Mistyka kobieca

Dr Lidia Węgrzynowicz
Mistyka kobieca
Mistyka kobieca jest jak równanie algebraiczne z dwiema niewiadomymi. Z jednej
strony mamy mystikos – co oznacza tajemniczy, ukryty, zamknięty1, z drugiej strony
występuje kobieta – „odwieczna zagadka”. Rozumieć mistykę kobiecą to najpierw rozumieć
kobietę. Kim ona jest? Zbuntowaną pra-matką Ewą czy Bogarodzicą Maryją? Nawróconą
jawnogrzesznicą czy Apostołką Apostołów? Spychana do zacisza domowego gospodyni i
muza opiewana przez artystów. W chrześcijaństwie palona na stosach i wynoszona na ołtarze.
W nauce nie doczekała się jeszcze należnego zainteresowania jako przedmiot badań.
Zagadnienie różnicy płciowej i roli kobiety poruszane jest w różnych naukach
humanistycznych ale nie stanowi ich głównego tematu. Problematyka płci we współczesnej
filozofii i myśli humanistycznej dotyczy wybranych nurtów czy stanowisk w ramach tradycji
filozoficznej a nurt gender studies jako niejednorodny metodologicznie dopiero zyskuje
znaczenie akademickie. Podstawowy spór na temat uwarunkowań płci jawi się w szerszej
perspektywie sporu na temat determinant ludzkiej kondycji w relacji natura - kultura. W
filozofii problematyka owa dotyczy polemiki między filozofią bytu, myślą oświeceniową a
postmodernizmem.
Powszechność sporu na temat dychotomii natura – kultura prowokuje do pytania, czy
dychotomia ta jest do pogodzenia. Wytworem natury jest płeć biologiczna (sex), zespół cech i
funkcji stanowiący uniwersalną kategorię świata ożywionego, występujący jako dymorfizm
męsko-żeński. Paralelnym wobec płci biologicznej wytworem kultury jest zaadaptowana z
teorii języka kategoria rodzaju (gender), czyli kulturowy aspekt płci ludzkiej. Spór dotyczący
różnicy płci toczy się głównie we współczesnej filozofii feministycznej i dotyczy tych dwóch
aspektów konceptualizacji płci. Kontrowersje dotyczą dwóch kwestii: czy biologiczne
podłoże ludzkiego ciała ma wpływ na tożsamość seksualną (sex), czy też jest ona wyłącznie
kwestią określonych praktyk kulturowych (gender)? 2
Współczesna debata feministyczna nie dotyczy sporu między tym, co dawne, a tym, co
nowoczesne, tym, co tradycyjne, a tym, co liberalne. Toczy się między dwoma radykalnie
odmiennymi nurtami, przy czym oba mają na celu równość płci. Jeden oparty jest na
1 zob. J. Sudbrack, Mistyka, [w:] P. Dinzelbacher, [red.] Leksykon mistyki, dzieł. cyt.
2 zob. E. Pakszys, Między naturą a kulturą: kategoria płci / rodzaju w poznaniu, dzieł. cyt.
1
całkowitym dualizmie płci społeczno-kulturowej (europejski punkt widzenia) podczas gdy
drugi – na jednolitości płci i nieskończonej liczbie ludzkich płci społeczno-kulturowych
(anglosaski punkt widzenia). Próbę syntezy płci biologicznej i płci społeczno-kulturowej
ukazuje B.V. Coles3, zdaniem której sekret stworzenia nowego i bardziej wzbogacającego
feminizmu leży w spotkaniu płci biologicznej i płci społeczno-kulturowej. Klucz do syntezy
autorka znajduje patrząc w nowy sposób na klasyczną teorię bytów złożonych. B.V. Coles
przedstawia analogię między relacją ciało-dusza oraz relacją płeć biologiczna a płeć
społeczno-kulturowa. Sądzi, że tak jak ciało ma wymiar metafizyczny, tak też płeć
biologiczna ma wymiar metafizyczny dzięki płci społeczno-kulturowej.
