Procesy globalizacji i ich wpływ na innowacyjność sektora MŚP

Zeszyty
Naukowe nr 730
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
2006
Izabela Czaja
Katedra Przedsiębiorczości i Innowacji
Procesy globalizacji i ich wpływ
na innowacyjność sektora MŚP
1. Wprowadzenie
Określenie „globalizacja” zostało użyte w literaturze po raz pierwszy w połowie
lat 80. przez angielskiego socjologa Ronalda Robertsona jako termin charakteryzujący zjawiska kulturowe i religijne we współczesnym świecie. W jego rozumieniu
,,globalizacja jako koncepcja odnosi się zarówno do «zmniejszania się» świata, jak
i zwiększania stopnia pojmowania świata jako całości […]. Obydwa te czynniki
wzmacniają globalną współzależność i pojmowanie świata jako jedności w dwudziestym wieku”. Procesy zbliżania się odległych społeczeństw i religii w wyniku
globalizacji prowadzić miały do stworzenia uniwersalnej etyki i systemu wartości
wspólnego dla globalnej społeczności. W ciągu kolejnych lat od momentu opublikowania przez Ronalda Robertsona i Franka Lechnera artykułu pt. „Modernization,
Globalization and the Problem of Culture in World-Systems Theory’’ w 1985 r. globalizacja coraz częściej pojawiała się w literaturze socjologicznej, by z początkiem
lat 90. opisywać zjawiska i procesy nie tylko z perspektywy socjologii, ale również
ekonomii, technologii, a nawet politologii czy językoznawstwa. W powszechnym
użyciu słowo ,,globalizacja’’ stosowane jest do określenia zjawisk pojawiających się
w dwóch obszarach: socjologicznym i ekonomicznym, z podkreślenieniem, że opisywane w ten sposób zjawiska mają zasięg światowy, wielowarstwowy i charakteryzują się niezwykłą szybkością rozpowszechniania dzięki rewolucji technologicznej.
W globalizacji, przekazywaniu innowacji, wdrażaniu technologii i wymianie myśli
R. Robertson, Globalization: Social Theory and Global Culture, Sage, London 1992, s. 8.
W literaturze poświęconej problematyce globalizacji wyróżnia się również globalizację
militarną, polityczną, kulturową, ekologiczną (por. cykl artykułów zamieszczonych w latach 1999
i 2000 w dwumiesięczniku „Foreign Policy”).
k_730.indb 11
1/16/08 1:56:48 PM
Izabela Czaja
12
upatrywano sukcesów zacofanych gospodarczo rejonów świata. Obecnie coraz
częściej wskazuje się na pogłebienie podziałów między krajami rozwiniętymi (zglobalizowanymi) i krajami zacofanymi, wyłączonymi z intensywnych przepływów
pieniędzy i technologii.
2. Globalizacja społeczna
W połowie lat 80. R. Robertson zwrócił uwagę na zbliżanie się odległych
geograficznie i kulturowo zjawisk i przenikanie ich elementów religijnych, etycznych i kulturowych. Ruch ekumeniczny, pojawianie się nowych wyznań będących
kompilacją zasad religii buddyzmu, chrześcijaństwa, zen, hinduizmu i islamu
skłoniły go do sformułowania idei globalizacji, w wyniku której miałby powstać
uniwersalny system wartości wspólny dla całego świata. Kilka lat później australijski socjolog Malcolm Waters zwrócił uwagę na wpływ czynnika przestrzeni
na społeczeństwa, globalizację zaś określił jako: ,,proces, w którym geograficzne
ograniczenia społecznych i kulturowych umów słabną, a ludzie w coraz większym
stopniu zdają sobie sprawę z ich słabnącego na nie wpływu”. Angielski kulturoznawca Anthony Giddens podkreśla, że globalizacja jest interaktywnym procesem,
który wpływa na zachowania odległych zbiorowości ludzi i wydarzeń. ,,Globalizacja może być zdefiniowana jako intensyfikacja relacji społecznych o światowym
zasięgu, które łączą odległe miejsca w taki sposób, że wydarzenia lokalne mogą
być kształtowane przez wydarzenia w miejscach odległych i vice versa. Jest to
proces dialektyczny, bowiem wydarzenia lokalne mogą przebiegać w różnych
kierunkach (innych niż zamierzone) pod wpływem czynników, które je kształtują.
Lokalne zmiany stają się częścią globalizacji – są jakby dodatkowym rozszerzeniem społecznych więzi ponad czasem i przestrzenią”. W 1993 r. amerykański
socjolog George Ritzer wprowadził dodatkowe określenie związane z globalizacją
– ,,macdonaldyzację’’, która oznacza unifikację zachowań ludzi jako konsumentów
i kopiowanie zachowań firm na odległych rynkach zagranicznych, by zaspokajać
potrzeby konsumentów z określonym (ujednoliconym) wzorem potrzeb.
W ujęciu socjologicznym globalizacja oznacza proces umożliwiający pokonanie
barier czasu i przestrzeni, a także barier społecznych. W jego wyniku zachowania
ludzi, społeczeństw i władzy z różnych obszarów oddziałują na siebie i zmieniają
się, tworząc kulturę globalną składającą się z różnych elementów tradycji, kultury
i wzorów zachowań. Wirtualne przekraczanie granic stało się możliwe dzięki
gwałtownemu rozwojowi technologii (komputerom, urządzeniom multimedialnym
M. Waters, Globalization, Routledge, London 1995, s. 3.
A. Giddens, Runaway World: How Globalization is Reshaping Our Lives, Routledge, London 2000, s. 64.
k_730.indb 12
1/16/08 1:56:49 PM
Procesy globalizacji i ich wpływ…
13
oraz sieciom teleinformatycznym), bierny udział odbiorców informacji stał się
interaktywny. Rewolucja informatyczna pozwoliła na spontaniczne i indywidualne
komunikowanie się osób z odległych krańców ziemi, przekazywanie sobie informacji, symboli, opinii, oraz na dzielenie się wrażeniami i własnymi pomysłami.
