminy Swarzędz są:
• dolina kopalna zajmująca prawie cały obszar gminy ze studniami wierconymi o
głębokości 43-93 m
• zbiornik wód wgłębnych trzeciorzędu o zasięgu regionalnym ze studniami wierconymi
o głębokości 120-160 m.
Ujęcia wody z doliny kopalnej zlokalizowane są w Swarzędzu (komunalne), Gruszczynie,
Gortatowie, Wierzenicy, Kruszewni i Puszczykowie - Zaborzu. Studnie ujmujące wody
mioceńskie znajdują się poza granicami doliny kopalnej w Karłowicach, Wierzonce, Bogucinie,
Janikowie, Święcinku, Uzarzewie i Jasiniu. Ujęcia o niniejszej wydajności i długiej żywotności
przekraczającej 25-35 lat scharakteryzowano w tabeli poniżej.
Na terenie ujęć zlokalizowane są jednocześnie: stacja wodociągowa i strefa ochronna
ujęcia która ogranicza się z reguły do ogrodzonej działki. W latach 1967 - 1970 budowano ujęcia
wody dla:
•
•
•
•
PGR - Święcinek, Karłowice, Uzarzewo, Jasin
SHR - Wierzonka i Wierzenica
RSP - Puszczykowo - Zaborze i Kruszewnia
wodociągów miejskich i wiejskich - Swarzędz, Gruszczyn, Gortatowo, Janikowo i
Bogucin.
Tabela 43. Ujęcia dla wodociągów wiejskich nieczynne lub o małych zasobach
Wodociąg
Święcinek
Karłowice
Użytkownik
PGR
PGR
Rok
1967
Studnie
1-140 m
Bogucin Wierzonka Wierzenica
UMiG
Swarzędz
1980
SHR
SHR
1970-1972
1974
1-153,5 m
1-141 m 1-119,6m
1-43,5 m
2 -66,0 m
Tr
3
Tr
Q
Tr
Q=15,4 m /h
Tr
Zasoby Q =17,6
Q = 30,0 Q = 48,0
S = 15,4 m
3
Q=10,4m /h
3
3
3
Q
wydajność
m /h
m /h
m /h
S = 7,15 m
3
Q = 10,0m /h S = 5,3 m S = 19,3 m S = 16,5 m
S = 11,6m
233-533
3
3
3
Pobór wody 10-15m /d
do 100 m /d
do 40 m /d
b.d.
3
m /d
Janikowo
Uzarzewo
Jasin
Kruszewnia
Puszczykowo
-Zaborze
wieś
PGR
PGR
RSP
RSP
1970
1-127 m 2157m
1970
1-45 m 2 90 m
1970
b.d.
1-160 m
1-114,0m
Tr
3
Q=25,0 m /h
Tr
Q=21,5
3
m /h
S = 22,2
m
Tr
3
Q = 16,0 m /h
S = 10,4 m
b.d.
42 m /d
3
80 m /d
3
b.d.
1-71,5 m
Q
Q
Q = 47,5
3
Q = 12,0 m /h
3
m /h
S = 10,4 m
S = 11,0 m
3
76 m /d
b.d.
101
Wodociąg
Święcinek
Karłowice
2 aeratory,
aeratory,
2 filtry
Stacja
2 filtry Ø1,4 m,
Ø600,
wodociągowa
1 hydrofor 2 hydrofory 1,8
m
1,2 m
odstojnik
Sieć
wodociągowa
b.d.
Jakość wody
1967-Tr
Mętność mg/l
Barwa mg/1
25
20
NH4 mg/l
NO2 mg/l
NO3 mg/l
SO4 mg/l
Cl mg/1
Fe mg/1
Mn mg/l
Twardość
[mval]
CHZT mg/1
m. Coli
3
aeratory
Ø400,
3 filtry Ø
1,Om, 2
hydrofory
Ø 1,5m
odstojnik
Janikowo
7,6
7,2-7,5
Uzarzewo
Jasin
Kruszewnia
Puszczykowo
-Zaborze
aeratory, 2
filfry1,4m,
aeratory, 2
1 hydrofor
aerator,
aeratory, 2 filtry 2 filtry
2 filtry 1,4 m,
filtry 1,4m,
1,4m
1,2 m,
zamknięte, 2 hydrofory 1, 2 fltry 1,0m,
1 hydrofor
2 hydrofory 1,4 1 hydrofor
2 osadniki
1 hydrofor
chlorator
1,4
zbiornik na
wody popł.
Azbestocement
Azbestocement
Ø 100 mm
PCV Ø
Ø 80 PCV
PCV
100, 80, 50
PCV Ø 100
b.d.
Ø 80 mm
Ø 100 mm
mm
mm
ocynk Ø 50mm
Stal Ø 50 mm
1968- 19852000- przed 1995
przed 1995
1972
Tr
Q
2003 Tr uzdatniona
uzdatniona
10
5
3-5
1
25-30
1
25
35
20-28
5
15-30
15
7,2
pH
Bogucin Wierzonka Wierzenica
7,1
7,2-7,4
0,04-0,3
b.d.
Azbestocement
Ø 100 i 50 mm,
PCV
Tr
1984-Tr
30
40
7,2
Żeliwo Ø
100 mm
b.d.
5-80
10-50
10-30
50-55
15
15-20
7,3
7,2-7,6
7,4
7,7
0,04
0,06
0,1-1,0
0,4-0,5
0,14
0,004
0,69
52,5
0,05
n.w.
0,003
0,1
15,0
7-11
2,0-3,4
0,15
137
0,07
0,02
0,01
0,6
26-28
19
3,0
0,15
0,003
0,1
2,3
15
0,6-0,7
0,05
0,001
n.w.
13,7-23,0
11-15
3,0-5,1
0,1-0,17
0,013
0,7
28,9
7
2,2-2,5
0,12
6,1-7,1
9,6
5,0-5,7
6,0
6,3
5,9
4,5-6,6
5,5-5,8
3,4-3,8
NPLO
1,0
NPLO
2,2-2,6
NPL0
3,5
NPL0
5,7
NPL15
5,0-5,7
>18
5,6
NPL 0-50
4,3
NPL0
0,04
0,5
0,2
0,8-0,9
n.w.
n.w.
0,1
6,2
9,0
1,5
0,05
0,002
0,04
3.-16
116-122
0,52-0,85
0,05
n.w.
16,0
33
14
2,4
0,07
0,001
0,2
5,0
7,0
0,8
0,1
6,0
6,6
5,1
3,9
>50
5,5
>50
OBJAŚNIENIA:Q - czwartorzęd; Tr - trzeciorzęd; b.d. - brak danych
Znaczny procent ujęć wody został wyłączony z eksploatacji:
• ujęcie miejskie w Swarzędzu o zasobach z utworów czwartorzędowych Q = 200 m3/h
z powodu niekorzystnej lokalizacji
• ujęcia przemysłowe na terenie Swarzędza służące obecnie jako awaryjne
• ujęcia wiejskie w Zalasewie, Puszczykowie - Zaborzu z doliny kopalnej
• ujęcia dla wsi w Jasinie, Janikowie oraz aktualnie w Święcinku i Uzarzewie z utworów
trzeciorzędowych z powodu trudności eksploatacyjnych.
Aktualnie gmina korzysta z następujących ujęć wody:
o w Gruszczynie - o wydajności 500 m3/h z barierą 9 studni o głębokości 88-93 m
(przekrój hydrogeologiczny - załącznik) z poziomem dynamicznym wód doliny
kopalnej na rzędnych 64-65 m npm w 2002 - 2003 r. wraz ze stacją uzdatniania
3
wody o planowanej wydajności 1000 m /h, Decyzja O.S.-IV-7211/60-4/84 z 24
marca 1984 r. ważna do 2020 r.
o pompownia przy ul. Sośnickiej podnosząca wodę dostarczaną z Poznania
rurociągiem Ø 500 mm
3
o w Gortatowie - o wydajności 35-51 m /h z 2 studniami o głębokości 57-58 m
(przekrój hydrogeologiczny - załącznik) w dolinie kopalnej wraz ze stacją
uzdatniania wody i poziomem dynamicznym na 71-72 m n.p.m. planowana
rozbudowa o budowę 3 nowych studni oraz nowego wyposażenia technicznego
stacji celem zwiększenia wydajności do 100 m3/h oraz zmniejszenia kosztów
eksploatacyjnych. , Decyzja nr: OS-XII-6223-16/24/2001 z 23.10. 2001 ważna do
31.12.2010 r.
3
o w Bogucinie - o wydajności 20-30 m /h jednej studni mioceńskiej o głębokości 141
m wraz ze stacją uzdatniania wody, Decyzja WŚ.X-6223-24/2003 ważna do 10
marca 2014 r.
o w Wierzenicy i Kruszewni w dolinie kopalnej o zmiennym poborze wód dla danej
miejscowości w Karłowicach i Wierzonce z utworów trzeciorzędowych o niewielkim
poborze wód mioceńskich.
Kopie części aktualnych decyzji pozwoleń wodnoprawnych na pobór wód, eksploatację
urządzeń załączone zostały do niniejszego Programu. Z uwagi na przyjętą koncepcję
102
zakładającą pozostawienie dwóch ujęć wód na terenie gminy nie załączono decyzji
wszystkich ujęć wód podziemnych.
Zgodnie z przekazaną informacją nt. funkcjonujących ujęć wód, pobór należy przyjąć jako
równy określonemu w pozwoleniach.
Tabela 44.
Lp.
Ujęcie wody
1
Karłowice
2
Wierzonka
3
Wierzenica
4
Janikowo
5
Bogucin
6
Gortatowo
7
8
9
10
11
Uzarzewo
Puszczykowo –
Zaborze
Jasin
Kruszewnia
Gruszczyn
Miejscowości korzystające
Karłowice do 2010 r. i włączenie do Gruszczyna
Wierzonka do 2006 r. i włączenie do Gruszczyna
Wierzenica do 2006 r. i włączenie do Gruszczyna
Janikowo do 2000 r. - zaopatrzenie z Gruszczyna
Bogucin + Ligowiec do 2006 r. i włączenie do Gruszczyna
Gortatowo + Łowęcin+Paczkowo + Sarbinowo + Święcinek +Skałowo +
Sokolniki Gwiazdowskie + Puszczykowo - Zaborze
Uzarzewo do 2004 r. i włączenie do Gruszczyna
tylko gospodarstwa i włączenie do Gortatowa
Jasin + Rabowice (wyłączenie) i zaopatrzenie z Gortatowa
Kruszewnia (wyłączenie) i zaopatrzenie z Gortatowa
Poznań prawobrzeżny, Koziegłowy, Gruszczyn, Janikowo, Kobylnica,
Swarzędz oraz Garby, Zalasewo
Zgodnie z opracowaną przez Pracownię Projektowania Wodociągów WOGA „Koncepcją
zwodociągowania gminy Swarzędz”, gmina zaopatrywana będzie w wodę z dwóch ujęć wód
podziemnych zlokalizowanych na terenie gminy: w Gruszczynie (właściciel AQUANET) i Gortatowie
(właściciel Gmina Swarzędz) oraz wodą dostarczaną z Poznania przez firmę Aquanet za
pośrednictwem magistrali i pompowni przy ul. Sośnickiej. Pozostałe wymienione ujęcia z uwagi na
niewielkie wydajności wysokie koszty eksploatacji lub ewentualnej modernizacji zostaną wyłączone z
eksploatacji. Wraz z likwidacją lokalnych niewielkich ujęć wody konieczna będzie rozbudowa sieci.
Docelowo ww. ujęcia zaopatrywać będą następujące miejscowości:
1. Gruszczyn - Poznań prawobrzeżny + Koziegłowy + Bogucin + Ligowiec + Janikowo +
Gruszczyn + Kobylnica + Uzarzewo + Swarzędz + Zalasewo + Garby + Wierzenica +
Wierzonka + po 2010 Karłowice
2. Gortatowo - Gortatowo + Święcinek + Puszczykowo -Zaborze + Sarbinowo + Swarzędz
- Jasin + Łowęcin + Sokolniki Gwiazdowskie + Jasin + Rabowice + Kruszewnia
3. Pompownia przy ul. Sośnickiej – podobnie jak SUW Gruszczyn
Realizacja powyższych założeń wymaga oprócz inwestycji koniecznych do przeprowadzenia
modernizacji i rozbudowy stacji uzdatniania wody również rozbudowy sieci:
ETAPOWANIE INWESTYCJI
1 System zasilania z SUW w Gruszczynie:
1. Podłączenie Bogucina do rurociągu w ul. Gnieźnieńskiej.
2. Ułożenie rurociągu w ul. Miechowskiej długości ~700 m (obecny rurociąg w tej ulicy
przebiega na głębokości 6 m).
3. Podłączenie do sieci Aquanetu miejscowości Wierzenica i Wierzonka. Będą to
odcinki:
- długość -3200 m.
- długość -2800 m.
4. Ułożenie rurociągu długości -2200 m w ul.Średzkiej. Do rurociągu tego należy podłączyć
rurociąg doprowadzający wodę do wsi Kruszewnia. Proponuje się również połączenie
końcówek sieci wsi Rabowice i Kruszewnia. Będą to odcinki:
- długości -1050 m,
- długości -500 m.
5. Spięcie końcówek sieci w ulicach Wrzesińskiej i Rabowickiej
- rurociąg długość -700 m.
6. Pozostałe projektowane sieci należy budować w miarę potrzeb gdyż istniejące sieci
Aquanetu mają duże rezerwy przepustowości
2. System zasilania z SUW w Gortatowie.
103
I Etap
1. Projektowany rurociąg w kierunku wsi Uzarzewo i Katarzynki długości-4400 m i do wsi
Święcinek długości 1400 m.
2. Rurociągi w rejonie Paczkowa odcinki długości-1500 m.
3 Rurociąg długości -500 m doprowadzający wodę do leżącej na południe od torów
kolejowych części Paczkowa.
4. Modernizacja stacji wodociągowej w Gortatowie wraz z doprowadzeniem wody surowej z
nowych ujęć (3 studnie przy ul. Błotnej)
II etap
1. Ułożenie nowego odcinka rurociągu długości -1750 m, który ma zastąpić bardzo awaryjny
odcinek rurociągu.
2. Przedłużenie w/w odcinka rurociągu długości ~900 m w kierunku Sarbinowa.
3. Rurociąg długości -1650 m łączący sieć Łowęcina z Paczkowem.
4. Sieć długości -1350 m odcinki długości -1100 m ,odcinek w rejonie Gortatowa.
5. Wymiana głównego rurociągu z Gortatowa na południe w kierunku Łowęcina z długości
2000 m.
6. Wymiana rurociągu w kierunku wsi Puszczykowa Zaborze o długości-3450 m. Wymiana ta
jest potrzebna w związku z dużymi stratami ciśnienia podczas rozbiorów pożarowych.
Alternatywą w stosunku do budowy tego rurociągu może być budowa zbiornika ppoż w tym
rejonie.
Analizując uwarunkowania należy stwierdzić że:
Istnieje możliwość pełnego pokrycia zapotrzebowania wody dla całej gminy zasobami wody
znajdującymi się na terenie gminy.
Przewiduje się pozostawienie na terenie gminy tylko dwóch ujęć:
- Gruszczyn o wydajności 500 m3/h (stacja wodociągowa 1000 m3/h)
- Gortatowo o wydajności 251 m3/h
Mniejsze ujęcia powinny być stopniowo wyłączane z eksploatacji, gdyż koszty jakie
należałoby ponieść w związku z ich modernizacją i późniejszą eksploatacją byłyby
niewspółmierne w stosunku do kosztów budowy rurociągów.
Przepustowość istniejących sieci Aquanetu zasilających Swarzędz i okoliczne wsie jest duża
i nie w pełni wykorzystana. Dlatego też projektuje się niewiele nowych sieci. Będą one budowane
tylko tam, gdzie będą powstawały nowe osiedla (Zalasewo, Gruszczyn, Kobylnica, Janikowo), lub
tam gdzie będą podłączane nowe miejscowości (Wierzonka, Wierzenica, Karłowice).
Konieczna jest rozbudowa ujęcia i stacji wodociągowej w Gortatowie. Ujęcie w Gortatowie
pozwoli na „zagospodarowanie" zasobów Wody nieczynnego ujęcia miejskiego w Swarzędzu.
Sprawa jest pilna, gdyż ujęcie w Gortatowie będzie stanowiło drugie źródło zasilania gminy w
wodę i będzie podnosiło pewność dostawy wody do całego systemu. Istniejąca stacja uzdatniania
jest w bardzo złym stanie technicznym (pracuje blisko 20 lat), a ponadto jej rozwiązania
techniczne nie spełniają obowiązujących norm jakościowych i są nieekonomiczne. Rozbudowa
stacji w Gortatowie jest niezbędna.
5.2.1.2. Odprowadzanie ścieków komunalnych
Ogólny opis gospodarki ściekowej na terenie miasta i gminy Swarzędz
Miasto Swarzędz posiada kanalizację ogólnospławną, sanitarną i deszczową. Odbiornikiem
wszystkich ścieków sanitarnych jest kolektor Swarzędzki, którym ścieki odprowadzane są do
COŚ w Koziegłowach. Część ścieków ogólnospławnych odprowadzana jest również do
kolektora Swarzędzkiego, część wraz ze ściekami deszczowymi do okolicznych cieków, które
mają ujście do jeziora Swarzędzkiego. System kanalizacji obejmuje obszar całego miasta i
wymaga jedynie rozdziału kanalizacji ogólnospławnej na kanalizację sanitarną i deszczową oraz
rozbudowę o nowoprojektowane osiedla.
Obecnie na terenie gminy skanalizowane są następujące miejscowości: Wierzonka,
Karłowice, Bogucin, Kobylnica, Gruszczyn i Uzarzewo.
Pozostałe miejscowości gminy nie posiadają kanalizacji sanitarnej.
Całkowita długość kanalizacji na terenie gminy wynosi ok. 57 km (wg. koncepcji) wg
danych przekazanych przez gminę stan na 31.12.2003 r. 26,1 km sieci oraz 1,6 km
przykanalików. Funkcjonuje 170 szt przyłączy kanalizacyjnych. Stopień skanalizowania gminy
wynosi 20 %.
104
Długość kanalizacji na terenie gminy w poszczególnych miejscowościach wg koncepcji
wynosi:
• Swarzędz – 33,9 km,
• Bogucin – 4,7 km,
• Kobylnica – 4,8 km,
• Gruszczyn – 4,6 km,
• Uzarzewo – 0,7 km,
• Wierzonka i Karłowice – 8,3 km,
Ścieki z m. Karłowice i części m. Wierzonka odprowadzone są na istniejącą oczyszczalnię
ścieków w Wierzonce.
Ścieki z części m. Uzarzewo są unieszkodliwiane na oczyszczalni ścieków w Uzarzewie.
Ścieki z pozostałych miejscowości (Bogucin, Kobylnica, Gruszczyn) dopływają do kolektora
Swarzędzkiego i Kobylnickiego i ostatecznie na Centralną Oczyszczalnię Ścieków dla miasta
Poznania w Koziegłowach.
Użytkownikiem obiektów kanalizacyjnych na terenie:
• miasta Swarzędz - jest AQUANET Sp. z o.o. z siedzibą w Poznaniu,
• gminy Swarzędz - jest Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe
Krzysztof Mikołajczak w Kobylnicy. Firma ta wyłoniona w drodze przetargu przez
gminę, zobowiązana jest do prowadzenia eksploatacji i konserwacji infrastruktury
gminnej, zapewniając ciągłość dostaw wody na cele bytowo – gospodarcze i ppoż.
oraz ciągłość odbioru, odprowadzenia i oczyszczania ścieków bytowo –
gospodarczych.
• gminy Swarzędz - jest firma „URBAN” – w zakresie kontroli stanu ilościowego
poszczególnych elementów, tworzących system istniejącej kanalizacji sanitarnej
(np. włazy żeliwne, pokrywy uliczne, opaski betonowe).
Opis istniejących oczyszczalni ścieków
Oczyszczalnia ścieków w m. Wierzonka
Ścieki z części Wierzonki i Karłowic odprowadzane są do oczyszczalni w Wierzonce, która
składa się z dwóch reaktorów biologicznych typu PS-50 i PS –100 produkcji OBR Biowogaz Sp.
z o.o.
Oczyszczalnia wyposażona jest w następujące obiekty:
• krata koszowa,
• przepompownia ścieków,
• krata łukowa, szczelinowa,
• piaskownik pionowy,
• komora rozdziału,
• reaktor biologiczny PS-50,
• reaktor biologiczny PS-100,
• osadniki wtórne,
• stacja mechanicznego odwadniania osadu z prasą taśmową,
• stanowisko wapnowania,
• stanowisko pomiarowe ścieków oczyszczonych.
Przepustowość oczyszczalni:
Qśr.d= 168,5 m3/d,
Qmax.d = 211,0 m3/d,
3
Qmax.h = 18,6 m /h.
Ścieki oczyszczone odprowadzane są do rzeki Głównej.
Miasto i Gmina w Swarzędzu ma aktualne pozwolenie wodno – prawne na odprowadzenie
ścieków oczyszczonych do dnia 31.12.2013 r (decyzja Starosty Poznańskiego nr OS.XII-622316-37/2002 z dnia 23.07.2002 r).
Oczyszczalnia ścieków w m. Uzarzewo
Ścieki z części m. Uzarzewo odprowadzane są do oczyszczalni ścieków typu PS-75
produkcji OBR Biowogaz Sp. z o.o. w Uzarzewie.
105
Oczyszczalnia wyposażona jest w następujące obiekty:
• przepompownię ścieków,
• kratę łukową szczelinową,
• piaskownik pionowy,
• reaktor biologiczny PS-75, który składa się z zespolonych komór defosfatacji,
denitryfikacji i nitryfikacji,
• osadnik wtórny,
• osadnik osadu nadmiernego,
• stacji mechanicznego odwadniania i workowania osadu typu Draimad,
• składowiska osadu,
• stanowiska wapnowania,
• stanowiska pomiarowego ścieków oczyszczonych,
• stanowiska dodatkowego oczyszczania hydrobotanicznego (gruntowo-korzeniowe).
Przepustowość oczyszczalni:
Qśr.d= 67,2 m3/d,
Qmax.d = 87,4 m3/d,
Qmax.h = 5,8 m3/h.
Ścieki oczyszczone odprowadzane są do Jeziora Uzarzewskiego.
Miasto i Gmina w Swarzędzu ma aktualne pozwolenie wodno – prawne na odprowadzenie
ścieków oczyszczonych do dnia 31.12.2010 r (decyzja Starosty Poznańskiego nr OS.XII-622316-33/2001 z dnia 13.11.2001 r).
Największą część ścieków z terenu miasta i gminy Swarzędz ok. 3000 m3/d przejmuje
Centralna Oczyszczalnia Ścieków dla aglomeracji poznańskiej
Poza wyżej wymienionymi przy niektórych obiektach użyteczności publicznej (np. Muzeum
w Uzarzewie) funkcjonują niewielkie oczyszczalnie pod potrzeby lokalne, a na terenach
o rozproszonej zabudowie wybudowano kilka przydomowych oczyszczalni ścieków bytowych.
Gmina nie prowadzi ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni
ścieków, dlatego brak szczegółowych danych na ten temat.
Ewidencja ww. obiektów i urządzeń jest obowiązkiem gminy zatem takowy rejestr winien
być prowadzony.
Opis istniejących sieci kanalizacyjnych
Istniejąca sieć kanalizacji sanitarnej w mieście Swarzędz
Poniżej przedstawiony opis jest wykonany na podstawie opracowania firmy ProCorol.
Kanalizacja ogólnospławna
Podział kanalizacji ogólnospławnej na zlewnie
Rejon Swarzędza, posiadający kanalizację ogólnospławną ograniczony jest ulicami: Podgórną,
Grudzińskiego, Grunwaldzką i Kościuszki. Jest to centralna część miasta posiadająca zabudowę
staromiejską.
Można wydzielić dwie zlewnie posiadające oddzielne wyloty do jez. Swarzędzkiego.
• Zlewnia – rejon ul. Grudzińskiego z wylotem W4
Zlewnia obejmuje ul. Grudzińskiego i ulice boczne: część ul. Zamkowej i ul. Gruszczyńskiej.
Kanały o średnicach Ø 200, 300, 400 i 500 mm.
Kanał główny w ul. Grudzińskiego Ø 500mm posiada przelew burzowy Pw-2 w pobliżu ul.
Zamkowej, poprzez który połączony jest kanałem sanitarnym Ø 800 mm z kolektorem
sanitarnym Swarzędzkim. W czasie opadów nadmiar ścieków z przelewu odprowadzany jest
kanałem Ø 500mm do jeziora Swarzędzkiego.
•
106
Zlewnia rowu „Mielcuch” z wylotem W5
Zlewnia ograniczona jest ul.: Podgórną, Nowy Świat, Grunwaldzką i Kościuszki.
Kanały o średnicach Ø200, 300, 400, 500, 800, 1000, 800/1400 mm.
Kanał główny to skanalizowany rów „Mielcuch”. Na odcinku od wylotu do ul. Jasińskiej
skanalizowany rów „Mielcuch” ma charakter kanału ogólnospławnego. Powyżej ul. Jasińskiej
rów „Mielcuch” jest częściowo skanalizowany i posiada tam charakter kanału deszczowego
prowadzącego jednocześnie wody melioracyjne. Rów „Mielcuch” posiada wylot do jeziora
Swarzędzkiego.
Część zlewni rowu „Mielcuch” ograniczona ul. Podgórną, Nowy Świat, Grunwaldzką i
Strzelecką - Kilińskiego (zabudowa staromiejska) posiada sieć kanalizacji ogólnospławnej
oddzieloną od rowu „Mielcuch” przelewem burzowym Pw-1 w rejonie skrzyżowania ul.
Podgórnej i Strzeleckiej. Przelew połączony jest kanałem sanitarnym Ø 800mm z kolektorem
Swarzędzkim. W czasie opadów nadmiar ścieków z przelewu odprowadzany jest kanałem Ø
500 mm do skanalizowanego rowu „Mielcuch”.
Z rejonu ograniczonego ul. Dworcową, Poznańską i Kościuszki wszystkie ścieki sanitarne i
deszczowe dopływające kanałami ogólnospławnymi, bocznymi do skanalizowanego rowu
„Mielcuch” odprowadzane są bezpośrednio do jez. Swarzędzkiego.
KANALIZACJA SANITARNA
Teren miasta Swarzędza podzielono na zlewnie. Każda zlewnia obejmuje obszar, z którego ścieki
odprowadzane są grawitacyjnie do kolektora głównego lub do pompowni.
Kolektorem głównym, do którego doprowadzane są wszystkie ścieki z Swarzędza jest kolektor
Swarzędzki.
Do kolektora Swarzędzkiego doprowadzane zostaną ścieki z następujących zlewni:
- Zlewnia pompowni P1 ist. l-Zamkowa – Z1,
- Zlewnia kolektora Grudzińskiego – Z2,
- Zlewnia kolektora Wrzesińskiego – Z3,
- Zlewnia kolektora Rabowickiego – Z4,
- Zlewnia pompowni P4 ist.-„ETC”- Z5,
- Zlewnia kolektora Działyńskiego – Z6,
- Zlewnia kolektora Tortunia – Z7,
- Zlewnia pompowni P2 ist.-Strzelecka – Z8,
- Zlewnia pompowni P3 ist.-Działkowa – Z9,
- Zlewnia własna kolektora Swarzędzkiego – Z10.
Opis kanalizacji sanitarnej w zlewniach:
• Zlewnia pompowni P1 ist. – Zamkowa – Z1
Zlewnia obejmuje północną część miasta o przeważającej zabudowie wielorodzinnej i częściowo
jednorodzinnej. Zabudowa wielorodzinna obejmuje osiedla: Kościuszkowców, Czwartaków,
Dąbrowszczaków, Zygmunta Wazy i Władysława IV. Zabudowa jednorodzinna znajduje się w rejonie
ulic: Słowackiego, Kobylnickiej, Żytniej i Zwycięstwa.
Zlewnia posiada kanalizację rozdzielczą. Ścieki sanitarne odprowadzane są grawitacyjnie do
istniejącej pompowni P1 ist. zlokalizowanej w pobliżu ul. Zamkowej, skąd tłoczone są do istniejącego
kolektora sanitarnego Grudzińskiego Ø 800 mm w ul. Grudzińskiego.
Średnice kanałów: Ø 200, 300, 400, 500 mm.
Kanał główny zlokalizowany na obrzeżu osiedli mieszkaniowych na skarpie od strony jeziora
Swarzędzkiego.
• Zlewnia kolektora Grudzińskiego – Z2
Zlewnia obejmuje tereny przyległe do ul. Grudzińskiego i ul. Św. Marcina, w tym część zabudowy
staromiejskiej.
Rodzaj zainwestowania: istniejąca zabudowa mieszkaniowa staromiejska, mieszana, wielorodzinna i
jednorodzinna oraz tereny działalności gospodarczej z mieszkalnictwem, tereny usług
ponadpodstawowych, tereny przemysłu. Na terenie zlewni znajduje się kanalizacja ogólnospławna i
kanalizacja sanitarna rozdzielcza. Część terenu nie posiada żadnej kanalizacji.
Średnice kanałów sanitarnych: Ø 200,300,400,500, 800mm.
Główny kolektor Grudzińskiego o średnicy Ø 500, zlokalizowany jest równolegle do ul. Grudzińskiego
w rejonie ul. Zamkowej. Dolna część kolektora Grudzińskiego o średnicy Ø 800mm zlokalizowana jest
pomiędzy ul. Św. Marcina i Podgórną i włączona do kolektora Swarzędzkiego w pobliżu ul.
Harcerskiej. Do kolektora Grudzińskiego włączony jest przelew burzowy PI-2 z kanalizacji
ogólnospławnej.
•
Zlewnia kolektora Wrzesińskiego – Z3
107
Zlewnia obejmuje tereny przyległe do ul. Jasińskiego, ul. Wrzesińskiej i ul. Poznańskiej w północnowschodniej części miasta.
Rodzaj zainwestowania: istniejąca zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, tereny mieszkalnictwa
jednorodzinnego z działalnością gospodarczą, we wschodniej części zlewni projektowane tereny
aktywizacji gospodarczej. Na terenie zlewni znajduje się kanał sanitarny Ø 400mm w ul. Poznańskiej,
Jasińskiej i Wrzesińskiej nazwany kolektorem Wrzesińskim. Większość terenu nie posiada żadnej
kanalizacji.
Istniejący kolektor Wrzesiński włączony jest do kolektora Swarzędzkiego.
• Zlewnia kolektora Rabowickiego – Z4
Zlewnia obejmuje tereny przyległe do ulic: Rabowickiej i Średzkiej od strony północno-wschodniej.
Rodzaj zainwestowania: istniejąca i projektowana zabudowa przemysłowo-składowa, w południowej
części projektowane tereny aktywizacji gospodarczej częściowo z możliwością mieszkalnictwa
jednorodzinnego, w części wschodniej istniejąca zabudowa mieszkalnictwa jednorodzinnego i usługi
ponadpodstawowe.
Południowa część zlewni nie posiada Miejscowego szczegółowego planu zagospodarowania
przestrzennego.
Średnice kanałów Ø200, 400, 600mm.
Kanał główny zlokalizowany w ul. Kutrzeby, Warsztatowej i Rabowickiej nazwano kolektorem
Rabowickim.
Około 60% terenu posiada sieć kanalizacji sanitarnej sprowadzającej ścieki do kolektora
Rabowickiego, który jest włączony do kolektora Swarzędzkiego w pobliżu skrzyżowania ul.
Poznańskiej i Kórnickiej.
Na zlecenie CDS Sp. z o.o. ul. Rabowicka 6 w Swarzędzu zaprojektowana została pompownia.
Pompownia zlokalizowana jest przy ul. Rabowickiej. Wydajność pompowni Q = 10 l/s. Ścieki tłoczone
będą do kolektora Rabowickiego.
Pompownia obsługiwać będzie firmę Panopa Logistyk Polska i jest obecnie w trakcie realizacji.
Pompownia nie stanowi własności gminnej.
• Zlewnia pompowni P4 ist.-„ETC” – Z5
Zlewnia obejmuje teren pomiędzy ul. Poznańską i linią kolejową na wschód od ul. Kościuszki.
Rodzaj zainwestowania: istniejąca zabudowa działalności gospodarczej-Centrum Handlowe:”ETC”.
Zlewnia posiada kanalizację sanitarną sprowadzającą ścieki do istniejącej pompowni P4ist. skąd są
pompowane rurociągiem Ø 100mm do kolektora Rabowickiego. Pompownia nie stanowi własności
komunalnej.
Wydajność pompowni Q=11,1 l/s.
Właścicielem pompowni jest S.G. Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie ul. Dzika 20.
• Zlewnia kolektora Działyńskiego – Z6
Zlewnia znajduje się w południowej części Swarzędza. Od północy ograniczona jest linią kolejową, od
południa ulicą Armii Poznań, od zachodu ul. Przybylskiego, od wschodu ul. Średzką. Na terenie zlewni
znajdują się osiedla mieszkaniowe wielorodzinne: Działyńskiego, Raczyńskiego, Cegielskiego,
Północna część dzielnicy mieszkalnictwa jednorodzinnego Nowa Wieś i tereny mieszkalnictwa
jednorodzinnego położone na wschód od ul. Kórnickiej.
Rodzaj zainwestowania: Istniejąca zabudowa mieszkalnictwa wielorodzinna i jednorodzinna, terenu
usług ponadpodstawowych oraz w niewielkim zakresie tereny działalności gospodarczej.
Południowo – wschodnia część zlewni jest niezainwestowana, ale posiada miejscowe szczegółowe
plany zagospodarowania przestrzennego.
Na terenie zlewni znajduje się kanalizacja sanitarna rozdzielcza. Część terenu nie posiada żadnej
kanalizacji.
Kanał główny nazwany kolektorem Działyńskiego Ø 300-800 mm zlokalizowany jest równolegle do ul.
Kirkora, po skrzyżowaniu z torami PKP biegnie równolegle do nich, a następnie usytuowany jest
wzdłuż istniejącego rowu przecinającego ukośnie całą zlewnię, kończy się w rejonie ul. Promykowej.
Największym bocznym dopływem kolektora Działyńskiego jest kanał Ø 300-500 mm biegnący od dołu
przez osiedle Raczyńskiego i następnie w ul. Armii Poznań, kończy się na wysokości ul. Kórnickiej.
Kolektor Działyńskiego jest włączony do kolektora Swarzędzkiego.
•
108
Zlewnia kolektora Tortunia – Z7
Zlewnia obejmuje tereny przyległe do ul. Tortunia i ul. Poziomkowej przy południowo-zachodniej
granicy miasta – południowa część dzielnicy Nowa Wieś.
Rodzaj zainwestowania: Istniejąca zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna. Na terenie zlewni
znajduje się kanalizacja sanitarna rozdzielcza. Jedynie w ul. Modrzejewskiej nie ma kanału
sanitarnego.
Średnice kanałów: Ø 200, 250, 300mm.
Kanał główny nazwany kolektorem Tortunia i średnicy Ø 200-300mm włączony jest do kolektora
Swarzędzkiego poza granicą administracyjną Swarzędza na terenia miasta Poznań w rejonie ul. Za
Cybiną (Poznań – Antoninek). Następnie biegnie (tranzyt) wzdłuż linii PKP. Na terenie osiedla biegnie
w ul. Szumana, Tortunia, Przybylskiego, Poziomkowej i kończy się w ul. Siewnej.
• Zlewnia pompowni P2ist. – Strzelecka – Z8
Zlewnia obejmuje tereny przyległe do ul. Strzeleckiej, ul. Stawnej, ul. Paderewskiego i ul. Św. Marcina.
Rodzaj zainwestowania: istniejąca i projektowana zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna i istniejące
usługi sportu.
Zlewnia posiada kanalizację sanitarną sprowadzającą ścieki do istniejącej pompowni P2ist. skąd są
pompowane rurociągiem Ø160mm do kolektora Swarzędzkiego. Rurociąg tłoczny zlokalizowany jest w
ul. Stawnej
Średnice kanałów: Ø150, 200, 250, 300, 400mm.
Kanał główny Ø 400mm zlokalizowany jest w ul. Strzeleckiej.
Pompownia stanowi własność komunalną.
Część zlewni przylegająca do ul. Wiśniowej i Morelowej nie posiada Miejscowego szczegółowego
planu zagospodarowania przestrzennego.
• Zlewnia pompowni P3 ist. – Działkowa – Z9
Zlewnia obejmuje tereny przyległe do ul. Strzeleckiej przy północno–zachodniej granicy miasta.
Rodzaj zainwestowania: istniejąca zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna. Na terenie zlewni
realizowana jest budowa kanalizacji sanitarnej sprowadzającej ścieki do pompowni P2 ist. skąd będą
pompowane rurociągiem Ø 100 mm z rur PEHD do kolektora swarzędzkiego. Pompownia stanowić
będzie własność komunalną.
Budowa kanalizacji obejmuje całą zlewnię.
Średnice kanałów Ø 200-250 mm. Kanał główny zlokalizowano w ul. Działkowej i Strzeleckiej.
• Zlewnia kolektora Swarzędzkiego – Z10
Odbiornikiem wszystkich ścieków ze Swarzędza jest kolektor Swarzędzki, który połączony jest z
kolektorem Prawobrzeżnym (na terenie miasta Poznania) doprowadzającym ścieki do Centralnej
oczyszczalni ścieków miasta Poznania.
Do kolektora Swarzędzkiego doprowadzane są ścieki z następujących zlewni:
o Zlewnia pompowni P1 ist.-Zamkowa,
o Zlewnia kolektora Grudzińskiego,
o Zlewnia kolektora Wrzesińskiego,
o Zlewnia kolektora Rabowickiego,
o Zlewnia pompowni P4 ist.-„ETC”,
o Zlewnia kolektora Działyńskiego,
o Zlewnia kolektora Tortunia,
o Zlewnia pompowni P2 ist.-Strzelecka,
o Zlewnia pompowni P3 ist.-Działkowa,
o Zlewnia własna kolektora Swarzędzkiego.
Zlewnia własna obejmuje krótkie kanały sanitarne w ul. Buczka, Kasprowicza, Kórnickiej i Zapłocie i
kanał ogólnospławny w ul. Jesionowej.
W rejonie włączenia kolektora Działyńskiego do kol. Swarzędzkiego na wysokości ul. Kirkora znajduje
się punkt zlewczy ścieków sanitarnych. Jest to studnia rewizyjna na kolektorze Swarzędzkim, do której
bezpośrednio spuszczane są ścieki z wozów asenizacyjnych.
Trasa kolektora od dołu przecina wschodnią granicę miasta w rejonie skrzyżowania rz. Cybiny z ul.
Poznańską. Dalej biegnie równolegle do ul. Poznańskiej i kończy na wysokości ul. Kórnickiej. Do
końcówki kolektora swarzędzkiego włączony jest kolektor Wrzesiński i Rabowicki. Miejsce włączenia
tych kolektorów przyjęto jako koniec kolektora Swarzędzkiego.
Średnice, długości oraz materiał istniejącej sieci podano w tabeli poniżej dla m. Swarzędz
109
Tabela 45.
Lp.
Nazwa obiektu
1.
kanalizacja sanitarna
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Łączna długość istniejącej sieci:
Średnica [mm]
1000
800
800/500
600
500
400
300
250
200
300
250
200
400
300
250
200
150
Długość [m]
866
1 864
732
1255
716
4 723
638
84
1 790
2 228
109
995
431,5
3 438
5 218
6 838
86
33 860 [m]
Materiał
beton
beton
beton
beton
beton
beton
beton
beton
beton
kamionka
kamionka
kamionka
PVC
PVC
PVC
PVC
PVC
ISTNIEJĄCA SIEĆ KANALIZACJI SANITARNEJ W GMINIE SWARZĘDZ
• MIEJSCOWOŚĆ WIERZONKA I KARŁOWICE
Ścieki z m. Wierzonka odprowadzane są do oczyszczalni ścieków kanałami grawitacyjnymi o średnicy
k 0,2 i k 0,25.
Z północnej części m. Karłowice ścieki kierowane są do przepompowni, skąd przetłaczane są do
kanalizacji grawitacyjnej o średnicy k0,25 i dalej odprowadzane do przepompowni, która przetłacza
wszystkie ścieki z m. Karłowice rurociągiem tłocznym o średnicy Ø90 do m. Wierzonka i dalej kanałem
grawitacyjnym na oczyszczalnię ścieków.
Orientacyjna długość kanalizacji sanitarnej wynosi w m.:
Wierzonka L = 5 900 m,
Karłowice L = 2 400 m.
• MIEJSCOWOŚĆ BOGUCIN
Ścieki z m. Bogucin odprowadzane są grawitacyjnie kanałami o średnicy k0,2 do przepompowni
ścieków P (zlokalizowanej przy ul. Zielonej), skąd tłoczone są do kolektora Koziegłowy i dalej na
oczyszczalnię w m. Koziegłowy.
• MIEJSCOWOŚĆ KOBYLNICA
Ścieki z miejscowości Kobylnica odprowadzane są:
• z wschodniej części miejscowości grawitacyjnie kanałem o średnicy k0,25 do przepompowni
zlokalizowanej przy ul. Szkolnej, skąd tłoczone są do kolektora o średnicy k0,3 w ul.
Dworcowej, dalej do przepompowni P32M w Gruszczynie, skąd przetłaczane są do kanału
Swarzędzkiego w Poznaniu.
• z pozostałej części miejscowości ścieki doprowadzane są grawitacyjnie kanałami o średnicy
k0,2, k0,25, k0,3 do pompowni zlokalizowanej przy ul. Poznańskiej, skąd tłoczone są do
kolektora o średnicy k0,3 w ul. Żwirki i Wigury, dalej do przepompowni P32M w Gruszczynie,
skąd przetłaczane są do kanału Swarzędzkiego w Poznaniu.
• z południowej części miejscowości ścieki kierowane są grawitacyjnie do kanałem k0,3 i k0,5
do pompowni P32M w Gruszczynie, skąd przetłaczane są do kanału Swarzędzkiego w
Poznaniu.
Średnice, długości oraz materiał istniejącej sieci podano w tabeli poniżej dla m. Kobylnica
110
Tabela 46
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Nazwa obiektu
Średnica [mm]
300
315
300
250
200
150
110
Długość [m]
3 050
662
683
97,5
255,5
58,5
50,5
Materiał
beton
PVC
PVC
PVC
PVC
PVC
PVC
• MIEJSCOWOŚĆ GRUSZCZYN
Ścieki z południowej części m. Gruszczyn odprowadzane są grawitacyjnie kanałem o średnicy k0,3 do
pompowni ścieków, skąd przetłaczane są do kanalizacji grawitacyjnej. Z pozostałej części m.
Gruszczyn ścieki odprowadzane są grawitacyjnie kanałami k 0,3 do kolektora Ø 300 w ul. Wieżowej i
Zielińskiej i dalej do kolektora Swarzędzkiego.
Średnice, długości oraz materiał istniejącej sieci podano w tabeli poniżej dla m. Gruszczyn
Tabela 47.
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Nazwa obiektu
Średnica [mm]
300
400
315
300
200
150
90
Długość [m]
1890,0
48,0
457,0
1 647,0
223,0
28,0
279,0
Materiał
beton
PVC
PVC
PVC
PVC
PVC
PVC
• MIEJSCOWOŚĆ UZARZEWO
Ścieki z m. Uzarzewo odprowadzane są kanałami grawitacyjnymi do oczyszczalni ścieków typu PS-75
produkcji OBR Biowogaz Sp. z o.o. zlokalizowanej w Uzarzewie.
Długości istniejących kanałów:
∅200 PVC – 629,0 m
∅160 PVC – 19,0 m
ANALIZA ROZWIĄZAŃ
1. Bilans ścieków i ładunków
Bilans ścieków – dla stanu istniejącego, okresu perspektywicznego (2025 r.) oraz docelowego
został opracowany głównie na podstawie aktualnej oraz przewidywanej w perspektywie i docelowej
ilości mieszkańców w poszczególnych miejscowościach. Tabele poniżej prezentują ww. dane
Tabela 48. Aktualna oraz przewidywaną w perspektywie i docelową ilość mieszkańców w
poszczególnych miejscowościach.
Obecna liczba
Perspektywistyczna
Docelowa liczba
mieszkańców
liczba mieszkańców
mieszkańców
Lp
Miejscowość
/Mk/
/Mk/
/Mk/
1
Swarzędz
30 342
42 500
50 000
2
Jasin
3
Zalasewo
4
Garby
233
400
2 000
5
Kruszewnia
138
300
450
6
Paczkowo
1 154
2 500
4 000
7
Rabowice
124
900
1 000
8
Sarbinowo
128
300
400
111
9 Sokolniki Gwiazdowskie
10
Bogucin
11
Łowęcin
12
Janikowo
13
Gortatowo
Kobylnica
14
Gruszczyn
15 Puszczykowo-Zabobrze
16
Święcinek
17
Wierzenica
18
Wierzonka
19
Karłowice
20
Uzarzewo
Razem:
63
973
425
463
273
100
1 500
900
1 500
4 500
200
2 200
1 300
2 000
7 000
2 412
7 000
14 000
22
50
243
396
358
571
38 368
50
50
500
800
500
1 000
65 300
100
50
1 000
1 000
500
1 500
88 700
Tabela 49. Bilans ilości ścieków – perspektywa (2025 r.)
Qdśr
Lp
Miejscowość
Qdmax [m3/d]
[m3/d]
1
Swarzędz
7 663,0
9 914,2
2
Jasin
3
Zalasewo
4
Garby
62,6
82,1
5
Kruszewnia
95,9
117,9
6
Paczkowo
872,3
1 085,2
7
Rabowice
108,0
148,5
8
Sarbinowo
38,5
51,9
9
Sokolniki Gwiazdowskie
16,7
21,8
10
Bogucin
320,2
253,5
11
Łowęcin
193,0
153,1
12
Janikowo
349,4
287,1
13
Gortatowo
953,8
752,6
14
Kobylnica
1 933,5
1 598,2
15
Gruszczyn
16
Puszczykowo-Zabobrze
9,5
12,7
17
Święcinek
12,5
16,2
18
Wierzenica
74,4
104,8
19
Wierzonka
88,0
132,0
20
Karłowice
55,0
82,5
21
Uzarzewo
135,0
193,8
Razem:
12 981,2
15 008,0
Bilans ścieków i ładunków – perspektywa (2025):
•
•
•
•
•
•
•
•
112
Qśrd = 12 981,2 m3/d
Qmaxd = 15 008,0 m3/d
Qmaxh = 1 206,0 m3/h = 334,8 l/s
Qroczne = 3 802 650,3 m3/rok
ŁBZT5 = 6 743,1 kg O2/d
Łzaw.og. = 6 743,1 kg/d
ŁNog = 1 348,6 kg Nog/d
ŁPog = 281,0 kg Pog/d
Qhmax [m3/h]
Qhmax
[l / s]
785,2
218,1
8,0
8,9
85,0
16,2
5,5
1,7
21,0
12,6
22,8
62,4
2,2
2,5
23,6
4,5
1,5
0,5
5,8
3,5
6,3
17,3
129,7
36,0
2,8
2,9
8,1
11,0
6,9
15,3
1 206,0
0,8
0,8
2,2
3,1
1,9
4,2
334,8
•
RLM = 112 384 MR
Przewiduje się, że osiągnięcie przedstawionych wartości bilansowych nastąpi w okresie ok. 25 lat,
przy czym w chwili obecnej ilość ścieków i ładunków zanieczyszczeń stanowią ok. 30 % wartości
docelowych.