Kierunkiem, który wykracza poza statyczność metafizyki substancjalistycznej i
płynność ujęć postmodernistycznych wydaje się personalizm, który nawiązując do koncepcji
„osoby”, do podmiotów myślących i prowadzących dialog, postrzega kobietę i mężczyznę
jako pojedyncze istoty ze względu na ich wyjątkowość, a nie jako jednostki zdeterminowane
biologicznie lub społecznie-kulturowo. Personalizm zakreśla różnicę płci, przy jednoczesnym
jakby jej przekroczeniu, szanując odmienność płci kładzie nacisk na to, co może łączyć a nie
dzielić mężczyznę i kobietę. Myśliciele personalistyczni podkreślają, że człowieka nie sposób
w pełni wyjaśnić jako byt jedynie materialny. Twierdzą natomiast, że osobę ludzką należy
rozumieć jako całościowy byt duchowy i materialny. Personalizm umieszcza człowieka w
układzie relacji międzyosobowych i relacji z Bogiem. Według myśli personalistycznej ludzka
natura jest dana i osiągana. Dzięki rozumowi i woli człowiek uświadamia sobie samego siebie
i swoje zadania, w wolny sposób staje się tym, kim od zawsze był i na zawsze jest dla Boga.
Wynika z tego, że ludzka natura, to czym człowiek jest, stanowi zasadę lub podstawę
ludzkich czynów a te z kolei objawiają ludzką naturę. Dla chrześcijanina wszystkie istotne
relacje cechujące ludzkie życie są włączone w ramy szerszej i wszystko obejmującej relacji
człowieka zjednoczonego z Trójjedynym Bogiem. Relacja ta urzeczywistnia się przez
uczestnictwo w Jego życiu. Za J. Mouroux można powiedzieć, że jest to relacja, w której
zostaje zapoczątkowana w swej najwyższej formie komunia z Bytem i z wszystkimi bytami. 4
Nowy feminizm odwołując się do metafizyki hylemorfizmu utrzymuje, że dusza jest aktem
ciała i że osoba jest jednością duszy i ciała. Fenomenologia ludzkiego doświadczenia i
3 zob. B.V. Coles, Nowy feminizm.Powtórne połączenie płci biologicznej i płci społecznokulturowej, [w:] M. Schumacher [red.] Kobiety w Chrystusie. W stronę nowego feminizmu,
dzieł.cyt.
4 zob.J. Mouroux, L’expérience chrétienne. Introduction a une théologie, dzieł. cyt..
2
personalizm zakładają, że człowieka zawsze należy widzieć w ramach rzeczywistości
osobowej. Kobieta i mężczyzna to osoby - ich akty objawiają ich jako osoby.
Mężczyzna i kobieta nie są odrębnymi ale nieodłącznymi od siebie rzeczywistościami
i razem stanowią człowieczeństwo. Jednocześnie są wychyleni ku Transcendecji, najwyższej
jedności. Sposoby istnienia kobiety i mężczyzny nie są sprowadzalne do siebie nawzajem –
mężczyzna i kobieta są komplementarni w istnieniu, są tożsami i różni. Filozoficzna
koncepcja
„dwoistej
jedności”
która
wyraża
„tożsamość
i
różnicę” 5
uwidacznia
komplementarność mężczyzny i kobiety. Określenie „dwoista jedność” według H. U. von
Balthasara, oznacza dwie odrębne, ale nierozłączne od siebie rzeczywistości, z których jedna
jest pełnią drugiej, a obydwie są skierowane ku nieokreślonej bliżej definitywnej jedności.
Zatem kobieta i meżczyzna to dwa entia w jednym esse, jedna egzystencja w dwu życiach, ale
w żadnym wypadku nie są to dwie części jednej całości, które trzeba by na powrót złożyć.
