Plan zarządzania i ochrony - Karsiborska Kępa

Transkrypt

Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków
Plan zarządzania dla obszaru
KARSIBORSKA KĘPA
W ramach projektu: „Ochrona wodniczki w Polsce i w Niemczech”
(nr proj. LIFE05 NAT/PL/000101)
finansowanego z funduszu UE LIFE-Nature
Opracowali: Paweł Jabłoński, Lars Lachmann
Opracowano: listopad 2012
Partnerzy projektu:
Sponsorzy projektu:
Opracowania całości planu dokonał Paweł Jabłoński, który jest jednocześnie autorem
rozdziałów PołoŜenie i informacje prawne, Historia dotychczasowego zarządzania i badań, Ochrona,
Wizja i cele zarządzania, Pięcioletni program prac według priorytetów, oraz Niespecjalistyczne
podsumowanie Planu Zarządzania. Części Informacje środowiskowe oraz Potencjalne źródła
finansowania napisał Marek Dylawerski. Autorami sekcji poświęconych siedliskom i szacie
roślinnej są Mariola Wróbel i Bartosz Startek. Wszystkie sekcje dotyczące świata zwierząt, w
tym ptaków napisał Marek Dylawerski. Części Odwiedzający i sprawy publiczne są autorstwa
Bogumiły Błaszkowskiej.
2
3
WSTĘP
Niniejszy plan zarządzania napisany został w ramach projektu „Ochrona wodniczki
w Polsce i w Niemczech” (nr. LIFE05 NAT/PL/000101), finansowanego w 75%
przez fundusz Unii Europejskiej - LIFE-Nature.
Fundusz LIFE-Nature zainicjowany został w 1992 roku przez Komisję Europejską,
jako instrument finansowy na rzecz środowiska naturalnego. Jest to nadal jedno z
najwaŜniejszych narzędzi realizacji polityki ochrony środowiska Unii Europejskiej. Z
projektów LIFE korzystają małe i średnie przedsiębiorstwa, władze krajowe i
lokalne, organizacje pozarządowe, instytucje badawcze oraz organy międzyrządowe.
Projekt prowadzony przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP),
był największym w Polsce projektem ochrony gatunkowej, a przedmiotem
prowadzonych działań ochronnych był najrzadszy ptak śpiewający kontynentu
europejskiego – wodniczka. Realizacja projektu zakończyła się w listopadzie 2011
roku, doprowadzając do stabilizacji populacji wodniczki w kluczowych miejscach na
obszarze jej zasięgu w Polsce i w Niemczech. Następuje to poprzez jednoczesną
poprawę warunków siedliskowych oraz zwiększanie powierzchni samych siedlisk zwłaszcza tam, gdzie gatunek ten występuje najliczniej (Biebrza), oraz zapobieganie
procesowi wymierania pozostałej populacji (Pomorze Zachodnie i Niemcy). OTOP
wspierane jest w realizacji projektu przez inne organizacje pozarządowe oraz
administracje obszarów chronionych, które zarządzają, monitorują oraz wdraŜają
projekt na obszarze dziewięciu lokalizacji (wszystkie wyznaczone jako Obszary
Specjalnej Ochrony Ptaków w ramach sieci ekologicznej Natura 2000).
Działania w ramach projektu zmierzają do osiągnięcia następujących celów:
• zwrócenia uwagi władz, grup interesu oraz społeczności lokalnej na potrzebę
ochrony wodniczki oraz na jej wymagania siedliskowe;
• polepszenia warunków siedliskowych oraz zwiększenia powierzchni siedlisk
odpowiadających wodniczce;
• wypracowania i utrzymania mechanizmów finansowych i prawnych,
umoŜliwiających wdroŜenie zrównowaŜonego zarządzania sprzyjającego
ochronie wodniczki oraz zagwarantowanie odpowiednich środków na
działania ochronne w perspektywie długookresowej.
Choć w niniejszym planie zarządzania oraz w działaniach podejmowanych w
ramach przedmiotowego projektu zwraca się uwagę na wszystkie występujące w
danych lokalizacjach walory przyrodnicze, to zdecydowanym priorytetem jest
wodniczka. Wodniczka Acrocephalus paludicola była niegdyś rozpowszechniona na
bagnach i mokradłach całej kontynentalnej Europy. W XX wieku większość tych
siedlisk została osuszona dla potrzeb rolnictwa i teraz występowanie tego gatunku
zostało ograniczone do wschodniej Polski, Białorusi, Ukrainy, Litwy oraz Węgier.
Liczebność wodniczki w Polsce szacowana jest na 3,5 tysiąca śpiewających samców,
co stanowi ok. 25% populacji światowej i aŜ 80% populacji Unii Europejskiej.
Pomorze Zachodnie zostało objęte projektem jako pozostałość dawnej tzw. Populacji
Zachodniej wodniczki, która obejmowała mokradła od Holandii, przez
Brandenburgię do Pomorza Zachodniego. W ujęciu globalnym wodniczka jest
obecnie najrzadszym i zarazem jedynym zagroŜonym gatunkiem z rzędu
wróblowych (status wg IUCN - naraŜony). Jej populacja osiąga liczebność zaledwie
4
10000 - 15000 par. Dzisiaj utrzymanie siedlisk wodniczki zaleŜne jest od sposobu
zagospodarowania przez człowieka, a będąc gatunkiem podatnym na zmiany w
tradycyjnych metodach uŜytkowania ziemi, wodniczka jest uzaleŜniona od
prowadzenia działań ochronnych. Wodniczka jest wymieniona w Załączniku I
Dyrektywy Ptasiej Unii Europejskiej oraz jako gatunek priorytetowy do ochrony i
finansowania ze środków funduszu LIFE. W lipcu 2004 roku, w ramach Konwencji
Bońskiej dotyczącej ochrony wędrownych gatunków dzikich zwierząt, rząd polski
podpisał porozumienie w sprawie ochrony wodniczki. Integralną częścią tego
porozumienia jest międzynarodowy plan ochrony wodniczki, który państwasygnatariusze zobowiązały się wdroŜyć w Ŝycie na swoich terytoriach.
Ten plan zarządzania dotyczy obiektu, na który składa się obszar czterech wysp
znajdujących się w Delcie Świny (OSOP Natura 2000). Wśród nich, Karsiborska
Kępa jest najwaŜniejszym terenem, z którego korzysta najliczniejsza populacja
wodniczki. Na terenie Karsiborskiej Kępy znajduje się społeczny rezerwat naleŜący
do OTOP. Całkowita powierzchnia objęta planem wynosi ponad 300 ha. Inne istotne
walory przyrodnicze tej lokalizacji to halofilne zbiorowiska roślinne (słonawa) z
wartościowymi zespołami fitosocjologicznymi np. Juncetum gerardi asteretosum
tripolii, Epilobio-Juncetum effusi, łąki z rzędu Molinietalia, które to są lęgowiskiem dla
ptaków mokradeł, w tym ptaków siewkowych (m.in. czajka, rycyk, kszyk). Obiekt
ma duŜy potencjał restytucyjny siedlisk wodniczki i w przyszłości moŜe stać się
centrum, z którego gatunek rozprzestrzeniać się będzie na inne pomorskie obiekty
lęgowe.
Niniejszy plan zarządzania prezentuje opis przyrodniczy i dane administracyjnotechniczne lokalizacji Karsiborska Kępa oraz, co waŜniejsze, proponuje konkretne
działania ochronne, organizacyjne, techniczne, społeczne, i monitoringowe jakie
naleŜy na tym terenie podjąć, aby zrealizować cele wyznaczone dla ochrony
wodniczki i jej siedlisk lęgowych. Plan został napisany z udziałem licznych
specjalistów z róŜnorodnych dziedzin (m.in. botanika, ornitologia, geologia i
gleboznawstwo, hydrologia, aspekty społeczne), ale takŜe z udziałem i na drodze
konsultacji z tzw. Stronami Zainteresowanymi (m.in. prywatni właściciele gruntów,
urzędnicy samorządowi, urzędnicy państwowi, słuŜby ochrony przyrody, koło
łowieckie, mieszkańcy). Choć ten plan zarządzania nie ma statusu dokumentu
prawnego, jak np. plany ochrony rezerwatów czy parków narodowych, to
Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków stawia sobie jako cel uzyskanie
przeniesienia zapisów niniejszego dokumentu do przyszłego planu ochrony obszaru
Natura 2000 Delta Świny.
5
6
SPIS TREŚCI
1.
Informacje...........................................................................................................................9
1.1.
PołoŜenie oraz informacje prawne ...........................................................................11
1.1.1.
1.1.2.
1.1.3.
1.1.4.
1.1.5.
1.1.6.
1.1.7.
1.1.8.
1.1.9.
1.2.
1.2.1.
1.2.2.
1.2.3.
1.3.
1.3.1.
1.3.2.
1.3.3.
1.3.4.
1.3.5.
1.4.
1.4.1.
1.4.2.
1.4.3.
1.4.4.
1.4.5.
1.4.6.
1.4.7.
1.5.
1.5.1.
1.5.2.
2.
PołoŜenie obiektu i wskazanie kompetentnych władz................................................................... 11
Dostępne zasoby kartograficzne w tym zasięg fotografii lotniczej lub satelitarnej ....................... 12
Obecne i planowane formy ochrony prawnej obszaru obejmującego obiekt................................. 12
Przyrodnicze, prawne, planistyczne oraz inne czynniki wyboru lokalizacji.................................. 13
Prawa własności i struktura zagospodarowania ziemi................................................................... 14
Infrastruktura techniczna na terenie obiektu i jej zarządcy............................................................ 15
Programy płatności dostępne dla uŜytkowników obszaru ............................................................. 15
Prawne zobowiązania dotyczące działalności na obszarze obiektu ............................................... 16
Dostęp publiczny i turystyczne wykorzystanie obiektu w ujęciu prawnym .................................. 20
Informacje środowiskowe.........................................................................................21
Geologia i gleby............................................................................................................................. 21
Hydrologia..................................................................................................................................... 23
Klimat ............................................................................................................................................ 40
Informacje biologiczne .............................................................................................42
Stopień rozpoznania biologicznego obiektu oraz źródła danych................................................... 42
Elementy biologiczne nie w pełni udokumentowane .................................................................... 44
Siedliska i zbiorowiska roślinne .................................................................................................... 44
Kluczowe gatunki roślin i zwierząt ............................................................................................... 45
Trendy w populacji wodniczki i innych kluczowych gatunków roślin i zwierząt ......................... 50
Odwiedzający i sprawy publiczne ............................................................................60
Szacunkowa ocena liczby i charakterystyka odwiedzających, trendy ........................................... 60
Usługi i udogodnienia dla odwiedzających oraz dostępność obiektu ............................................ 62
Postrzeganie obiektu przez odwiedzających (walorów przyrodniczych i dostępności)................. 65
Edukacja, podnoszenie świadomości i promocja walorów obiektu............................................... 65
Poparcie i zaangaŜowanie lokalnej społeczności........................................................................... 66
Próba oszacowania potencjału odwiedzających i generowanego dochodu ................................... 67
Główne przesłanie społeczne......................................................................................................... 68
Historia dotychczasowego zarządzania i badań .......................................................69
Historia dotychczasowych badań przyrodniczych......................................................................... 69
Historia dotychczasowych projektów zarządzania ........................................................................ 70
Ocena oraz przesłanki zarządzania...................................................................................73
2.1.
Ochrona ....................................................................................................................75
2.1.1.
2.1.2.
2.1.3.
2.2.
2.2.1.
2.2.2.
2.2.3.
2.2.4.
BieŜące problemy i ograniczenia................................................................................................... 75
Określenie czynników wpływających na zarządzanie obiektem ................................................... 75
Stan czynników wpływających na zarządzanie ............................................................................. 76
Odwiedzający i sprawy publiczne ............................................................................77
Analiza ograniczeń i moŜliwości obiektu ...................................................................................... 77
Analiza odbiorcy............................................................................................................................ 79
Analiza SWOT .............................................................................................................................. 80
Uzasadnienie.................................................................................................................................. 82
3.
Wizja i cele zarządzania ...................................................................................................85
3.1.
Wizja długofalowa (w skali 25 lat)...........................................................................87
3.2.
Cele zarządzania i konieczne prace (w skali 5 lat)...................................................88
4. Pięcioletni program prac według priorytetów ..................................................................97
5. Potencjalne źródła finansowania ....................................................................................103
6. Niespecjalistyczne podsumowanie Planu Zarządzania ..................................................109
7. Źródła informacji i literatura ..........................................................................................121
8. Załączniki .......................................................................................................................125
7
8
1. INFORMACJE
9
10
1.1. POŁOśENIE ORAZ INFORMACJE PRAWNE
1.1.1. PołoŜenie obiektu i wskazanie kompetentnych władz
PołoŜenie obiektu zobrazowane jest w załączniku kartograficznym Mapa 1.
Obiekt połoŜony jest w północno-zachodniej Polsce, w województwie
zachodniopomorskim, w mieście na prawach powiatu Świnoujście, w obrębie
ewidencyjnym 15 Karsibór. W skład obiektu wchodzą cztery wyspy: Karsiborska
Kępa (315 ha), Bielawka (5,54 ha), Ostrówek (8,64 ha) i Wola Kępa (10,78 ha). Od
południowego zachodu i południa, poprzez kanał Rzecki Nurt, opisywany obszar
graniczy z wyspą Karsibór, a od północnego zachodu, północy i wschodu oblewany
jest wodami rzeki Świny i jej odnóg.
PoniŜsza tabela zestawia informacje o władzach kompetentnych dla opisywanego
terenu.
Nazwa obszaru
Powierzchnia objęta planem
Współrzędne geograficzne
środka obszaru
Karsiborska Kępa
340 ha
N 53° 51’ 45’’ E 14° 19’ 56’’
Władze województwa
70-502 Szczecin, ul. Wały Chrobrego 4
Wojewoda Marcin Zydorowicz
Regionalna Dyrekcja Ochrony
Środowiska
70-382 Szczecin, ul. Jagiellońska 32
RDOŚ dr Przemysław Łagodzki
Regionalny Konserwator Przyrody
70-382 Szczecin, ul. Jagiellońska 32
dr Sylwia Jurzyk-Nordlöw
70-540 Szczecin, ul. Korsarzy 3
Marszałek Olgierd Geblewicz
http://www.szczecin.uw.gov.pl/
http://szczecin.rdos.gov.pl/
Samorząd województwa
http://www.um-zachodniopomorskie.pl/
Władze miasta
72-600 Świnoujście, ul. Wojska Polskiego 1/5
Prezydent Janusz śmurkiewicz
http://bip.um.swinoujscie.pl/
Regionalny Zarząd Gospodarki
Wodnej
70-030 Szczecin, ul. Tama Pomorzańska 13a
Dyrektor dr inŜ. Andrzej Kreft
http://www.rzgw.szczecin.pl/
Regionalny Zarząd Melioracji i
Urządzeń Wodnych
70-415 Szczecin, al. PapieŜa Jana Pawła II 42
dyrektor naczelny Tomasz Płowens
http://www.zzmiuw.pl/
Urząd Morski
70-207 Szczecin, pl. Batorego 4
Dyrektor Andrzej Borowiec
http://www.ums.gov.pl/
Agencja Restrukturyzacji i
Modernizacji Rolnictwa (oddział
regionalny)
Agencja Nieruchomości Rolnych
(oddział terenowy)
71-245 Szczecin, ul. Szafera 10
Dyrektor Jarosław Łojko
http://www.arimr.gov.pl/
70-502 Szczecin, ul. Wały Chrobrego 4
Dyrektor Adam Poniewski
http://www.anr.gov.pl/
11
1.1.2. Dostępne zasoby kartograficzne w tym zasięg fotografii lotniczej lub
satelitarnej
PoniŜsza tabela zestawia informacje o dostępnych arkuszach map, na których
zobrazowany został opisywany teren lub jego fragment.
Szczegółowe opisy arkuszy znajdują się na stronach internetowych Wojewódzkiego
Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Szczecinie pod adresem:
http://www.wzp.pl/geodezja/biuro_geodety_wojewodztwa1.htm
Typ mapy
Numer arkusza
Skala
raster (topo)
raster (topo)
raster (topo)
raster (topo)
raster (topo)
raster (topo)
ortofotomapa
N-33-77-B
N-33-77-B-c-3
N-33-77-B-c-4
330.2
330.224
81.06.1
N-33-77-B-c-3
(ćwiartka 2)
N-33-77-B-c-4
(ćwiartki 1, 2, 3, 4)
N-33-77-B-c-3
(ćwiartka 2)
N-33-77-B-c-4
(ćwiartki 1, 2, 3, 4)
N-33-77-AB
ortofotomapa
ortofotomapa
ortofotomapa
VMap level 2
1:50 000
1:10 000
1:10 000
1:50 000
1:10 000
1:100 000
1:10 000
Układ
współrzędnych
1992
1992
1992
1965
1965
GUGiK 80
1992
Źródło danych
WODGiK Szczecin
WODGiK Szczecin
WODGiK Szczecin
WODGiK Szczecin
WODGiK Szczecin
WODGiK Szczecin
WODGiK Szczecin
1:10 000
1992
WODGiK Szczecin
1:5 000
1992
WODGiK Szczecin
1:5 000
1992
WODGiK Szczecin
-
WGS 84
WODGiK Szczecin
1.1.3. Obecne i planowane formy ochrony prawnej obszaru obejmującego
obiekt
PoniŜsza tabela zestawia informacje o istniejących i planowanych formach ochrony
prawnej terenów objętych opracowaniem.
Forma ochrony
Nazwa/kod
Areał
istnieje/plany
Natura 2000 OSOP
„Delta Świny”
PLB320002
9170,40 ha
(zawiera obiekt)
Istniejąca
Natura 2000 SOOS
„Wolin i Uznam”
PLH320019
35132,90 ha
(zawiera obiekt)
Istniejąca
uŜytek ekologiczny
„Karsiborska Kępa”
Planowana
zespół przyrodniczokrajobrazowy
„Karsiborskie Łęgi”
198,50 ha
(stanowi fragment
obiektu)
(zawiera obiekt)
Planowana
Ponadto obszar będący przedmiotem niniejszego opracowania znajduje się w
granicach ostoi ptaków (IBA) o znaczeniu międzynarodowym „Delta Świny” (kod
PL001) (Sidło, Błaszkowska, Chylarecki 2004).
12
1.1.4. Przyrodnicze, prawne, planistyczne oraz inne czynniki wyboru
lokalizacji
Na wybór lokalizacji wpłynęło występowanie lęgowych populacji wodniczki oraz
ptaków z grupy siewkowców oraz występowanie cennych zbiorowisk roślinnych
zwłaszcza słonaw, a takŜe unikatowych i ginących gatunków roślin, jak babka
pierzasta. Obszar jest takŜe waŜnym Ŝerowiskiem i miejscem odpoczynku ptaków
podczas wędrówek i zimowania.
W ujęciu prawnym i planistycznym na wybór lokalizacji wpłynęło jej połoŜenie w
obszarze Natura 2000 OSOP „Delta Świny” i w ostoi ptaków IBA „Delta Świny”.
Niniejszy plan zarządzania i ochrony moŜe być powaŜnym wkładem w prace nad
planem ochrony dla całości obszaru Natura 2000.
Do innych czynników, które wpłynęły na wybór tej lokalizacji naleŜy zaliczyć istotną
moŜliwość realizacji programu rolnośrodowiskowego. Chodzi tutaj przede
wszystkim o realizację przez rolników pakietu 5. programu, czyli tzw. pakietu
przyrodniczego. Dla istotnej części areału lokalizacji moŜliwe są do wdroŜenia
warianty 5.1. ochrona siedlisk lęgowych ptaków oraz 5.9. słonorośla. Choć realizacja
programu rolnośrodowiskowego nie jest dla rolników obligatoryjna, to moŜe stać się
jednym z lepszych narzędzi dla ochrony zasobów przyrodniczych tego terenu.
