1. Partykularność, systemowość, kontekstowość – cechy

1. Partykularność, systemowość, kontekstowość – cechy

1. Partykularność, systemowość, kontekstowość – cechy kultury.
• Partykularność – odmienność – odrębność, wyjątkowość pewnych kultur, od narodowych do mniejszych; odróżnialność
poszczególnych systemów kulturowych, które są niepowtarzalnymi, swoistymi tworami.
• Systemowość (strukturalność) – powiązanie elementów – zbiór ten działa na zasadzie domina – zanik pojedynczych obiektów bądź
czynności powoduje zanik całych systemów lub ich przekształcenie. W kulturze wprowadzenie jakiegoś elementu może doprowadzić do
zniszczenia całego systemu kulturowego.
• Kontekstowość – czynnik sensotwórczy – wewnętrzna morfologia kultur, rozpoznanie znaczeń w obrębie danych zbiorowości
kulturowych. W zależności od rodzaju odniesienia kulturowego poszczególne wytwory (wolność, samochód) będą znaczyć cos innego
(np. kolczyki lub przypadek kultu samolotów wśród ludów Nowej Gwinei) lub na odwrót (różne atrybuty władzy w różnych kulturach). Co
innego znaczy krzyż na piersi biskupa a co innego w zespołach death metalowych.
2. Trójpodział kultury według Moszyńskiego
• materialna (to, co przystępne dla zmysłów, co można zobaczyć, dotknąć)
• duchowa (religia, sztuka, moralność, wartości, wiedza, to co tkwi w ludzkim intelekcie)
• społeczna (struktury i stosunki społeczne łączące ludzi, wzorce, więzi, obyczaje, organizacje)
• Język, jako narzędzie wspomagające powyższe elementy.
Jest to podział płynny, niekonsekwentny. Wytworom kultury można przypisać funkcję pierwotną lub wtórną (np. w niektórych klimatach
ubiór pełni jedynie funkcję symboliczną czyli wtórną). O funkcji decyduje kontekst.
3. Racjonalność
Filozoficzna definicja racjonalności - myślenie wg. pewnego sposobu. Jest to cecha działania lub myślenia, która spełnia pewne kryteria.
Wyróżnia się dwie kategorie racjonalności:
• dwuwartościowa (logiczna, czarno-biała) - opierająca się na logice klasycznej - wywodzi się od Arystotelesa. logika ta posługuje się
wieloma prawami, np. prawem niesprzeczności – coś nie może być jednocześnie prawda i fałszem.
• wielowartościowa (charakterystyczna dla wiernych, dopuszczająca równoczesne przypisanie jednemu przedmiotowi przeciwnych
atrybutów) → głównie na tym typie racjonalności opiera się kultura. Występuje np. w micie, w literaturze.
• Prawo wyłączonego środka: coś jest albo fałszywe albo prawdziwe, nie ma pośrednich sytuacji. w religii np. ta logika nie
obowiązuje, ktoś może być i dobry i zły (Jahwe w starym testamencie).
Koncepcję podziału myślenia na logiczne i prelogiczne wprowadził Lévy-Bruhl.
KATEGORIE RACJONALNOŚCI
PRELOGIKA
ewolucja
LOGIKA
MENTALNOŚĆ RELIGIJNA
STRUKTURA MENTALNA
wielowartościowość ↔ dwuwartościowość
religia ↔ nauka
znak ↔ pojęcie
ZACHOWANIE PROPORCJI
Element logiki w prelogice:
Elementy prelogiki w nauce:
nie poleganie wyłącznie na mistycyzmie
inwencja, odkrywanie
Myślenie prelogiczne – abstrakcyjne – wywodzi się z okresu, kiedy człowiek nie posługiwał się jeszcze logiką dwuwartościową.
Prelogika jest rodzajem logiki, w której sprzeczności są regułą. Ten typ mentalności silnie związany jest z mistyczną partycypacją.