Człowiek stanowi dwoistą jedność na trzy sposoby. Są to: ciało i dusza, mężczyzna i kobieta,
jednostka i wspólnota. Istnieje zatem jedna natura ludzka, która istnieje na jeden z dwóch
sposobów - na sposób kobiecy i na sposób męski. W samej swej naturze człowiek jest istotą
płciową i istnieje na jeden z tych dwóch sposobów. W przypadku mężczyzny i kobiety,
będących
dwoma
sposobami
ludzkiej
natury, istnieje
tożsamość
pod
względem
człowieczeństwa i różnica pod względem płci, wzajemne odniesienie jednego do drugiego i
osobowa odmienność.
Pytanie o istotę kobietę, to pytanie antropologiczne, pytanie o specyficzne dla niej
różnice metafizyczne wobec mężczyzny. Jest to pytanie o to, co Jan Paweł II nazywa
„geniuszem kobiecym” 6. Geniusz kobiecy to wyjątkowy i specyficzny sposób przejawiania
się myśli i działań, charakterystyczny dla wszystkich kobiet, znajdujący indywidualny wyraz
w każdej z nich, w ich wyjątkowej sferze działalności. Każdy człowiek uczestniczy zarówno
w ogólnej istocie (esecjonalności) człowieka, jak i w innej istocie, która jest jednostkowa „ten człowiek”. Poza tymi dwoma aspektami istnienia doświadczenie uświadamia jeszcze
jedno szczególne rozróżnienie – różnicę płciową. W esencjalistycznej antropologii E. Stein 7
każdy człowiek uczestniczy w ogólnej istocie człowieczeństwa i w jednostkowej istocie
odpowiadającej jego osobie. Ponadto, każda z płci uczestniczy w istocie swej płciowości kobieta partycypuje w ogólnej i gatunkowej istocie kobiecości - mężczyzna uczestniczy w
5 zob. F. Martin, Nowy feminizm. Postawy biblijne i niektóre kierunki rozwoju, [w:] M.
Schumacher [ red.] Kobiety w Chrystusie. W stronę nowego feminizmu, dzieł. cyt.
6 zob. Jan Paweł II, encyklika Evangelium Vitae, dzieł. cyt.
7 zob. E. Stein, Kobieta. Jej zadanie według natury i łaski, dzieł. cyt.
3
istocie męskości. Każda kobieta jest zatem człowiekiem, kobietą i osobowym bytem
indywidualnym. Wraz ze wszystkimi ludźmi dzieli istotę „człowiek” a wraz ze wszystkimi
kobietami istotę „kobieta”. Kobieta jako kobieta uczestniczy w ogólnej istocie kobiety, którą
wzbogaca swoim kobiecym osobowym stawaniem się. Specyficzne cechy duchowości
kobiecej E. Stein upatruje w
pragnieniu dawania i brania miłości, jako punkt wyjścia
stawiając predyspozycję kobiet do przyjmowania nowego życia i do macierzyństwa. Cechy te
prowadzą do wyróżnienia specyficznej duchowości kobiecej, która przejawia się w zdolności
„okazywania serca” - w pomocy niesionej innym, w obronie tego co ludzkie, zwłaszcza tam,
gdzie występuje zagrożenie. Ponadto każda konkretna kobieta jest w najwyższym stopniu
osobowa, przez co należy rozumieć, że pewna przynależna jej szczególna wyjątkowość
odciska osobowe piętno na wszystkich jej aktach. Kobiecość danej kobiety to sposób
wyrażania siebie i predyspozycja do autentycznego rozwijania się jako osoby w ramach swej
istoty „kobiety” i swego „człowieczeństwa”. Geniusz kobiecy stanowi w obrębie
komplementarności płci podstawową różnicę pomiędzy kobietą a mężczyzną i przejawia się
zasadniczo w postawie macierzyństwa, któremu należy nadać szerszą podstawę filozoficzną
związaną z personalistycznym ujęciem osoby i daru z siebie. Z ontologicznej podstawy
macierzyństwa rodzi się macierzyństwo duchowe, w którym Bóg zawierza kobiecie każdego
człowieka.