2. Opis analizowanych rozwiązań
W ramach koncepcji programowo – przestrzennej gospodarki ściekowej gmin wchodzących w skład
Związku Międzygminnego „Puszcza Zielonka – gmina Swarzędz” opracowanej przez firmę ESKO
Przedsiębiorstwo Inżynierii Środowiska S.C. w listopadzie 2003 r, rozwiązanie gospodarki ściekowej
gminy Swarzędz rozpatrywano przy dwóch podstawowych założeniach tj. z uwzględnieniem ścieków
bytowo – gospodarczych z gminy Pobiedziska, kierowanych przez teren gminy Swarzędz oraz bez
uwzględnienia tych ścieków. Ostatecznie do realizacji przyjęto że ścieki z części gminy Pobiedziska
kierowane są do m. Uzarzewo, skąd przetłaczane będą do kolektora Koziegłowy, do którego włączone
będą również ścieki z północnej części gminy Swarzędz (Janikowo, Kobylnica, Gruszczyn, Bogucin i
Uzarzewo).
Południowa część gminy (Zalasewo, Jasin, Garby, Rabowice, Paczkowo, Łowęcin, Gortatowo,
Sarbinowo, Sokolniki Gwiazdowskie, Puszczykowo Zaborze) odprowadza ścieki kolektorem
„Swarzędz - Południe” do istniejącej kanalizacji w Swarzędzu i dalej kolektorem „Swarzędzkim” na
oczyszczalnię ścieków w m. Koziegłowy.
Założono ponadto, że do kolektora Koziegłowy kierowane będą ścieki z całej gminy Pobiedziska tj.
Qhmax = 140 l/s.
Jednocześnie założono, że:
-
rozpatrywany teren zostanie docelowo w całości „uszczelniony” pod kątem
odprowadzania ścieków bytowo – gospodarczych, tzn. system sieci kanalizacyjnych
zostanie tak rozbudowany, aby można było do niego włączyć praktycznie wszystkie
istniejące i projektowane obiekty (budynki); te obiekty które z przyczyn techniczno –
ekonomicznych nie będzie można podłączyć do sieci zostaną wyposażone w
oczyszczalnie przydomowe lub szczelne zbiorniki bezodpływowe, z których ścieki
będą wywożone na centralną oczyszczalnię ścieków w Poznaniu lub Uzarzewie.
-
istniejące oczyszczalnie ścieków w m. Wierzonka i Uzarzewo będą eksploatowane do
czasu ich technicznego lub księgowego zużycia, po tym okresie zostaną
zlikwidowane, a ścieki zostaną skierowane do centralnego systemu odprowadzenia
ścieków,
-
należy zrobić ocenę techniczną i prawną kolektora Koziegłowy, w przypadku
negatywnej oceny stanu technicznego kolektor należy wymienić na nowy; dotyczy to
również sytuacji, gdy stwierdzone zostaną mniejsze przekroje rur niż założone w
projekcie,
-
projektowane kanały sanitarne obejmować będą zabudowę zlokalizowaną wzdłuż
istniejących ulic oraz tę, która wynika z opracowywanych i obowiązujących planów
zagospodarowania przestrzennego oraz koncepcji układu komunikacyjnego gminy
Swarzędz.
-
na rozpatrywanym terenie zostaną zlikwidowane wszystkie obiekty służące do
oczyszczania i podczyszczania ścieków bytowo – gospodarczych eksploatowane do
chwili obecnej przez miasto i indywidualnych użytkowników, których funkcjonowanie w
docelowym układzie nie będzie konieczne.
-
istniejące wyloty do cieków oraz do gruntu zostaną zlikwidowane, a odpowiednie
kanały sanitarne włączone do projektowanych sieci;
-
istniejąca w centrum miasta Swarzędz kanalizacja ogólnospławna będzie docelowo
pełniła funkcję kanalizacji deszczowej, a wzdłuż niej zostaną wybudowane nowe
kolektory sanitarne, do których zostaną przełączone ścieki bytowo – gospodarcze;
-
wszystkie większe zakłady i obiekty zostaną wyposażone w urządzenia do pomiaru
ilości odprowadzanych do kanalizacji ścieków oraz punkty kontrolne, w których będzie
można prowadzić kontrolę jakości odprowadzanych ścieków;
113
-
nie będzie dopuszczalne bezpośrednie odprowadzenie ścieków do kanalizacji nie
odpowiadających ustalonym normom jakościowym;
-
niedopuszczalne będzie
deszczowych i odwrotnie;
-
docelowo zostanie opracowany i wdrożony system określający m.in. zasady
włączania odbiorców do kanalizacji, opłaty za ścieki, zasady korzystania z kanalizacji;
-
zasady eksploatacji systemu po wybudowaniu kanalizacji będą uregulowane w
umowach podpisanych pomiędzy zainteresowanymi stronami (firma AQUANET,
miastami Swarzędz i Pobiedziska).
odprowadzenie
do
kanalizacji
sanitarnej
ścieków
Ze względu na ukształtowanie wysokościowe i przestrzenne gminy oraz istniejący system
kanalizacji projektuje się wykonanie docelowo systemu kanalizacji sanitarnej w układzie
grawitacyjno-ciśnieniowym, w systemie centralistycznym (z odprowadzeniem ścieków do
oczyszczalni w Koziegłowach) w tym, pozostawia się bez zmian istniejący układ na terenie
Wierzonki i Karłowic oraz na terenie Wierzenicy projektuje się skanalizowanie miejscowości
skierowanie ścieków do przepompowni i tłoczenie do kolektora Koziegłowy. System ten będzie
logiczną kontynuacją istniejącego lub będącego obecnie w fazie projektowania systemu
odprowadzenia ścieków.
Całą gminę Swarzędz podzielono na dwie zlewnie: północną (obejmującą miejscowości:
Janikowo, Kobylnica, Gruszczyn, Bogucin i Uzarzewo) i południową (obejmującą miasto Swarzędz
oraz miejscowości: Zalasewo, Jasin, Garby, Rabowice, Paczkowo, Łowęcin, Gortatowo, Sarbinowo,
Sokolniki Gwiazdowskie, Puszczykowo Zaborze). Ścieki bytowo – gospodarcze ze północnej zlewni
wraz ze ściekami z gminy Pobiedziska kierowane są do kolektora Koziegłowy, skąd odprowadzane
są grawitacyjnie do oczyszczalni ścieków w Koziegłowach. Południowa część gminy odprowadza
ścieki bytowo - gospodarcze kolektorem Swarzędz - Południe do istniejącej kanalizacji w Swarzędzu
i dalej kolektorem „Swarzędzkim” również na oczyszczalnię ścieków w m. Koziegłowy.
Ustalony zakres rzeczowy podano szczegółowo w koncepcji.
Łącznie przewiduje się docelowe wykonanie na terenie miasta i gminy Swarzędz następujące
obiekty:
− przyłącza kanalizacyjne: 0,15 m – L = 34 760,0 m
− kanały grawitacyjne:
− 0,2 m, - L = 114 430 m
− 0,25 m – L = 4 220 m
− 0,3 m - L = 6 280 m
− 0,4 m - L = 3 120 m
− 0,5 m – L = 3 650 m
− przepompownie ścieków, n = 50 szt.
− rurociągi tłoczne
− d = 65 – L = 1 140 m
− d = 90 – L = 14 310 m
− d = 110 – L = 8 260 m
− d = 125 – L = 3 530 m
− d = 160 – L = 3 210 m
− d = 200 – L = 100 m
− d = 315 – L = 1 150 m
− d = 500 – L = 3 650 m
−
przydomowe przepompownie ścieków, n = 11 szt.
−
oczyszczalnie przydomowe RLM = 6 osób, n = 42 szt.
Szacunkowe koszty inwestycyjne
Na podstawie analizy kosztów inwestycyjnych dokonanych w oparciu o warunki lokalne (w tym
gruntowo – wodne), przy zastosowaniu wskaźników kosztowych przyjmowanych na podstawie
kosztów realizacji podobnych obiektów (wielkość tych wskaźników została uzgodniona z firmą
AQUANET) otrzymano łączny koszt inwestycyjny na poziomie 74 623 250 zł,
114
Powyższe zadania inwestycyjne jak i inne z zakresu zaopatrzenia w wodę znalazły swoje miejsce w
Wieloletnim Planie Inwestycyjnym na lata 2004-2008 i dalsze. Środki finansowe na realizację
inwestycji będą pochodzić z budżetu gminy, funduszy strukturalnych, pożyczek z Narodowego i
Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej:
Tabela 50. Fragment Wieloletniego Planu Inwestycyjnego na lata 2004-2008
Realizacja
L
Nazwa zadania
p
2004 2005 2006 2007
Budowa kanalizacji sanitarnej i deszczowej w
1
południowej części gminy
2 Budowa wodociągu Gortatowo – Uzarzewo-Katarzynki
Budowa kanalizacji sanitarnej w ul. Okrężnej, Kolejowej
3 i Krótkiej w Gruszczynie wraz z przyłączami kanalizacji
sanitarnej
Budowa kanalizacji sanitarnej w ul. Łąkowej w
4
Gruszczynie
Budowa pieszojezdni, wymiana wodociągu,
5
przestawienie słupów, odwodnienie w Wierzonce
Rozdzielenie kanalizacji ogólnospławnej Swarzędza i
6
budowa kanalizacji sanitarnej w Łowęcinie i Gortatowie
7 Budowa wodociągów gminnych – sieci
Budowa magistrali wodociągowej Bogucin, Mechowo,
8
Janikowo, Wierzenica, Wierzonka, Karłowice
9 Budowa kanalizacji sanitarnej w Uzarzewie
Kanalizacja sanitarna w ul. Katarzyńskiej i Mechowskiej
10
w Gruszczynie
11 Budowa kanalizacji sanitarnej w ul. Dolnej w Kobylnicy
Budowa kanalizacji sanitarnej i deszczowej w ul.
12
Zachodniej w Swarzędzu
Budowa kolektora deszczowego Swarzędz południe do
13
Stawów Antonińskich
Budowa kanalizacji deszczowej w ul. Sienkiewicza,
14
Skargi, Kręta, Wawrzyniaka, Meblowa w Swarzędzu
Budowa kanalizacji sanitarnej i deszczowej w ul.
Spokojnej, Miłej, Reymonta, Kochanowskiego i
15
Skłodowskiej w Swarzędzu wraz z przyłączami
kanalizacji sanitarnej i deszczowej
Budowa kanalizacji sanitarnej dla hali sportowej i
16
hotelu w Swarzędzu
Budowa kanalizacji sanitarnej i deszczowej w rejonie
17
ul. Działkowej w Swarzędzu – etap III
Opracowanie koncepcji rozbudowy kanalizacji
18
sanitarnej i deszczowej na terenie gminy Swarzędz
2008
Kwota
20 845 000
1 000 000
968 787
400 000
470 000
14 105 000
400 000
2 350 000
252 000
120 000
100 000
200 000
3 585 000
300 000
731 850
75 000
625 000
40 000
W latach kolejnych nastąpi realizacja kolejnych inwestycji:
1. Budowa Kanalizacji deszczowej w ul. Wrzesińskiej w Swarzędzu
2. Budowa kanalizacji sanitarnej i deszczowej w ul. Modrzejewskiej w Swarzędzu
5.2.1.3. Wody opadowe
W Gminie Swarzędz problemem jest także kanalizacja deszczowa i spływ wód opadowych,
często bezpośrednio do odbiornika, którym jest środowisko gruntowo - wodne. Urbanizacja
115
terenów, utwardzanie powierzchni powoduje konieczność skanalizowania powierzchni ziemi
i ujmowanie w sposób zorganizowany wód opadowych.
Wody opadowe odprowadzane są na terenie gminy układami kanalizacji ogólnospławnej i
deszczowej.
Kanalizacja ogólnospławna przedstawiona została w poprzednich punktach. Rejon
Swarzędza, posiadający kanalizację ogólnospławną ograniczony jest ulicami: Podgórną,
Grudzińskiego, Grunwaldzką i Kościuszki. Jest to centralna część miasta posiadająca zabudowę
staromiejską.
Można wydzielić dwie zlewnie posiadające oddzielne wyloty do jez. Swarzędzkiego.
Zlewnia – rejon ul. Grudzińskiego z wylotem W4
Zlewnia rowu „Mielcuch” z wylotem W5
System kanalizacji deszczowej obejmuje obszar całego miasta (oprócz zlewni kanalizacji
ogólnospławnej, gdzie konieczny jest rozdziału kanalizacji ogólnospławnej oraz dzielnicy Nowa
Wieś) i wymaga jedynie rozbudowy podobnie jak kanalizacja sanitarna. Obecnie tylko 3 wloty
kanalizacji deszczowej posiadają urządzenia podczyszczające (osadnik i separator) i obejmują
stosunkowo niewielki fragment sieci kanalizacji deszczowej.
Na terenie gminy Swarzędz kanalizacja deszczowa istnieje w dwóch miejscowościach:
w Kobylnicy wzdłuż ul. Poznańskiej, w Uzarzewie na terenie bazy po byłym PGR.
KANALIZACJA DESZCZOWA W MIEŚCIE
Teren miasta Swarzędz podzielono na zlewnie. Każda zlewnia obejmuje obszar, z którego ścieki
odprowadzane są grawitacyjnie do odbiornika. Odbiornikiem ścieków deszczowych jest jezioro
Swarzędzkie oraz cieki i rowy mające połączenie z jeziorem Swarzędzkim. Przez jezior Swarzędzkie
przepływa rzeka Cybina, która dopływa do jeziora Malta i dalej do rzeki Warty.
Na terenie miasta Swarzędz wyodrębniono następujące zlewnie:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
zlewnia do wylotu W1 – Osiedle Kościuszkowców
zlewnia do wylotu W2 – ul. Kwaśniewskiego
zlewnia do wylotu W3 – Osiedle Dąbrowszczaków
Zlewnia do wylotu W7 - ul. Strzelecka-Stawna
zlewnia do wylotu W8 - ul. Strzelecka-Działkowa
zlewnia do wylotu W12 - Osiedle Raczyńskiego
zlewnia do wylotu W13, W14, W15
zlewnia do wylotu W10 - ul. Sadowa-Wiosenna
zlewnia do wylotu W 11 -„ETC"
zlewnia do wylotu W 9 - ul. Poznańska-Skansen
Opis kanalizacji deszczowej w zlewniach
Zlewnia do wylotu W1 - Osiedle Kościuszkowców
Zlewnia obejmuje północno-wschodnią część Osiedla Kościuszkowców położoną nad jeż.
Swarzędzkim.
Rodzaj zainwestowania: budownictwo wielorodzinne.
Kanały deszczowe o średnicach Ø 300, 400, 500, 600mm.
Kanał główny jest zlokalizowany jest na terenie osiedla i posiada wylot do jeziora Swarzędzkiego.
Ścieki deszczowe odprowadzane są do jeziora bez podczyszczenia.
Zlewnia do wylotu W2 - ul. Kwaśniewskiego
Zlewnia obejmuje teren w rejonie ulic: Kwaśniewskiego i Cmentarnej.
Rodzaj zainwestowania: budownictwo wielorodzinne - część Osiedla Kościuszkowców,
Dąbrowszczaków i Zygmunta III Wazy, budownictwo jednorodzinne - rejon ulic: Słowackiego,
Cmentarnej, Kobylnickiej, Żytniej, Zwycięstwa.
Średnice kanałów deszczowych Ø 300, 400, 500, 600, 800, 1000 mm.
Kanał główny nazwany kolektorem Kwaśniewskiego posiada wylot do rowu melioracyjnego C-5-1 przy
ul. Słowackiego. Dalej trasa biegnie przez Osiedle Kościuszkowców do ul. Kwaśniewskiego, ul.
Kwaśniewskiego, Kobylnicki - Zwycięstwa.
116
Na skrzyżowaniu ul. Kwaśniewskiego i Cmentarnej do kolektora włączony jest rów otwarty z terenu
pomiędzy ul. Cmentarną i Grudzińskiego.
Bezpośrednim odbiornikiem jest rów melioracyjny C-5-1, który łączy się w odległości 500 m od wylotu
z Strumieniem Gortatowskim (rów C-5), który z kolei wpada do rz. Cybiny i dalej do jeż.
Swarzędzkiego.
Ścieki deszczowe odprowadzane są do odbiornika bez podczyszczania.
Zlewnia do wylotu W3 - Osiedle Dąbrowszczaków
Zlewnia obejmuje część Osiedla Dąbrowszczaków.
Rodzaj zainwestowania: budownictwo wielorodzinne
Średnice kanałów deszczowych Ø 200, 400 mm.
Wylot kanału głównego znajduje się w rejonie ul. Zamkowej i wyprowadzony jest na skarpę przy
jeziorze Swarzędzkim.
Ścieki deszczowe odprowadzane są na teren bez podczyszczania.
Zlewnia do wylotu W6 - ul. Strzelecka - Paderewskiego
Zlewnia obejmuje tereny przyległe do ul. Strzeleckiej, Kasprowicza, Krańcowej, Paderewskiego i
Buczka.
Rodzaj zainwestowania: istniejąca i projektowana zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna.
Część zlewni przylegająca do ul. Wiśniowej i Morelowej nie posiada Miejscowego szczegółowego
planu zagospodarowania przestrzennego.
Średnice kanałów Ø 250, 300, 400, 500, 600 mm.
Kanał główny zlokalizowany jest w ul. Kasprowicza i ul. Strzeleckiej.
Posiada wylot do rowu Mielcuch, który w odległości ok. 350 m wpływa do jeziora Swarzędzkiego.
Przed wylotem znajduje się osadnik i separator.
Zarząd Miasta i Gminy Swarzędz posiada pozwolenie wodno-prawne na
odprowadzanie ścieków deszczowych. Decyzja Starosty Poznańskiego OS.X11- 6223-16/2000 z dn.
24.05.2000r.
Zlewnia do wylotu W 7 - ul. Strzelecka - Stawna
Zlewnia obejmuje tereny przyległe do ul. Strzeleckiej, Stawnej, Malinowej i Morelowej.
Rodzaj zainwestowania: istniejąca i projektowana zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna. Część
zlewni przylegająca do ul. Wiśniowej i Morelowej nie posiada Miejscowego szczegółowego planu
zagospodarowania przestrzennego.
Średnice kanałów: Ø 250, 300, 1000, 500mm.
Kanał główny zlokalizowany jest w ul. Strzeleckiej i posiada wylot do jeziora Swarzędzkiego. Przed
wylotem znajduje się osadnik i separator.
Zarząd Miasta i Gminy Swarzędz posiada pozwolenie wodno-prawnego na odprowadzanie
ścieków deszczowych.
Zlewnia do wylotu W8 - ul. Strzelecka-Działkowa
Zlewnia obejmuje tereny przyległe do ul. Strzeleckiej i Działkowej przy północno- zachodniej granicy
miasta.
Rodzaj zainwestowania: istniejąca zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna.
Na terenie zlewni realizowana jest budowa kanalizacji deszczowej.
Budowana kanalizacja nie obejmuje całej zlewni i wymaga rozbudowy.
Średnice kanałów Ø 200, 250, 300, 500 mm. Kanał główny zlokalizowano w ul. Strzeleckiej. Kanał
główny posiada wylot do jeziora Swarzędzkiego.
Przed wylotem znajduje się osadnik i separator.
Zarząd Miasta i Gminy Swarzędz posiada pozwolenie wodno-prawne na
odprowadzanie ścieków deszczowych. Decyzja Starosty Poznańskiego OS.XII- 6223-16-28/2001 z
dn. 31.05.2001 r.
Zlewnia do wylotu W12 - Osiedle Raczyńskiego
Zlewnia obejmuje teren Osiedla Raczyńskiego oraz tereny przyległe do ul. Armii Poznań.
Rodzaj zainwestowania: budownictwo wielorodzinne i jednorodzinne.
Tereny przy ul. Armii Poznań wymagają rozbudowy kanalizacji deszczowej.
Średnice kanałów deszczowych Ø250, 300, 400, 800, 1000 mm.
117
Kanał główny nazwany kolektorem Raczyńskiego zlokalizowany jest na terenie Osiedla Raczyńskiego,
następnie biegnie w ul. Armii Poznań i kończy się na wysokości ul. Kórnickiej. Kanał główny posiada
wylot do rowu melioracyjnego C-B w pobliżu skrzyżowania z linią PKP.
Ścieki deszczowe odprowadzane są do rowu bez podczyszczania.
Rów C-B w odległości ok.1400 m wpływa do jeziora Swarzędzkiego.
Poniżej wylotu W12 rów przepływa przez Skansen Pszczelarski. W czasie opadów Skansen jest
podtapiany przez wody opadowe.
Do omawianej zlewni włączony jest kanał deszczowy Ø 300-500mm z ul. Przybylskiego przy pomocy
tymczasowego spięcia Ø300mm w ul. Granicznej. Kanał deszczowy z ul. Przybylskiego nie posiada
prawidłowego odpływu i zakończony jest ślepo przed torami PKP. Wpięcie w ul. Granicznej jest
powyżej dna kanału w Przybylskiego i powoduje jego stałe podtopienie. Wykonanie właściwego
odpływu z kanału w ul. Przybylskiego jest konieczne w celu zapewnienia prawidłowej pracy kanalizacji
deszczowej. Do kanału w ul. Przybylskiego odprowadzane są ścieki opadowe z części Osiedla
Raczyńskiego i terenu budownictwa jednorodzinnego przy ul. Żurawiej i Orlej.
Zlewnia do wylotu W13, W14, W15.
Jest największą zlewnia kanalizacji deszczowej w Swarzędzu. Obejmuje
południowo-wschodnią część miasta ograniczoną od północy linią PKP, od południowego zachodu ul.
Graniczną. Od wschodu zlewnia wkracza na grunty wsi Jasin, teren przyległy do ul. Rabowickiej.
Rodzaj zainwestowania: budownictwo wielorodzinne i jednorodzinne oraz tereny przemysłowoskładowe i tereny działalności gospodarczej.
Średnice kanałów deszczowych Ø 250. 300, 400, 500, 600, 800, 1000, 1200 mm. Kanał główny w
dolnej części zlokalizowany jest na terenie Osiedla Cegielskiego i Działyńskiego wzdłuż rowu C-B,
następnie biegnie w ul. Pogodną, Słoneczną i Rabowicką. Kończy się ok. 250 m na wschód od ul.
Modrakowej. Kanał główny posiada wylot do rowu melioracyjnego C-B w pobliżu ul. Reja.
Rów C-B w odległości ok.1600 m wpływa do jeziora Swarzędzkiego.
Poniżej wylotu W13 rów przepływa przez Skansen Pszczelarski. W czasie opadów Skansen jest
podtapiany przez wody opadowe.
Wylot W15 jest zakończeniem krótkiego kanału Ø 1000 mm z ul. Gwiaździstej który jest połączony z
kanałem głównym i może stanowić jego odciążenie. Ścieki deszczowe odprowadzane są bez
podczyszczania.
Wylotem W14 odprowadzane są ścieki deszczowe z kanału w ul. Granicznej do rowu C-B bez
podczyszczania.
Zlewnia do wylotu W 10 - ul. Sadowa - Wiosenna
Wylotem W10 odprowadzane są ścieki deszczowe z kanału w ul. Sadowej i Wiosennej do rowu
Mielcuch bez podczyszczania.
Rodzaj zainwestowania: zabudowa jednorodzinna i tereny przemysłowo - składowe.
Średnice kanałów deszczowych Ø 300, 400, 500 mm.
Zlewnia wymaga rozbudowy kanalizacji deszczowej.
Zlewnia do wylotu W 11 - „ETC"
Zlewnia obejmuje teren pomiędzy ul. Poznańską! linią kolejową PKP na wschód od ul. Kościuszki.
Rodzaj zainwestowania; tereny przemysłowo-składowe, usługi handlu, tereny aktywizacji
gospodarczej.
Średnice kanałów deszczowych Ø 200, 300, 500, 600, 1000 mm.
Kanał główny posiada wylot do rowu Mielcuch, dalej biegnie wzdłuż ul.
Poznańskiej, przez teren „ETC", i równolegle do torów PKP. Kończy się na wysokości firmy
Deceuninck Polska Sp. z o.o. - Jasin ul. Poznańska -34.
Kanał na odcinku ul. Poznańskiej i „ETC° do torów PKP jest skanalizowanym rowem Mielcuch, do
którego włączony jest górny odcinek otwartego rowu Mielcuch z terenu pomiędzy torami PKP i ul.
Rabowicką.
Zlewnia do wylotu W 9 - ul. Poznańska-Skansen
Wylotem W9 odprowadzane są ścieki deszczowe z kanału w ul. Poznańskiej w pobliżu Skansenu
Pszczelarstwa do rowu C-B bez podczyszczania.
Rodzaj zainwestowania: zabudowa jednorodzinna i tereny przemysłowo - składowe.
Średnice kanałów deszczowych Ø 300, 400, 500 mm.
118
W pobliżu wylotu W12 do rowu C-B włączony jest rurociąg tłoczny z pompowni ścieków deszczowych
obsługującej teren Stacji Paliw nr 412 CYB1NA przy skrzyżowaniu ul. Poznańskiej i Kirkora. Do
pompowni ścieki deszczowe dopływają kanałem Ø 300 mm.
Właścicielem stacji paliw i pompowni jest BP EXPRESS Sp. z o. o. Kraków ul. Jasnogórska 1.
KANALIZACJA DESZCZOWA NA TERENIE GMINY
Na terenie gminy Swarzędz kanalizacja deszczowa istnieje w dwóch miejscowościach:
• w Kobylnicy wzdłuż ul. Poznańskiej,
• w Uzarzewie na terenie bazy po byłym PGR.
Zlewnia wylotu do rowu przy ul. Szkolnej w Kobylnicy
Zlewnia obejmuje ulicę Poznańską na odcinku od ul. Swarzędzkiej do ul. SzkoInej. Kanał
odwadniający drogę krajową oraz przyległe zabudowania wzdłuż drogi.
Rodzaj zainwestowania: budownictwo jednorodzinne i usługi.
Kanał deszczowy posiada średnicę Ø 400-500 mm.
Długość kanału wynosi 1100 m.
Wylot kanału posiada odpływ do rowu melioracyjnego na wprost ulicy Szkolnej, który biegnie do rzeki
Główna.
Ścieki deszczowe odprowadzane są do rowu bez podczyszczenia.
Zlewnia do wylotu w Uzarzewie
Zlewnia obejmuje teren magazynowo składowy. Kanał odwadnia teren utwardzony po byłym PGR.
Kanał deszczowy posiada średnicę Ø 400 mm. Długość kanału wynosi 700 m.
Wylot kanału posiada odpływ do rowu melioracyjnego i dalej do rzeki Cybiny.
Ścieki deszczowe odprowadzane są do rowu bez podczyszczenia.
OPIS ROZWIĄZANIA GOSPODARKI ŚCIEKOWEJ
Przewiduje się rozbudowę istniejącej sieci kanalizacji deszczowej w mieście Swarzędz oraz budowę
nowej sieci kanalizacji deszczowej na terenach przewidzianych do zainwestowania w m. Zalasewo,
Gortatowo i Gruszczyn.
Nie przewiduje się budowy kanalizacji deszczowej w m. Garby ze względu na typowo wiejski charakter
i w związku z tym możliwość odprowadzenia wód opadowych wprost do gruntu.
Ze względu na duże powierzchnie przewidziane pod zabudowę zaleca się wprowadzenie rozwiązań
administracyjnych i technicznych, które ograniczą w sposób zdecydowany podłączanie właścicieli
prywatnych posesji do kanalizacji deszczowej. Kanalizacja ta ma służyć przede wszystkim
odwodnieniu dróg i placów, a odwadnianie prywatnych posesji (dachów domów) może być
wprowadzone jedynie w sytuacji, gdy istniejące warunki gruntowo-wodne nie pozwolą na
odprowadzenie wód deszczowych do ziemi i w pobliżu nie ma odpowiednich rowów melioracyjnych
lub cieków wodnych.
Kanalizacja deszczowe w Swarzędzu
Rozbudowa kanalizacji deszczowej polegać będzie na wybudowaniu kanałów deszczowych w
istniejących i projektowanych ulicach, które nie mają dotychczas sieci kanalizacji deszczowej.
Odbiornikiem ścieków deszczowych będą istniejące kanały deszczowe. W ramach rozbudowy
kanalizacji deszczowej nie przewiduje się wykonania nowych wylotów do odbiorników z wyjątkiem
wylotu W16 (zlewnia 9) do rzeki Cybiny i W 2 (zlewnia 2) i W 22 (zlewnia 25) do pobliskiego cieku.
W Swarzędzu istniejąca sieć kanalizacji ogólnospławnej w centralnej części Swarzędza wykorzystana
zostanie na kanalizację deszczową. Odbiornikiem ścieków deszczowych będzie jezioro Swarzędzkie,
rowy i cieki będące dopływami jeziora Swarzędzkiego, rzeka Cybina poniżej jeziora Swarzędzkiego i
rowy melioracyjne dopływające do rzeki Michałówki.
Teren miasta Swarzędz podzielono na zlewnie. Każda zlewnia obejmuje obszar, z którego ścieki
odprowadzane są grawitacyjnie do odbiornika.
Wydzielono następujące zlewnie:
119
• Zlewnia 1 do wylotu W1 – Kolektor Kościuszkowców – nie przewiduje się rozbudowy kanalizacji
deszczowej w tym rejonie; jedynie na kanale Ø500 przed istniejącym wylotem do jezior
Swarzędzkiego przewiduje się budowę piaskownika i separatora (Q = 100 l/s).
• Zlewnia 2 do wylotu W2 – nie przewiduje się rozbudowy kanalizacji deszczowej w tym rejonie
miasta; jedynie wylot do odbiornika na kanale Ø1000 oraz budowę piaskownika i separatora (Q =
400 l/s).
• Zlewnia 3 do wylotu W4 (rejon ul. Grudzińskiego) – nie przewiduje się rozbudowy kanalizacji
deszczowej w tym rejonie miasta; jedynie na kanale Ø500 przed istniejącym wylotem do jezior
• Zlewnia 4 do wylotu W3 (rejon ul. Grudzińskiego) – nie przewiduje się rozbudowy kanalizacji
• Zlewnia 5 do wylotu W6 (rejon ul. Strzelecka - Paderewskiego) – nie przewiduje się rozbudowy
kanalizacji deszczowej w tym rejonie miasta – układ pozostawia się bez zmian.
• Zlewnia 6 do wylotu W7 (rejon ul. Strzelecka - Stawna) – nie przewiduje się rozbudowy kanalizacji
deszczowej w tym rejonie miasta – układ pozostawia się bez zmian.
• Zlewnia 7 do wylotu W8 (rejon ul. Strzelecka - Działkowa) – nie przewiduje się rozbudowy
kanalizacji deszczowej w tym rejonie miasta – układ pozostawia się bez zmian.
• Zlewnia 8 do wylotu W5 (zlewnia kolektora ogólnospławnego) – z obliczeń hydraulicznych pracy
sieci wynika, że istniejący kanał zlokalizowany w ulicy Wrzesińskiej i rynku należy przebudować i
wymienić na kolektor o średnicach Ø 800, Ø 500 i Ø 400; przed istniejącym wylotem do jeziora
Swarzędzkiego należy wybudować separatory (2 szt.) (2 x Q = 700 l/s) i piaskownik (2 szt.).
Istniejący ciek Mielcuch na odcinku 465 m należy przekwalifikować na kolektor deszczowy i
zbudować z rur o średnicy k0,8.
• Zlewnia 9 do wylotu W16 (południowa część Swarzędza) – wody z tej zlewni odprowadzane będą
projektowanym kolektorem Ø 1200; do rzeki Cybina, przed wylotem należy wybudować separatory
(2 szt.) i piaskownik (2 szt.) (2 x Q = 750 l/s), na osiedlu Nowa Wieś w istn. ul. Zaprojektowano
kanalizację deszczową z rur o średnicach Ø 250, Ø 300 i Ø 400 i Ø 500.
• Zlewnia 10 do wylotu W9 (ul. Poznańska – Skansen) – nie przewiduje się rozbudowy kanalizacji
• Zlewnia 11 do wylotu W30 (ul. Poznańska) – nie przewiduje się rozbudowy kanalizacji deszczowej
w tym rejonie miasta; jedynie na kanale Ø500 przed istniejącym wylotem do jezior Swarzędzkiego
przewiduje się budowę piaskownika i separatora (Q = 25 l/s).
• Zlewnie 12 do wylotu W14 i 25 do wylotu W22 – stanowią odprowadzenie wód opadowych z
pojedynczych ulic. Przed odprowadzeniem do odbiornika na kanałach projektuje się piaskowniki i
separatory (Q = 25 l/s i Q=6 l/s).
• Zlewnie 26 do wylotu W30 – stanowią odprowadzenie wód opadowych z ulicy Rabowickiej. Przed
odprowadzeniem do odbiornika – rowu melioracyjnego na kanałach projektuje się piaskownik i
separator (Q = 200 l/s).
Kanalizacja deszczowa w gm. Swarzędz
W pozostałych miejscowościach objętych opracowaniem tj. w m. Zalasewo, Gortatowo, Gruszczyn i
Łowęcin projektuje się sieć kanalizacji deszczowej do najbliższych odbiorników. Na każdym wylocie
zaprojektowano - piaskownik i separator.
Na terenie gminy wydzielono następujące zlewnie:
Kobylnica – Gruszczyn
• Zlewnie 21 do wylotu W28 – stanowią odprowadzenie wód opadowych z części m. Gruszczyn i
Kobylnica. Przed odprowadzeniem do odbiornika – rowu melioracyjnego na kanałach projektuje się
piaskownik i separator (Q = 250 l/s).
120
• Zlewnia 22 do istn. wylotu W29 – przewiduje się budowę piaskownika i separatora (Q = 350 l/s).
• Zlewnie 23 do wylotu W27 – stanowią odprowadzenie wód opadowych z proj. osiedla w m.
Gruszczyna. Przed odprowadzeniem do odbiornika – rzeki Cybina na kanałach projektuje się
separatory (Q = 75 l/s).
Gortatowo
• Zlewnie 17 do wylotu W23 – stanowią odprowadzenie wód opadowych z zabudowanej części m.
Gortatowo. Przed odprowadzeniem do odbiornika – rowu melioracyjnego na kanałach projektuje
się piaskownik i separator (Q = 75 l/s).
• Zlewnie 18 do wylotu W26 – stanowią odprowadzenie wód opadowych z projektowanej części m.
Gortatowo. Przed odprowadzeniem do odbiornika – rzeki Cybina na kanałach projektuje się
Gortatowo. Przed odprowadzeniem do odbiornika – rowu melioracyjnego na kanałach projektuje
się piaskownik i separator (Q = 25 l/s).
Gortatowo. Przed odprowadzeniem do odbiornika – rzeki Cybina na kanałach projektuje się
Łowęcin
Łowęcin. Przed odprowadzeniem do odbiornika – rowu melioracyjnego na kanałach projektuje się
Zalasewo
Zalasewo. Przed odprowadzeniem do odbiornika – rowu melioracyjnego na kanałach projektuje się
• Zlewnie 14 do wylotu W19 – stanowią odprowadzenie wód opadowych z zabudowanej i
projektowanej części m. Zalasewo. Przed odprowadzeniem do odbiornika – rowu melioracyjnego
na kanałach projektuje się piaskownik i separator (Q = 35 l/s).
Na nowobudowanym osiedlu w Zalasewie przy ul. Średzkiej odstąpiono od budowy kanalizacji
deszczowej z uwagi na brak możliwości odprowadzenia w sposób grawitacyjny wód deszczowych
do najbliższego cieku, który jest zbyt płytki. Istnieje możliwość pogłębienie oraz regulacja cieku na
całej długości (aż do m. Garby), ale wymaga to przeprowadzenia skomplikowanych i długich
procedur formalno - prawnych. W związku z tym, przy ul. Średzkiej proponuje zastosować inne
rozwiązania np:
- powierzchnie dróg osiedlowych powinny być ażurowe, a w przypadku dróg asfaltowych
wody opadowe powinny być odprowadzane rowami odwadniającymi lub urządzeniami
drenażowymi do rozsączania wprost do gruntu,
- nie podłączanie wód opadowych z połaci dachowych z tego terenu.
Zakres rzeczowy inwestycji
Zakres rzeczowy inwestycji ustalano dla okresu perspektywicznego w oparciu o plany
sytuacyjno-wysokościowe w skali 1 : 10000, studium uwarunkowań, koncepcję układu
komunikacyjnego miasta i gminy Swarzędz oraz wizję lokalną w terenie.
121
Ustalono przybliżony przebieg sieci kanalizacyjnej. Wytrasowana sieć nie wyznacza
dokładnego przebiegu kanalizacji, umożliwia natomiast oszacowanie ich długości, co daje
podstawę do analizy ekonomicznej.
Ustalony zakres rzeczowy i szacunkowe koszty inwestycji podano niżej
Łącznie przewiduje się docelowe wykonanie na terenie:
kanały grawitacyjne deszczowe:
• 0,2 m, - L = 3 600 m
• 0,25 m – L = 12 135 m
• 0,3 m - L = 9 445 m
• 0,4 m - L = 5 520 m
• 0,5 m – L = 2 365 m
• 0,6 m – L = 470 m
• 0,8 m - L = 1 835 m
• 1,0 m – L = 135 m
• 1,2 m – L = 2 040 m
separatory wraz z urządzeniami podczyszczającymi (piaskownik), o przepustowości:
• do 50 l/s
– 11 szt.
• 50-100 l/s
– 4 szt.
• 100 – 200 l/s – 3 szt.
• 200 – 400 l/s – 2 szt.
• powyżej 400 l/s - 4 szt.
Szacunkowe koszty inwestycyjne
Analizę kosztów inwestycyjnych dokonano w oparciu o warunki lokalne (w tym gruntowo –
wodne), przy zastosowaniu wskaźników kosztowych przyjmowanych na podstawie kosztów
realizacji podobnych obiektów.
Łączny koszt inwestycyjny wynosi – 45 288 700 zł,
Ze względu na brak dokładnych danych dotyczących stanu technicznego istniejących
kanałów ogólnospławnych w kosztach ujęto ich wymianę zakładając, że z czasem zostaną
wybudowane nowe.
5.2.1.4. Odprowadzanie ścieków przemysłowych
W ostatnich latach w kraju obserwuje się tendencje do ograniczania ilości powstających
ścieków przemysłowych. Pod tym względem gmina go tworzące nie odbiegają w tym obszarze
od tych uwarunkowań. Sytuacja ta jest spowodowana wprowadzaniem racjonalizacji gospodarki
wodnej w zakładach, ale także regresją gospodarczą w powiecie, która doprowadziła w ostatnich
latach do likwidacji szeregu uciążliwych zakładów.
Ponadto powstające ścieki tego typu wprowadzane są do kanalizacji miejskiej.
Niewielkie ilości ścieków przemysłowych na terenie gminy odprowadza do odbiornika
(rzeka Główna) Zakład Produkcji Doświadczalnej Akumulatorów w Mechowie. Ścieki
technologiczne z uwagi na skład (zawartość Ni, Cd) oraz odczyn wymagają oczyszczania i
zmiany pH. Ścieki z zakładu zostały wymienione przez WIOŚ w Poznaniu jako jeden z
czynników wpływający na jakość wód rzeki Głównej.
5.2.1.5. Wpływ rolnictwa na jakość wód
Wpływ rolnictwa na jakość wód jest uzależniony od wielu czynników: ukształtowania terenu,
stosowanej gospodarki nawozowej, stanu opadów atmosferycznych i warunków klimatycznych,
usytuowania w stosunku do wód powierzchniowych lub podziemnych itp. Do zanieczyszczeń
powierzchniowych lub obszarowych wód zaliczane są m.in. zanieczyszczenia spłukiwane
opadami atmosferycznymi z terenów rolnych i leśnych. Obejmuje to także zanieczyszczenia
wsiąkające do gruntu, przenikające do wód gruntowych i za ich pośrednictwem zasilające wody
powierzchniowe. Czynnikami zanieczyszczającymi, wymywanymi z pól, łąk i pastwisk do
odbiorników, są przede wszystkim składniki nawozów mineralnych i organicznych (gnojowica,
gnojówka, obornik), chemiczne środki ochrony roślin, ścieki i osady ściekowe wykorzystywane
do celów rolniczych lub w niewłaściwy sposób wprowadzane do ziemi. Ze względu na strukturę
gruntów na terenie gminy, przeważającą ilość gruntów i użytków rolnych, zagrożenie ze strony
rolnictwa na jakość wód w tym regionie jest bardzo ważnym problemem.
122
W stosunku do zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł rolniczych, dyrektor Regionalnego
Zarządu Gospodarki Wodnej, określi, w drodze rozporządzenia, wody powierzchniowe
i podziemne wrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszary
szczególnie narażone, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy
ograniczyć uwzględniając:
• zawartość związków azotu w wodach powierzchniowych i podziemnych, ze
szczególnym uwzględnieniem wód pobieranych do zaopatrzenia ludności w wodę
przeznaczoną do spożycia,
• stopień eutrofizacji śródlądowych wód powierzchniowych, dla których czynnikiem
eutrofizacji jest azot,
• charakterystykę terenu, ze szczególnym uwzględnieniem: rodzaju działalności
rolniczej, struktury użytków rolnych, koncentracji produkcji zwierzęcej, rodzaju gleb
i klimatu.
W chwili obecnej granice terenów zlewni rzeki Kopli uznane zostały rozporządzeniem
Dyrektora RZGW w Poznaniu z dnia 2 grudnia 2003 roku za wody wrażliwe na zanieczyszczenie
związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ
azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć.
5.2.1.6. Prawidłowa eksploatacja ujęć a jakość wody
W związku z wprowadzeniem nowych standardów jakości wody, od roku 2002 służby
sanitarne województwa wielkopolskiego dokonują kompleksowej oceny jakości wody ujmowanej
dla celów zbiorowego zaopatrzenia w wodę. W około 50% przypadków stwierdzono, iż badana
woda nie odpowiada obowiązującym wymogom. W większości przypadków odnosi się to do
przekroczonych dopuszczalnych stężeń żelaza i manganu, tzn. przypadków gdzie możliwa jest
stosunkowo prosta i skuteczna modernizacja stacji uzdatniania.
Brak rozporządzeń określających m.in. sposób badań, oceny oraz prezentowania wyników
stanu wód powierzchniowych oraz wód podziemnych, ustalając pięć klas, dla prezentowania
stanu ekologicznego i stanu chemicznego wód powierzchniowych oraz stanu ilościowego
i chemicznego wód podziemnych - nie pozwala na określenie dysproporcji pomiędzy stanem
aktualnym a pożądanym w myśl nowego prawa wodnego.
5.2.1.7. Problem nielegalnych podłączeń
Identyfikacja nielegalnych podłączeń na terenach gminy powinna nastąpić w wyniku
inwentaryzacji sieci kanalizacji sanitarnej i deszczowej. Obecnie jest to problem nierozpoznany
stanowiący zagrożenie zarówno dla środowiska gruntowo – wodnego, jak i dla gospodarki
komunalnej gminy. Planuje się sukcesywne rozwiązywanie tego problemu w miarę postępu prac
w kierunku skanalizowania terenów poszczególnych sołectw i zidentyfikowania wszystkich
podmiotów dokonujących nielegalnych zrzutów do kanalizacji komunalnej, niezależnie od jej
charakteru. Inwentaryzacja zbiorników bezodpływowych i oczyszczalni przydomowych
przeprowadzona będzie w 2005 r. Aktualnie prowadzone są kontrole zgłaszanych nielegalnych
podłączeń.
5.2.1.8. Problem nieszczelnych zbiorników bezodpływowych
Zgodnie z art. 3 ust.3 pkt 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, gminy
mają obowiązek prowadzić ewidencję zbiorników bezodpływowych w celu kontroli częstotliwości
ich opróżniania oraz opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej. W chwili obecnej brak
ewidencji wszystkich zbiorników bezodpływowych na terenie miasta i gminy Swarzędz, dlatego
oszacowanie ich ilości, pojemności, stanu technicznego oraz dokonanie oceny prawidłowości ich
eksploatacji winno zostać dokonane w najbliższych latach.
Do wywozu ścieków ze zbiorników bezodpływowych uprawnione są wyłącznie
przedsiębiorcy posiadający wymagane w tym zakresie zezwolenie wydane przez burmistrza ze
względu na świadczenie usług.
Nierozpoznana w pełni sytuacja w gospodarce ściekami gromadzonymi w zbiornikach
bezodpływowych pozwala sądzić, iż prawdopodobnie duża część tych zbiorników nie spełnia
wymagań w zakresie właściwego stanu technicznego, a także wywóz zgromadzonych ścieków
odbywa się przez firmy niekoniecznie do tego uprawnione, a często także dokonywany przez
samych użytkowników (szczególnie w przypadku gospodarstw rolnych) na pola własne w celu
rolniczego wykorzystania. Są to działania niezgodne z obowiązującym w tym zakresie prawem.
Ponadto zarówno nieszczelne zbiorniki bezodpływowe na ścieki, jak i niekontrolowany ich
wywóz stanowią poważne zagrożenie dla środowiska gruntowo – wodnego, szczególnie na
terenach dolin cieków, gdzie zwierciadło wód gruntowych zalega płytko pod powierzchnią terenu
na głębokości ok. 1 m. Takie działania powodują zachwianie równowagi biologicznej i
123
gospodarczej, stanowią m.in. zagrożenie bakteriologiczne dla wód powierzchniowych
przeznaczonych na kąpieliska, skażenia ujęć infiltracyjnych wody, zanieczyszczenia wód
przeznaczonych na hodowle ryb i do rekreacji oraz nadmiernego zanieczyszczenia i eutrofizacji
wód stojących powierzchniowych.
5.2.1.9. Problem kanalizacji ogólnospławnej
Miasto Swarzędz jest zasadniczo skanalizowane poprzez istniejącą sieć kanalizacyjną:
sanitarną i deszczową oraz ogólnospławną. Kanalizacja deszczowa ułożona głównie w starym
centrum miasta spełnia rolę kanalizacji ogólnospławnej.
Istotnym problemem w gminie jest sprawa rozdzielenia ścieków na sanitarne i deszczowe
w rejonie centrum miasta, poprzez wybudowanie sieci kanalizacji sanitarnej i włączenie jej do
kolektora Swarzędzkiego. Kanały deszczowe winny prowadzić wyłącznie wody opadowe,
a przed każdym wylotem należy pobudować osadnik dla ich oczyszczenia.
5.2.1.10. Zabezpieczenie ilościowe i jakościowe wody dostarczanej mieszkańcom
Wody doliny kopalnej należą do wód słodkich o mineralizacji rozumianej jako sucha
pozostałość w granicach 200 - 650 mg/1. Są one typu HCO3 - Ca - Mg i HCOs - Ca. Z reguły
nadają się do picia po uzdatnieniu prostym polegającym na redukcji związków żelaza i manganu
do wielkości dopuszczalnych normą dla wód pitnych. Redukcja związków żelaza i manganu
powoduje również spadek nieco podwyższonej barwy. Zawartość związków żelaza waha się w
granicach 0,3 - 5,0 mg/1, a manganu 0,05 - 0,45 mg/1. Mniejsze wielkości tych składników
występują w strefach zasilania strumieni, wyższe zaś w strefach drenażu i przy znacznej
miąższości nadkładu gliniasto - mułkowego nad osadami wodonośnymi zbiornika. Wody o niskiej
zawartości związków żelaza i manganu poniżej wielkości dopuszczalnych normą spotyka się
jedynie w strefie zasilania między Grodziskiem Wlkp. i Lwówkiem w obrębie okien
hydrogeologicznych. Wody te posiadają inne wskaźniki fizyko - chemiczne zwykle poniżej
wielkości dopuszczalnych normą. Zwraca uwagę jedynie nieco większa zawartość amoniaku do 1,2 mg/1. Zwiększone ilości związków amonowych w wodzie wiąże się z przemianami
geochemicznymi wewnątrz złoża wodonośnego na skutek rozkładu materii organicznej
sedymentowanej w okresie interglacjalnym. Powyższe potwierdza również występowanie w
zbiorniku w niewielkich ilościach siarkowodoru. Związki azotowe w formie azotanów i azotynów
występują w niewielkich lub śladowych ilościach. Zawartość siarczanów mieści się w granicach
5,0 - 7,5 mg/1, najczęściej 10-20 mg/1. Zwraca uwagę większa zawartość tych związków
w strefach ułatwionych kontaktów przez nadkład z poziomem wód gruntowych. Zawartość
siarczanów w wodzie poniżej 10 mg/1 występuje zwykle w strefach drenażu wód podziemnych
poziomu mioceńskiego, tj. w dolinie Obry i Warty. Zawartość chlorków oraz sodu i potasu wynosi
zwykle poniżej 80 mg/1. Wyższe zawartości sodu i potasu występują w strefie zasilania poziomu
przez wody mioceńskie. Wody doliny kopalnej należą do wód średnio twardych (57,3 % analiz)
i twardych (38,6 % analiz). Normę twardości przekracza zaledwie 3 % badanych wód.