Myślenie prelogiczne obejmuje sfery takie jak:
• Religia
• Empatia
• Wartościowanie
• Stereotypy
• Miłość
• Duchowość
• Przesądy
• Ideologia polityczna
• Uprzedzenia
• Literatura
Myślenie prelogiczne opiera się na zasadzie pars pro toto (część zamiast całości), reguła jest tworzona na podstawie pojedynczego
przypadku, zdarzenia. Subiektywne postrzeganie rzeczy w błędny sposób łączy je ze sobą w myśl zasady obok, a więc wskutek czegoś (np.
subiektywne uzasadnienie czyichś preferencji politycznych).
Współczesny człowiek podlega na co dzień silnym wpływom prelogiki, łatwo ulega zbiorowemu wartościowaniu w obrębie pewnej grupy i
zbioru kulturowych poglądów tego środowiska. U podstaw funkcjonowania grup leży logika wielowarstwowa / konturowa. Logika
zbiorowych przedstawień opiera się zwykle na stereotypach, co prawie uniemożliwia wskazanie neutralnego wizerunku danej grupy
(np. Żyd - skąpy, Cygan – brudny).
4. Wybrana definicja kultury
Definicje/ujęcia kultury:
• genetyczne – przeciwstawienie ludzkie-nieludzkie
• historyczne – tradycja, dziedzictwo, ideały
• psychologiczne – naśladownictwo, przystosowanie
(przykładowe definicje)
Bronisław Malinowski (genetyczne) -> funkcjonalizm
Kultura - narzędzie adaptacji do świata – to sztuczne, wtórne środowisko stworzone przez człowieka, które służy zaspokajaniu
pierwotnych (dzielonych ze światem przyrody) i wtórnych (duchowych, metafizycznych, estetycznych) potrzeb w sposób, jaki
wykracza poza przystosowanie się do środowiska. U źródła potrzeb leżą impulsy takie jak: głód, ptrzeba aktywności.
Edward Tylor (historyczne) -> aspekt społeczny
Kultura, czyli cywilizacja, jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności
i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa.
Antonina Kłoskowska (?)
Kultura stanowi wieloaspektową całość, w której drogą analizy wyróżnić można zinternalizowaną tkwiącą w świadomości ludzi warstwę
norm, wzorów i wartości; warstwę działań będących zobiektywizowanym wyrazem tamtej sfery; warstwę wytworów takich czynności lub
innych obiektów stających się przedmiotem kulturowych działań.
Inne: Max Weber
5. Funkcje przedmiotu/rzeczy wg Schiffera(3)
• techniczna → instrumentalna – krzesło służące do siedzenia
• społeczna → identyfikacja pozycji społecznej, nastawienie –
krzesło zakupione w sklepie
• ideologiczna → symbol, wyrażenie pewnego konturowego stanu
w określonych okolicznościach – tron królewski jako symbol
władzy
• estetyczna(dodatkowa!) – krzesło ciekawie zaprojektowane
W dowolnym obiekcie w zależności od kontekstu można znaleźć elementy każdej z powyższych funkcji.
6. Zamkniętość i otwartość kultury według Hortona
Kultura jest idiomem – nigdy nie jest w pełni zrozumiała. Kultura europejska składa sie z wielu idiomów (kultura europejska) Kultury inne
niż europejskie (Afrykańskie) są zwykle jednoidiomowe. W konsekwencji w kulturze europejskiej możliwe są wielorakie teorie naukowe,
pluralizm polityczny, pluralizm religijny – jest to kultura otwarta na inne, elastyczna. Kultury Afrkańskie są zamknięte, nie dopuszczają
wpływów zewnętrznych.
Kultura europejska cechuje się autokrytycyzmem, zawsze podważała swoje istnienie → falsyfikacjonizm (zasada falsyfikaji - teorią
naukową może być tylko to, co może być potencjalnie zanegowane – Karl Popper).