Kolejnym z istotnych czynników wyboru lokalizacji jest duŜy potencjał rozwoju
lokalnej współpracy władz, społeczności i organizacji pozarządowych. Potencjał ten
przejawia się w moŜliwości rozwoju lokalnej edukacji przyrodniczej, turystyki
kwalifikowanej czy agroturystyki. Działalności tego typu poza niewymiernym
zyskiem dla przyrody i rozwoju wiedzy, moŜe dawać wymierny dochód członkom
społeczności lokalnej, którzy rozwiną bazę noclegową, gastronomię, czy inne usługi
kierowane do turysty przybywającego zwiedzać obszar lokalizacji i jego okolice.
13
1.1.5. Prawa własności i struktura zagospodarowania ziemi
PoniŜsza tabela zestawia informacje o właścicielach i zarządcach gruntów, a takŜe o
sposobie uŜytkowania tych areałów.
Właściciel
Zarządca
Ogólnopolskie Ogólnopolskie
Towarzystwo Towarzystwo
Ochrony
Ochrony Ptaków
Ptaków
Areał
[ha]
177,65
Typ
uŜytków
Działki
uŜytki zielone,
rowy, droga,
nieuŜytki
368, 381, 386, 397, 399, 405, 407,
409, 412, 414, 416, 418, 420, 422,
425, 427, 430, 433, 435, 437, 440,
442, 444, 446, 448, 450, 452, 465,
467, 475, 477, 485, 487, 494, 496,
498, 500, 502.
380, 383, 385, 388, 390, 391, 393,
396, 461, 462, 463, 466, 468, 470,
471, 473, 474, 479, 483, 491, 492,
504, 506, 510, 512, 515, 517, 519,
521, 523, 525, 527, 529, 531, 533,
535, 537.
371, 372, 373, 375, 378, 539, 541,
543, 544, 545, 546, 547, 549, 550,
551, 552 oraz 553, 554.
inni
właściciele
prywatni
inni właściciele
prywatni
61,44
uŜytki zielone,
nieuŜytki
Skarb
Państwa
Powiat Świnoujście
(Prezydent Miasta)
58,73
na zewnątrz
obwałowania:
uŜytki zielone,
nieuŜytki,
rowy oraz
wysepki
wewnątrz
obwałowania:
uŜytki zielone,
groble
wewnętrzne
wewnątrz
obwałowania:
rowy
484, 507, 509.
382, 384, 387, 389, 392/2, 395,
398, 401, 404, 406, 411, 413, 415,
417, 419, 421, 423, 426, 428, 429,
431, 432, 434, 436, 439, 441, 443,
445, 447, 449, 451, 453, 455/2,
456, 460, 464, 469, 472, 476, 478,
480, 482, 486, 488, 490, 493, 495,
497, 499, 501, 503, 505, 511, 513,
514, 516, 518, 520, 522, 524, 526,
528, 530, 532, 534, 536.
374, 392/1, 455/1, 458, 508,
538, 539, 548.
Skarb
Państwa
Zarząd Melioracji i
Urządzeń Wodnych
7,47
kanał główny,
wał okalający
wyspę
Skarb
Państwa
Agencja
Nieruchomości
Rolnych
Prezydent Miasta
29,64
uŜytki zielone,
nieuŜytki
403, 410, 489.
5,07
drogi
dojazdowe
379, 394, 400, 402, 408, 424, 438,
454, 457, 459 481, 542.
Gmina
Świnoujście
W przypadku działek nr 484, 553 i 554 będących własnością Skarbu Państwa w
zarządzie Prezydenta Miasta Świnoujście naleŜy zaznaczyć, Ŝe zostały
wydzierŜawione dla OTOP do grudnia 2030 roku. Działka nr 410 naleŜąca do Skarbu
14
Państwa w zarządzie Agencji Nieruchomości Rolnych jest dzierŜawiona przez
prywatnego właściciela, przy czym właściciel ten na mocy stosownej umowy o
współpracy zlecił OTOP koszenie i zbiór biomasy z tego terenu do roku 2013.
Struktura własności przedstawiona została na załączniku kartograficznym Mapa 2.
1.1.6. Infrastruktura techniczna na terenie obiektu i jej zarządcy
Do infrastruktury technicznej zalicza się wały przeciwpowodziowe, kanał główny
oraz stację pomp, będące własnością Skarbu Państwa, którymi zarządza Marszałek
Województwa Zachodniopomorskiego, a administruje Zachodniopomorski Zarząd
Melioracji i Urządzeń Wodnych oraz drogi wraz z przepustami rurowymi, będące
własnością Gminy Świnoujście, którymi zarządza Gmina Świnoujście.
1.1.7. Programy płatności dostępne dla uŜytkowników obszaru
Teren objęty jest płatnościami Unii Europejskiej w ramach Programu Rozwoju
Obszarów Wiejskich – Program Rolnośrodowiskowy (PRŚ) i płatnościami
bezpośrednimi, z uwzględnieniem zwiększonych płatności z racji lokalizacji w
obrębie obszaru Natura 2000. W ramach PRŚ realizowane są tu następujące pakiety:
• 2. Rolnictwo ekologiczne
• 3. Ekstensywne trwałe uŜytki zielone
• 5. Ochrona zagroŜonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na
obszarach Natura 2000
PoniŜsza tabela podaje szczegóły m.in. dotyczące wariantów i areałów.
Program
płatności
płatność
bezpośrednia
Rok
rozp.
wypas bydła, koni i
koników polskich,
koszenie szuwaru
2.3. Trwałe uŜytki zielone (z
certyfikatem zgodności)
3.1. Ekstensywna gospodarka
na łąkach i pastwiskach
58,88
wypas bydła i koni
5.1. Ochrona siedlisk lęgowych
ptaków
23,46
wypas koników
polskich, koszenie
szuwaru
2005
jednolita płatność obszarowa
ok.30
2009
2.4. Trwałe uŜytki zielone (w
okresie przestawiania)
3.1. Ekstensywna gospodarka
na łąkach i pastwiskach
ptaków
2009
płatność
bezpośrednia
ok.30
ok.11,5
Beneficjent
OTOP
wypas koników
polskich, koszenie
szuwaru
rolnik ind.
wypas koników
polskich, koszenie
szuwaru
rolnik ind.
wypas koni
rolnik ind.
18,50
2009
PRŚ
płatność
Prace zasadnicze
82,34
PRŚ
PRŚ
Areał
[ha]
2005
2009
płatność
bezpośrednia
Wariant
2005
2.4. Trwałe uŜytki zielone (w
okresie przestawiania)
ptaków
20
ok.3,50
15
bezpośrednia
2009
2.3. Trwałe uŜytki zielone (z
certyfikatem zgodności)
5.9. Słonorośla
2005
PRŚ
2010
ptaków
płatność
bezpośrednia
2005
PRŚ
2010
ptaków
płatność
bezpośrednia
2005
PRŚ
2010
ptaków
PRŚ
płatność
bezpośrednia
1,76
wypas koni,
koszenie łąk
rolnik ind.
0,91
koszenie łąk
rolnik ind.
2,43
koszenie łąk
rolnik ind.
1.1.8. Prawne zobowiązania dotyczące działalności na obszarze obiektu
Dopóki nie powstanie plan ochrony ostoi Natura 2000 przepisy prawne dotyczące
ochrony przyrody zobowiązują do niepogarszania stanu przyrody na opisywanym
terenie.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego (Obszar VI D – „Karsiborskie
Łęgi”, obejmujący lokalizację) ustala, co następuje:
• Teren jednostki planistycznej D w części obejmuje się ochroną jako uŜytek
ekologiczny [„Karsiborska Kępa”, patrz tabela w punkcie 1.1.3. oraz poniŜej].
Całość terenu jednostki planistycznej D obejmuje się ochroną jako zespół
przyrodniczo-krajobrazowy;
• Na terenie całej jednostki planistycznej D dopuszcza się utrzymanie
działalności rolniczej, w szczególności ekstensywnego wypasu bydła i uprawy
trzciny. Terminy oraz sposób prowadzenia zabiegów agrotechnicznych naleŜy
dostosować do wymogów ochrony przyrody;
• Ze względu na ochronę ekspozycji krajobrazu zabrania się lokalizowania
wszelkiej zabudowy i konstrukcji inŜynierskich poza urządzeniami
technicznymi słuŜącymi utrzymaniu melioracji. Dopuszcza się lokalizowanie
urządzeń plenerowych takich jak zadaszenia, ukrycia do obserwacji ptaków,
miejsca odpoczynku przy trasach turystycznych itp. o wysokości
nieprzekraczającej 6 m nad poziom terenu. Dachy kryte trzciną. Konstrukcja
drewniana. Kolorystyka neutralna, zgodna z kolorytem otoczenia;
• Dopuszcza się utrzymanie śródpolnych dróg gospodarczych oraz
prowadzenie pieszych, rowerowych i konnych tras turystycznych;
• Dla terenu „Karsiborska Kępa”, stanowiącego jedną z najwaŜniejszych ostoi
ptaków na obszarze Pomorza Szczecińskiego i Zachodniego, oraz miejsca
występowania cennych gatunków roślin słonolubnych ustala się: ochronę
wartości przyrodniczych jako podstawowy cel zagospodarowania terenu;
prowadzenie gospodarki rezerwatowej i form czynnej ochrony, głównie
wypasu bydła.
Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego w części opisującej planowany
uŜytek ekologiczny „Karsiborska Kępa” (TO.VI D.06) ustala, co następuje:
16
teren objęty ochroną obejmuje pow. ok. 198,5 ha, obejmować będzie 60%
areału wyspy Karsiborska Kępa oraz wyspę Bielawkę, połoŜoną na północnyzachód od Kępy i dwie podobne wielkością wyspy zlokalizowane na
północny-wschód od Kępy […]
• celami ochrony obszaru są: utrzymanie i zwiększenie populacji lęgowych
siewkowców, utrzymanie i zwiększenie populacji lęgowej wodniczki,
utrzymanie solniskowego charakteru roślinności wyspy;
• dla ochrony obszaru ustala się: zachowanie siedlisk lęgowych wodniczki
poprzez ograniczenie ekspansji zwartych trzcinowisk – zimowe i letnie
wielkopowierzchniowe koszenie trzciny; przywrócenie wypasu na tych
terenach z zastosowaniem odpowiednich ras bydła lub koników polskich,
które zastąpią sprzęt mechaniczny i będą bardziej przyjazne dla przyrody
tego miejsca; dostosowanie gospodarki wodnej do potrzeb ochrony przyrody
– odnowienie systemu melioracji, budowa wpustów słonawej wody rzecznej,
korzystna dla zachowania słonorośli, zapewnienie optymalnego poziomu
wody w rozlewiskach, kałuŜach i rowach.
Dodatkowe zobowiązania wynikają z przepisów o ochronie wybrzeŜa (Ustawa o
obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej. Dz.U. z 2003 r.
nr 153 poz. 1502) oraz z przepisów dotyczących korzystania z wód i ochrony
przeciwpowodziowej (Prawo wodne. Dz.U. z 2005 r. nr 239 poz. 2019).
Zakres przestrzenny niniejszego planu zarządzania w kontekście przepisów o
ochronie wybrzeŜa dotyczy gruntów Karsiborskiej Kępy na zewnątrz wałów
przeciwpowodziowych oraz całości wysepek Bielawka, Ostrówek i Wola Kępa.
Wynika to z faktu, Ŝe grunty te leŜą w pasie technicznym, który zgodnie z ustawą
definiuje się jako: „stanowiący strefę wzajemnego bezpośredniego oddziaływania
morza i lądu; jest on obszarem przeznaczonym do utrzymania brzegu w stanie
zgodnym z wymogami bezpieczeństwa i ochrony środowiska”. Granice pasa
technicznego wyznaczył Dyrektor Urzędu Morskiego w Szczecinie, po zasięgnięciu
opinii rady miasta Świnoujścia. Na terenie pasa technicznego, w przypadku
opisywanego obszaru, obowiązują następujące zakazy wynikające z zarządzenia
porządkowego Dyrektora Urzędu Morskiego (ZP nr 1 z dnia 16.02.2005):
Zabrania się całkowicie:
• niszczenia umocnień brzegowych;
• zbierania i przywłaszczania mienia wyrzuconego przez wody morskie;
• zaśmiecania i zanieczyszczania terenu;
• niszczenia wszelkiej roślinności;
• niszczenia ogrodzeń, konstrukcji zejść na plaŜę i tablic informacyjnoostrzegawczych;
Zabrania się bez zezwolenia Dyrektor Urzędu Morskiego:
• stawiania namiotów i biwakowania;
• wjazdu i parkowania wszelkich pojazdów, z wyjątkiem rowerów;
• rozpalania ognisk na plaŜy;
• prowadzenia działalności gospodarczej połączonej z lokalizowaniem trwałych
i tymczasowych obiektów oraz konstrukcji w celach handlowo-usługowych,
promocyjno-reklamowych, sportowych i rozrywkowych;
• umieszczania łodzi, sieci i innego sprzętu rybackiego;
•
17
pasania zwierząt;
polowania;
jazdy konnej;
pozyskiwania trzciny i koszenia trawy, zbierania wodorostów;
wydobywania kopalin, w szczególności piasku, Ŝwiru, kamienia, margla,
gliny, torfu, bursztynu.
Zakres przestrzenny niniejszego planu zarządzania w kontekście przepisów o
ochronie przeciwpowodziowej dotyczy wszystkich gruntów. Zaznaczyć jednak
naleŜy, Ŝe obszar Karsiborskiej Kępy na zewnątrz wałów przeciwpowodziowych
oraz całości wysepek Bielawka, Ostrówek i Wola Kępa znajdują się w strefie
bezpośredniego zagroŜenia powodzią. Na tego typu obszarach zabrania się
wykonywania robót oraz czynności, które mogą utrudnić ochronę przed powodzią, a
w szczególności:
• wykonywania urządzeń wodnych oraz wznoszenia innych obiektów
budowlanych;
• sadzenia drzew lub krzewów, z wyjątkiem plantacji wiklinowych na potrzeby
regulacji wód oraz roślinności stanowiącej element zabudowy biologicznej
dolin rzecznych lub słuŜącej do wzmacniania brzegów, obwałowań lub
odsypisk;
• zmiany ukształtowania terenu, składowania materiałów oraz wykonywania
innych robót, z wyjątkiem robót związanych z regulacją lub utrzymywaniem
wód oraz brzegu morskiego, a takŜe utrzymywaniem lub odbudową,
rozbudową lub przebudową wałów przeciwpowodziowych wraz z
infrastrukturą.
Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (RZGW), jeŜeli nie utrudni to
ochrony przed powodzią moŜe, w drodze decyzji, na obszarach bezpośredniego
zagroŜenia powodzią:
• zwolnić od zakazów określonych w ww. punktach;
• wskazać sposób uprawy i zagospodarowania gruntów oraz rodzaje upraw
wynikające z wymagań ochrony przed powodzią;
• nakazać usunięcie drzew lub krzewów.
Jeśli chodzi o ochronę wałów przeciwpowodziowych to zastosowanie ma tutaj
Art. 85. Prawa Wodnego, głoszący jak następuje:
1. Dla zapewnienia szczelności i stabilności wałów przeciwpowodziowych
zabrania się:
• przejeŜdŜania przez wały oraz wzdłuŜ korony wałów pojazdami, konno lub
przepędzania zwierząt, z wyjątkiem miejsc do tego przeznaczonych;
• uprawy gruntu, sadzenia drzew lub krzewów na wałach oraz w odległości
mniejszej niŜ 3 m od stopy wału po stronie odpowietrznej;
• rozkopywania wałów, wbijania słupów, ustawiania znaków przez
nieupowaŜnione osoby;
• wykonywania obiektów budowlanych, kopania studni, sadzawek, dołów oraz
rowów w odległości mniejszej niŜ 50 m od stopy wału po stronie
odpowietrznej;
• uszkadzania darniny lub innych umocnień skarp i korony wałów.
•
•
•
•
•
18
2. Zakazów, o których mowa w ust. 1, nie stosuje się do robót związanych z
utrzymywaniem,
odbudową,
rozbudową
lub
przebudową
wałów
przeciwpowodziowych.
3. Marszałek województwa moŜe, w drodze decyzji, zwolnić od niektórych
zakazów określonych w ust. 1.
4. Starosta moŜe, w drodze decyzji, nakazać usunięcie drzew lub krzewów z
wałów przeciwpowodziowych oraz terenów, o których mowa w ust. 1 pkt 2.
Pozostała część objęta niniejszym planem zarządzania, a więc wewnątrz
obwałowania Karsiborskiej Kępy, stanowi strefę potencjalnego zagroŜenia powodzią.
Aktualnie RZGW Szczecin dopiero wykonuje identyfikację zagadnień związanych z
tego typu obszarami.
Inne szczegółowe plany i zalecenia dotyczące gospodarki wodą znajdą się w
przyszłości w Planie Ochrony Przeciwpowodziowej Regionu Wodnego, jednakŜe
wszystkie podejmowane działania (w tym ujmowanie wód rzecznych i zarządzanie
wodą na terenie obiektu) podporządkowane muszą być zawsze przepisom Prawa
Wodnego.
19
1.1.9. Dostęp publiczny i turystyczne wykorzystanie obiektu w ujęciu
prawnym
Karsiborska Kępa połoŜona jest w granicach miasta Świnoujście i w pobliŜu duŜej i
licznie odwiedzanej miejscowości wypoczynkowej Międzyzdroje. Oba miasta mają
dobre połączenia drogowe i kolejowe ze Szczecinem i dalej z obszarem kraju. LeŜy
teŜ blisko granicy niemieckiej i moŜe być celem wycieczek przede wszystkim
Niemców.
Lokalizacja Karsiborska Kępa jest w znakomitej większości terenem prywatnym, w
części własnością OTOP i rolników indywidualnych. Teren Skarbu Państwa, jakim
jest wał przeciwpowodziowy, kanał główny i grunty okalające wał od zewnątrz, jest
w administracji władz samorządu wojewódzkiego i powiatowego. Dostęp do działek
rolnych drogami gminnymi ogólnie dostępnymi. MoŜna je uŜytkować w celach
obsługi rolnictwa, jak równieŜ wykorzystania turystycznego.
Do rezerwatu nie ma dostępu od strony wody, poniewaŜ nie ma Ŝadnej urządzonej
przystani Ŝeglugowej. NajbliŜsza marina znajduje się w dzielnicy ŚwinoujścieKarsibór na terenie wyspy Karsibór.
20
1.2. INFORMACJE ŚRODOWISKOWE
1.2.1. Geologia i gleby
1.2.1.1. Geomorfologia
W obniŜeniu Bramy Świny wyróŜniamy równiny piasków morskich (mierzeje) oraz
równiny piasków delty. Druga z tych form występuje pod omawianym tutaj
terenem. W rejonie wysp Karsiborskich obszary akumulacji deltowej zalegają w
spągu równin akumulacji organogenicznej. Są to płaskie, niskie równiny nieznacznie
wznoszące się nad poziom morza – średnio około 1 m. Ta forma rzeźby powstała w
młodszym holocenie i tworzy się współcześnie drogą narastania delty wstecznej
rzeki Świny. Równiny osadów organogenicznych są stosunkowo rozległymi
obszarami, połoŜonymi najniŜej w obniŜeniu Świny. Występują głównie w
sąsiedztwie rzeki Świny, jeziora Wicko i Zalewu Szczecińskiego.
1 – piaski eoliczne w wydmach
2 – równiny piasków morskich
3 – równiny piasków delty
4 – równiny osadów
organogenicznych
Rycina 1. Geomorfologia okolic Karsiborskiej Kępy
1.2.1.2. Budowa geologiczna
Głębokie struktury geologiczne omawianego obszaru budują osady permomezozoiczne i kenozoiczne. Przypowierzchniową część obniŜenia Świny do
głębokości 20 i więcej metrów budują przede wszystkim osady morskie, rzecznomorskie, eoliczne i organogeniczne. Piaski rzeczno-morskie budują liczne wyspy i
wysepki w systemie deltowym Starej Świny. Ich miąŜszość dochodzi do kilku
metrów.