Analiza stanu fizyko - chemicznego wód badanego zbiornika wykazuje, że wody nie
zostały zmienione w wyniku antropopresji.
Jakość wód mioceńskich generalnie zbliżona jest do jakości wód z utworów
czwartorzędowych, zwłaszcza w rejonach zasilania zbiornika trzeciorzędowego poza doliną
kopalną. Jako wskaźniki zanieczyszczenia wyróżnia się: związki żelaza i manganu, amoniak,
mętność i barwę jako pochodzenia geogenicznego.
Skład bakteriologiczny wód doliny kopalnej i zbiornika trzeciorzędowego z reguły nie
budzi zastrzeżeń pod względem występowania bakterii coli i bakterii typu fekalnego. Podobnie w
stężeniach metali: Cu, Cd, Zn, Pb. Ni, Cr, Hg, Al, Ca, Mg, Na nie są przekroczone dopuszczalne
wartości dla wód pitnych w dolinie kopalnej. Natomiast w zbiorniku mioceńskim w ubiegłych
latach jednorazowo stwierdzono jedynie zanieczyszczenie cynkiem w Bogucinie (aż 9,8 mg/1
zredukowane później do 0,02 mg/1) oraz cynkiem i ołowiem w ilościach 1,74 mg/1 w PGR Jasin.
Ze względu na mętność, barwę, żelazo i mangan wody podziemne zarówno doliny kopalnej jak
i zbiornika mioceńskiego wymagają uzdatniania polegającego głównie na napowietrzaniu
i filtracji.
Pod względem ilościowym i zasobowym nie ma przeciwwskazań do pokrycia pełnego
zapotrzebowania wody dla ludności całej gminy, natomiast pod względem jakościowym będą
musiały ulec modernizacji lub przebudowie istniejące stacje uzdatniania wody, gdyż w dużej
mierze dotychczasowe ich wyposażenie nie zapewnia dostatecznego stopnia redukcji
zanieczyszczeń w wodzie podawanej do picia i na potrzeby gospodarcze – zgodnie
z obowiązującymi w tym zakresie przepisami. Przebudowa i modernizacja tych ujęć obniży
również koszty związane z ich użytkowaniem.
124
Wg zapisów Koncepcji Zwodociągowania Gminy Swarzędz większość funkcjonujących
jeszcze małych ujęć wód na terenie gminy zostanie zamknięta z uwagi na wysokie koszty
modernizacji. Należy dążyć do „przeniesienia” przyznanych gminie Swarzędz zasobów wód
podziemnych ujęcia miejskiego w Swarzędzu wyłączonego z eksploatacji na przewidziane do
rozbudowy i modernizacji ujęcie wód w Gortatowie. Obliczone zapotrzebowanie na wodę w
gminie w Swarzędz okresie perspektywicznym i docelowym prezentuje poniższa tabela.
Tabela 51
Lp.
Miejscowość
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Miasto Swarzędz
Bogucin
Garby
Gortatowo
Gruszczyn i Kobylnica
Janikowo
Kruszewnia
Łowęcin
Święcinek
Paczkowo
Puszczykowo Zaborze
Rabowice
Sarbinowo
Sokolniki Gwiazdowskie
Jasin
Zalasewo
Uzarzewo
Karłowice
Wierzenica
Wierzonka
Okres perspektywiczny
Qśr.
Q max. Q max. Q max.h
m3/d
d m3/d h m3/h
l/s
5.305 7.618,3 485,52 134,87
191,73 242,48
15,77
4,37
75,68
102,40
10,10
2,64
470,80 598,40
40,63
11,28
887,92 1123,12 74,21
20,59
294,13 372,32
25,43
7,06
49,5
66,24
5,86
1,63
138,60 184,32
15,87
4,41
7,48
10,02
0,58
0,24
306,9
398,4
29,61
8,22
6,00
7,77
0,54
0,19
114,84 149,76
11,74
3,26
62,04
84,48
8,06
2,22
30,47
42,40
4,40
1,21
306,95 386,48
24,74
6,86
1.235,74 1.557,44 100,33
27,80
152,90 203,20
17,44
4,85
101,20 137,60
13,03
3,62
49,06
61,76
3,95
1,09
105,49 138,09
11,02
3,06
Qśr.
m3/d
5.305
276,43
234,96
712,80
1734,92
362,97
64,02
177,32
7,48
457,6
10,83
124,52
71,72
40,15
609,46
1840,74
201,30
101,20
97,46
124,85
Okres docelowy
Q max.d Q max. Q max.h
m3/d
h m3/h
l/s
7.618,3 485,52 134,87
349,28
22,50
6,24
311,76
21,96
6,11
880,40
40,68
11,30
2187,12 141,29
39,26
458,53
30,87
9,49
84,48
7,01
1,96
232,96
18,94
5,25
10,02
0,58
0,24
588,80
42,68
11,85
13,84
0,97
0,27
161,92
12,50
3,48
96,64
8,82
2,43
55,36
5,20
1,43
766,49
48,69
13,52
2317,44 148,25
41,18
245,70
21,27
5,91
137,60
13,03
3,62
122,56
7,78
2,
162,40
12,55
3,54
5.2.1.11. Współpraca gmin w dziedzinie ochrony wód
Problem współpracy gmin w dziedzinie ochrony wód wymaga skoordynowanych działań
wszystkich gmin powiatu oraz gmin graniczących z powiatem. Opracowanie i wdrażanie
programów ochrony oraz sanitacji zlewni poszczególnych rzek warunkowane jest często
powołaniem np. Celowego Związku Dorzecza czy Związku Gmin co pozwala na pozyskanie
większych środków finansowych także z funduszy unijnych na realizację działań.
Wszystkie rzeki badane w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska niosą wody
zanieczyszczone ponadnormatywnie. Na ich stan wpływają w dużym stopniu zanieczyszczenia
pochodzące m. in. z nielegalnych wylotów kanalizacyjnych, nielegalnych zrzutów do kanalizacji,
wylotów kanalizacji deszczowej oraz z powodu niezidentyfikowanego spływu zanieczyszczeń
obszarowych, nieszczelnych zbiorników bezodpływowych na ścieki, niewłaściwego
wykorzystywania ścieków komunalnych w celach rolniczych itp. Problem jakości wód
powierzchniowych, wód podziemnych i środowiska gruntowego powinien być rozwiązany
globalnie dla całej gminy, a nawet w powiązaniu z terenami ościennymi gmin. Rozwiązanie tego
problemu wymaga ścisłej współpracy między gminami przy koordynacji powiatu i podjęcia
działań systemowych dla całego obszaru poznańskiego.
Działania inwestycyjne w zakresie budowy kanalizacji są ściśle związane z
projektem inwestycyjnym „Kanalizacja obszaru Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka i
okolic” zgłoszonego do Funduszu Spójności przez Związek Międzygminny „Puszcza
Zielonka w którego skład wchodzą gminy: Czerwonak, Pobiedziska, Skoki, Murowana
Goślina i Swarzędz. Partnerem związku w realizacji i finansowaniu inwestycji będzie firma
AQUANET Sp. z o.o.
Zadania Gminy Swarzędz „Budowa Kanalizacji Sanitarnej w południowej części
Gminy oraz północnej części Gminy” (Uchwała Nr XXIX/216/2004 Rady Miejskiej w
Swarzędzu z dnia 8 lipca 2004 r.). Rada Miejska wyraziła zgodę na realizację projektu
125
inwestycyjnego „Kanalizacja obszaru Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka i okolic” na
terenie Gminy Swarzędz ujętego i sparametryzowanego w Studium Wykonalności tego
projektu, stanowiącym załącznik do wniosku do Funduszu Spójności UE zgłoszonego
przez Związek Międzygminny „Puszcza Zielonka”. W celu realizacji projektu Rada Miejska
wyraziła wolę zaciągnięcia zobowiązań finansowych wynikających ze zgłoszonego
wniosku do Funduszu Spójności dotyczącego wymienionego projektu inwestycyjnego
„Kanalizacja obszaru Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka i okolic”: Zadanie Gminy
Swarzędz,, Budowa Kanalizacji Sanitarnej południowej i północnej części Gminy”:
Realizacja projektu oraz wszelkich zadań związanych ze złożonym wnioskiem do
Funduszu Spójności spoczywa na Związku Międzygminnym „Puszcza Zielonka” będącym
wnioskodawcą oraz beneficjentem końcowym projektu. Spłata zobowiązań nastąpi z
dochodów własnych gminy. Całkowity koszt inwestycji, to ponad 174 miliony złotych. Za
taką sumę zostanie wybudowane około 368 km sieci kanalizacyjnej, która obejmie swym
zasięgiem ponad 52 tys. mieszkańców tego rejonu.
Na terenie gminy Swarzędz planowane jest wybudowanie 51,2 km kolektorów
grawitacyjnych, 15,6 km kolektorów tłocznych oraz 25 przepompowni ścieków o łącznej
wartości 32 mln zł.
Gmina Swarzędz będzie ponosiła koszty opracowania dokumentacji projektowej i
przetargowej oraz 50 % kosztów finansowania krajowego związanych z działalnością
inżyniera kontraktu oraz jednostki wdrażającej projekt, proporcjonalnie do wysokości
inwestycji przypadającej na Gminę Swarzędz. Łącznie kwota przypadająca na gminę
Swarzędz przy uwzględnieniu dotacji z Funduszu Spójności planowanej na poziomie 80 %
wyniesie około 571 tysięcy zł. Jednakże, aby było możliwe jak najwcześniejsze
rozpoczęcie procedury przetargowej konieczne jest zapewnienie w budżecie Gminy pełnej
kwoty dotyczącej wykonania projektów i dokumentacji przetargowej, wraz z
przewidzianą dotacją. Kwota ta wynosi około 523 tys. zł w 2004 r. i około 760 tys. zł w
2005 r. Ponadto w ostatnim roku realizowania inwestycji - tj. w roku 2008, zaistnieje
konieczność sfinansowania przez Gminę 20 % całkowitej wartości dotacji ze względu na
unormowania formalno-prawne Funduszu Spójności. Zwrot tej kwoty w wysokości około
5,842 mln zł z Funduszu Spójności nastąpi w ciągu 18 miesięcy (maksymalnie) po
zakończeniu inwestycji. Kosztem gmin ostatecznie pozostanie koszt obsługi „kredytu
pomostowego” zaciągniętego w 70 % w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej i w 30 % w Wojewódzkim Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej. Koszt obsługi kredytu wyniesie około 249 tys. zł i będzie konieczny do poniesienia w
2009 r.. Celem Związku jest ochrona Parku Krajobrazowego „Puszcza Zielonka”, poprzez
rozwiązanie gospodarki ściekowej w gminach, na terenie których położony jest park
krajobrazowy i jego otulina. Wraz z realizacją projektu nastąpi radykalne zmniejszenie
odprowadzanych do środowiska, wód powierzchniowych i podziemnych zanieczyszczeń
pochodzenia ściekowego. Ponadto realizacja przedsięwzięcia poprawi standard życia
mieszkańców, wzmocni potencjał rozwojowy gmin i będzie impulsem rozwoju aktywności
gospodarczej, w tym turystyczno - wypoczynkowej. Warunki udzielenia dotacji z Funduszu
Spójności są korzystne dla budżetu gminy.
5.2.1.12. Sposób kształtowania taryf
Koszty jednostkowe za pobór wody i odprowadzanie ścieków muszą uwzględniać
wszystkie składniki cenotwórcze, które są ponoszone przez przedsiębiorstwa produkujące wodę
podawana do sieci wodociągowych i oczyszczające ścieki. Cena 1 m3 wody czy ścieków musi
uwzględniać: koszty remontów, konserwacji, wynagrodzeń pracowników, opłaty za gospodarcze
korzystanie ze środowiska, planowane modernizacje, amortyzację obiektów i urządzeń, zysk
firmy itp.
Uchwałą Rady Miejskiej w Swarzędzu nr XII/63/2003 ustalono opłaty:
• za 1m3 pobranej wody
2,90 zł brutto,
• za 1m3 wprowadzonych ścieków 3,10 zł
jednakowe dla użytkowników indywidualnych i przemysłu.
Koszt jednostkowy ustalany dla użytkowników indywidualnych (mieszkańców) powinien być
niższy niż koszt jednostkowy na potrzeby przemysłu. Jest to m.in. związane z realizacją założeń
polityki ekologicznej państwa, w której to także cena za pobór wody i zrzut ścieków ma być
jednym z elementów stymulujących do ograniczania wodochłonności, materiałochłonności
i energochłonności.
126
Zaopatrzenie w wodę o dobrej jakości jest jednym z najważniejszych celów zaspokajania
potrzeb ludności. Ocena stanu urządzeń służących poboru wody oraz jej uzdatniania i dalej
przesyłu do punktów poboru wymusza dążenie do rozbudowy i modernizacji systemów
zaopatrzenia w wodę w taki sposób, aby obejmowały one jak największą liczbę użytkowników na
terenie wszystkich sołectw. Przewiduje się, że docelowo w systemach indywidualnego
zaopatrzenia mają pozostać jedynie ci korzystający, dla których doprowadzenie zorganizowanych
wodociągów będzie nieuzasadnione ekonomicznie. Takie działania mają także zapewnić poprawę
jakości wody dostarczanej do odbiorców tak, aby spełniała ona wymagania stawiane obecnie
obowiązującymi przepisami. W celu ochrony wody i środowiska gruntowo – wodnego niezbędnym
jest ograniczanie do niezbędnego minimum źródeł stanowiących zagrożenie dla jakości wód
podziemnych i powierzchniowych.
W zakresie zarządzania zasobami wodnymi w Gminie przewiduje się ścisłą współpracę
z organami RZGW odpowiadającymi za zarządzanie wodami powierzchniowymi zlokalizowanymi
na terenie powiatu. Współpraca konieczna jest przy sporządzeniu wykazu wód powierzchniowych
i podziemnych, które są lub mogą być w przyszłości wykorzystywane do zaopatrzenia ludności
w wodę przeznaczoną do spożycia, sporządzeniu wykazu wód powierzchniowych
wykorzystywanych do celów rekreacyjnych, a w szczególności do kąpieli, dokonaniu analizy stanu
zasobów wodnych w regionie wodnym, sporządzeniu wykazu obszarów chronionych na terenie
regionu wodnego, ustanowionych na podstawie ustawy i przepisów o ochronie przyrody oraz
terenów określonych w art. 6 Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz załączniku nr IV, pkt 1.5,
sporządzeniu wykazu obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu.
Jednym z najważniejszych elementów mających wpływ na jakość oraz stan zasobów
wodnych i nierozerwalnie związanych z gospodarką wodną jest gospodarka ściekowa. W świetle
takich uwarunkowań na terenie gminy będą podjęte działania mające na celu dążenie do realizacji
zadań w gospodarce ściekowej wynikających ze zobowiązań międzynarodowych Polski
(stanowisko negocjacyjne w negocjacjach z UE w sprawie wdrażania Dyrektywy 91/271/EWG)
i zapisów Prawa Wodnego oraz aktualnego stanu gospodarki ściekowej w województwie.
W perspektywie do 2015 roku (okres docelowy niniejszego Programu do 2010) wszystkie
aglomeracje o RLM ≥2000 powinny zostać wyposażone w mechaniczno – biologiczne
oczyszczalnie ścieków z usuwaniem związków biogennych wraz z systemami kanalizacji. W tym
zakresie konieczna będzie dalsza rozbudowa systemu kanalizacji (rozdzielczej) zwłaszcza na
terenie gminy i stopniowe dociążanie istniejących nowoczesnych oczyszczalni ścieków oraz
zwiększenie ilości oczyszczanych wód opadowych przed odpływem do odbiorników.
5.2.3. Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich
uzyskania
Zarówno cele średniookresowe, priorytety, limity i okresy ich uzyskania wynikają
z opracowanych i zatwierdzonych dokumentów:
• Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na
lata 2007 – 2010;
• Programu ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego na lata 2002 –
2010,
Założenia polityki państwa w zakresie ochrony i poprawy jakości wód zarówno
powierzchniowych jak i podziemnych stanowią jedno z zadań priorytetowych w zakresie ochrony
środowiska i zrównoważonego rozwoju.
Stan czystości jezior oraz płynących wód powierzchniowych jest w ciągle niezadowalający,
pomimo znacznej jego poprawy w ostatnim dziesięcioleciu. Ciągle zbyt niski jest poziom
skanalizowania i to w szczególności terenów wiejskich oraz niedostateczne jest wyposażenie w
urządzenia służące oczyszczaniu wód opadowych. Osiągnięcie takiej redukcji będzie wymagało
wielu działań inwestycyjnych w zakresie budowy urządzeń kanalizacyjnych i oczyszczających.
W związku z tym, że gmina ma charakter przemysłowo-rolniczy na uwagę zasługuje także
konieczność ograniczania ładunków azotu wprowadzanego ze ściekami lub nawozami do wód
powierzchniowych i do ziemi.
Ponadto wymagane jest ograniczenie zużycia wody podziemnej na cele przemysłowe do
niezbędnego minimum, a tym samym doprowadzenie do racjonalizacji wykorzystania
eksploatowanych zasobów wodnych.
Zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód powierzchniowych, ochrona wód
podziemnych oraz zapewnienie wszystkim mieszkańcom województwa odpowiedniej
127
jakości i ilości wody do picia. Mniejsze zanieczyszczenie wód powierzchniowych i
gruntowych
Zaopatrzenie w wodę – zasoby wodne
1. Ograniczanie zużycia wody z ujęć podziemnych do celów przemysłowych.
Kontynuacja podjętych działań w zakresie racjonalizacji zużycia wody, które
sprawiły, że od 1990 r. pobór wody w gospodarce narodowej zmniejszył się o 30%,
szczególnie poprzez wdrażanie najlepszych dostępnych technik (BAT) tak
w przemyśle i w gospodarstwach domowych. Eliminowanie wykorzystania wód
podziemnych na cele przemysłowe przez stosowanie odpowiednich instrumentów
ekonomicznych.
2. Kontynuacja wprowadzania zamkniętych obiegów wody i wodooszczędnych
technologii produkcji w przemyśle.
3. Kontynuacja modernizacji sieci wodociągowych w celu zmniejszenia strat wody
w systemach przesyłowych.
4. Zwiększenie skuteczności ochrony zasobów wód podziemnych, zwłaszcza głównych
zbiorników tych wód, przed ich ilościową i jakościową degradacją na skutek
nadmiernej eksploatacji oraz przenikania do warstw wodonośnych zanieczyszczeń z
powierzchni ziemi.
5. Dążenie do pozostawienia wód powierzchniowych w stanie ukształtowanym przez
przyrodę i jednocześnie do wyznaczenia odcinków lub akwenów przydatnych do:
wykorzystania w zbiorowym zaopatrzeniu w wodę do picia, celów kąpielowych,
bytowania ryb łososiowatych – do 2015 roku.
6. Wdrażanie programów zaopatrzenia Gminy w wodę.
7. Budowa i modernizacja sieci wodociągowych z uwzględnieniem uwarunkowań
zawartych w programie województwa wielkopolskiego.
8. Modernizacja ujęć wody i stacji uzdatniania wody.
9. Likwidacja nieczynnych ujęć wody.
10. Opracowanie warunków korzystania z wód dorzecza dla poszczególnych zlewni
(RZGW).
11. Opracowanie całościowego bilansu wodno-gospodarczego województwa.
12. Wprowadzenie Wojewódzkiego Systemu Informacyjnego Gospodarki Wodnej (we
współpracy z RZGW).
13. Zapewnienie 75% usuwania biogenów ze ścieków komunalnych w dorzeczu Odry –
do 2015 roku.
14. Zaprzestanie odprowadzania do wód zlewni Bałtyku substancji niebezpiecznych
oraz istotnie ograniczyć zrzuty pozostałych substancji tego typu, a także nie
dopuszczać do przyrostu ładunku azotu ze źródeł rolniczych – do 2006 roku.
15. Zmodernizowanie, rozbudowanie i zbudowanie oczyszczalnie ścieków: do 2010 roku
komunalne z podwyższonym usuwaniem substancji biogennych w aglomeracjach w
liczbie równoważnych mieszkańców RLM ≥ 15000, do 2015 roku komunalne w
aglomeracjach o liczbie równoważnych mieszkańców RLM ≥ 2000.
16. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych: miejskich,
przemysłowych i wiejskich, poprzez budowę systemów kanalizacyjnych
i oczyszczalni.
17. Porządkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach o RLM poniżej 2 tys.
18. Wspieranie i egzekwowanie programów racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej
w zakładach przemysłowych, w szczególności znaczących dla powiatu
poznańskiego z punktu widzenia gospodarki ściekowej.
Limity:
1. Zmniejszenie jednostkowe zużycia wody do celów przemysłowych o 50%
w stosunku do roku 1990 – do 2010 roku.
2. Zapewnienie 75% redukcji substancji biogennych ze ścieków komunalnych
odprowadzanych do cieków stanowiących element zlewiska Bałtyku – do roku 2015.
3. Zaprzestanie odprowadzania do Bałtyku substancji niebezpiecznych oraz istotne
ograniczenie zrzutów pozostałych substancji i niedopuszczenie do przyrostu ładunku
azotu ze źródeł rolniczych – do roku 2006.
4. Zapewnienie 75% redukcji substancji biogennych ze ścieków odpływających
z oczyszczalni dla aglomeracji powyżej 15 000 RLM – do roku 2015.
128
Zadania na lata 2003 – 2006:
1. Kontynuowanie działań w zakresie ograniczania i eliminowania wykorzystania wód
podziemnych do celów innych niż zaopatrzenie ludności w wodę do picia oraz
zastosowanie technologiczne w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym,
zarówno poprzez działania prawno – administracyjne (przepisy, pozwolenia), jaki i o
charakterze ekonomicznym (podwyższone stawki opłat) – praca ciągła 2003 – 2006.
2. Monitorowanie stanu ilościowego i jakościowego głównych zbiorników wód
podziemnych oraz dokumentowanie tych zbiorników dla potrzeb ich ochrony przed
negatywnymi skutkami aktualnej i przyszłej działalności gospodarczej prowadzonej
na powierzchni (w tym dla potrzeb właściwego uwzględnienia tych zbiorników w
planach zagospodarowania przestrzennego oraz w procesach lokalizacji inwestycji)
– praca ciągła 2003 – 2006.
3. Modernizacja znaczących stacji ujęć wody i uzdatniania wody – sukcesywnie.
4. Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o jakości wody do
picia i wody w kąpieliskach – 2003 rok.
5. Wprowadzenie w życie wszystkich przepisów obowiązujących w związku z ustawą
Prawo wodne i ustawą o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym
odprowadzaniu ścieków – 2003 rok.
6. Wdrożenie nowej klasyfikacji użytkowych wód powierzchniowych, zgodnej
z wymaganiami Unii Europejskiej – 2003 rok.
7. Zastosowanie wprowadzonych wskaźników wodochłonności do systemu statystyki
publicznej, państwowego monitoringu środowiska i powiatowego oraz gminnych
programów ochrony środowiska – do końca 2004 roku.
8. Sporządzenie wykazów wód (zgodnie z ustawą Prawo wodne) – 2003 rok,
9. Utworzenie katastru wodnego dla regionów wodnych na terenie powiatu
poznańskiego – lata 2003 – 2004,
10. Stworzenie bazy danych i systemu wymiany informacji z zakresu gospodarki wodnej
na obszarze powiatu poznańskiego – lata 2004 – 2006,
11. Przygotowanie opracowań programowych (sukcesywnie do 2006) ukierunkowanych
na ograniczenie ładunków zanieczyszczeń wprowadzanych do wód ze ściekami
komunalnymi o 50% i ściekami przemysłowymi o 30%: opracowanie krajowego
programu oczyszczania ścieków komunalnych (wraz z rozbudową i modernizacją
kanalizacji), opracowanie planów gospodarowania wodami w dorzeczu Odry oraz
systemu kontroli w tym zakresie, wdrożenie katastru wodnego, opracowanie
warunków korzystania z wód regionów wodnych, opracowanie i wdrożenie
programów działań na rzecz ograniczania spływu zanieczyszczeń azotowych ze
źródeł rolniczych.
12. Wdrożenie nowego systemu opłat za korzystanie ze środowiska wodnego – 2003
rok.
13. Wdrożenie nowego systemu taryf za usługi wodno – kanalizacyjne – 2003 rok.
14. Przebudowa systemu monitorowania jakości wody dostarczanej przez wodociągi,
stanu wód powierzchniowych i podziemnych oraz emisji zanieczyszczeń do tych
wód – 2005 rok.
15. Modernizacja, rozbudowa i budowa systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni
ścieków w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2000 –
sukcesywnie do 2010 roku.
16. Modernizacja i rozbudowa podczyszczalni i oczyszczalni ścieków przemysłowych
i/lub modernizacja technologii produkcji w niektórych dziedzinach wytwarzania
w celu ograniczenia zrzutu substancji niebezpiecznych – sukcesywnie do 2007 roku.
17. Ograniczenie zanieczyszczeń azotowych pochodzących z rolnictwa (głównie:
budowa nowoczesnych stanowisk do składowania obornika i zbiorników na
gnojówkę w gospodarstwach rolnych) – sukcesywnie do 2010 roku.
rządowych
W celu osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego wód pod względem jakościowym
i ilościowym Polityka Ekologiczna Państwa zakłada, że:
• Wody powierzchniowe powinny pozostawać w stanie ukształtowanym przez przyrodę
i jednocześnie na wyznaczonych odcinkach lub akwenach być przydatne do:
129
wykorzystywania w zbiorowym zaopatrzeniu w wodę do picia, celów kąpielowych,
bytowania ryb łososiowatych lub przynajmniej karpiowatych.
• Nastąpi ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych miejskich,
przemysłowych i wiejskich dążąc do spełnienia określonych w Polityce limitów.
• Nastąpi zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł
przestrzennych (rozproszonych), trafiających do wód wraz ze spływami
powierzchniowymi (przede wszystkim z terenów rolnych oraz z terenów
zurbanizowanych).
• Nastąpi eliminacja lub ograniczenie zrzutów ścieków przemysłowych do wód
powierzchniowych zawierających substancje niebezpieczne dla środowiska
wodnego.
• Rozwiązywanie problemów w dziedzinie wód w układach zlewniowych w oparciu
o plany gospodarowania wodami.
• Nastąpi zmiana systemu opłat za korzystanie ze środowiska wodnego stymulując
realizację inwestycji mających na celu poprawę stanu wód.
Założone cele mają umożliwić usunięcie dotychczasowych zaniedbań w gospodarce wodno –
ściekowej oraz pokonanie dystansu dzielącego Polskę od spełniania standardów obowiązujących
w tym zakresie w krajach Unii Europejskiej. Osiągnięcie tych wymagań będzie wymagać
szczególnego wysiłku organizacyjnego i programowego w obszarze zarządzania zasobami
wodnymi, ale także realizacji wielu kosztownych inwestycji w zakresie budowy systemów
kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków, modernizacji technologii uzdatniania wody i modernizacji
technologii przemysłowych.
Województwa
W Programie ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego przedstawiony stan wód
w województwie nie pozwala obecnie na spełnienie zapisów ustawy Prawo wodne, w
szczególności w zakresie zarządzania zasobami wodnymi służącemu zaspokojeniu potrzeb
ludności, gospodarki, ochronie wód i środowiska związanego z tymi zasobami.
Województwo wielkopolskie należy do obszarów o ubogich zasobach wodnych, a ogólnie zła
jakość wód powierzchniowych powoduje, że działania ukierunkowane na zwiększenie zasobów
wody w zlewniach przez ich retencjonowanie muszą być prowadzone równocześnie z działaniami
ukierunkowanymi na racjonalizację zużycia wody i poprawę jakości wód, przede wszystkim
poprzez uporządkowanie gospodarki ściekowej w miastach i aglomeracjach o RLM powyżej
2 000.
Zarządzanie zasobami wodnymi nabiera szczególnego znaczenia dla województwa
wielkopolskiego, które charakteryzuje się deficytem zasobów wodnych oraz niską jakością wód
powierzchniowych. Warunkiem prowadzenia racjonalnej gospodarki wodnej w województwie jest
wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami, obejmującego wody podziemne
i powierzchniowe.
W województwie obecnie brak jest kompleksowych rozwiązań gospodarki wodnej. Jest to
uwarunkowane m.in. brakiem warunków korzystania z wód dorzecza, a także brakiem
całościowego bilansu wodnego województwa.
Ponadto państwo jest zobowiązane zapewnić mieszkańcom wodę pitną dobrej jakości.
W uwarunkowaniach województwa wielkopolskiego szczególnego znaczenia nabiera
optymalizacja zużycia wody, zarówno do celów bytowych, jak i gospodarczych, a przede
wszystkim eliminowanie korzystania z wód podziemnych przez przemysł (z wyjątkiem niektórych
branż, np. przemysł rolno-spożywczy, farmaceutyczny).
Istotnym problemem jest funkcjonowanie licznych „dzikich” ujęć wody, zwłaszcza na terenach
upraw sadowniczych i szklarniowych. Stąd wynika potrzeba ich inwentaryzacji i likwidacji.
Oprócz powyższych działań prowadzone będą działania mające na celu polepszenie procesu
uzdatniania wody, jak też budowa wodociągów i wymiana wyeksploatowanej sieci wodociągowej.
Optymalizacja zużycia wody będzie prowadzona poprzez zapobieganie stratom wody na
przesyle oraz wprowadzanie zamkniętych obiegów wody w przemyśle i oszczędne korzystanie
z wody przez indywidualnych użytkowników.
W świetle zasygnalizowanych problemów w Programie przewidziano wdrożenie ochrony wód
i poprawę ich stanu poprzez:
1. Wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami wodnymi na
obszarze województwa
2. Opracowanie dokumentacji hydrogeologicznych GZWP w aspekcie ich ochrony
130
3. Opracowanie i sukcesywne wdrażanie programów ochrony wód w zlewniach rzek
4. Modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w celu dostosowania jakości
wody do picia do standardów UE,
5. Sukcesywna wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci
wodociągowej
6. Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej (przewody magistralne
i lokalne).
7. Wspieranie działań podmiotów gospodarczych w zakresie racjonalnego
gospodarowania wodą, w tym eliminowanie nieuzasadnionego wykorzystania wód
podziemnych do celów przemysłowych (przez branże inne niż np. przemysł
spożywczy i farmaceutyczny)
W Strategii Rozwoju Powiatu Poznańskiego celami założonymi w zakresie działań na rzecz
ochrony wód w zakresie ich stanu ilościowego i jakościowego przewidziano działania mające na
celu ochronę wód m.in. przez: przemysł i to zarówno w zakresie jej zużycia jak i zrzutów ścieków,
racjonalizację poboru wody dla zaspokojenia potrzeb ludności, modernizację istniejących
i budowę nowych systemów kanalizacyjnych, oczyszczalni ścieków oraz systemów poboru
i uzdatniania wody. Działania wspierające w tym zakresie będą wykorzystywały takie instrumenty,
jak: wspieranie tworzenia atrakcyjnych terenów inwestycyjnych wyposażonych w niezbędną
infrastrukturę, wspieranie przedsięwzięć gospodarczych spełniających wszystkie wymagania
służące ochronie wód, objęcie terenu powiatu siecią kanalizacyjną, zmniejszenie poziomu
zanieczyszczenia wód i środowiska gruntowego, wspieranie racjonalnego rolnictwa
pozbawionego dążeń do nadmiernej intensyfikacji oraz edukacje i podnoszenie świadomości
ekologicznej społeczeństwa.
terenie powiatu poznańskiego, instytucjami, przedstawicielami przemysłu, organizacjami
społecznymi i pozarządowymi oraz społeczeństwem sporządzono listę przedsięwzięć do realizacji
w celu realizacji zadań w zakresie poprawy jakości wód:
1. Objęcie terenu powiatu siecią kanalizacyjną i innymi systemami zagospodarowania
ścieków,
2. Eliminowanie nielegalnego zrzutu ścieków,
3. Prowadzenie przyjaznej środowisku gospodarki na stawach rybnych,
4. Opracowanie programu ochrony wód przed spływem zanieczyszczeń azotowych ze
źródeł rolniczych,
5. Opracowanie bilansów wodno-gospodarczych zlewni, weryfikacja pozwoleń wodnoprawnych,
6. Opracowanie map wyznaczających tereny, na których nie wolno lokalizować
inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko ze względu na ochronę
wód podziemnych,
7. Program zabezpieczenia nieużytkowanych studni,
8. Działania mające na celu ograniczenie i eliminowanie wykorzystania wód
podziemnych do celów innych niż zaopatrzenie ludności oraz potrzeby przemysłu
spożywczego i farmaceutycznego,
9. Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o jakości wody do
picia i wody w kąpieliskach,
10. Wdrożenie przepisów ustaw Prawo wodne i o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę
i zbiorowym odprowadzaniu ścieków,
11. Opracowanie
programów
ukierunkowanych
na
ograniczenie
ładunków
zanieczyszczeń wprowadzanych do wód ze ściekami komunalnymi o 50%,
z przemysłowymi o 30% do roku 2006,
12. Wdrożenie systemu taryf za usługi wodno-kanalizacyjne,
13. Modernizacja, rozbudowa i budowa systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni
ścieków w aglomeracjach powyżej 2000 mieszkańców, sukcesywnie do roku 2010,
14. Modernizacja i rozbudowa podczyszczalni oraz oczyszczalni ścieków
przemysłowych w celu ograniczenia zrzutu substancji niebezpiecznych do roku
2007,
15. Budowa stanowisk składowania obornika i zbiorników na gnojówkę, do roku 2010,
16. Zaprowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni
ścieków,
131
17. Instalacja brakujących wodomierzy i zawarcie z korzystającymi z usług wodnokanalizacyjnych nowych umów,
18. Opracowanie i uchwalenie wieloletniego planu rozwoju i modernizacji urządzeń
wodociągowych,
19. Hermetyzacja, opomiarowanie, wyposażenie w kraty stacji zlewnych nieczystości
ciekłych,
20. Upowszechnianie wiedzy o stanie środowiska w gminie,
21. Kształtowanie postaw proekologicznych,
22. Edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży.
środowiska.
• Zadania i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006
• Zadania i kierunki przyjęte w strategii rozwoju zrównoważonego gminy;
• Szczególne potrzeby regionu (powiatu) w zakresie osiągnięcia rozwoju zrównoważonego;
• Likwidację lub zmniejszenie oddziaływania tzw. gorących punktów na środowisko
i człowieka;
• Ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia;
• Możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego;
• Obecne zaawansowanie inwestycji;
• Wielokrotna korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia.
W zakresie ochrony wód odrębnie rozważać należy kwestie infrastrukturalne związane z
gospodarką wodno – ściekową. Podstawowe rozwiązania dotyczące tej tematyki zostały
przesądzone w latach wcześniejszych i na obecnym etapie niezbędna jest jedynie bieżąca ich
weryfikacja i podejmowanie działań czysto realizacyjnych. Chociaż wskaźniki jakości ścieków
odprowadzanych do wód powierzchniowych są ujemne, to jednak bardzo zbliżone do średnich dla
porównywalnych powiatów, co świadczy o staraniach samorządów na wszystkich szczeblach i
zakładów w celu rozwiązania problemu ścieków. Biorąc jednak pod uwagę, jakie znaczenie
zarówno dla społeczeństwa, środowiska jak i gospodarki ma czystość wód powierzchniowych
uznano, że jest to nadal słaba strona powiatu i wymaga dalszych zintensyfikowanych działań.
Niezadowalająca jest także ujmowana na cele do picia i potrzeby gospodarcze woda
podziemna.
132
Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i
inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do
koordynowanych, w podziale na
realizacji w ramach Programu
2
3
4
5
2008
2011
2007
2010
2006
2009
2005
6
7
8
9 10 11 12
Ocena ważności w
hierarchii zadań
2004
1
finansowania
Jednostka
odpowiedzialna
/ Jednostki
współpracujące
Szacunkowe
nakłady zł
Termin realizacji
L.p.
Rodzaj przedsięwzięcia
Tabela 52.
13
14
15
16
Zadania własne
2
I
P
3
I
4
I
5
P
6 P/I
7
P
gmina/
Zapewnienie
odpowiedniej
jakości wody
do spożycia
gmina,
przedsiębiorstwa
komunalne/
Poszukiwanie
rozwiązań
optymalnych z
ekonomiczneg
o punktu
widzenia
Zapewnienie
odpowiedniej
W
ilości wody do ramach
spożycia
przewidzi
anej
rozbudo
wy SUW
Budżety gmin i
przedsiębiorstw
komunalnych
gmina,
przedsiębiorstwa
komunalne/
Zabezpieczeni
e możliwości
rozwojowych
Budżety gmin i
przedsiębiorstw
komunalnych
gmina,
przedsiębiorstwa
komunalne
Zabezpieczeni
e możliwości
rozwojowych
Budżety gmin i
przedsiębiorstw
komunalnych
gmina,
przedsiębiorstwa
komunalne/
1500000 (stasja
wodociagowa)
Magistrale i sieci
3750000
1
Sukcesywna
modernizacja i
rozbudowa stacji
uzdatniania wody oraz
wodociągów wiejskich
realizowana zgodnie z
zasadami zapisanymi w
Prawie wodnym
Rozszerzenie
współpracy
międzygminnej w
zakresie rozwiązywania
problemów gospodarki
wodno-ściekowej
Budowa odwiertów
awaryjnych celem
zabezpieczenia
mieszkańcom stałych
dostaw wody lub
przeznaczenie na ten
cel ujęć przewidzianych
do likwidacji
Pozyskanie gruntów
pod budowę nowych
obiektów infrastruktury
komunalnej
Wyprzedzające
podejmowanie prac
projektowych w sferze
gospodarki wodnościekowej, tak by
możliwe było
poszukiwanie wsparcia
finansowego z funduszy
unijnych
Wspomaganie rozwoju
przemysłu wysokiej
technologii i rolnospożywczego poprzez
przygotowanie terenów
pod inwestycje, ich
wspólną promocję i ulgi
podatkowe
Ograniczenie
zanieczyszczeń
przemysłowych poprzez
wzmożone działania
kontrolne podejmowane
wspólnie ze służbami
Starostwa i WIOŚ
Budżety gmin i
przedsiębiorstw
komunalnych
Budżety gmin i
przedsiębiorstw
komunalnych
50000
gmina/
gmina/ WIOŚ,
Element
kompromisowe
go
współistnienia
rozwoju
gospodarczego
i ochrony
środowiska
Zdyscyplinowa
nie
przedsiębiorcó
w
Budżety gmin
Budżety, gmin
133
8
9
P
P
10 P/I
11
I
Opracowanie
programów na rzecz
ograniczenia do 2006 r.
ładunków
zanieczyszczeń
odprowadzanych do
wód lub do ziemi ze
ściekami komunalnymi
o 50% i ze ściekami
przemysłowymi o 30%
oraz wdrożenie ich do
realizacji
Wzmożenie działań
kontrolnych i
egzekucyjnych w celu
eliminacji nielegalnego
zrzutu ścieków
komunalnych.
Zaprowadzenie
ewidencji zbiorników
bezodpływowych i
przydomowych
oczyszczalni ścieków
Opracowanie i
wdrożenie systemu
informowania
społeczeństwa o
jakości wody
przeznaczonej do
spożycia
Budowa indywidualnych
systemów oczyszczania
ścieków jedynie na
terenach o zabudowie
rozproszonej
Przedsiębiorstwa
komunalne,
gminy,
przedsiębiorcy
Poprawa
jakości wód
gmina/
przedsiębiorstwa
komunalne,
Poprawa
jakości wód
gmina/
Element
200/ rok
systemu
bezpieczeństw
a i zarządzania
środowiskoweg
o
Budżety gmin
Zarządcy
nieruchomości
Poprawa
jakości wód
Wg.
WPI
Budżety gmin i
właścicieli
nieruchomości
gmina/
przedsiębiorstwa
komunalne
Poprawa
jakości wód
Wg.
WPI
Budżety gmin,
przedsiębiorstw,
gmina, zarządcy
dróg/
Poprawa
jakości wód
Wg.
WPI
Budżety gmin
Gminy, zarządcy
dróg,
przedsiębiorstwa
komunalne
Wymiana zużytej sieci gmina/
wodociągowoprzedsiębiorstwa
kanalizacyjnej.
komunalne
Wyznaczenie stref
gmina/
ochronnych oraz
zasobów ujęć wód
Zgodna z
gmina/
opracowaniami
programowymi budowa
oczyszczalni ścieków i
urządzeń
podczyszczających
Opomiarowanie
gmina/
instalacji odbiorców
wody, którzy jeszcze
nie posiadają liczników
Poprawa
jakości wód
Wg.
WPI
Budżety gmin,
przedsiębiorstw,
Poprawa
jakości wód
Wg.
WPI
Budżety gmin,
przedsiębiorstw,
Wg.
Środki własne,
inne fundusze
Ochrona wód
WPI
Środki własne,
inne fundusze
Ochrona wód
Wg.
Środki własne,
inne fundusze
Rozbudowa sieci
kanalizacji sanitarnych
12 I
z odprowadzeniem do
oczyszczalni ścieków
Budowa i rozbudowa
kanalizacji deszczowej
oraz systemów
13 I oczyszczania wód
opadowych
spływających z dróg
gminnych
Sukcesywny rozdział
kanalizacji deszczowej
14 I
od sanitarnej
15 I
16 P/I
17 I
18 I
134
Budżety gmin,
przedsiębiorstw
komunalnych,
przedsięb
10000
Ochrona wód
Budżety gmin,
przedsiębiorstw
komunalnych
19 I
20 I
21 I
22 P
Prowadzenie
monitoringu lokalnego
jako elementu
uzupełniającego
monitoring państwowy,
w tym szczególnie
monitoringu składowisk
Wprowadzenie do
likwidacji gołoledzi
środków najmniej
szkodliwych dla gleby i
wód
Podjecie współpracy
międzygminnej celem
realizacji zapisów
raportu końcowego
Programu Rewitalizacji
Zespołu Jezior Rzeki
Cybiny oraz realizacji
Program ochrony wód
rzeki Cybiny w
szczególności
* jez. Uzarzewskiego i
* jez. Swarzędzkiego
Prowadzenie ewidencji
zbiorników
bezodpływowych i
oczyszczalni
przydomowych
gmina/ WIOŚ,
PIG, IMGW
Ochrona wód
Środki własne,
inne fundusze
gmina/
Ochrona wód
Środki własne,
inne fundusze
gmina/
Ochrona wód
Środki własne,
inne fundusze,
fundusze unijne
gmina
1
2
Budowa urządzeń
oczyszczających i
doczyszczających
ścieki przemysłowe
przedsiębiorcy/
I wprowadzane do wód
Władze Gmin,
lub do ziemi oraz do
RZGW, WIOŚ
instalacji zbiorowego
odprowadzenia
ścieków.
Budowa indywidualnych
właściciele
systemów oczyszczania
I ścieków na terenach o
nieruchomości/
zabudowie
Władze Gminy
rozproszonej.
Ochrona wód
Środki własne,
Inne fundusze.
Ochrona wód
Środki własne,
Inne fundusze
135
5.3.
Jakość powietrza i zmiany klimatu
Ochrona powietrza, zgodnie z polskimi przepisami, polega na zapobieganiu powstawaniu
zanieczyszczeń, ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzanych do powietrza substancji
zanieczyszczających w celu zmniejszenia stężeń do dopuszczalnego poziomu, względnie
utrzymania ich na poziomie dopuszczalnych wielkości. Kompleksową regulację prawną w tej
dziedzinie w UE stanowi Dyrektywa Ramowa w sprawie oceny i zarządzania jakością powietrza w
otoczeniu 96/62/EC. Określa ona ramy prawne oraz ujednolicone metody i kryteria oceny jakości
powietrza i jest uzupełniona licznymi pochodnymi aktami prawnymi. Należy podkreślić fakt, że
obowiązująca ustawa POŚ wraz z wydanymi do niej rozporządzeniami wykonawczymi uwzględnia
niemal w całości wymagania prawodawstwa europejskiego.
Zgodnie z art. 85 ustawy – Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr
62, poz. 627 ze zmianami) ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości,
określanej za pomocą poziomów substancji w powietrzu, definiowanych jako stężenia tych
substancji w powietrzu odniesione do ustalonego czasu lub opad substancji w odniesieniu do
ustalonego czasu i powierzchni. Jak najlepszą jakość powietrza mają zapewnić działania na rzecz
utrzymania poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów dopuszczalnych lub co najmniej
(maksymalnie) na tych poziomach, bądź też zmniejszania ich co najmniej do dopuszczalnych, gdy
są one przekroczone.
Decydujący wpływ na jakość powietrza na obszarach zurbanizowanych mają emisje
z pojazdów samochodowych oraz z komunalnych i przemysłowych źródeł stacjonarnych, w tym
głównie zakładów energetycznych oraz sieciowych i lokalnych źródeł ciepła.
Największą presję na stan powietrza na obszarze większych aglomeracji wywiera
energetyczne spalanie paliw. Można tu wyodrębnić emitory wysokie, oddziałujące w większych
odległościach (emitory punktowe - duże obiekty przemysłowe) oraz emitory niskie, mające wpływ
na bezpośrednie ich sąsiedztwo (emitory punktowe lub powierzchniowe - małe zakłady i lokalne
kotłownie oraz indywidualne systemy grzewcze mieszkańców). Energetyczne spalanie paliw jest
źródłem emisji podstawowej: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu. Stężenia tych substancji
w powietrzu wykazują zmienność w ciągu roku – rosną w sezonie grzewczym i maleją latem.
Występuje też wyraźna różnica pomiędzy wielkością emisji tych substancji na obszarach miast
i poza nimi. Przeciętnie w skali kraju stężenia dwutlenku siarki w miastach i poza nimi różnią się
o ponad 30 % (dane dla roku 1996), oczywiście na korzyść obszarów pozamiejskich. Natomiast
średnie stężenia dwutlenku azotu są ponad dwukrotnie większe w miastach (dodatkowy wpływ
źródeł komunikacyjnych).
Należy zaznaczyć, że poziomy stężeń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu w miastach polskich
nie różnią się od rejestrowanych w miastach Europy.
Poziom stężeń substancji podstawowych wprowadzanych do powietrza wykazuje tendencję
spadkową, oprócz wzrostu emisji dwutlenku azotu wynikającej z oddziaływania ruchu
samochodowego. Działania ograniczające emisję substancji podstawowych wiążą się przede
wszystkim ze zmianą nośników energii (gazyfikacja) oraz uciepłownieniem gospodarstw domowych
(likwidacja emisji niskiej).