Uczestnikami tego procesu wymiany myśli mogą być osoby niezależnie od fizycznego położenia miejsca, w którym chciałyby włączyć się do stale aktywnego
systemu przepływu informacji. Możliwe jest to jednak pod warunkiem uzyskania
dostępu do urządzenia informatycznego i znajomości jego obsługi. Pojawia się tu
czynnik ograniczający szybkość zachodzących procesów globalizacji społecznej
do krajów wysoko i średnio rozwiniętych, gdyż mówiąc o globalizacji, zakłada
się sytuację, gdy ludzie mają lub mogą mieć dostęp do urządzeń informatycznych pozwalających na włączanie się do sieci, np. Internetu (rys. 1 wskazuje na
możliwość włączenia się ludzi z poszczególnych krajów do sieci Internet, Biznet
lub komunikowania się za pośrednictwem poczty elektronicznej). Globalizacja
społeczna jest więc procesem zachodzącym z różnym stopniem natężenia,
a natężenie to zależy od wyposażenia w nowoczesne środki do komunikowania.
Jak widać na rys. 1, ponad 1/3 krajów świata nie ma dostępu do podstawowej sieci
internetowej.
Internet
Biznet
e-mail
brak dostępu do sieci
Rys. 1. Dostępność łączy elektronicznych na świecie
Źródło: http://www.hcc.hawaii.edu/guide/www.guide.html#t1
k_730.indb 13
1/16/08 1:56:50 PM
Izabela Czaja
14
W sieci informatycznej upatruje się źródła postępu, rozpowszechniania innowacji i podnoszenia poziomu życia we wszystkich regionach świata. „Ostatnio
technologia stała się głównym napędem globalizacji. Zaawansowanie osiągnięte
w komputeryzacji i telekomunikacji na Zachodzie oferuje olbrzymi, w rzeczywistości nieokreślony jeszcze, obszar podnoszenia poziomu życia w krajach trzeciego świata. Nowe technologie są nie tylko obietnicą dużych ulepszeń w wydajności na lokalnych rynkach, ale także dalszych i potencjalnie wyższych korzyści
z gęstszej sieci elektronicznej i innych połączeń z krajami lepiej rozwiniętymi”.
Tak sformułowany wniosek nie ma jednak przełożenia na zmiany wskaźników
HDI obliczanych co roku przez UNIDO, które służą ocenie standardów życia ludności na całym świecie.
Państwa o nieustabilizowanej demokracji i słabej kondycji ekonomicznej
uzasadniają swoje wrogie stanowisko wobec globalizacji społecznej, a przede
wszystkim ekonomicznej, racjami religijnymi, patriotycznymi i argumentami
sugerującymi celowe działanie potęg ekonomicznych za pośrednictwem mediów
i Internetu, by osłabić politycznie i kulturowo kraje o odmiennej tradycji, w których
dominuje wyznanie inne niż chrześcijańskie. Dla 2/3 ludzkości zamieszkującej
kraje słabo rozwinięte globalizacja nie jest nośnikiem postępu, ale oznacza jeszcze
szybciej rosnące dysproporcje gospodarcze i powrót neokolonializmu korporacji
(które zastąpią dawne państwa kolonialne), nie oznacza korzyści płynących
z globalizacji społecznej, ale przede wszystkim zagrożenia wynikające z globalizacji ekonomicznej. Zmiany w poziomie życia w krajach najbiedniejszych nie
poprawiły się od 10 lat, choć od 1993 r. można mówić o dynamicznym rozwoju
Internetu i przekazywaniu nowoczesnych technologii, a w szczególności wiedzy
za pośrednictwem sieci.
3. Globalizacja ekonomiczna
Globalizacja została szybko zaakceptowana w środowisku naukowym do opisywania zjawisk powszechnie znanych w ekonomii – handlu międzynarodowego,
finansów międzynarodowych, wymiany gospodarczej i gospodarki globalnej
występujących w ostatnich latach w szczególnym natężeniu dzięki zdobyczom technologicznym (tabela 2). Często globalizację ekonomiczną utożsamia się z bezpośrednimi
inwestycjami zagranicznymi. W raporcie OECD globalizację definiuje się jako
The Case for Globalisation, „The Economist”, 23 September 2000.
Tekst przemówienia M. Khora, dyrektora Third World Network, na sesji otwierającej Millenium Forum, UN General Assembly Hall, New York 2000, http://www.oneworld.net/anydoc2.cgi?url=http://www.twnside.org.sg/title/mk7.htm
k_730.indb 14
1/16/08 1:56:50 PM
Procesy globalizacji i ich wpływ…
15
aktywność firm na obcych rynkach (tabela 1). W bazach danych AFA szczegółowo
opisano rolę, jaką przedsiębiorstwa ponadnarodowe odgrywają w sektorach gospodarek krajów zaliczanych do wysoko rozwiniętych. Podstawowym kryterium jest
ocena wpływu zagranicznej filii firmy na gospodarkę kraju: wielkość produkcji,
zatrudnienie, wytworzoną wartość, badania i eksport. Jest to jednak jeden z wielu
sposobów określania globalizacji.