W obniŜeniu Świny obserwujemy takŜe występowanie gytii na piaskach, namułów
torfiastych i torfów. Namuły torfiaste składają się z rozłoŜonej masy roślinnej, mułku
oraz piasku drobnoziarnistego i pylastego. Ich miąŜszość wynosi do 2 m. Znaczne
powierzchnie zajmują torfy. W postaci cienkich warstw występują na piaskach
deltowych. MiąŜszość torfów wynosi od 0,25 do 4,5 m. Torfy młodoholoceńskie
spotyka się takŜe w piaskach na znacznych głębokościach (10 m). Torfy zalegające na
powierzchni występują w postaci torfów niskich. Początek akumulacji torfów
przypada na okres subborealny stwierdzony w diagramie pyłkowym. Datowanie
przy pomocy radiowęgla określa wiek torfów okolic Karsiboru z głębokości 90 cm na
2910 +/- 445 lat, a z głębokości 145 cm na 3035 +/- 285 lat.
21
Rycina 2. Utwory geologiczne Karsiborskiej Kępy – na podstawie: Szczegółowa mapa geologiczna Polski
1:50000, Wydawnictwa Geologiczne 1977
1.2.1.3. Gleby
W obrębie opisywanego obiektu wyróŜnia się gleby naleŜące do dwóch działów:
gleb napływowych i gleb hydrogenicznych. Pierwsze powstały w wyniku
działalności wód rzecznych, a ich cechą charakterystyczną są osady piaszczyste w
postaci luźnego piasku, przykryte mułami i namułami. Gleby hydrogeniczne
podścielone są osadami mineralnymi w postaci drobnoziarnistego piasku luźnego, a
na tych osadach spoczywa poziom organiczny przekraczający 30 cm mający w swojej
dolnej części warstwę torfu niskiego o róŜnej miąŜszości.
Rycina 3. Gleby Karsiborskiej Kępy i okolic – na podstawie: Województwo Szczecińskie. Mapa gleboworolnicza. 1:100000, IUNG Puławy 1983
22
1.2.2. Hydrologia
1.2.2.1. Ogólna charakterystyka wód przyległych
Zalew Szczeciński – dzielony zwyczajowo na Wielki i Mały Zalew, stanowi główne
ogniwo systemu ujściowego rzeki Odry. Oprócz niego system ten stanowią: od
południa Międzyodrze, przepływowe Jezioro Dąbie, Roztoka Odrzańska, cieśnina
Świny, cieśnina Dziwny z Zalewem Kamieńskim i Jeziorem Wrzosowskim oraz
cieśnina Piany (Peenestrom) z zatokami Achterwasser i Krumminer Wiek. Zalew
Szczeciński oddzielają od otwartego morza dwie mierzejowo-morenowe wyspy:
Wolin i Uznam. Zasadniczą część Zalewu Szczecińskiego stanowi stosunkowo
płaskie i mało urozmaicone dno o głębokości 4-6 metrów. Cechy te wyraźnie
upodobniają Zalew Szczeciński do zbiorników lagunowych. Specyfika Zalewu
Szczecińskiego, wynikająca z charakterystycznego połoŜenia w układzie systemu
ujściowego Odry, w którym pełni on rolę zbiornika przepływowego dla wód
rzecznych, a zarazem przyjmującego okresowo wlewy słonych wód morskich,
powoduje, Ŝe trudno jest go jednoznacznie zakwalifikować. Nie posiada on cech
typowego estuarium, które w klasycznej wersji jest rozszerzającym się lejkowato
ujściem rzeki do morza, w którym ma miejsce swobodna wymiana wód słodkich i
morskich oraz związana z tym charakterystyczna cyrkulacja gęstościowa. Ponadto
estuaria są związane zazwyczaj z morzami o regularnych pływach, których w
przypadku Zalewu Szczecińskiego brak. Zalew Szczeciński jest odgraniczony od
morza barierą lądową, stąd teŜ mieszanie się wód słonych ze słodkimi jest
ograniczone. Wymiana wód rzecznych i morskich odbywa się tu jedynie poprzez
trzy długie i wąskie cieśniny i jedynie w nich obserwuje się przejawy typowej
estuariowej stratyfikacji zasolenia o charakterze klina wód słonych – w okresach
silnych spiętrzeń sztormowych w Zatoce Pomorskiej. Ciśnieniowe połączenie z
morzem powoduje, Ŝe pod względem hydrodynamicznym Zalew Szczeciński
wykazuje więcej podobieństw do lagun niŜ do estuariów.
Rycina 4. Rejon ujścia Świny i Dziwny do Zatoki Pomorskiej
23
Rzeka Świna rozdziela wyspy Uznam i Karsibór od Wolina oraz dzieli miasto
Świnoujście (biorące swą nazwę od nazwy cieśniny) na dwie części. Rzeka Świna –
oblewająca swymi wodami Karsiborską Kępę od północy i wschodu – stanowi część
systemu wodnego estuarium Odry. Jest najkrótszą z trzech cieśnin (obok Peenestrom
na zachodzie i Dziwny na wschodzie) łączących Zalew Szczeciński (zlewnie rzeki
Odry) z Morzem Bałtyckim. Jest to rzeka o długości ok. 16 km i zmiennej szerokości
100-1000 m. Jej korytem odpływa blisko 75% (przez Pianę 13%, a Dziwną 12%) wód z
Zalewu Szczecińskiego do Zatoki Pomorskiej. Od strony Zalewu Szczecińskiego
(Jezioro Wicko Wielkie) tworzy deltę wsteczną z szeregiem wielu porośniętych
trzciną wysp, z których największa to Wielki Krzek oraz Mały Krzek, Wiszowa Kępa,
Trzcinice, Gęsia Kępa, Warnie Kępy, Wydrza Kępa Koński Smug. W celu
umoŜliwienia Ŝeglugi statkom oceanicznym do portu morskiego w Szczecinie pod
koniec XIX wieku wykonano kanał (Die Kaiserfahrt) obecnie Piastowski (nazwa od
roku 1945), w wyniku czego m.in. zaniechano Ŝeglugi Starą Świną. W części
północnej, poniŜej końca Kanału Mielińskiego, Świna ma głębokość 9-15 m. U jej
ujścia do Zatoki Pomorskiej w Świnoujściu znajduje się port morski z bazą promową
a takŜe port rybacki i wojenny.
1.2.2.2. Charakterystyka stanów wód przyległych
Rzeka Świna stanowi zbiornik wód powierzchniowych oblewający swymi wodami
Karsiborską Kępę od północy i wschodu. Przy zerze wodowskazu Świnoujście na
rzędnej 5,08 m n.p.m. wody układają się na następujących rzędnych: SWW: +0,84 m
n.p.m., SSW: +0,11 m n.p.m., SNW: -0,88 m n.p.m., NNW: -1.72 m n.p.m., woda o
p=1%: +1,32 m n.p.m., woda o p=3%: +1,22 m n.p.m.
W opracowaniu z 2007 roku W. Buchholz podaje charakterystyczne stany wody dla
Świnoujścia na poziomie: WWW: 669 cm (1995.11.4), SWW: 596 cm, SSW: 503 cm,
SNW: 420 cm i NNW: 366 cm (1967.10.18). Zero wodowskazu dla Świnoujścia wg
Kronsztadt (KR) wynosi -5,08 m, a wg Amsterdam (NN) -5,00 m.
Na odcinku ujściowym Świny nie występują zaleŜności pomiędzy stanami i
przepływami, co uniemoŜliwia konstrukcje krzywych konsumpcyjnych oraz
krzywych związków wodowskazów. Stany i przepływy w omawianym rejonie
uzaleŜnione są od następujących czynników: stanów morza, warunków
anemobarycznych (niŜe, kierunki i siła wiatrów). W wyniku działania wymienionych
czynników, z których pierwszoplanową rolę odgrywają stany morza – przepływy
mają charakter dwukierunkowy niekorelujący ze stanami wody. Wahania stanów
wód znacznych rozmiarów występują w okresach sztormowych (Rycina 5, Rycina 6,
Rycina 7, Rycina 8), ale są one krótkotrwałe i przewaŜnie nie trwają dłuŜej jak kilka
dni, co wynika z podanych wykresów.
Sztormowe wzrosty stanów wody odgrywają doniosłą rolę w kształtowaniu się
warunków wilgotnościowych (poziomów wód) na Karsiborskiej Kępie, a w
szczególności determinują wysokie poziomy wód gruntowych. Na Zalewie
Szczecińskim następuje redukcja wahań stanów wody Zatoki Pomorskiej, które są
zaleŜne od siły sztormu i czasu jego trwania. Praktycznie poziom wód Zalewu
podnosi się o 50% wartości podniesienia się stanów na Zatoce Pomorskiej.
24
560
550
Stany wody (cm)
540
530
520
510
500
490
480
470
17 03 19 03 25 03 26 03 28 03 10 04 11 04 14 04 15 04 16 04 17 04 18 04 18 06
Data
Rycina 5. Kształtowanie się stanów wody w Zatoce Pomorskiej (mareograf Świnoujście) w okresie
wiosennym roku 2008
540
530
Stany wody (cm)
520
510
500
490
480
06 07 08 07 12 07 13 07 16 07 19 07 20 07 23 07 25 07 30 07 02 08 08 08 10 08 12 08 13 08 17 08 18 08 19 08 20 08 22 08 07 09 10 09 15 09 23 09
Data
Rycina 6. Stany wody w okresie lipiec-wrzesień 2008 (mareograf Świnoujście)
560
550
540
Stany wody (cm)
530
520
510
500
490
480
470
08 10 09 10 10 10 18 10 03 11 04 11 05 11 06 11 24 11 26 11 27 11 01 12 03 12 05 12 08 12 09 12 10 12 11 12 15 12 21 12
Data
Rycina 7. Stany wody w okresie październik-grudzień 2008 (mareograf Świnoujście)
25
W roku 2008 w okresie październik – grudzień maksymalne notowane stany wód
Zatoki Pomorskiej dochodziły do 550 cm (listopad), a najczęściej oscylowały w
granicach 520-530 cm (Rycina 7).
580
560
Stanwody(cm
)
540
520
500
480
Świnoujście
460
Data
Rycina 8. Stany wody Zatoki Pomorskiej w okresie marzec-grudzień 2008 roku (mareograf
Świnoujście)
Dane wodowskazowe z roku 2008 wskazują, Ŝe w okresie czerwiec – lipiec wystąpiły
stany powyŜej SSW, przekraczające „zero wodowskazu” od kilku do kilkunastu cm.
NajwyŜsze stany wody notuje się w okresach sztormów jesiennych oraz wczesną
wiosną (Rycina 8), zbliŜają się one do stanów ostrzegawczych (stan ostrzegawczy
wynosi 560 cm, stan alarmowy 580 cm - dla ochrony przeciwpowodziowej rejonu
Świnoujścia). Stany w granicach 500 cm i ponad ten stan pozwalają na wykorzystanie
wody ze Świny do nawodnień Karsiborskiej Kępy.
1.2.2.3. Wahania stanów wody na terenie obiektu
Stany wody notowane w roku 2008 na wodowskazie zainstalowanym na kanale
pompowym na Karsiborskiej Kępie w zasadzie kształtują się podobnie jak w Zatoce
Pomorskiej. Wahania stanów wody w kanale pompowym maksymalnie dochodziły
do 0,5 m. NajniŜsze stany zanotowano w czerwcu i lipcu (okresy wzmoŜonej
wegetacji roślin, mniejszy dopływ wód powierzchniowych z zarośniętych rowów,
niskie opady) (Rycina 9).
Jedynie w okresie wiosennym na Karsiborskiej Kępie notowano inny przebieg
stanów wody w kanale. Na początku 2008 roku w ograniczonym zakresie działała
stacja pomp, dlatego w marcu i kwietniu obserwowano wysokie stany wód w kanale
pompowym (Rycina 10).
26
1612
0912
0112
0611
1910
0910
3009
2309
1509
0409
2008
1408
1008
0208
2307
1307
0407
1106
0506
1805
1005
3004
2304
1704
1104
2803
420
1703
440
1,2
s tan wody
1
Stan wody cm
0,8
0,6
0,4
0,2
31
10
08
08
09
30
11
09
08
08
08
19
22
07
08
09
06
30
11
06
08
08
05
21
28
04
08
08
04
11
15
02
08
07
12
12
16
11
07
0
Rycina 9. Zmiany stanów wody na kanale pompowym w roku 2008
540
120
530
Ś
W1
100
stan wody ( cm) Ś
520
510
80
500
490
60
480
40
470
460
20
450
440
0
17 03 10 04 18 04 28 04 08 05 20 05 11 06 19 06 01 07 12 07 23 07 31 07 11 08 19 08 03 09 10 09 19 09 30 09 10 10 19 10 03 11
Rycina 10. Porównanie stanów wody z wodowskazów w Świnoujściu (Ś) i na Karsiborskiej Kępie
(W1) w roku 2008
Poziomy wód w zachodniej części wyspy (pastwiska – piezometr P1) w znacznym
stopniu korespondowały ze stanami wody w kanale (wodowskaz W1) (Rycina 11).
ObniŜanie się stanów wody w kanale powodowało prawie jednoczesne obniŜanie się
poziomu wody w piezometrze P1 leŜącym blisko brzegu kanału. Przy zmianach
stanów wody w granicach 55 cm obserwowano obniŜanie się poziomu wody w łanie
w granicach 57 cm (zaleŜność liniowa).
27
20
80
40
60
60
40
80
20
100
0
120
03
.1
1
poziom (cm)
100
18
.0
4
08
.0
5
11
.0
6
01
.0
7
23
.0
7
11
.0
8
03
.0
9
19
.0
9
10
.1
0
stan (cm)
0
17
.0
3.
08
120
100
0
120
poziom (cm)
20
03
.1
1
80
10
.1
0
40
19
.0
9
60
03
.0
9
60
11
.0
8
40
23
.0
7
80
01
.0
7
20
11
.0
6
100
08
.0
5
0
18
.0
4
120
17
.0
3.
08
stan (cm)
Rycina 11. Zmiany stanów wody na wodowskazie W1 (kolor róŜowy) i poziomu wody w piezometrze
P1 (kolor niebieski) w okresie marzec-listopad 2008
Rycina 12. Zmiany stanów wody na wodowskazie W1 (kolor róŜowy) i poziomu wody gruntowej
przy wale przeciwpowodziowym (piezometr P6, kolor niebieski)
Poziom wody gruntowej na zachodniej części wyspy (piezometr P6) wahał się w
granicach 33-105 cm osiągając najniŜsze wartości na przełomie czerwca i lipca.
Poziomy wody gruntowej w granicach 60-80 cm poniŜej poziomu terenu wskazują
na okresowe przesuszenie wierzchnich warstw gleb na tym obszarze (Rycina 12).
Analiza stanów wody w Zatoce Pomorskiej, na kanale pompowym (wody
powierzchniowe) oraz poziomów wody gruntowej w piezometrach, wskazuje na
ścisłe powiązanie wszystkich wartości. O stanie wody w sieci kanałów oraz
poziomach wód gruntowych na Karsiborskiej Kępie decydują stany wody w
zbiornikach przylegających do wyspy. Czynnikiem decydującym o powyŜszym
zjawisku są utwory budujące wyspę a zwłaszcza ich skład granulometryczny.
28
1.2.2.4. Kształtowanie się poziomów wód gruntowych obiektu
Poziomy wód gruntowych na Karsiborskiej Kępie są zmienne i całkowicie zaleŜne od
stanów wody w rzece Świnie, czyli takŜe od stanów wody w Zatoce Pomorskiej. W
okresach wiosennych poziomy wód gruntowych występują bardzo płytko pod
terenem, a najczęściej wtedy woda stagnuje w obniŜeniach terenowych (nawet osiąga
wartości 25-30 cm ponad teren) na najniŜej połoŜonych powierzchniach (uŜytków
zielonych – obecnie trzcinowiska). RównieŜ w okresie mokrego lata i jesieni poziom
wód gruntowych jest bardzo wysoki (woda ponad powierzchnią terenu). Na
kształtowanie się poziomu wód gruntowych największy wpływ mają cofki
odmorskie (w okresach sztormowych) – wpływające na stany wód rzeki Świny i
poprzez infiltrację, przesiąki lokalne na stany w kanałach na wyspie. Ze względu na
utrudniony odpływ wód kanałami i rowami oraz niskie rzędne znacznych terenów
Karsiborskiej Kępy (połoŜenie polderowe), grawitacyjne odwodnienie jest moŜliwe
tylko w krótkim okresie a regulowanie poziomu wody jest moŜliwe i prowadzone
jest poprzez pracę stacji odwadniającej Karsibór II. W okresach wegetacyjnych
wzmoŜona transpiracja i okresowe susze atmosferyczne (małe sumy opadów)
powodują obniŜenie poziomów wód gruntowych poniŜej wartości dopuszczalnych
(wskazanych dla występujących gleb i siedlisk przyrodniczych) i wówczas wskazane
byłoby podniesienie poziomu wód przez doprowadzenie wody ze Świny (dotyczy to
szczególnie części zachodniej). Obserwacje poziomu wody gruntowej prowadzone
były przez OTOP w latach 2006-2008. Dane pomiarowe z wybranych piezometrów
obserwacyjnych przedstawiono na poniŜszych wykresach.
0
Poziom wody (cm)
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
Data
0,8
24-32006
2-72006
10-102006
18-12007
28-42007
6-82007
14-112007
22-22008
1-62008
9-92008
18-122008
Rycina 13. Zmiany poziomu wody gruntowej przy kanale (piezometrze P1) w latach 2006-2008
Dane z pomiarów w zachodniej części Karsiborskiej Kępy (rejon pastwisk) wskazują
na duŜe wahania poziomu wód w poszczególnych latach badań. W latach 2006-2007
poziomy wód gruntowych średnio były wyŜsze o około 20-30 cm niŜ w roku 2008
(Rycina 13, piezometr P1). Wynikać to moŜe z warunków opadowych oraz moŜe być
związane z pracami modernizacyjnymi i remontowymi na kanałach.
29
-0,2
Poziom wody (cm)
-0,1
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
24-32006
Data
2-72006
10-102006
18-12007
28-42007
6-82007
14-112007
22-22008
1-62008
9-92008
18-122008
Rycina 14. Zmiany poziomu wody gruntowej (piezometr P3, pastwiska – środkowa część wyspy) w
latach 2006-2008 (wartości ujemne wskazują na połoŜenie wody ponad powierzchnią terenu)
-0,2
-0,1
Poziom wody
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
24-32006
Data
2-72006
10-102006
18-12007
28-42007
6-82007
14-112007
22-22008
1-62008
9-92008
18-122008
Rycina 15. Zmiany poziomu wody gruntowej (piezometr P4) w latach 2006-2008
W roku 2008 obserwowano na wiosnę okresowe zalewy powierzchniowe w tym
rejonie (Rycina 14, Rycina 15 - piezometr P3, P4). Amplituda zmian poziomów wód
gruntowych w części zachodniej jest duŜa, gdyŜ wynosi 60-70 cm. Znaczny spadek
poziomów wód gruntowych w okresie letnim moŜe być wynikiem nie tylko pełnej
wegetacji roślin, duŜej ewapotranspiracji, ale takŜe prac renowacyjnych kanałów,
które pozwalają skuteczniej odwadniać powyŜsze tereny oraz mniejszych sum
opadów atmosferycznych i niŜszych stanów wód w Świnie w roku 2008.
Niskie poziomy wód gruntowych szczególnie w okresie czerwiec – lipiec (2008)
wskazują na potrzebę okresowego wstrzymania odpływu wód poprzez kanały (w
tym rejonie – zachodnia część), a takŜe na potrzebę doprowadzenia wody z
przyległej rzeki Świny. Podjęte działania w celu doprowadzenia dodatkowej wody
30
na obiekt w okresach krytycznych dla siedlisk są jak najbardziej wskazane i
potrzebne.
We wschodniej części wyspy panują nieco odmienne warunki glebowo-wodne.
Obserwacje wskazują na występowanie mniejszej amplitudy zmian poziomów wód
gruntowych (w granicach maksymalnie 40 cm), ale i wyŜsze poziomy wód
gruntowych. W okresie luty – maj poziom wody gruntowej kształtował się w
granicach od 0 do +16 cm ponad powierzchnię terenu. Wysokie poziomy wody
notowano zwłaszcza w kwietniu 2008 (piezometr P7) (Rycina 16). Podobne wysokie
poziomy wód gruntowych obserwowano w środkowej części kwatery (piezometr
P9).