Ruch samochodowy jest przez niektórych autorów określany jako najpoważniejsze źródło
emisji substancji wpływających na stan powietrza na obszarze miast. Wielkość emisji ze źródeł
mobilnych zależy od natężenia i organizacji ruchu samochodowego oraz stanu technicznego
pojazdów i dróg.
Substancje wprowadzane do powietrza przez ruch samochodowy (emisja ze źródeł liniowych)
to: tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, sadza, pyły zawierające metale ciężkie, m.in. ołów
(emisja ze spalania w silnikach) oraz pyły gumowe (emisja na skutek tarcia opon o nawierzchnię
drogi).
Stały wzrost ruchu powoduje wzrost wielkości emisji ze źródeł mobilnych. Jest on
obserwowany zwłaszcza w otoczeniu arterii komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu
Na zwiększanie emisji tego rodzaju wpływają też uliczne korki, powodując wzrost zużycia
paliwa i wydłużając czas przejazdu. Problem ten jest do tej pory nierozwiązany. Działania na rzecz
ograniczania emisji ze źródeł mobilnych to z jednej strony nakładanie i egzekwowanie wymogów w
zakresie emisji substancji na silniki pojazdów samochodowych, zakaz rejestracji dwusuwów,
zaostrzenie norm jakościowych dla paliw samochodowych, a z drugiej usprawnianie ruchu,
stymulowanie rozwoju komunikacji zbiorowej, budowa obwodnic eliminujących ruch samochodów
ciężarowych w miastach i poprawiających płynność ruchu lokalnego. Presja ze strony rozwijającej
motoryzacji jest jednak tak silna, że mimo tych działań nie obserwuje się tendencji spadku udziału
emisji ze źródeł mobilnych w odniesieniu do emisji całkowitej.
136
Należy zwrócić uwagę, że emisja ze źródeł mobilnych a także tzw. niska emisja ze spalania
paliw przyczynia się do tworzenia emisji wtórnej. Na skutek reakcji fotochemicznych
przebiegających z udziałem występujących w powietrzu tlenków azotu, węglowodorów i światła
słonecznego (przy wysokiej temperaturze) powstaje w dolnych partiach atmosfery silnie toksyczny
ozon. Maksima koncentracji ozonu obserwuje się z reguły w większych odległościach od głównych
arterii komunikacyjnych, w miejscach koncentracji w powietrzu lekkich węglowodorów, np.
w parkach i lasach podmiejskich z przewagą drzewostanu iglastego.
Procesy technologiczne realizowane w zakładach przemysłowych są źródłem emisji
substancji tzw. specyficznych. Mogą to być substancje organiczne i nieorganiczne emitowane w
sposób zorganizowany lub niezorganizowany (emisja punktowa i obszarowa). Za najistotniejsze
z emisji substancji specyficznych uznaje się amoniak, benzo(a)piren, związki metali ciężkich,
chlorowcopochodne węglowodory i dioksyny. Działania ograniczające emisje substancji
specyficznych wymagają stosowania najnowszych technologii i technik minimalizujących ich
powstawanie.
Nowa ustawa POŚ wprowadziła istotne zmiany w dziedzinie ochrony powietrza. Zgodnie z nią
oceny jakości powietrza dokonuje się w strefach, którymi są aglomeracje o liczbie mieszkańców
powyżej 250 tys. oraz obszary powiatu nie wchodzące w skład aglomeracji.
Zgodnie z art. 89 ustawy POŚ, Wojewoda co roku dokonuje oceny poziomu substancji
w powietrzu w strefach, a następnie dokonuje klasyfikacji stref, w których poziom:
• choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines
tolerancji,
• choćby jednej substancji mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym a poziomem
dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji,
• substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego.
Pierwszą roczną ocenę jakości powietrza w strefach przeprowadzono w pierwszym półroczu
br. na podstawie badań wykonanych w roku 2002.
Tabela 53. Wartości kryterialne do klasyfikacji stref obowiązujące w 2002 r. dla terenu kraju –
ochrona zdrowia
Dopuszczalny
Dopuszczalny poziom
Wartość
poziom
substancji w powietrzu
Dopuszczalna
marginesu
Substancja
substancji w
powiększony o margines częstość przekraczania
tolerancji
powietrzu
tolerancji za rok 2002
dopuszczalnego poziomu
w roku 2002
3
3
w µg/m
w µg/m
Benzen
rok kalendarzowy
5
5
10
jedna godzina
200
80
280
18 razy
Dwutlenek azotu
rok kalendarzowy
40
16
56
jedna godzina
350
90
440
24 razy
Dwutlenek siarki
24 godziny
150
0
150
3 razy
Ołów
rok kalendarzowy
0,5
0,3
0,8
*
Ozon
8 godzin
120
0
120
60 dni
Pył zawieszony
24 godziny
50
15
65
35 razy
PM10
rok kalendarzowy
40
4,8
44,8
Tlenek węgla
8 godzin
10000
6000
16000
* liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym, uśredniona w ciągu ostatnich 3 lat.
Okres
uśredniania
wyników
pomiarów
Tabela 54 Wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju – ochrona zdrowia na
obszarach ochrony uzdrowiskowej
Substancja
Benzen
Dwutlenek azotu
Dwutlenek siarki
Ołów
Tlenek węgla
Okres uśredniania wyników
w roku
rok kalendarzowy
jedna godzina
rok kalendarzowy
jedna godzina
24 godziny
rok kalendarzowy
8 godzin
Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu
3
(µg/m )
4
200
35
350
125
0,5
5000
137
Tabela 55 Wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju – ochrona roślin
Substancja
Tlenki azotu
Dwutlenek siarki
Ozon (AOT 40)
Okres uśredniania wyników w roku
rok kalendarzowy
rok kalendarzowy
okres wegetacyjny (1.V – 31. VII)
Dopuszczalny poziom substancji w
3
powietrzu (µg/m )
3
40 µg/m
3
40 µg/m
3
24000 µg/m . h
Tabela 56 Symbole klas stref stosowane w zależności od poziomów stężeń zanieczyszczenia
Dla przypadków, gdy jest określony
margines tolerancji
poziom stężeń nie przekracza
wartości dopuszczalnej
poziom stężeń powyżej wartości dopuszczalnej lecz nie
przekraczający wartości dopuszczalnej powiększonej
o margines tolerancji
poziom stężeń powyżej wartości dopuszczalnej
powiększonej o margines tolerancji
możliwość przekroczenia wartości
powiększonej o margines tolerancji
dopuszczalnej
Dla przypadków, gdy nie jest określony
margines tolerancji
A
poziom stężeń nie przekracza wartości dopuszczalnej
A
poziom stężeń powyżej wartości dopuszczalnej
C
B
C
B/C
możliwość przekroczenia wartości dopuszczalnej
A/C
Dla stref, w których poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny
powiększony o margines tolerancji Wojewoda, po zasięgnięciu opinii właściwych starostów, określa
program ochrony powietrza, mający na celu osiągnięcie dopuszczalnych poziomów substancji w
powietrzu.
Substancje emitowane do powietrza podlegają takim samym przemianom jak powietrze. Na
proces ekspansji substancji w powietrzu ma wpływ temperatura, wilgotność powietrza, ciśnienie
atmosferyczne, prędkość i kierunki wiatrów, przemiany w atmosferze, a więc warunki pogodowe
i klimatyczne. Emisje zanieczyszczeń mogą wpływać na zmiany klimatu.
Zmiany i zmienność to cechy charakterystyczne klimatu Ziemi. Nawet w wartościach
wieloletniej średniej globalnej temperatury w ostatnim stuleciu, można zauważyć znaczne wahania
w poszczególnych latach spowodowane czynnikami naturalnymi.
Chociaż ostatnie badania potwierdzają wpływ działalności człowieka na zmiany klimatu w
skali globalnej, to niezwykle trudno jest określić wpływ czynnika antropogenicznego w tych
zmianach. Za główną przyczynę obecnych zmian klimatu uważa się intensyfikację efektu
cieplarnianego powodowaną rosnącym globalnie stężeniem gazów cieplarnianych w atmosferze,
do których należą przede wszystkim dwutlenek węgla, metan i podtlenek azotu.
Gazy te są naturalnymi składnikami atmosfery, lecz działalność przemysłowa
i rolnicza powoduje, bezpośrednio lub pośrednio, dodatkowe uwalnianie ich do atmosfery na
ogromną skalę. Największe ilości antropogenicznego dwutlenku węgla pochodzą ze spalania paliw
kopalnych, produkcji cementu oraz związane są ze zmianami w użytkowaniu ziemi (wylesianie).
Mechanizm oddziaływania gazów cieplarnianych na bilans energetyczny Ziemi, powodujący
podnoszenie temperatury dolnej warstwy atmosfery nazywamy efektem cieplarnianym.
Zanieczyszczenia emitowane do powietrza podlegają procesowi transportu z masami
powietrza – mogą być rozpraszane w niedużych odległościach od miejsca ich emisji, szczególnie
w przypadku niskich źródeł, lub też być przenoszone ponad granicami państw na duże odległości,
szczególnie, jeśli są emitowane z wysokich emitorów. Pod wpływem reakcji zachodzących w
atmosferze związki pierwotnie wyemitowane ulegają przemianom, tworząc zanieczyszczenia
wtórne, m.in. utleniacze fotochemiczne, w tym ozon.
W rezultacie, problemy związane z zanieczyszczeniem powietrza odnoszą się do różnych
skal przestrzennych, mogą mieć charakter lokalny (np. przekroczenia dopuszczalnych stężeń
zanieczyszczenia w rejonie oddziaływania określonych źródeł emisji), regionalny (zakwaszenie
i eutrofizacja), kontynentalny (wysokie stężenia ozonu w przyziemnej warstwie atmosfery
w warunkach sprzyjających jego tworzeniu) lub globalny (zmiany klimatyczne, zanik warstwy
ozonowej).
Skala problemu z jednej strony określa przestrzenny zasięg zagrożenia, z drugiej zaś
bezpośrednio przekłada się na poziom działań niezbędnych do jego zmniejszenia.
Sieć osadniczą gminy stanowią: miasto Swarzędz, 20 wsi sołeckich oraz 8 miejscowości i
przysiółków.
138
Systematyka wsi pod względem wielkości zaludnienia przedstawia się następująco:
wsie małe
- Kruszewnia, Puszczykowo-Zaborze, Rabowice, Sarbinowo,
Sokolniki, Wierzenica
wsie średnie
- Garby, Gortatowo, Janikowo, Karłowice, Łowęcin, Wierzonka,
Zalasewo
wsie duże
- Bogucin, Gruszczyn, Jasin, Kobylnica, Paczkowo, Uzarzewo
przysiółki
- Garby Małe, Gortatowo-Huby, Nowy Dwór, Ligowiec,
(poza klasyfikacją)
- Katarzynki, Święcinek, Mechowo, Pawłówko
Ludność w wydzielonych grupach wsi stanowi następujący potencjał demograficzny gminy:
6 wsi małych
- 7,6% ludności gminy
7 wsi średnich
6 wsi dużych
przysiółki
Z charakterystyki demograficznej wiejskich jednostek osadniczych wynika, że większa część
mieszkańców bo 51%, jest skupiona w czterech wsiach: Kobylnicy, Paczkowie, Bogucinie,
Jasiniu.
Średnia wielkość wsi sołeckiej w gminie wynosi 434 mieszkańców i jest większa od średniej
wielkości wsi w byłym woj. poznańskim, która wynosiła 258 mieszkańców.
Miejsko-wiejska gmina Swarzędz położona jest na północny-wschód od miasta Poznania. Od
północy graniczy z gminą Czerwonak, a od wschodu z gminą Pobiedziska i gminą Kostrzyn oraz
od południa z gminą Kleszczewo.
Przez obszar gminy przebiega linia kolejowa Poznań-Warszawa, oraz droga krajowa nr 2,
”wschód-zachód”, o znaczeniu międzynarodowym.
Powierzchnia gminy wynosi 10.199 ha w tym miasta Swarzędza 816 ha. Gminę zamieszkuje
35,5 tys. osób co stanowi 1,1% ogólnej liczby ludności województwa wielkopolskiego.
W powiecie poznańskim na 17 gmin, gmina Swarzędz pod względem liczby ludności zajmuje
pierwsze miejsce, a pod względem powierzchni dziewiąte.
Obecnie wiodącymi funkcjami gminy są usługi i działalność produkcyjna, szczególnie
meblarstwo oraz mieszkalnictwo.
Funkcja rolnicza dotychczas dominująca na terenach wiejskich, nadal ma znaczenie w
przestrzeni gminy. Jednak ulega ona przekształceniom w kierunku funkcji uzupełniającej.
Użytki rolne w gminie Swarzędz zajmują powierzchnię ok. 6.840 ha i stanowią 67%
powierzchni gminy.
Lasy zajmują 1.322 ha (w tym 22 ha w mieście) co stanowi 13% obszaru gminy.
Miasto Swarzędz, podobnie jak prawie cała gmina, leży na terenie Równiny Wrzesińskiej.
Jest to na ogół płaski obszar, rozcięty dwoma prawie równoległymi dolinami rzek Cybiny i
Głównej. Północny kraniec gminy, o urozmaiconej rzeźbie terenu, znajduje się już na Pojezierzu
Gnieźnieńskim.
Urozmaicony krajobraz poprzez obecność lasów, rzek oraz jezior, a zarazem łatwy dostęp
komunikacyjny sprawia, że gmina jest atrakcyjna zarówno pod względem turystycznorekreacyjnym, mieszkaniowym, jak też gospodarczym.
Klimat gminy Swarzędz jest charakterystyczny dla klimatu Dzielnicy Wielkopolsko-Kujawskiej.
Przedstawione dane meteorologiczne pochodzą ze stacji Ławica w Poznaniu, z wielolecia 19511990. Średnia roczna wielkość opadów wynosi 478 mm. Średnia miesięczna wilgotność względna
wynosi 78 %. W przebiegu rocznym najwyższe wartości średnich temperatur miesięcznych
0
0
przypadają w lipcu (ok. 18 C). Najniższa średnia temperatura występuje w styczniu (-1,2 C).
Najczęstsze i najsilniejsze wiatry wieją z zachodu. Najmniej jest wiatrów północnych i północnowschodnich. Średnia miesięczna prędkość wiatru wynosi 3,7 m/s. Najbardziej korzystny bioklimat
występuje na obszarze sandru, o suchym, przepuszczalnym podłożu z otaczającymi lasami.
Najmniej korzystne są dna dolin i zbocza z wystawą północną; występują tu inwersje temperatury,
duża częstotliwość mgieł, brak prądów wstępujących. Poniżej zebrano dane miesięczne z
wielolecia 1951-1990.
139
MIESIĄC
P
I
II
III
A
R
IV
-1,2
-1,0
3,5
7,8
VII
VIII
IX
X
XI
XII
14,2
16,0
18,2
17,6
9,2
3,4
0,6
79
82
86
88
3,5
3,6
3,6
3,1
63
71
60
13,3
Średnia miesięczna wilgotność powietrza (%)
87
84
77
71
67
72
71
73
Średnia miesięczna prędkość wiatru (m/s)
E
T
VI
0
Średnia miesięczna temperatura powietrza ( C)
A
M
V
3,3
3,5
3,8
4,0
4,3
4,0
4,0
4,0
Średnia miesięczna wysokość opadu atmosferycznego (mm)
R
35
30
34
39
29
20
28
33
37
Przeważająca część gminy charakteryzuje się niewielkimi wyniesieniami. Na ogół jest to
teren płaski, wyniesiony 90-95 m n.p.m. Jedynie w sąsiedztwie gm. Czerwonak występuje
fragment pagórków morenowych dochodzących do ok. 115 m n.p.m. największe spadki wykazują
zbocza doliny Cybiny i Głównej. Wzdłuż dolin występują w wielu miejscach poddane eksploatacji
kruszyw (Swarzędz, Mechowo). Od rynny Cybiny na południu rozciąga się wysoczyzna z płytkimi
dolinkami. W okolicy Uzarzewa i Katarzynek występują wąwozy, towarzyszące dolinie Cybiny.
W 77% zlewnię Cybiny pokrywają grunty orne, w 17% lasy, w 4% zabudowania, a pozostałe 2%
stanowią wody. Średni spadek podłużny zlewni wynosi 23%. Powierzchnia ma urozmaiconą
konfigurację, występują liczne pagórki oraz rynny. Dolina Cybiny jest wyraźnie wykształcona,
głęboko wcięta o stromych krawędziach. Gleby należą do średnio przepuszczalnych.
5.3.1.1. Bilans emisji i wielkość imisji
Główne źródła emisji substancji do powietrza stanowią zakłady produkcyjne, kotłownie oraz
ruch komunikacyjny, a więc sektor przemysłowy, komunalny i transportowy.
Na jakość życia mieszkańców gminy, zwłaszcza terenu gminy coraz bardziej znacząco
zaczyna nabierać emisja komunikacyjna. Emisja komunikacyjna stwarza zagrożenie w pobliżu
dróg o dużym natężeniu ruchu kołowego, oddziaływując niekorzystnie na uprawy polowe.
Zanieczyszczenia komunikacyjne (tlenek i dwutlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, pyły z
metalami ciężkimi) pogarszają też jakość powietrza atmosferycznego oraz wpływają na wzrost
stężenia ozonu w troposferze. Istotne znaczenie ma również zapylenie powstające na skutek
ścierania się opon i nawierzchni dróg. Obowiązek uzyskania pozwoleń emisyjnych nie dotyczy
również zarządców dróg, mimo, że emisja substancji generowana przez ruch transportowy ma
istotny udział w wielkości globalnej emisji. Brak obwodnic w miejscowościach ewidentnie wiąże
się z kumulowaniem się substancji emitowanych przez środki lokomocji z emisją z sektora
przemysłowego i komunalnego.
Stan czystości powietrza na terenie gminy i miasta Swarzędz zależy m. in. od:
• warunków meteorologicznych i transportu zanieczyszczeń głównie z Poznania,
• wielkości emitowanych zanieczyszczeń przez źródła emisji oraz warunków technicznych
emisji,
• warunków topograficznych miasta i gminy,
• przemian fizyko-chemicznych emitowanych zanieczyszczeń w powietrzu.
Na stan czystości powietrza mają wpływ zanieczyszczenia emitowane z następujących źródeł:
• energetycznych: kotłownie w zakładach pracy, w warsztatach rzemieślniczych, zakładach
usługowych, budynkach mieszkalnych – źródła te emitują: dwutlenek siarki, dwutlenek
azotu, pył, tlenek węgla, sadzę, benzo/a/piryn,
• technologicznych: warsztaty stolarskie – emitują pył i związki węglowodorowe, warsztaty
lakiernicze i tapicerskie – emitują związki węglowodorowe, warsztaty ślusarskie – emitują
pyły, związki węglowodorowe, odlewnie – emitują pyły, dwutlenek azotu, tlenek węgla i
dwutlenek siarki, stacje benzynowe – emitują związki węglowodorowe, betoniarnie i
zakłady kamieniarskie – emitują pyły, rozlewnie gazów płynnych – emitują związki
węglowodorowe,
• mobilnych – emitują dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek węgla, sadza, ołów i
związki węglowodorowe,
• składowisk – emitują pyły,
• zbiegi agrotechniczne – są źródłem emisji aerozoli i pyłu.
140
Wśród substancji emitowanych przez zakłady przemysłowe zlokalizowane na terenie gminy
przeważają zanieczyszczenia charakterystyczne dla procesów spalania paliw do celów
energetycznych i technologicznych, czyli dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pyły.
Wielkość emisji zależy od ilości i jakości używanego paliwa, wyposażenia w urządzenia
oczyszczające gazy odlotowe oraz skuteczność działania tych urządzeń. Znaczący udział w
bilansie zanieczyszczeń powietrza miały Swarzędzkie Fabryki Mebli (obecnie Swarzędz Meble
S.A.), ale ze względu na ograniczoną produkcję, udział w ogólnym bilansie zanieczyszczenia
jest mniejszy.
Duży wpływ na stan czystości powietrza ma także emisja niska, która pochodzi z lokalnych
kotłowni, palenisk indywidualnych oraz środków transportu. Lokalne systemy grzewcze i piece
domowe praktycznie nie posiadają jakichkolwiek urządzeń ochrony powietrza. Wielkość emisji z
tych źródeł jest trudna do oszacowania i wykazuje zmienność sezonową (związaną z okresem
grzewczym). Ponadto szacuje się, że na terenach wiejskich może w okresie zimowym być
odczuwalne zjawisko wzrostu stężeń zanieczyszczeń typowo energetycznych (dwutlenek siarki,
dwutlenek azotu, tlenek węgla), spowodowane emisją niską. Może to być odczuwalne zwłaszcza
w stanach pogody radiacyjnej w terenach o słabym przewietrzaniu.
Lokalizacja gminy w bezpośrednim sąsiedztwie Poznania powoduje, że klimat tego obszaru
kształtowany jest nie tylko przez czynniki środowiska geograficznego, działalność człowieka, ale
w znacznym stopniu przez oddziaływanie wielkiego miasta. Położenie gminy na wysoczyźnie
morenowej, przeciętej doliną rzeki Cybiny, Głównej i Michałówki, ograniczone od północnego
wschodu pagórkami moreny falistej (Pagórki Kostrzyńskie) powoduje lokalne deformacje
zarówno kierunku jak i prędkości wiatrów w stosunku do obserwowanych na terenach
równinnych. Poziom morenowy, ze względu na deniwelacje terenu i łagodne sfalowania cechuje
tendencja do stagnacji mas powietrza ze względu na często tu występujące cisze i słabe wiatry.
Liczne, różnej wielkości zbiorniki wodne z jeziorem Swarzędzkim na czele są źródłem
zwiększonej wilgotności powietrza oddziałującej niekorzystnie na propagacje zanieczyszczeń
przy słabych wiatrach.
Zwarta zabudowa mieszkalna i rzemieślnicza Swarzędza, Kobylnicy i Nowej Wsi
wpływająca na zmniejszenie prędkości wiatru jest przyczyną występowania stanów zwiększonej
emisji zwłaszcza z przeważających tu emitorów niskich. Dodatkowym efektem działalności
człowieka jest zwiększenie procesów konwekcyjnych, wielkości opadów jako czynników
zmniejszających stężenie zanieczyszczeń, ale równocześnie zwiększenie zachmurzenia, liczby
dni z mgłą i zamgleniem.
Dominujący spływ mas powietrza z sektora SW, W, NW / ok. 50% dni w roku/ dostarcza na
teren gminy zanieczyszczenia aglomeracja poznańska, której uciążliwość zależy od położenia
poszczególnych miejscowości i nakłada się na istniejące tło imisji. Przeważający sektor zachodni
kierunku wiatru determinuje przede wszystkim warunki klimatyczne Swarzędza, Gruszczyna czy
Bogucina, w pozostałych miejscowościach pierwszoplanową rolę odgrywają czynniki lokalne.
Stanowisko pomiarowe zanieczyszczenia powietrza, funkcjonujące w systemie sieci
nadzoru ogólnego znajduje się w Swarzędzu przy ul. Mickiewicza 1.
Średnioroczne stężenie zanieczyszczeń oznaczone przez WSSE w Poznaniu przedstawia
się następująco:
Stężenie zanieczyszczeń powietrza Sa[ug/m3]
Rodzaj substancji
Pył
Dwutlenek siarki
Dwutlenek azotu
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
42,9
22,3
21,0
42,5
20,4
19,4
33,6
12,2
22,5
31,7
11,1
25,8
42,3
8,5
27,6
31,6
7,8
22,7
27,8
6,3
17,9
29,9
9,0
31,7
Dopuszczalne
stężenia
50
40
40
Sezonowe stężenie zanieczyszczeń w latach 1996-2000 obrazuje poniższa tabela:
Rodzaj substancji
Pył
Dwutlenek siarki
Dwutlenek azotu
Okres
Grzewczy
Letni
Grzewczy
Letni
Grzewczy
Letni
1996
71,2
13,7
34,7
6,0
25,1
13,7
Stężenia średniookresowe Sa[ug/m3]
1997
1998
1999
58,1
53,9
73,5
9,0
9,6
11,1
18,8
17,8
11,8
5,6
4,3
5,3
26,2
32,2
33,6
18,8
19,4
21,5
2000
53,1
10,1
11,4
4,3
26,8
18,6
141
W latach 1985-1998 w Swarzędzu nie stwierdzono przekroczeń średniorocznych
dopuszczalnych stężeń dla pyłu, dwutlenku siarki, dwutlenku azotu.
Analizując sezonowe stężenia zanieczyszczeń powietrza stwierdzono, że decydujący
wpływ na stan czystości powietrza w Swarzędzu mają źródła energetyczne. Wielkość stężeń
w okresie grzewczym są kilkakrotnie wyższe niż stężenia występujące w okresie letnim.
Jak już wspomniano wyżej, w bieżącym roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska
w Poznaniu wykonał pierwszą roczną ocenę jakości powietrza na terenie województwa
wielkopolskiego, na podstawie wyników badań przeprowadzonych w 2003 r., według nowych
przepisów prawa obowiązujących w Polsce, dostosowanych do wymogów Unii Europejskiej.
Ocena wykonana została dla poszczególnych stref województwa, z uwzględnieniem dwóch grup
kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę
roślin. Ocenę jakości powietrza pod kątem ochrony zdrowia wykonano dla siedmiu substancji:
benzenu, dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, tlenku węgla, ozonu, ołowiu i pyłu PM10, natomiast
ocenę jakości powietrza pod kątem ochrony roślin przeprowadzono dla dwutlenku siarki, tlenków
azotu i ozonu. Głównym celem oceny jakości powietrza było uzyskanie informacji o stężeniach
substancji na obszarach poszczególnych stref, w zakresie umożliwiającym dokonanie ich
kwalifikacji w oparciu o przyjęte kryteria:
• dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu
• poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji.
Klasyfikacja przeprowadzona w oparciu o te kryteria stanowi podstawę do podjęcia decyzji
o potrzebie zaplanowania działań na rzecz poprawy jakości powietrza w strefie i konieczności
opracowania programów naprawczych ochrony powietrza.
Wyniki pierwszej rocznej oceny jakości powietrza w powiecie poznańskim prezentuje tabela
poniżej.
Tabela 57. Klasyfikacja wynikowa powiatu poznańskiego na podstawie rocznej oceny jakości
powietrza wykonanej w oparciu o badania wykonane w 2003 r.
Nazwa
i kod strefy
Powiat
poznański
4.30.29.21
*)
Rodzaj
kryteriów
klasyfikacji
strefy
kryteria
ochrony
zdrowia ludzi
kryteria
ochrony
roślin
tlenki azot u NOx
142
Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych
substancji dla obszaru całej strefy
SO2
NO2
PM10
Pb
C6H6
CO
O3
Klasa
ogólna
strefy
A
A
B/C
A
A
A
A
B
A
A*)
-
-
-
-
A
A
Wymagane
działania
wynikające
z klasyfikacji
określenie obszarów
przekroczeń wartości
dopuszczalnych
niewymagane
Rysunek 7. Klasa łączna, łącząca wyniki oceny dla wszystkich zanieczyszczeń
Z oceny jakości powietrza, zgodnie z kryteriami określonymi dla ochrony zdrowia ludzi
i ochrony roślin wynika, że na terenie województwa wielkopolskiego nie wskazano żadnej strefy
do sporządzenia programów naprawczych według kryteriów dla ochrony zdrowia jak również
według kryteriów dla ochrony roślin. Nie wskazano również obszarów, na których konieczne jest
przeprowadzenie badań w celu potwierdzenia potrzeby podjęcia działań na rzecz poprawy
jakości powietrza według kryteriów dla ochrony roślin. Określono jednak strefy, na terenie
których potrzebne jest przeprowadzenie badań w celu potwierdzenia potrzeby lub braku
potrzeby podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza według kryteriów dla ochrony
zdrowia. Zalecenie to dotyczy m.in. powiatu poznańskiego. Dla wymienionych stref przyjęto
klasę B.
5.3.1.2. Problematyka przewietrzania miejscowości
Jak wspomniano wyżej, głównym problemem występującym zarówno na terenach
miejskich, jak i wiejskich Swarzędza jest tzw. niska emisja, związana ze stosowaniem paliw
gorszej jakości w paleniskach domowych oraz z działalnością małych zakładów,
niepodlegających obowiązkowi posiadania decyzji o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń do
powietrza, kumulująca się w przypadku obszarów o zwartej zabudowie z emisją ze źródeł
komunikacji drogowej.
W związku z powyższym bardzo ważnym czynnikiem, który może powodować rozproszenie
zanieczyszczeń jest przewietrzanie większych skupisk źródeł emisji oraz całych miejscowości.
Miasta nazywane są często wyspami ciepła. Różnica temperatur pomiędzy centralnymi
częściami miast a sąsiadującymi z nimi terenami wolnymi od zabudowy może wynosić kilka
stopni Celsjusza. Źródłem emisji ciepła są źle izolowane rurociągi przesyłające media,
niewłaściwie izolowane przegrody budynków, okna, wyrzutnie spalin, wyrzutnie pary, instalacje
chłodnicze, miejsca zrzutu ścieków itp. Zatrzymywanie ciepła w granicach miasta potęguje
niewłaściwe jego przewietrzanie na skutek wysokiej, zwartej zabudowy, często blokującej
kierunki przepływu powietrza wskutek naturalnych wiatrów.
143
Zjawisko przegrzania miasta bywa szczególnie nasilone w czasie letnich upałów. Może
stanowić źródło znacznego dyskomfortu a nawet zagrożenia zdrowia i życia mieszkańców.
Mimo, że zjawisko kumulowania w obrębie miast energii cieplnej jest mało rozpoznane, wyrazem
dostrzeżenia wagi problemu jest umieszczenie emisji ciepła wśród emisji będących
w zainteresowaniu prawa ochrony środowiska.
Rozwiązanie problematyki odpowiedniego przewietrzania miast (obszarów zabudowanych)
jest trudne i kosztowne. Problematyka ta winna jednak stanowić bardzo istotny element
planowania przestrzennego. Opracowywanie miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego winno być poprzedzane analizami kierunków przewietrzania zabudowywanych
terenów. Wnętrza urbanistyczne winny być tak kształtowane zapisami planu, aby przy
uwzględnieniu naturalnego ukształtowania terenu i istniejącej zabudowy, umożliwić swobodny
przepływ wiatru w najczęściej występujących kierunkach. Ponadto należy dążyć do sukcesywnej
likwidacji niskiej emisji z centrów miast i terenów o dużej intensywności zabudowy. Należy
zaznaczyć, że problem przewietrzania miast nie był obcy urbanistom w okresach znacznie
poprzedzających wiek XX.
5.3.1.3. Systemy zaopatrzenia w ciepło mieszkańców i przedsiębiorców
Emisja niska obejmuje emisję ze źródeł niezorganizowanych, do których zalicza się głównie
paleniska domowe, małe kotłownie, warsztaty rzemieślnicze i rolnicze. Wielkość tej emisji jest
trudna do oszacowania: wynosi od kilku do kilkunastu procent na terenach o rozwiniętej sieci
ciepłowniczej do kilkudziesięciu procent na obszarach, których nie obejmują centralne systemy
ciepłownicze, zwłaszcza na obszarach wiejskich. Identyfikacja tych źródeł wymagałaby jednak
pełnej znajomości każdego podmiotu korzystającego ze środowiska, co przekracza zakres
niniejszego opracowania.
Decydujący wpływ na zanieczyszczenie powietrza mają lokalne przestarzałe kotłownie
pracujące dla potrzeb centralnego ogrzewania, małe przedsiębiorstwa spalające węgiel w celach
grzewczych i technologicznych oraz piece węglowe używane w indywidualnych gospodarstwa
domowych. Nie posiadają one praktycznie żadnych urządzeń ochrony powietrza. Głównym
paliwem w sektorze gospodarki komunalnej jest węgiel o różnej jakości i różnym stopniu
zasiarczenia. Funkcjonujące w tym sektorze głównie stare urządzenia grzewcze posiadają niską
sprawność. Spala się w nich także różnego rodzaju materiały odpadowe, w tym odpady
komunalne, które mogą być źródłem emisji dioksyn. Sektor komunalny charakteryzuje się
ponadto dużymi stratami ciepła z uwagi na brak odpowiedniej izolacji ścian i stropów budynków
oraz stosowania okien o wysokim współczynniku przenikania ciepła. Stosowanie odpowiednich
materiałów termoizolacyjnych (docieplanie budynków) przyczyni się znacznie do zmniejszenia
strat w tym zakresie. Równie istotna jest wymiana ciepłociągów rozprowadzających energię na
nowoczesne o większej trwałości i skuteczniejszej izolacji cieplnej. W ostatnich latach struktura
zużycia paliw ulega stopniowo korzystnym zmianom. Zmniejsza się wykorzystanie węgla na
rzecz innych, bardziej przyjaznych środowisku paliw, np.: ropy naftowej, oleju opałowego i gazu
ziemnego.
Poza miejscowościami: Kobylnica, Jasin, Zalasewo, Wierzonka, Wierzenica,
Puszczykowo-Zaborze, Karłowice, Gruszczyn, Bogucin, Rabowice pozostałe miejscowości są
zgazyfikowane.
Ciepło dla celów grzewczych osiedli mieszkaniowych w Swarzędzu dostarczane jest
z miejskiej sieci ciepłowniczej miasta Poznania.
Wg pomiarów imisji powietrza przez PIS w ramach sieci podstawowej monitoringu dla
podstawowych składników zanieczyszczeń takich jak: pył zawieszony, tlenek siarki, dwutlenek
azotu i fluor - nie notuje się przekroczeń ponadnormatywnych.
Niemniej analiza danych w sezonach: letnim i grzewczym wykazuje podwyższenie pyłów
i SO2, co świadczy o dużym jeszcze używaniu konwencjonalnych źródeł paliw. Wiąże się to
z typową branżą przemysłu swarzędzkiego, dużą ilością odpadów, które spalane są w kotłach
tradycyjnych. Kotłownie te są bardzo uciążliwe w sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej.
Sytuacja taka występuje na osiedlu wielorodzinnym w rejonie Nowej Wsi, gdzie rozbudowywane
osiedla znajdują się pod wpływem permanentnego zadymiania.
Analiza posiadanych materiałów wynika, że stopień zainwestowania w połączenia gazowe
w gminie jest wysoki i w przypadku zainteresowania mieszkańców istnieją możliwości techniczne
zgazyfikowania wszystkich w gminie. Z przedstawionych powyżej informacji wynika, że
domostwa gmin wiejskich najprawdopodobniej są ogrzewane piecami węglowymi.
Niska emisja zanieczyszczeń znajduje odzwierciedlenie we wzrostach stężeń dwutlenku
siarki i pyłu zawieszonego w sezonie grzewczym.
144
Taka struktura uciepłowienia ma bezpośredni wpływ na jakość powietrza i rzutuje
jednocześnie na znaczący udział „niskiej emisji” w emisji całkowitej z terenu gminy.
5.3.1.4. Obszary uciążliwości zapachowej
Odory do chwili obecnej nie są w Polsce normowane, co nie znaczy, że możemy je
pominąć. Dodatkowo samo odczucie siły i klasyfikacja zapachów na przyjemne i nieprzyjemne,
czy odrażające jest bardzo subiektywna. Zdolność rozpoznawania przez człowieka niektórych
lotnych substancji w otoczeniu jest cechą bardzo zindywidualizowaną. Dokładne określenie
odległości oddziaływania zapachów jest niemożliwe, gdyż jest ono bardzo zmienne, uzależnione
od wielu czynników, w tym od pogody. Zasięg i oddziaływanie odorów uzależnione są od
samego źródła, jego rodzaju i wielkości oraz od warunków atmosferycznych, a przede wszystkim
od siły i kierunku wiatru oraz opadów atmosferycznych. Najbardziej bezpośrednią miarą
wielkości imisji substancji zapachowo uciążliwych są opinie ludności narażonej na ten rodzaj
uciążliwości.
Dla potrzeb planistycznych winny być opracowane zasady lokalizacji zakładów i
przedsięwzięć mogących stanowić potencjalne źródło odorów, np. fermy drobiu, świń,
kompostownie, oczyszczalnie ścieków, palarnie kawy, piekarnie itp. Tereny te powinny być
lokalizowane w znacznej odległości od zabudowy mieszkaniowej (skupisk ludzi) oraz od strony
zawietrznej w stosunku do tej zabudowy, przy uwzględnieniu najczęściej występujących
kierunków wiatru. Ponadto należałoby w decyzjach administracyjnych dotyczących lokalizacji,
pozwolenia na budowę i pozwolenia na użytkowanie takich przedsięwzięć, narzucać
konieczność stosowania nowoczesnych technologii - zamkniętych, hermetycznych, dających
największe zabezpieczenie przed ewentualną uciążliwością odorową.
5.3.1.5. Obszary uciążliwości spowodowanej przez ciągi komunikacyjne
Istotne źródło zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego stanowi komunikacja drogowa.
Najbardziej zagrożone pod tym względem są duże ośrodki miejskie oraz miejscowości
usytuowane w pobliżu tras komunikacyjnych o największym natężeniu ruchu pojazdów.
W wyniku spalania paliw w silnikach samochodowych do atmosfery przedostają się
zanieczyszczenia
gazowe:
tlenki
azotu,
tlenek
węgla,
dwutlenek
węgla
i węglowodory (szczególnie benzen) oraz pyły zawierające m.in. związki ołowiu, kadmu, niklu i
miedzi.
W Polsce emisja gazów ze źródeł mobilnych wynosi ponad 28% ogólnej emisji tlenku
węgla, 42% emisji tlenku azotu i 28% niemetanowych związków organicznych. W powiecie
poznańskim nie prowadzono dotychczas szczegółowych badań związanych z określeniem
udziału emisji pochodzącej z ruchu samochodowego w całkowitym zanieczyszczeniu powietrza.
Generalnie oddziaływanie ruchu samochodowego na środowisko ma tendencje rosnące. W
ostatnich latach nastąpił dynamiczny wzrost liczby samochodów poruszających się na drogach.
Przez gminę przebiegają odcinki:
• drogi krajowej nr 2 – trasa Warszawa-Szczecin /Swarzędz, Paczkowo/,
• drogi krajowej nr 5 – trasa Wrocław-Gdańsk /Kobylnica, Bogucin/,
• drogi wojewódzkiej – trasa Swarzędz-Tulce.
Sąsiedztwo wymienionych arterii komunikacji drogowej z obszarami wymagającymi
zapewnienia właściwych standardów jakości powietrza powoduje, że obszary te należy
sklasyfikować jako miejsca potencjalnego zagrożenia.
5.3.1.6. Obszary wymagające programów naprawczych
Z oceny jakości powietrza, zgodnie z kryteriami określonymi dla ochrony zdrowia ludzi i
ochrony roślin wynika, że na terenie województwa wielkopolskiego nie wskazano żadnej strefy
do sporządzenia programów naprawczych według kryteriów dla ochrony zdrowia jak również
według kryteriów dla ochrony roślin. Nie wskazano również obszarów, na których konieczne jest
przeprowadzenie badań w celu potwierdzenia potrzeby podjęcia działań na rzecz poprawy
jakości powietrza według kryteriów dla ochrony roślin. Określono jednak strefy, na terenie
których potrzebne jest przeprowadzenie badań w celu potwierdzenia potrzeby lub braku
potrzeby podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza według kryteriów dla ochrony
zdrowia. Zalecenie to dotyczy m.in. powiatu poznańskiego. Dla wymienionych stref przyjęto
klasę B.
Prognozując zmiany stanu jakości powietrza w gminie należy odnieść się do zachodzących
w nim zmian gospodarczych i przyjętej strategii rozwoju.
Mając powyższe na uwadze należy przewidywać, że w przyszłości będzie następować
zmniejszanie się wielkości emisji ze źródeł przemysłowych – energetycznych i technologicznych,
i tym samym zmniejszanie udziału tej emisji w emisji całkowitej, zgodnie z obserwowaną
145
w ostatnich latach tendencją ogólnokrajową wynikającą z upadku dużych nienowoczesnych
obiektów przemysłowych, korelującą się ze wzmocnieniem działania organów administracji
publicznej coraz skuteczniej wdrażających i egzekwujących prawo ochrony środowiska.
W związku z planowanym rozwojem turystyki należy prognozować wzrost ilości ośrodków
wypoczynkowo-rekreacyjnych. O ile nie nastąpi gazyfikacja gminy, można się zatem spodziewać
intensyfikacji oddziaływania źródeł niskiej emisji i zwiększenia jej udziału w emisji całkowitej
substancji do powietrza.
Strategia rozwoju województwa zakłada wzrost udziału kolei w systemie transportowym,
wymaga to jednak ogromnych nakładów na restrukturyzację systemu transportowego. Środkiem,
który nie pozwoli co prawda na zmniejszenie emisji, ale ją ukierunkuje na obszary niewymagające
ochrony będzie budowa obwodnic miast i wsi. Do minimalizacji emisji spalin z obszarów arterii
komunikacyjnych przyczynią się również realizowane zabezpieczenia akustyczne w postaci
ekranów akustycznych oraz nasadzenia zieleni wzdłuż pasów drogowych. Wykonanie tych
działań w przypadku modernizacji i budowy dróg wymusi postępowanie w sprawie oceny
oddziaływania na środowisko prowadzone przy lokalizacji i realizacji inwestycji, jak i wdrożenie
przyjętych programów naprawczych w zakresie ochrony przed hałasem.
5.3.3. Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych terminy ich
uzyskania
Zgodnie z polityką ekologiczną państwa, celem strategicznym do realizacji w perspektywie do
roku 2010 jest poprawa jakości powietrza i zmniejszenie emisji substancji do powietrza, przy
pełnej harmonizacji standardów jakości powietrza i standardów emisyjnych z prawem UE.
W myśl ustaleń opracowanej i przyjętej strategii, wizją przyszłości miasta i gminy Swarzędz
jest jego funkcjonowanie według reguł gwarantujących zrównoważony rozwój. Głównym celem
zrównoważonego rozwoju gminy w obszarze środowiska przyrodniczego jest jego przyjazność dla
człowieka.
Jakość powietrza ma odpowiadać normom, a w regionach turystycznych ma być jak
najlepsza. Energia produkowana ma być w większej części z wykorzystaniem odnawialnych
źródeł energii i w technologiach chroniących atmosferę. Odniesienia do jakości powietrza można
znaleźć w obszarze rozwoju gospodarczego, gdzie obraz przyszłości określony jest m.in.
w następujący sposób:
• drogi są w dobrym stanie oraz obwodnice miasta i niektórych wsi zmniejszają
uciążliwość wzmożonego ruchu samochodowego,
• miasto ma dobrą infrastrukturę związaną z budownictwem mieszkaniowym,
przemysłem, turystyką i rozwojem obszarów wiejskich.
Cel ten uznaje się za priorytetowy. Mając jednak na uwadze określoną wizję miasta i gminy,
która zakłada eksponowanie walorów turystyczno-krajobrazowych i jednoczesny rozwój rolnictwa
oraz małych i średnich przedsiębiorstw, szczególnego znaczenia nabierają działania
prewencyjne. Przyjęty cel poprawy jakości stanu powietrza należy więc uzupełnić o drugi cel,
niepogarszania stanu powietrza w miejscach gdzie jest on właściwy.
Oba wymienione cele należy uznać za priorytety zrównoważonego rozwoju i cele nadrzędne
programu ochrony środowiska na lata 2003-2006. Są one zgodne z celami strategicznymi polityki
ekologicznej państwa w zakresie zarządzania jakością powietrza.
Wielkość emisji niektórych substancji do powietrza, tzw. gazów cieplarnianych ma ścisły
związek z możliwością wystąpienia zmian klimatu. Chcąc przeciwdziałać zmianom klimatu Polska
przyjęła Ramową Konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu oraz Protokół do
tej Konwencji zwany Protokołem z Kioto. Jako strona Konwencji od 1994 r. i strona Protokołu od
2002 r. Polska wypełniła i wypełnia szereg zobowiązań. Do końca XX w. ustabilizowano emisję
gazów cieplarnianych. Polska składa też regularne raporty o poziomie emisji i pochłaniania gazów
cieplarnianych oraz o działaniach podejmowanych przez państwo na rzecz ochrony klimatu. W
latach 2008-2012 należy zredukować emisję gazów cieplarnianych o 6% w stosunku do roku
bazowego (1988). Jest to zadanie priorytetowe. Mając na uwadze systematyczny spadek emisji
tych gazów w ostatniej dekadzie XX w. i zachowanie tego trendu w chwili obecnej, w polityce
ekologicznej państwa szacuje się, że zobowiązanie zostanie wypełnione z nadwyżką.
W perspektywie do 2010 r. należy stworzyć mechanizmy monitorujące wypełnianie
wszystkich zobowiązań oraz dokonać oceny kierunków rozwoju gospodarki kraju w długim
horyzoncie. Skuteczna ochrona klimatu stanowi jeden z warunków zrównoważonego rozwoju i
jest przedmiotem zaleceń Agendy 21.
Cele polityki klimatycznej takie jak redukcja emisji gazów cieplarnianych i poprawa
wykorzystania energii są komplementarne z wyrażonymi wcześniej priorytetowymi celami polityki
ekologicznej i strategii zrównoważonego rozwoju.
146
rządowych
Polityka ekologiczna Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata
2007-2010 wyznacza dla okresu 2003-2006 następujące zadania, które należy uznać za
przedsięwzięcia własne i koordynowane miasta i gminy w zakresie ochrony powietrza:
• opracowanie jednolitego systemu zbierania, opracowywania i gromadzenia informacji
o zanieczyszczeniach powietrza w układzie administracyjnym: gmina - powiat –
województwo - kraj oraz branżowym: duże przedsiębiorstwa - sektory – kraj (koniec
2002),
• wdrożenie systemu zbierania, opracowywania i gromadzenia informacji
o zanieczyszczeniach powietrza (sukcesywnie od 2003),
• wstępna ocena stanu jakości powietrza (2002),
• identyfikacja obszarów z przekroczeniami dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń
(2003),
• opracowanie dla obszarów z przekroczeniami odpowiednich poziomów odniesienia
jakości powietrza (2003),
• wdrażanie programów naprawczych ochrony powietrza (sukcesywnie),
• rozwój sieci państwowego monitoringu jakości powietrza (sukcesywnie).
Głównym celem polityki ekologicznej państwa w perspektywie do roku 2010 jest poprawa
stanu jakości powietrza oraz osiągnięcie norm emisyjnych wymaganych przez przepisy UE.
Wdrożenie jednolitego krajowego systemu bilansowania i weryfikacji ładunków substancji
emitowanych do powietrza jest tu zadaniem podstawowym, które rozpoczęło się od fazy zbierania
informacji, ich analizy, opracowania raportów, prognoz i programów rzeczowo-finansowych
redukcji zanieczyszczeń. Realizacja zadań, które wynikną z oceny jakości stanu powietrza
i przyjęcia unijnych norm emisyjnych może potrwać nawet do 2020 r. i pociągnąć za sobą
konieczność nawet potrojenia przewidywanych poprzednio w perspektywie do roku 2010
wydatków na inwestycje ekologiczne lub wymianę instalacji spalania na nowe, w tym z zamianą
węgla kamiennego i brunatnego na gaz.
Polityka ekologiczna państwa jako jeden z głównych celów średniookresowych wyznacza
opracowanie i wdrożenie zintegrowanego systemu zarządzania energią i środowiskiem, głównie
w powiązaniu z sektorem energetycznym (dominujący wpływ obiektów i urządzeń spalania paliw),
ale także transportem, komunikacją, przemysłem chemicznym, paliwowym, mineralnym,
budownictwem, hutnictwem oraz sektorem komunalnym.
