Wokół pojęcia rodziny - Publikacje edukacyjne

Wokół pojęcia rodziny
Marta Pietrycha (studentka WZPiNoS KUL Stalowa Wola)
Słowa kluczowe: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, socjologia, psychologia,
pedagogika, instytucja, mikrogrupa, grupa społeczna, środowisko wychowawcze, wspólnota.
Z terminem ,,rodzina” mamy do czynienia zarówno w języku potocznym, jak
i w różnych dziedzinach nauki.
Potocznie często przez pojęcie rodziny rozumiemy ,,podstawową komórkę
społeczeństwa” oraz ,,parę małżeńską posiadającą dzieci”. Według Powszechnej Deklaracji
Praw Człowieka ONZ rodzina ,,jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa i ma
prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i Państwa”1. Patrząc natomiast pod kątem nauk,
czym jest rodzina dostrzegamy pewne ich trudności w definiowaniu2.
W XXI wieku rodziną interesują się przedstawiciele nauk humanistycznych
i społecznych takich jak: antropologia, teologia, socjologia, psychologia, pedagogika, historia,
ekonomia i wiele innych3.
W Polsce duży dorobek nad rodziną posiada socjologia, a szczególnie w jej obrębie
socjologia rodziny. Pedagogika bardzo często nawiązuje do socjologii, która dostarcza
wyspecjalizowanej wiedzy o rodzinie. Myśli takich socjologów jak: Z. Tyszka4, F. Adamski5,
L. Dyczewski6 i wielu innych znajdują szerokie odbicie właśnie w pedagogice7.
Z. Tyszka mówi o rodzinie jako instytucji i mikrogrupie. Stwierdza, że jest to
,,ustruktualizowany i funkcjonalnie powiązany zbiór jednostek i specyficznych substruktur
oraz mikroelementów społecznych tworzących mikrogrupę i zarazem instytucję społeczną
powiązaną wewnętrznie więzią”8.Oprócz strukturalnego charakteru rodziny powyższa
definicja wskazuje również na dynamiczny i kulturowy aspekt rodziny. Cały ,,mikroświat”
wbudowany jest w ogólnospołeczne, kulturowe procesy danego kraju, w którym żyje.
1
Powszechna Deklaracji Praw Człowieka,
http://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Powszechna_Deklaracja_Praw_Czlowieka.pdf (17.03.2015).
2
A. Janke, J. Brągiel, S. Kawula, Pedagogika rodziny. Obszary i panorama problematyki, Toruń 2004, s. 13.
3
Tamże, s. 24.
4
A. Kotlarska-Michalska, Roczniki Socjologii Rodziny, t. X, 1998, s. 77.
5
T. Pilch (red.), Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, t. V, Warszawa 2006, s. 312.
6
Tamże, s. 314.
7
A. Janke, J. Brągiel, S. Kawula, Pedagogika rodziny. Obszary i panorama problematyki, Toruń 2004, s. 26 27.
8
A. Kotlarska-Michalska, Roczniki Socjologii Rodziny, t. X, 1998, s. 77.
F. Adamski9 definiuję rodzinę jako grupę pierwotną, kładzie nacisk na relacje między
członkami, mówi o więziach i kontaktach ,,częstych, bliskich, bezpośrednich i intymnych”10.
W rozważaniach na temat rodziny pedagogika korzysta jeszcze z nieco mniejszego
dorobku psychologii, sięga do twórczości np. M. Ziemskiej11 czy J. Rembowskiego”12.
Według M. Ziemskiej ,,rodzina jest małą naturalną grupą społeczną, w której
centralnymi rolami są role matki i ojca, stanowiącą całość względnie trwałą, podlegającą
dynamicznym przekształceniom, opartą na zastanych tradycjach społecznych oraz
nowotworzonych własnych obyczajach”13. Autorka podkreśla znaczenie matki i ojca w grupie
jaką jest rodzina, dodatkowo wskazuje na występujące w nich tradycje i obyczaje.