-0,2
-0,1
poziom(cm)
0
0,1
0,2
0,3
31-10-2008
3-10-2008
17-10-2008
19-9-2008
5-9-2008
22-8-2008
8-8-2008
25-7-2008
11-7-2008
27-6-2008
13-6-2008
30-5-2008
16-5-2008
2-5-2008
18-4-2008
4-4-2008
21-3-2008
7-3-2008
22-2-2008
8-2-2008
25-1-2008
11-1-2008
28-12-2007
14-12-2007
30-11-2007
16-11-2007
0,4
Rycina 16. Zmiany poziomu wody gruntowej we wschodniej części wyspy (piezometr P7, uŜytki
zielone, rejon wału ochronnego) w latach 2007-2008
-0,4
-0,3
-0,2
poziom (cm)
-0,1
0
0,1
0,2
0,3
07
-1
1
0 7 - 16
-1
1
0 7 - 30
-1
2
0 7 - 14
-1
2
0 8 - 28
-0
1
0 8 - 11
-0
1
0 8 - 25
-0
2
0 8 - 08
-0
2
0 8 - 22
-0
3
0 8 - 07
-0
3
0 8 - 21
-0
4
0 8 - 04
-0
4
0 8 - 18
-0
5
0 8 - 02
-0
5
0 8 - 16
-0
5
0 8 - 30
-0
6
0 8 - 13
-0
6
0 8 - 27
-0
7
0 8 - 11
-0
7
0 8 - 25
-0
8
0 8 - 08
-0
8
0 8 - 22
-0
9
0 8 - 05
-0
9
0 8 - 19
-1
0
0 8 - 03
-1
0
0 8 - 17
-1
031
0,4
Rycina 17. Zmiany poziomu wody gruntowej na piezometrie P10 w latach 2007-2008
31
Dość niekorzystne warunki wodne występują w rejonie kwater przyległych do
kanału pompowego i Rzeckiego Nurtu (Rycina 17). Od listopada do połowy czerwca
wody stagnowały na powierzchni terenu osiągając maksymalne wartości w
granicach +31 cm ponad powierzchnię terenu. W okresach jesienno-zimowych oraz
wiosennych występuje wyraźna korelacja stanów wody w kanale z poziomami wody
gruntowej, czego nie obserwuje się w okresach lata (czerwiec – wrzesień) (Rycina 18).
120
-40
stan W1 (cm)
-20
80
-10
60
0
10
40
20
20
poziom wody (cm)
-30
100
30
0
10-10-2008
19-9-2008
29-8-2008
11-8-2008
12-7-2008
19-6-2008
31-5-2008
9-5-2008
18-4-2008
17-3-2008
16-1-2008
16-11-2007
40
-0,40
-0,30
-0,20
-0,10
0,00
0,10
0,20
0,30
0,40
0,50
0,60
7
8
9
10
2007-11-16
2007-12-12
2008-01-16
2008-02-15
2008-03-17
2008-04-11
2008-04-18
2008-04-28
2008-05-09
2008-05-21
2008-05-31
2008-06-11
2008-06-19
2008-06-30
2008-07-12
2008-07-22
2008-07-31
2008-08-11
2008-08-19
2008-08-29
2008-09-11
2008-09-19
2008-09-30
2008-10-10
poziomy wody (cm)
Rycina 18. Zmiany poziomu wody gruntowej (piezometr P10, kolor niebieski) i stanów wody na
wodowskazie w kanale pompowym (W1 - kolor róŜowy) w latach 2007-2008
Rycina 19. Porównanie poziomów wód gruntowych we wschodniej części Karsiborskiej Kępy
(piezometry P7-P10) w latach 2007-2008
32
1.2.2.5. Charakterystyka fizykochemiczna wody z obszaru obiektu
Zasolenie wód Świny wynika z intensywności procesów wymiany wód Zalewu
Szczecińskiego i Zatoki Pomorskiej. Wielkość zasolenia wód w ujściach cieśnin
zalewowych do Morza Bałtyckiego jest zróŜnicowana i największa notowana jest
przy ujściu Świny i wynosi do 3,0‰. Zasolenie wód w okolicach Świnoujścia wynosi
średnio około 1‰ przewaŜnie w granicach 77% okresu rocznego. Maksymalne
(historyczne, pomierzone) zasolenia dla wód w okolicach Świnoujścia i Karsiboru
wynoszą około 8‰, koło Lubinia 6,2‰, minimalne wartości schodzą do wartości
0,1‰. NajwyŜsze zanotowane zasolenie z rejonu Świnoujścia pochodzi z okresu
zimowego i wynosi 13,82‰ (brak danych dotyczących roku wystąpienia). W latach
2002-2004 w okresie wiosny i jesieni prowadzono badania chemizmu wód
powierzchniowych i glebowych na Karsiborskiej Kępie (CzyŜ i in.). Próby wody ze
Świny wykazywały zmienne zasolenie – od około 0,8‰ do 7,5‰. Wody
powierzchniowe na Karsiborskiej Kępie miały zasolenie w granicach 1‰ do 3,5‰.
Wody glebowe miały zasolenie bardzo stabilne i znacznie wyŜsze niŜ wody
powierzchniowe – 3,5‰ do 6,5‰. MoŜe to wskazywać na zasilanie płytkich wód
gruntowych zasolonymi wodami podziemnymi (prawdopodobne lokalne wysięki –
wymaga to dodatkowych badań).
Zasolenie badanych wód powierzchniowych i glebowych zawsze było niŜsze niŜ
wód Zatoki Pomorskiej. Zwraca uwagę bardzo duŜa przewodność elektrolityczna
wód na poziomie około 4332 µS*m -1 w wodach rzeki Świny i około 3706 µS*m-1 w
wodach kanału pompowego i 4076 µS*m-1 w wodach zastoisk oraz ponad 6530 µS*m1 w wodach glebowych.
W badaniach wód przeprowadzonych we wrześniu i listopadzie 2008 roku
przewodność elektrolityczna wahała się od 4190 µS*m-1 w wodzie gruntowej do
wartości 5430 µS*m-1 w wodzie z rowów szczegółowych. Przewodność
elektrolityczna wody ze Świny wynosiła 4780 µS*m-1, podczas gdy najwyŜsza była
przewodność wód w kanale pompowym – 7220 µS*m-1. Wartości pH kształtowały
się w granicach 6,27-6,58 dla wód powierzchniowych w rowach i kanale i do pH 6,95
w wodach Świny. Natomiast najniŜsze pH w wodzie gruntowej było 6,07. W wodach
powierzchniowych Karsiborskiej Kępy zwraca uwagę duŜa zmienność stęŜenia
fosforanów od 0,121 g*dm-3 w wodzie z kanału do 1,08 g*dm-3 w rowach
szczegółowych i do 1,5 g*dm-3 w wodach gruntowych. W wodach rzeki Świny
stęŜenie fosforanów kształtowało się na poziomie 0,293 g*dm-3. StęŜenia związków
azotu: azotanów wahały się w przedziale 0,31 g*dm-3 w wodach kanału pompowego,
0,43 g*dm-3 w wodach rowów do 0,70 g*dm-3 w wodach gruntowych; azotu
amonowego od 0,05 g*dm-3 w wodzie gruntowej do blisko 0,8 g*dm-3 w wodzie
rowów szczegółowych. W wodzie gruntowej zanotowano śladowe ilości azotu
amonowego. Okresowo podwyŜszone stęŜenia szczególnie fosforanów, wartości pH
i przewodności elektrolitycznej kwalifikują wodę powierzchniową i gruntową do
klas niŜszych (IV, V) a takŜe notuje się wody pozaklasowe. Zwraca uwagę niskie pH
wód gruntowych a takŜe znaczne zawartości związków azotu w wodach
powierzchniowych.
33
1.2.2.6. Potrzeby i bilanse wodne obiektu
Charakterystyka opadów atmosferycznych
Zalew Szczeciński i tereny przyległe znajdują się w zasięgu morsko-kontynentalnego
typu opadów atmosferycznych. Warunki klimatyczne tego rejonu, kształtują się nie
tylko pod wpływem głównych geograficznych czynników klimatotwórczych, ale
takŜe w duŜej mierze pod wpływem Bałtyku i Zalewu Szczecińskiego. Średnia
roczna suma opadów atmosferycznych wynosi 575 mm. W latach 1991- 2005
zanotowano cztery lata z sumami rocznymi opadów powyŜej 780 mm (lata
wilgotne), osiem lat z opadami w granicach 625-780 mm (lata normalne) i trzy lata z
opadami 550-625 mm (lata suche).
Średnie opadów atmosferycznych miesięcznych i rocznych dla wybranych okresów
wieloletnich (stacja Świnoujście)
X
XI XII ROK
I
II
III
IV
V
VI VII VIII IX
Lata
189149
35
39
43
47
55
78
76
51
54
46
55
628
1930
19511970
19561975
19612000
41
32
33
45
51
60
61
62
54
47
49
46
581
34
30
32
47
51
50
58
57
45
44
46
46
541
39
28
38
38
48
55
54
56
53
45
49
48
551
Cechą charakterystyczna opadów, dla omawianego obszaru, jest mała amplituda
roczna, występowanie największych sum opadów w lipcu lub w sierpniu oraz
przewaga opadów w porze jesieni nad opadami z okresu wiosny. W okresie
wegetacyjnym (IV-X) średnie opady stanowią 66% sumy opadów rocznych i
okresowe występują niedobory wody na uŜytkach rolnych a zwłaszcza uŜytkach
zielonych w rejonie delty wstecznej Świny.
Średnie sezonowe i roczna liczba dni z opadem dobowym o wartości najmniej 0,1 mm (a),
1,0 mm (b), i 5,0 mm (c), oraz sezonowe sumy opadów, dla stacji Świnoujście, lata 1961-2000
Pory roku
Wiosna, III-V
a
b
c
39,0
24,9
124
8,3
Lato, VI-VIII
a
b
c
37,6
25,5
165
10,9
Jesień, IX-XI
a
b
c
42,4
27,3
9,9
Zima, XII-II
a
b
c
47,8
27,3
7,1
Rok, I-XII
a
b
c
166,8
Sumy opadów (w mm)
147
115
105,0
36,2
551
W okresie letnim, przy duŜych potrzebach wodnych roślinności uŜytków zielonych,
notuje się tylko średnio 10 dni z opadem powyŜej 5 mm (jest to opad
najefektywniejszy zasilający gleby).
Powierzchnia zlewni i dopływy charakterystyczne
34
W oparciu o rozpoznanie terenowe, pomiary oraz mapy topograficzne określono
powierzchnię zlewni (polderu) Karsiborskiej Kępy – wynosi ona: Fpold = 278,5 ha =
2,785 km2.
Dopływy charakterystyczne ustalono w oparciu o mapę izolinii spływów
jednostkowych w Polsce wg Stach’ego a dla rozpatrywanej zlewni Karsiborskiej
Kępy określono spływy jednostkowe, które wynoszą:
• średni spływ jednostkowy qSW = 3,5 l*s-1*km-2,
• średni niski spływ jednostkowy qSW = 2,0 l*s-1*km-2,
Przepływy charakterystyczne dla zlewni Karsiborskiej Kępy wynoszą wówczas:
• przepływ średni QSW = Fpold x qSW = 2,785 km2 x 3,5 l*s-1*km-2 = 9,74 l*s-1
• przepływ średni niski QSW = Fpold x qSW = 2,785 km2 x 2,0 l*s-1*km-2 = 5,57 l*s-1
W celu oceny ilości wody na polderze do wykorzystania w ramach retencji własnej,
obliczono dopływy z opadów zimowych stosując wzór:
Vz = z(PXII + PI + PII) × F (wartość podawana w tyś m3)
gdzie:
• z = 0,5 współczynnik odpływów zimowych dla spadku terenu do 2%,
• PXII, PI, PII – miesięczne sumy opadów w mm w grudniu, styczniu i lutym,
• F - powierzchnia zlewni.
Dla stacji opadowej Świnoujście średnie sumy opadów z wielolecia z lat 1830-1930,
1951-1970 oraz 1956-1975 wynoszą; XII: 49 mm, I: 41 mm, II: 32 mm, czyli za okres
XII-II wynoszą PXII-II = 122 mm.
Dopływ wody z opadów zimowych wynosi więc: Vz= 0,5×122×2,785 = 169885 m3.
Zapotrzebowanie obiektu na wodę w okresie wegetacji
Zapotrzebowanie na wodę i bilans wodny roślin zaleŜy od cech roślinności (duŜy
udział szuwarów trzcinowych lub monokultura trzciny) oraz od stopnia dostępności
wody glebowej i od nasilenia ewapotranspiracji. Potrzeby wodne roślin
rozpatrujemy w sprzęŜonym systemie: atmosfera (opad atmosferyczny) – roślina –
gleba. Sprawność przenikania wody z gleby do roślin zaleŜy od prędkości jej
przemieszczania się w glebie, natomiast straty wody z roślin – od zdolności
ewaporacyjnej atmosfery. Dla okresu wegetacyjnego (IV-X) przy ekstensywnym
uŜytkowaniu trwałych uŜytków zielonych (najczęściej zbierany jeden pokos, dane te
przyjęto z uwagi na brak opracowań dotyczących trzciny) dla warunków
Karsiborskiej Kępy niedobory wodne wynoszą średnio 50 mm, co dla całej
powierzchni polderu stanowi 139 250 m3. JednakŜe dla okresu kwiecień – lipiec
róŜnica pomiędzy opadami optymalnymi a sumami opadów z wielolecia dla
Świnoujścia wynosi aŜ 85 mm, czyli niedobory wodne dla uŜytków zielonych
Karsiborskiej Kępy kształtują się w granicach QN = 236 725 m3.
Niedobory wodne dotyczą roślinności uŜytków zielonych, gdy poziomy minimalne i
średnie normy odwodnienia dla gleb polderu kształtują się w granicach 25-35 cm.
Przy niŜszych poziomach wody gruntowej niedobory wodne mogą być większe. Dla
obszarów występowania wodniczki oraz ptaków obszarów rozlewiskowych
(siewkowców) wskazane jest, aby poziom wody powierzchniowej wynosił
maksymalnie +/- 5 cm od powierzchni gleby, szczególnie w okresach lęgowych (maj,
czerwiec). W okresie wzmoŜonej ewapotranspiracji i okresach krytycznych dla
35
ptaków naleŜałoby dodatkowo doprowadzać wodę dla spełnienia określonych
kryteriów przyrodniczych.
Przyjmując, dla warunków gleb porównywalnych z występującymi na Karsiborskiej
Kępie (lekkie mineralne, organiczne), Ŝe doprowadzana woda musi wypełnić
zbiornik glebowy do pełnej pojemności wody to wychodząc z wzoru:
Qg = PPW-Wakt. x Λh x F
gdzie:
• PPW – pełna pojemność wodna,
• Wakt – wilgotność aktualna,
• Λh – przyrost poziomu wody,
• F – powierzchnia polderu,
• Qg – dawka wody do wypełnienia zbiornika glebowego,
to otrzymamy potrzebną ilość wody: Qg = 668400 m3.
Przyjęto dodatkowo, Ŝe w okresie lęgów m.in. wodniczki na pow. ok. 70 ha poziom
wody gruntowej będzie kształtował się na poziomie +5 cm powyŜej poziomu gleby:
Qz = 35000 m3.
Całkowita ilość wody Qc niezbędna do zapewnienia odpowiednich warunków
wodnych na Karsiborskiej Kępie będzie więc wynosiła:
Qc= QN + Qg + Qz + Qs
gdzie:
• Qc – całkowita dawka wody do nawodnień,
• QN – niedobory wodne za okres maj-lipiec,
• Qg – dawka wody do wypełnienia zbiornika glebowego,
• Qz – dawka wody do zalewu,
• Qs – straty wody (na wypełnienie rowów, parowanie z wolnej powierzchni),
przyjęto 10% sumy QN + Qg + Qz.
Otrzymujemy: Qc = 236725 + 668400 + 35000 + 94012 = 1034138 m3 ≈ 1034140 m3
Dawka d wody na ha będzie równa d = 3713,2 m3 = 371,3 mm dla (F= 278,5 ha),
zatem niezbędny dopływ powinien wynosić:
q = 0,116 x d/t [l/sek/ha]
gdzie:
• d – dawka jednostkowa na ha równy niedoborowi wody w mm,
• t – czas nawodnień 122 dni (kwiecień – lipiec).
Otrzymujemy: q = 0,116 × 371,3/122 = 0,35 [l/sek/ha].
Z uwagi na moŜliwość wykorzystania wody z górnych partii terenu do nawodnień
w dolnej partii wyspy (z północno-zachodniej części), przy głównym kanale
zasilającym stacje pomp, obliczone q jest maksymalne. Planuje się jak największe
wykorzystanie wody Świny do nawodnień z okresów występowania cofki, co
pozwoli na szybkie uzupełnienie niedoborów wody. Specyficzne połoŜenie polderu
Karsiborska Kępa i wpływ stanów wody w rzece Świnie na utrzymywanie się
poziomów wody gruntowej (zaleŜność liniowa) stwarzają dobre warunki dla
nawodnień podsiąkowych. Płaski teren i istniejąca sieć rowów oraz zmodernizowana
stacja pomp pozwalają na w miarę precyzyjne stworzenie warunków przede
wszystkim dla ochrony siedlisk roślin słonolubnych – słonaw a takŜe dla siedlisk
lęgowych wodniczki i siewkowców oraz dla rozwoju roślinności uŜytków zielonych.
36
1.2.2.7. Rys historyczny gospodarki wodnej i sieci melioracyjnej
Z dostępnych danych archiwalnych wynika, Ŝe pierwsze prace melioracyjne na
Karsiborskiej Kępie rozpoczęto pod koniec XIX wieku. Z map wynika, Ŝe obecna
Karsiborska Kępa składała się z trzech części – oddzielnych małych wysp. Wyspa
główna odwadniana była ciekiem biegnącym ze wschodu na zachód a następnie
południe do Das Rick – kanału oddzielającego wyspę od Caseburga (Karsibór).
Tereny prawdopodobnie uŜytkowane były jako ekstensywne pastwiska i łąki.
Rycina 20. Delta Świny pod koniec XIX wieku
Po wybudowaniu stacji pomp (prawdopodobnie ok. 1910 r.) w południowowschodniej części wyspy rozpoczęto prace melioracyjne dostosowujące wyspę do
ekstensywnego rolniczego uŜytkowania. Stacja pomp była podstawowym obiektem
melioracyjnym umoŜliwiającym prowadzenie dalszych prac na obiekcie. Z map z lat
30. XX wieku wynika (Rycina 21), Ŝe wyspa w znacznej części jest juŜ zabezpieczona
przed zalewami wałami przeciwpowodziowymi i posiada rozwiniętą sieć kanałów i
rowów połączonych ze stacją pomp. MoŜemy wnioskować, Ŝe równolegle
prowadzono prace związane z budową wałów przeciwpowodziowych w celu
zabezpieczenia przed zalewami powierzchniowymi rzeki Świny i siecią głównych
kanałów. Do odwodnienia wykorzystano cieki naturalne (jeszcze z XIX wieku), do
których podłączono kanały. Do budowy wałów przeciwpowodziowych na
37
Karsiborskiej Kępie wykorzystywano materiały miejscowe, prawdopodobnie urobek
z wykopów pod kanały, a takŜe urobek od strony wody Świny i Starej Świny.
Rycina 21. Kształt sieci melioracyjnej Karsiborskiej Kępy w latach 30. XX wieku
Wybudowanie wałów przez lata (ponad 100 lat) pozwalało na uŜytkowanie rolnicze
wyspy. Prawdopodobnie było to uŜytkowanie kośne (ekstensywne), kośnopastwiskowe oraz przez znaczny okres jako pastwiska dla hodowanego bydła, koni.