Człowiek jako byt przygodny, rzucony w świat bytów, w kulturę i w płeć, wychylony
jest ku Transcendencji, która daje obietnicę przekroczenia granic i uwarunkowań dzięki
relacji z Bogiem. Mistyka jest jedną ze składowych życia religijnego, oprócz liturgii i etyki.
Chrześcijańskie doświadczenie mistyczne ma określoną naturę, która przejawia się bez
względu na płeć człowieka a wynika z dobrowolnego ofiarowania się Boga. Zjednoczenie
mistyczne ma jedną naturę a etapy drogi mistycznej prowadzące do zjednoczenia z Bogiem
mają taką samą naturę w przypadku obu płci. Człowiek posiada jedną naturę ale istnieje ona
na dwa sposoby - męski i kobiecy. Bóg występujący w Trzech Osobach również posiada
jedną naturę. Dlatego możemy powiedzieć, że mistyka jest jedna. Jest to zawsze ten sam
sposób zjednoczenia człowieka z Bogiem w miłości. Ale możemy powiedzieć, że mistyka jest
również heterogeniczna, dwupostaciowa, jest uwarunkowana różnicą płci. Sposób
doświadczenia wewnętrznego może bowiem różnić się w zależności od płci. Ze względu na
fakt, że człowiek jako mężczyzna i kobieta jest istotą występująca w dwu postaciach, są to
dwa entia w jednym esse, które wykazują tożsamość natury i różnicę płci, można powiedzieć,
że mistyka jest „dwujedna”. Dwujedna - ponieważ jest ~jedna ze względu na jedną naturę
Boga, jedną naturę człowieka i jeden sposób zjednoczenia osoby ludzkiej z Osobą Boską, ale
4
dwu~ ponieważ wyraża się poprzez doświadczenie dwu różnych sposobów istnienia –
mężczyzny i kobiety. Tak więc dwa entia w jednym esse, wykazując tożsamość natury i
różnicę płci doświadczają w różny sposób tego samego procesu mistycznego, który prowadzi
do zjednoczenia z Jednym Bogiem występującym w Trzech Osobach. W zjednoczeniu
mistycznym objawia się Jedna Natura Boga i jedna natura człowieka, ale doświadczana na
dwa różne sposoby. Ze względu na uwarunkowania indywidualne, możemy również
powiedzieć, że mistyka jest różnorodna, ponieważ każdy mistyk jest indywidualną i
niepowtarzalną osobą.
Mistykę kobiecą można scharakteryzować jako typ doświadczenia zjednoczenia z
Bogiem wyróżniający się dużą wrażliwością i wyczuleniem na relację osobową. Kobiecy typ
mistyki warunkuje wewnętrzna postawa pokory i kontemplacji, chęć służenia Bogu poprzez
modlitwę i dziękczynienie oraz posługa miłości. Mistyka kobieca opiera się głównie na
wierze poprzez miłość i zaufanie w miłosierdzie Boże. Wiara przez miłość zasadza się na
kobiecym wymiarze umysłu zwanym intellectus. Intellectus dostarcza bezpośredniego
doznawania rzeczywistości, dzięki czemu możliwa jest kontemplacja filozoficzna,
metafizyczny zachwyt nad bytem. Dzięki niemu dokonują się najwyższe przeżycia religijne.