Tabela 1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne jako procent PKB w wybranych krajach
Kraj
Finlandia
Irlandia
Japonia
Polska
Szwajcaria
Tajlandia
1995
1,97
3,41
0,43
2,91
5,14
1,80
1996
3,69
4,57
0,50
3,16
6,94
1,80
1997
6,04
4,68
0,68
3,44
9,97
2,97
1998
23,83
18,48
0,71
4,19
10,84
6,66
1999
8,86
26,02
0,77
4,71
18,53
5,35
Źródło: Foreign Policy, Globalisation Index 2003, www.foreignpolicy.com
2000
27,26
27,99
0,83
5,94
24,72
2,77
2001
9,02
14,70
1,08
4,28
14,20
2,58
Za autora pojęcia globalizacji rozumianej jako działalność ekonomiczna dużych
organizmów gospodarczych o światowym zasięgu uważany jest P. Kennedy,
który, posługując się pojęciem globalizacji, opisał ekonomiczną integrację państw
dokonującą się poprzez działanie dużych ponadnarodowych przedsiębiorstw,
wprowadzających innowacje na nowe rynki i wykorzystujących nowe technologie
umożliwiające im sprawną organizację procesów pracy, wymiany informacji, transportu i sprzedaży na nowych rynkach. Jego zdaniem gwałtowna ekspansja dużych
korporacji stała się możliwa po zakończeniu rywalizacji dwóch systemów gospodarczych i mocarstw atomowych, upadku imperium sowieckiego i państw ������
socjalistycznych������������������������������
, otwarciu nowych gospodarek (emerging markets), liberalizacji handlu
światowego i obrotu środkami finansowymi, a przede wszystkim dzięki rewolucji
technologicznej. ,,Ten nierówny gwałtowny wzrost w globalnym dobrobycie pojawił
się w momencie wyłaniania się dużych ponadnarodowych przedsiębiorstw, które
w coraz mniejszym stopniu związane są partykularnym interesem i wartościami
kraju pochodzenia. Konkurując z rywalami o udziały na światowych rynkach,
wypracowały strategię bezpośredniego inwestowania i produkcji w różnych
częściach świata, a dzięki rewolucyjnym technologiom komunikacyjnym i finansowym utworzyły globalny rynek sprzedaży dóbr i usług. Co ważne we współczesnym
świecie, korporacje te zyskają na znaczeniu w przyszłości, a stało się to możliwe
w wyniku zlikwidowania barier powstałych po okresie zimnej wojny i procesom
Mierzenie globalizacji – rola ponadnarodowych korporacji w krajach OECD. Aktywność
zagranicznych filii (AFA), Raport OECD, listopad 1999.
k_730.indb 15
1/16/08 1:56:50 PM
Izabela Czaja
16
integracyjnym globalnej ekonomii”. Zdaniem P. Kennedy’ego za pośrednictwem
dużych korporacji dokonuje się transfer wiedzy i technologii na nowe rynki.
Tabela 2. Globalizacja ekonomiczna
Zalety
Zbliża odległe kulturowo i geograficznie kraje
Sprzyja wymianie informacji, myśli i pomysłów
Wspomaga upowszechnianie lepszych, wydajniejszych, energooszczędnych i ekologicznych
technologii
Przyspiesza transfer czynników rozwojowych
Promuje konkurencję
Wymusza innowacyjność
Zwiększa inwestycje w atrakcyjnych ekonomicznie regionach
Upowszechnia wiedzę
Aktywizuje gospodarczo kraje – beneficjentów bezpośrednich inwestycji
Integruje i tworzy płaszczyznę do współpracy
ludzi z odrębnych obszarów kulturowych
Wzmacnia procesy demokratyzacji
Źródło: opracowanie własne.
Wady
Oznacza ekspansję gospodarczą korporacji
międzynarodowych i ponadnarodowych
Uniemożliwia kontrolę nad korporacjami, które
kierują się własną logiką ekonomiczną
Osłabia pozycję państwa i wymusza tworzenie
warunków sprzyjających inwestowaniu
i zatrzymywaniu kapitału korporacji
Osłabia rolę państwa w krajach zacofanych
Upowszechnia obce kulturowo wzory
Multiplikuje kultury organizacji ponadnarodowych korporacji
Czasowo wykorzystuje czynniki ekonomiczne
(niskie płace, niskie ceny surowców i nośników
energii, uwarunkowania prawne i podatkowe)
Utrudnia nadzorowanie korporacji przez instytucje kontrolne państw, w których rezydują,
poprzez stosowanie własnych wewnętrznych
systemów organizacji pracy
Oznacza intensywny proces powiązań produkcyjnych, dystrybucyjnych, informacyjnych,
finansowych i kapitałowych tworzonych i kontrolowanych tylko przez korporacje na rynku
światowym
W teorii handlu międzynarodowego sformułowany został model handlu pobudzanego szybkimi zmianami technologicznymi, które wykorzystywane są przez
przedsiębiorstwa innowacyjne i szybko wprowadzające nowe rozwiązania technologiczne, a przez czasowe dysponowanie przewagą doprowadzają do nierównowagi
na rynkach krajowych i międzynarodowych. ,,Na handel stymulowany zmianą
technologiczną silny wpływ wywierają towarzyszące jej niedoskonałości konkurencji. Niedoskonałości te mają źródło w dwóch czynnikach: czasowym monopolu,