Układ sieci melioracyjnej zachowany został aŜ do naszych czasów (lata 70. XX
wieku). Po wojnie nie wykonywano Ŝadnych prac melioracyjnych poza pracami
niezbędnymi do bieŜącej eksploatacji obiektu (utrzymanie kanałów, wałów
przeciwpowodziowych). Współczesny krajobraz wyspy jest dziełem działalności
człowieka, który został ukształtowany przede wszystkim przez wieloletnie
uŜytkowanie rolnicze, najprawdopodobniej o zróŜnicowanej intensywności,
najczęściej ekstensywnie. Istniejąca jeszcze obecnie roślinność solniskowa wskazuje
na uŜytkowanie pastwiskowe z okresowym wykaszaniem niektórych partii terenu.
Bardziej intensywne uŜytkowanie rolnicze przypada na okres gospodarowania
Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „Ognica”. Były to lata 70. i 80. ubiegłego wieku.
Wypasano wówczas kilkaset sztuk bydła na istniejących pastwiskach i łąkach. Ze
znacznej powierzchni zbierano wówczas siano, co wymagało stworzenia
odpowiednich warunków wodnych. MoŜna przypuszczać (potwierdzają to
obserwacje gleb organicznych), Ŝe okresowo na wyspie występowały niskie poziomy
wód gruntowych (murszenie gleb organicznych). Dodatkowo na pastwiskach
38
wymagany poziom wód gruntowych wahał się w granicach 50-70 cm poniŜej
powierzchni terenu. Przeprowadzone prace melioracyjne w latach 70. XX wieku
polegały na wykonaniu stałych połączeń Karsiborskiej Kępy z Karsiborem –
przegród ziemnych a takŜe zamiany Rzeckiego Nurtu na zbiornik retencyjny z
moŜliwością wykorzystania jego wód do nawodnień.
Rycina 22. Kształt sieci melioracyjnej Karsiborskiej Kępy pod koniec XX wieku
Zamknięcie Rzeckiego Nurtu (przegroda ziemna, zastawka i klapy zwrotne)
pozwoliły na ograniczenie dopływu wód Świny na Karsiborską Kępę od strony
południowej. Po zamknięciu przepływu wód przez Rzecki Nurt moŜna
zaobserwować intensywne zarastanie tego cieku i jego powolne wypłycanie
(lądowienie - zamulanie materiałem miejscowym).
W drugiej połowie XX wieku obserwujemy zanikanie (całkowite zarośnięciu) szeregu
dawnych płytkich naturalnych cieków – prawdopodobnie obecnie tworzą one
lokalne zastoiska, zbiorniki wód powierzchniowych.
1.2.2.8. Stan i aktualne wykorzystanie istniejących urządzeń sieci melioracyjnej
Na terenie Karsiborskiej Kępy urządzenia infrastruktury melioracyjnej aktualnie
występują w postaci urządzeń melioracji podstawowych: kanału głównego, kanału
pompowego, wału przeciwpowodziowego i stacji pomp oraz urządzeń melioracji
szczegółowych obejmujących rowy szczegółowe i urządzenia wodne z nimi
związane jak przepusty pod drogami (tzw. przepusty komunikacyjne).
Stan urządzeń melioracji podstawowych jest zadawalający – po pracach
renowacyjnych i remontowych wykonanych i finansowanych przez OTOP w latach
ubiegłych (oczyszczony kanał pompowy, wyremontowana stacja pomp z nowym
agregatem pompowym). Wały przeciwpowodziowe są aktualnie w bardzo
39
zróŜnicowanym stanie, odcinkami stan jest zadawalający a odcinkami wymagający
renowacji, a przede wszystkim uzupełnienia wyrw i ubytków w korpusie wału oraz
lokalnie podniesienia czy teŜ wyrównania poziomu korony wału. W bardzo
zróŜnicowanym stanie są rowy melioracji szczegółowych. Odcinkami są one
niedroŜne i wymagają udroŜnienia – oczyszczenia, odmulenia a przede wszystkim
okresowego wykaszania. Część odcinków tych rowów została oczyszczona głownie
przez OTOP oraz w części przez innych uŜytkowników gruntów w latach 2003 i
2007-2008.
Mapa wskazująca wymienione oraz planowane prace, na podkładzie zdjęcia
satelitarnego obrazującego stan sieci melioracyjnej, znajduje się w załączniku
kartograficznym Mapa 10.
Z uwagi na zmiany w uŜytkowaniu terenu Karsiborskiej Kępy pierwotny układ
rowów szczegółowych nie musi być odtwarzany. Ograniczone odwodnienie (części
wschodniej) moŜe być zapewnione przez oczyszczenie wybranych rowów łączących
się z kanałem pompowym. Natomiast nawodnienie będzie moŜliwe, gdy powstaną
przepusty wałowe zapewniające dopływ wody rzecznej na teren Karsiborskiej Kępy.
Rowy szczegółowe i kanał główny łączące się z projektowanymi ujęciami wody w
latach 2007-2008 zostały oczyszczone i zapewnią szybki napływ wód rzecznych na
obiekt. Wykorzystanie wód zmagazynowanych na polderze z okresu zimowego
tylko okresowo zapewnia odpowiednie warunki hydrologiczne dla terenów
lęgowych wodniczki. Odwodnienie – odprowadzenie nadmiaru wód z okresu
zimowego i wczesnowiosennego zapewnia istniejąca stacja pomp poprzez rowy
szczegółowe i kanał pompowy.
BieŜąca regulacja stosunków wodnych na Karsiborskiej Kępie moŜe być aktualnie
prowadzona przez wykorzystanie systemu kanałów i rowów szczegółowych
(wodami własnymi) Karsiborskiej Kępy poprzez okresowe wstrzymywanie odpływu
(regulowany odpływ) szczególnie z części zachodniej wyspy.
1.2.3. Klimat
Analiza przestrzennego rozkładu usłonecznienia, temperatury, wilgotności
powietrza, sum opadów to elementy meteorologiczne, na podstawie których
wyznaczono krainy klimatyczne dla województwa zachodniopomorskiego. O
klimacie Pomorza Zachodniego decydują warunki geograficzne, cyrkulacja
atmosferyczna i czynniki antropogeniczne. Obok szerokości geograficznej
czynnikiem klimatotwórczym jest ukształtowanie terenu i jego wzniesienie nad
poziom morza. Sąsiedztwo Bałtyku i Zalewu Szczecińskiego powodują, Ŝe na terenie
województwa zachodniopomorskiego występują znaczące róŜnice poszczególnych
czynników meteorologicznych. Według najnowszych opracowań (Koźmiński,
Michalska, Czarnecka 2007) Karsiborska Kępa połoŜona jest w I krainie klimatycznej
– Zalewu Szczecińskiego.
Kraina Zalewu Szczecińskiego - obejmuje wyspę Wolin i Uznam oraz wąski
południowy i wschodni pas terenu nad Zalewem Szczecińskim. Kraina wznosi się od
0 do 20 m n.p.m., poza wysoczyzną morenową ze szczytem połoŜonym 115 m n.p.m.
koło Międzyzdrojów. Warunki klimatyczne tej krainy kształtują się nie tylko pod
wpływem głównych geograficznych czynników klimatycznych (szerokość
geograficzna, cyrkulacja atmosferyczna), ale takŜe wpływy morskie – Bałtyku oraz
40
duŜego zbiornika wodnego - Zalewu Szczecińskiego. PobrzeŜe Zatoki Pomorskiej,
ograniczone wyspami Uznam i Wolin, zalicza się do najkorzystniejszych rejonów
bioklimatycznych na polskim wybrzeŜu, sprzyjających zwłaszcza rekreacji i
turystyce. Dogodne warunki klimatyczne sprzyjają takŜe działalności rolniczej.
Średnia roczna suma godzin z usłonecznieniem rzeczywistym kształtuje się do około
1640. W ciągu roku usłonecznienie względne waha się od 34% do 38%, przy czym
zimą wynosi 20%, a latem nie przekracza 50%. Średnia roczna temperatura wynosi
od 8,3OC do 8,5OC. Zmienność przestrzenna temperatury w miesiącach
najchłodniejszych i najcieplejszych w obrębie tej krainy jest podobna, gdyŜ średnia
temperatura stycznia (najwyŜsza w całym woj. zachodniopomorskim) wynosi -0,1OC
w okolicach Świnoujścia, a w lipcu wynosi 17,5OC. Kraina Zalewu Szczecińskiego
odznacza się długim okresem gospodarczym (t powietrza > 3OC) nawet do 260 dni i
stosunkowo długim okresem wegetacyjnym (tp > 5OC) do blisko 224 dni.
Stosunkowo niska jest średnia temperatura okresu maj-lipiec, 14,5-15,2OC, niewielka
ilość dni gorących, 10-16 dni w roku i dni z przymrozkami 90-95 oraz mała ilość dni
z pokrywą śniegową, poniŜej 40. Występuje tu dość duŜe zróŜnicowanie rocznych
sum opadów atmosferycznych np. ponad 600 mm w okolicy Świnoujścia i 550 mm
nad południową częścią Zalewu Szczecińskiego Opady okresu maj-lipiec są raczej
skąpe i wynoszą 170-180 mm. DuŜa wilgotność powietrza, 75-79% w okresie majlipiec i bardzo mały niedosyt wilgotności kompensują w duŜym stopniu niedobór
opadów w tym okresie. Przeciętna roczna liczba dni z opadem > 1 mm waha się od
110 do 125 osiągając najwyŜsze wartości na wybrzeŜu. Mamy tu duŜą częstotliwość
dni z silnymi wiatrami, średnio ok. 49 dni w roku, oraz dni pogodnych, 35-40 dni w
roku. Nieco opóźniony jest okres wegetacyjny, początek średnio między 2.-5.
kwietnia, ale za to najpóźniej się kończący po 7. listopada, dzięki czemu jest
stosunkowo długi.
41
1.3. INFORMACJE BIOLOGICZNE
1.3.1. Stopień rozpoznania biologicznego obiektu oraz źródła danych
1.3.1.1. Rozpoznanie botaniczne
Fragmentaryczne informacje na temat składników szaty roślinnej wyspy, do lat 90.
ubiegłego wieku pojawiały się jedynie w opracowaniach o charakterze regionalnym,
dotyczących zagadnień geobotanicznych wysp Wolina i południowo-wschodniego
Uznamu lub opracowaniach problemowych, poświęconych ochronie halofitów na
polskim wybrzeŜu (Piotrowska 1957, 1966a, 1966b, 1974, 1976). Pierwsze rozpoznanie
inwentarza zbiorowisk roślinnych Karsiborskiej Kępy, ze szczegółowym
skartowaniem ich rozmieszczenia w skali 1 : 5000, przeprowadzono w roku 1997, w
ramach prac nad Planem kształtowania i ochrony szaty roślinnej wyspy (Sągin,
Machnikowski 1997). Celem opracowania było przedstawienie jakościowego i
przestrzennego zróŜnicowania roślinności, ze szczególnym uwzględnieniem roli
trzciny w zbiorowiskach oraz zaproponowanie zabiegów kształtowania struktury
fitocenoz, przede wszystkim pod kątem zachowania walorów ornitologicznych
obiektu – zapewnienia właściwych warunków bytowania ptaków siewkowych i
wodniczki. Wskazane w planie działania, obejmujące umiarkowany wypas i kośne
uŜytkowanie zbiorowisk połąkowych, miały jednocześnie za zadanie umoŜliwić
utrzymanie walorów botanicznych wyspy, związanych głównie z obecnością
halofilnych składników szaty roślinnej, w tym najcenniejszego z nich – babki
pierzastej. Podczas kartowania roślinności, pomimo nie prowadzenia szczegółowych
badań florystycznych, zebrano szereg danych o występowaniu cennych gatunków
roślin naczyniowych, których odnalezione stanowiska przedstawiono na jednej z
map opracowania.
W okresie późniejszym badania szczecińskiego ośrodka akademickiego skupiły się
głównie na ocenie stanu populacji oraz warunków ochrony babki pierzastej, gatunku
występującego na Karsiborskiej Kępie na wschodnim skraju zasięgu i obecnie na
jedynym stanowisku w Polsce (Sotek 1999, 2002a, 2002b i in., Sotek, Prajs, Stasińska
2002, Sotek, Rogalski 1998). Odniesienia do innych składników szaty roślinnej były
nieliczne (Prajs, Stasińska, Sotek 2002).
Niecałe 10 lat po skartowaniu roślinności wyspy oraz opracowaniu planu jej
kształtowania i ochrony, na zlecenie OTOP podjęto próbę eksperymentalnej oceny
skuteczności róŜnie skomponowanych zabiegów ochronnych (wypasu, koszenia
trzciny – letniego lub zimowego), poprzez kilkuletnie badania na stałych
powierzchniach (Sągin 2004, 2005). Prace zostały jednak przerwane i nie pozwoliły
osiągnąć załoŜonego celu. W trakcie ich prowadzenia stwierdzono jednak znaczny
wzrost
ekspansji
trzciny
na
nieuŜytkowanych
powierzchniach
łąkowo-pastwiskowych, w porównaniu z połową lat 90. ubiegłego wieku. Od 2007
roku takie prace, według zmienionej metodyki, lecz równieŜ na stałych
powierzchniach (w dwóch transektach) są prowadzone w ramach programu UE
LIFE-Nature pt. „Ochrona wodniczki w Polsce i w Niemczech”. Ich celem jest takŜe
ocena skuteczności prowadzonych zabiegów czynnej ochrony, lecz wyłącznie w
zakresie cech zbiorowisk waŜnych dla utrzymania populacji wodniczki, mniej zaś
stopnia zachowania walorów botanicznych.
42
W latach 2009-2010 prowadzono prace nad ekspertyzą siedliskową do planu
rolnośrodowiskowego dla wybranych działek siedliskowych połoŜonych na terenie
Karsiborskiej Kępy.
1.3.1.2. Rozpoznanie ornitologiczne
Rozpoznanie ornitologiczne Karsiborskiej Kępy jest zadowalające. Składa się na nie
przede wszystkim wiedza na temat gatunków lęgowych i odwiedzających ten obiekt
w czasie lęgów ptaków z okolic. Bogata jest takŜe lista gatunków, które pojawiają się
tutaj na przelotach wiosennych lub jesiennych, podczas zimowania, a nawet
gatunków obserwowanych sporadycznie (czasem tylko kilka razy).
Pierwsze powaŜne badania, których owocami były publikacje lub raporty,
prowadzono na początku lat 90. XX wieku. Były to opracowania zwłaszcza
środowiska ornitologów szczecińskich. Później informacja gromadzona była na
bieŜąco na podstawie obserwacji/notatek własnych (Tadeusz P., Jabłoński P.) oraz na
podstawie systematycznego monitoringu ptaków lęgowych organizowanego przez
OTOP. NaleŜy tu wymienić następujące opracowania:
•
•
•
•
•
•
•
•
z sezonu 1991: Osiejuk T., Cenian Z., Czeraszkiewicz R., Kalisiński M.,
Włodarczak A. 1993, „Awifauna wysp w delcie Świny w sezonie 1990/91”,
Przegl. Przyr. IV, 1: 17-38;
z sezonu 1994: Czeraszkiewicz R. 1995, „Ostoja ptaków Delta Świny (IBA 001),
rezerwat OTOP Karsiborska Kępa, Raport nr 1”, OTOP, Szczecin (msc);
z sezonu 1995: Czeraszkiewicz R., Kalisiński M., Wysocki D., Kalisińska E.:
„Pomorze Zachodnie. Łąki na wyspie Karsibór”. W: J.Krogulec (red.) 1998:
„Ptaki łąk i mokradeł Polski. Stan populacji, zagroŜenia i perspektywy
ochrony”, Fundacja IUCN Poland, Warszawa;
z lat 1997-2000: Jabłoński P., Tadeusz P. 2001, „Awifauna wysp Bielawki,
Karsiborska Kępa i Karsibór w latach 1997-2000”, Świnoujście (msc);
z sezonu 2003: Jabłoński P. 2003 „Wyniki monitoringu ptaków lęgowych
Karsiborskiej Kępy. Sezon 2003”, OTOP, Świnoujście (msc);
bazy danych w formacie XML zawierające wyniki obserwacji z lat 2001-2005.
1.3.1.3. Rozpoznanie w dziedzinie innych grup zwierząt
Rozpoznanie w dziedzinie innych grup zwierząt opiera się zasadniczo na
obserwacjach własnych autora planu zarządzania, gdyŜ dla opisywanego obiektu nie
były prowadzone specjalistyczne analizy świata zwierząt, poza ptakami. W latach
2007-2010 programem obserwacji, prowadzonym przez pracowników OTOP, objęto
faunę bezkręgowców („Monitoring dostępności pokarmu wodniczki”). Dokonywano
dwóch rodzajów prób: czerpakowania i zbiorów z pułapek Moerickego. Zebrany
materiał oczekuje na analizę specjalisty entomologa.
43
1.3.2. Elementy biologiczne nie w pełni udokumentowane
1.3.2.1. Aspekt botaniczny
Pomimo istotnego znaczenia Karsiborskiej Kępy w ochronie nie tylko walorów
ornitologicznych, ale równieŜ szaty roślinnej stopień jej botanicznego rozpoznania i
udokumentowania jest niedostateczny. Oprócz opracowań dotyczących
najcenniejszego składnika flory, jakim jest babka pierzasta rozpoznanie to stanowiło
głównie tło dla działań na rzecz ochrony wybranych gatunków ptaków. Jakość
wszystkich walorów przyrodniczych wyspy oraz szczególne moŜliwości ich
ochrony, jakie daje bieŜąca struktura własności i zarządzania obiektem skłaniają do
uzupełnienia posiadanych dokumentacji i analiz. Ich celem powinno być dokładne
oszacowanie zasobów wartości szaty roślinnej wyspy oraz ocena jej spontanicznych i
wymuszonych uŜytkowaniem przemian. Podjęte prace powinny objąć:
• kompletne opracowanie flory wyspy, ze szczególnym uwzględnieniem
gatunków zagroŜonych w skali Unii Europejskiej, kraju i regionu,
• skartowanie aktualnego zasięgu trzciny oraz stopnia zwartości wtórnych
trzcinowisk,
• fitosocjologiczną dokumentację pozostałości kośnych łąk, w tym w obrębie
trawiastych postaci szuwarów trzcinowych,
• okresowe kontrole stanowisk babki pierzastej i oceny stanu jej populacji,
• kilkuletnie badania na stałych powierzchniach nad skutkami zabiegów
czynnej ochrony zbiorowisk roślinnych (wypasu, koszenia) dla ich pełnej
gatunkowej i przestrzennej struktury.
1.3.2.2. Aspekt ornitologiczny
Zasadniczo wszystkie gatunki ptaków Karsiborskiej Kępy są dobrze rozpoznane a
ich stanowiska zlokalizowane. Dwie dziedziny mogą stanowić wkład do pewnej
poprawy wiedzy o ptakach tego obiektu – wzmoŜenie obserwacji ptaków podczas
wędrówek oraz podczas zimowania. Tego typu monitoring/badania naleŜy
traktować jako uzupełniające do podstawowego i niezbędnego monitoringu
gatunków lęgowych, który jest aktualnie realizowany.
1.3.2.3. Aspekt innych grup zwierząt
Do elementów nie w pełni lub wcale nie udokumentowanych naleŜą praktycznie
wszystkie grupy zwierząt, poza ornitofauną obiektu. Wskazane jest lepsze poznanie
przede wszystkim fauny z grup płazów oraz ssaków. Pierwsza grupa jest
charakterystyczna dla obszarów podmokłych, jak ten opisywany, natomiast w
drugiej grupie jest kilka drapieŜników mogących szkodzić populacji kluczowych
gatunków ptaków. Poza tym wskazane jest opisanie fauny bezkręgowców,
zwłaszcza tych stanowiących pokarm wodniczki i ptaków siewkowych, choć w
miarę moŜliwości logistycznych i finansowych inne grupy teŜ powinny być
analizowane.
