Kiedy bóle brzucha s¹ grozne?

Farmakoterapia
Kiedy bóle brzucha s¹ grozne?
Ból brzucha budzi niepokój, zwłaszcza ostry i silny. Nie
każdy nagły ból brzucha jest spowodowany chorobą,
wymagającą leczenia w szpitalu. Warto więc umieć odróżnić „zwykły” ból brzucha od objawów sugerujących
poważną chorobę.
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje bólu brzucha:
•ból kolkowy (spastyczny),
•ból stały.
Charakterystyczną cechą bólu spastycznego jest okresowe pojawianie się krótkotrwałych, silnych dolegliwości, przerywanych okresami względnie bezbólowymi.
Ból ten spowodowany jest rozciąganiem
lub skurczem mięśniówki narządów wewnętrznych, np. ściany jelit (nadmierne
gromadzenie gazów), pęcherzyka żółciowego (kamica żółciowa), moczowodu (kolka nerkowa) lub macicy (bóle miesiączkowe). Stały ból brzucha, określany
jako kłucie, ściskanie lub pieczenie, o stałym nasileniu, może być objawem zapalenia toczącego się w jamie brzusznej (m.in.
ostrego zapalenia trzustki), owrzodzenia
żołądka lub dwunastnicy, powikłań kamicy żółciowej, ropni wewnątrzbrzusznych
i wielu innych chorób.
Bólowi brzucha często towarzyszą takie objawy, jak:
•nudności,
•wymioty,
•gorączka,
•zmiana koloru stolca.
Bóle brzucha z towarzyszącymi czarnymi (smolistymi) stolcami wskazują na
krwawienie z przewodu pokarmowego i wymagają hospitalizacji.
Stany wymagające wezwania
pomocy
•Pęknięcie narządu wewnętrznego
– dominującym objawem jest gwałtowne pogorszenie stanu chorego ze
względu na rozwijający się wstrząs.
28
Pacjent jest blady, spocony, ma niskie lub nieoznaczalne ciśnienie tętnicze, brzuch jest bolesny i wzdęty.
Zazwyczaj do pęknięcia narządu
jamy brzusznej (np. wątroby, śledziony) dochodzi w wyniku przebytego
urazu (uderzenie, upadek, wypadek
komunikacyjny). U kobiet przyczyną
pęknięcia jajowodu może być ciąża
pozamaciczna.
•Pęknięcie tętniaka aorty brzusznej
– tętniak aorty brzusznej jest nieprawidłowym rozszerzeniem tętnicy,
spowodowanym miażdżycowymi
zmianami w jej ścianie. Prąd krwi
odwarstwia ścianę aorty, co może
doprowadzić do pęknięcia ściany
tętniaka. Objawy charakterystyczne
rozwarstwiania tętniaka to ból brzucha, stały lub przerywany, promieniujący do pleców i pachwin. Stan
chorego bardzo szybko się pogarsza i jeżeli pacjent nie zostanie natychmiast przewieziony do szpitala,
to nie ma szans na przeżycie.
•Zawał serca – u wielu pacjentów
z zawałem mięśnia sercowego obserwuje się tzw. objawy atypowe,
czyli piekący ból w górnej części
brzucha, często połączony z nudnościami, wzmożoną potliwością
i uczuciem lęku. U pacjentów z chorobą wieńcową lub stwierdzanymi czynnikami ryzyka (palenie papierosów,
nadwaga, zaburzenia lipidowe, miażdżyca) skarżących się na ból o takim
charakterze, przy braku ewidentnych
objawów ze strony narządów jamy
brzusznej, zawsze należy wykluczyć
zawał mięśnia sercowego.
•Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego – początkowo ból jest zlokali-
zowany w środkowej części brzucha
wokół pępka; następnie przemieszcza się do jego prawej dolnej części.
Ból nasila się przy kaszlu i uciskaniu
brzucha. Charakterystyczny jest brak
apetytu, nudności, wymioty i gorączka. W razie podejrzenia zapalenia
wyrostka należy jak najszybciej zawieźć chorego do szpitala pełniącego ostry dyżur chirurgiczny.