Województwa
Analizując program ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 2003-2010,
jako zadania na lata 2003-2006 można określić następujące przedsięwzięcia inwestycyjne
i pozainwestycyjne, które należy uznać za zadania własne i koordynowane dla gminy w zakresie
ochrony powietrza:
• monitoring
powietrza
jako
element
zarządzania
ochroną
powietrza
(pozainwestycyjne, sukcesywnie),
• promowanie komunikacji zbiorowej, szerszego wykorzystania kolei w transporcie
pasażerskim i towarowym (pozainwestycyjne, sukcesywnie),
• budowa i modernizacja infrastruktury drogowej, w tym budowa obwodnic miast w
ciągach najważniejszych dróg (inwestycyjne, sukcesywnie, w zgodzie z polityką
transportową województwa),
• budowa ścieżek rowerowych (inwestycyjne, sukcesywnie),
• modernizacja systemu ogrzewania w miastach i gminach m.in. poprzez
wykorzystanie bardziej ekologicznych źródeł ciepła niż węgiel (inwestycyjne.
sukcesywnie).
• W perspektywie do roku 2010 należy przewidzieć następujące przedsięwzięcia:
• monitoring jakości powietrza i ocena poziomu zanieczyszczeń w powietrzu zgodnie
z wymaganiami ustawowymi,
• eliminacja ruchu drogowego o charakterze tranzytowym z centrów miast,
• kontynuacja modernizacji zbiorczych i indywidualnych systemów grzewczych:
wprowadzanie kotłów nowej generacji, zmiana nośnika energii jakim jest węgiel na
bardziej ekologiczny, np. gaz, olej opałowy, energia elektryczna, alternatywne źródła
energii: energia wodna, z biomasy, słoneczna, wiatrowa, pompy cieplne,
• sukcesywna realizacja programu gazyfikacji województwa,
147
•
•
•
•
•
termomodernizacja budynków użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych,
preferowanie wprowadzania w budownictwie materiałów energooszczędnych,
wdrażanie najlepszych dostępnych technik (BAT),
modernizacja i automatyzacja procesów technologicznych w przemyśle,
instalowanie urządzeń do redukcji zanieczyszczeń powstałych w procesach
technologicznych oraz poprawa sprawności obecnie funkcjonujących urządzeń.
Opierając się na dostępnych materiałach w postaci strategii, programów i informacji
pozyskanych z organów administracji samorządowej, za przedsięwzięcia własne i koordynowane
powiatu wynikające z stanowiska organów samorządu lokalnego i społeczeństwa należy uznać
następujące działania w celu zmniejszenia poziomu niskiej emisji i poprawy infrastruktury
drogowej:
• promowanie alternatywnych odnawialnych źródeł energii,
• opracowanie i wdrożenie planów gospodarki energetycznej w gminach,
• wdrażanie programu renowacji cieplnej,
• wyprowadzenie ruchu tranzytowego poza granice miast, renowację nawierzchni dróg,
tworzenie warunków do rozwoju transportu zbiorowego i rowerowego,
• modernizacja głównego układu dróg.
Dokonując wyboru i hierarchii wymienionych wyżej przedsięwzięć wynikających
z dokumentów rządowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych, należy przyjąć następujące
kryteria:
• kryterium zgodności przedsięwzięcia z polityką państwa, programem ochrony
środowiska województwa oraz strategią zrównoważonego rozwoju powiatu
i tworzących go gmin,
• kryterium wynikające z uwarunkowań szeroko pojętego prawa ochrony środowiska,
• kryterium wynikające z uwarunkowań stanu jakości powietrza prognozowanego
zgodnie z przewidywanymi kierunkami zmian,
• kryterium kosztów przedsięwzięcia i czasu trwania jego realizacji,
• kryterium wpływu realizacji przedsięwzięcia na sprawność zarządzania stanem
środowiska w obrębie powiatu i dokonywania jego oceny.
perspektywie do roku 2007 i średniookresowej do roku 2011
Większość zadań określonych powyżej jest zbieżna i w zasadzie pokrywa się. Jednym z
ważniejszych zadań administracji jest opracowanie i wdrożenie systemu elektronicznych baz
danych o stanie jakości powietrza na terenie powiatu i jego ochronie, oraz podmiotach
korzystających ze środowiska, dla potrzeb zarządzania stanem powietrza, w tym głównie
inwentaryzacji źródeł emisji, identyfikacji terenów z przekroczeniami wartości odniesienia,
obszarów ograniczonego użytkowania, monitoringu a także planowania przestrzennego.
Priorytetem, z uwagi na dominujący wpływ na stan jakości powietrza w obrębie powiatu, a także
uciążliwość sygnalizowaną przez mieszkańców, jest tzw. niska emisja.
Jednym z głównych przedsięwzięć mających na celu likwidację tego zjawiska jest gazyfikacja
gminy. Opracowany program realizacyjny strategii zrównoważonego rozwoju nie wymienia
wprost, jako przedsięwzięcia mającego na celu ograniczenie niskiej emisji, gazyfikacji gmin,
można je jednak odnaleźć w zadaniach związanych poprawą infrastruktury technicznej. Program
gazyfikacji powinien wejść również w skład opracowywanych planów energetycznych gmin,
wymaganych przepisami prawa energetycznego.
Modernizacja i budowa nowych dróg ma wpływ na wiele aspektów zrównoważonego rozwoju
powiatu, w tym także na wielkość emisji substancji generowanej przez transport drogowy na
obszary zabudowane i odczuwanej w związku z tym uciążliwości.
Sprawne zarządzanie powiatem w ścisłej współpracy, w tym także informacyjnej, z gminami
ma kolosalne znaczenie dla monitorowania i oceny stanu jakości środowiska, a zatem rozwój
współpracy pomiędzy organami samorządowymi, stworzenie zintegrowanego systemu
zarządzania trzeba uznać za przedsięwzięcie mające wpływ na poprawę stanu jakości powietrza.
Sprawne zarządzanie powiatem to także działania prewencyjne mające na celu ochronę miejsc
o szczególnych walorach, cechujących się najlepszym stanem jakości powietrza.
148
Wdrożenie zintegrowanego sytemu zarządzania w obszarze jakości środowiska, w tym
oczywiście jakości powietrza stanie się główną siłą napędową do stworzenia spójnej, wieloletniej
polityki ochrony środowiska w regionie.
Mając na uwadze potrzeby wynikające z przyjętej zasady zrównoważonego rozwoju
i planowane przeobrażenia gospodarcze powiatu, w kolejnej tabeli sformułowano
przedsięwzięcia, które winny być zrealizowane w tym celu w latach 2003-2006 i w perspektywie
do roku 2010.
W niniejszym programie nie ujęto realizacji przedsięwzięć własnych – organizacyjnych
i technicznych, podmiotów korzystających ze środowiska, które mają na celu ograniczanie emisji
substancji do powietrza. Działania te są i będą podejmowane wskutek bieżącej kontroli
wykonywanych przez służby ochrony środowiska, co stanowi wystarczającą podstawę do
zapewnienia skutecznej i terminowej ich realizacji. Trudno jest także przewidzieć ilość tych zadań
w sytuacji dokonujących się przeobrażeń gospodarczych a także następujących zmian wartości
dopuszczalnych wynikających z implementowanych przepisów unijnych.
Ważnym zadaniem jest wzmocnienie, a niejednokrotnie nawet uaktywnienie funkcji kontrolnej
powiatu i gmin, posiadających szerokie kompetencje w tym zakresie, wynikające z ustawy –
Prawo ochrony środowiska oraz przepisów związanych. Bardzo pomocnym narzędziem w tym
zakresie będzie także uporządkowanie planowania przestrzennego pod kątem wprowadzenia
w wszystkich dokumentach planistycznych zasad ochrony środowiska (obowiązek ustawowy).
Należy przy tym dodać, że z uwagi na wizję przyszłości powiatu jako krainy o walorach
przyrodniczo-krajobrazowych, kreowanie najlepszego stanu jakości powietrza na obszarach
o funkcji turystyczno-rekreacyjnej i wypoczynkowej jest zadaniem bardzo ściśle związanym
z nadrzędnym celem zrównoważonego rozwoju powiatu.
Wprowadzanie na skutek harmonizacji z prawem unijnym nowych przepisów, w tym szeregu
ustaw i rozporządzeń tworzących polskie prawo ochrony środowiska wymaga, zarówno ze
względu na obszerność, jak i trudną percepcję, nakładów na systematyczne szkolenie
istniejących kadr administracyjnych i pozyskanie nowych. Bardzo dużo problemów wiąże się
w szczególności z prowadzeniem procedur ocen oddziaływania na środowisko oraz wydawaniem
pozwoleń zintegrowanych.
Bardzo trudnym do realizacji celem jest nakłonienie mieszkańców poszczególnych gmin do
zmiany czynnika grzewczego z węgla na gaz (po zrealizowaniu gazyfikacji), czy olej opałowy. Tak
więc ogromne znaczenie dla likwidacji „emisji niskiej” ma czynnik ekonomiczny. Można nawet
spodziewać się, że proces zmian instalacji będzie postępował bardzo powoli i długo, o ile nie
zostaną stworzone mechanizmy finansowej zachęty, w jednoznaczny sposób promujące nowe
systemy ogrzewania. Wynika to z niekorzystnej sytuacji materialnej mieszkańców.
Odnosząc się do kosztów poszczególnych przedsięwzięć należy wyjaśnić, że nie zawsze
były one możliwe do ustalenia. W kilku przypadkach przyjęto oszacowanie wynikające
z obowiązujących obecnie cen rynkowych, choć szczególnie w dłuższej perspektywie czasowej
należy spodziewać się ich obniżenia.
Tabela poniżej przedstawia przedsięwzięcia, które winny być podjęte w celu zapewnienia jak
najlepszego stanu jakości powietrza w gminie i powiecie , w myśl przyjętych priorytetów.
8
9 10 11 12
13
14
Potencjalne
źródła
finansowania
Ocena ważności
w hierarchii zadań
7
Szacunkowe
nakłady zł
6
Cel
przedsięwzięcia
5
2011
2008
4
2010
2007
3
2009
Jednostka
odpowiedzialna /
Jednostki
współpracujące
2006
2
Opis
przedsięwzięcia
2005
1
Termin realizacji
2004
L.p.
Rodzaj
przedsięwzięcia
Tabela 58. Przedsięwzięcia ukierunkowane na ograniczenie emisji substancji do powietrza
w Gminie do realizacji w latach 2004-2007 oraz w perspektywie średniookresowej do 2011 r.
15
16
Zadania własne
1
Modernizacja
gminy/ zarządcy
kotłowni w obiektach nieruchomości
I
komunalnych
ograniczenie
nadmiernej emisji
do powietrza
100000
Budżety
gmin
149
2
3
Modernizacja dróg
gminnych i
I osiedlowych wg.
zadań z WPI
P
4 P/I
5
6
7
8
9
P
P
P
P
P
10 P
150
Wprowadzenie do
miejscowych planów
zagospodarowania
przestrzennego
zasad ochrony
powietrza
Wprowadzenie stref
ograniczonego ruchu
pojazdów
spalinowych
Podjęcie działań w
celu wyeliminowania
pojazdów
zanieczyszczających
powietrze
wydzielanymi
spalinami
Likwidowanie
uciążliwości
zapachowych
spowodowanych
hodowlą na terenach
zabudowy
mieszkaniowej
Wzmocnienie
działalności
kontrolnej organów
samorządowych w
porozumieniu z
WIOŚ w zakresie
emisji substancji do
powietrza przez
podmioty
korzystające ze
środowiska
Kreowanie
warunków
najlepszego stanu
jakości powietrza na
terenach o walorach
turystyczno –
krajobrazowych
poprzez akty prawa
miejscowego
(reglamentacja)
Wsparcie
przedsięwzięć
mających na celu
ograniczenie niskiej
emisji (plany
miejscowe, ulgi
podatkowe,
reglamentacja)
Opracowanie planu
zmiany źródeł
ogrzewania (z
węglowego na
bardziej przyjazne
środowisku) i
realizacja go w
odniesieniu do
obiektów
komunalnych
gminy
gminy/
gminy/
Zwiększenie
płynności ruchu i
oszczędność
energii
minimalizacja
skutków emisji
poprzez
optymalne
zagospodarowanie
przestrzenne,
ograniczenie
nadmiernej emisji
do powietrza
Budżety
gmin,
Ok.70000000 powiatów
Koszty w
Budżety
ogólnego
gmin
zadania przy
sporządzaniu
tych planów
2000
Budżety
gmin
gminy/ policja
ograniczenie
nadmiernej emisji
do powietrza
Budżety
gmin,
budżet
państwa
gminy/ WIOŚ
ograniczenie
nadmiernej emisji
do powietrza
Budżety
gmin,
budżet
państwa
W ramach
prac UMiG
gminy/
Element systemu
zarządzania
środowiskiem
Środki
własne,
inne
fundusze
gminy/
Element systemu
zarządzania
środowiskiem
Środki
własne,
inne
fundusze
gminy/
Element systemu
zarządzania
środowiskiem
Środki
własne,
inne
Opracowanie
fundusze
koncepcji
50000
gminy/
Eliminacja emisji
Środki
własne,
inne
fundusze
50000
Opracowanie planu gminy/
wykorzystania
różnych technologii
11 P
w zakresie
“termomodernizacji”
budynków
Eliminacja emisji
50000
Środki
własne,
inne
fundusze
1
2
3
4
wojewoda,/, WIOŚ,
Władający źródłami
emisji, Władze
Powiatu i Gmin
Inwentaryzacja
obszarów
gminy
ograniczenie
nadmiernej emisji
do powietrza
Opracowanie i
wdrożenie
programów
naprawczych
ochrony powietrza
dla terenów z
przekroczeniami
dopuszczalnych
stężeń substancji
Opracowanie i
wdrożenie
programów
ograniczenia emisji
substancji i energii
do powietrza przez
termoizolację
budynków
użyteczności
publicznej i
mieszkalnych i
modernizację
systemów
ogrzewania
(biomasa)
Wspomaganie
rozwoju przemysłu
wysokiej technologii i
rolno-spożywczego
poprzez
przygotowanie
terenów pod
inwestycje, ich
wspólną promocję i
ulgi podatkowe
Rozwój sieci
monitoringu jakości
powietrza przez
udział gmin i powiatu
w monitoringu
regionalnym
WOJEWODA /
Władający źródłami
emisji,
Władze Powiatu i
Gmin
Ochrona klimatu
ZARZĄDCY
NIERUCHOMOŚCI
/ Władze Powiatu i
Gmin
Ochrona klimatu
gminy/
Element
kompromisowego
współistnienia
rozwoju
gospodarczego i
ochrony
środowiska
Budżety
gmin
gminy/ WIOŚ
rozwój systemu
pomiarowej oceny
stanu powietrza
Budżety
gmin,
budżet
państwa
P
I
5 P/I
6
Środki
własne
Identyfikacja i
sporządzenie
wykazu terenów z
przekroczeniami
P dopuszczalnych
stężeń substancji i
obszarów
ograniczonego
użytkowania
Rozbudowa sieci
gazowych, zmiana
I
systemu ogrzewania
P
w ramach
planów
rozwojowych
PGNiG
Środki
PGNiG
Środki
własne
20000
Środki
własne,
inne
fundusze
w tym
UE
151
5
Ograniczenie emisji
substancji do
powietrza przez
inwestycje
dotyczące budowy i
modernizacji
infrastruktury
I drogowej i kolejowej
(budowa obwodnic
miast w ciągach
najważniejszych
dróg, poprawa
nawierzchni dróg,
modernizacja linii
kolejowych)
152
ZARZĄDZAJĄCY
INFRASTRUKTURĄ
/ wojewoda,
starosta,
burmistrzowie i
wójtowie
Ochrona klimatu
W ramach
zadań
wyznaczonych
w WPI
Środki
własne,
inne
fundusze
w tym
UE
5.4. Stres miejski – oddziaływanie hałasu
W Polsce obowiązują dwa podstawowe akty prawne regulujące zagadnienia hałasu i ochrony
przed promieniowaniem:
• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62 poz. 627
ze zm.),
• Ustawa z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.
U. Nr 80 poz. 717).
Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz.
627) oceny stanu akustycznego środowiska dokonuje się w ramach państwowego monitoringu
środowiska. Utrzymana została zatem podstawa prawna funkcjonowania państwowego
monitoringu środowiska jako głównego źródła informacji o środowisku w zakresie ochrony przed
hałasem.
Kryteria ocen, zróżnicowane w zależności od rodzajów terenu, rodzaju obiektu lub
działalności będącej źródłem hałasu są określone:
• rozporządzeniem MŚ z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu
(Dz. U. Nr 178, poz. 1841),
• rozporządzeniem MŚ z dnia 9 stycznia 2002 r. w sprawie wartości progowych poziomów
hałasu (Dz. U. Nr 8, poz. 81).
Emisja hałasu jest jedną z najbardziej charakterystycznych cech ekosystemów terenów
zurbanizowanych. Zagrożenie hałasem rodzi zjawisko zwane stresem miejskim, odzwierciedlane
bardzo często w badaniach ankietowych ludności.
Ze względu na rodzaj źródeł hałasu wyodrębniamy hałas komunikacyjny, przemysłowy
i komunalny. Największy zasięg ma hałas komunikacyjny, odbierany przez mieszkańców jako
najbardziej dokuczliwy. Jego ograniczenie przedstawia też największe problemy techniczne.
W ostatnich latach globalnie nie obserwuje się znaczącego wzrostu emisji hałasu
komunikacyjnego. Wiąże się to z coraz lepszym technicznie taborem transportowym, lepszymi
drogami zapewniającymi płynność ruchu, posiadającymi nowe nawierzchnie o właściwościach
pochłaniających dźwięk i wyposażanymi przy każdej modernizacji w środki ograniczające emisję.
Ekrany wzdłuż nowych arterii komunikacyjnych są coraz częstszym elementem krajobrazu nie tylko
w pobliżu nowych dróg tranzytowych i autostrad, ale także w obrębie miast i wsi. Niestety,
w warunkach lokalnych, najczęściej na terenach zwartej zabudowy śródmiejskiej z wąskimi ulicami
obciążonymi ruchem na granicy przepustowości, stwierdza się bardzo duże odstępstwa od
wartości dopuszczalnych poziomu hałasu w środowisku. Hałas uliczny oceniany jest jako
szczególnie uciążliwy.
Z hałasów komunikacyjnych jako najmniej dokuczliwy postrzegany jest hałas kolejowy.
Presja hałasu przemysłowego staje się w ostatnich latach mniejsza. Oddawane do
użytkowania zakłady są prawidłowo projektowane pod kątem minimalizacji emisji hałasu do
środowiska, co zapewniają (wymuszają) obowiązujące przepisy. Zakłady istniejące podejmują w
większości niezbędne działania organizacyjne i techniczne ograniczające emisję hałasu do
wartości zapewniających właściwy standard jakościowy środowiska.
Spośród źródeł hałasu komunalnego najistotniejsze znaczenie ma hałas towarzyszący
obiektom sportu, rekreacji i rozrywki. Dyskoteki, nocne kluby, obiekty koncertowe na wolnym
powietrzu, nawet ogródki wiedeńskie przy restauracjach i kawiarniach są źródłem wielu skarg
mieszkańców odczuwających w związku z ich działalnością dyskomfort akustyczny. Negatywnie
odbierany jest również tzw. hałas osiedlowy.
153
Rysunek 8. Narażenie mieszkańców Polski na hałas z różnych źródeł /wg CBOS z roku 1999/
Ustawa Prawo ochrony środowiska wprowadziła obowiązek tworzenia, w oparciu o mapy
akustyczne programów ochrony środowiska przed hałasem dla aglomeracji oraz głównych dróg,
linii kolejowych i lotnisk. Do wyznaczania priorytetów do programów ochrony środowiska przed
hałasem służą poziomy progowe wskazujące tereny ekstremalnie zagrożone hałasem (z cyt. wyżej
rozp. MŚ w sprawie wartości progowych poziomów hałasu).
Opracowanie programów zawsze musi poprzedzić wykonanie mapy akustycznej. Ocena
stanu akustycznego środowiska obowiązkowo ma być dokonywana dla:
• aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 100 tys.,
• terenów poza aglomeracjami, gdy dotyczy to terenów dróg, linii kolejowych lub lotnisk,
których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie na znacznych
obszarach,
• terenów wskazanych w powiatowych programach ochrony środowiska.
Zgodnie z ustawą podstawowym poziomem oceny klimatu akustycznego jest powiat.
Starosta, odpowiedzialny za dokonywanie ocen w formie map akustycznych opracowywanych
i aktualizowanych w cyklach 5 letnich, ma obowiązek wykonywania w tym celu pomiarów oraz
pozyskiwania wyników badań od innych jednostek.
Mapy akustyczne opracowuje także, i również co 5 lat, zarządzający drogą lub linią kolejową
w przypadkach oddziaływania akustycznego tych obiektów na znacznych obszarach.
Obowiązki w zakresie sporządzania programów dotyczą rady powiatu – w przypadku terenów,
na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny, a określonych w art. 117 ust. 2 pkt. 1
i ust. 3 oraz wojewody - dla terenów o których mowa w art. 117 ust. 2 pkt. 2 (poza aglomeracjami
o których mowa w art. 179 ust. 1, czyli dróg, linii kolejowych lub lotnisk).
Aby dokonać analizy jakości stanu akustycznego środowiska, należy zwrócić uwagę na
charakter miasta i gminy, jego uwarunkowania wynikające z położenia, wielkości zajmowanego
obszaru, zaludnienia, stopnia urbanizacji, uprzemysłowienia oraz rozwoju szlaków
komunikacyjnych.
Miejsko-wiejska gmina Swarzędz jest jedną z 226 gmin województwa wielkopolskiego
i jednocześnie jedną z 89 miejsko-wiejskich gmin województwa oraz jedną z 17 gmin
stanowiących powiat poznański. Pod względem zaludnienia zajmuje pierwsze miejsce w powiecie
poznańskim.
Gminę Swarzędz zamieszkuje 35,5 tys. osób, które stanowią 1,1% ogółu ludności
województwa wielkopolskiego. Ludność miasta Swarzędza stanowi ok. 1,4% ogółu ludności
miejskiej województwa wielkopolskiego, zaś ludność wiejska - ok. 0,6% ogółu ludności wiejskiej
województwa wielkopolskiego. Gęstość zaludnienia gminy na 1 km2 wynosi 348 osób. Na 100
mężczyzn w gminie przypada 105 kobiet, z tym, że w mieście nadwyżka kobiet nad mężczyznami
wynosi 107 na 100 mężczyzn. Natomiast na wsiach, podobnie jak w większości gmin
województwa, jest mniej kobiet niż mężczyzn. Tam wskaźnik feminizacji wynosi 97 kobiet. Gmina
Swarzędz od 1975 do 1998 r. zwiększyła liczbę mieszkańców o 15,5 tys. osób, tj. o ponad 75%
(tabela nr 1) i zajmowała tym samym drugie miejsce w województwie poznańskim po gminie
wiejskiej Czerwonak w przyroście liczby ludności w tym okresie. Szczególnie nastąpił bardzo
154
wysoki wzrost liczby mieszkańców miasta, gdzie stan ich w ciągu ostatnich 23-ech latach podwoił
się i osiągnął poziom 27,4 tys. osób. Tak dynamiczny przyrost ludności miasta, głównie w
dziesięcioleciu 1985-1995 o ok. 50%, spowodowany był rozwojem spółdzielczego budownictwa
mieszkaniowego.
Lokalny rynek pracy mimo, że jest bogaty i zróżnicowany to jednak nie wystarcza aby pokryć
w pełni zapotrzebowanie na miejsca pracy - świadczy o tym uproszczona stopa bezrobocia.
Mieszkańcy podejmują także pracę poza miastem i wsiami gminy Swarzędz, z uwagi na
większą atrakcyjność miejsc pracy w Poznaniu i w obszarze Aglomeracji Poznańskiej, tradycyjne
więzy gospodarcze i inne uwarunkowania społeczne.
Szczególnie mieszkańcy spółdzielczych wielorodzinnych osiedli mieszkaniowych związani są
poprzez miejsca pracy z Aglomeracją Poznańską, a przede wszystkim z rynkiem pracy w
Poznaniu.
Problemem osobnej wagi jest "ukryte bezrobocie" na wsi. Obecne zatrudnienie w rolnictwie
charakteryzuje wskaźnik - liczba zatrudnionych na 100 ha UR, który w gminie szacuje się na 16,7
osób.
Mając na uwadze zachodzące przekształcenia w gospodarce rolnej kraju i dalsze tendencje
przekształceń strukturalnych należy liczyć się z podażą siły roboczej "uwolnionej" w okresie
perspektywicznym z indywidualnych gosp. rolnych. Dlatego należy podjąć działania w kierunku
przygotowania kadr o nowych specjalizacjach, a jednostki wiejskie osadnicze przygotować do
pełnienia nowej roli - wielofunkcyjnych ośrodków pracy.
W oparciu o przedstawione powyżej dane charakteryzujące gminę pod względem
powierzchni, liczby ludności i dominujących funkcji można dokonać diagnozy stanu istniejącego
pod kątem zagrożenia hałasem.
5.4.1.1.
Obszary narażone na hałas transportowy
Główną przyczyną narażenia ludności miejskiej na hałas jest komunikacja i stale
wzrastająca liczba pojazdów pojawiających się na naszych drogach. Czynnikami wpływającymi
na poziom hałasu komunikacyjnego są natężenie i płynność ruchu, procentowy udział pojazdów
ciężarowych w strumieniu pojazdów, prędkość strumienia pojazdów, położenie drogi oraz rodzaj
nawierzchni, ukształtowanie terenu, przez który przebiega trasa komunikacyjna, charakter
obudowy trasy i rodzaj sąsiadującej z trasą zabudowy.
Według Centrum Badania Opinii Społecznej z sierpnia 1999 roku 33% mieszkańców Polski
skarżyło się na nadmierny hałas drogowy. Jest to wartość średnia w kraju, a tym samym w
dużych miastach procent osób niezadowolonych z warunków akustycznych jest znacznie
wyższy. Powszechność i intensywność hałasu w miejscu zamieszkania stanowi realne
zagrożenie zdrowia, a zwłaszcza obniżenie psychicznego komfortu i jakości życia.
Monitoring hałasu koncentruje się na obszarach zamieszkania i wypoczynku człowieka
najbardziej narażonych na uciążliwości w tym zakresie. Pomiary hałasu prowadzone są
przeważnie w bezpośrednim sąsiedztwie tras komunikacyjnych o dużym średniodobowym
natężeniu ruchu w terenie zabudowanym dużych miejscowości.
Decydujący wpływ na klimat akustyczny na terenie województwa wielkopolskiego, w tym
również gminy Swarzędz wywierają środki transportu samochodowego i kolejowego. Przez
gminę przebiegają dwie znaczące trasy komunikacji drogowej generujące wysoki poziom hałasu
z uwagi na panujące na nich znaczne natężenie ruchu:
- droga krajowa nr 2 – Berlin-Warszawa, przebiegająca przez centrum miasta Swarzędz oraz
miejscowość Paczkowo,
- droga nr 5 – Wrocław-Gdańsk, przebiegająca przez miejscowości Bogucin, Janikowo,
Kobylnica.
Znajdująca się w pobliżu tych dróg zabudowa mieszkaniowa narażona jest na hałas
znacznie przekraczający obowiązujące wartości dopuszczalne. Szacunkowa strefa
oddziaływania akustycznego powyższych tras komunikacyjnych wynosi ok. 100 m w przypadku
drogi nr 2 oraz ok. 80 m dla drogi nr 5. Oprócz wymienionych tras komunikacyjnych przez teren
gminy przebiega droga wojewódzka nr 433 Swarzędz –Tulce. Pozostały układ komunikacyjny
stanowią drogi powiatowe i gminne. Z uwagi na stosunkowo niewielki ruch panujący na tych
drogach (głównie lokalny), ich uciążliwość dla środowiska ogranicza się do niewielkiej strefy,
związanej przede wszystkim z pierwszą linia zabudowy usytuowana wzdłuż tych tras
komunikacyjnych.
Na zlecenie Zarządu Gminy Swarzędz w 2000 roku wykonano opracowanie „Pomiary i
ocena klimatu akustycznego w wybranych punktach na terenie miasta i gminy Swarzędz oraz
propozycje działań ochronnych”. W opracowaniu tym określono zagrożenie hałasem
samochodowym dla okresu perspektywy (w latach 2005-2015). Pomiary wykonano w czterech
155
punktach, jako te szczególnie narażone na hałas komunikacyjny, tj. pkt. Nr 1 - przy budynkach
mieszkalnych wielorodzinnych, zlokalizowanych w Swarzędzu przy ul. Poznańskiej (przy drodze
krajowej nr 2) i pkt. Nr 3 - ul. Cieszkowskiego (os. Dąbrowszczaków) oraz przy szkołach:
podstawowej i gimnazjum nr 2 w Swarzędzu – pkt. Nr 2 (także przy drodze krajowej nr 2) i w
Kobylnicy – pkt. Nr 4 (przy drodze krajowej nr 5). Równocześnie z pomiarem poziomu
równoważnego dźwięku prowadzone były pomiary prędkości oraz natężenia ruchu pojazdów
samochodowych.
Z otrzymanych wyników pomiarów hałasu wynika, że w czasie półgodzinnego pomiaru
równoważnego poziomu dźwięku hałasu samochodowego kształtują się w przedziale od 65,3
dB (pkt. Nr 3) do 74,4 dB (pkt. Nr 1), w porze dziennej oraz w przedziale od 60,2 dB (pkt. Nr 3)
do 73,6 dB (pkt. Nr 1), w porze nocnej. Na tej podstawie można się spodziewać, że spośród
czterech wskazanych miejsc pomiarów najgorsze warunki akustyczne (określone dla
normowanych czasów oceny) panują w pkt. Nr 1, natomiast relatywnie najlepsze – w pkt. Nr 3.
W całej porze dziennej i nocnej, odpowiednio dla 16-tu i 8-miu godzin, najgorsze i najlepsze
warunki akustyczne spośród badanych punktów panują odpowiednio w pkt. Nr 1 oraz nr 3, tak
samo jak to było w przypadku zmierzonych wartości półgodzinnego poziomu dźwięku. W
przypadku punktów zlokalizowanych przy budynkach mieszkalnych (nr 1 i 3), przekroczenia
wartości dopuszczalnej poziomu są większe w porze nocnej niż w dzień. Największe
przekroczenie występuje w pkt. Nr 1 i wynosi 19 dB. Przekroczenia w porze dziennej kształtują
się w przedziale 13÷3 dB, odpowiednio w pkt. Nr 1 i 3. W pkt. Nr 2 i 4 przekroczenie (określone
tylko dla pory dziennej) wyniosło 10÷15 dB.
Wyniki przeprowadzonych pomiarów równoważnego poziomu dźwięku zebrane dla
wyznaczonych punktów, pozwalają także na ocenę klimatu akustycznego w ich otoczeniu. Z
analizy wynika, że w każdym badanym przekroju, wyznaczonym w zabudowie mieszkaniowej,
której elewacja frontowa zwrócona jest w stronę źródła hałasu (ulicy), występują przekroczenia
dopuszczalnego poziomu dźwięku w środowisku zewnętrznym. I tak np. w otoczeniu pkt.
pomiarowego nr 1 przekroczenie poziomu dopuszczalnego w porze dziennej kształtuje się w
przedziale 13÷17,2 dB, a w porze nocnej 18,9÷23,1 dB. Natomiast w przypadku zabudowy
mieszkaniowej wielorodzinnej w sąsiedztwie pkt. Nr 3 przekroczenia są następujące: w porze
dziennej 3,3 dB, a porze nocnej 2,9÷8,1 dB.
Duże przekroczenia wartości dopuszczalnych wykazane w otoczeniu punktów
pomiarowych nr 1, 2 i 4 wymagają podjęcia działań ograniczających nadmierny hałas, tym
bardziej, że długotrwałe przebywanie w hałasie o poziomach większych od 65 dB, a tak jest w
tych punktach, nie pozwala na normalne funkcjonowanie ludzi (zakłócenia snu, zaburzenie
zrozumiałości mowy, brak koncentracji, itd.).
Pomiary ruchu samochodowego na drogach prowadzi Generalna Dyrekcja Dróg
Publicznych w okresach pięcioletnich. Analizę wzrostu ruchu samochodowego na drogach nr 2,
nr 5 i nr 433 w obszarze gminy rozpatrzono w latach 1990-95.
Nr drogi
(odcinek)
Nr 2
Poznań - Swarzędz
Swarzędz-Kostrzyn
Nr 5
Poznań - Kobylnica
Kobylnica - Poznań
Nr 433
Swarzędz - Tulce
Natężenie ruchu
1990 rok
Natężenie ruchu
1995 rok
Wskaźnik wzrostu
ruchu
16230
12600
24300
17100
1,50
1,36
7040
6330
11900
8600
1,70
1,36
680
1000
1,47
Największy wzrost ruchu w latach 1990-95 wystąpił na drodze nr 2 na odcinku PoznańSwarzędz, na drodze nr 5 na odcinku Poznań-Kobylnica i na drodze nr 433 Swarzędz-Tulce, jest
to wzrost ruchu większy od średniego wzrostu na drogach krajowych który wynosił 42%.
Drugim znaczącym źródłem uciążliwości akustycznej dla środowiska są dwie główne linie
kolejowe przebiegające przez gminę:
• Poznań-Gdańsk,
• Poznań-Warszawa.
Są to linie dwutorowe zelektryfikowane, prowadzące ruch pociągów osobowych oraz
towarowych o dużym natężeniu. Ze względu na fakt, iż dopuszcza się na nich duże prędkości
156
jazdy pociągów ich uciążliwość akustyczna jest bardzo znacząca. Znajdujące się na terenie
gminy łącznice kolejowe, z uwagi na małe prędkości przejeżdżających przez nie pociągów
powodują zdecydowanie mniejszą degradację klimatu akustycznego.
Obie linie kolejowe na terenie gminy przebiegają równolegle z drogami krajowymi nr 2 i 5.
W związku z powyższym tereny zabudowy mieszkaniowej zlokalizowane w ich pobliżu narażone
są na większe przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu w środowisku.
Ostatnim źródłem hałasów komunikacyjnych jest lotnisko sportowe „Ligowiec” położone w
miejscowości Bogucin. Jest ono zlokalizowane w pobliżu linii kolejowej Poznań-Gniezno.
Lotnisko to nie posiada utwardzonego pasa startowego i jest przeznaczone tylko dla samolotów
lekkich. Z tego względu jego uciążliwość ogranicza się wyłącznie do terenów zabudowy
mieszkaniowej usytuowanej na linii startów i lądowań samolotów.
U źródeł uciążliwości związanych z hałasem leżą przede wszystkim komunikacja
i przemysł. Komunikacja, z uwagi na dynamiczny rozwój przemysłu motoryzacyjnego,
a jednocześnie wzrost mobilności społeczeństwa, w dużej mierze związany popularyzacją
turystyki, jest obecnie dominującym źródłem hałasu.
Hałas w ujęciu przestrzennym, przyjmuje w tym przypadku charakter liniowy i związany jest
z przebiegiem tras komunikacyjnych. Największe uciążliwości związane są z komunikacją
samochodową na terenie dużych ośrodków miejskich o gęstej zabudowie i złożonym układzie
drogowym. W mniejszym zakresie hałas dotyczy obszarów niezurbanizowanych, gdzie zdolności
przepustowe w odniesieniu do ruchu samochodowego są większe.
5.4.1.2.
Identyfikacja miejscowych źródeł hałasu
W aktualnych przepisach prawnych zastąpiono tradycyjną nazwę hałasu przemysłowego
nazwą „hałas instalacyjny”. Hałas instalacyjny obejmuje zarówno dźwięki emitowane przez
różnego rodzaju maszyny i urządzenia, a także części procesów technologicznych, jak
i instalacje i wyposażenie małych zakładów rzemieślniczych i usługowych. Do hałasów
instalacyjnych zalicza się także dźwięki emitowane przez urządzenia obiektów handlowych
(wentylatory, urządzenia klimatyzacyjne itp.), a także – urządzenia nagłaśniające w lokalach
gastronomicznych i rozrywkowych.
Ze względu na specyficzny charakter gminy identyfikacja źródeł hałasu przemysłowego
i komunalnego wymagałaby pełnej znajomości każdego podmiotu korzystającego ze
środowiska, co przekracza zakres niniejszego opracowania. Jednak ze stopnia urbanizacji
gminy, z charakteru zabudowy i głównych funkcji można rozpoznać, że rozpatrywane obecnie
rodzaje hałasu mogą mieć jedynie znaczenie lokalne i nie stwarzają zagrożenia dla większej
liczby ludności.
Jednakże kolejnym po komunikacji czynnikiem powodującym pogorszenie klimatu
akustycznego w gminie jest przemysł. Jego oddziaływanie obejmuje zdecydowanie mniejszy
obszar, niż hałas komunikacyjny z uwagi na fakt, że są to obiekty stacjonarne. Poza tym nie
wszystkie tereny usytuowane wokół zakładów przemysłowych wymagają ochrony przed
hałasem.
Wiodącą funkcją gminy jest rolnictwo i mieszkalnictwo, natomiast uzupełniającą działalność
gospodarcza oraz turystyka i wypoczynek.
Główna koncentracja przemysłu zlokalizowana jest w samym Swarzędzu. Na jego terenie
występują tak duże obiekty przemysłowe jak:
• Swarzędzkie Fabryki Mebli przy ul. Poznańskiej,
• Fabryka Armatury przy ul. Grudzińskiego,
• BP GAS (dawniej KORGAZ) przy ul. Rabowickiej,
• HK ZŁOMET przy ul. Rabowickiej,
• HERBAPOL przy ul. Rabowickiej,
• PIÓREX przy ul. Kilińskiego.
Tereny przemysłowe w Swarzędzu usytuowane są głównie wzdłuż linii kolejowej PoznańWarszawa oraz drogi krajowej nr 2 Poznań-Warszawa, natomiast na terenie gminy wzdłuż drogi
krajowej nr 5.
Indywidualna działalność gospodarcza skupiona jest na terenach zabudowy mieszkaniowej
niskiej, na której dopuszcza się prowadzenie działalności rzemieślniczej. Dominujące branże
związane są ze stolarstwem i tapicerstwem, lakierniami, betoniarstwem o kamieniarstwem,
handlem itp. według planu ogólnego zagospodarowania gminy poszczególne wsie oprócz funkcji
rolniczej nadane mają następujące funkcje:
• Bogucin – mieszkaniowa,
• Janikowo – działalność gospodarcza,
157
• Kobylnica – mieszkaniowa,
• Paczkowo – mieszkaniowa i działalność gospodarcza,
• Uzarzewo – turystyczno-rekreacyjna,
• Wierzenica – rekreacyjna.
Na terenie gminy większe zakłady przemysłowe to:
• VOX INDUSTRIE w Janikowie,
• POZBRUK w Janikowie,
• OSSMET w Kobylnicy,
• STANBUD w Garbach,
• TOMBEA w Łowęcinie.
Stan zagrożenia hałasem przemysłowym ulega ciągłym zmianom, wynikającym
z restrukturyzacji gospodarki i modernizacji urządzeń, zwłaszcza w zakładach
sprywatyzowanych, które pozyskały inwestora strategicznego.
Na ogół występują korzystne zmiany w strefach oddziaływania uciążliwych pod względem
hałasu zakładów przemysłowych i komunalnych. Dzieje się to w wyniku systematycznych
kontroli i nakładanych kar, ale również za sprawą restrukturyzacji zakładów, które zmieniły profil
produkcji na bardziej przyjazny dla środowiska lub uległy likwidacji.
Dużą skuteczność w likwidowaniu uciążliwości akustycznej podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą wykazuje działalność kontrolna i interwencyjna WIOŚ. Skargi
rozwiązywane są coraz częściej na szczeblu gminy, a pomiary hałasu przeprowadza się tylko w
uzasadnionych przypadkach. Większość zakładów szybko dostosowuje się do obowiązujących
norm (szczególnie po otrzymaniu decyzji o nałożeniu kary pieniężnej), a rekontrole po pewnym
czasie wskazują, że problem został rozwiązany ostatecznie. Wśród działań podejmowanych w
celu ograniczenia emisji hałasu do środowiska, w ostatnich latach mają największy udział
remonty i modernizacje oraz wykonywanie dodatkowych zabezpieczeń. Coraz częściej sprawy
rozprzestrzeniania się hałasu rozpatrywane są na szczeblu planowania i lokalizacji, duże
zaniedbania stwierdza się natomiast w przypadkach zmiany sposobu użytkowania obiektów.
5.4.1.3.
Obszary wymagające programów naprawczych
W oparciu o zebrane informacje i przeprowadzoną na ich podstawie analizę, stwierdza się,
że na terenie gminy występują obszary, dla których wymagane byłoby opracowanie map
akustycznych i programów ochrony przed hałasem dla obszarów położonych wzdłuż dróg
o największym natężeniu ruchu tj. np. dróg krajowych.
Prognozując zmiany stanu akustycznego środowiska w gminie należy odnieść się do
występujących zmian gospodarczych i przyjętej strategii rozwoju.
Mając powyższe na uwadze należy przewidywać, że w przyszłości będzie następować
zmniejszanie się ilości źródeł hałasu przemysłowego i ograniczanie jego zasięgu, zgodnie
z obserwowaną w ostatnich latach tendencją ogólnokrajową wynikającą z upadku dużych
nienowoczesnych obiektów przemysłowych i korelującą się ze wzmocnieniem działania organów
administracji publicznej coraz skuteczniej wdrażających i egzekwujących prawo ochrony
środowiska.
Należy się przede wszystkim spodziewać intensyfikacji oddziaływania akustycznego dróg
krajowych. Przy stosunkowo niekorzystnej migracji i spadku liczby urodzeń nie należy się jednak
spodziewać gwałtownego rozwoju aglomeracji miejskich. Można się zatem spodziewać, że hałas
komunalny, a w tym głównie osiedlowy, nie będzie cechował się tendencją rozwoju. Stąd więc nie
należy przewidywać zwiększenia zasięgu oddziaływania tego rodzaju hałasu.
W związku z planowanym rozwojem turystyki może pojawić się większa liczba obiektów
będących źródłami hałasu komunalnego, towarzyszącego miejscom rekreacji i rozrywki.
Zgodnie z polityką ekologiczną państwa można wyodrębnić następujące strategiczne cele
w zakresie ochrony środowiska przed hałasem, do osiągnięcia w perspektywie minimum dwóch
dekad:
• zmniejszenie narażenia mieszkańców na nadmierny, ponadnormatywny poziom
hałasu, przede wszystkim hałasu emitowanego przez środki transportu mającego
największy zasięg przestrzenny,
• niedopuszczenie do pogarszania się klimatu akustycznego na obszarach, gdzie
sytuacja akustyczna jest korzystna.
W myśl ustaleń opracowanej i przyjętej strategii, wizją przyszłości gminy jest jego
funkcjonowanie według reguł gwarantujących zrównoważony rozwój.
158
W strategii zrównoważonego rozwoju gminy główny nacisk położono na poprawę jakości
środowiska w otoczeniu arterii komunikacji drogowej. Cel ten uznaje się za priorytetowy. Mając
jednak na uwadze określoną wizję powiatu, która zakłada eksponowanie walorów turystycznokrajobrazowych i jednoczesny rozwój rolnictwa oraz małych i średnich przedsiębiorstw,
szczególnego znaczenia nabierają działania prewencyjne. Przyjęty cel poprawy jakości stanu
akustycznego środowiska należy więc uzupełnić o drugi cel, niepogarszania stanu środowiska w
miejscach gdzie jest on właściwy.
Oba cele strategiczne sformułowane w zakresie ochrony środowiska przed hałasem
w polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 20072010, należy uznać za priorytety zrównoważonego rozwoju i cele nadrzędne programu ochrony
środowiska na lata 2003-2006.
Trzeba zauważyć, że oba te cele są zgodne z nadrzędnym celem ochrony przed hałasem,
która w myśl art. 112 ustawy – Prawo ochrony środowiska, ma polegać na zapewnieniu jak
najlepszego stanu akustycznego środowiska.
rządowych
Polityka ekologiczna Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata
2007-2010 wyznacza dla okresu 2003-2006 następujące zadania, które należy uznać za
przedsięwzięcia własne i koordynowane Swarzędza w zakresie ochrony przed hałasem:
• realizacja zabezpieczeń akustycznych środowiska wynikających z działań doraźnych
(dotyczy budowy ekranów akustycznych, instalacji okien o zwiększonej izolacyjności)
– sukcesywnie,
• wdrożenie i realizacja programu budowy ekranów akustycznych – sukcesywnie,
• dostosowanie i rozwój monitoringowych systemów oceny klimatu akustycznego
w środowisku w nawiązaniu do uregulowań Unii Europejskiej i przepisów ustawy –
Prawo ochrony środowiska – rok 2006,
• wdrożenie podstaw metodycznych dotyczących programów ochrony środowiska
przed hałasem i zagadnień akustycznych w planach zagospodarowania
przestrzennego (w tym obszarów ograniczonego użytkowania) – 2004 r.,
• opracowanie map akustycznych i programów naprawczych dla obszarów położonych
wzdłuż dróg i linii kolejowych zaliczonych do obiektów, których eksploatacja może
powodować negatywne oddziaływanie na znacznych obszarach – 2005 r.
W perspektywie do roku 2010 przewidziane są ponadto do realizacji następujące
przedsięwzięcia:
• opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o stanie klimatu
akustycznego i trendach jego zmian w oparciu o najnowsze techniki informatyczne
i multimedialne,
• wdrożenie i realizacja programu budowy ekranów akustycznych – sukcesywnie,
• ograniczenie hałasu na obszarach miejskich wokół terenów przemysłowych oraz
głównych dróg i szlaków kolejowych do poziomu równoważnego nieprzekraczającego
w porze nocnej 55 dB,
• eliminowanie z użytkowania środków transportu, maszyn i urządzeń, których
hałaśliwość nie odpowiada standardom UE,
• uruchomienie procesów sporządzania map akustycznych dla miast poniżej 100 tys.
mieszkańców oraz na ich podstawie sporządzania w ramach powiatowych
programów ochrony środowiska programów ograniczania hałasu na obszarach, gdzie
poziom hałasu przekracza wartości dopuszczalne.
Do zadań tych należy dodać realizowane sukcesywnie:
• modernizację lub przebudowę tras,
• budowę obwodnic,
• modernizację systemów transportu zbiorowego w miastach.
Zadania te wynikają z polityki transportowej państwa, której głównym zadaniem jest poprawa
systemu transportowego w Polsce i są komplementarne z zadaniami z zakresu ochrony
środowiska przed hałasem.
Województwa
Na podstawie programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 20032010 następujące przedsięwzięcia inwestycyjne i pozainwestycyjne należy uznać za zadania
159
koordynowane dla powiatu poznańskiego w zakresie ochrony przed hałasem komunikacyjnym w
latach 2003-2006:
• ograniczenie emisji hałasu poprzez inwestycje dotyczące infrastruktury drogowej:
budowa obwodnic, poprawa nawierzchni dróg, optymalizacja płynności ruchu
(inwestycyjne, sukcesywnie),
• opracowanie map akustycznych i programów naprawczych w zakresie ochrony przed
hałasem dla obszarów położonych wzdłuż dróg, gdzie stwierdzono przekroczenie
dopuszczalnego poziomu dźwięku A (pozainwestycyjne, lata 2005 i 2006).
W perspektywie do roku 2010 należy przewidzieć ponadto do realizacji następujące
przedsięwzięcia:
• opracowanie map akustycznych i programów naprawczych dla obszarów położonych
wzdłuż głównych dróg i linii kolejowych,
• budowa ekranów akustycznych, zwłaszcza na odcinkach nowych tras obwodnicowych i
odcinkach istniejących tras o nadmiernym ruchu,
• wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów
poświęconych ochronie przed hałasem, z wyznaczeniem obszarów ograniczonego
użytkowania wokół terenów przemysłowych oraz głównych dróg i linii kolejowych
wszędzie tam, gdzie przekraczany jest równoważny poziom hałasu wynoszący 55 dB w
porze nocnej,
• kontynuacja kontroli emisji hałasu do środowiska z obiektów działalności gospodarczej.