1.3.3. Siedliska i zbiorowiska roślinne
Na obecny kształt szaty roślinnej Karsiborskiej Kępy istotny wpływ wywarła
długotrwała gospodarka człowieka. Od wielu lat wyspa była intensywnie
uŜytkowana rolniczo, słuŜyła jako miejsce wypasu bydła i koni. ZałoŜono sieć
44
melioracyjną, a w pierwszej połowie XX w. otoczono ją wałem tworząc polder. Na
powierzchniach wypasanych rozwinęły się fitocenozy słonaw Juncetum gerardi, w
kilku postaciach wilgotnościowych: z astrem solnym Juncetum gerardi asteretosum
tripolii (najwilgotniejszej), typowym Juncetum gerardi typicum, z babką pierzastą
Juncetum gerardi plantaginetosum coronopodis (najmniej wilgotnej), z komonicą
wąskolistną Juncetum gerardi lotetosum tenuis (najbardziej zbliŜonej do glikofilnych
łąk) (Piotrowska 1974). Na obszarach koszonych wykształciły się zróŜnicowane
zbiorowiska wilgotnych łąk z rzędu Molinietalia. Wzrost intensywności uŜytkowania
w latach 70. ubiegłego stulecia doprowadził do degradacji wielu fitocenoz, zwłaszcza
pastwiskowych, na których uformowały się płaty zastępczych zbiorowisk,
odpowiadające m.in. zespołom Epilobio-Juncetum effusi i Deschampsietum caespitosae
lub stanowiące skąpogatunkowe agregacje traw i turzyc.
Ograniczenie wypasu od początku lat 90. XX w. oraz brak konserwacji rowów i
wzrost zabagnienia najniŜej połoŜonych miejsc, przyczyniły się do ekspansji trzciny.
Obecnie
fizjonomia
roślinności
Kępy
Karsiborskiej
ma
charakter
pastwiskowo/łąkowo-szuwarowy. Dominują fitocenozy wtórnego szuwaru
trzcinowego lub postaci zbiorowisk łąkowych i szuwarowych (szuwaru
turzycowego) z mniejszym lub większym udziałem trzciny, zwłaszcza we
wschodniej części wyspy. Zestawienie wyróŜnionych na wyspie zbiorowisk
roślinnych i przypisanych im siedlisk wymagających ochrony na obszarach Natura
2000 zawiera załącznik tabelaryczny Tabela 2.
1.3.4. Kluczowe gatunki roślin i zwierząt
1.3.4.1. Kluczowe gatunki roślin
Wśród roślin na obszarze Karsiborskiej Kępy zdecydowanie dominują
przedstawiciele fitocenoz łąkowych i szuwarowych. Najpowszechniej występuje tu
trzcina pospolita Phragmithes australis i mietlica rozłogowa Agrostis stolonifera, licznie
spotyka się tu sitowiec nadmorski Bulboschoenus maritimus, oczeret Tabernaemontana
Schoenoplectus tabernaemontani, śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa, kostrzewę
czerwoną Festuca rubra i turzyce, a wśród nich turzycę brzegową Carex riparia.
Trzcina wskutek ograniczenia wypasu jest gatunkiem ekspansywnym.
Specyfikę szaty roślinnej wyspy podkreśla obecność grupy obligatoryjnych i
fakultatywnych halofitów. Łącznie stwierdzono tutaj obecność 21 gatunków z tej
grupy roślin, co stanowi ok. ¾ wszystkich halofitów występujących na polskim
wybrzeŜu (Piotrowska 1976). Odznaczają się one róŜnym stopniem
rozpowszechnienia na wyspie. Do często i licznie występujących gatunków naleŜą
m. in. – oprócz sitowca nadmorskiego Bulboschoenus maritimus i oczeretu
Tabernaemontana Schoenoplectus tabernaemontani – takŜe: sit Gerarda Juncus gerardi,
mlecznik nadmorski Glaux maritima, babka nadmorska Plantago maritima i babka
Wintera Plantago winteri oraz świbka morska Triglochin maritimum.
Halofity zdecydowanie przewaŜają w grupie gatunków rzadkich, o róŜnym stopniu
zagroŜenia w skali Pomorza Zachodniego lub całego kraju. Ogółem takich gatunków
znaleziono 16, z czego 7 jest objętych ochroną prawną. Na szczególną uwagę
zasługuje babka pierzasta Plantago coronopus, posiadająca obecnie na Karsiborskiej
Kępie jedyne stanowisko w Polsce. Te gatunki „specjalnej troski”, kluczowe dla
przyrodniczych walorów wyspy przedstawia załącznik tabelaryczny Tabela 1.
45
1.3.4.2. Kluczowe gatunki zwierząt
Kluczową grupą zwierząt dla opisywanego obszaru są ptaki, a najwaŜniejszym
gatunkiem jest wodniczka Acrocephalus paludicola. Jest to gatunek zagroŜony
wymarciem w skali globalnej. Zgodnie z Polską Czerwoną Księgą Zwierząt
(Głowaciński i in., 2001) status wodniczki to VU, czyli gatunek wysokiego ryzyka,
naraŜony na wyginięcie. Taki sam status ma wodniczka w Czerwonej Księdze
Gatunków ZagroŜonych IUCN, jako jeden z dwóch gatunków lęgnących się w
Polsce. Jako gatunek posiadający prawie 25% populacji na terenie Polski, obliguje
nasze władze do brania szczególnej odpowiedzialności za jego ochronę. Wodniczka
jest gatunkiem chronionym zgodnie z normami prawa polskiego, a dodatkowo
objęta jest konwencjami: Berneńską (załącznik II) i Bońską (załącznik I). Wodniczka
jest jednym z waŜniejszych gatunków ujętych w tzw. Dyrektywie Ptasiej – załącznik
I (Dyrektywa EWG 79/409/EWG z 2. kwietnia 1979 o ochronie dziko Ŝyjących
ptaków). Obecnie na terenie Karsiborskiej Kępy zasiedla przerastające rzadką trzciną
szuwary turzycowe we wschodniej i północnej części wyspy, a niedawno odkryto
śpiewające samce na wyspie Wola Kępa i Ostrówek. Inne kluczowe dla Karsiborskiej
Kępy gatunki ptaków to: czajka Vanellus vanellus, kszyk Gallinago gallinago,
krwawodziób Tringa totanus oraz rycyk Limosa limosa. Z pośród gatunków waŜnych,
ale nieodbywających lęgów w ostatnich latach naleŜy wymienić: biegusa zmiennego
Calidris alpina schinzii, kulika wielkiego Numenius arquata, bataliona Philomachus
pugnax, błotniaka stawowego Circus aeruginosus i błotniaka łąkowego Circus pygargus.
Wszystkie gatunki ptaków Karsiborskiej Kępy zestawione zostały w poniŜszej tabeli.
Podając liczebność gatunków lęgowych przyjęto dane dla okresu 1997-2009. Status
ochronny w Polsce to: OG – ochrona gatunkowa, OG-cz – ochrona gatunkowa
częściowa, OS – ochrona strefowa, Ł – gatunek łowny. Status ochronny w Unii
Europejskiej dotyczy Załącznika I do Dyrektywy Ptasiej (Dyrektywa EWG
79/409/EWG z 2. kwietnia 1979 o ochronie dziko Ŝyjących ptaków). Status
zagroŜenia definiują:
Czerwona Księga Gatunków ZagroŜonych wg IUCN
• VU – naraŜone (vulnerable) - gatunki, które mogą wymrzeć stosunkowo
niedługo;
• NT – bliskie zagroŜenia (near threatened) - gatunki bliskie zaliczenia do
poprzedniej kategorii, ale jeszcze się do niej niekwalifikujące;
• LC – najmniejszej troski (least concern);
Polska Czerwona Księga Zwierząt
• exp – gatunki całkowicie wymarłe;
• cr – gatunki skrajnie zagroŜone;
• vu – gatunki wysokiego ryzyka, naraŜone na wyginięcie;
• nt – gatunki niŜszego ryzyka, ale bliskie zagroŜenia;
• lc – gatunki niewykazujące regresu populacji i nienaleŜące do zagroŜonych w
Polsce lub reprezentowane przez populacje marginalne i nietrwałe;
Status lokalny definiowany jest następująco:
• L – lęgowy – gatunek odbywający lęgi na wyspie;
• P – przelotny – gatunek pojawiający się w stosunkowo większych ilościach
lub regularnie w okresie wędrówek;
• Z – zimujący – gatunek pojawiający się tu na okres zimowania;
46
•
•
Zat – zalatujący stale – gatunek pojawiający się cały rok lub sezon lęgowy,
celem Ŝerowania (np. gniazdo w okolicy);
Zap – zalatujący sporadycznie – gatunek zalatujący sporadycznie lub bardzo
rzadko poza okresem wędrówki.
Wytłuszczeniem wskazano gatunki przyjęte jako kluczowe dla Karsiborskiej Kępy.
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
Nazwa gatunkowa
naukowa
polska
Gavia arctica
Podiceps cristatus
Podiceps grisegena
Tachybaptus ruficollis
Phalacrocorax carbo
Botaurus stellaris
Egretta garzetta
Egretta alba
Ardea cinerea
Ciconia ciconia
Ciconia nigra
Platalea leucorodia
Cygnus columbianus
Cygnus cygnus
Cygnus olor
Anser fabalis
Anser albifrons
Anser anser
Anser indicus
Branta canadensis
Branta bernicla
Branta leucopsis
Tadorna tadorna
Anas penelope
Anas platyrhynchos
Anas strepera
Anas auta
Anas clypeata
Anas crecca
Anas querquedula
Aythya ferina
Aythya fuligula
Aythya marila
Melanitta fusca
Bucephala clangula
Mergus albellus
Mergus serrator
Mergus merganser
Milvus migrans
Milvus milvus
Haliaeetus albicilla
Circus cyaneus
Circus aeruginosus
Circus pygargus
Accipiter gentilis
Accipiter nissus
Pernis apivorus
Buteo buteo
nur czarnoszyi
perkoz dwuczuby
perkoz rdzawoszyi
perkozek
kormoran
bąk
czapla nadobna
czapla biała
czapla siwa
bocian biały
bocian czarny
warzęcha
łabędź czarnodzioby
łabędź krzykliwy
łabędź niemy
gęś zboŜowa
gęś białoczelna
gęgawa
gęś tybetańska
bernikla kanadyjska
bernikla obroŜna
bernikla białolica
ohar
świstun
krzyŜówka
krakwa
roŜeniec
płaskonos
cyraneczka
cyranka
głowienka
czernica
ogorzałka
uhla
gągoł
bielaczek
szlachar
nurogęś
kania czarna
kania ruda
bielik
błotniak zboŜowy
błotniak stawowy
błotniak łąkowy
jastrząb gołębiarz
krogulec
trzmielojad
myszołów zwyczajny
Status
zagroŜenia
Status
ochronny
w Polsce
Status
ochronny
UE
Status
lokalny
LC, exp
LC
LC
LC
LC
LC, lc
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC, lc
LC, cr
LC
LC
LC, en
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC, en
LC
LC, nt
NT, nt
LC, lc
LC, vu
LC
LC
LC
LC
LC
LC
OG
OG
OG
OG
OG-cz
OG
OG
OG
OG-cz
OG
OG, OS
OG
OG
OG
OG
Ł
Ł
Ł
OG
OG
OG
OG
OG
OG
Ł
OG
OG
OG
Ł
OG
Ł
Ł
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG, OS
OG, OS
OG, OS
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
+
Zap
L, P
L, P
L, P
P, Zap
L, P
Zap
Zat
P, Z, Zat
Zat
Zat
Zap
P
P, Z
L, P, Z
P, Z
P, Z
L, P, Z
Zap
Zap
Zap
P
L, P
P
L, P, Z
L, P, Z
P
L, P
L, P, Z
L, P, Z
L, P, Z
L, P, Z
P
Zap
P, Z
P, Z
P, Z
P, Z
P, Zat
P, Zat
P, Zat, Z
P, Z
L, P
L, P
P, Zat
P, Zat
Zap
P, Zat, Z
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Liczebność
(pary
lęgowe)
2-20
0-1
0-1
0-1
1-4
2-10
0-3
9-25
1-3
0-2
+
1-3
1-6
4-6
0-2
0-1
47
Lp.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
87.
88.
89.
90.
91.
92.
93.
94.
95.
96.
97.
98.
99.
100.
101.
102.
103.
104.
105.
48
Nazwa gatunkowa
naukowa
polska
Buteo lagopus
Aquila pomarina
Pandion haliaetus
Falco vespertinus
Falco tinnunculus
Falco subbuteo
Falco peregrinus
Falco columbarius
Coturnix coturnix
Crex crex
Porzana parva
Porzana porzana
Rallus aquaticus
Gallinula chloropus
Fulica atra
Grus grus
Haematopus ostralegus
Recurvirostra avosetta
Charadrius hiaticula
Charadrius dubius
Pluvialis dominica
Pluvialis apricaria
Pluvialis squatarola
Vanellus vanellus
Arenaria interpres
Calidris canutus
Calidris ferruginea
Calidris alpina
Calidris temminckii
Philomachus pugnax
Numenius arquata
Numenius phaeopus
Limosa limosa
Limosa lapponica
Tringa totanus
Tringa erythropus
Tringa nebularia
Tringa glareola
Actitis hypoleucos
Tringa ochropus
Tringa stagnatilis
Gallinago gallinago
Lymnocryptes minimus
Catharacta skua
Larus minutus
Larus ridibundus
Larus canus
Larus argentatus
Larus marinus
Larus fuscus
Sterna hirundo
Sterna paradisaea
Sterna albifrons
Sterna caspia
Chlidonias niger
Columba palumbus
Columba oenas
myszołów włochaty
orlik krzykliwy
rybołów
kobczyk
pustułka
kobuz
sokół wędrowny
drzemlik
przepiórka
derkacz
zielonka
kropiatka
wodnik
kokoszka
łyska
Ŝuraw
ostrygojad
szablodziób
sieweczka obroŜna
sieweczka rzeczna
siewka szara
siewka złota
siewnica
czajka
kamusznik
biegus rdzawy
biegus krzywodzioby
biegus zmienny
biegus mały
batalion
kulik wielki
kulik mniejszy
rycyk
szlamnik
krwawodziób
brodziec śniady
kwokacz
łęczak
brodziec piskliwy
samotnik
brodziec pławny
kszyk
bekasik
wydrzyk wielki
mewa mała
śmieszka
mewa pospolita
mewa srebrzysta
mewa siodłata
mewa Ŝółtonoga
rybitwa rzeczna
rybitwa popielata
rybitwa białoczelna
rybitwa wielkodzioba
rybitwa czarna
grzywacz
siniak
Status
zagroŜenia
Status
ochronny
w Polsce
LC
LC, lc
LC, vu
NT, exp
LC
LC
LC, cr
LC
LC
NT
LC, nt
LC
LC
LC
LC
LC
LC, vu
LC
LC, vu
LC
LC
LC, exp
LC
LC
LC
LC
LC
LC, en
LC
LC, en
LC, vu
LC
NT
LC
LC
LC
LC
LC, cr
LC
LC
LC, en
LC
LC, cr
LC
LC, lc
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC, lc
LC, nt
LC
LC
LC
LC
OG
OG, OS
OG, OS
OG
OG
OG
OG, OS
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
Ł
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
Ł
OG
Status
ochronny
UE
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Status
lokalny
P, Z
P, Zat
P, Zap
P
Zat
Zat
P, Zap
P
L, P
L, P
L, P
L, P
L, Z
L
L, P, Z
L, P
Zap
Zap
P
P
P
P
P
L, P, Z
Zap
P
P
L, P
P
P
L, P
P
L, P
Zap
L, P
P
P
P
P
P
Zap
L, P
P
Zap
P
Zat, Z
Zat, Z
L, Z
Zat, Z
Zap
P, Zap
P
P
P
P
P, Zap
P
Liczebność
(pary
lęgowe)
0-2
0-1
0-1
0-3
6-28
0-3
12-36
0-1
6-15
0-3
0-2
0-4
3-12
1-7
0-1
Lp.
Nazwa gatunkowa
naukowa
polska
Status
zagroŜenia
Status
ochronny
w Polsce
Status
ochronny
UE
Status
lokalny
Liczebność
(pary
lęgowe)
+
LC
LC
LC, vu
LC
LC
LC, nt
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
LC
OG
P
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
L, P
L, P
L, P
P, Zat
P, Zat
L, P
L, P
P, Zap
P, Zap
P, Zap
P, Zap
L
L, P
6-17
2-4
trzciniak
LC
OG
L, P
0-2
rokitniczka
LC
OG
L, P
+
wodniczka
VU, vu
OG
L
9-71
łozówka
LC
OG
L, P
+
106.
107.
108.
109.
110.
111.
112.
113.
114.
115.
116.
117.
118.
119.
Cuculus canorus
Strix aluco
Asio flammeus
Apus caffer
Alcedo atthis
Merops apiaster
Dryocopus martius
Dendrocopus minor
Alauda arvensis
Riparia riparia
Hirundo rustica
Delichon urbica
Anthus trivialis
Anthus pratensis
120.
Anthus cervinus
121.
122.
123.
124.
125.
126.
127.
128.
129.
130.
131.
132.
133.
137.
Motacilla flava
Motacilla alba
Motacilla citreola
Troglodytes troglodytes
Erithacus rubecula
Saxicola rubetra
Oenanthe oenanthe
Turdus merula
Turdus pilaris
Turdus iliacus
Turdus philomelos
Locustella luscinioides
Locustella naevia
Acrocephalus
arundinaceus
Acrocephalus
schoenobaenus
Acrocephalus
paludicola
Acrocephalus palustris
138.
Acrocephalus scirpaceus
trzcinniczek
LC
OG
L
+
139.
140.
141.
142.
143.
144.
145.
146.
147.
148.
149.
150.
151.
152.
153.
154.
155.
156.
157.
Sylvia curruca
Sylvia communis
Phylloscopus trochilus
Phylloscopus collybita
Panurus biarmicus
Parus caeruleus
Parus major
Lanius collurio
Lanius excubitor
Turdus vulgaris
Garrulus glandarius
Pica pica
Corvus monedula
Corvus frugilegus
Corvus corone cornix
Corvus corax
Paser montanus
Paser domesticus
Fringilla coelebs
piegŜa
cierniówka
piecuszek
pierwiosnek
wąsatka
modraszka
bogatka
gąsiorek
srokosz
szpak
sójka
sroka
kawka
gawron
wrona siwa
kruk
mazurek
wróbel
zięba
LC
LC
LC
LC
LC, lc
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG-cz
OG
OG-cz
OG-cz
OG
OG
OG
OG
L
L
P
P
L, P, Z
P, Z
P, Z
L
P
P, Zat
Zap
Zap
P, Z
P, Z
L, P, Z
P, Zat, Z
Zap
Zap
P
0-2
0-1
134.
135.
136.
kukułka
puszczyk
sowa błotna
jerzyk
zimorodek
Ŝołna
dzięcioł czarny
dzięciołek
skowronek polny
brzegówka
dymówka
oknówka
świergotek drzewny
świergotek łąkowy
świergotek
rdzawogardły
pliszka Ŝółta
pliszka siwa
pliszka cytrynowa
strzyŜyk
rudzik
pokląskwa
białorzytka
kos
kwiczoł
droździk
śpiewak
brzęczka
świerszczak
+
+
+
+
+
+
L, P
Zap
Zat
P, Zat
P
P
P
P
L, P
P
L
P
P
L, P, Z
42-70
2-10
21-49
+
0-3
0-1
0-1
0-1
6-9
0-1
0-3
49
Lp.
Nazwa gatunkowa
naukowa
polska
Fringilla montifringilla
Carduelis chloris
Carduelis carduelis
Carduelis flavirostris
Carduelis cannabina
Carpodacus erythrinus
Emberiza citrinella
Emberiza schoeniclus
Plectrophenax nivalis
158.
159.
160.
161.
162.
163.
164.
165.
166.
jer
dzwoniec
szczygieł
rzepołuch
makolągwa
dziwonia
trznadel
potrzos
śnieguła
Status
zagroŜenia
Status
ochronny
w Polsce
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
LC
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
OG
Status
ochronny
UE
Status
lokalny
Liczebność
(pary
lęgowe)
P
Zap
Zap, Z
Zap
L, P
L
P, Z
L, P, Z
P
0-1
0-1
+
Rozmieszczenie wybranych gatunków ptaków lęgowych na obszarze opisywanego
obiektu w wybranych sezonach zobrazowano w załącznikach kartograficznych
Mapa 6, Mapa 7 i Mapa 8.