jaki daje wyprzedzenie technologiczne, oraz w funkcjonowaniu przedsiębiorstw
ponadnarodowych (multinational enterprises – MNEs), będących ważnym
nośnikiem postępu technicznego. […] Przedsiębiorstwa ponadnarodowe tworzą
niedoskonałości na rynkach międzynarodowych ze względu na: formy wykorzysty
k_730.indb 16
P. Kennedy, Preparing for the Twenty-first Century, Random Hause, New York 1993, s. 49.
1/16/08 1:56:51 PM
Procesy globalizacji i ich wpływ…
17
wania przewag technologicznych, innowacyjnych i marketingowych; globalizację
działań gospodarczych”. Do źródeł tworzenia korzyści przedsiębiorstw ponadnarodowych zalicza się:
– ,,wyposażenie technologiczne (wydatki na B+R, zasób ludzkiego kapitału,
zdolność uczenia się),
– dysponowanie technologicznym know-how w formie dobra prywatnego,
– wielkość produkcji i sprzedaży (wewnętrzne korzyści skali),
– charakter przyjętej strategii innowacyjnej i rynkowej,
– szybkość reakcji innych firm,
– warunki rynkowe, w jakich toczy się konkurencja między firmami (zwłaszcza
konkurencja technologiczna)”10.
Wymiana międzynarodowa, jej skala i zasięg nie stanowiły zagrożenia dla
przedsiębiorczości podmiotów krajowych. Wręcz przeciwnie, początkowo sądzono,
że intensywna wymiana gospodarcza, napływ kapitału, dostęp do nowych technologii zapewni krajom rozwój, a firmom dalszy wzrost. Nie tylko nie obawiano się
powielania wzorców kulturowych, akceptowania bądź kopiowania kultur organizacyjnych, ale utrzymywano, że pojawienie się korporacji, fuzji i przejęć, a także rozprzestrzenianie się przedsiębiorstw poza granice państw to sposób na pobudzanie
przedsiębiorczości lokalnej i regionalnej, zwiększanie konkurencyjności i przenoszenie postępu technologicznego na mniej rozwinięte, chłonne rynki. W raportach
UNDP podkreślano rolę, jaką Internet i nowoczesne środki przekazu mogą spełnić
w szybkim transferze wiedzy i innowacji. Wyniki badań zawarte w opracowaniach
programu ONZ nie potwierdziły tezy, że globalizacja ekonomiczna sprawi, iż najbiedniejsze kraje skorzystają z efektów postępu naukowo-technicznego. Porównanie indeksu rozwoju społecznego HDI, określającego poziom życia w rozwiniętych
i najbiedniejszych krajach z końca lat 80. i 1998 r., wkazuje, że zarówno państwa
najbogatsze jak i najbiedniejsze zajmują podobne miejsce na liście UNDP (tabela 3).
Przodują Kanada, Islandia, USA i kraje Europy Środkowowschodniej (choć w wypadku tej ostatniej grupy głównym czynnikiem poprawy wielkości wskaźnika było
raczej wprowadzenie właściwych zasad gospodarowania, niż skutki globalizacji
samej w sobie). Raporty i badania UNCTAD przeprowadzane w 124 krajach wskazują, że udział państw najbogatszych (w których żyje 20% populacji) w łącznej
sumie dochodów wzrósł z 63% w 1965 r. do 83% w 1990 r.11
A. Zielińska-Głębocka, Wprowadzenie do ekonomii międzynarodowej. Teoria handlu i polityki handlowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997, s. 118.
10
Ibidem, s. 18.
Tylko 3 korporacje (Billa Gatesa, Warrena Buffeta i Paula Allena) wypracowały zyski
przewyższające dochody 600 mln osób żyjących w 48 najsłabiej rozwiniętych państwach. Por. G.A.
Cornia, Inequality and Poverty Trends in the Era of Liberalization and Globalization, United
Nations Millenium Conference, Tokio 2000.
11
k_730.indb 17
1/16/08 1:56:51 PM
Izabela Czaja
18
Tabela 3. Indeks rozwoju społecznego (zestawienie państw najbiedniejszych
i najbogatszych w 1998 r. w odniesieniu do poziomu osiągniętego w 1988 r.)
Wyszczególnienie
Niger
Mali
Burkina Faso
Sierra Leone
Czad
Gwinea
Somalia
Mauretania
Afganistan
Benin
Japonia
Szwecja
Szwajcaria
Holandia
Kanada
Norwegia
Australia
Francja
Dania
Wielka Brytania
Polska
USA
ZSRR (Rosja)
1988
Kraje najbiedniejsze
0,116
0,143
0,150
0,150
0,157
0,162
0,200
0,208
0,212
0,224
Kraje najbogatsze
0,996
0,987
0,986
0,984
0,983
0,983
0,978
0,974
0,971
0,970
0,910 (32)
0,961 (19)
0,920 (25)
Indeks HDI
1998
0,293 (2)
0,380 (10)
0,303 (3)
0,252 (1)
0,367 (8)
0,331 (6)
0,371 (9)
0,451 (48)
.
0,411 (18)
0,924 (9)
0,926 (6)
0,915 (13)
0,925 (8)
0,935 (1)
0,934 (2)
0,929 (4)
0,917 (12)
0,911 (15)
0,918 (10)
0,814 (44)
0,929 (3)
0,771 (62)
W rankingu z 1988 r. liczba objętych badaniem państw wynosiła 130, a w 1998 r. 174. W indeksie
HDI uwzględnionych zostało w 1998 r. więcej ocenianych czynników, które decydują o poziomie
życia mieszkańców.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z „Human Development Report” 1999 i 2000,
UNDP 2000 i 2001.