otwartość/zamkniętość kultury
dialog
otwarta
monolog
zamknięta
Enklawy zamkniętości – Londyn, Paryż , getta lokalne, kościół katolicki
7. Tradycja mała i tradycja wielka
Podział tradycji według Roberta Redfielda:
TRADYCJA WIELKA (skala makro)
TRADYCJA MAŁA (skala mikro)
główny nurt kultury narodowej, język literacki, kanon
formy dziedzictwa w obrębie małych zbiorowości typu lokalnego (wiosek,
kształcenia, funkcjonowanie państwa, to, co oficjalne,
sąsiedztwa, rodziny), ma ono charakter obyczajowy, konkretne lokalności
ogólnonarodowe
kulturowe, środowiskowe, rodzinne (wieczerza wigilijna składa się w każdej
rodzinie z czegoś innego)
8. Tradycja, Tradycjonalizm, konserwatyzm
Tradycja - dziedzictwo kulturowe, treści i dobra kulturowe, przekazywane z pokolenia na pokolenie. Tradycja jest dziedziczona, podlega
społecznemu wartościowaniu o charakterze pozytywnym (normy, wzorce zachowań, wartości autoteliczne, obyczaje, zwyczaje rodzinne).
Na tradycje mogą się też składać dzedziczone twory materialne – zabytki (kościół mariacki), literatura.
Paradoks tradycji: Im bardziej rozważa się tradycję, mówi się o niej, tym jest ona uboższa, traci siłę oddziaływania (np. patriotyzm
najsilniej uwidacznia się narodach pozbawionych państwa, tam gdzie tradycja jest pozornie zagrożona). dopóki się nad czymś nie
zastanawiamy to jest to silnie ugruntowane, kiedy zaczynamy to rozważać pojawiają się wątpliwości.
Natomiast im mniej się przywiązuje do niej wagę, tym jej więcej, tzn. tym bardziej jest ugruntowana. Cywilizacje, które nie używają słowa
„tradycja” to „idealne społeczności” nie poddające tradycji pod refleksję.
Aspekty/znaczenia tradycji według Jerzego Szackiego: (3 sposoby przekazywajania taradycji)
• przedmiotowy → to, co się dziedziczy, co jest przekazywane. Niektóre rzeczy są zarzucane, np. dziś nie nosi się gorsetów ale za to
powstają nowe tradycje - zaprzysiężenie prezydenta albo noszenie dżinsów.
• podmiotowy → stosunek ludzi do przekazywanej przez nich tradycji, przez swoje decyzje decydują o tym czy coś jest przekazywane
czy nie (orzeł bez korony się kończy).
• czynnościowy → sposób przekazywania tradycji (mowa, pismo, dzieła sztuki), sposób jej transmisjii, trwałość przekazu / zapisu.
Tradycjonalizm:
• pojęcie opisujące przypadek, kiedy członkowie pewnej społeczności podejmują refleksję na temat tego, co zachować i przekazać
kolejnym pokoleniom.
• potocznie: zachowawczość, skostniałość;
• refleksyjny stosunek do własnego dziedzictwa. Nie jest łatwo rozróżnić tradycję i tradycjonalizm,
• przywiązanie i szacunek do tradycji traktowanej jako najwyższa wartość; też: ideologia wynikająca z takiej postawy (wg sjp.pwn)
Typy tradycjonalizmu według Ryszarda Tomickiego: (modelowe uproszczenia)
• prospektywny – twórczy, polega na traktowaniu własnej tradycji w sposób afirmatywny przy jednoczesnym otwarciu się na świat
zewnętrzny i postęp, twórcze wykorzystanie dziedzictwa (np. kultura Podhala – pogodzenie tradycji z nowoczesnością, zaistnienie
przaśnej, wiejskiej tradycji w świecie współczesnym → swój udział mieli w tym przedstawiciele nurtu Młodej Polski) Teraźniejszość jest
określana ze względu na przyszłość.
• wtórny – najbliższy rozumieniu potocznemu, zachowawczości, skostniałości, zamknięcie się na wpływy innych kultur, postawa obronna
(np. środowiska Romów). Teraźniejszość jest określana wyłącznie ze względu na przeszłość.
Istnieją również pośrednie typy tradycjonalizmu (np. Polacy żyjący w duchu postkomunistycznym; poszczególne regiony kulturowe; grupy
zawodowe takie jak górnicy).