W zasadzie nie przyjmuje się Ŝadnej innej grupy zwierząt jako kluczowej dla obszaru
Karsiborskiej Kępy. Do istotnych elementów zwierzęcych ekosystemu tego terenu
zaliczyć moŜna zdecydowanie świat bezkręgowców, w tym owadów oraz świat
płazów z Ŝabami i ropuchami. Spośród innych grup zwierząt bytujących tutaj warto
wymienić: gady – zaskroniec, ssaki – ryjówki, gryzonie (w tym piŜmak i bóbr
europejski), królik, zając szarak, łasica, kuna domowa, lis, jenot, dzik, sarna i jeleń. W
kanale głównym występuje kilka gatunków ryb.
1.3.5. Trendy w populacji wodniczki i innych kluczowych gatunków
roślin i zwierząt
1.3.5.1. Trendy populacji wodniczki i innych kluczowych gatunków ptaków
NajwaŜniejszym gatunkiem ptaka, dla którego prezentowane są trendy populacji,
jest wodniczka. Opracowanie „Ptaki Polski – rozmieszczenie i liczebność” (Tomiałojć
L., 1990) charakteryzując ten gatunek nie podaje obserwacji dla opisywanego tu
obiektu. Pierwsze kompleksowe i metodyczne liczenia wykonano w 1991 roku
(Osiejuk T. i in., 1993). Najwcześniejsze publikowane informacje o poszukiwaniu
wodniczki na Karsiborskiej Kępie dotyczą 1989 roku (Sellin D., 1990) – podawany
jest brak występowania wodniczki, przy czym ówczesne liczenie prawdopodobnie
nie objęło całości siedlisk.
PoniŜsze dwie tabele zestawiają wyniki z inwentaryzacji populacji wodniczki, jakie
do tej pory zostały zrealizowane dla opisywanego obszaru. Jednostką jest liczba
śpiewających samców zgodnie z ogólną metodyką liczenia wodniczki. Dla danych
sprzed 2004 roku podano źródło danych wymienione pod pierwszą tabelą, a
wskaźnikiem są indeksy podane w nawiasach obok wyników.
Rok
Ilość
Rok
Ilość
a
50
1990
b.d.
1997
68-71 (c)
1991
100-130 (a)
1998
37-39 (d)
1992
b.d.
1999
b.d.
1993
35 (b)
2000
36 (e)
1994
46 (b)
2001
28 (f)
1995
55-60 (b)
2002
15 (g)
1996
b.d.
2003
13-16 (h)
Osiejuk T., Cenian Z., Czeraszkiewicz R., Kalisiński M., Włodarczak A. 1993, „Awifauna wysp w delcie
Świny w sezonie 1990/91”, Przegl. Przyr. IV, 1: 17-38
b
c
d
e
f
g
h
Czeraszkiewicz R. (red.) 1995, „Znaczenie łąk i obszarów podmokłych dla ornitofauny w Polsce – zagroŜenia
ostoi ptaków ze strony rolnictwa. Pomorze Zachodnie”, Szczecin (msc)
Krogulec J., Kloskowski J. 1998, „Występowanie, liczebność i wybiórczość siedliskowa wodniczki
Acrocephalus paludicola w Polsce w 1997 roku”, OTOP, Lublin, Gdańsk (msc)
Michalak A. 1998, odręczny szkic dystrybucji samców na planie wyspy
Kiljan G. 2000, „Raport z badań nad wodniczką Acrocephalus paludicola w Delcie Świny w 2000 roku”,
Świnoujście (msc)
Kiljan G. 2001, „Wodniczka Acrocephalus paludicola na Karsiborskiej Kepe w 2001 roku”, Świnoujście (msc)
Kiljan G. 2002, odręczny szkic zasięgów występowania samców na planie wyspy
Czeraszkiewicz R. 2003, „Inwentaryzacja stanowisk wodniczki Acrocephalus paludicola na Pomorzu
Zachodnim w 2003 roku”, OTOP, Szczecin (msc)
Od 2004 roku ujednolicono metodykę i wprowadzono do niej podawanie wyników
dla liczenia z ostatniej dekady maja i z ostatniej dekady czerwca osobno. Wszystkie
liczenia organizowane i koordynowane są przez OTOP, a wyniki gromadzone w
jednolitej bazie danych.
Rok
Liczenie
Ilość
Rok
Liczenie
Ilość
2004
V
VI
19
21
2010
V
VI
10
9
2005
V
VI
15
12
2011
V
VI
2
4
2006
V
VI
17
21
2012
V
VI
0
0
2007
V
VI
15
11
2008
V
VI
10
7
2009
V
VI
6
9
Dystrybucję śpiewających samców wodniczki na przestrzeni lat przedstawiono w
załączniku kartograficznym Mapa 5, a wykres trendu do roku 2009 poniŜej.
Rycina 23. Trend liczby śpiewających samców wodniczki w latach 1991-2009 (dla kaŜdego sezonu
podano maksima)
Analizując trendy populacji wodniczki na opisywanym obszarze naleŜałoby
skorelować je z dwoma kluczowymi czynnikami siedliskowymi: poziomem wody
gruntowej (ewentualnie zalewowej) oraz strukturą i wysokością szaty roślinnej.
Niestety pierwszy z czynników nie był badany wystarczająco systematycznie dla
wszystkich terenów objętych areałem występowania wodniczki, a na pewno
dotyczył jedynie informacji czy woda występowała ponad powierzchnią gruntu, i to
w uogólnieniu do całego areału. Poziom wody gruntowej podlega pomiarom
dopiero od 2008 roku.
51
PoniŜsza tabela zestawia odnotowane poziomy wody ponad gruntem [cm]:
Sezon
1993
1997
2000
2001
2003
V 2004
VI 2004
0
0-10
0
0
0
5
10
V 2005
VI 2005
V 2006
VI 2006
V 2008
VI 2008
V 2009
VI 2009
10-20
0-10
0
-
0-5
0
0
0-3
Poziom
Sezon
Poziom
Drugi z czynników, czyli struktura szaty roślinnej, podobnie jak w przypadku
poziomów wód gruntowych, monitorowana była przez większość okresu w sposób
niewystarczający dla analizy korelacji z trendami populacji wodniczki. Czynnikiem
pośrednim, ale zdecydowanie wpływającym na strukturę i wysokość szaty roślinnej,
były i są działania człowieka podejmowane na siedlisku. Dotyczy to zwłaszcza
koszenia, wypasu, usuwania, bądź nie, biomasy oraz wypalania roślinności. Ten
właśnie czynnik przyjęto do przeanalizowania na podstawie poniŜej przytoczonych
raportów oraz map dystrybucji śpiewających samców na tle działań
agrotechnicznych.
W raporcie z liczenia wodniczki w roku 1993 (Czeraszkiewicz R., 1993) znajdujemy
informację, Ŝe w północnej części areału występowania wodniczki (obecnie działka
w zasobach ANR) znajduje się roślinność od dawna nie koszona, a czasem wypalana
(np. zimą z 1990 na 1991). Podobnie co najmniej kilkuletni brak uŜytkowania dotyczy
południowo-wschodniego fragmentu siedlisk wodniczki. Co ciekawe na wszystkich
pozostałych areałach występowania wodniczki odnotowano jeszcze prowadzenie
ekstensywnego wypasu bydła (około 1 DJP/ha).
Opracowanie „Pomorze Zachodnie. Łąki na wyspie Karsibór” (Czeraszkiewicz R.,
Kalisiński M., Wysocki D., Kalisińska E., 1998), dotyczące m.in. stanu populacji
wodniczki w sezonie 1995, mówi o coraz bardziej negatywnych dla wodniczki
zmianach w szacie roślinnej wywołanych upadkiem intensywnego rolnictwa. Za stan
wyjściowy do porównań autorzy przyjmują rok 1991: łąki były wówczas zalane na
skutek cofki na Zalewie Szczecińskim, a ekspansja trzciny była w stadium
początkowym. W miarę stabilne warunki utrzymały się na Karsiborskiej Kępie, o
czym w duŜej mierze zadecydowało wypalenie starych trzcinowisk (w odrastającej
trzcinie zagęszczenie śpiewających samców wzrosło). Autorzy opracowania niestety
nie podają dokładniejszych informacji o miejscach wypalania trzcinowisk, ani nie
podają informacji, czy ówczesny wypas bydła prowadzony na Karsiborskiej Kępie
ulokowany był takŜe na siedliskach wodniczki.
W raporcie z inwentaryzacji wodniczki w sezonie lęgowym 1997 (Czeraszkiewicz R.,
1997) czytamy, Ŝe populacja odnowiła się po spadku liczebności, jaki miał miejsce
zwłaszcza w roku 1993. Podane jest, Ŝe zwarte trzcinowiska, które powstały od
porzucenia gospodarki łąkarskiej na początku lat 90. XX wieku zostały po raz
pierwszy wykoszone zimą właśnie 1997 roku, a mniejszy i rzadszy szuwar trzcinowy
został wypalony wiosną. Obydwa procesy miały miejsce przed lęgami wodniczki i
ocenione są w raporcie jako korzystne dla wzrostu liczebności tego gatunku. Raport,
na bardzo zgrubnej mapie, lokalizuje obszary wykoszone zimą w części północnej
(obecnie działka w zasobach ANR) i południowej zasięgu występowania wodniczki.
52
Obszar wypalony nie jest wskazany na mapie, ale z opisu wynika, Ŝe to grunty
naleŜące do OTOP z niskim i rzadkim szuwarem.
Raporty z obserwacji w latach 2000-2002 (Kiljan G., 2000, 2001, 2002) mówią o
koszeniu trzciny, nie podają jednak szczegółów dotyczących areału, terminów i
lokalizacji koszeń.
PoniŜej zaprezentowany został szereg map obrazujących zmiany dystrybucji
śpiewających samców wodniczki na tle areałów objętych działaniami
agrotechnicznymi, jakie miały miejsce przed danym sezonem lęgowym (pomiędzy
sezonami lęgowymi) w okresie 2003-2009. Zobrazowano trzy rodzaje działań
agrotechnicznych: zimowe koszenie i usuwanie trzciny (w styczniu i lutym roku z
danym sezonem lęgowym), letnie koszenie siedliska z usuwaniem biomasy oraz
letnie koszenie siedliska z mulczowaniem biomasy (rozdrobniona biomasa pozostaje
na siedlisku). Dla obydwu rodzajów koszeń letnich w legendzie sprecyzowano
miesiąc wykonania zabiegu.
Rycina 24. Dystrybucja wodniczki na tle areałów działań agrotechnicznych – lęgi sezonu 2003
53
54
55
56
Korelacja zmian liczebności i rozmieszczenia populacji wodniczki z działalnością
agrotechniczną człowieka sugeruje, Ŝe szczytowe liczebności śpiewających samców
odnotowywane były w sezonach lęgowych następujących po gwałtownych
zmianach w strukturze szaty roślinnej. Wydaje się, Ŝe kluczowym działaniem
człowieka, sprzyjającym wzrostowi liczby śpiewających samców wodniczki, było
wypalanie starego szuwaru turzycowego przerośniętego trzciną – przytoczone
raporty mówią o takich wydarzeniach w zimie 1990/91, w 1995 roku oraz wiosną
1997 roku. Podobny efekt, choć niekoniecznie o takiej samej skali, daje zimowe
koszenie obszaru szuwaru turzycowego, którego łąkarskie lub wypasowe
uŜytkowanie zarzucono, co najmniej kilka sezonów wcześniej. Być moŜe korzystne
na siedliskach wodniczki jest takŜe prowadzenie ekstensywnego wypasu – jeszcze
raport z 1993 roku mówi o takiej działalności na większości areału zajmowanego
przez wodniczkę, a kolejne dwa sezony to trend zwyŜkowy dla tego gatunku.
Niestety po 1993 nie odnotowano juŜ wypasu. Dane o wielkości i dystrybucji
wodniczki po 1997 roku wskazują na stały spadek wielkości populacji (z niewielkimi
fluktuacjami). Okres ten to czas realizacji zimowego koszenia trzciny (z usuwaniem
biomasy) w styczniu i lutym oraz sierpniowego koszenia szuwarów na terenach
OTOP (z usuwaniem biomasy). Jak wskazują botanicy, koszenie szuwaru w sierpniu
nie ma juŜ wpływu na osłabienie trzciny, a więc nie poprawia struktury szaty
roślinnej na rzecz szuwaru turzycowego. MoŜna, więc obydwa typy działalności
traktować równorzędnie.
Dodatkowym aspektem analizy trendu populacji wodniczki na Karsiborskiej Kępie
mogłaby być korelacja z trendem dla pobliskiej populacji wysp Wolińskiego Parku
Narodowego.
MoŜliwe jest takŜe, Ŝe pierwsze inwentaryzacje populacji wodniczki w okolicy
Karsiborskiej Kępy zbiegły się z tymczasowym maksimum tego gatunku. Maksimum
to wyniknąć mogło z faktu wykorzystania przez wodniczki okoliczności
wynikających z nagłych i znacznych zmian siedliskowych – ledwo zainicjowana
ekspansja trzciny po zakończonym okresie intensywnej gospodarki wypasowej.
Takie optymalne warunki siedliskowe zaczęły zanikać wraz z postępem ekspansji
trzcinowisk.
Nie moŜna równieŜ zapominać, Ŝe na trendy populacji wodniczki na Karsiborskiej
Kępie ma wpływ sytuacja całej populacji zachodniopomorskiej.
Jeśli chodzi o trendy innych kluczowych gatunków ptaków, to naleŜy wyróŜnić
gatunki uznawane za najwaŜniejsze dla Karsiborskiej Kępy ze względu na status
ochronny oraz te, które odbywając lęgi na tym samym terenie, groŜą drapieŜnictwem
w stosunku do tych pierwszych. Do pierwszej grupy zaliczymy aktualnie lęgowe:
czajkę, rycyka, krwawodzioba, kszyka oraz te, których lęgów nie notuje się, od co
najmniej kilku lat: biegus zmienny, batalion, kulik wielki. Druga grupa składa się z
następujących gatunków: błotniak stawowy, błotniak łąkowy, wrona siwa i mewa
srebrzysta.
Występowanie bataliona notowane było ostatnio w 1991 roku (Osiejuk T. i in., 1993)
w ilości 4-6 zaniepokojonych samic oraz w 1994 roku (Czeraszkiewicz R., 1995) w
ilości 3-4 samic. Populacja lęgowa biegusa zmiennego (schinzii) przetrwała na tym
terenie dłuŜej: sezon 1991 – 30 par (Osiejuk T. i in., 1993), sezon 1994 – 2 pary
(Czeraszkiewicz R., 1995), sezon 1995 – 3-4 pary (Czeraszkiewicz R. i in., 1998), sezon
57
1999 – 2-3 pary i brak od sezonu 2000 (Tomiałojć L., Stawarczyk T., 2003). Spadek
liczebności kulika wielkiego przedstawia się następująco: sezon 1991 – 8 par (Osiejuk
T. i in., 1993), sezon 1994 – 1-2 pary (Czeraszkiewicz R., 1995), sezon 1995 – 2 pary
(Czeraszkiewicz R. i in., 1998), sezon 2001 – 1 para i brak od sezonu 2002 (Jabłoński
P.).
Wykres trendów lęgowych gatunków siewkowców oraz kulika wielkiego
przedstawiono poniŜej (do roku 2009).
Rycina 31. Trendy ilości kluczowych gatunków siewkowców w latach 1991-2009 (dla kaŜdego sezonu
podano maksima)
W przypadku gatunków zagraŜających drapieŜnictwem, a dzielących przestrzeń
lęgową z wyŜej wymienionymi, trendy przedstawiają się następująco:
•
•
•
•
błotniak stawowy: sezon 1991 – 1 para (Osiejuk T. i in., 1993), sezon 1995 – 1-2
pary (Czeraszkiewicz R. i in., 1998) i ostatnio odnotowane na wyspie Bielawce
(OTOP) w sezonie 2001 – 1 para (Jabłoński P.);
błotniak łąkowy: sezon 1991 – 3 pary (Osiejuk T. i in., 1993), sezon 1994 – 2
pary (Czeraszkiewicz R., 1995), sezon 1995 – 2 pary (Czeraszkiewicz R. i in.,
1998) i ostatnio w sezonie 2001 – 1 para (Jabłoński P.);
mewa srebrzysta: sezon 1991 – 2 pary (Osiejuk T. i in., 1993), sezon 1995 – 5
par (Czeraszkiewicz R. i in., 1998) i ostatnio w sezonach 2002-2003 – 1 para
(Jabłoński P.);
wrona siwa: sezon 1995 – 2-3 gniazda (Czeraszkiewicz R. i in., 1998), sezon
2001 – 2 gniazda, sezony 2002-2004 – 1 gniazdo, sezon 2005 – 2 gniazda i sezon
2009 – 1 gniazdo (Jabłoński P.).
1.3.5.2. Trendy populacji kluczowych gatunków roślin
Od czasu zakończenia kartowania roślinności Karsiborskiej Kępy w 1997 r. (Sągin,
Machnikowski 1997) przemiany zbiorowisk roślinnych nie były przedmiotem
planowych badań. Dobrze udokumentowany został stan i warunki rozwoju
populacji Plantago coronopus (Sotek 1999, 2002a, 2002b, Sotek, Prajs, Stasińska 2002,
Sotek, Rogalski 1998) jednak w przypadku pozostałych składników szaty roślinnej
informacje ograniczają się wyłącznie do punktowych, krótkotrwałych obserwacji
(Sągin 2004, 2005).
58
Głównym procesem w przemianach szaty roślinnej wyspy jest ekspansja trzciny na
powierzchnie wyłączone z uŜytkowania. W okresie kiedy gospodarka rolna
dominowała na gruntach Karsiboru, trzcina pospolita tworzyła najprawdopodobniej
głównie przerywany pas szuwarów po zewnętrznej stronie wału. Obecnie zajmuje
niemal całą wschodnią i północno-wschodnią część Karsiborskiej Kępy.
Opanowywanie przez nią nowych powierzchni jest nie tylko silnym czynnikiem
wypierającym ze zbiorowisk rośliny łąk i pastwisk (Piotrowska 1976), w tym
halofity, ale takŜe istotnie zmieniającym krajobrazową charakterystykę wyspy.
Ekspansja trzciny postępuje stosunkowo szybko. Jeszcze w roku 1997 znaczne
powierzchnie wzdłuŜ północno-wschodniego odcinka wału były wolne od tego
gatunku, lub na niektórych fragmentach, dopiero przez niego zajmowane. W
ostatnich latach, ruń występujących tam słonaw utworzyła niŜszą warstwę w
luźnym szuwarze trzcinowym (Sągin 2004, 2005, Sągin, Machnikowski 1997).
Populacja babki pierzastej nie jest zagroŜona przez rozwój trzcinowisk, formujących
się przede wszystkim na siedliskach wilgotniejszych. Jej liczebność jest względnie
stabilna, a nawet miejscami ulega zwiększeniu, zwłaszcza warunkach prowadzonego
wypasu (Kaźmierczakowa, Zarzycki (red.) 2001, Sotek 1999). Jednym z waŜniejszych
czynników ograniczających występowanie Plantago coronopus jest konkurencyjne
oddziaływanie wysokich roślin współwystępujących w zbiorowisku.
1.3.5.3. Trendy populacji kluczowych gatunków zwierząt
Trendy populacji innych, poza ptakami, grup zwierząt nie są tutaj analizowane ze
względu na brak danych.
59
1.4. ODWIEDZAJĄCY I SPRAWY PUBLICZNE
1.4.1. Szacunkowa ocena liczby i charakterystyka odwiedzających, trendy
Do tej pory OTOP nie prowadziło celowych badań na temat wykorzystania obszaru
Karsiborskiej Kępy do celów turystycznych i edukacyjnych. Nie gromadzono teŜ
systematycznie informacji na temat liczby odwiedzających obiekt.