J. Rembowski w swojej definicji również mówi o rodzinie jako o grupie społecznej,
ale zwraca uwagę na jej pierwotność, na odpowiedzialność jej członków. Zdaniem
J. Rembowskiego „rodzina jest małą i jednocześnie pierwotną grupą o swoistej organizacji
i określonym układzie ról między poszczególnymi członkami, związaną wzajemną
odpowiedzialnością
moralną,
świadomą własnej odrębności,
mającą swe tradycje
i przyzwyczajenia, zespoloną miłością i akceptującą się nawzajem”14. W pedagogice rodzinę
ujmuję się jako:
1. środowisko życia i wychowania,
2. grupę,
3. instytucję,
4. wspólnotę15.
Pedagog społeczny, R. Wroczyński mówi o rodzinie jako o naturalnym środowisku
wychowawczym, w której ,,dokonuje się podstawowy proces wychowania dziecka
i wprowadzenia go w krąg kontaktów społecznych”16.
I. Jundziłł określa rodzinę w sposób podobny do R. Wroczyńskiego, ale zwraca uwagę
na znaczącą rolę interakcji. Według niej rodzina ,,tworzy naturalne środowisko
wychowawcze, w którym główne elementy stanowią interakcje zachodzące miedzy
poszczególnymi jej członkami”17.
9
T. Pilch (red.), Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, t. V, Warszawa 2006, s. 312.
Tamże.
11
M. Ziemska, Rodzina a osobowość, Warszawa 1975, s. 36.
12
J. Rembowski, Więzi uczuciowe w rodzinie, Warszawa 1972, s. 83.
13
M. Ziemska, Rodzina a osobowość, Warszawa 1975, s. 36.
14
J. Rembowski, Więzi uczuciowe w rodzinie, Warszawa 1972, s. 83.
15
A. Janke, J. Brągiel, S. Kawula, Pedagogika rodziny. Obszary i panorama problematyki, Toruń 2004 , s. 26.
16
R. Wroczyński, Pedagogika społeczna, Warszawa 1985, s. 161-162.
17
I. Jundziłł, Opieka nad rodziną w miejscu zamieszkania, Warszawa 1983, s. 16-17.
10
A. Kelm stwierdza zaś, że rodzina jest ,,pierwszym i naturalnym kręgiem
środowiskowym, do którego dziecko wchodzi przez sam fakt narodzin”
18
. Mówi , iż to
właśnie rodzina ponosi odpowiedzialność za zaspokojenie jego potrzeb, jak i wychowanie.
Z inną definicja możemy się spotkać u J. Brągiel19. Rodzina według niego uznawana
jest
,,jako podstawowe, naturalne i pierwotne środowisko”20. Autor zwraca uwagę na
pierwotny charakter rodziny, w którym to dziecko rozwija się i wychowuje. Dodaje, iż
rodzina ,,ma ogromny wpływ na kształtowanie osobowości dziecka, rozwój jego zdolności i
umiejętności osiągania sukcesu”21.
Współcześnie
zakłada
się,
że
rodzina
tworzy
podstawowe,
naturalne
i wszechogarniające środowisko życia i wychowania członków rodziny” 22. W rodzinie dzieci,
rodzice oraz ich członkowie współżyją ze sobą i troszczą się o siebie nawzajem przez co dążą
do optymalizowania swoich potrzeb i ich harmonizowania.
W pedagogice często mówi się o rodzinie jako o grupie. I tak S. Kawula23 definiuje
rodzinę jako grupę społeczną, za podstawę której przyjmuje się instytucję małżeńską,
stosunek pokrewieństwa lub też adopcję. S. Kawula odróżnia tutaj rodzinę małą od kręgu
rodzinnego. Wskazuje tylko na ,,osoby powiązane najbliższym pokrewieństwem (…)
zamieszkujące razem i prowadzące z reguły wspólne gospodarstwo domowe”24.
Z inną definicją możemy się spotkać u Z. Zaborowskiego25. Autor ujmuje rodzinę jako
naturalną grupę, która oparta jest na związkach krwi małżeństwa bądź adopcji. Dodatkowo
mówi o rodzinie jako grupie społeczno-wychowawczej, której celem jest kultywowanie
pewnych norm, wartości. Wszystko to realizuje za pomocą odpowiednich metod i technik26.