•Zapalenie uchyłka jelita grubego –
wskutek stanu zapalnego drobnych
uwypukleń jelita grubego pojawiają
się bolesne skurcze, biegunka lub
zaparcie, gorączka i złe samopoczucie. Powikłaniem zapalenia uchyłka
może być jego pęknięcie i zapalenie
otrzewnej, które jest stanem zagrażającym życiu. Choroba wymaga
zgłoszenia się do szpitala.
•Zapalenie trzustki – ostre zapalenie
objawia się silnym bólem brzucha
zlokalizowanym w jego środkowej
i górnej części, promieniującym do
pleców. Czasem występują również
nudności i wymioty, wzdęcie brzucha, zaparcia, gorączka, dreszcze.
Choroba ma często dramatyczny,
ciężki przebieg, może spowodować ciężkie uszkodzenia trzustki
i tkanek okołotrzustkowych. Ponadto
u części chorych występują powikłania wielonarządowe. Gdy choroba
często nawraca, a epizody ostrego
zapalenia powtarzają się, wówczas
może dojść do trwałych uszkodzeń
miąższu trzustki. Ostre zapalenie
trzustki wywołujące atak może być
związane, np. z tłustym posiłkiem
i jednoczesnym obfitym spożywaniem alkoholu. Często przyczyną jest
również kamica pęcherzyka żółciowego. Każdy przypadek wystąpienia
objawów ostrego zapalenia trzustki
wymaga przyjęcia do szpitala.
•Niedrożność jelit – objawem niedrożności jest nasilający się, kurczowy
ból brzucha. Następnie dołączają
się: brak apetytu, nudności i wymioty.
Brzuch jest wzdęty, występuje całkowite zaparcie (nie odchodzą także
gazy). Przyczynami tego schorzenia
Farmakoterapia
mogą być: zrosty pooperacyjne, przepukliny, połknięte ciało obce, skręt jelita, guz nowotworowy. Zależnie od
rodzaju niedrożności stosuje się leczenie zachowawcze lub operacyjne.
•Perforacja wrzodu żołądka – nagłe
wystąpienie ostrego bólu w górnej
części brzucha, rozprzestrzeniającego się następnie na całą jamę
brzuszną, sugeruje możliwość perforacji wrzodu trawiennego. Ból może
być tak silny, że prowadzi do omdlenia. Skutkiem perforacji jest zapalenie otrzewnej, dlatego konieczna jest
pilna interwencja chirurgiczna.
pęcherza moczowego. W ostrych
stanach bólowych konieczne jest podanie silnych leków przeciwbólowych
i rozkurczowych. Ulgę może przynieść również ciepła kąpiel. W razie
nieskuteczności leków doustnych lub
doodbytniczych należy dożylnie podać leki z grupy narkotycznych leków
przeciwbólowych. Po ustąpieniu ostrego stanu konieczne jest stosowanie
leków rozkurczowych i preparatów
ziołowych o działaniu moczopędnym
i odkażającym drogi moczowe. Uzupełnieniem leczenia jest podawanie
dużej ilości płynów.
Kiedy konieczna jest konsultacja
lekarska
•Kamica pęcherzyka żółciowego –
dla tego schorzenia charakterystyczne są kolkowe bóle brzucha zlokalizowane w śródbrzuszu lub w prawym
podżebrzu, promieniujące do pleców
lub prawego barku. Objawami towarzyszącymi mogą być: wzdęcia,
odbijania, nudności, wymioty lub żółtaczka. Bóle pojawiają się często po
spożyciu ciężkostrawnych pokarmów.
W razie ostrego ataku tzw. kolki żółciowej należy podać choremu leki
przeciwbólowe i rozkurczowe. Jeżeli
do objawów opisanych powyżej dołącza się gorączka i wzrost ilości leukocytów w badaniu morfologicznym
krwi, to mamy do czynienia z zapaleniem pęcherzyka żółciowego. Wówczas konieczna jest hospitalizacja,
leczenie antybiotykiem lub operacja.