Intellectus dostarcza ratio materiału, który ten może uchwycić. Dzięki intellectus mistyka
kobieca jest intuicyjna, bardziej całościowa, sięgająca w głąb niż analityczna. Biorąc pod
uwagę „geniusz kobiecy” i jego wymiar relacyjny, możemy uznać, że mistyka kobieca to
mistyka relacji. Relacja ta uwarunkowana jest darem dla drugiego i całkowitym
wyrzeczeniem się siebie z miłości, dlatego w formach mistyki kobiecej zwykle dominuje
mistyka oblubieńcza. Rezultat kobiecego typu doświadczenia mistycznego stanowi
macierzyństwo duchowe przejawiające się w działalności zewnętrznej w postaci opieki i
troski nad potrzebującymi bliźnimi, chorymi i umierającymi a w świecie nadprzyrodzonym
troska o dusze grzeszników.
Mistykę męską można określić jako typ doświadczenia mistycznego również
charakteryzującego się pokorą i kontemplacją ale z wiarą opartą bardziej na ratio niż
intellectus. Zadaniem ratio jest ujęcie doświadczenia w formy pojęciowe. Mistyka męska
jest zatem bardziej analityczna niż całościowa. Taki typ doświadczenia mistycznego ma na
celu późniejsze zaangażowanie się mistyka w świecie jako przewodnika w prawdach wiary.
W mistyce męskiej mamy do czynienia z ukazaniem istoty doświadczenia mistycznego jako
formą przewodnictwa duchowego. Dlatego mistyka męska to zwykle mistyka istoty ujęta w
system pojęć teologicznym w wyraźnej formie traktatu czy kazań. Mistyka męska rodzi
ojcostwo duchowe z jego autorytetem moralnym i religijnym, sprawiedliwością, pouczeniem,
5
ale i z dobrocią i wybaczeniem. Te cechy można by analogicznie nazwać „geniuszem
męskim”.
Jedynym źródłem, które umożliwia badaczom wgląd w przebieg i treść doświadczenia
mistycznego są relacje spisane przez mistyków. Teksty mistyczne stanowią efekt złożonego
procesu poznawczego, są przekazem doświadczenia i jako takie stanowią jedyny dostępny
przedmiot badań.
Na potrzeby naszych rozważań przyjęliśmy definicję, zgodnie z którą język mistyczny
jest specyficznym rodzajem języka religijnego użytym do opisu doświadczenia mistycznego,
czyli użyciem zwyczajnych słów i zasad gramatycznych w określonym polu doświadczenia.
O tym zatem czy mamy do czynienia z językiem mistycznym decyduje sens wypowiedzi w
sytuacji religijnej, której celem jest opis doświadczenia mistycznego. Język mistyczny w
szerokim zakresie posługuje się metaforą, ale rozumianą szerzej niż jako trop stylistyczny, jak
ujmuje metaforę arystotelesowska poetyka. Zgodnie z hermeneutyką P. Ricoeura metafora
mówi coś nowego o rzeczywistości, jest kontekstową przemianą znaczenia. 8 Sama nie będąc
myśleniem pojęciowym, stanowi innowację semantyczną sygnalizującą wyłanianie się
takiego myślenia. Rozumienie metafory może służyć jako klucz do rozumienia dłuższych
tekstów, w tym tekstu mistycznego.
W metaforyzacji języka mistycznego rolę odgrywa zarówno doświadczenie zmysłowe,
zdeterminowane ludzką cielesnością jak i doświadczenie kulturowe, będące odwzorowaniem
pełnionych społecznie ról, uwarunkowanych kulturowo. Za zwolennikami teologii
feministycznej można powiedzieć, że podstawą wszystkich naszych sposobów opisywania
Boga jest ludzkie doświadczenie9. Ponieważ wszystkie wypowiedzi dotyczące Boga są
metaforami wyrastającymi z doświadczenia, kategorie prawdy i fałszu ustępują miejsca
metaforyzacji odzwierciedlającej sposoby orzekania o Bogu mniej lub bardziej trafne w
odczuciu ich twórców.