Opierając się na dostępnych materiałach w postaci strategii, programów i informacji
pozyskanych z organów administracji samorządowej za przedsięwzięcia własne powiatu
wynikające z stanowiska organów samorządu lokalnego i społeczeństwa należy uznać:
• wyprowadzenie ruchu tranzytowego poza granice miast,
• tworzenie naturalnych i sztucznych ekranów akustycznych,
• renowacja nawierzchni dróg,
• tworzenie warunków do rozwoju transportu zbiorowego i rowerowego,
• modernizacja głównego układu dróg ze szczególnym uwzględnieniem budowy obwodnic.
Dokonując wyboru i hierarchii wymienionych wyżej przedsięwzięć wynikających z
dokumentów rządowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych, należy przyjąć następujące
kryteria:
• kryterium zgodności przedsięwzięcia z polityką państwa, programem ochrony środowiska
województwa oraz strategią zrównoważonego rozwoju powiatu i tworzących go gmin,
• kryterium wynikające z uwarunkowań szeroko pojętego prawa ochrony środowiska,
• kryterium wynikające z uwarunkowań stanu akustycznego środowiska prognozowanego
zgodnie z przewidywanymi kierunkami zmian,
• kryterium wielkości i zasięgu zagrożenia hałasem,
• kryterium potrzeby ochrony terenu przed hałasem,
• kryterium kosztów przedsięwzięcia i czasu trwania jego realizacji,
• kryterium wpływu realizacji przedsięwzięcia na sprawność zarządzania stanem
akustycznym środowiska w obrębie powiatu i dokonywania jego oceny.
w perspektywie do roku 2006 i średniookresowej do roku 2010
Większość zadań określonych powyżej jest zbieżna i w zasadzie pokrywa się. Priorytetem,
z uwagi na stan zagrożenia i zasięg, a także uciążliwość sygnalizowaną przez mieszkańców jest
hałas drogowy. Opracowane lokalnie dokumenty nie wymieniają wprost zadań związanych
z ochroną przed hałasem kolejowym, czy przemysłowym lub komunalnym, choć można znaleźć
odniesienia do nich w różnego rodzaju dokumentach. Podobnie się ma z działaniami
prewencyjnymi. Mając na uwadze potrzeby wynikające z przyjętej zasady zrównoważonego
rozwoju i planowane przeobrażenia gospodarcze powiatu, w tabeli poniżej sformułowano
przedsięwzięcia, które winny być zrealizowane w tym celu w latach 2003-2006 i w perspektywie
do roku 2010.
Sporządzając listę przedsięwzięć, które winny wejść w skład programu, główny nacisk
położono na wprowadzenie systemu zarządzania stanem akustycznym środowiska
zintegrowanego pomiędzy gminami i powiatem. Sprawny system zarządzania z właściwie
160
działającymi podsystemami zbierania danych o stanie klimatu akustycznego, inwentaryzacji
miejsc zagrożonych hałasem oraz bieżącej oceny danych pozwoli na podjęcie optymalnych
działań naprawczych. Działania te winny być ujęte w programy preferujące miejsca o najbardziej
negatywnym oddziaływaniu i uwzględniające jednocześnie możliwości czasowe i finansowe ich
realizacji.
W niniejszym programie nie ujęto realizacji zabezpieczeń akustycznych wynikającej z działań
doraźnych. Działania te są i będą podejmowane wskutek bieżącej kontroli podmiotów
korzystających ze środowiska, co stanowi wystarczającą podstawę do zapewnienia skutecznej
i terminowej ich realizacji.
Ważne jest natomiast wzmocnienie funkcji kontrolnej powiatu i gmin, posiadających szerokie
kompetencje w tym zakresie wynikające z ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz przepisów
związanych. Bardzo pomocnym narzędziem w tym zakresie będzie uporządkowanie planowania
przestrzennego pod kątem wprowadzenia w miejscowych planach zasad ochrony środowiska
przed hałasem. Należy przy tym dodać, że z uwagi na wizję przyszłości powiatu jako obszaru
w którym będą eksponowane walory przyrodniczo-krajobrazowe, kreowanie komfortu
akustycznego na obszarach o funkcji turystyczno-rekreacyjnej i wypoczynkowej jest zadaniem
bardzo ściśle związanym z nadrzędnym celem zrównoważonego rozwoju powiatu.
Odnosząc się do kosztów poszczególnych przedsięwzięć należy wyjaśnić, że nie zawsze
były one możliwe do ustalenia. W kilku przypadkach przyjęto oszacowanie wynikające
z obowiązujących obecnie cen rynkowych, choć szczególnie w dłuższej perspektywie czasowej
należy spodziewać się ich obniżenia. Z uwagi na fakt, że w chwili obecnej nie można jeszcze
mówić o szczegółowych rozwiązaniach komunikacyjnych transportowych idących za nimi
inwestycjach transportowych, a także fakt, że nie są jeszcze w pełni rozpoznane miejsca
szczególnie narażone na oddziaływanie hałasu nie ma możliwości oszacowania kosztów realizacji
zabezpieczeń akustycznych. Koszt globalny zabezpieczenia przed hałasem komunikacyjnym
w powiecie stanowił będzie iloczyn długości dróg i tras kolejowych przechodzących przez obszary
zabudowane wymagające zastosowania zabezpieczeń oraz ceny 1 m2 ekranu wynoszącego
szacunkowo ok. 1000 zł.
Trzeba jeszcze zwrócić uwagę, że w niniejszym programie nie ujęto zakładanego m.in.
w polityce ekologicznej państwa celu ograniczenia do roku 2010 hałasu na obszarach miejskich
wokół terenów przemysłowych oraz głównych dróg i szlaków kolejowych do poziomu
równoważnego nieprzekraczającego w porze nocnej 55 dB.
Tabela poniżej przedstawia przedsięwzięcia, które winny być podjęte w celu zapewnienia jak
najlepszego stanu akustycznego środowiska w Gminie Swarzędz oraz powiecie poznańskim,
w myśl przyjętych priorytetów.
8
9 10 11 12
Ocena ważności w
hierarchii zadań
7
finansowania
6
Szacunkowe
nakłady zł
5
2011
2010
2009
2008
4
2007
3
2006
2
Jednostka
Opis
odpowiedzialna
przedsięwzięcia
/ Jednostki
współpracujące
2005
1
Termin realizacji
2004
L.p.
Rodzaj
przedsięwzięcia
Tabela 59. Przedsięwzięcia ukierunkowane na ograniczenie ponadnormatywnego hałasu w
Gminie do realizacji w latach 2004-2007 oraz w perspektywie średniookresowej do 2011 r.
13
14
15
16
Zadania własne
1
Modernizacja dróg GMINY
gminnych celem
uzyskania
I
lepszych
parametrów
akustycznych
Zwiększenie
płynności ruchu i
oszczędność
energii
Budżety
W ramach zadania gmin,
budowy i
powiatów
modernizacji dróg
70000000
161
2
3
5
Wprowadzenie do gminy/
miejscowych
planów
zagospodarowania
P
przestrzennego
zasad ochrony
środowiska przed
hałasem
Kreowanie
gminy/
warunków
wysokiego
komfortu
akustycznego na
terenach o
P
walorach
turystyczno –
krajobrazowych
poprzez akty
prawa
miejscowego
Podjęcie działań
gminy/
na rzecz rozwoju
systemu
transportu
P zbiorowego i
minimalizowania
poziomu hałasu
spowodowanego
przez pojazdy
minimalizacja
skutków emisji
poprzez
optymalne
zagospodarowanie
przestrzenne,
W ramach
Budżety
realizacji
gmin
opracowań planów
zagospodarowania
przestrzennego
Eliminacja
zagrożenia
hałasem
W ramach
realizacji
opracowań planów
zagospodarowania
przestrzennego
Eliminacja
zagrożenia
hałasem
W ramach planów Środki
rozwojowych
własne,
istniejącej Spółki inne
fundusze
Środki
własne,
inne
fundusze
1
2
3
Wzmocnienie
działalności
kontrolnej w
zakresie
P oddziaływania
akustycznego
podmiotów
korzystających ze
środowiska
Opracowanie i
wdrożenie
programu
realizacji
P zabezpieczeń
akustycznych
wynikających z
programów
naprawczych
Ograniczenie
emisji hałasu
poprzez
inwestycje
I dotyczące budowy
i modernizacji
infrastruktury
drogowej i
kolejowej
162
WIOŚ/ Władze
województwa,
powiatu i gmin
Element systemu
zarządzania
środowiskiem
Środki
własne,
inne
fundusze w
tym
strukturalne
UE
zarządzający
drogami,
przedsiębiorcy/
Władze
województwa,
powiatu i gmin
Eliminacja
zagrożenia
hałasem
środki
własne,
inne
fundusze w
tym
strukturalne
UE,
PFOŚiGW
zarządzający
drogami/ Władze
województwa,
powiatu i gmin
Eliminacja
zagrożenia
hałasem
20000
środki
własne,
inne
W ramach
fundusze w
inwestycji
tym
przewidzianych w
strukturalne
WPI
UE,
PFOŚiGW
5.5.
Oddziaływanie pól elektromagnetycznych
W środowisku występują pola elektromagnetyczne, których obecność nie jest związana
z działalnością człowieka (naturalne) oraz pola będące efektem działalności człowieka (sztuczne).
Głównymi źródłami promieniowania elektromagnetycznego niejonizującego, będącego w zakresie
kompetencji Inspekcji Ochrony Środowiska, są linie elektroenergetyczne, obiekty
radiokomunikacyjne, w tym: stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, stacje bazowe telefonii
komórkowych oraz obiekty radiolokacyjne. Stacje bazowe telefonii komórkowej są najbardziej
rozpowszechnionym rodzajem obiektów radiokomunikacyjnych. Zasięgi występowania pól
elektromagnetycznych o wartościach wyższych od dopuszczalnych w otoczeniu stacji bazowych są
zależne od mocy doprowadzonej do anten i charakterystyk ich promieniowania. W otoczeniu
typowych stacji bazowych telefonii komórkowej pola elektromagnetyczne o wartościach wyższych
od dopuszczalnych występują nie dalej niż kilkadziesiąt metrów od samych anten i na wysokości
ich zainstalowania. W otoczeniu anten stacji bazowych znajdujących się w miastach, a więc
najbardziej rozpowszechnionych, pola o wartościach wyższych od dopuszczalnych w praktyce nie
występują dalej niż 25 metrów od anten.
W Unii Europejskiej zagadnienie promieniowania elektromagnetycznego poruszone zostało
w przyjętej w dniu 12.07.1999 r. rekomendacji Rady Europejskiej w sprawie ograniczania
ekspozycji pól elektromagnetycznych o częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz na ludność.
Rekomendacja została skonstruowana głównie w oparciu o zalecenia Międzynarodowej Komisji
Ochrony przed Promieniowaniem Niejonizującym. Stanowi ona jedyny oficjalny akt Unii
Europejskiej odnoszący się do kwestii oddziaływań pól elektromagnetycznych. Dotychczas nie
została przyjęta żadna dyrektywa Unii dotycząca tych zagadnień.
W Polsce uregulowania formalno-prawne w zakresie ochrony przed promieniowaniem
elektromagnetycznym niejonizującym zawarte zostały w ustawie Prawo ochrony środowiska, która
weszła w życie 1 października 2001 r.,a która definiuje pola elektromagnetyczne jako pola
elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz.
Podstawowa zasada ochrony przed polami elektromagnetycznymi została zapisana w art. 121
Prawa ochrony środowiska. Zgodnie z tą zasadą ochrona przed polami elektromagnetycznymi
polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez utrzymanie poziomów pól
elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach oraz na
zmniejszaniu poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one
dotrzymane.
Ochrona środowiska przed polami elektromagnetycznymi realizowana była do dnia 30
czerwca 2003r. w oparciu o Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i
Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 r., w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed
promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów promieniowania,
jakie mogą występować w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy wykonywaniu
pomiarów kontrolnych promieniowania (Dz.U. Nr 107, poz. 676).
Przepis ten został zastąpiony rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 października
2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz
sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). W rozporządzeniu
podtrzymano podstawową zasadę, w myśl której dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych
określa się dla miejsc dostępnych dla ludności oraz na terenach przeznaczonych pod zabudowę
mieszkaniową. Oznacza to, że obiekty będące źródłami pól elektromagnetycznych muszą być
projektowane i lokalizowane w taki sposób, aby w miejscach dostępnych dla ludności nie były
przekroczone dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych. Wartości dopuszczalne
parametrów fizycznych charakteryzujących oddziaływanie pól elektromagnetycznych określone w
nowym rozporządzeniu są zbliżone do wartości określonych w poprzednich przepisach.
Art. 234 w/w ustawy nakłada na użytkowników linii i stacji elektroenergetycznych o napięciu
znamionowym 110 kV lub wyższym oraz instalacji radiokomunikacyjnych, radionawigacyjnych i
radiolokacyjnych, których równoważna moc promieniowana izotropowo jest równa 15 W lub
wyższa, emitujących pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0,03 MHz do 300 000 MHz,
obowiązek uzyskania pozwolenia na emitowanie pól elektromagnetycznych. Obowiązek ten w
chwili obecnej dotyczy obiektów oddawanych do użytkowania po 1 października 2001 r., natomiast
dla obiektów istniejących przed 1 października 2001 r. prowadzący instalacje muszą uzyskać
pozwolenie na emisje pól do dnia 31 grudnia 2005 r.
Obiekty, których dotyczy obowiązek uzyskania pozwolenia na emisje pól
elektromagnetycznych, są wymienione w rozporządzeniu Rady Ministrów z 24 września 2002 r. w
sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz
163
szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o
oddziaływaniu na środowisko. W związku z tym na etapie lokalizacji oraz budowy tego rodzaju
obiektów inwestor jest lub może być zobowiązany przez odpowiedni organ ochrony środowiska do
sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko.
Jednocześnie art. 76 Prawa ochrony środowiska nakłada na inwestora obowiązek
poinformowania, na 30 dni przed terminem oddania do użytku nowo zbudowanego lub
zmodernizowanego obiektu budowlanego, zespołu obiektów lub instalacji realizowanych jako
przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko, wojewódzkiego inspektora ochrony
środowiska o planowanym terminie oddania do użytku obiektu będącego źródłem promieniowania
elektromagnetycznego.
W przypadku stwierdzenia, że obiekt nie spełnia wymagań ochrony środowiska, wojewódzki
inspektor ochrony środowiska ma, na podstawie art. 365 ustawy Prawo ochrony środowiska,
obowiązek wstrzymania oddania do użytku lub użytkowania instalacji eksploatowanej bez
wymaganych prawem pozwoleń, w tym przypadku pozwolenia na emitowanie pól
elektromagnetycznych. Z kolei art. 364 ustawy Prawo ochrony środowiska obliguje wojewódzkiego
inspektora ochrony środowiska do wydania decyzji wstrzymującej działalność powodującą
pogorszenie stanu środowiska w znacznych rozmiarach lub zagrażającą życiu lub zdrowiu ludzi.
Prawo ochrony środowiska zobowiązuje wojewodę do prowadzenia okresowych badań
kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz aktualizowanego corocznie
rejestru zawierającego informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie
dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku z wyszczególnieniem
przekroczeń dotyczących terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową oraz miejsc
dostępnych dla ludności.
5.5.1.1. Obszary narażone na oddziaływanie pól pochodzących od urządzeń
radionadawczych i radiokomunikacyjnych
Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące występuje w zakresie częstotliwości
1 Hz do 1016 Hz. Źródła niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego oddziałujące na
środowisko mogą mieć charakter liniowy lub punktowy. Z punktu widzenia ochrony środowiska
istotne znaczenie mają źródła liniowe - linie elektroenergetyczne o napięciu znamionowym
wynoszącym 110 kV lub wyższym oraz źródła punktowe - urządzenia emitujące
elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące w zakresie częstotliwości 0,1-300,000 MHz,
do których należą:
• urządzenia radionadawcze i telewizyjne (np. stacje bazowe telefonii komórkowej (STK)),
• urządzenia elektroenergetyczne o napięciu znamionowym powyżej 110 kV (np. stacje
transformatorowe).
Urządzenia emitujące jonizujące promieniowanie elektromagnetyczne, które przebiegają
Przez gminę to elektroenergetyczne linie wysokiego napięcia :
• 220 KV relacji Pątnów - Czerwonak
• 110 KV Września - Swarzędz - Poznań
• 110 KV Swarzędz – Nagradowice.
W ostatnich latach nastąpił rozwój nowych technik telekomunikacyjnych i
telefonii komórkowej. Elementem tej sieci są stacje bazowe telefonii komórkowej
Polskiej Telefonii Cyfrowej sp. z o.o., POLKOMTEL. S.A. i Polskiej Telefonii
„CENTERTEL” Sp. z o.o. W tabeli poniżej przedstawiono wykaz urządzeń
niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne.
rozwój sieci
należące do
Komórkowej
emitujących
Tabela 60.
PRZEDSIĘWZIĘCIE
Stacja bazowa telefonii komórkowej
Stacja bazowa telefonii komórkowej
ZARZĄDZAJĄCY
Polska Telefonia Komórkowa CENTERTEL Sp. z o.o.
POLKOMTEL S.A.
Pola elektryczne i magnetyczne na które są bezpośrednio narażone organizmy żywe, na
dzisiejszy stan wiedzy są czynnikiem o znikomej szkodliwości.
Postępowanie administracyjne związane z lokalizacją stacji odbywa się zgodnie
z obowiązującymi przepisami Prawa ochrony środowiska i poprzedzone jest procedurą ocen
oddziaływania na środowisko. Przepisy ochrony środowiska nakładają na inwestora obowiązek
wykonania pomiarów pól elektromagnetycznych bezpośrednio po uruchomieniu obiektu.
164
Lokalizacja anten na znacznych wysokościach (30-40 m npt.) oraz kierunkowa charakterystyka
ich promieniowania powodują, że w miejscach dostępnych dla ludności pole elektromagnetyczne
emitowane przez anteny nadawcze stacji bazowych jest wielokrotnie niższe niż dopuszczalne.
Potwierdzają to badania WSSE. Stacje bazowe nie stanowią więc zagrożenia dla zdrowia
mieszkańców gminy.
Na terenach Pogotowia Energetycznego i Głównych Punktów Zasilania – GPZ znajdują się
nadawczo-odbiorcze stacje sieci trunkingowej. Przy tych instalacjach również nie stwierdza się
występowania pól elektromagnetycznych o wartościach przekraczających dopuszczalne.
Negatywną konsekwencją lokalizacji anten na dużych wysokościach, jest konieczność
wznoszenia wysokich konstrukcji wsporczych, najczęściej w postaci wież kratowych, które są
widocznym akcentem w krajobrazie. W gminie znajduje się wiele terenów o szczególnych
walorach krajobrazowych. Dlatego szczególnie istotne jest lokalizowanie tych obiektów poza
miejscami objętymi szczególną ochroną, z uwzględnieniem zakazów wynikających z aktów
prawa miejscowego powołujących określone formy ochrony przyrody i w taki sposób, aby ich
wpływ na krajobraz był jak najmniejszy.
5.5.1.2. Obszary narażone na oddziaływania pól elektromagnetycznych wytwarzanych
przez stacje i linie elektroenergetyczne wysokich napięć
Pola elektromagnetyczne wokół linii o napięciu 15 kV i niższym traktowane są jako
nieistotne z punktu widzenia wpływu na środowisko i zdrowie ludzi. Natomiast pola
elektromagnetyczne o wartościach przekraczających wartości dopuszczalne mogą występować
wokół
linii
elektroenergetycznych
wysokich
napięć
oraz
w
otoczeniu
stacji
elektroenergetycznych.
Na terenie gminy zlokalizowana jest stacja rozdzielcza 110/15 KV - Swarzędz Jasin.
Stacja rozdzielcza 110/15 KV Swarzędz Jasin powiązana jest ww. liniami 110 KV ze
stacjami w Nagradowicach, w Poznaniu i w Nekli.
Ze stacji 110/15 KV Swarzędz Jasin wyprowadzone są linie średniego napięcia 15 KV,
które zasilają stacje transformatorowe 15/0,4 KV rozmieszczone na terenie miasta i terenach
wiejskich. Przy pomocy tych stacji napięcie 15 KV transformowane jest na niskie napięcie 380 V
i 220 V a więc takie, na jakim pracują urządzenia odbiorcze większości konsumentów energii
elektrycznej.
Polskie Sieci Elektroenergetyczne są właścicielem obiektów krajowej sieci przesyłowej o
napięciu 220 KV i 400 KV. Na terenie gminy Swarzędz znajduje się fragment linii
elektroenergetycznej 220 KV która przebiega w relacji wschód - zachód i łączy elektrownię
Pątnów ze stacją elektroenergetyczną 220/110KV Czerwonak. Do Energetyki Poznańskiej S.A.
należą dwie linie wysokiego napięcia 110 KV przebiegające przez obszar gminy, stacja
rozdzielcza 110/15KV Swarzędz-Jasin, stacje transformatorowe średniego napięcia oraz sieci
średniego i niskiego napięcia.
Dopuszczalny poziom pól elektromagnetycznych wokół urządzeń o częstotliwości 50 Hz
(takich jak linie i stacje elektroenergetyczne) wyrażony jest przez wartość skuteczną natężenia
pola elektrycznego 10 kV/m w odniesieniu do miejsc dostępnych dla ludności i 1 kV/m w
odniesieniu do obszarów zabudowy mieszkaniowej oraz wartość skuteczną natężenia pola
magnetycznego 60 A/m.[wg. rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003r. w
sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania
dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883)].
Według danych literaturowych2 pomiary pól elektromagnetycznych prowadzone w otoczeniu
linii elektromagnetycznych o napięciu 220 kV wykazują wartości 1-10 kV/m i 0,8 - 40 A/m,
natomiast w otoczeniu linii elektromagnetycznych o napięciu 110 kV: 0,5 – 4 kV/m (najczęściej
poniżej 1 kV/m) i poniżej 16 A/m.
Pod liniami 220 kV występują przekroczenia wartości 1 kV/m, ustalonej jako wartość
dopuszczalna dla obszarów zabudowy mieszkaniowej, a więc w tym obszarze nie należy
lokalizować zabudowy mieszkaniowej. W studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
gmin należy przewidzieć w otoczeniu linii 220 kV obszary ograniczonego użytkowania o
szerokości 70 m (po 35 m od osi linii) co jest gwarancją spełnienie tego warunku.
Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego wymienia rozbudowę sieci telekomunikacyjnych
i informatycznych jako preferencje strategii rozwoju.
Przewiduje się, że w najbliższych latach będzie następował ciągły rozwój nowych technik
telekomunikacyjnych i informatycznych. Mając to na względzie oraz biorąc pod uwagę ciągły
rozwój technik telekomunikacyjnych, rosnące zapotrzebowanie na usługi telefonii komórkowej
i łączności internetowej, która w najbliższym czasie będzie się opierać na łączach radiowych,
165
należy się spodziewać w najbliższych latach budowy kolejnych obiektów radiokomunikacyjnych źródeł emisji pól elektromagnetycznych do środowiska. W miarę wzrostu zapotrzebowania na
energię elektryczną może nastąpić rozbudowa i modernizacja niektórych odcinków linii
elektroenergetycznych 110 kV oraz ewentualna budowa stacji elektroenergetycznej.
Głównym celem w zakresie ochrony przed polami elektromagnetycznymi jest wynikające
z ustawy Prawo ochrony środowiska dążenie do utrzymania poziomów pól elektromagnetycznych
poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszanie pól
elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, jeśli nie są one dotrzymane.
Priorytetem jest cel określony w Polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006
z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 oraz w Programie ochrony środowiska
województwa wielkopolskiego - zintensyfikowanie badań kontrolnych poziomów pól
elektromagnetycznych w środowisku oraz opracowanie i wdrożenie bazy danych o polach
elektromagnetycznych w środowisku. Cel ten realizowany będzie przez Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska pod warunkiem wyposażenia w odpowiednią aparaturę kontrolnopomiarową. Rola powiatu w tym zakresie powinna polegać na współpracy z służbami kontrolnopomiarowymi i identyfikowaniu miejsc wymagających badań.
Jako kolejny cel należy przyjąć zasadę nie wprowadzania zabudowy mieszkaniowej (i innej
wymagającej ochrony ze względu na długotrwałe przebywanie ludzi) na tereny zagrożone
występowaniem pól elektromagnetycznych o poziomach przekraczających poziomy
dopuszczalne. Dotyczy to głównie terenów w otoczeniu linii elektroenergetycznych o napięciu 110
kV i wyższym.
Dla realizacji tych celów wprowadza się następujące działania:
1. współpraca z służbami kontrolno-pomiarowymi i identyfikowanie miejsc wymagających
badań poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku, współpraca przy
inwentaryzacji źródeł pól elektromagnetycznych.
2. bezwzględne przestrzeganie przez samorząd gminny i powiatowy wymagań ustawy
Prawo ochrony środowiska dotyczących prowadzenia procedur ocen oddziaływania na
środowisko podczas ustalania warunków zabudowy oraz udzielania pozwoleń na
budowę dla stacji i linii elektroenergetycznych o napięciu znamionowym 110 kV i
wyższym oraz dla urządzeń radiowych i radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych
o równoważnej mocy promieniowanej izotropowo równej 15 W i wyższej,
3. lokalizowanie obiektów emitujących pola elektromagnetyczne w sposób nie
powodujący przekroczenia standardów jakości środowiska – ograniczanie
ponadnormatywnych oddziaływań pól elektroenergetycznych do miejsc niedostępnych
dla ludności,
4. lokalizację linii elektroenergetycznych o napięciu 110 kV i wyższym poza terenami
przeznaczonymi pod zabudowę mieszkaniową,
5. lokalizacja
zabudowy
mieszkaniowej
w
najbliższym
otoczeniu
linii
elektroenergetycznych o napięciu 110 kV i 220 kV wyłącznie po wcześniejszych
pomiarach pól elektromagnetycznych,
6. uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego tras przebiegu linii
eletroenergetycznych wysokich napięć poprzez pozostawienie w ich sąsiedztwie
przestrzeni wolnych od zabudowy,
7. egzekwowanie obowiązku uzyskania pozwoleń na emisję pól elektromagnetycznych do
środowiska przed rozpoczęciem eksploatacji instalacji,
8. egzekwowanie przez organy administracji pomiarów pól elektromagnetycznych po
uruchomieniu urządzeń, do których inwestorzy zobowiązani są na mocy przepisów
Prawa ochrony środowiska,
Biorąc pod uwagę fakt, że w gminie znajdują się tereny o szczególnych walorach
krajobrazowych, szczególną uwagę należy zwrócić na dodatkowy aspekt budowy linii
elektroenergetycznych i obiektów radiokomunikacyjnych i radiowych, jakim jest wpływ wysokich
konstrukcji wsporczych na krajobraz. W związku z tym:
1. w
celu
ochrony
krajobrazu
przed
negatywnym
oddziaływaniem
linie
elektroenergetyczne, stacje nadawcze radiowo-telewizyjne, stacje bazowe telefonii
komórkowej i inne obiekty radiokomunikacyjne, należy lokalizować poza miejscami
objętymi szczególną ochroną, z uwzględnieniem zakazów wynikających z aktów prawa
miejscowego powołujących określone formy ochrony przyrody i w taki sposób aby ich
wpływ na krajobraz był jak najmniejszy,
166
2. należy wprowadzić zasadę, że, jeśli w bliskim sąsiedztwie planowana jest lokalizacja
kilku obiektów radiowo telewizyjnych, lub obiektów radiokomunikacyjnych, to muszą
one być lokalizowane na jednej konstrukcji wsporczej.
rządowych, programu wojewódzkiego oraz dokumentów powiatu
9 10 11 12
Ocena ważności
w hierarchii
zadań
8
Potencjalne
źródła
finansowania
7
Szacunkowe
nakłady zł
6
Cel
przedsięwzięcia
5
2011
2008
4
2010
2007
3
2009
Jednostka
odpowiedzialna
/ Jednostki
współpracujące
2006
2
2005
1
Termin realizacji
2004
L.p.
Rodzaj
przedsięwzięcia
Tabela 61
13
14
15
16
Zadania własne
1
P
Wprowadzenie do planów
zagospodarowania
przestrzennego zasad
lokalizacji instalacji
emitujących fale
elektromagnetyczne (między
innymi w sposób nie
kolidujący z walorami
krajobrazowymi oraz nie
powodujący konieczności
stawiania nadmiernej ilości
konstrukcji wsporczych)
gminy/
Element
systemu
zarządzania
środowiskiem
Środki
własne,
inne
fundusze
Element
systemu
zarządzania
środowiskiem
Środki
własne,
inne
fundusze
1
P
Współpraca ze służbami
kontrolno-pomiarowymi
obiektów emitujących pola
elektromagnetyczne
WIOŚ,
WSSE/władze
powiatu i gminy
167
5.6. Chemikalia w środowisku, poważne awarie przemysłowe, klęski żywiołowe
Wraz z upływem lat wzrasta wpływ substancji chemicznych na środowisko, przy czym główne
zagrożenia powodują trucizny pochodzące z działalności człowieka (spowodowane skażeniem
środowiska przyrodniczego przez człowieka, zagrożeniem związanym z wprowadzaniem do
obrotu substancji chemicznych). Na niebezpieczeństwo narażone są oprócz ludzi także
poszczególne komponenty środowiska przyrodniczego: woda, powietrze, gleba, rośliny i
zwierzęta.
Bezpieczeństwo ekologiczne to utrzymanie na odpowiednim poziomie różnorodności
biologicznej, krajobrazowej, zwiększenie skali rekultywacji obszarów zdewastowanych i
zdegradowanych oraz zapobieganie pogarszaniu się jakości środowiska. Bezpieczeństwo
zarówno chemiczne jak i biologiczne odgrywa dużą rolę w realizacji celów w zakresie
bezpieczeństwa ekologicznego. Bezpieczeństwo chemiczne oznacza wprowadzenie kontroli
zagrożeń dla środowiska związanych przede wszystkim z awariami przemysłowymi z udziałem
niebezpiecznych substancji chemicznych i obejmuje kwestie: rozpoznawania miejsc i charakteru
potencjalnych zagrożeń, opracowanie właściwych planów operacyjnych na wypadek awarii
przemysłowych i transportowych oraz posiadanie sprawnego sytemu ratowniczego. Dynamiczny
rozwój gospodarczy powoduje, że wszystkie elementy tego systemu powinny być w sposób ciągły
aktualizowane, a ze względu na wymóg rozpoznania możliwych skutków i zagrożeń, niezbędne
jest ciągłe monitorowanie sytuacji oraz działania profilaktyczne (wśród nich oceny ryzyka i raporty
bezpieczeństwa).
Obecnie środki chemiczne stosowane są powszechnie m. in. w gospodarstwach domowych,
w przemyśle, w produkcji farmaceutyków. Na szeroką skalę stosowane są chemikalia w rolnictwie
pod postacią pestycydów, nawozów sztucznych. W obrocie znajdują się olbrzymie ilości
substancji chemicznych (w tworzywach sztucznych, ubraniach, żywności, materiałach
budowlanych, farbach, kosmetykach, środkach piorących itd.), a corocznie trafia do obrotu wiele
nowych związków chemicznych. Szkodliwość substancji dla człowieka i środowiska może
powodować ich niewłaściwe stosowanie, przechowywanie, opakowanie czy transport.
W związku z powyższym koniecznym stało się opracowanie i wydanie w kraju odpowiednich
przepisów prawnych, normujących proces i metody oceny bezpieczeństwa, potencjalnych źródeł
poważnych awarii, stwarzających potencjalne poważne zagrożenie dla ludzi i środowiska.
Wymogi, co do postępowania z substancjami chemicznymi zostały określone w ustawie z
dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 690 ze
zm.). Celem niniejszej ustawy jest ochrona człowieka i środowiska przed szkodliwym wpływem
substancji i preparatów chemicznych. Ustawa obejmuje zagadnienia związane ze stosowaniem
lub wprowadzaniem do obrotu substancji chemicznych, a także m. in. podstawowe obowiązki
dotyczące np. informowania o niebezpiecznych preparatach, badania substancji i preparatów
chemicznych, czy oznakowania, opakowania, obrotu i stosowania substancji niebezpiecznych i
preparatów niebezpiecznych.
Wszystkie substancje i preparaty podlegają klasyfikacji pod względem stwarzanych przez nie
zagrożeń dla zdrowia i życia człowieka lub środowiska, określając przy tym kategorię zagrożenia.
Dla substancji lub preparatów chemicznych istnieje obowiązek sporządzenia karty
charakterystyki, stanowiącej zbiór informacji o ich niebezpiecznych właściwościach.
Na producencie lub importerze substancji ciąży obowiązek przed wprowadzeniem do obrotu
nowej substancji (nie znajdującej się na liście substancji chemicznych występujących w produkcji
lub obrocie) jej zgłoszenia do Inspektora do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych.
Znaczące zmiany do polskiego prawa dotyczącego substancji chemicznych i produktów
wprowadziła także ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62,
poz. 627 ze zm.). Wprowadzanie do środowiska wytwarzanej, wykorzystywanej lub
transportowanej substancji jest dopuszczalne wyłącznie w zakresie, w jakim jest to konieczne w
związku z charakterem prowadzonej działalności i jest to podstawowa zasada wymagana
powyższą ustawą. Ponadto przepisy zabraniają (z wyjątkiem przypadków w nich określonych)
wprowadzania do obrotu lub ponownego wykorzystywania substancji stwarzających szczególne
zagrożenie dla środowiska, do których zaliczone zostały: PCB (szeroko rozumiane), azbest i
dwutlenek tytanu (a także produkty lub odpady zawierające ten związek). Wykorzystywanie,
przemieszczanie i eliminowanie tych substancji jest uwarunkowane szczególnymi środkami
ostrożności. Przy czym wykorzystywane substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla
środowiska podlegają sukcesywnej eliminacji.
168
Wraz ze stosowaniem substancji i preparatów chemicznych związany jest problem
wystąpienia poważnych awarii. Ustawa Prawo Ochrony Środowiska jest podstawowym aktem
prawnym zawierającym przepisy ogólne, instrumenty prawne służące zapobieganiu i
przeciwdziałaniu poważnym awariom, a także obowiązki zakładów i organów administracji
związane z awarią przemysłową i współpracę międzynarodową w przypadku, gdy skutki awarii
mogą mieć zasięg transgraniczny. To na prowadzącym zakład zwiększonego lub dużego ryzyka
wystąpienia awarii spoczywają główne obowiązki związane z awariami przemysłowymi, a także
na organach Państwowej Straży Pożarnej i Wojewodzie. Ustawa POŚ definiuje poważną awarię
jako „zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu
przemysłowego, magazynowania lub transportu, w którym występuje jedna lub więcej
niebezpiecznych substancji, prowadzących do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub
zdrowia ludzi lub środowiska, lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem", czyli do
poważnych awarii zaliczane są najczęściej zdarzenia, które są wynikiem awarii w zakładach
przemysłowych używających do procesów produkcyjnych substancji i preparatów chemicznych
takich jak: środki toksyczne, łatwopalne, wybuchowe. Oprócz ww. sytuacji do poważnych awarii
może dojść także w przypadku kolizji drogowej czy katastrofy kolejowej.
Ustawodawstwo polskie, w zakresie wdrażania systemu przeciwdziałania poważnym
awariom, wydało szereg przepisów wykonawczych, a w szczególności następujące
rozporządzenia:
• Ministra Gospodarki dotyczące: raportów o bezpieczeństwie, wewnętrznych planów
operacyjno-ratowniczych oraz zewnętrznych planów operacyjno-ratownicznych,
• Ministra Gospodarki dotyczące: rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których
znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym
ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej,
• Ministra Środowiska dotyczące: zakresu informacji wymaganych do podania do
publicznej wiadomości, kryteriów poważnej awarii, zakresu informacji w zgłoszeniu o
poważnej awarii i terminu wykonania procedury zgłoszenia awarii oraz
szczegółowego zakresu informacji, wymaganych do podania do publicznej
wiadomości.
BP Polska Sp. Z o.o. Rozlewnia Gazu Płynnego w Swarzędzu zgodnie z zapisami
szczegółowymi ustawy POŚ zgłosiła zakład jako zakład o dużym ryzyku wystąpienia poważnej
awarii przemysłowej do właściwego organu Państwowej Straży Pożarnej oraz opracowała
program zapobiegania poważnym awariom przemysłowym, wewnętrzny Plan OperacyjnoRatowniczy i Zewnętrzny Plan Operacyjno-Ratowniczy.
Na terenie Rozlewni Gazu Płynnego nie funkcjonuje zakładowa służba ratownicza lub inna
formacja o podobnym charakterze, stały nadzór nad procesem produkcyjnym odbywa się z
dyspozytorni, gdzie znajdują się wszystkie urządzenia monitorujące i dozorujące proces
technologiczny oraz sterowanie instalacją obronną zakładu w sytuacjach kryzysowych.
Do likwidacji zdarzeń o małym zasięgu, jak również podjęcia pierwszych czynności
ratowniczych utworzono grupę awaryjną składającą się z pracowników rozlewni. W przypadku
zdarzeń awaryjnych przekraczających możliwości grupy awaryjnej wzywane są siły i środki
Państwowej Straży Pożarnej.
W najbliższej odległości od Rozlewni znajdują się:
• Herbapol /50 m/,
• Stena Złomet Sp. Z o.o. /50 m/,
• Plac magazynowy samochodów osobowych i dostawczych składowanych na wolnym
powietrzu /20 m/,
• Budynki mieszkalne pojedyncze /ok. 1 km/,
• Centrum Handlowe ETC /1 km/,
• Linia kolejowa Warszawa- Poznań /600 m/,
Z przeprowadzonych rozważań teoretycznych (zawartych w WPOR) wynika, że skutki
zdarzeń awaryjnych z niewielkimi wyciekami gazu mieszczą się w granicach rozlewni. Natomiast
strefa najbardziej niekorzystnego Reprezentatywnego Zdarzenia Awaryjnego zamyka się
promieniem 300 metrów.
W przypadku awarii w Rozlewni spodziewać należy się przede wszystkim oparzeń,
odmrożeń, zatruć wziewnych oraz obrażeń powstałych w wyniku wybuchu.
Propan i butan są gazami chemicznie obojętnymi i jako takie nie wchodzą w reakcje z
otoczeniem (powietrze, woda, ziemia) w warunkach normalnych. W związku z magazynowaniem
propanu na terenie zakładu zachodzi duże prawdopodobieństwo powstania pożaru lub wybuchu
169
(po odparowaniu i zmieszaniu się z powietrzem (utleniaczem) tworzy mieszaninę wybuchową) w
przypadku: uszkodzenia i rozszczelnienia zbiorników, wycieku propanu do atmosfery podczas
napełniania zbiorników z autocysterny, uszkodzenia instalacji zabezpieczającej zbiorniki przed
nadmiernym wzrostem ciśnienia.
Jednak z uwagi na charakter i zakres prowadzonej działalności potencjalnym źródłem
wystąpienia zagrożenia dla środowiska naturalnego jest AQUANET Sp. z o.o. Wydział
Wodociągów Swarzędz - Murowana Goślina w Swarzędzu Gruszczyn. W zakładzie używane są
substancje niebezpieczne: chloryn sodu, chlor gazowy, olej opałowy. W roku 2002
przeprowadzono modernizacji procesu uzdatniania wody, w wyniku której używa się dwutlenku
chloru zamiast chloru gazowego. Chlor magazynowany jest w pomieszczeniu wyposażonym w
instalację wykrywającą obecność chloru w pomieszczeniu. W przypadku przekroczenia
dopuszczalnego stężenia chloru w pomieszczeniu włączane są automatycznie wentylatory
podające powietrze z pomieszczenia na absorbery węglowe. Zbiorniki magazynowe chlorynu
sodu oraz instalacja do produkcji dwutlenku chloru umieszczone nad wannami ochronnymi w
pomieszczeniach z instalacją alarmową. Zbiorniki magazynowe oleju opałowego zainstalowane
nad wanną ochronną w wydzielonym pomieszczeniu.
W ostatnich latach na terenie gminy nie wystąpiły zdarzenia stwarzające zagrożenie dla
środowiska.
Zanieczyszczenie np. gleby czy wód podziemnych substancjami ropopochodnymi należy do
najgroźniejszych zjawisk z uwagi na skutki zanieczyszczenia, zagrożenie dla ujęć wody oraz
trudności z usuwaniem samego zanieczyszczenia. Zanieczyszczenie ww. substancjami związane
jest głównie z lokalizacją baz i stacji paliw oraz z nieprawidłowym ich transportem,
magazynowaniem oraz dystrybucją. Z materiałów toksycznych, a zarazem niebezpiecznych
pożarowo i stosowanych na większa skalę należy wymienić: gaz propan-butan, spirytus oraz
paliwa płynne (etylina, olej napędowy). Dotyczy to stacji paliw, rozproszonych wzdłuż głównych
ciągów komunikacyjnych w obszarze gminy.
Należy zwrócić uwagę na fakt, iż przy tego rodzaju inwestycji mogą powstać sytuacje
stwarzające zagrożenie dla środowiska i należą do nich:
• awaryjne przenikanie produktów naftowych bezpośrednio do ziemi i wód podziemnych, w
razie rozszczelnienia zbiorników, przewodów i urządzeń dystrybucyjnych albo
autocystern zaopatrujących stację w paliwa,
• przenikania produktów naftowych do ziemi i wód podziemnych wraz z wodami
deszczowymi, spływającymi z placów manewrowych i parkingów stacji.
Ponadto paliwa samochodowe są z natury łatwozapalne, ich pary tworzą z powietrzem
mieszaninę wybuchową – dlatego instalacje do magazynowania i dystrybucji produktów rafinacji
ropy naftowej stanowią potencjalne zagrożenie dla bezpieczeństwa powszechnego.
Problematyka wystąpienia awarii wiąże się również z przewozem materiałów
niebezpiecznych (w opakowaniach i zbiornikach o różnej pojemności), jako jednym z elementów
szeroko przyjętego bezpieczeństwa w działalności gospodarczej. W momencie wystąpienia
katastrofy i uszkodzenia pojemników może dojść do masowego porażenia ludzi i zwierząt, a także
do degradacji środowiska naturalnego. W zależności od rodzaju i ilości przewożonych środków
oraz panujących warunków meteorologicznych zasięg oddziaływania zagrożenia może mieć od
kilku do kilkunastu kilometrów.
Potencjalnym źródłem zagrożenia na terenie gminy jest transport kolejowy i drogowy, którym
przewozi się ładunki niebezpieczne (w tym przewóz paliw płynnych autocysternami). Zagrożenie
takie może występować głównie ze strony transportu drogami krajowymi i wojewódzkimi, a także
towarowego transportu kolejowego głównie w oparciu o przewozy towarowe.
Na terenie gminy występuje szereg ognisk zanieczyszczeń dla wód podziemnych. Związane
jest to z rozwojem miast i osiedli wiejskich, zakładów, szlaków komunikacyjnych, budową stacji
paliw, wysypisk komunalnych w Swarzędzu (eksploatacja zakończona) i Rabowicach,
lokalizowania wysypisk dzikich, wylewisk, przydomowych oczyszczalni ścieków i itp.
Przestrzennymi ogniskami zanieczyszczeń wód podziemnych są obszary zabudowy miejskiej i
wiejskiej, gdzie ścieki bytowo-gospodarcze i inne są często zrzucane do nieszczelnych szamb lub
wprost do gruntów. Podobnie przedstawia się sytuacja ze ściekami technologicznymi, które
zrzucane są do wód powierzchniowych. Ponadto znacznym zagrożeniem dla wód podziemnych
jest również nawożenie mineralne gleb oraz stosowanie środków ochrony roślin w gospodarce
rolnej.
Gmina stanowi obszar tranzytu dla sieci infrastrukturalnych o znaczeniu ponadregionalnym:
przez północno - wschodnią część gminy przebiega rurociąg naftowy „Przyjażń”, a na kierunku
170
północ - południe po wschodniej stronie miasta przebiega gazociąg tranzytowy o średnicy 500
mm Odolanów - Poznań - Piła .
Od w/w gazociągu odgałęziają się dwa gazociągi o średnicy 150 mm :
• Swarzędz - Września
• Kobylnica - Pobiedziska - Gniezno .
Od gazociągu Odolanów - Piła wyprowadzona jest tzw. odłączka (w rejonie Kicina) do stacji
redukcyjno - pomiarowej I stopnia zlokalizowanej w Poznaniu .
Na terenie gminy znajdują się dwie stacje redukcyjno - pomiarowe I stopnia w rejonie
Zalasewa i Łowęcina, które są źródłem zaopatrzenia w gaz mieszkańców .
Ze względu na liniowość każda inwestycja tego typu przecina naturalne struktury
przyrodnicze oraz struktury zagospodarowania terenu (zlewnie rzek, ekosystemy, zespoły
krajobrazowe, układy osadnicze infrastrukturalne). Rurociąg jako inwestycja mogąca pogorszyć
stan środowiska potencjalnie oddziaływuje na środowisko podczas awarii – wyciek punktowy,
pęknięcia, pożar, wybuch. Natomiast gazociąg stwarzać będzie potencjalne zagrożenie
bezpieczeństwa publicznego związane z łatwopalnością i możliwością wybuchu gazu w razie
awarii.
Odrębne zagrożenie dla środowiska oraz zdrowia i życia ludzi stanowi możliwość wystąpienia
klęsk żywiołowych, które w gminie najczęściej mogą być spowodowane powodzią. Na terenie
gminy zagrożenia powodziowe mogą wystąpić w przypadku niekorzystnych zjawisk
hydrologicznych. Szerzej problem omówiono w pkt. 2.1.1.1. stan i potrzeby w zakresie budowy i
modernizacji obiektów chronionych przed powodzią.
Gmina Swarzędz na swoim terenie posiada rekultywowane obecnie składowisko położone w
m. Swarzędz. Powstało ono w 1960 roku i zajmowało ok. 15 ha. Składowisko to nie miało
uregulowanego stanu formalno-prawnego. Nie posiadało żadnej warstwy izolującej środowisko
gruntowo-wodne przed przenikaniem zanieczyszczeń ze składowanych odpadów. Nie rozwiązana
była również kwestia odprowadzania odcieków oraz ścieków deszczowych oraz monitoringu
lokalnego. Obecnie prowadzona jest rekultywacja ww. składowiska.
W maju 1999 r. oddana została do eksploatacji pierwsza z trzech kwater nowego
Składowiska Odpadów Komunalnych w m. Rabowice dla Gminy Swarzędz.
Ochrona środowiska przed poważną awarią oznacza zapobieganie zdarzeniom mogącym
powodować awarię oraz ograniczenie jej skutków dla ludzi i środowiska. Zagrożenie dla
środowiska o charakterze awaryjnym może wystąpić na składowiskach odpadów na skutek:
• pożaru, wywołanego samozapłonem lub wywoływanego umyślnymi podpaleniami,
• wybuchu metanu powstającego w wyniku beztlenowego rozkładu,
• niekontrolowanego zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych na skutek
uszkodzenia uszczelnienia składowiska lub systemu drenażu.