Od 2000 r. Biuro A.T. Kearney oraz redakcja Foreign Policy Magazine wprowadziły indeks globalizacji badający stopień zaangażowania poszczególnych krajów w procesy globalizacyjne. W pierwszej dziesiątce znalazły się Irlandia, Szwajcaria, Szwecja, Singapur, Holandia, Dania, Kanada, Austria, Wielka Brytania
i Finlandia (tabela 4).
k_730.indb 18
1/16/08 1:56:52 PM
Procesy globalizacji i ich wpływ…
19
Tabela 4. Lista krajów w pierwszej dziesiątce pod względem oceny wskaźnika
globalizacji
Kraj
Irlandia
Miejsce według najwyższej wartości
wskaźnika globalizacji
1
Szwajcaria
2
Szwecja
3
Singapur
4
Dania
6
Holandia
Kanada
Austria
Wielka Brytania
Finlandia
Źródło: www.foreignpolicy.com
5
7
8
9
10
4. Innowacje we współczesnej zglobalizowanej gospodarce
światowej
Innowacje, umiejętności i dostęp do nowości technologicznych postrzegane są
jako źródła wzrostu gospodarczego we wszystkich krajach na świecie. W raporcie
o rozwoju społecznym, opracowanym pod patronatem Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) przedstawiono ranking przodujących na świecie
centrów innowacji i osiągnięć technologicznych. Wiele z tych ośrodków znajduje
się w Europie, Japonii i Stanach Zjednoczonych. Oprócz tych rejonów, światowej
klasy centra działają także w krajach rozwijających się, np. w Campinas i São
Paulo w Brazylii, w Bangalore w Indiach, w Kuala Lumpur w Malezji, w Gauteng w Afryce Południowej, czy w El Ghazala w Tunezji. Każdy taki ośrodek
technologiczny, centrum innowacji oraz inkubator technologiczny skupia instytuty
badawcze, nowo założone przedsiębiorstwa i kapitał wysokiego ryzyka. Zastosowanie nowoczesnych technologii teleinformatycznych łączy te ośrodki ze sobą
oraz, w szerszym kontekście, z gospodarką globalną. ,,Na przykład centra technologiczne wykorzystują Internet do świadczenia usług w czasie rzeczywistym
klientom z całego świata. Spółki zorientowane na technologię posiadają zaplecze
badawcze zazwyczaj w kilku krajach, a produkcję zlecają innym firmom z całego
świata’’12.
Raport o rozwoju społecznym. Zarys, Raport UNDP, Oxford University Press, Oxford
2001, s. 3.
12
k_730.indb 19
1/16/08 1:56:52 PM
Izabela Czaja
20
Mapa postępu technologicznego przedstawiona w ww. raporcie ukazuje istnienie ogromnych rozbieżności pomiędzy krajami. Rozbieżności te wynikają
nie tylko z faktu słabego poziomu innowacyjności gospodarek, małej chłonności
nowych technologii, ale również z niskiego poziomu wykształcenia mieszkańców
i braku umiejętności niezbędnych do efektywnego korzystania ze zdobyczy technologicznych. Na potrzeby badawcze, aby porównać osiągnięcia różnych krajów, opracowano wskaźnik postępu technologicznego (Technology Achievement
Index – TAI). W raporcie kolejno ocenione zostały wszystkie państwa (tabela 5).
Kryteria stanowiły powyższe aspekty, a więc innowacyjność, chłonność rynków,
wykształcenie i możliwości wykorzystania nowych technologii. Warto zauważyć,
że pewne zjawiska dysproporcji w rozmieszczeniu centrów innowacji i osiągnięć
technologicznych mogą występować w obrębie jednego kraju. „Choć Bangalore
w Indiach jest jednym z ważniejszych centrów światowej klasy technologii, to
same Indie zajmują jedno z ostatnich miejsc w rankingu TAI. Dlaczego? Ponieważ Bangalore to mała enklawa znajdująca się w kraju, gdzie przeciętna dorosła osoba uczyła się jedynie przez 5,1 lat, poziom analfabetyzmu wśród dorosłych
sięga 44%, zużycie energii jest o połowę mniejsze niż w Chinach, a na każde 1000
osób przypada zaledwie 28 aparatów telefonicznych”13.
Tabela 5. Klasyfikacja pierwszej dziesiątki krajów, które osiągnęły najwyższy wskaźnik
postępu technologicznego
Kraj
Finlandia
Stany Zjednoczone
Szwecja
Japonia
Korea Południowa
Holandia
Wielka Brytania
Kanada
Australia
Singapur
Źródło: Raport o rozwoju…
Miejsce ze względu na poziom wskaźnika
postępu technologicznego
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Na potrzeby raportu opracowano również mapę światowych centrów innowacji
technologicznej. Każdy ośrodek został poddany ocenie w skali 1–4 w czterech
następujących obszarach:
13
k_730.indb 20
Ibidem, s. 3.
1/16/08 1:56:53 PM
Procesy globalizacji i ich wpływ…
21
– zdolność lokalnych uniwersytetów i ośrodków badawczych do kształcenia
wykwalifikowanych pracowników lub do rozwoju nowych technologii,
– obecność przedsiębiorstw i międzynarodowych korporacji o ugruntowanej
pozycji rynkowej, zapewniających wiedzę ekspertów i stabilizację gospodarczą,
– chęć społeczeństwa do podejmowania przedsięwzięć gospodarczych,
– dostępność kapitału wysokiego ryzyka, umożliwiającego wprowadzenie
pomysłów w życie.
W ten sposób zlokalizowano 46 centrów technologicznych, które na mapie
oznaczono za pomocą czarnych okręgów (rys. 2).