Rozróżnienie tradycjonalizmu i konserwatyzmu według Jerzego Szackiego:
• tradycjonalizm – kurczowe trzymanie się własnej tradycji, zahibernowanie (wg Tomickiego – trzdycjonalizn wtórny)
• konserwatyzm – przywiązanie do dziedzictwa, postawa refleksyjna, otwarcie się na zmiany i rzeczywistość, przyswajanie, podejście do
tradycji pod katem przyszłości, wbrew powszechnemu rozumieniu nie oznacza zamknięcia na zmiany i ślepej zachowawczości
9. Solidarność – Więź mechaniczna a więź organiczna według Emila Durkheima:
• solidarność mechaniczna → podporządkowanie jednostki grupie, dominują kontakty bezpośrednie, prymat wartości zbiorowych, duża
rola związków pokrewieństwa, dobra znajomość członków grupy, silne poczucie przynależności, prymat wartości zbiorowych nad
jednostkowymi, identyfikacja z grupą (np. solidarność członków Kościoła)
• solidarność organiczna → podział pracy, osobowość zbiorowa rozpada się na jednostkowe, wyróżniające się, anonimowy charakter
członków, łączy ich wymiana świadczeń a nie zobowiązania o charakterze metafizycznym, jednostka skoncentrowana jest na sobie,
wyraża swoją indywidualność.
Więź społeczna to:
• charakter relacji mających miejsce między jednostkami, poczucie łączności, solidarności, utożsamianie się, podzielanie wartości
• strukturalny, funkcjonalny charakter ogółu stosunków społecznych wiążących jednostki w obrębie grupy; system świadczeń
pełnionych przez jednostki wobec siebie
• cecha grupy niezbędna dla jej trwania
10. Kontrkultura a subkultura według Teodora Roszaka:
Subkultura - względnie autonomiczny segment w obrębie większego systemu kulturowego, mający cechy skończonego i zamkniętego
podsystemu kulturowego, który dzieli pewne podstawowe wartości i normy z większym systemem, a jednocześnie manifestuje swoją
odrębność, nie negując przy tym systemu, do którego należy. W przeciwieństwie do kontrkultury nie walczy z nią, lecz funkcjonuje obok.
Modelowe przypadki subkultur:
• uniwersalne kryterium typologiczne → ponad podziałami etnicznymi i narodowymi – dotyczy jednorodnych subkultur wielu różnych
autonomicznych systemów kulturowych typu kultura narodowa, czyli np. subkultura młodzieżowa – coś, co podziela młodzież całego
świata, a przynajmniej świata zachodniego,
• podsystemowy wariant większej całości → przedziały typu regionalnego, zawód, wykształcenie – duchowni w kościele to subkultura
wobec ogółu wiernych, kultura ludowa to subkultura kultury narodowej,
• kryterium etniczne → wyłącznie w przypadkach kultur narodowych, które powstały w wyniku migracji – zwłaszcza w krajach
imigranckich typu USA.
Kontrkultura - kultura nakierowana przeciwko nurtowi dominującemu i stojąca z nim w konflikcie, sprzeciw polegający na zmianie opcji
symbiotycznej, odrzuceniu etosu kultury codziennej, np. ruch antyglobalistyczny, anarchistyczny.
Znaczenia kontrkultury:
• kontestacja
• zespół pewnych wartości i postaw przeciwstawnych kulturze dominującej
• ruch odrzucający podstawowy etos (ideały) kultury zachodniej w imię jakichś innych wartości
11. Kultura etniczna a narodowa
Kultura narodowa - określa całość społecznego dorobku czyli kultury danego narodu, stanowiący jeden z elementów świadomości
narodowej. Kultura narodowa dysponuje zespołem dzieł artystycznych, wiedzy, norm i zasad, których znajomość uważa się za
obowiązującą członków danej zbiorowości narodowej. Całość tego kanonu wpajana jest najmłodszym członkom społeczności w procesie
akulturacji przez rodzinę i instytucje oświatowe. Są to wtórnie zsyntetyzowane komponenty kultur etnicznych takie jak: symbole, język,
ziemia ojczysta. To „dojrzała kultura etniczna” – nie nawykowość i praktyka, ale pewien projekt o wymiarze świadomościowym,
ideologicznym.