Rodzina uznawana jest również jako instytucja. Jej instytucjonalny charakter
przejawia się w tym, iż jest ona jednostką społeczną, gospodarczą i prawną ,,opartą na
instytucji małżeństwa”27. Według S. Kawuli rodzinę można uznać za instytucje
wychowawczą. Pedagog ten dostrzega podobieństwo rodziny z pojęciem instytucji
rozumianej jako urządzanie czegoś, co może posłużyć jakiemuś celowi. Zaś ten cel osiąga
18
A. Kelm, O opiece nad dzieckiem w rodzinie, Warszawa 1974, s. 11.
J. Brągiel, Rodzinne i osobowościowe uwarunkowanie sukcesu szkolnego dziecka z rodziny rozwiedzionej,
Opole 1994, s. 12.
20
Tamże.
21
J. Brągiel, Rodzinne i osobowościowe uwarunkowanie sukcesu szkolnego dziecka z rodziny rozwiedzionej,
Opole 1994, s. 12.
22
A. Janke, J. Brągiel, S. Kawula, Pedagogika rodziny. Obszary i panorama problematyki, Toruń 2004, s. 28.
23
S. Kawula, Diagnozowanie potrzeb opiekuńczo-wychowawczych środowiska rodzinnego, Toruń 1978, s. 125
24
Tamże.
25
Z. Zaborowski, Rodzina jako grupa społeczno-wychowawcza, Warszawa 1980, s. 14-18.
26
Tamże.
27
K. Żuchelkowska, M. Bulera, Edukacja przedszkolna z partnerskim udziałem rodziców, Toruń 2006, s. 51.
19
w sposób dla siebie charakterystyczny. I w ten sam sposób rzecz wygląda w rodzinie, w której
to rodzice wychowują swoje dzieci dla osiągnięcia określonego celu28.
Rodzinę jako instytucję definiuje jeszcze inny pedagog jakim jest E. Trempała29. Jego
zdaniem rodzina ,,może być nie tylko instytucja wychowania naturalnego i spontanicznego,
lecz także intencjonalnego”30. Co więcej mówi o rodzinie jako ,,o pierwszej i podstawowej
instytucji opieki, wychowania i kształcenia jednostki”31.
Stosunkowo rzadko jednak podchodzi się do rodziny jako do wspólnoty życia. Trzy
pierwsze kategorie definiowania rodziny takie jak: środowisko wychowawcze, grupa czy
instytucja są bardziej obecne. Wynika to w dużej mierze z tego, iż słowo wspólnota
traktowane jest marginalnie w naukach społecznych. Tak też w pedagogice możemy dostrzec
różne interpretacje rodziny jako wspólnoty32.
Według A. Kamińskiego rodzina jest jedną z ważniejszych i podstawowych kręgów
środowiskowych a także instytucją. Mówi, iż ,,wspólnota stanowi jedną z cech cementujących
nową rodzinę”33. Podsumowując jego rozważania można stwierdzić, że rodzina stanowi dla
dzieci i dorosłych podstawowy zespół wspólnoty życia. A. Kamiński tutaj skupia się na
wspólnocie emocjonalnej34.
J. Maciaszkowa określa rodzinę jako ,,naturalną grupę społeczną oparta na więzach
pokrewieństwa, małżeństwa, a niekiedy także adopcji przypisuje postać wspólnoty”35.
J. Maciaszkowa mówi o wspólnocie ogarniającej życie swych członków. Według niej w takiej
wspólnocie zaspakajane są potrzeby wszystkich członków, takie jak: potrzeby ekonomiczne,
fizyczne i psychiczne. Ogólnie rzecz biorąc, pani Janina ujmuje rodzinę jako ,,powszechne
środowisko wychowawcze”36.