Wskaźnik postępu technologicznego:
liderzy
potencjalni liderzy
dynamiczni naśladowcy
pozostający na marginesie
brak danych
Punktacja innowacyjności
Centra postępu technologicznego
0–16 (max)
0–4 (min)
Rys. 2. Mapa innowacji i postępu technologicznego
Źródło: Raport o rozwoju…
W zestawieniu wskaźników technologicznego zaawansowania Polska (sklasyfikowana na 29. miejscu) zaliczona została do grupy potencjalnych przodowników w rozwijaniu i stosowaniu technologii (tabela 6). Biorąc pod uwagę najnowsze osiągnięcia,
Polska ma szansę zmierzyć się z potentatami na rynkach międzynarodowych. Wśród
najwybitniejszych osiągnięć wymienić należy dwa, w wypadku których Polska rywalizuje z Japonią i Stanami Zjednoczonymi o pierwszeństwo w uznaniu odkryć:
k_730.indb 21
1/16/08 1:56:54 PM
Izabela Czaja
22
– niebieski laser – zespół prof. Sylwestra Porowskiego skonstruował półprzewodnikową diodę laserową emitującą światło niebieskie o długości fali 425 nm.
Polacy są drugą w Europie grupą naukowców, którzy uzyskali akcję laserową na
strukturach opartych na azotku galu (GaN). Sukces ten osiągnieto dzięki zastosowaniu unikatowej w skali światowej technologii uzyskania monokryształów
azotku galu w warunkach bardzo wysokich ciśnień. Jest to technologia w całości
opracowana w Centrum Badań Wysokociśnieniowych PAN;
– metodę fotodynamiczną leczenia nowotworów14 (PDT – Photodynamic Therapy). Polega ona na badaniu i leczeniu nowotworów za pomocą odpowiednich
barwników i światła o określonej długości fal. Pracami kieruje prof. dr. hab.
Alfreda Graczyk.
Tabela 6. Zestawienie krajów-liderów, potencjalnych liderów, dynamicznych
naśladowców i pozostających na marginesie ze względu na osiągnięty wskaźnik postępu
technologicznego
Liderzy
Finlandia (2 centra)
USA (13 centrów)
Szwecja (2 centra)
Japonia (2 centra)
Korea Południowa
(1 centrum)
Holandia
Wielka Brytania
(4 centra)
Kanada (1 centrum)
Australia (1 centrum)
Singapur (3 centra)
Niemcy (3 centra)
Norwegia (1 centrum)
Irlandia (1 centrum)
Belgia (1 centrum)
Nowa Zelandia
Australia
Francja (2 centra)
Izrael
Potencjalni
liderzy
Hiszpania
Włochy
Czechy
Słowenia
Hongkong
Słowacja
Grecja
Portugalia
Bułgaria
Polska
Malezja
Chorwacja
Meksyk
Cypr
Argentyna
Rumunia
Kostaryka
Chile
Dynamiczni naśladowcy
Urugwaj
RPA (1 centrum)
Tajlandia
Trynidad i Tobago
Panama
Brazylia (2 centra)
Filipiny
Chiny (3 centra)
Boliwia
Kolumbia
Peru
Jamajka
Iran
Tunezja (1 centrum)
Paragwaj
Ekwador
Salwador
Dominikana
Syria
Egipt
Algieria
Zimbabwe
Indonezja
Honduras
Sri Lanka
Indie (1 centrum)
Pozostający
na marginesie
Nikaragua
Pakistan
Senegal
Ghana
Kenia
Nepal
Tanzania
Sudan
Mozambik
Źródło: Raport o rozwoju…
14
k_730.indb 22
http://www.forumakad.pl/archiwum/98/7-8/artykuly/28-nauka_i_gospodarka.htm
1/16/08 1:56:54 PM
Procesy globalizacji i ich wpływ…
23
Tabela 7. Lista 30 największych eksporterów produktów zaawansowanej technologii
Miejsce
Państwo lub obszar
1
Stany Zjednoczone
2
Japonia
3
Niemcy
4
Wielka Brytania
6
Francja
5
7
8
9
10
66
240
Korea Południowa
48
428
Malezja
44
Holandia
Chiny
Irlandia
13
Kanada
Włochy
Szwecja
16
Szwajcaria
18
Tajlandia
19
20
65
45
40
310
585
1455
38
3845
26
297
22
314
29
25
21
535
177
231
Hiszpania
11
289
Finlandia
Izrael
22
Filipiny
24
Australia
Węgry
Hongkong – Chiny
17
11
9
591
512
261
9
1561
7
172
7
6
5
27
Brazylia
4
Indonezja
3
29
Czechy
3
Kostaryka
3
30
248
296
23
28
255
19
Dania
26
77
Belgia
21
25
196
260
Singapur
Meksyk
17
126
206
206
11
14
Wskaźnik
(1990 r. = 100)
95
12
15
1998–1999
(w mln USD)
459
–
111
364
1811
–
7324
Źródło: kalkulacje wydawcy raportu o rozwoju społecznym zostały oparte na danych ONZ 2001.
Być może wkrótce do takich rozwiązań należeć będzie opracowanie metody
produkcji elementów budowlanych z butelek typu pet przez zespół krakowskich
k_730.indb 23
1/16/08 1:56:55 PM
Izabela Czaja
24
naukowców z AGH lub polski robot kardiochirurgiczny, którego pomysłodawcą
i głównym wykonawcą jest dr Zbigniew Nawrat.
Mimo tych wyróżniających się osiągnięć Polska nie znalazła się w grupie 30
największych eksporterów produktów zaawansowanej technologii (tabela 7).