Kultura etniczna - dotyczy pewnej tradycji, zasiedziałośsci na danym terenie, nie wiąże się z potrzebą samostanowienia, suwerenności,
poczucie wspolnoty wypływa bardziej z nawyku niż świadomej refleksji, wyodrębniony układ społeczny na podstawie etnos.
KULTURA ETNICZNA
ETNICZNE KRYTERIUM KULTURY
dynamika
KULTURA NARODOWA
brak potrzeby samostanowienia, poczucie wspólnoty ma
charakter nawykowy
wyodrębniony układ społeczny
na podstawie etnos
społeczeństwa
imigranckie
odrębność na rangę polityczną, realizuje się w postaci państwa
narodowego, ideologii
państwowość często dotyczy jedynie elit, ludność mieszkająca na prowincji
może być nieświadoma swojej przynależności
Etnos – pojęcie służące odróżnianiu grup ludzkich; różnice wyznaczają m.in.: język, gospodarka, stosunki sąsiedzkie, pokrewieństwo.
Ojczyzna
Mała ojczyzna – pojęcie wprowadzone przez Stanisława Osowskiego – etniczność typu terytorialnego, kraj pierwotnego okresu
wzrastania, z którym wiąże się więź o charakterze nawykowym, związek z określonym środowiskiem.
Ojczyzna narodowa – powstaje na mocy więzi ideologicznej, gdzie ma miejsce świadome przywiązanie.
• Małą ojczyznę można odnieść do ojczyzny narodowej tak, jak tradycję małą (lokalną, sąsiedzką, rodową, rodzinną) do tradycji
wielkiej (zideologizowana, propagowana w szkołach, mediach).
12. Fakt społeczny według Emila Durkheima
Durkheim uważał ze istnieje pewien element podmiotowości w ludzkiej świadomości, ale człowiek jest ogólnie zdeterminowany pewnymi
mechanizmami, które nazwał faktami społecznymi. Przeciwstawiał je faktom empirycznym (te które można dotknąć, zobaczyć).
Fakty społeczne - rodzaj norm, zjawisk podzielanych ponadjednostkowo; swoiste byty, które są niedostrzegalne zmysłowo (np. obyczaj,
prawo, wartości, przekonania, państwo, religia), możemy poznać tylko ich pewne symptomy poprzez deklaracje, kodeksy, normy, wartości
itd. (np. Nie można zobaczyć struktury pokrewieństwa, dotknąć, ale istnieje bo wiemy kto z kim może zawierać związki małżeńskie). Fakty
społeczne są jedynie konstruktem, modelem, spoiwem poszczególnych jednostek, przyswajamy je w procesie socjalizacji.
Socjologizm – sprowadzenie jednostki do rangi trybu społeczeństwa o charakterze przedmiotowym.
Według koncepcji Webera, Cassirera i Znanieckiego należało położyć nacisk na jednostkę, która ich zdaniem miała charakter
podmiotowy (rola społeczna), a nie przedmiotowy jak u Durkheima.
13. Socjalizacja a enkulturacja
Podobieństwa obu procesów:
• dążą do ustalenia tożsamości – autowizerunku (zbiór wyobrażeń i przekonań jednostki na temat jej samej; aspektem tożsamości jest
poczucie przynależności, wyróżnia się tożsamość jednostkową i zbiorową)
• Efekt: kompetencja kulturowa – całokształt zdolności określających kulturowe zachowanie, wiedza o charakterze nieświadomym;
umiejętność funkcjonowania w kulturze. Może być:
• jawna – np. zawód
• ukryta – np. kompetencja językowa
Socjalizacja – kluczowe pojęcie dotyczące obecności jednostki w kulturze – edukacja kulturalna, która odbywamy w życiu, naywanie
potrzebnej wiedzy kulturowej, wzorów postępowania, wartości moralnych i pewnej osobowości społecznej (zbioru cech podzielanych przez
grupę).