Składowane odpady paląc się wydzielają do atmosfery różnego rodzaju substancje, w tym
substancje trujące, duże ilości dymu oraz substancje o nieprzyjemnym zapachu pochodzącego
głównie ze spalania substancji zawierających białko zwierzęce. Szczególnie niebezpieczne
zarówno dla środowiska jak i dla zdrowia ludzi są substancje powstające w wyniku palenia się
tworzyw sztucznych, w tym najbardziej niebezpieczne to dioksyny, działające na organizmy żywe
już w bardzo małych stężeniach i kumulujące się w organizmach.
Źródłem zagrożenia wystąpienia awarii mogą także stać się wydzielające w trakcie rozkładu
składowanych odpadów gazy. Szczególne zagrożenie stwarza powstający w wyniku
beztlenowego rozkładu metan. Tworzy on, w szerokim zakresie od 5-15% metanu, w mieszaninie
z powietrzem mieszankę wybuchową. Może przenikać przez warstwy odpadów oraz gleby do
tworzących się na składowisku komór powietrznych, a także do znajdujących się w obrębie
składowiska obiektów budowlanych stwarzając zagrożenie wybuchowe.
Wszystkie te elementy muszą stanowić jeden z warunków prawidłowego podejścia do planów
zagospodarowania przestrzennego poszczególnych terenów. Polityka przestrzenna gmin
prowadzona jest w kierunku zmniejszenia zagrożenia dla środowiska oraz zdrowia i życia ludzi,
co wynika z zapisów w studiach uwarunkowań oraz strategiach zrównoważonego rozwoju. Gmina
wypracowały własną strategię rozwoju - mają wypracowaną wizję i określone długoletnie cele
rozwoju uwzględniające bezpieczeństwo społeczeństwa je zamieszkującego.
Na szczeblu Powiatu zadania pełni Powiatowy Komendant Państwowej Straży Pożarnej. W
każdej z gmin utworzone zostały struktury organizacyjne obrony cywilnej, w których rolę szefa
spełnia Burmistrz lub Wójt. W skład tych struktur wchodzą terenowe formacje obrony cywilnej i
zakładowe formacje obrony cywilnej. Szczegółowe dane dotyczące obrony cywilnej są objęte
klauzulą „poufne”, stąd nie mogą stanowić informacji w dokumentach udostępnianych publicznie.
171
We wszystkich gminach Powiatu są utworzone i prężnie działają struktury Ochotniczych
Straży Pożarnych.
5.6.2. Przyjęte cele, priorytety, limity wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich
uzyskania
Zarówno cele średniookresowe, priorytety, limity i okresy ich uzyskania wynikają z
opracowanych i zatwierdzonych dokumentów:
• Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata
2007 – 2010;
• Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 2002 – 2010,
Racjonalna gospodarka chemikaliami musi uwzględniać przede wszystkim działania dążące
do:
• ochrony zdrowia człowieka i ochrony środowiska przed niekorzystnym oddziaływaniem
chemikaliów i procesów, w których są one stosowane;
• pełnego dostępu społeczeństwa do informacji o chemikaliach, na których działanie jest
narażone;
• oszacowania rodzajów i wielkości ryzyka związanego ze stosowanymi chemikaliami;
• redukcji obecności dioksyn i PCB w środowisku oraz w produktach żywnościowych i
paszy;
• zmniejszenia zagrożeń związanych ze stosowaniem pestycydów, poprzez zakaz lub
ostre ograniczanie wprowadzania na rynek i wykorzystywania najbardziej
niebezpiecznych i ryzykownych oraz zapewnienie, że w odniesieniu do pozostałych
wykorzystywana jest najlepsza praktyka ich stosowania oraz sprawny atestowany sprzęt
dozujący;
• zapobiegania i przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym oraz katastrofom, w
szczególności transportowym;
• poprawa stanu technicznego tras transportowych, mająca m.in. na celu ograniczenie
występowania katastrof transportowych;
• organizację właściwych struktur szybkiego powiadamiania o wystąpieniu poważnej
awarii, czy klęski żywiołowej;
• przeciwdziałanie wystąpieniom klęsk żywiołowych poprzez właściwe organizowanie
struktur porządkowo – kontrolnych i szybkiego reagowania oraz modernizację urządzeń
zabezpieczających;
• skuteczne usuwanie skutków wystąpienia klęsk żywiołowych;
• prawidłowej polityki przestrzennej zapewniającej w planowaniu przestrzennym
uwzględnianie uwarunkowań maksymalnego bezpieczeństwa społeczeństwa oraz
minimalizacji wystąpienia ryzyka.
Eliminowanie i zmniejszanie skutków dla mieszkańców i środowiska z tytułu poważnych
awarii przemysłowych oraz poprawa zewnętrznej i wewnętrznej dostępności transportowej
powiatu poprzez optymalne wykorzystanie istniejącej infrastruktury, modernizację i rozbudowę
urządzeń i tras komunikacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem rozwiązań zmniejszających
lub eliminujących szkodliwy wpływ transportu na środowisko.
1. Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń
dla środowiska z tytułu awarii przemysłowych, w tym transportu materiałami
niebezpiecznymi.
2. Zwiększenie płynności i przepustowości tras transportowych.
3. Podwyższenie standardów technicznych infrastruktury drogowej.
4. Eliminacja ruchu drogowego o charakterze tranzytowym z centrów miast (budowa
obwodnic).
5. Przestrzeganie zasad kwalifikacji pojazdów do ruchu drogowego.
6. Edukacja ekologiczna mieszkańców.
Zadania na lata 2003 – 2006
1. Podejmowanie przedsięwzięć z zakresu ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa
2. Opracowanie programu informowania społeczeństwa o poważnych awariach i
edukacji w tym zakresie obejmującego działania na szczeblu lokalnym.
172
Kryteria wyboru priorytetów
Wśród najważniejszych kryteriów ekologicznych w perspektywie do 2010 roku, branych pod
uwagę przy formułowaniu priorytetów w skali powiatu, należy wymienić:
1. Zadania i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z
uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010;
2. Zadania i kierunki wynikające z Programu ochrony środowiska dla województwa
wielkopolskiego na lata 2002 – 2010
3. Kryteria przyjęte w Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego;
4. Zadania i kierunki przyjęte w strategiach rozwoju gmin;
5. Wymogi wynikające z obowiązujących przepisów;
6. Wynegocjowane przez Polskę okresy przejściowe dot. implementacji dyrektyw UE;
7. Dysproporcję pomiędzy stanem wymaganym a aktualnym;
8. Szczególne potrzeby regionu (gminy) w zakresie osiągnięcia rozwoju
zrównoważonego;
9. Likwidację lub zmniejszenie oddziaływania tzw. gorących punktów na środowisko i
człowieka;
10. Ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia;
11. Możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego;
12. Obecne zaawansowanie inwestycji;
13. Wielokrotna korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia.
rządowych, programu wojewódzkiego oraz dokumentów powiatu
7
8
9 10 11 12
Ocena ważności w
hierarchii zadań
6
finansowania
5
Szacunkowe
nakłady zł
2011
2010
2009
2008
4
2007
3
2006
2
2005
1
Jednostka
Opis
odpowiedzialna
/ Jednostki
przedsięwzięcia
współpracujące
2004
L.p.
Rodzaj
przedsięwzięcia
Termin realizacji
Tabela 62. Przedsięwzięcia ukierunkowane na ograniczenie stosowania chemikaliów,
wystąpienia poważnych awarii i klęsk żywiołowych w Gminie do realizacji w latach 2004-2007,
oraz w perspektywie średniookresowej do 2011 r.
13
14
15
16
Zadania własne
1
2
3
Stworzenie
systemu
informowania
P/I społeczeństwa o
możliwości
wystąpienia
zagrożenia
Modernizacja
i
doposażenie
w
I sprzęt ratownictwa
ekologicznego
remiz OSP
Zidentyfikowanie
przedsiębiorstw
wykorzystujących
substancje
niebezpieczne i
wykorzystanie
wniosków
P
płynących z ich
planów
operacyjnych do
opracowywania i
aktualizacji planów
zagospodarowania
przestrzennego
gminy/ zarząd
powiatu,
KWPSP
gminy/ KPPSP
gminy/
Zapewnienie
bezpieczeństwa
mieszkańcom
Umożliwienie
właściwego
funkcjonowania
OC
Zapewnienie
bezpieczeństwa
mieszkańcom
Budżet powiatu,
środki gmin,
PFOŚiGW inne
fundusze
Element
systemu
zarządzania
środowiskiem
Środki własne, inne
fundusze
Budżet gmin,
PFOŚiGW inne
fundusze
173
4
P
5
P
6
I
7
P
8
I
Uwzględnienie w
procesie
planowania
przestrzennego i
inwestycyjnego
zapisów
zewnętrznych
planów operacyjno
- ratunkowych
Uwzględnienie
zasad
bezpieczeństwa
transportu
substancji
niebezpiecznych w
projektach
organizacji ruchu
na drogach gminy
Utrzymanie we
właściwym stanie
technicznym dróg,
którymi
przemieszczają
się transporty
substancji
niebezpiecznych
Opracowanie i
realizacja
lokalnego systemu
zagospodarowania
padłych zwierząt
Budowa
chodników wzdłuż
dróg
fundusze
gminy/
Prewencyjne
eliminowanie
potencjalnych
przyczyn
zagrożeń
gminy/ zarządcy
dróg
Prewencyjne
eliminowanie
potencjalnych
przyczyn
zagrożeń
fundusze
gminy/ zarządcy
dróg
Prewencyjne
eliminowanie
potencjalnych
przyczyn
zagrożeń
fundusze
gminy/
Zabezpieczenia
bezpieczeństwa
sanitarnego
fundusze
gminy/ zarządcy
dróg
Element
systemu
zarządzania
środowiskiem
fundusze
1
Podejmowanie
przedsięwzięć w
zakresie ochrony
P/I przeciwpożarowej
i ratownictwa
2
3
P
4
P
174
P
komenda
powiatowa
państwowej
straży pożarnej/
Władze
Województwa,
Powiatu i Gmin
Wsparcie działań
organizacje
na rzecz
społeczne i
prawidłowego
zawodowe
zagospodarowania rolników, ODR/
obornika,
Władze Gmin
gnojowicy,
gnojówki w
fermach zwierząt
gospodarskich
Sporządzanie
wyższe uczelnie,
analiz stanu
organizacje
wybranych
pozarządowe/
komponentów
Władze
środowiska z
Województwa,
dokonaniem oceny Powiatu i Gmin
zakresu
występujących
zagrożeń oraz
opracowanie
niezbędnych
programów
naprawczych
Aktualizacja tras
zarządzający
optymalnych
drogami/ Władze
przewozu
Województwa,
substancji
Powiatu i Gmin
niebezpiecznych
Zapewnienie
bezpieczeństwa
fundusze
Ochrona wód
fundusze
Element
systemu
zarządzania
środowiskiem
fundusze
Prewencyjne
eliminowanie
potencjalnych
przyczyn
zagrożeń
fundusze
5
6
P
I
Edukacja
społeczeństwa w
zakresie
właściwych
zachowań w
sytuacji
wystąpienia
zagrożenia
Budowa parkingu
dla pojazdów
powypadkowych
oraz czasowo
wycofanych z
ruchu drogowego,
ze szczególnym
uwzględnieniem
przewożących
towary
niebezpieczne
organizacje
pozarządowe,
gazety lokalne/
Władze Powiatu
i Gmin,
Element
systemu
zarządzania
środowiskiem
fundusze
przedsiębiorcy/
Władze
Województwa.
Powiatu i Gmin
Prewencyjne
eliminowanie
potencjalnych
przyczyn
zagrożeń
fundusze
175
176
NARZĘDZIA I INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU
177
178
6.
Narzędzia i instrumenty realizacji Programu
6.1.
Narzędzia i instrumenty programowo-planistyczne
• Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz plany
miejscowe stanowią narzędzia o zupełnie podstawowym znaczeniu; są one sporządzane
przez władze gmin i uzgadniane przez starostę; sposób ich opracowania, stopień
szczegółowości i zasady współpracy z gminami w trakcie udzielania przez starostę
pozwoleń na budowę będą w znacznej części decydowały o możliwości realizacji
zapisów Programu;
• oceny oddziaływania na środowisko projektów miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego stanowią istotny materiał umożliwiający uzgodnienie planu miejscowego
• oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć inwestycyjnych realizowane w ramach
procedury zmierzającej do wydania decyzji o warunkach zabudowy, pozwolenia na
budowę, koncesji na poszukiwanie i wydobywanie kopalin, pozwolenia wodno –
prawnego, o warunkach prowadzenia robót regulacyjnych wód i melioracyjnych,
zatwierdzającej projekt scalania i podziału gruntów, o zmianie lasu na użytek rolny;
• programy gospodarki odpadami przedsiębiorstw;
6.2.
Narzędzia i instrumenty reglamentujące możliwości korzystania ze środowiska
• pozwolenia i decyzje administracyjne na emisję, zintegrowane, wodno-prawne, na
wytwarzanie, zbiórkę i recykling odpadów, zobowiązujące do prowadzenia pomiarów
• zgłoszenia instalacji nie wymagających pozwoleń dokonywane przez zakłady je
eksploatujące;
• przeglądy ekologiczne dokonywane w sytuacjach gdy powstają wątpliwości, w przypadku
składowisk zawsze;
• instrukcje eksploatacji obiektów związanych z gospodarką odpadami;
• wymagania kwalifikacyjne stawiane eksploatującym obiekty gospodarki odpadami;
• strefy ochrony bezpośredniej i pośredniej ujęć wody;
• strefy ograniczonego użytkowania terenu;
• ograniczenia lub zakazanie użytkowania niektórych jednostek pływających na wodach
stojących;
6.3.
Narzędzia i instrumenty finansowe
• opłaty za korzystanie ze środowiska; są ponoszone za: wprowadzanie gazów lub pyłów
do powietrza, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pobór wód, składowanie
odpadów; ponadto na podstawie ustawy o ochronie przyrody uiszczane są opłaty za
wycinkę drzew i krzewów, a na podstawie Prawa geologicznego opłaty za wydobycie
kopalin;
• opłaty podwyższone za korzystanie ze środowiska uiszczają podmioty korzystające z
niego bez uzyskania wymaganego pozwolenia;
• wsparcie finansowe przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska w drodze
udzielania oprocentowanych pożyczek, dopłat do oprocentowania kredytów i pożyczek,
udzielania dotacji, wnoszenia udziałów do spółek, nabywania obligacji, akcji i udziałów
przez fundusze ochrony środowiska, oraz wsparcie finansowe przez Ekofundusz
dysponujący pieniędzmi z ekokonwersji, fundusze Unii Europejskiej (szerzej o nich w
dalszym rozdziale), inne pomniejsze fundusze i fundacje wspomagające ochronę
środowiska, budżet państwa, budżet samorządu województwa;
• system materialnych zachęt (ustawa Prawo ochrony środowiska przewiduje
zróżnicowane stawki podatków i innych danin publicznych służące celom ochrony
środowiska) dla przedsiębiorców podejmujących się wprowadzania prośrodowiskowych
systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i
europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000,
EMAS, programach czystej produkcji.
6.4.
Narzędzia i instrumenty karne i administracyjne
• odpowiedzialność cywilna za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko
uregulowana jest także w Kodeksie Cywilnym; pozwala on każdemu, komu przez
bezprawne oddziaływanie na środowisko zagraża lub została wyrządzona szkoda, żądać
jej naprawienia lub zaprzestania działalności; jeżeli naruszenie dotyczy środowiska jako
dobra wspólnego, z roszczeniem może wystąpić jednostka samorządu terytorialnego;
179
• odpowiedzialność karna za szkody wyrządzone środowisku zagrożona jest karą grzywny
lub ograniczenia wolności w wypadku wprowadzania do obrotu substancji stwarzających
szczególne zagrożenie, eksploatacji bez pozwolenia instalacji lub lekceważenia
przepisów przez prowadzącego zakład o dużym ryzyku;
• odpowiedzialność administracyjna sprowadza się do możliwości nałożenia na podmiot
korzystający ze środowiska i oddziałujący na niego negatywnie, obowiązku ograniczenia
negatywnego wpływu i przywrócenia właściwego stanu środowiska;
• administracyjne kary pieniężne są ponoszone za przekroczenie lub naruszenie warunków
korzystania ze środowiska;
6.5.
Działalność kontrolna Gminy
Możliwość skutecznego korzystania z instrumentów administracyjnych wiąże się z
podejmowaniem czynności kontrolnych. W przypadku samorządu gminnego dotyczą one:
sprawowania kontroli nad przestrzeganiem i stosowaniem przepisów ochrony środowiska,
występowanie w charakterze oskarżyciela publicznego, występowanie o ukaranie za
nieprzestrzeganie przepisów ochrony środowiska (art. 379, 329 – 361)
6.6.
Fundusze wspomagające
Struktura finansowania Programu
Wdrażanie niniejszego Programu będzie uzależnione od zrozumienia przez działaczy
samorządowych roli i potrzeby instytucjonalnego wzmocnienia administracji zajmującej się
problematyką ochrony środowiska, a także od umiejętności i determinacji władz samorządowych
zmierzających do przejęcia roli koordynującej w zakresie stworzenia spójnego systemu
gospodarowania odpadami. Realizację zadań własnych Gminy można przewidzieć z największą
dozą pewności. Zależeć ona będzie od dynamiki działania władz samorządowych. Realizacja
zadań koordynowanych będzie w znacznej mierze uzależniona od stanu finansów Państwa i
kondycji przedsiębiorstw, które będą musiały dostosować sposób i zakres korzystania ze
środowiska do aktualnych standardów. Kolejną niewiadomą jest tempo wdrażania nowego
ustawodawstwa, które będzie uzależnione od wspomnianego wcześniej wzmocnienia administracji.
Jak wynika z tego co wyżej powiedziano, w procesie wdrażania Programu środki finansowe będą
miały bardzo istotne znaczenie, lecz nie decydujące. W kontekście zasad dofinansowania zadań
związanych z ochroną środowiska zarówno przez instytucje krajowe, jak i dysponujące środkami
Unii Europejskiej, najistotniejsza będzie możliwość zgromadzenia tzw. wkładu własnego w
wysokości minimum 15 – 25% wartości zadania inwestycyjnego. Zgromadzenie pozostałej części
środków będzie możliwe z pieniędzy funduszy strukturalnych lub, przy większych
przedsięwzięciach, spójności. Ponieważ zasady funkcjonowania krajowych instytucji
wspomagających są dość dobrze znane, nie będziemy się dłużej przy nich zatrzymywać, natomiast
korzystając z materiałów przygotowanych dla Związku Gmin Wiejskich RP, szerzej przedstawimy
ważniejsze fundusze strukturalne Unii Europejskiej zorientowane na ochronę środowiska.
Zanim do tego przejdziemy, krótka informacja na temat struktury finansowania zadań w
zakresie ochrony środowiska w naszym kraju. W poprzednich latach przeciętny udział funduszy
ochrony środowiska oraz dopłat do kredytów uruchamianych przez Bank Ochrony Środowiska
wynosił około 30% wartości inwestycji. W najbliższych latach rola funduszy ekologicznych będzie
polegać na koncentrowaniu środków na wspieranie inwestycji priorytetowych z punktu widzenia
integracji z UE. Jednocześnie oczekuje się spadku udziału funduszy ochrony środowiska, ze
względu na ogólną poprawę stanu środowiska, a co za tym idzie zmniejszenia wpływów z tytułu
opłat i kar ekologicznych. Natomiast oczekuje się większego niż dotychczas zaangażowania
środków pomocowych, w tym z funduszy przedakcesyjnych oraz po uzyskaniu członkostwa w UE funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (2004 - 2006).
Przewidywane do realizacji inwestycje priorytetowe będą finansowane ze środków własnych i
kredytów komercyjnych oraz uzupełniająco z funduszy ochrony środowiska (przede wszystkim
Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej)
Istotny ciężar finansowania inwestycji komunalnych pozostanie na barkach gmin, często
poprzez zaciąganie długu w bankach i w międzynarodowych instytucjach finansujących (np.
EBOiR). Coraz częściej gminy podejmują decyzje o udzieleniu praw inwestorowi zewnętrznemu do
wykonywania działań z zakresu ochrony środowiska poprzez spółki z udziałem gminy, który to
udział jest gwarancją jej wpływu na decyzje podejmowane przez spółkę oraz na jakość
świadczonych usług.
W oparciu o analizę źródeł finansowania działań w zakresie ochrony środowiska w ostatnich
latach w Polsce i województwie wielkopolskim oraz prognoz co do perspektywicznych źródeł,
180
przewiduje się, że struktura finansowania wdrażania Programu w najbliższych czterech latach
będzie następująca:
Tabela 63.
Źródło
Fundusze ekologiczne (NFOŚiGW, WFOŚiGW)
Budżety terenowe (miasta, gminy), w tym gminne i powiatowe fundusze ekologiczne
Podmioty gospodarcze (środki własne i kredyty bankowe)
Fundusze pomocowe i strukturalne
Budżet państwa
RAZEM
%
25
12
40
18
5
100
Duże możliwości finansowania przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska stwarzają
fundusze pomocowe Unii Europejskiej, do których zalicza się m.in. przedakcesyjne jak SAPARD,
ISPA PAOW oraz strukturalne i spójności. Więcej informacji na temat procedur i zasad korzystania
z nich zawarto w załączniku do niniejszego opracowania.
6.7.
Edukacja społeczności lokalnej
W programie ochrony środowiska woj. wielkopolskiego problematyka edukacji społeczeństwa
w tej dziedzinie przewija się podczas omawiania każdego z komponentów środowiska.
Cele w ten sposób określone wpisują się w podstawowe cele sformułowane w Narodowej
Strategii Edukacji Ekologicznej: „Edukacja ekologiczna kształtuje całościowy obraz relacji
pomiędzy człowiekiem, społeczeństwem i przyrodą. Ukazuje zależność człowieka od środowiska
oraz uczy odpowiedzialności za zmiany dokonywane w środowisku naturalnym. Istotne jest, aby
został on osiągnięty zarówno wśród młodego pokolenia, jak i u ludzi dorosłych poprzez: edukację
ekologiczną w formalnym systemie kształcenia oraz pozaszkolną edukację ekologiczną”.
Przedsięwzięcia edukacyjne społeczności lokalnej znalazły odzwierciedlenie w szeregu
dokumentach lokalnych począwszy od Strategii Powiatu i strategii Gminy. Zamiary w tej materii
dotyczą: wspierania programów edukacji ekologicznej prowadzonej przez organizacje
pozarządowe, gminy, szkoły. Przewidziano organizację warsztatów ekologicznych dla młodzieży,
organizację wycieczek, szkolenie rolników w zakresie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, szkolenie
radnych, wreszcie systematyczną edukację mieszkańców między innymi poprzez organizację
otwartych spotkań dla nich. Ponieważ zamiary te dotyczą wielu dziedzin, choć w szczególności
gospodarki wodno-ściekowej i odpadowej, nie zostały one szczegółowo opisane w tabelach
dotyczących poszczególnych komponentów środowiska. Jednakże nie ulega wątpliwości, że
bardzo ważną pozycją w wydatkach Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej powinna być edukacja. Szczególnie cenna będzie w tej materii współpraca z organizacjami
pozarządowymi i szkołami. Edukacja wiąże się z rozdziałem następnym, traktującym o udziale
mieszkańców w podejmowaniu decyzji dotyczących ochrony środowiska.
6.8.
Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji
Włączanie do procesu realizacji zrównoważonego rozwoju szerokiego grona partnerów daje
szansę na jego społeczną akceptację i przyjmowanie odpowiedzialności tak za sukcesy jak i
porażki. Społeczność powiatu jest głównym adresatem działań przewidywanych Programem, stąd
tak ważnym elementem jest uspołecznienie procesu planowania i podejmowania decyzji i
przejrzystość procedur włączających doń szerokie grono partnerów. Zadanie to, by mogło
przynieść pozytywny skutek, musi być realizowane przez społeczeństwo świadome zagrożeń, jakie
niesie z sobą rozwój cywilizacyjny, a więc odpowiednio przygotowane. W przeciwnym wypadku
podejmowane przez władze samorządowe próby rozwiązania szeregu problemów będą napotykały
na społeczny opór.
6.9.
Nowe podejście do planowania przestrzennego – ekologizacja
Zasady polityki ekologicznej państwa są zasadami, na których oparta jest również polityka
ochrony środowiska województwa wielkopolskiego. Oprócz zasady zrównoważonego rozwoju
jako nadrzędnej uwzględniono szereg zasad pomocniczych i konkretyzujących, m.in.:
1. Zasadę prewencji, oznaczającą w szczególności:
o zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie
najlepszych dostępnych technik (BAT),
181
recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk,
energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze
wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania,
o zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i
zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie
zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (tzw.
dyrektywa IPPC),
o wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarządzania procesami
produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi
wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000
i EMAS, programach czystszej produkcji, Responsible Care, itp.
2. Zasadę "zanieczyszczający płaci” odnoszącą się do odpowiedzialności za skutki
zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. Odpowiedzialność tę ponosić powinny
wszystkie jednostki użytkujące środowisko a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy
mają możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych.
3. Zasadę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi oznaczająca
uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami
gospodarczymi i społecznymi.
4. Zasadę regionalizacji, oznaczającą m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z
regionalnymi ekosystemami w Europie (np. doliny rzeczne i obszary wodno-błotne,
szczególnie w strefach przygranicznych).
5. Zasadę subsydiarności, wynikającą m.in. z Traktatu o Unii Europejskiej a
oznaczającą przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących
ochrony środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on
rozwiązywany na najniższym szczeblu, na którym może zostać skutecznie i efektywnie
rozwiązany.
6. Zasadę skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej odnoszącą się do
wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska a oznaczającą
potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu.
Zasady te znalazły odzwierciedlenie w obowiązującej od niedawna Ustawie z dnia 10 maja
2003 o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (2003.80.717) i innych
znowelizowanych ustawach. Jest ona zasadniczym aktem prawnym umożliwiającym prowadzenie
polityki przestrzennej, a więc także środowiskowej, która stanowi jej istotny element. Kształt
obecnie obowiązującej Ustawy zasadniczo odbiega od dotychczasowych uregulowań prawnych.
Co prawda władzom powiatu ustawodawca nie przekazał kompetencji w zakresie gospodarowania
przestrzenią, niemniej bardzo ważna wydaje się aktywność powiatowych służb budowlanych i
ochrony środowiska w procesie uzgadniania planów miejscowych. Po raz pierwszy w polskim
ustawodawstwie zostały zdefiniowane i użyte pojęcia dotyczące interesu publicznego, inwestycji
interesu publicznego i szereg innych. Oto treści kryjące się za tymi pojęciami:
Ład przestrzenny będący kluczem do interpretacji treści całej ustawy należy rozumieć jako
takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w
uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno –
gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno – estetyczne.
Obszar problemowy to pojęcie zdefiniowane jako obszar szczególnego zjawiska z zakresu
gospodarki przestrzennej lub występowania konfliktów przestrzennych wskazany w planie lub
studium.
Interes publiczny jest uogólnionym celem dążeń i działań, uwzględniających
zobiektywizowane potrzeby ogółu społeczeństwa lub lokalnych społeczności, związanych z
zagospodarowaniem przestrzennym.
Inwestycja celu publicznego to działania o znaczeniu lokalnym (gminnym) i ponadlokalnym
(powiatowym, wojewódzkim i krajowym), stanowiące realizację celów zapisanych w art. 6. Ustawy
z 21 sierpnia 1997 o gospodarce nieruchomościami, a więc między innymi:
• budowa i utrzymywanie publicznych urządzeń służących do zaopatrzenia ludności w
wodę, gromadzenia, przesyłania i oczyszczania ścieków oraz utylizacji odpadów,
• budowa oraz utrzymywanie obiektów i urządzeń służących ochronie środowiska,
zbiorników i innych urządzeń wodnych służących zaopatrzeniu w wodę, regulacji
przepływów i ochronie przed powodzią, a także regulacja i utrzymywanie wód oraz
urządzeń melioracji wodnych, będących własnością Skarbu Państwa lub jednostek
samorządu terytorialnego,
o
182
•
ochrona nieruchomości stanowiących dobra kultury w rozumieniu przepisów o
ochronie dóbr kultury,
• poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin stanowiących własność Skarbu
Państwa,
• zakładanie i utrzymywanie cmentarzy,
• ochrona zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt lub siedlisk przyrody,
Obszar przestrzeni publicznej zdefiniowany jako obszar o szczególnym znaczeniu dla
zaspokojenia potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu
kontaktów społecznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno – przestrzenne,
określony w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
Bliższe przyjrzenie się treści nowych regulacji prawnych prowadzi do wniosku, że Studia
uwarunkowań, będą musiały być weryfikowane pod kątem jednoznacznego określenia w nich
między innymi, tego rodzaju obszarów.
Warto ponadto zwrócić uwagę na szereg stojących przed samorządami problemów
wymagających rozwiązania:
• istnieje potrzeba opracowania i wdrożenia standardowych metod szacowania
skutków ekonomicznych decyzji przestrzennych; sam zapis w art.17 pkt. 5,
obowiązku opracowania prognozy skutków finansowych uchwalenia projektu planu,
problemu nie rozwiąże; znany jest w kraju przypadek odstąpienia przez radę, w
związku ze skutkami finansowymi dla budżetu, od uchwalenia sporządzonego już
planu;
• gminy nie prowadzą świadomej i perspektywicznej polityki w zakresie
gospodarowania nieruchomościami, stąd nie są przez nie kupowane grunty rolne,
które w perspektywie mają być przeznaczone pod inwestycje; zmiana przepisów
polegająca na przyznaniu gminie prawa pierwokupu nieruchomości przeznaczonej na
cele rolnicze, pozwoliłaby jej na odzyskanie znacznie większej, aniżeli obecnie,
części nakładów koniecznych do przygotowania gruntów pod realizację inwestycji i
przyśpieszenie realizacji planów miejscowych;
• brak zasobów gruntów komunalnych, które mogłyby posłużyć zamianie na potrzebne
realizacji inwestycji celu publicznego jest skutecznym hamulcem w realizacji planów;
• wprowadzenie obowiązku określenia w planie miejscowym szczegółowych zasad i
warunków scalania i podziału nieruchomości nim objętych było posunięciem
potrzebnym, pamiętać jednak należy, że w ślad za scaleniem i podziałem idą
odszkodowania za grunty wydzielone pod komunikację i obowiązek pobudowania na
tym terenie infrastruktury czyli urządzenia albo modernizacji drogi oraz wybudowanie
pod ziemią, na ziemi albo nad ziemią przewodów lub urządzeń wodociągowych,
kanalizacyjnych, ciepłowniczych, elektrycznych, gazowych i telekomunikacyjnych, z
drugiej jednak strony osoby, które otrzymały nieruchomości wydzielone w wyniku
scalenia i podziału są zobowiązane do wniesienia na rzecz podziału opłaty
adiacenckiej w wysokości do 50% wzrostu wartości tych nieruchomości; gminy nie są
przygotowane kadrowo i finansowo do realizacji tych operacji;
• obok struktury własności poważną trudnością są zalegające od pokoleń sprawy
własnościowe, dość skutecznym sposobem zachęcenia użytkowników do ich
uporządkowania jest rezygnacja z poboru należnego gminie podatku od spadków i
darowizn, a jeśli to nie poskutkuje wszczęcie sprawy z urzędu; bilans takiego
posunięcia jest dla gminy korzystny;
• na obszarach atrakcyjnych ze względu na walory środowiskowe lokalizacji, zmorą
były podziały gruntów rolnych czynione w oparciu o art. 46.1 i 47 Kodeksu Cywilnego.
W oparciu o te przepisy zorientowani budowali na atrakcyjnych działkach rolnych o
wielkości powyżej 1 hektara, siedliska rolnicze, które z rolniczą profesją nic
wspólnego nie miały. Obecnie ustawodawca przewidział obowiązek określenia w nim
terenów wyłączonych spod zabudowy;
U podstaw realizacji każdego Programu ochrony środowiska leżą decyzje przestrzenne.
Ustalenia planów kształtują sposób wykonywania prawa własności, który nie może naruszać
chronionego prawem interesu publicznego oraz osób trzecich. Panującą dotąd samowolę odnośnie
zmiany przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze i nieleśne, powstrzymuje zapis art. 14 mówiący
o tym, że plany dla takich obszarów sporządza się dla całego obszaru wyznaczonego w studium.
Nowością jest obowiązek sporządzenia prognozy skutków finansowych uchwalenia planu.
183
Wejście w życie nowej ustawy regulującej problematykę gospodarki przestrzennej, jak
wspomniano wyżej, pociągnęło za sobą nowelizację innych ustaw, do których wprowadzone
zostały zapisy związane z problematyką ochrony środowiska. Oto najważniejsze z nich:
- obowiązkiem organów jednostek samorządu terytorialnego jest dbałość o dobra
kultury i podejmowanie działań ochronnych oraz uwzględnianie zadań ochrony
zabytków, między innymi w wojewódzkich i miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego, w budżetach i w prawie miejscowym
(Ustawa o ochronie dóbr kultury art.3);
- przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne,
wymagającego zgody dokonuje się w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego, sporządzonym w trybie określonym w przepisach o planowaniu i
zagospodarowaniu przestrzennym,
- przeznaczenie na cele nierolnicze i nieleśne:
o gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas I-III, jeżeli ich zwarty
obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha wymaga uzyskania zgody Ministra Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej,
o gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa - wymaga
uzyskania zgody Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i
Leśnictwa lub upoważnionej przez niego osoby,
o gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas IV, jeżeli ich zwarty
obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha,
o gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas V i VI, wytworzonych z
gleb pochodzenia organicznego i torfowisk, jeżeli ich zwarty obszar
projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha,
o pozostałych gruntów leśnych
wymaga uzyskania zgody wojewody wyrażanej po uzyskaniu opinii izby rolniczej. (Ustawa o
ochronie gruntów rolnych i leśnych art.7);
Aby uświadomić sobie jak problematyka gospodarowania przestrzenią przenika tę dotyczącą
ochrony środowiska, warto prześledzić jakie uwarunkowania należy uwzględnić w studium. Oto
one:
- dotychczasowe przeznaczenie, zagospodarowanie i uzbrojenie terenu;
- stan ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony;
- stan środowiska, w tym stan rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i
jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i
krajobrazu kulturowego;
- stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej;
- warunki i jakość życia mieszkańców, w tym ochronę ich zdrowia;
- zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia;
- potrzeby i możliwości rozwoju gminy;
- stan prawny gruntów;
- występowanie obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów
odrębnych;
- występowanie obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych;
- występowanie udokumentowanych złóż kopalin oraz zasobów wód podziemnych;
- występowanie terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów
odrębnych;
7. stan systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopień uporządkowania
gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami;
8. zadania służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych.
Analizując zakres merytoryczny wymienionych wyżej zagadnień, można stwierdzić, że oba
zakresy tematyczne przenikają się w 75%.
Oto wykaz problemów na styku gospodarki przestrzennej i ochrony środowiska.
1. krytyka przyjętych przez ustawodawcę rozwiązań polegających na wprowadzeniu
hierarchii i kolejności opracowywania programów, dominuje postawa my najlepiej
wiemy czego nam trzeba i sami sobie poradzimy; sytuacja, jeśli chodzi
rozwiązania przyjęte przez ustawodawcę, w zakresie planowania przestrzennego
po części jest podobna; jak widać powszechne jest traktowanie gminy jak
wyizolowany z otoczenia i niezależny od niego organizm;
184
2. sposób, jakość i koszty realizacji wielu zadań nałożonych na gminy są
zdeterminowane istnieniem podmiotów gospodarczych, stowarzyszeń, fundacji
itp., zdolnych do ich podjęcia, a co za tym idzie, rynkiem rozmaitego rodzaju
usług; tej infrastruktury, nazwijmy ją gospodarczo - społeczną, brak, zwłaszcza
na obszarach wiejskich; z punktu widzenia gospodarowania przestrzenią i
środowiska jest to, wbrew pozorom, bardzo istotne;
3. niemożność rozwiązania wielu trudnych problemów, nie wyłączając
przestrzennych i środowiskowych, tłumaczona jest najczęściej brakiem funduszy;
jest to tylko część prawdy; nie prowadzi się bowiem w gminach czegoś co jest
normą w prawidłowo zarządzanych przedsiębiorstwach, mianowicie controllingu
czyli analizy kosztów; konstrukcja budżetu uniemożliwia to, a mało kto ma
możliwość prowadzenia podwójnej buchalterii czyli budżetu zadaniowego.
4. na co dzień obserwujemy bardzo wiele konfliktów sąsiedzkich pomiędzy
mieszkańcami wynikających z przemieszania funkcji mieszkalnych z
gospodarczymi, określając w planach przeznaczenie terenów i kreśląc linie
rozgraniczające, zwłaszcza gdy plan ma charakter regulacyjny, należy wyraźnie
określić długość okresu przejściowego, który musi być co najmniej pięcioletni i
zapisać brak możliwości rozwoju dla zakładów funkcjonujących na terenach o
innym przeznaczeniu; aby nie potęgować konfliktów i nie doprowadzić do
przeniesienia produkcji lub usług do innej gminy, władze muszą stworzyć
dogodne warunki dla budujących pomieszczenia dla rozwijającej się firmy w
nowym miejscu, zaś wójt powinien osobiście zaangażować się w przekonanie
właścicieli o słuszności takiego stanowiska; w rozwijających się gospodarczo
gminach proces ten już trwa i dokonuje się po części samoczynnie; na niektórych
obszarach najwięcej problemów stwarzają kierowcy z firm transportowych nie
posiadających własnych baz i garażujący oraz naprawiający duże samochody na
ulicy bądź nieruchomości mieszkalnej;
5. pomimo, że nawet w dynamicznie rozwijającej się gminie, koszty sporządzania
planów nie przekraczają 3% wydatków budżetowych, część radnych niechętnie
podnosi rękę by głosować za ich zwiększeniem, warto przy tej okazji zdać sobie
sprawę z tego, że w naszym kraju wskaźnik kosztów sporządzania wszelkich
planów jest kilkukrotnie niższy, w stosunku do kosztów inwestycji, aniżeli w
krajach, w których gronie za moment się znajdziemy;
6. problematyka uwzględniania, bądź nie uwag do planu jest poważnym problemem
społecznym, który budzi ogromne emocje i ściąga na sesję rady gminy liczną
publiczność, podczas prowadzenia tej procedury ujawniają się wszystkie konflikty
niejednokrotnie tkwiące korzeniami w odległej przeszłości, należy przyjąć do
wiadomości, że nie jest możliwym przestrzeganie elementarnych zasad
urbanistycznych i uwzględnienie wszystkich zarzutów; dodatkową trudnością jest
fakt, że radni bardzo często nie do końca rozumieją o czym mowa podczas
prezentacji projektu planu, i jeśli ktoś, może to być dobrze przygotowany wójt
albo pracownik zajmujący się tą problematyką, nie wesprze projektanta, najlepiej
sporządzony projekt może być wywrócony na opak.
7. wpływ na jakość przestrzeni ma również, poniekąd uzasadniony szczupłością
kadr, brak nawyku kontroli przez służby nadzoru budowlanego zgodności
realizacji, dotyczy to indywidualnego budownictwa mieszkalnego, z projektem i
pozwoleniem na budowę.
8. poważną trudność w chwili podejmowania rozmaitych prac planistyczno programistycznych stwarzają, z jednej strony brak wielu danych, z drugiej brak
możliwości szybkiego ich przetworzenia; trudności w dotarciu do nich wynikają z
wielu powodów, na przykład stanu prawnego, który w minionych latach
dopuszczał wiercenie bez dokumentacji, pozwoleń i rejestracji studni o niewielkiej
głębokości, to spowodowało dzisiejsze trudności w dotarciu do nich i
skontrolowaniu bezpiecznego dla wód podziemnych ich zamknięcia; ogromną
pomoc w pracy nad planami mogą stanowić dostępne w Centralnym Ośrodku
Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej zdjęcia lotnicze, ponadto mogą one
być przydatne do identyfikacji naruszeń gruntu, elementów infrastruktury, płytko
zalegających wód, nielegalnej zabudowy itp.
185
9. większość dotąd prowadzonych w gminach prac programistycznych dotyczących
potrzeb w zakresie elementów infrastruktury, prowadzonych było w oparciu o
wątpliwej jakości dane, na przykład dawne normy zużycia wody przyjmowane dla
celów projektowych były bardzo zawyżone; dzisiaj wiele się w tej materii zmieniło,
niemniej
wiele
pobudowanych
obiektów
komunalnych
zostało
przewymiarowanych; bardzo często autorom tych opracowań zabrakło wyobraźni
i nie przewidzieli zmian w ilości i strukturze wiekowej ludności spowodowanych
migracją, upadku niektórych zakładów produkcyjnych, zmian technologii na
energooszczędne i wodooszczędne.
6.10. Bilans potrzeb i możliwości finansowych Gminy
Analiza wielkości tzw. wolnych środków, które gmina może w okresie ośmioletnim
przeznaczyć na inwestycje związane z ochroną środowiska
DOCHODY
2001
DOCHODY RAZEM
54.16053.246 53.976 58.964 68.055 68.800 69.200 64.900 64.900 64.900 64.900 64.900
Dochody własne , w tym:
31.789 34.333 34.295 38.844 38.250 38.925 40.400 41.100 41.100 41.100 41.100 41.100
sprzedaż majątku
Udział w podatkach
dochodowych
Subwencje
Dotacje celowe z budżetu
państwa
Zadania zlecone, powierzone i
porozumienia
572
2002
1.121
2003
2004
481 1.885
2005
850
2006
700
2007
700
2008
700
2009
700
2010
700
2011
700
2012
700
11.339 12.176 13.608 19.000 19.200 20.000 20.500 21.000 21.000 21.000 21.000 21.000
16.212 15.793 16.772 14.680 15.100 15.500 16.000 16.000 16.000 16.000 16.000 16.000
6.158 3.120 2.555 2.619 14.705 14.375 12.800 7.800 7.800 7.800
7.800 7.800
1.661 2.250 1.810 2.373 3.500 4.500 4.500 4.500 4.500 4.500
4.500 4.500
Zadania własne
4.187
612
495
Inwestycje własne
Inwestycje zlecone (adm.
rządowa)
Dotacje celowe na podst. poroz.
między j.s.t.
4.187
253
258
250
246
246
250
250
250
250
250
250
250
253
258
250
246
246
250
250
250
250
250
250
250
Inwestycje
Środki na dofinansowanie zadań
ze źródeł pozabudżetowych
353
200 1.400
Zadania bieżące
353
Zadania bieżące
Inwestycje
WYDATKI BIEŻĄCE:
Wynagrodzenia i pochodne od
wynagrodzeń
Dotacje
Wydatki na obsługę długu
Wydatki z tytułu udzielonych
poręczeń
200
1400
35.68937.843 41.347 46.008 45.900 46.000 46.000 46.000 46.000 46.000 46.000 46.000
19.75120.714 22.515 24.174 24.500 24.800 24.800 24.800 24.800 24.800 24.800 24.800
800 1.779 2.187 2.112 2.100 2.100 2.100 2.100 2.100 2.100
35
54
79
80
95
90
90
90
90
90
42
42
42
42
42
42
42
2.100 2.100
90
90
42
42
Pozostałe wydatki
15.103 15.296 16.566 19.600 19.163 18.968 18.968 18.968 18.968 18.968 18.968 18.968
WYDATKI INWESTYCYJNE:
finansowane z:
Środki własne
Kredyty preferencyjne-pożyczki
Kredyty komercyjne
Dotacje z budżetu państwa
Środki pozabudżetowe
19.763 20.610 9.994 26.248
18.703 17.365 7.749 12.943
1.060 1.728 2.245
530
1.876
12.575
200
55.452 58.553 51.341 72.256 73.835 70.500 65.700 61.100 61.900 62.400 61.400 61.400
WYDATKI RAZEM:
DEFICYT BUDŻETOWY
(DOCHODY RAZEM – WYDATKI
-1.292 -5.307 2.635 13.292 -5.780 -1.700 3.500 3.800 3.000 2.500 3.500 3.500
RAZEM)
186
Lp.
Wyszczególnienie
IV. Finansowanie deficytu
budżetowego (A-B)
A. Przychody ogółem:
z tego
Nadwyżka budżetowa z lat
poprzednich
Kredyty bankowe
Pożyczki
2001
2002
2003
5.418
6.618
5.733
7.223
4.673
3.977
1.775
1.876
1.060
1.370
Emisja dłużnych papierów
wartośc.
Inne
2004
2005
2006
1.813 13.292
5.780
1.700 -3.204
4.615 14.880
7.795
6.820
12.575
5.215
4.150
530
2.580
2.670
1.588
2.015
1.015
2.245
2007
2008
2009
2010
2011
2012
6.300
4.500
4.000
5.000
1.500
3.200
3.000
2.500
3.500
2.600
3.100
1.500
1.500
1.500
1.500
5.120
5.804
6.300
4.500
4.000
5.000
1.500
3.800
3.800
5.500
3.040
2.000
2.800
1.320
2.004
800
1.460
2.000
2.200
2.600
2.370
B. Rozchody ogółem:
z tego
Spłaty kredytów
315
Spłaty pożyczek
315
605
2.802
1.876
605
926
1.588
1.500
Wykup dłużnych papierów
wartośc.
Inne
Informacja o spłacie zaciągniętych / planowanych zobowiązań finansowych (dane w PLN)
rok
2003
kolejne transze
stan zobowiązania na koniec
okresu
spłata odsetek
spłata rat
2004
2.245 13.105
2005
2006
7.800
2007
7.730
2.100
2008
2.500
2009
2010
2011
2012
1.500
1.500
1.500
1.500
2.672 14.109 19.894 22.504 18.800 15.000 12.000
9.500
6.000
2.500
79
80
404
305
286
326
295
235
172
70
2.802
1.588
2.015
5.120
5.804
6.300
4.500
4.000
5.000
1.500
Projekcje dochodów i wydatków w latach 2001-2012
Analiza wielkości wolnych środków opiera się na danych finansowych przygotowanych przez
służby finansowe gminy Swarzędz. Dane dotyczą dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów
w latach 2001 – 2012 oraz prognozy spłaty długu w latach 2003 – 2012. Dodatkowo służby
finansowe przygotowały plan dochodów ze sprzedaży majątku gminy oraz wskaźniki inflacji, o
które została oparta prognoza dochodów i wydatków na lata 2004 – 2012 dokonana przez
Konsultanta.
Tabela 64. Dochody budżetowe w latach 2001 – 2003 oraz ich projekcja na lata 2004 - 2011 (dane w
PLN)
lp. Wyszczególnienie
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Dochody ogółem,
A w tym
54160 53246 53976 58964 68055 68800 69200 64900 64900 64900 64900 64900
Źródło: Gmina Swarzędz oraz Abrys Sp. z o.o.
Tabela 65. Wydatki w latach 1999 – 2003 oraz ich projekcja na lata 2004 - 2011 (dane w PLN)
lp. wyszczególnienie
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Wydatki bieżące,
B w tym
35689 37843 41347 46008 45900 46000 46000 46000 46000 46000 46000 46000
Wydatki
C majątkowe
19763 20610 9994 26248
0
0
0
0
0
0
0
0
Wydatki ogółem
D (B+C)
55452 58453 51341 72256 45900 46000 46000 46000 46000 46000 46000 46000
Źródło: Gmina Swarzędz oraz Abrys Sp. z o.o.
Tabela 66. Projekcja finansowania deficytu budżetowego na lata 2001 - 2012 (dane w PLN)
Wyszczególnienie
wykonanie
2001
A
I. Ogółem dochody
2002
Prognoza
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
54 160 53 246 53 976 58 964 68 055 68 800 69 200 64 900 64 900 64 900 64 900 64 900
187
D
II. Ogółem wydatki
A-D III. Wynik finansowy (I-II)
IV. Finansowanie/rozdysp. (3-4)
3. Przychody ogółem
(wg art.. 112 ustawy o finansach
publicznych)
4. Rozchody ogółem
V. Przepływy finansowe (III+IV)
6.10.1.