W związku ze zróżnicowanym doświadczeniem mężczyzn i kobiet, można w dziełach
mistyków i mistyczek wyróżnić charakterystyczne dla nich leksemy, które stają się podstawą
metaforyzacji języka mistycznego. Leksemy te wskazują na pewne obszary aktywności, które
są charakterystyczne dla kobiet i mężczyzn, wskutek czego można wnioskować, że
zróżnicowane doświadczenie płciowe znajduje odzwierciedlenie w języku.
8 P. Ricoeur, Język, tekst, interpretacja. Wybór pism, dzieł. cyt.
9 zob. M.H. Suchocki, Metaphysics, [w:] L. Russell, J.S. Clarkson [red.] Dictionary of
Feminist Theology, dzieł. cyt.
6
W metaforyzacji kobiecej języka mistycznego częściej mamy do czynienia z
występowaniem czytelnej i popularnej metaforyki czerpanej ze źródeł pobożności ludowej,
popularnej literatury religijnej, pieśni kościelnych, prostych modlitw, natomiast w języku
mistycznym mężczyzn częściej występuje bardziej uporządkowany styl w formie
systematycznego wywodu teologicznego, nierzadko odwołujący się do poprzedników i do
wykładni filozoficznej10. Przyczyna takiego stanu rzeczy wydaje się leżeć nie tylko w
odmienności sposobów doświadczania rzeczywistości przez kobiety i mężczyzn, lecz w dużej
mierze wydaje się mieć na to wpływ czynnik kulturowy w postaci braku wykształcenia
teologicznego i filozoficznego wśród kobiet 11. Opis doświadczenia mistycznego u kobiet jest
bardziej opisem fenomenologicznym aniżeli analizą teologiczną. Analityczno-syntetyczne
podejście częściej spotyka się w pismach mistyków, między innymi dlatego, że mieli oni
odpowiednią formację teologiczną 12.
Na taki rodzaj opisu wpływa również odmienny sposób metaforyzacji doświadczenia
mistycznego u obu płci, który uwarunkowany jest użyciem kobiecych metafor w opisie
zjednoczenia mistycznego: duszy-oblubienicy i duszy-niewiasty. Zastosowanie kobiecych
metafor jako personifikacji ludzkiej strony relacji mistycznej, wymusza użycie odrębnych
mechanizmów metaforyzacji, jakimi są pars pro toto13 w mistyce męskiej i intra pro extra14 w
mistyce kobiecej. Taki rodzaj metaforyzacji wpływa na zasadniczą różnicę pomiędzy
metaforyką mistyczek i mistyków, która wyraża się w tym, że zadaniem metaforyki kobiecej
jest jak najbliższe wyrażenie doświadczenia duchowego poprzez językowe relacjonowanie
wydarzeń a nie tworzenie sytemu wiedzy. U mistyków częściej natomiast występuje podjęcie
próby
opisu
doświadczenia
mistycznego
jako
regularnego
traktatu
lub
wykładu
teologicznego, zwykle w postaci zamierzonego planu lub programu. Stąd bliżej mistyce
kobiecej do fenomenologii a mistyce męskiej do ontologii. Mistyka kobieca stara się raczej
10 zob. I. Borkowski, Skąpana w oceanie miłosierdzia – metaforyka wodna jako sposób
wyrażania doświadczenia mistycznego w Dzienniczku siostry Faustyny Kowalskiej, [w:] E.
Przybył [red.] Ostatnie przed wielkim milczeniem. Język i religia, dzieł. cyt.
11 jednym z nielicznych wyjątków jest Edyta Stein – św. Benedykta od Krzyża.
12zob. M. Chmielewski, Marcelina Darowska – przykład mistyki kobiecej, [w:] tenże [red.]
Marcelina Darowska – niepokalański charyzmat wychowania, dzieł. cyt.
13 zob. K. Mudyń, O dwóch sposobach metaforyzacji świata. Pars pro toto oraz intra pro
extra, dzieł. cyt. s. 107.