Socjalizacja ma dwojaki charakter:
• sprawność techniczna – umiejętności posługiwania się narzędziami, interakcja z osobami
• sfera emocjonalna – operacje myślowe, emocje tez podlegają procesom socjalizacji
Podlegamy socjalizacji przez cale życie, tylko jej intensyfikacja się z wiekiem zmienia:
• socjalizacja pierwotna – dotyczy młodości, edukacji zawodowej – zwłaszcza umiejętności nabywane w okresie dzieciństwa, hierarchia
wartości, itp.
• socjalizacja wtórna – przebiega wolniej, wpływa na nią często zmiana otoczenia - emigracja, okres progu dorosłości – zwłaszcza kiedy
jednostka zmienia środowisko (proces mniej trwały niż pierwotna)
• Socjalizacja antycypująca – świadomy proces socjalizacji, aspirowania do pewnej grupy, wyprzedza rzeczywiste akty
włączania i utożsamiania się z konkretna grupą.
Na przebieg i rezultaty socjalizacji mają wpływ czynniki:
• makrospołeczne i ich uwarunkowania (szkoła, praca, kultura narodowa) → formalizm, charakter wtórny
• mikrospołeczne – bezpośrednie otoczenie jednostki (rodzina, koledzy) → niezinstytucjonalizowane
• cechy osobowościowe jednostki – uposażenie genetyczne, temperament, zainteresowania, inteligencja
Enkulturacja – naturalny proces nabywania umiejętności, nawyków, trwający przez cale życie, przyswajanie zachowań, wrastanie w
społeczeństwo - brak pierwotnej i wtórnej.
• Akulturacja – szczególny przypadek – wtórne uczenie się kultury i rozwiązywanie problemów związanych ze znalezieniem się w
kulturze odmiennej od tej, w której nastąpiła pierwotna kulturalizacja (migracja)
14. Człowiek jako animal symbolicum wg. Cassirera
Ernst Cassirer w kantowskim duchu apriorycznych form poznania postrzega człowieka jako twórcę symboli, animal symbolicum.
Tworzenie symboli jest cechą, która wyróżnia człowieka na tle innych zwierząt. Cassirer uznał religię za formę symboliczną.
Charles Pearce uznał, że symbole są arbitralnymi znakami. Formy typu: mowa ciała, gestów, stylów, ubrań są pochodnymi języka.
Znak (gr. semeion) – według Umberto Eco: na mocy konwencji społecznej opisuje pewien obiekt za pomocą czegoś innego.
Język werbalny jest formą ekspresji. Ekspresja służy przekazywaniu informacji. Język ma warstwę pozazmysłową – semantyczną
(dotyczącą sfery znaczeń).
Sfery znaczeń: (ujawnia się kontekstowość kultury):
• denotacja – pierwotne znaczenie (świnia-zwierzę)
• konotacja – znaczenie wtórne; wieloznaczność (świnia-człowiek)
Nie da się sprowadzić znaczenia do języko-pochodnego rozumienia. Różne narracje mogą znaczyć co innego.
Każde zwierzę jest wyposażone w system receptorów umożliwiający odbiór/recepcję bodźców i system efektorów, który sprawia że na
bodźce te reaguje. Reakcja zwierzęcia jest automatyczna. Po bodźcu następuje natychmiastowa reakcja. Człowiek nie reaguje
automatycznie, lecz ze zwłoką, w trakcie której zachodzi proces myślowy/refleksja. Pomiędzy systemem receptorów a systemem
efektorów → system symboliczny człowieka. Ta drobna pozornie różnica powoduje, że żyć zaczyna w nowym wymiarze rzeczywistości: nie
tylko fizycznym, ale także symbolicznym. Częściami składowymi tego świata są: język, mit, sztuka i religia. Człowiek jest tak uwikłany w
formy językowe, obrazy artystyczne, w mityczne symbole lub religijne obrządki, że nie potrafi już niczego widzieć inaczej, jak za
pośrednictwem tego sztucznego środka. Człowieka niepokoją i przerażają nie rzeczy same, ale jego przekonania i wyobrażenia o nich.