6. Przedsiębiorczość na świecie
Przy omawianiu globalizacji i innowacyjności często podkreśla się rolę przedsiębiorczości. Umiejętności odpowiedniego korzystania ze zdobyczy technologicznych, a dzięki globalizacji szybkiego wprowadzania ich na rynki krajowe, świadczyć mają o dynamice rozwoju gospodarek poszczególnych krajów. Tak więc do
porównań, oprócz dwóch podstawowych wskaźników (globalizacji i wskaźnika
postępu technologicznego), coraz częściej przywołuje się trzeci wskaźnik – wskaźnik przedsiębiorczości. Wskaźnik ten może być liczony na dwa sposoby – jako
wskaźnik przedsiębiorczości (liczba zarejestrowanych przedsiębiorstw małych
i średnich przypadających na 1000 mieszkańców) i wskaźnik aktywności przedsiębiorców, liczony jako procent pracujących w gospodarce, którzy prowadzą
samodzielnie firmy krócej niż 3,5 roku (tabela 8).
Tabela 8. Lista krajów o najwyższym wskaźniku aktywności przedsiębiorców
Kraj
Wskaźnik aktywności
przedsiębiorców
Indie
1
Chiny
2
Stany Zjednoczone
3
Brazylia
4
Meksyk
Korea
Argentyna
Niemcy
Rosja
Włochy
5
6
7
8
9
10
Źródło: Global Entrepreneurship Monitor, E. Autio, W. Bygrave, L. Cox, M. Hay, P. Reynolds, 2002
Executive Report, Babson College, London Business School, Ewing Marion Kauffman Foundation,
London 2003, s. 10.
Ponadto wyróżnia się dwa typy aktywności przedsiębiorców. U podłoża tego
podziału leżą motywy, jakimi kierują się przedsiębiorcy w momencie zakładania
przedsiębiorstwa, stąd podział na przedsiębiorczość obligatoryjną i fakultatywną.
k_730.indb 24
1/16/08 1:56:55 PM
Procesy globalizacji i ich wpływ…
25
Pierwszą grupę stanowią przedsiębiorcy, dla których rozpoczęcie działalności
jest przymusem. Grupa podejmowanych przez nich przedsięwzięć określana jest
jako przedsiębiorczość z przymusu (neccesity-based entrepreneurship). W raporcie GEM 200215 opisuje się tych przedsiębiorców jako osoby zmuszone do zakładania przedsiębiorstw w celu zdobycia środków na utrzymanie. Przedsiębiorcy
ci nie mogli znaleźć innego sposobu zarobkowania na rynku pracy. Około 1/3
osob dorosłych i aktywnych zawodowo w 37 krajach określa siebie jako przedsiębiorców z przymusu.
Druga grupa przedsiębiorców, reprezentująca przedsiębiorczość z wyboru
(opportunity-based entrepreneurship), to osoby traktujące prowadzenie działalności jako jedną z możliwości rozwijania kariery, realizacji swoich ambicji zawodowych lub szansę na wprowadzenie nowego rozwiązania do gospodarki. W przeprowadzonym badaniu ok. 2/3 osób dorosłych i aktywnych zawodowo w 37 krajach
określa siebie jako przedsiębiorców z wyboru16.
W obydwu badanych grupach próbowano zidentyfikować przedsiębiorstwa
innowacyjne i wdrażające rozwiązania zaawansowane technologicznie. W wyniku
badań określono jednak, że maksymalnie 4% wszystkich przedsiębiorstw to
przedsiębiorstwa innowacyjne, a większość z nich prowadzona jest przez przedsiębiorców z wyboru17.
7. Wnioski
Zestawienie wskaźników opracowanych przez niezależne instytucje i ośrodki
badawcze w ostatnich 2 latach, które umożliwiają porównanie osiągnięć krajów
z całego świata w obszarze globalizacji, postępu technologicznego, przedsiębiorczości i przedsiębiorczości fakultatywnej (charakteryzującej się wyższym stopniem wdrażania innowacji), nie pozwala na jednoznaczne sformułowanie wniosku
o istnieniu ścisłego związku między globalizacją, innowacyjnością i zdolnością
wprowadzania przez przedsiębiorców nowych rozwiązań do gospodarki (tabela
9). Dwoma krajami, które znalazły się wśród 10 najwyżej notowanych krajów co
najmniej w trzech kategoriach, są Stany Zjednoczone i Korea Południowa. Co
ciekawe, obydwa te kraje nie znalazły się w pierwszej dziesiątce najbardziej zglobalizowanych gospodarek świata. Wysoka pozycja Szwecji, Wielkiej Brytanii,
Global Entrepreneurship Monitor, E. Autio, W. Bygrave, L. Cox, M. Hay, P. Reynolds, 2002
Executive Report, Babson College, London Business School, Ewing Marion Kauffman Foundation,
London 2003, s. 4–26.
15
Warto zauważyć, że tylko 7% w grupie przedsiębiorców z wyboru uważa, że w najbliższym
czasie uda im się rozwinąć działalność i wprowadzić nowe rozwiązania na rynek.
16
17
k_730.indb 25
Global Entrepreneurship…, s. 4–26.
1/16/08 1:56:56 PM
Izabela Czaja
26
Tabela 9. Porównawcze zestawienie wskaźników: globalizacji, postępu technologicznego,
aktywności przedsiębiorców i przedsiębiorczości fakultatywnej
Wskaźnik globalizacji
Wskaźnik postępu
technologicznego
Wskaźnik aktywności
przedsiębiorców
Irlandia
Finlandia
Szwajcaria
Stany Zjednoczone
Chiny
Szwecja
Szwecja
Stany Zjednoczone
Singapur
Holandia
Dania
Kanada
Austria
Wielka Brytania
Finlandia
Japonia
Korea Południowa
Holandia
Indie
Brazylia
Meksyk
Korea Południowa
Wskaźnik
przedsiębiorczości
fakultatywnej
Tajlandia
Indie
Nowa Zelandia
Stany Zjednoczone
Korea Południowa
Islandia
Wielka Brytania
Argentyna
Chile
Kanada
Niemcy
Meksyk
Australia
Rosja
Irlandia
Singapur
Włochy
Norwegia
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Raport o rozwoju…; Global Entrepreneurship…, s. 4–26.