55 452 58 453 51 341 72 256 45 900 46 000 46 000 46 000 46 000 46 000 46 000 46 000
-1 292 -5 207 2 635 -13 292 22 155 22 800 23 200 18 900 18 900 18 900 18 900 18 900
5418
6618
1813 13292
5780
1700 -3204
5733 7 223 4 615 14 880 7 795 6 820
315
605
2802
1588
2015
5120
0
0
0
0
0
2600
6300
4500
4000
5000
1500
5804
6300
4500
4000
5000
1500
6 048 7 828 7 417 16 468 9 810 11 940 8 404 12 600 9 000 8 000 10 000 3 000
Spłaty kredytów i pożyczek wraz z poręczeniami
Bieżące i planowane zobowiązania finansowe
Dane zawarte w tym punkcie pochodzą z załącznika „Prognoza długu na lata 2004 – 2009”
przygotowanego przez Służby finansowe gminy do projektu budżetu na rok 2004.
Tabela 67 Harmonogram spłaty zaciągniętego kredytu
rok
2001 2002 2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009 2010 2011 2012
7800
7730
2100
2500
1500 1500 1500 1500
kolejne transze
0
0 2245 13105
stan zobowiązania na koniec okresu
0
0 2672 14109 19894 22504 18800 15000 12000 9500 6000 2500
spłata odsetek
0
0
79
80
404
305
286
326
spłata rat
0
0 2802
1588
2015
5120
5804
6300
4500 4000 5000 1500
Razem
0
0 2881
1668
2419
5425
6090
6626
4795 4235 5172 1570
295
235
172
70
Źródło: Gmina Swarzędz
Tabela 68 Projekcja wolnych środków na lata 2001-2011 (dane w PLN)
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
A. DOCHODY OGÓŁEM
54 160 53 246 53 976 58 964 68 055 68 800 69 200 64 900 64 900 64 900 64 900 64 900
B. WYDATKI BIEŻĄCE:
C. NADWYŻKA OPERACYJNA (A –
B)
35 689 37 843 41 347 46 008 45 900 46 000 46 000 46 000 46 000 46 000 46 000 46000
18 471 15 403 12 629 12 956 22 155 22 800 23 200 18 900 18 900 18 900 18 900 18 900
D. OBSŁUGA ZADŁUŻENIA
0
0 2 881
1 668 2 419 5 425 6 090
5172
1570
Spłata rat kapitałowych
0
0 2 802
1 588 2 015 5 120 5 804 6 300 4 500 4 000 5 000
1500
Spłata odsetek
0
0
E. WOLNE ŚRODKI NA
INWESTYCJE (C – D)
79
80
404
305
286
6626
326
4795
295
4235
235
172
70
18 471 15 403 9 748 11 288 19 736 17 375 17 110 12 274 14 105 14 665 13 728 17 330
F. INWESTYCJE (w tym związane z
ochroną środowiska)
19 763 20 610 9 994 26 248
0
0
0
0
0
0
0
0
G. WOLNE ŚRODKI NA
INWESTYCJE
(w tym związane z ochroną środowisk)
(E – F)
-1 292 -5 207 -246 -14 960 19 736 17 375 17 110 12 274 14 105 14 665 13 728 17 330
Otrzymane kredyty, pożyczki oraz
wyemitowane obligacje
5 733 7 223 4 615 14 880
7795
6820
2600
6300
4500
4000
5000
1500
7417 16 468 9 810 11 940 8 404 12 600 9 000 8 000 10 000
3000
Przychody z innych źródeł
Roczne przepływy gotówki netto
6 048 7 828
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z gminy
6.10.2.
Analiza możliwości zasilania z zewnątrz budżetu gminy
Zależą one przede wszystkim od tego czy jednostka samorządu terytorialnego zdoła
wygenerować środki zapewniające tzw. wkład własny w realizację inwestycji. Paradoksalnie
samorządy, które wykazywały się dotąd dużą aktywnością i inwestowały są już zadłużone i mają
trudności ze zgromadzeniem środków umożliwiających przygotowanie wniosków do instytucji
unijnych. Pomocą ma być w tej materii reorientacja funduszy ochrony środowiska. Niezależnie od
tego wiele samorządów, zwłaszcza na obszarach wiejskich, nawet w sytuacji braku zadłużenia,
może wygenerować z budżetu na inwestycje kwoty do kilkuset tysięcy rocznie. Kolejną bardzo
188
ważną przeszkodą uniemożliwiającą skorzystanie z niektórych funduszy, na przykład ISPA, jest
zbyt mała skala planowanych inwestycji, co bezpośrednio wiąże się z nie podejmowaniem przez
kilka samorządów realizacji inwestycji wspólnych. Wniosek stąd taki, że władze powiatu tym
bardziej powinny dążyć do przekonania władz samorządowych gmin by podjęły realizację
wspólnego przedsięwzięcia w zakresie gospodarowania odpadami czy działań w zakresie
ochrony wód.
6.10.3.
Możliwość obsługi zadłużenia (pożyczki, kredyty, obligacje)
Zgodnie z art. 113 Ustawy o finansach publicznych łączna kwota przypadających do spłaty w
danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz potencjalnych spłat kwot wynikających z
udzielonych przez jednostki samorządu terytorialnego poręczeń wraz z należnymi w danym roku
odsetkami od tych kredytów i pożyczek, oraz należnych odsetek i dyskonta a także
przypadających w danym roku budżetowym wykupów papierów wartościowych emitowanych
przez jednostki samorządu terytorialnego, nie może przekroczyć 15,0% planowanych na dany rok
budżetowy dochodów jednostki samorządu terytorialnego. Na podstawie przeprowadzonej analizy
można stwierdzić, iż wysokość całkowitych zobowiązań gminy z tytułu pożyczek, kredytów i
potencjalnych zobowiązań z tytułu poręczeń w stosunku do przewidywanych dochodów budżetu
w latach 2004 - 2012 będzie się kształtować w przedziale 0,0% - 10,2%.
Wskaźnik obsługi zadłużenia
%
16,0
15,0
14,0
13,0
12,0
11,0
10,2
10,0
9,0
8,8
8,0
8,0
7,9
7,4
7,0
6,5
6,0
5,3
5,0
4,0
3,6
3,0
2,8
2,4
2,0
1,0
0,0
0,0
2001
0,0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Rysunek 9. Obciążenie planowanych dochodów ogółem tytułem obsługi zobowiązań
finansowych
Inną formą kontroli wielkości zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego jest zapis w art.
114 omawianej ustawy, który stanowi, iż łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego
na koniec roku budżetowego nie może przekraczać 60,0% dochodów tej jednostki w tym roku
budżetowym. Wskaźnik zadłużenia w poszczególnych latach analizy nie przekracza
dopuszczalnej wartości.
6.10.4.
Potencjalne zobowiązania finansowe
W latach kolejnych 2005-2007 gmina Swarzędz posiadać będzie znaczne środki na
inwestycje w tym inwestycje na ochronę środowiska pula ta może zostać zwiększona dodatkowo
przez emisję obligacji i zaciągnięcia zobowiązań w formie kredytów i pożyczek do poziomu 15 %.
zgodnie z art. 113 ustawy o finansach publicznych.
Tabela 69 Wielkość potencjalnych środków na inwestycje bez uwzględnieniu dodatkowego zadłużenia
2001
G. WOLNE ŚRODKI NA
INWESTYCJE(w tym związane z
ochroną środowisk) (E – F)
2002
-1 292 -5 207
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
-246 -14 960 19 736 17 375 17 110 12 274 14 105 14 665 13 728 17 330
189
Otrzymane kredyty, pożyczki oraz
wyemitowane obligacje
5 733 7 223 4 615 14 880
7795
6820
2600
6300
4500
4000
5000
1500
7417 16 468 9 810 11 940 8 404 12 600 9 000 8 000 10 000
3000
Przychody z innych źródeł
Roczne przepływy gotówki netto
6 048 7 828
Źródło: gmina Swarzędz
6.10.5.
Możliwości współfinansowania przez gminy i przedsiębiorców
Wiążą się one z tzw. partnerstwem publiczno-prywatnym. Niestety istnieje kilka przeszkód,
które powodują, że dotąd instytucja ta nie rozwinęła się w naszym kraju. Pierwsza jest natury
psychologicznej. Samorządy mając na względzie sytuację społeczno-polityczną i dotychczasowe
niedobre doświadczenia, boją się szukać możliwości skorzystania z tego typu rozwiązań.
6.10.6.
Sumaryczna wielkość środków, które gmina w okresie ośmioletnim będzie
mogła przeznaczyć na realizację programu
W przypadku zaakceptowania realizacji dochodów i wydatków zgodnie z przyjętymi w
opracowaniu prognozami gmina w latach 2004 – 2007 może przeznaczyć na inwestycje (w tym
wydatki związane z ochroną środowiska) 39,2 mln. PLN (bez uwzględnienia dodatkowego
zadłużenia), a w pozostałych latach (do roku 2011) około 54,7 mln. PLN.
6.10.7.
Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w okresie czteroletnim wraz z
prognozą na dalsze cztery lata
Rozdział ten stanowi podsumowanie prac nad Programem i zawiera najważniejsze wnioski
oraz zadania własne przewidziane do realizacji w latach 2003 – 2007.
Szczegółowo zadania inwestycyjne jak i pozainwestycyjne, które są przewidziane do
realizacji w ramach Programu, zostały wymienione w rozdziałach od 3 do 5 traktujących o
ochronie dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnym korzystaniu z zasobów przyrody,
zrównoważonym korzystaniu z surowców, materiałów, wody i energii oraz poprawie jakości
środowiska.
Zadania te zostały podzielone na własne i koordynowane, czyli do realizacji przez organy
rządowe i samorządowe województwa oraz inne podmioty. Zadania leżące w kompetencjach
gmin, które wcześniej zostały uwzględnione w dokumentach opracowywanych przez ich organy
czyli strategiach, wieloletnich planach inwestycyjnych itp., również znalazły tam swoje miejsce.
Natomiast inne zadania, zalecenia, wskazania odnośnie zasad postępowania oraz wymogi.
Wiele zadań, których realizacja będzie wymagała od władz dużego zaangażowania i wysiłku
organizacyjnego, związana jest z wdrażaniem nowego ustawodawstwa regulującego
problematykę ochrony środowiska, zakładaniem rozmaitych baz danych i rejestrów, wymianą
informacji, działaniami kontrolnymi. Wyspecyfikowane one zostały jako pozainwestycyjne i w
terminach wyznaczonych ustawami muszą zostać wdrożone. W związku z tym autorzy
opracowania postulują by w latach 2004 - 2007 całość, możliwych do realizacji nakładów
przeznaczyć na instytucjonalne wzmocnienie administracji zawiadującej problematyką ochrony
środowiska, a więc wyposażenie w sprzęt, oprogramowanie, dostęp do baz danych a wcześniej
założenie brakujących, szkolenia, zwiększenie liczby personelu.
Ponadto autorzy pragną zwrócić uwagę na wagę problematyki związanej z
gospodarowaniem odpadami. Jak wynika z wyliczeń zawartych w Planie gospodarki odpadami,
koszt budowy Centrum Zagospodarowania Odpadów, niezależnie od wybranego wariantu,
wynosił będzie około 8,5 mln zł. Z dużą dozą pewności można przyjąć, że realizacja
ekonomicznie uzasadnionej, wspólnej inwestycji gmin i Starostwa uzyska wsparcie na poziomie
75 %. W tej sytuacji samorządy musiałyby uzupełnić budżet inwestycji o wkład własny Mając na
względzie sytuację finansową gmin zobrazowaną wyżej na kilku przykładach, wskazanym byłoby
by Starostwo, przejmując inicjatywę wspólnego podjęcia rozwiązania problemu gospodarki
odpadami, zachęciło je uzupełniając ich wkład własny środkami PFOŚiGW. Warto podkreślić, że
spośród rozmaitego rodzaju wymienionych wyżej inwestycji komunalnych tylko związane z
gospodarką odpadami zapewniają zwrot poniesionych nakładów inwestycyjnych, a tym samym
dają możliwość późniejszego lokowania odzyskanych środków w inne przedsięwzięcia.
Aby udokumentować jak wiele zadań czekało i czeka administrację, a tym samym, jak
ważna jest potrzeba jej wzmocnienia, przytaczamy harmonogram wdrażania przez gminy, powiaty
i województwa obowiązków nałożonych Ustawą o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony
środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw oraz pozostałymi ustawami i
rozporządzeniami regulującymi problematykę ochrony środowiska
190
•
•
•
•
•
1. Zanieczyszczenia ziemi, które miały miejsce przed 01.09.1980 nie muszą być w pełni
rekultywowane. Wyeliminować trzeba jednak zagrożenia dla ludzi i możliwość
rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń.
2. Od połowy 1997 gminy mają obowiązek planować zaopatrzenie w ciepło, energię
elektryczną, paliwa gazowe.
3. Dla miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, o których opracowaniu
obwieszczono po 01.01.2001 należy wcześniej wykonać opracowanie
ekofizjograficzne tj. dokumentację charakteryzującą poszczególne elementy
przyrodnicze na obszarze objętym planem i ich wzajemne powiązania.
4. Od 01.10.2001 komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej w drodze
decyzji zobowiązuje prowadzących zakłady o zwiększonym i dużym ryzyku do
dostarczenia informacji niezbędnych do opracowania zewnętrznych i wewnętrznych
planów operacyjno-ratowniczych
5. Od listopada 2001 gminy mają obowiązek prowadzenia ewidencji zbiorników
bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków, termin ten dotyczy też
możliwości dostosowania do zmienionych przepisów regulaminów utrzymania
czystości i porządku w gminach
6. Jeśli 01.01.2002 nie ustały przyczyny kar naliczonych wcześniej, stały się one karami
biegnącymi w rozumieniu Prawa ochrony środowiska.
7. Do 31.03.2002 wojewodowie mieli obowiązek dokonania klasyfikacji stref pod kątem
poziomu substancji w powietrzu
8. Do 31.03.2002 prowadzący zakłady o zwiększonym lub dużym ryzyku mieli
obowiązek zgłoszenia go właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej, zaś do
30.09.2002 przedstawienia mu programu zapobiegania awariom
9. Do 31.03 każdego roku, począwszy od roku 2002 starosta przekazuje marszałkowi
województwa łączne zestawienie rejestrów, w których figurują dane uzyskane od
posiadaczy odpadów, którzy są zwolnieni z obowiązku uzyskiwania zezwoleń na
prowadzenie działalności w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub
unieszkodliwiania odpadów
10. Od 31.03.2002 do końca pierwszego kwartału za poprzedni rok kalendarzowy
posiadacz odpadów lub wytwórca komunalnych osadów ściekowych jest obowiązany
przekazać marszałkowi województwa zbiorcze zestawienia danych
11. 30.06.2002 minął termin przedłożenia wojewodzie, przez zarządzającego spalarnią,
jej przeglądu ekologicznego
12. 30.06.2002 minął termin przedłożenia starostom przez zarządzających
składowiskami odpadów, ich przeglądów ekologicznych
13. 30.06.2002 minął termin uzyskania zezwoleń przez podmioty prowadzące dotąd bez
takowego działalność w zakresie usuwania, wykorzystywania i unieszkodliwiania
odpadów innych niż niebezpieczne z wyjątkiem komunalnych
14. W styczniu 2002 zaczęła obowiązywać Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i
zbiorowym odprowadzaniu ścieków. W związku z tym:
w lipcu 2002 przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne były obowiązane wystąpić z
wnioskiem o udzielenie zezwolenia,
w styczniu 2003 wójt był obowiązany do wydania decyzji w sprawie zezwolenia,
w październiku 2002 rada gminy była obowiązana do uchwalenia regulaminu
dostarczania wody i odbioru ścieków.
w styczniu 2003 przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne było obowiązane
zainstalować u odbiorców usług brakujące wodomierze główne,
w styczniu 2004 przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne obowiązane jest do
zawarcia umów z dotychczasowymi odbiorcami usług umów.
15. Z końcem września 2002 minął termin uchwalenia przez rady gmin regulaminów
dostarczania wody i odbioru ścieków
16. W listopadzie 2002 r zaczęło obowiązywać Rozp. Rady Min. z 24.09.2002 w
sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na
środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem
przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko, stąd od
tego momentu przestały obowiązywać przepisy dotyczące określenia inwestycji
szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz mogących
191
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
192
pogorszyć
stan
środowiska
wydane na podstawie przepisów o
zagospodarowaniu przestrzennym.
Pod koniec 2002 – zaczęły obowiązywać nowe przepisy wykonawcze określające
wymagania jakim powinny odpowiadać wody morskie i śródlądowe będące
środowiskiem życia ryb, skorupiaków i mięczaków (Ustawa Prawo wodne)
31.12.2002 minął termin uzyskania przez zarządzającego składowiskiem
odpadów decyzji zatwierdzającej instrukcję jego eksploatacji
Do 31.12.2002 zarządzający składowiskiem, posiadający decyzję o pozwoleniu
na budowę lecz nie posiadający zatwierdzonej instrukcji eksploatacji, nie ponosi
opłat podwyższonych określonych w art.293 ust.1 Prawa ochrony środowiska
Do 31.12.2002 prowadzący zakłady o dużym ryzyku obowiązani byli do
przedstawienia komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej
raportu o bezpieczeństwie oraz wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego i
informacji potrzebnych do opracowania zewnętrznego planu operacyjnoratowniczego
Do 31.12.2002 urządzenia zawierające PCB miały być zinwentaryzowane i
oznakowane (2002.96.860)
Z końcem roku 2002 minął termin wydania przez wójta zezwoleń
przedsiębiorstwom na prowadzenie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i
odprowadzanie ścieków
W terminie 12 miesięcy od dnia uzyskania zezwolenia przedsiębiorstwo wodnokanalizacyjne obowiązane jest zainstalować u odbiorców brakujące wodomierze
oraz zawrzeć z odbiorcami umowy
Rada gminy – bez określenia terminu - zobowiązana jest uchwalić wieloletni plan
rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych
Do czasu wygaśnięcia decyzji o ustanowieniu stref ochronnych wydanych na
podstawie Ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, stosuje się do nich
przepisy dotyczące obszarów ograniczonego użytkowania z Ustawy o ochronie
gruntów rolnych i leśnych
Od 01.01.2003 obowiązuje rozporządzenie w sprawie warunków wprowadzania
ścieków do wód lub do ziemi
Od 01.01.2003 wchodzi w życie Rozporządzenie w sprawie sposobu
udostępniania informacji o środowisku
Do 31.01.2003 po raz pierwszy prowadzący zakład o dużym ryzyku zobowiązany
był do dostarczenia komendantowi wojewódzkiemu PSP oraz wojewódzkiemu
inspektorowi ochrony środowiska danych o rodzaju, kategorii i ilości substancji
niebezpiecznych znajdujących się na terenie zakładu
Począwszy od roku 2003 do dnia 15.02 gminy mają obowiązek składać
marszałkowi i WFOŚiGW, sprawozdania za rok miniony dotyczące rodzaju i ilości
odpadów opakowaniowych zebranych przez gminę i oddanych do odzysku i
recyklingu
Począwszy od roku 2003 do dnia 31 marca wójt zobowiązany jest przedłożyć
wojewodzie informację o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji
stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (2002.175.1439)
Plany gospodarki odpadami muszą być zaopiniowane przez Radę gospodarki
wodnej regionu
Ustanowione na podstawie Ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, parki
stają się parkami gminnymi w rozumieniu Ustawy o ochronie przyrody
30.06.2003 – tracą moc obowiązującą przepisy wykonawcze wydane na
podstawie Ustawy z 31.01.1980 o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz
Ustawy z 09.11.2000 o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz
o ocenach oddziaływania na środowisko.
30.06.2003 – tracą moc dotychczasowe przepisy regulujące warunki
ustanawiania stref ochronnych ujęć wody oraz odprowadzania ścieków
przemysłowych (Ustawa Prawo wodne)
Do 30.06.2003 obowiązują dotychczasowe przepisy odnośnie używania środków
chemicznych na ulicach, placach oraz drogach publicznych, opłat i kar za
usuwanie drzew i krzewów (Ustawa o ochronie przyrody)
36. Do 30.06.2003 obowiązują dotychczasowe przepisy regulujące warunki
bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest (Ustawa o zakazie
stosowania wyrobów zawierających azbest)
37. Do 30.06.2003 obowiązują dotychczasowe przepisy określające wymagania jakie
powinny spełniać ocena i raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko
dla autostrady
38. Do 30.06.2003 wojewodowie mają obowiązek określić programy ochrony
powietrza dla stref, w których poziomy substancji przekraczają poziom
dopuszczalny powiększony o margines tolerancji
39. Do 30.06.2003 komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej sporządza
dla zakładów o dużym ryzyku zewnętrzne plany operacyjno-ratownicze,
informacje o zagrożeniach i podjętych środkach zapobiegawczych przedstawiane
są wójtowi
40. Do 30.06.2003, o ile nie są sprzeczne z Ustawą o odpadach, obowiązują
przepisy wydane na podstawie art.17 ust.2 Ustawy o ochronie i kształtowaniu
środowiska, dotyczące obowiązków eksploatujących kopaliny w zakresie ochrony
zasobów złóż, powierzchni ziemi, wód i rekultywacji
41. Od 01.07.2003 obowiązuje zakaz składowania opon
42. Od 01.07.2003 opublikowany za pośrednictwem sieci telekomunikacyjnych
powinien być wykaz stref jakości powietrza uzyskany w wyniku klasyfikacji
prowadzonej odrębnie dla każdej substancji
43. Do 01.01.2004 muszą zostać spełnione wymagania dotyczące jakości wody w
kąpieliskach
44. Do 01.01.2004 stacje zlewne nieczystości ciekłych muszą zostać wyposażone
urządzenia do pomiaru ich objętości, muszą być hermetyczne i separować
zanieczyszczenia stałe
45. Do 31.03.2004 wójt jest zobowiązany po raz pierwszy przedstawić wojewodzie
informację na temat występowania na terenie gminy azbestu, PCB i innych
niebezpiecznych substancji
46. Do 30.06.2004 kierownik spalarni innej niż odpadów komunalnych lub
składowiska musi uzyskać świadectwo stwierdzające kwalifikacje
47. Do 30.06.2004 wytwórcy odpadów muszą uzyskać pozwolenie na ich
wytwarzanie i decyzję zatwierdzającą program gospodarowania odpadami
niebezpiecznymi albo przedłożyć informację o wytwarzanych odpadach i
sposobach gospodarowania nimi
48. Roszczenia związane z ograniczeniami sposobu korzystania z nieruchomości z
powodu ochrony środowiska powstałe przed 01.10.2001 ulegają przedawnieniu
30.06.2004.
49. Do 30.06.2004 rady gmin uchwalą Gminne programy ochrony środowiska, do
których załącznikiem będzie Plan gospodarki odpadami
50. Do 30.06.2004 władający w dniu 01.10.2001 powierzchnią ziemi (na przykład
gmina), która wcześniej została zanieczyszczona albo przekształcona przez inny
podmiot, ma obowiązek zgłoszenia tego faktu staroście; dzięki temu uniknie
obowiązku rekultywacji
51. 31.12.2005 mija termin uzyskania pozwoleń na emisję pól elektromagnetycznych
52. Do 31.12.2005 prowadzący instalacje, dla których w oparciu o dotychczas
obowiązującą Ustawę o ochronie i kształtowaniu środowiska, ustanowiono strefy
ochronne, obowiązani są do ograniczenia szkodliwego jej wpływu na środowisko
do terenu, do którego posiadają tytuł prawny
53. Do 31.12.2005 właściciel nieruchomości położonej w strefie ochronnej może
żądać wykupu lub zamiany nieruchomości
54. Uzyskanie pozwoleń emisyjnych innych niż zintegrowane, pomimo niespełniania
wymagań wynikających ze standardów emisyjnych, jest możliwe pod warunkiem
doprowadzenia do ich spełniania do 01.01.2006
55. Przeniesienie obowiązków odnośnie zgodnej z wymogami ochrony środowiska
eksploatacji instalacji, wymaga formy aktu notarialnego; eksploatujący nie będący
właścicielem musi go wypełnić do 01.01.2006
56. Od 30.06.2006 tracą moc decyzje ustalające dopuszczalną emisję do powietrza i
poziom hałasu
193
6.10.8.
W
•
•
W
•
•
W
•
•
•
•
•
•
•
W
•
•
•
•
•
•
194
57. Od 01.07.2006 obowiązuje zakaz składowania części opon
58. Do 30.06.2008 zachowują ważność zezwolenia na usuwanie, wykorzystywanie i
unieszkodliwianie odpadów wydane na podstawie dotychczasowych przepisów
59. Do 30.06.2012 starostowie mają obowiązek sporządzenia map akustycznych; do
30.06.2013 rady powiatów mają obowiązek uchwalenia programów działań
naprawczych
60. Od 01.10.2009 opublikowany musi zostać wykaz terenów aglomeracji liczących
powyżej 100 tys. mieszkańców a mniejszych niż 250 tys. mieszkańców, na
których poziom hałasu przekracza dopuszczalny oraz wykaz terenów
zagrożonych hałasem;
61. Do 31.12.2009 zarządzający spalarnią ma obowiązek dostosować jej
funkcjonowanie do wymogów Ustawy o odpadach
62. Do 31.12.2009 zarządzający składowiskiem jest zobowiązany dostosować jego
sposób funkcjonowania do wymogów ustawy
63. Do 30.06.2010 dopuszcza się wykorzystywanie w użytkowanych urządzeniach i
instalacjach PCB (2002.96.860)
64. Do 31.12.2010 posiadacze odpadów zawierających PCB muszą je usunąć i
unieszkodliwić
65. Do 31.12.2010 aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 15.000
muszą zostać wyposażone w sieci kanalizacyjne zakończone oczyszczalniami
66. Do 31.12.2015 aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców od 2.000 do
15.000 muszą zostać wyposażone w sieci kanalizacyjne zakończone
oczyszczalniami.
67. Do 31.12.2006 r. Powiaty i Gminy mają obowiązek opracowania odpowiednio:
Powiatowych, Gminnych Programów Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest i
programów ochrony przed szkodliwością azbestu oraz szkolenia pracowników
Postulowany, docelowy stan środowiska w roku 2011
sferze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody
objęcie ochroną terenów wymagających tego z punktu widzenia tworzonej w Polsce
Europejskiej Sieci obszarów Chronionych NATURA 2000
wdrożenie do codziennej praktyki wszystkich kierunków działań i zasad postępowania
opisanych w rozdziale tej tematyki dotyczącym
sferze ochrony lasów
zaawansowane prace nad zalesieniem gruntów porolnych i zdegradowanych z
uwzględnieniem dostosowania składu gatunkowego zalesień do naturalnej
mozaikowatości siedlisk
pełne rozwinięcie środowiskotwórczej i społecznej roli lasów
sferze ochrony gleb
zaawansowane prace nad realizacją programów rolno-środowiskowych i wdrażaniem
KDPR, wyznaczenie granicy polno-leśnej
zakończenie rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych i nieczynnych składowisk
odpadów (także tych o nieuregulowanym stanie prawnym)
powstanie sieci gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych
zakończony proces odbudowy melioracji podstawowej i szczegółowej
W sferze ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych
zaawansowany proces racjonalizacji korzystania z wód podziemnych, w tym zakończona
weryfikacja pozwoleń wodno-prawnych, zakończony proces ustanawiania stref
ochronnych, wyeliminowane niekonieczne wykorzystanie wód podziemnych do celów
przemysłowych
zakończony proces likwidacji nieczynnych i niesprawnych ujęć wód podziemnych
sferze zmniejszenia wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności gospodarki
zakończony proces modernizacji oświetlenia ulicznego
zakończony proces modernizacji systemów grzewczych
zakończony proces modernizacji sieci energetycznych
zakończony proces modernizacji systemów wodociągowych pod kątem ograniczenia
zużycia energii i strat wody
zaawansowany proces zwiększania izolacyjności termicznej obiektów budowlanych
W sferze wykorzystania energii odnawialnej
•
modernizacja kilku kotłowni ogrzewających obiekty komunalne pod kątem wykorzystania
biomasy
• produkcja biomasy na poziomie zaspokajającym potrzeby własne
W sferze kształtowania stosunków wodnych i ochrony przed powodzią
• zakończona naprawa, odbudowa i modernizacja urządzeń ochrony przeciwpowodziowej
• zaawansowane prace nad zwiększeniem zdolności retencyjnej zlewni
• opracowane plany zagospodarowania przestrzennego uwzględniające zasady ochrony
przed powodzią
W sferze jakości wód
• zaawansowana w 80% realizacja programu budowy i modernizacji kanalizacji sanitarnej
na terenie miasta i gminy
• zaawansowany proces porządkowania gospodarki ściekami pochodzącymi z wód
opadowych na terenie gminy
• W sferze jakości powietrza
• podobnie jak w sferach energooszczędności i wykorzystania energii odnawialnej,
zaawansowany proces termoizolacji budynków i modernizacji systemów grzewczych
• osiągnięcie 50% wskaźnika mieszkańców korzystających z ogrzewania gazem
W sferze oddziaływania hałasu
• zaawansowany proces modernizacji nawierzchni infrastruktury drogowej
W sferze oddziaływania fal elektromagnetycznych
• wdrożenie do praktyki planistycznej opisanych w rozdziale dotyczącym tej tematyki,
zasad lokalizacji obiektów emitujących fale elektromagnetyczne
W sferze zabezpieczenia przed poważnymi awariami
• sprawnie funkcjonujący system informowania społeczeństwa o awariach
• zwiększone bezpieczeństwo dla transportu towarów niebezpiecznych poprzez
wybudowane obwodnice i większą płynność ruchu
• dostępne miejsce postoju dla uszkodzonych pojazdów, które przewoziły towary
niebezpieczne
W zakresie gospodarowania odpadami
• funkcjonujący system gospodarki odpadami z Centrum Zarządzania skupiającym
wszystkie kompetencje w tej dziedzinie i kontrolowanym przez celowy związek gmin,
pozwalający na odzyskanie i powtórne wykorzystanie co najmniej 45% wagi
powstających na terenie powiatu odpadów komunalnych.
195
196
Procedury kontroli realizacji Programu
197
198
Program Ochrony Środowiska wraz z
Planem Gospodarki Odpadami Gminy Swarzędz
7.
Procedury kontroli realizacji Programu
Realizacja programu obejmuje okres przedakcesyjny (do roku 2004) oraz pierwsze lata
członkostwa w Unii Europejskiej. W okresie tym obowiązywać będzie Polityka ekologiczna Państwa
(2002), Strategia zrównoważonego rozwoju kraju, Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego,
Program Ochrony Województwa Wielkopolskiego oraz Program Ochrony Środowiska Powiatu
Poznańskiego i Strategia Zrównoważonego Rozwoju Powiatu Poznańskiego Coraz większy wpływ
na warunki realizacyjne będą też miały ustalenia wspólnej polityki ekologicznej Unii Europejskiej
określone w Piątym Programie Działań oraz w dyrektywach, rozporządzeniach i decyzjach. W
Programie tym mocno akcentowane są instrumenty ekonomiczne i fiskalne. Instrumenty z zakresu
organizacji, zarządzania i marketingu stanowią bardzo obszerną i ciągle rozbudowywaną grupę
narzędzi realizacyjnych. Podczas realizacji programu muszą być uwzględnione:
• ścisłe powiązanie z programem procesu budowy i realizacji budżetu, a zwłaszcza
budowy budżetu zadaniowego,
• zarządzanie jakością jako element zarządzania sferą usług publicznych w powiecie,
• systemowe podejście do budowy marketingu powiatowego (w tym promocji).
Istotną sprawą jest również informowanie opinii społecznej o postępach w realizacji
wybranych zadań programu (wszystkimi kanałami komunikacji społecznej).
System zarządzania realizacją programu jest bardzo ważnym i często niedocenianym
elementem budowy powiatowej Agendy 21. Decyduje on bowiem czy w miarę upływu czasu
dynamika procesu realizacji programu będzie rosnąć czy słabnąć. Zaniechanie stworzenia tego
systemu spowoduje, że program stanie się bardzo szybko dokumentem „martwym". Zarządzanie
realizacją to przede wszystkim:
• tworzenie i doskonalenie instrumentów realizacji,
• monitorowanie, czyli obserwacja realizacji celów i zadań programu oraz zmian w
warunkach realizacji,
• aktualizacja programu.
7.1.
Mierniki postępów w realizacji Programu
Realizacja zadań programu ma na celu poprawę lub utrzymanie stanu środowiska.
Wymiernym efektem postępów w realizacji programu będą zmiany wartości wskaźników
charakteryzujących poszczególne zagadnienia programu. Do głównych wskaźników należą:
• wskaźniki społeczno-ekonomiczne mierzone taryfami cen na usługi komunalne (woda,
ścieki, odpady) konsekwentnie zmierzające do uwzględnienia wszystkich elementów
kosztów, wyniki badań opinii społecznej dotyczące jakości życia
• wskaźniki stanu środowiska mierzone zmniejszaniem się ładunków zanieczyszczeń do
niego odprowadzanych, ilością podpisanych z mieszkańcami i firmami umów na odbiór
odpadów, ilością odpadów oddawanych do zagospodarowania przez jednego
mieszkańca, ilością odpadów wysegregowanych przez mieszkańców „u źródła”,
poziomem odzysku i recyklingu, wielkością obszaru poddanego ochronie, ilością
obiektów poddanych ochronie, wielkością zalesionej powierzchni, wielkością obszarów
poddanych rekultywacji, wielkością obszarów, na których odbudowano i zmodernizowano
systemy melioracji, długością wyznaczonej granicy polno-leśnej, ilością gospodarstw
ekologicznych, ilością w prawidłowy sposób zamkniętych otworów studziennych, ilość
zmodernizowanych punktów świetlnych, ilość mieszkańców korzystających ze
zmodernizowanych systemów grzewczych, wskaźnik zmniejszenia zapotrzebowania na
energię przez system wodociągowy, ilość zabezpieczonych termicznie mieszkań,
powierzchnia dachów z wymienionymi pokryciami azbestowymi, długość i parametry
zmodernizowanego obwałowania, stopień zwiększenia zdolności retencyjnej zlewni, ilość
mieszkańców korzystających z kanalizacji sanitarnej, powierzchnia, z której wody
opadowe są odprowadzane do kanalizacji, powierzchnia zmodernizowanej nawierzchni
drogowej.
• wskaźniki wielkości i skuteczności ponoszonych nakładów inwestycyjnych mierzone
kosztem inwestycyjnym przeliczonym na mieszkańca, wielkością nakładów na ochronę
środowiska, wskaźnikiem zaangażowania środków budżetowych i pozabudżetowych
• wskaźniki aktywności społeczności lokalnej – mierzone aktywnością organizacji
pozarządowych, czyli ilością projektów, wielkością zakontraktowanych sum, itp.
199
7.2.
Instytucje i osoby odpowiedzialne za kontrolę
Do podmiotów zarządzających realizacją Programu należą: Rada Gminy i Burmistrz.
Proponuje się powołanie grupy społeczno-eksperckiej złożonej z osób reprezentujących cały
przekrój aktywności gminy np. Gminne Forum Zrównoważonego Rozwoju - pełniące społeczny
nadzór nad realizacją Programu zgodnie z zaleceniami Agendy 21.
W skład Forum, liczącego od 25 do 30 osób wchodzą: przedstawiciele samorządu gminnego,
liderzy z gmin, lokalni liderzy, reprezentanci przedsiębiorców, organizacji pozarządowych oraz
przedstawiciele innych sektorów życia społeczno-gospodarczego. Między posiedzeniami Forum
pracują zespoły (grupy robocze, Komisje, wyspecjalizowane podzespoły Forum, np. Forum
Gospodarcze) z udziałem członków Komisji Rady Gminy, zajmujące się monitorowaniem realizacji
strategii w ramach poszczególnych komponentów środowiska.
Forum zwoływane jest przez organizatora Forum w porozumieniu z Przewodniczącym Rady
Gminy, w miarę występujących problemów i potrzeb.
• RADA GMINY i BURMISTRZ - pełnią bieżący nadzór nad realizacją programu, czuwają,
aby przy tworzeniu budżetu powiatu uwzględniane były zadania priorytetowe, prowadzą
akcję informacyjną i promocyjną, uchwalają zmiany w programie.
• GRUPY ROBOCZE przypisane do poszczególnych zadań strategicznych - realizują je
zgodnie z przyjętymi planami realizacji, zdają sprawozdania podczas spotkań Gminnego
Forum Zrównoważonego Rozwoju
7.3.
Procedury kontroli realizacji
Program Ochrony Środowiska uchwala rada gminy, z wykonania programu organ
wykonawczy gminy (Burmistrz) sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia radzie gminy. Na
bieżąco, w cyklu półrocznym realizacja Programu jest monitorowana w sposób opisany wyżej.
7.4.
Procedury aktualizacji Programu
Program jest długoterminowym dokumentem strategicznym określającym cele i programy
działań na kilkanaście lat oraz wymagającym ciągłej pracy nad podnoszeniem jego jakości.
Przygotowanie projektu dokumentu i jego przyjęcie przez Radę Gminy kończy, tylko pewien etap
planowania. Ze względu na swój długookresowy charakter planowanie ekorozwoju gminy jest
procesem ciągłym wymagającym stałego śledzenia: stanu środowiska, zmian prawnych,
gospodarczych, politycznych, społecznych itp. i ich uwzględniania w dokumencie oraz przesuwania
horyzontu planowania na kolejne lata. Program będzie poddawany przeglądowi w cyklu dwuletnim,
choć monitorowanie postępów prac nad nim może odbywać się z większą częstotliwością.
200
Streszczenie Programu Ochrony Środowiska
201
202
8.
Streszczenie Programu Ochrony Środowiska
Przedmiotem niniejszego opracowania jest Program Ochrony Środowiska Gminy Swarzędz.
Jego załącznikiem jest Plan Gospodarki Odpadami. Program ten stanowi rozwinięcie, na poziomie
lokalnym, Programu Ochrony Środowiska Powiatu Poznańskiego oraz projektu Planu Gospodarki
Odpadami dla Powiatu Poznańskiego.
Zasadniczym zadaniem, jakie niniejsze opracowanie ma spełnić jest określenie celów,
priorytetów i w konsekwencji działań, jakie stoją przed samorządem gminnym w dziedzinie ochrony
środowiska. Ich podjęcie i wykonanie ma na celu realizację międzynarodowych zobowiązań
naszego kraju, a w szczególności podjętych w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej
oraz, w znacznej mierze wynikającej z nich, Polityki Ekologicznej Państwa.
Dokument został opracowany w związku z obowiązkiem nałożonym na gminy przez ustawę z
27.04.2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001.62.627) w art.17 i 18, ustawę
z 27.04.2001 o odpadach (Dz. U. 2001.62.628) w art. 14 ust.6 oraz ustawę z 27.07.2001
o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz. U. 2001.100.1085) w art. 10 w zakresie terminu jego realizacji. Zakres merytoryczny
Programu ochrony środowiska określają Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na
szczeblu regionalnym i lokalnym (MŚ grudzień 2002) oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z
09.04.2003
w
sprawie
sporządzania
planów
gospodarki
odpadami
(Dz. U. 2003.66.620) i Poradnik - powiatowe i gminne plany gospodarki odpadami.
Formalną podstawą opracowania jest podpisana umowa pomiędzy Urzędem Gminy w
Swarzędzu a firmą ABRYS Sp. z o.o.
Podstawę opracowania niniejszego opracowania stanowi szereg dokumentów
udostępnionych przez gminę, m.in.:
Swarzędz
Swarzędz
• Pomiary i ocena klimatu akustycznego w wybranych punktach na terenie miasta i
gminy Swarzędz oraz propozycje działań ochronnych
• Opracowanie koncepcji struktur i przedsięwzięć w odniesieniu do zlewni dla
rewitalizacji zespołu jezior rzeki Cybiny – raport końcowy
• Program ochrony wód rzeki Cybiny
• Ekspertyza hydrogeologiczna dotycząca zaopatrzenia w wodę gminy Swarzędz
2004
• Koncepcja programowo-przestrzenna kanalizacji sanitarnej i deszczowej gminy
Swarzędz
• Program działań dla ochrony środowiska miasta i gminy Swarzędz na lata 19912010
• Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego,
• Program ochrony środowiska powiatu poznańskiego wraz z planem gospodarki
odpadami powiatu poznańskiego,
• Program ochrony środowiska województwa wielkopolskiego,
• Plan gospodarki odpadami województwa wielkopolskiego,
• Dane z WIOŚ,
• Dane z GUS,
• Raporty oddziaływania inwestycji na środowisko,
Rozpoczynając prace nad Programem przedstawiciele Wykonawcy odwiedzili miasto i
gminę celem przedstawienia im metodyki realizacji opracowania oraz odwiedzenia najważniejszych
z punktu widzenia ochrony środowiska, obiektów komunalnych takich jak oczyszczalnie ścieków i
składowisko odpadów oraz obiektów chronionej przyrody.
Wizja terenowa oraz rozmowy z pracownikami samorządowymi zajmującymi się problematyką
ochrony środowiska pozwoliły na szybkie wyrobienie sobie opinii na temat sytuacji w Gminie.
Gminny Program Ochrony Środowiska musiał powstawać w ścisłej współpracy z urzędem
gminnym.
Zwracając się o udostępnienie danych, Wykonawca miał świadomość, że pewne rejestry nie
są prowadzone, albo są niekompletne. Nieliczne braki zostały w Programie uwidocznione gdyż i
taka jest jego rola. Zaproponowane zostały też środki zaradcze.
203
Program składa się z kilku części charakteryzujących poszczególne komponenty środowiska
przyrodniczego, z analizą stanu istniejącego gminy odnośnie ochrony przyrody, gospodarki leśnej,
ochrony gleb, zasobów kopalin, wód powierzchniowych i podziemnych, jakości powietrza,
wykorzystanie energii odnawialnej, oddziaływanie pól elektromagnetycznych, oddziaływanie hałasu.
W programie zawarte są również problemy wynikające z prowadzonej działalności człowieka oraz
zagrożenia środowiska przyrodniczego, jak również przewidywane kierunki zmian, jakie nastąpią z
uwzględnieniem rozwoju zrównoważonego.
Program powinien być realizowany poprzez uwzględnienie zapisów wynikających z
dokumentów rządowych, zwłaszcza wynikających z listy przedsięwzięć własnych i koordynowanych.
Ponadto wszelkie działania winny wynikać z przedsięwzięć zawartych w opracowaniach na szczeblu
regionalnym (Program wojewódzki, Strategia wojewódzka) i lokalnym zwłaszcza ze strategii
powiatowej, Programu powiatowego oraz z dokumentów, koncepcji władz gminy, postulatów
rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców. Dodatkowo niektóre z
przedsięwzięć zostały zaproponowane przez zespół opracowujący Program.
Zhierarchizowana lista przedsięwzięć, odnośnie każdego komponentu środowiska
przyrodniczego została zawarta w tabelach. Zadania podzielone są na zadania inwestycyjne i
pozainwestycyjne. W każdej z tych grup wyróżnia się zadania własne i koordynowane.
Przy opracowywaniu programu, duży nacisk położono na poprawę stanu świadomości
ekologicznej oraz edukację ekologiczną mieszkańców gminy.
W programie przedstawiony został bilans potrzeb i możliwości finansowych gminy. Dzięki
zestawieniu finansowemu możliwe jest określenie wielkości środków, jakie gmina może przeznaczyć
na inwestycje związane z ochroną środowiska.
9.
Załączniki
9.1.
Rysunki
9.2.
Decyzje administracyjne na pobór wód
204
Rysunek 10. Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej
ochrony (wg. A.S. Kleczkowskiego) [Instytut Geologii Inżynierskiej Akademii Górniczo-Hutniczej Kraków 1990]
205
Rysunek 11. Obszary ochronne głównych zbiorników wód podziemnych oraz rozmieszczenie
punktów monitoringu wód podziemnych wg. WIOŚ w Poznaniu
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Przedstawione niżej załączniki graficzne zamieszczone w opracowaniu firmy GEOKOM
Sp. z o.o. pt. : „Ekspertyza hydrogeologiczna dotycząca zaopatrzenia w wodę Gminy
Swarzędz - maj 2004” pochodzą z podanych niżej opracowań i dokumentacji:
AQUA - PPiU - Dane techniczne wodociągów lokalnych leżących poza zasięgiem PSW Gmina Swarzędz,
Poznań, listopad 1994,
Dąbrowski S - Hydrogeologia i warunki ochrony wód podziemnych Wielkopolskiej Doliny Kopalnej,
Warszawa 1990,
Kombinat Geologiczny „Zachód" - Dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca zasoby eksploatacyjne
ujęcia wód podziemnych z utworów czwartorzędowych – plejstoceńskich w rejonie Gruszczyna, gm.
Swarzędz, Oddział Poznań 1976,
Hydroconsult - Dokumentacja hydrogeologiczna Regionu Poznańskiego Dorzecza Warty zawierająca
ocenę zasobów wód podziemnych z utworów czwartorzędowych i trzeciorzędowych, Poznań 1999,
Wodrol - Aneks nr 2 do dokumentacji hydrogeologicznej, regionalnej WDK odcinka Swarzędz Pobiedziska; Rekonstrukcja studni nr l w Gortatowie, Jasin 1999,
Chrząstkowski S, Wesołek J. - Aneks do dokumentacji hydrogeologicznej (1973) wiejskiego ujęcia
wód podziemnych (czwartorzęd - plejstocen) w Gortatowie, gm. Swarzędz, Poznań grudzień 2000,
Geokom - Dodatek do dokumentacji hydrogeologicznej z 1976 r. ustalającej zasoby eksploatacyjne
ujęcia wód podziemnych z utworów czwartorzędowych – plejstoceńskich w m. Gruszczyn, gm. Swarzędz,
Poznań luty 2003,
Hydro - Eko - Operat wodnoprawny na pobór wód podziemnych z utworów trzeciorzędowych dla ujęcia
w Święcinku, gm. Swarzędz, Poznań wrzesień 2003,
Hydro - Eko - Aneks nr 1 do dokumentacji hydrogeologicznej (1981) ujęcia wód podziemnych z
utworów trzeciorzędowych w Bogucinie, gm. Swarzędz, Poznań listopad 2003.
206
Rysunek 12. Przekrój geologiczny ujęcia wód w Gruszczynie.
207
Rysunek 13. Przekrój hydrogeologiczny (WDK)
208
Rysunek 14. Przekrój hydrogeologiczny wg. Stanisława Dąbrowskiego „Hydrogeologia i warunki ochrony wód Wielkopolskiej Doliny Kopalnej”
209
Rysunek 15. Mapa hydroizohips poziomu wodonośnego dla WDK wg. danych na 1984 r.
210
Rysunek 16. Przekrój hydrogeologiczny opracowany przez St. Dąbrowskiego uaktualniony przez Włodzimierza Matuszaka
211
Rysunek 17. Przekrój hydrogeologiczny ujęcia wody w Gortatowie
212

Program ochrony środowiska - BIP Swarzedz

Transkrypt

Podobne dokumenty

Urząd Miasta i Gminy Swarzędz

Rynek wtórny / Dom na sprzedaż (Nr oferty: 91/D)

Rynek wtórny / Dom na sprzedaż (Nr oferty: 90/D)

Rynek wtórny / Dom na sprzedaż (Nr oferty: 161/D)

KiK w ETC Swarzędz

Kierowca autobusu komunikacji miejskiej

Swarzędz,30.09.2015r. Dyrektor Gimnazjum nr 3 im