Warto jeszcze zwrócić na inną definicję prezentowaną przez A. Tchorzewskiego37,
który mówi o rodzinie jako o szczególnym bycie społecznym, której cechą jest ,,wspólnotowy
charakter życia określonego zbioru przedmiotów zespolonych w różnym stopniu więzami
biologicznymi, emocjonalnymi, kulturowymi i gospodarczymi”38.
28
A. Janke, J. Brągiel, S. Kawula, Pedagogika rodziny. Obszary i panorama problematyki, Toruń 2004 , s. 30.
Tamże, s. 30
30
Tamże.
31
Tamże.
32
A. Janke, J. Brągiel, S. Kawula, Pedagogika rodziny. Obszary i panorama problematyki, Toruń 2004, s. 31.
33
A. Kamiński, Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa 1974, s. 98-101.
34
Tamże.
35
J. Maciaszkowa, O współżyciu w rodzinie, Warszawa 1980, s. 9.
36
Tamże.
37
Tchorzewski, Funkcje edukacyjne rodziny. Studium diagnostyczno- anagnostyczne, Bydgoszcz 1990, s. 10.
38
Tamże.
29
Intensywny rozwój badań nad rodziną w ostatnich latach stawia kolejne nowe
wyzwania przed pedagogami. Spojrzenie na rodzinę pod wieloma kategoriami pozwala
dostrzec wieloaspektowe ujęcie obrazu rodziny. Na dzień dzisiejszy, stwierdzenie takie, iż
rodzina ,,stanowi najważniejszą komórkę życia społecznego” nie zadawala. A więc pedagog
gdy definiuję pojęcie rodziny rozpatruję ją jako grupę wychowawczą, w której kształtują się
relacje wychowawcze między członkami. Równocześnie widzi w niej środowisko, instytucję
wychowawczą i wspólnotę.
BIBLIOGRAFIA:
1. Brągiel J., Janke A., Kawula S., Pedagogika rodziny. Obszary i panorama
problematyki, Wydawca Adam Marszałek, Toruń 2004.
2. Brągiel J., Rodzinne i osobowościowe uwarunkowanie sukcesu szkolnego dziecka
z rodziny rozwiedzionej, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 1994.
3. Bulera M., Żuchelkowska K., Edukacja przedszkolna z partnerskim udziałem
rodziców, Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, Toruń 2006.
4. Jundziłł I., Opieka nad rodziną w miejscu zamieszkania, Wydawnictwo Spółdzielcze,
Warszawa 1983.
5. Kamiński A., Funkcje pedagogiki społecznej, PWN, Warszawa 1974.
6. Kawula
S.,
Diagnozowanie
potrzeb
opiekuńczo-wychowawczych
środowiska
rodzinnego, Wydawnictwo UMK, Toruń 1978.
7. Kelm A., O opiece nad dzieckiem w rodzinie, WSiP, Warszawa 1974.
8. Maciaszkowa J., O współżyciu w rodzinie,
Wydawnictwo Nasza Księgarnia,
Warszawa 1980.
9. Pilch T. (red.), Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, t. V, Wydawnictwo
Akademickie Żak, Warszawa 2006.
10. Powszechna Deklaracji Praw Człowieka,
http://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Powszechna_Deklaracja_Praw_Czlo
wieka.pdf (17.03.2015).
11. Rembowski J., Więzi uczuciowe w rodzinie : studium psychologiczne, PWN,
Warszawa 1972.
12. Tchorzewski A.
M.,
Funkcje edukacyjne
rodziny.
Studium diagnostyczno-
anagnostyczne, Wydawnictwo WSP, Bydgoszcz 1990.
13. Tyszka Z., Socjologia rodziny, a pedagogika rodziny. Przedmiot badań - możliwości
współdziałania badawczego, ,,Roczniki Socjologii Rodziny” 1998, t. X, s.77.
14. Wroczyński R., Pedagogika społeczna, PWN, Warszawa 1985.
15. Zaborowski Z., Rodzina jako grupa społeczno-wychowawcza, Wydawnictwo Nasza
Księgarnia, Warszawa 1980.
16. Ziemska M., Rodzina a osobowość, PWN, Warszawa 1975.