•Kolka nerkowa – objawy kolki nerkowej to ostre bóle w okolicy lędźwiowej, bóle brzucha o charakterze
skurczowym promieniujące do krocza,
z towarzyszącym parciem na mocz
i czasem krwiomoczem. Często do
bólu dołączają się nudności i wymioty. Pacjent z kolką nerkową jest
niespokojny, blady i spocony. Jeżeli
na skutek zastoju moczu powstaje
zakażenie, pojawiają się również
dreszcze i gorączka. Przyczyną ataku bólowego jest przemieszczanie się
złogów przez moczowód w kierunku
Konsultacji lekarskiej wymagają też
następujące stany:
•stały ból utrzymujący się przez co
najmniej 2 godziny;
•nawracające bóle trwające przez co
najmniej 24 godziny;
•pojawienie się jakichkolwiek wątpliwości co do charakteru dolegliwości.
Gdy bólowi brzucha towarzyszą inne
objawy, takie jak bladość i osłabienie,
trudności w oddychaniu, bóle w okolicach
serca, wysoka gorączka, to konieczna jest
natychmiastowa konsultacja z lekarzem.
Natychmiastowej konsultacji wymagają
również sytuacje, gdy występuje:
•ból po urazie brzucha;
•ból w prawej dolnej części brzucha;
•wymioty krwią lub żółcią;
•ból brzucha w ciąży;
•podejrzenie zatrucia (lekiem lub substancją chemiczną).
Leczenie bólu brzucha w domu
•Zatrucie pokarmowe – najczęściej do
zatrucia pokarmowego dochodzi po
spożyciu pokarmu zainfekowanego
bakterią Salmonella. Objawy pojawiają się krótko po jedzeniu. Oprócz
bolesnych skurczów mogą pojawić
się również wymioty i biegunka, których nie należy hamować. Konieczne
jest natomiast zapobieganie odwodnieniu – można podawać przegotowaną wodę z elektrolitami (gotowe
preparaty do rozpuszczania w wo-
dzie dostępne w aptekach). Jeżeli
występuje biegunka bez wymiotów,
można przyjąć kilka tabletek węgla.
W razie utrzymywania się objawów
powyżej 6 godzin, wysokiej gorączki lub znacznego odwodnienia, niezbędna jest interwencja lekarza.
Profilaktyka zatruć pokarmowych obejmuje zachowanie higieny żywienia,
również we własnej kuchni. Podróżując,
należy jeść pokarmy z wiadomych źródeł i pić wyłącznie butelkowaną wodę.
•Zapalenie błony śluzowej żołądka –
schorzenie to charakteryzuje się bólami brzucha w jego górnej części, nudnościami, wymiotami. Przyczyną może być infekcja bakteryjna, błąd dietetyczny, nadużycie alkoholu lub leków.
Leczenie polega na zachowaniu diety,
przyjmowaniu leków rozkurczowych
i alkalizujących. Jeśli objawy nie ustępują, konieczna jest pomoc lekarza.
•Miesiączka – okres menstruacji jest
najczęstszą przyczyną powstawania
skurczowych bólów brzucha. Są one
zlokalizowane w podbrzuszu i okolicy
krzyżowej, występują tuż przed i na
początku miesiączki. Czasem mogą
dołączać się do nich symptomy ogólne, takie jak nudności, wymioty, zawroty głowy, omdlenia. Za powstawanie
dolegliwości bólowych są odpowiedzialne prostaglandyny, które powodują skurcze macicy. Czasem przyczyną
bolesnego miesiączkowania są stany
zapalne lub wady anatomiczne w budowie macicy i jajowodów, a także
endometrioza (nieprawidłowe umiejscowienie błony śluzowej macicy) lub
mięśniaki macicy. Leczenie powinno się
rozpocząć od leków rozkurczowych,
które można łączyć ze słabym lekiem
przeciwbólowym, takim jak paracetamol. W przypadku silnych dolegliwości
należy sięgnąć po metamizol, ibuprofen lub zastosować preparaty będące
połączeniami leków rozkurczowych
i przeciwbólowych.
dr farm. Barbara Figura
29