Finlandii i Kanady we wskaźnikach globalizacji i postępu technologicznego świadczyć może o stworzeniu lepszych niż w porównywanych krajach warunków rozwoju społeczeństw i przyjaznego klimatu pracy nad wynalazkami i nowoczesnymi
technologiami, jednak dynamika wprowadzania tych osiągnięć jest mniejsza niż
w Stanach Zjednoczonych, Korei Południowej czy Nowej Zelandii. Najwyższy
poziom przedsiębiorczości zanotowany w Indiach i Chinach wynika z dużej liczby
populacji tych krajów, natomiast potwierdza słabe zglobalizowanie tych gospodarek i niską innowacyjność w badanym okresie.
Literatura
Bygrave W.D., Reynolds P.D., Zacharakis A., Global Entrepreneurship Monitor, 1999
Executive Report, Babson College 1999.
Camp S.M., Hay M., Reynolds P.D., Global Entrepreneurship Monitor, 1999 Executive
Report, Babson College, London Business College, Kaufman Center for Entrepreneurial Leadership, GEM 1999.
The Case for Globalisation, „The Economist”, 23 September 2000.
Chell E., Entrepreneurship: Globalisation, Innovation and Development, Thomson Learning, Cornwall 2001.
Cornia G.A., Inequality and Poverty Trends in the Era of Liberalization and Globalization, United Nations Millenium Conference, Tokio 2000.
k_730.indb 26
1/16/08 1:56:56 PM
Procesy globalizacji i ich wpływ…
27
Czaja I., Entrepreneurship in Globalization Times, Materials of Management in Small
Business International Conference, Sevastopol Technical University, Sevastopol 2002.
Czaja I., Globalizacja, globalizm, przedsiębiorczość – szanse i zagrożenia [w:] Globalizacja, red. J. Klich, ISS, Kraków 2001.
Czaja I., Samozatrudnienie jako czynnik ograniczania bezrobocia (badanie porównawcze) [w:] Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach
2001–2002, PARP, Warszawa 2003.
Domagała J., Większy wybór tandety, rozmowa z Janem Winieckim, „Rzeczpospolita”,
28.01.2000.
Environment on the Creation and Improvement of Jobs within Small Enterprises, Series
on Conducive Policy Environment for Small Enterprise Employment, SEED Working
Paper, nr 23, International Labour Office, Geneva 2002.
Giddens A., The Consequences of Modernity, Polity, Cambridge 1990.
Giddens A., Runaway World: How Globalization is Reshaping Our Lives, Routledge,
London 2000.
Global Entrepreneurship Monitor, E. Autio, W. Bygrave, L. Cox, M. Hay, P. Reynolds,
2002 Executive Report, Babson College, London Business School, Ewing Marion
Kauffman Foundation, London 2003.
Human Development Report 1999, Unido 2000.
Human Development Report 2000, Unido 2001.
Kampbell N., No Logo: Taking Aim at the Brand Bullies, Flamingo, UK 2000.
Kennedy P., Preparing for the Twenty-first Century, Random House, New York 1993.
Landes D.S., Bogactwo i nędza narodów, Seria Spectrum, Warszawskie Wydawnictwo
Literackie Muza SA, Warszawa 2000.
Mierzenie globalizacji – rola ponadnarodowych korporacji w krajach OECD. Aktywność
zagranicznych filii (AFA), Raport OECD, listopad 1999.
Raport o rozwoju społecznym. Zarys, Raport UNDP, Oxford University Press, Oxford
2001.
Reinecke G., Small Enterprises, Big Challenges, „A Literature Review on the Impact of
the Policy”, ILO (2002), SEED Working Paper, 2002, nr 23.
Ritchie M., Control of Trade by Multinationals: Impact of the Uruguay Round of GATT
on Sustainable Food Security, „Development Journal” 1996, nr 4.
Robertson R., Globalization: Social Theory and Global Culture, Sage, London 1992.
Toffler A., Budowa nowej cywilizacji, Zysk i S-ka, Warszawa 1999.
Untangling e-economics. A Survey of the New Economy, „The Economist”, 23 September
2000.
Waters M., Globalization, Routledge, London 1995.
Współczesna gospodarka światowa, red. A.B. Kisiel-Łowczyc, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1999.
Współczesne stosunki międzynarodowe, red. T. Łoś-Nowak, Wydawnictwo Uniwersytetu
Wrocławskiego, Wrocław 1997.
Zielińska-Głębocka A., Wprowadzenie do ekonomii międzynarodowej. Teoria handlu
i polityki handlowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997.
k_730.indb 27
1/16/08 1:56:57 PM
28
Izabela Czaja
Globalization Processes and their Impact on the Innovativeness
of the SME Sector
This article contains a brief description of the terms used to describe the contemporary
world economy. Globalization understood as an economic and social process was defined
in the 1970s and 1980s. Its emergence, combined with the use of new technologies,
was linked to hopes for greater innovativeness and entrepreneurship around the world.
International comparisons of data, such as the innovation index, total activity index,
globalization index and opportunity-based entrepreneurship index, do not allow one to
draw the conclusion that globalized countries or with a high TAI index have innovative or
entrepreneurial economies.
k_730.indb 28
1/16/08 1:56:57 PM