Myśliciele określili człowieka jako animal rationale, czyli zwierzę rozumne. Ale to jest niewystarczające, sam rozum jest terminem, który
nie obejmuje kultury człowieka w całym bogactwie i różnorodności. Właściwszy termin to animal symbolicum; tylko w ten sposób
wskazujemy na odrębność gatunkową człowieka. Dalej można napisac o rodzajach uniwersum symbolicznego (czyli mitologia, teologia,
filozofia, nauka)
15. Podział mowy według Wheelrighta
REFERENCJALNOŚĆ
E
M
O
T
Y
W
N
O
Ś
Ć
emotywny, referencyjny
nieemotywny, referencyjny
sacrum
profanum
opisuje i wyraża emocje
opisuje, nie wyraża emocji
(język polityki, religii, literatury,
(język logiki, nauki)
codzienności, mitu)
brak aksjologii
prawda subiektywnie rzeczywista
prawda obiektywnie rzeczywista
emotywny, niereferencyjny
nieemotywny, niereferencyjny
nic nie opisuje, wyraża emocje
nic nie opisuje, nie wyraża emocji
(„Yes, yes, yes!”, „Do diabła!”)
mowa fatyczna (gr. fatos – wymowa)
wykrzyknienia, przekleństwa
podtrzymanie status quo
(łac. stały stan rzeczy)
NIEREFERENCJALNOŚĆ
N
I
E
E
M
O
T
Y
W
N
O
Ś
Ć
16. Kody według Bernsteina
Koncepcja rozumna kodu językowego -> kod ->pojęcie: rodzaj języka (nie regóły gramatyczne i ortograficzne)
Skrajne przypadki:
kod zamkniety/ograniczony
• zamkniętość, monologiczność
• użycie: niższe warstwy, życie zbiorowe, mistyka, polityka, owierzchowność, konkretność, przewidywalność
• ograniczoność - wypowiedzi o wysokiej przewidywalności leksykalnej i syntaktycznej (np. sformułowania liturgiczne, protokolarne)
• prosta konstrukcja składniowa, krótkie wyrażenia, niedokończone zdania, powtórzenia, przerywniki („Chrzczę cię”, „Ogłaszam was
mężem i żoną”, „Cisza!”, „Spokój!”)
• formalizacja, rytualizacja wypowiedzi ↑
• utrwalenie wiadomości (liturgia)
• związane ze skonwencjonalizowaniem sytuacji, sformułowania wskazujące na oczywistość wywodu (→ polityka; „Wszyscy wiedzą, że...”,
„Naszym ideałem jest...”)
• ukazanie relacji międzyludzkich, odniesienie do autorytetu („Cicho!”)
• zbiorowy charakter percepcji często wprowadza się przez stwierdzenia typu: "my", "wy" - apeluje do porozumienia między jednostkami
• ograniczony repertuar słów i abstrakcyjnych wyrażeń, raczej konkretne (w nauce, teoriach wystepuja pojecia abstrakcyjne)
• utrwala wiedzę i więzi społeczne
• sprzyja ujednoliceniu wypowiedzi
• wysoce ustrukturalizowany (np. związki frazeologiczne)
• dodatkowe środki wyrazu (silny komponent kulturowy)
• aspekt językowy – dużo niejęzykowych elementów np. wygląd
kod otwarty/rozwinięty
• otwartość, dialogiczność, wzajemne relacje
• używany przez klasę średnią i wyższą, język nauki
• niska przewidywalność leksykalna i syntaktyczna
• wyraża indywidualne cechy rozmówców
• sięga do pozawerbalnych kanałów
• wiąże się z refleksją naukową
• niejednoznaczność wypowiedzi, możliwość interpretacji – zaawansowana obserwacja teoretyczna
• posiada wewnętrznie wpisane możliwości zanegowania samego siebie – kod „samoobserwacji”
• kod jezyka nauki, rozprawy, dysputy cechy przeciwstawne ograniczeniom
• język ma sam służyc przekazaniu informacji. Sama treść językowa jest ważna. Język staje się obiektem precyzacji.
• dominacja strefy werbalnej (nieważne dodatkowe formy wyrazu)
• Postawa teoretyczna, oderwana od rzeczywistości - posługuje się terminami ogólnymi dochodzac do coraz wiekszej precyzji.