14 tamże,s. 108.
7
odpowiedzieć na pytanie: kim jest „Bóg w relacji do nas” 15. Dlatego proponowane przez nią
metafory odzwierciedlać mają przede wszystkim - nie obiektywną wiedzę o Bogu, ale to - jak
Bóg jawi się człowiekowi, a przede wszystkim - co mówi o nim doświadczenie kobiet.
Interpretacyjne działania mistyków mają swoje uwarunkowania językowe uzależnione
od płci a za S.T. Katzem możemy uważać, że wynikają one również z faktu funkcjonowania
w obrębie określonej tradycji religijnej i są wyznaczone obowiązującymi w niej zasadami.
Tradycja mistyczna jest w znacznym stopniu definiowana przez teksty uważane za święte i
przez to pozostaje w ścisłym związku z kontekstem religijnym, z którego wyrasta16.
Każdy mistyk, próbując opisać swe „niewyrażalne” doświadczenie, poszukuje
odpowiednich sformułowań, odwołując się do dziedzictwa kulturowego, w którym żyje i do
własnej inwencji twórczej. Tworzy w ten sposób charakterystyczny dla siebie język
mistyczny. Język ten wpisuje się w dziedzictwo i tradycję mistyczną, uwydatniając
niepowtarzalność danego mistyka i często odbiega pod względem formy od innych rodzajów
literatury religijnej.
W tradycji chrześcijańskiej mistyka opisywana jest jako mistyka oblubieńcza. W
zjednoczeniu mistycznym mają miejsce zaślubiny mistyczne, podczas których dusza staje się
Oblubienicą a Chrystus Oblubieńcem. W unii mistycznej dusza staje się płodną niewiastą,
która poczyna Syna Bożego a jednocześnie Bóg rodzi duszę do nowego życia. Metafory użyte
w opisie mistycznego zjednoczenia oblubieńczego opierają się na doświadczeniu kobiecym,
dotycząc jednakowo duszy kobiety jak i mężczyzny. To co ludzkie, immanentne, kruche,
podatne na zranienie, symbolizowane jest przez figurę kobiety. To, co Boskie, transcendentne,
wzniosłe, a jednocześnie uniżające się, symbolizowane jest przez figurę mężczyzny. W
tradycyjnej kulturze patriarchalnej, jaką wydaje się być kultura chrześcijańska, rozwinął się
typ metaforyki mistycznej, w której to co ludzkie jest generalizowane jako kobiece.
Zrozumienie owej metaforyki nie jest możliwe bez odwołania się zarówno do kontekstu
historycznego jak i teologicznego. Pismo Święte, zarówno Starego jak i Nowego Testamentu
stanowi ramę interpretacyjną tekstów mistyki chrześcijańskiej. Tylko w kontekście tradycji
kobiece metafory mistyki oblubieńczej mogą do nas przemówić.
Dyskurs mistyczny, choć czasem z pozoru wydający się naiwnym, jak labirynt
prowadzi czytelnika w głąb mistycznego sensu. Ten sens ukazuje mistyczne „wnętrze”, które
jest siedzibą substancjalnego Słowa. Dlatego tekst mistyczny, jak pisze F.R. Pardal jest
15 C. LaCugna, Problems with a Trinitarian Reformulation, „Louvain Studies” 10, dzieł. cyt..
16 zob. S.T. Katz, Language, Epistemology, and Mysticism, dzieł. cyt.
8
charyzmatyczny17. Jego charyzmat realizuje się w słowach, które skrywają prawdę
przedwiecznego Słowa. Ale jak piszą mistycy w obliczu samego Słowa należy zamilknąć.
Dlatego również należy pochylić czoła przed mistycznym tekstem, gdyż jako badacz, tłumacz
czy interpretator pełnimy tylko funkcję lustra.
17 zob. F.R. Pardal, Experienca mistica y lenguaje, dzieł. cyt.
9