• oderwanie od kontekstu
17. Rodzaje uniwersów symbolicznych według Gluckmana, Bergera
Uniwersum Symboliczne – podłoże wszelkich znaczeń subiektywnie rzeczywistych i zobiektywizowanych społecznie – perspektywa,
którą przyjmujemy, podłoże znaczeń zobiektywizowanych, semantyczne zaplecze, gdzie znajduje się repertuar znaczeń, którego używamy
w życiu, który przyswajamy w procesie enkulturacji. Według Cassirera to tworzy w nas homo symbolicus.
Symbole to zasobnik życia w środowisku ludzkim. Ich cechą jest otwartość – zachodzenie na siebie różnych uniwersów.
Przykłady uniwersów: narodowe (godło, hymn, nawyki), subkultury, rodzinne, młodzieżowe, świata zachodniego, świata globalnego,
indywidualne.
Uniwersa symboliczne wytwarzane są przez cztery typy racjonalności:
• mitologia (autoafirmatywna
• teologia (autoafirmatywna
• filozofia (neutralna)
• nauka (antyafirmatywna)
Kolejność odzwierciedla logiczny związek z etapami rozwoju ludzkiej myśli, nie jest to jednak porządek chronologiczny / historyczny.
Według Webera uniwersum symboliczne jest nadbudową gmachu kultury, pokrywa się częściowo z kulturą niematerialną i posiada
funkcję nadającą sens, wprowadzającą porządek.
Przejścia/Przełączniki między uniwersami:
• rytuały przejścia (postrzyżyny, zaślubiny, itp.). Obecnie następuje zanik rytuałów inicjacji, i tworzenie się rytuałów rozproszonych
• rytuały rozproszone (np. palenie papierosów)
• Inne – np. czas (tydzień pracy a weekend)
•
rewolucja – ustala pewien początek, neguje starą rzeczywistość wprowadzając nową. Rewolucje posiadają quasi-religijną otoczkę.
Ceremonie sprzyjają utrwalaniu uniwersów (głównie narodowych).
Pojawienie się uniwersów symbolicznych pozwala jednostce na zażegnanie niespójności, rozterek, identyfikację, wyjście z opresji. Czasami
przejście z jednego uniwersum do innego to odrzucenie dotychczasowej perspektywy (np. porzucenie religii, bliskiej osoby).
18. Funkcje mitu wg. Campbella
• metafizyczna – pierwotne znaczenie mitu → mit kosmogoniczny. Każdy mit posiada repertuar znaków, treści związanych z
pochodzeniem i celowością świata, w tym pochodzeniem i celowością człowieka.
• kosmologiczna – rozumiany jako kosmologiczne narzedzie określenia świata → polega na wskazaniu pewnego obrazu świata, w
ktorym wszystkie części całości pozostają w harmonii, dostarczają swoistej wizji rzeczywistości, a poszczególne fragmenty zawieraja się
w sobie → makrokosmos i mikrokosmos.
• społeczna – mit sluzy jako narzedzie utrzymania pewnego porzadku, hierarchii, tolerancji.
•
psychologiczna – mit jako przewodnik drogi życiowej → w każdym jednostkowym przypadku mit jest drogowskazem (np. mit selfmade-mana)
19. Etos
etos – system moralności i obyczaju, zbiór faktów społecznych, dyrektyw dotyczących czynnościowego charakteru zachowań, często w
postaci spisanego kodeksu (np. etos lekarski). Najczęściej dotyczy zawodu, wskazuje wzorzec zachowania, konwencjonalne normy z
porządku obyczaju. Nie jest normą moralną ani obyczajem. Może zawierać element rytuału. Jest pojęciem bliskim wzorowi kulturowemu.
Składają się na niego: manifestowanie i deklaracja.
20. System aksjonormatywny
Powiązany funkcjonalnie zespół reguł - norm i wartości - dotyczących wszelakich przejawów życia społecznego, charakterystyczny dla
danej kultury.
Do podsystemów systemu aksjonormatywnego zaliczane są:
•
zwyczaj
• moralność
• prawo
•
estetyka lub moda