Obserwacje prowadzone przez pracowników OTOP pozwalają wyróŜnić główne
kategorie odwiedzających:
• obserwatorzy ptaków – z całego kraju, szczególnie zainteresowani obserwacją
wodniczki, przebywają na Karsiborskiej Kępie głównie w sezonie wiosennym
i letnim, niekiedy zainteresowani są innymi niŜ ptaki walorami
przyrodniczymi terenu;
• grupy szkolne – głównie z regionu zachodniopomorskiego, najczęściej są to
zapowiedziane grupy uczniów ze szkół lub kół zainteresowań, zielone szkoły,
z którymi pracownicy OTOP prowadzą zajęcia przyrodnicze. Odwiedzają
lokalizację Karsiborska Kępa w ciągu roku szkolnego, głównie przed jego
końcem i jesienią. Informacje o moŜliwości wykorzystania rezerwatu OTOP w
edukacji szkolnej otrzymują za pośrednictwem mediów, samorządu i
bezpośrednio od pracowników OTOP;
• turyści indywidualni – z całego kraju, przyjeŜdŜają do Świnoujścia lub
Międzyzdrojów na wypoczynek letni, na Karsiborską Kępę trafiają ci, którzy
są zainteresowani szerszą niŜ tylko plaŜowanie ofertą wypoczynku,
najczęściej poszukują sami róŜnego rodzaju atrakcji, rzadko korzystają z
przewodnika OTOP;
• prowadzący badania przyrodnicze (ornitolodzy, botanicy) – z całego kraju
prowadzący badania nad zagadnieniami rozwoju delt rzecznych, układów
torfowiskowych, ptaków terenów podmokłych i łąkowych oraz zbiorowisk
roślinnych specyficznych dla delt rzecznych i wybrzeŜa, poruszają się
indywidualnie po Kępie.
Jako główne cele odwiedzania lokalizacji odwiedzający wymieniają: chęć
wypoczynku w terenach wiejskich, obserwacje ptaków i innych zwierząt,
poszukiwanie
konkretnych
gatunków
roślin
i
zwierząt,
obserwacje
ogólnoprzyrodnicze.
Czasami na terenie lokalizacji pojawiają się wędkarze łowiący w wodach Świny
(nadzór i licencje: Okręgowy Inspektorat Rybołówstwa Morskiego w Szczecinie) lub
w kanale głównym na wyspie, który jest częścią obwodu rybackiego II.6.1 Kanału
Torfowego – nr 1 (obwód rybacki obejmuje wody Kanałów: Torfowy, Wydrzany A,
Ognica, Karsibór B, Karsibór A, Karsibór E, Karsibór D, Karsibór F oraz
Międzyzdroje A) (nadzór: Regionalny zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie).
Obszar lokalizacji jest takŜe częścią obwodu łowieckiego i odbywają się tutaj
polowania, głównie na dziki i ptaki łowne (głównie gęsi, kaczki). Te ostatnie bywały
powodem konfliktów pomiędzy przyrodnikami a myśliwymi, poniewaŜ polowania
odbywały się zgodnie z prawem łowieckim w terminach, kiedy w rezerwacie
odbywały się zajęcia edukacyjne lub imprezy np. Dni Ptaków.
60
PoniewaŜ nie ma systematycznych badań nt. wykorzystania turystycznego tego
miejsca trudno jest ustalić, jakie są trendy odwiedzin wyspy. MoŜna przypuszczać,
opierając się na wyrywkowych obserwacjach, Ŝe liczba odwiedzających, przede
wszystkim ornitologów, jest za duŜa w okresie lęgów ptaków.
Potencjalni odwiedzający
W najbliŜszym sąsiedztwie lokalizacji w dzielnicy Karsibór (część m. Świnoujście)
mieszka około 750 osób. Wielu z nich zna ten obszar z własnego doświadczenia,
poniewaŜ zamieszkuje teren od dawna, było lub nadal związane jest z nim pracą
zawodową (rolnicy, obsługa pompy odwadniającej, byli pracownicy spółdzielni
rolnej).
Rezerwat połoŜony jest blisko znanych miejscowości wypoczynkowych Świnoujście i
Międzyzdroje. Obie miejscowości mają status uzdrowiska. W ich granicach
administracyjnych na stałe mieszka 46 tys. osób. Liczba mieszkańców znacznie
wzrasta w sezonie letnim. Szacuje się, Ŝe rocznie Międzyzdroje odwiedza (lata
2000-2008) około od 100 tys. do 120 tys. osób, a Świnoujście od 110 tys. do 132 tys.
osób (dane www.swinoujscie.pl). Liczba turystów zagranicznych w latach 2000-2008
wyniosła od 22 300 do 41 900 osób.
MoŜna stwierdzić, Ŝe szacunkowo od 250 tys. do 300 tys. osób w najbliŜszym rejonie
moŜe być adresatem informacji, jaką OTOP moŜe przekazać na temat walorów
przyrodniczych Karsiborskiej Kępy, w tym na temat wodniczki.
OTOP zakłada, Ŝe w następnych latach zostanie zwiększona liczba odwiedzających.
Nowych zainteresowanych turystyką w rezerwacie moŜna znaleźć w takich grupach
jak:
• mieszkający na stale w regionie – moŜna do nich skierować ofertę wypoczynku
jednodniowego, wielokrotnego w ciągu roku w róŜnych porach, czynnego np.
wycieczki rowerowe, wypady z dziećmi, takŜe specjalistyczną ofertę
przyrodniczą, zachęcać do odwiedzania Kępy poza głównym sezonem
wypoczynkowym, proponować zwiedzanie indywidualne lub zorganizowane
oraz udział w imprezach cyklicznych np. Dni Ptaków, informacja o tych
moŜliwościach powinna być skierowana do mieszkańców poprzez lokalne
media i centrum informacji turystycznej;
• turyści indywidualni – adresatami oferty mogą być turyści, którzy latem
wypoczywają w Świnoujściu i Międzyzdrojach, moŜna do nich skierować
ofertę jednodniowego odwiedzenia lokalizacji, takŜe specjalistyczną ofertę
przyrodniczą, informacja skierowana poprzez ośrodki wypoczynkowe, hotele,
pensjonaty, centrum informacji turystycznej jako uzupełnienie oferty letniego
wypoczynku nad morzem;
• kuracjusze sanatoriów – adresatami oferty mogą być osoby, korzystające z
zabiegów w sanatoriach, moŜna do nich skierować ofertę jednodniowego,
najczęściej weekendowego odwiedzenia lokalizacji, zwiedzania głównie
zorganizowanego np. oferta tematycznego spaceru przyrodniczego z
przewodnikiem, informacja skierowana poprzez sanatoria i pensjonaty,
aktualna cały rok, przygotowana zgodnie z porą roku;
• klienci specjalistycznych biur podróŜy organizujący wypady „na ptaki” – oferta
przygotowana tak, aby pokazać w sposób kontrolowany, najciekawszy okres
61
na wyspie, czyli lęgi wodniczki, wycieczki z przewodnikiem z OTOP,
informacja skierowana do specjalistycznych biur podróŜy.
1.4.2. Usługi i udogodnienia dla odwiedzających oraz dostępność obiektu
Zaplecze / infrastruktura
Informacja turystyczna o
lokalizacji/rezerwacie Karsiborska
Kępa
WieŜa obserwacyjna
Ukrycie obserwacyjne
Trasy do zwiedzania
Personel udzielający informacji i
ochotnicy, zwiedzanie z
62
Informacja
Nie ma stałego i odrębnego punktu informacyjnego o
lokalizacji Karsiborska Kępa w centrum Świnoujścia,
natomiast w Karsiborze znajduje się regionalne biuro
OTOP, gdzie moŜna otrzymać stosowne informacje.
Informacje dotyczące walorów przyrodniczych wyspy
przekazywane są nieregularnie od kilku lat do informacji
turystycznej m. Świnoujście. W ubiegłych latach
przekazywane były takŜe do ośrodków
wypoczynkowych, a takŜe publikowane w lokalnej prasie
i mediach.
Jest jedna zbudowana w obrębie słonaw (siedlisko
ptaków siewkowych). Konstrukcja drewniana,
dwukondygnacyjna, 1 poziom – zamknięta kubatura,
umoŜliwia prowadzenie obserwacji w czasie
niesprzyjających warunków atmosferycznych, 2 – otwarta
platforma. WieŜa jest ogólnodostępna, za korzystanie z
niej nie pobiera się opłat. Dojście: drogą gruntową ok. 1
km od wejścia na północ wyspy, droga moŜliwa do
pokonania przez grupy dzieci i starszych osób,
wyposaŜonych w sezonie mokrym w odpowiednie
obuwie. WyposaŜenie wieŜy: plansze tematyczne, ulotki
edukacyjne i informacyjne. Teren wokół wieŜy ogrodzony
z ławkami i stołem, przygotowany do prowadzenia zajęć
edukacyjnych.
Ukrycie zbudowane na początku lat 2000, zlokalizowane
w północnej części wyspy w obrębie siedlisk ptaków
wodno-błotnych. Dostępne tylko dla dobrze
wyposaŜonych turystów, którzy mogą dojść gruntowym i
podmokłym szlakiem. Pomieszczenie zamykane,
wyposaŜone w ławki i podpórki pod oknami, plansze
tematyczne, ulotki edukacyjne i informacyjne. MoŜna
prowadzić kilkugodzinne obserwacje ptaków na
rozlewisku.
Trzy szlaki. 1 – prowadzi na północ od wejścia do
rezerwatu do wieŜy obserwacyjnej przez siedliska
ptaków siewkowych, 2 – odchodzi od szlaku głównego
na wschód do stanowisk lęgowych wodniczki, 3 –
prowadzi od wieŜy widokowej, brzegiem rzeki do
ukrycia dla obserwatorów ptaków. Szlaki gruntowe,
nieutwardzone z licznymi kałuŜami, trudne do przejścia
w okresie wysokich stanów wody. Dostępne dla pieszych
i rowerzystów. WzdłuŜ tras 2 zestawy tablic
edukacyjnych. Brak kompleksowej oferty dla
wizytujących obiekt, dlatego występuje ryzyko, Ŝe
niektórzy mogą samodzielnie penetrować siedliska
ptaków w okresie lęgowym.
W zespole pracowników LIFE nie ma pracownika stale
zajmującego się informowaniem turystów i
przewodnikiem
Znaki informacyjne
Ulotki i materiały informacyjne
Imprezy stałe
Parking samochodowy
Stojaki na rowery
Toalety
Zaplecze dla dzieci
Baza noclegowa
Baza Ŝywieniowa
Dojazd
prowadzeniem zajęć edukacyjnych. Informacji udzielają
pracownicy OTOP aktualnie przebywający w rezerwacie
oraz ochotnicy pomagający przy głównych pracach.
Zajęcia dydaktyczne (oprowadzanie po wyspie) do tej
pory najczęściej prowadził kierownik lokalizacji. Istnieje
moŜliwość umówienia się z przewodnikiem z OTOP oraz
z firmą, która w porozumieniu z OTOP prowadzi
edukację na terenie Karsiborskiej Kępy.
Postawiono 3 drogowskazy, kierujące z głównej drogi w
Karsiborze do rezerwatu.
Od początku zaangaŜowania się w ochronę wyspy OTOP
wydawało materiały informacyjne o rezerwacie. Były to
kolorowe ulotki: o rezerwacie OTOP Karsiborska Kępa
(sfinansowana z pieniędzy ogólnych OTOP), o lokalizacji
LIFE Karsiborska Kępa (projekt LIFE). Materiały
przekazywane są bezpłatnie odwiedzającym.
Częstotliwość wydawania materiałów, nakład oraz
kompletność informacji uzaleŜniona jest od posiadanych
środków finansowych.
W mediach lokalnych (prasa, radio, lokalna TV oraz
Internet) często zamieszczona jest informacja
podstawowa o rezerwacie, a takŜe o aktualnych
wydarzeniach.
Cyklicznie organizowane Dni Ptaków (jesień), kilka lat
temu odbyły się spotkania „Dni rezerwatu Karsiborska
Kępa” w ramach imprezy regionalnej „Dni Karsiborza”.
Obecnie nie ma takiej oferty dla odwiedzających.
Przy wjeździe do rezerwatu mały parking o nawierzchni
gruntowej, nieutwardzonej, niestrzeŜony, na 4-5
samochodów.
Nie ma wyznaczonych miejsc postojowych na rowery.
MoŜna zaparkować i zabezpieczyć indywidualnie rowery
przy ogrodzeniu wokół wieŜy.
Nie ma.
Nie ma infrastruktury przygotowanej specjalnie dla
dzieci.
W części Świnoujścia – Karsiborze bardzo mała baza
noclegowa. Dotychczas moŜna było skorzystać z
noclegów w miejscowej marinie (baza sezonowa), kilku
prywatnych kwaterach i 2-3 pensjonatach, w tym 1
połoŜony przy wejściu do rezerwatu (całoroczne).
Szacunkowo w Karsiborze jest około 40 miejsc
noclegowych. Znacznie większą bazą noclegową, w tym
całoroczną, dysponują blisko połoŜone Świnoujście i
Międzyzdroje.
Ogólnodostępna baza Ŝywieniowa w Karsiborze jest
uboga. W sezonie 1-2 bary dostępne dla turystów. Poza
sezonem brak ogólnie dostępnych punktów
gastronomicznych. W pensjonatach oferowane jest
wyŜywienie dla gości. MoŜna zamówić wyŜywienie po
uzgodnieniu w pensjonacie Ptaszarnia. W dzielnicy
Karsibór sklepy spoŜywcze z podstawowymi produktami
Ŝywnościowymi.
Samochodem lub rowerem drogą odchodząca od S3
(przed przeprawą promową Karsibór) przez jedyny most
nad Starą Świną do dzielnicy Karsibór. Turyści piesi -
63
moŜliwy takŜe dojazd ze Świnoujścia z dworca
kolejowego autobusem miejskim, linią nr 5. Z
Międzyzdrojów nie ma publicznej komunikacji. MoŜliwe
jest takŜe dotarcie drogą wodną Starą Świną do mariny w
Karsiborze. Istotne utrudnienia dla turystów
zmotoryzowanych w dotarciu do lokalizacji ze
Świnoujścia stanowi konieczność przeprawiania się przez
Kanał Piastowski promem Karsibór. Mieszkańcy mogą to
zrobić korzystając z promów w śródmieściu, jednak
turyści i osoby niezameldowane w Świnoujściu muszą
dojechać do promów przeprawy Karsibór. W sezonie
letnim ruch jest bardzo duŜy i przez to wyprawa na
Karsiborską Kępę wydłuŜa się w porównaniu z okresem
wiosennym czy jesiennym. Turyści rowerowi – mogą
korzystać z promu w centrum miasta i dalej poruszać się
drogą do Karsiboru.
Rezerwat Karsiborska Kępa leŜy w zachodnim fragmencie polskiego wybrzeŜa
Bałtyku, które naleŜy do najatrakcyjniejszych turystycznie regionów w Polsce.
W bliskim sąsiedztwie rezerwatu turyści o zainteresowaniach przyrodniczych mogą
zwiedzić inne popularne atrakcje turystyczne i miejsca przyrodniczo interesujące:
• Woliński Park Narodowy – wyposaŜony dobrze w rozwiniętą infrastrukturę
turystyczną: Centrum Edukacyjno-Muzealne przy dyrekcji parku w
Międzyzdrojach, zagrodę pokazową Ŝubrów (ok. 1,5 km na wschód od
Międzyzdrojów), punkty widokowe oraz 50 km sieci szlaków turystycznych i
ścieŜek dydaktycznych. Szczególnie licznie odwiedzane miejsca to: podnóŜe
najwyŜszych w Polsce, aktywnych klifów morskich, Jezioro Turkusowe,
Zagroda pokazowa Ŝubrów oraz punkty widokowe Gosań, Kawcza Góra i
Zielonka koło Lubinia, z tego ostatniego roztacza się malowniczy widok na
rozległą panoramę delty Świny oraz Zalewu Szczecińskiego;
• rezerwat przyrody Karsiborskie Paprocie – połoŜony na południowy-zachód od
centrum Świnoujścia, utworzony w celu zachowania stanowiska długosza
królewskiego, wiciokrzewu pomorskiego, siedlisko dąbrowy acidofilnej oraz
chronionych i zagroŜonych gatunków zwierząt i roślin (m.in. kruszczyk
szerokolistny, bielik).
Ponadto mogą oni zobaczyć połoŜone w pobliŜu:
• obiekty hydrotechniczne ujścia Odry – Kanał Piastowski, przekopany w
południowo-wschodniej części Uznamu w latach 1875-1890 w celu
usprawnienia Ŝeglugi pomiędzy portami w Szczecinie i Świnoujściu. Po jego
wykonaniu doszło do powstania wyspy Karsibór, która wówczas była
półwyspem wyspy Uznam;
• obiekty historyczne z okresu II wojny światowej - pomnik lotników brytyjskich na
skraju lasu w Karsiborze
• przystań dla niemieckich łodzi podwodnych (u-bootów) z 1944 r.;
• zabytkowy obiekt sakralny – kościół wzniesiony w XV/XVI wieku, w miejscu
dawnej przeprawy przez Świnę;
• ruiny szachulcowych chat rybackich z XIX wieku, najwięcej pozostało przy ul.
Wierzbowej;
• cmentarz ewangelicki (nieczynny) przy ul. Kwiatowej, którego część pochodzi z
połowy XIX w., a część z lat 1910–1914;
64
miasta Międzyzdroje i Świnoujście z licznymi zabytkowymi obiektami i
atrakcjami turystycznymi.
Wszystkie wymienione obszary i obiekty są atrakcyjne jako cel pieszych i
rowerowych wędrówek. Wyjazd do rezerwatu OTOP Karsiborska Kępa moŜe w
duŜej mierze uzupełnić tradycyjną ofertę wakacyjną pobliskich miejscowości
nadmorskich, czyli plaŜowanie i kąpiele w morzu.
•
1.4.3. Postrzeganie obiektu przez odwiedzających (walorów przyrodniczych
i dostępności)
Do tej pory OTOP nie prowadziło Ŝadnej celowej akcji zbierania informacji od
turystów. Z pojedynczych rozmów z odwiedzającymi nie moŜna zbudować
całościowej opinii o ich postrzeganiu odwiedzanej lokalizacji.
Z rozmów prowadzonych przy okazji kontaktów z odwiedzającymi wynika, Ŝe
turyści odwiedzający wyspę latem trafiają tutaj w duŜej mierze przypadkowo, często
uzyskiwali informację w ośrodku/kwaterze, zobaczyli znaki informacyjne w
zurbanizowanej części dzielnicy Karsibór lub samodzielnie sięgali po informację do
Internetu. Potwierdza to zasadę, Ŝe turyści kwalifikowani zainteresowani atrakcjami
przyrodniczymi samodzielnie poszukują moŜliwości dotarcia do interesujących ich
miejsc, w tym przypadku rezerwatu. Wydaje się, Ŝe najlepiej zorientowani są w
walorach przyrodniczych wyspy są ornitolodzy - zawodowi i amatorzy, oraz
botanicy.
1.4.4. Edukacja, podnoszenie świadomości i promocja walorów obiektu
Do tej pory nie było celowej oferty edukacyjnej skierowanej do róŜnych odbiorców.
Przez ponad 10 lat prowadzenia programu ochrony Karsiborskiej Kępy zajęcia
edukacyjne, skierowane są głównie do dzieci z pobliskiej miejscowości. Od kilku lat
OTOP proponuje dwugodzinny pakiet zajęć edukacyjnych dla młodzieŜy i dzieci.
W ubiegłych latach odbywały się teŜ letnie warsztaty przyrodnicze lub bloki
edukacyjne realizowane w trakcie imprez promocyjnych miasta („Dni Karsiboru”).
Jednak ta oferta nie była stała i nie miała charakteru programu edukacyjnego.
PoniŜsza tabela zestawia wycieczki szkolne na Karsiborskiej Kępie.
Rok
Liczba grup
wycieczkowych
Liczba uczestników
2005
7
155
2006
4
81
2007
5
157
2008
3
76
2009
6
329
2010
3
116
Od kilku lat na terenie rezerwatu zbierane są materiały do prac naukowych, głównie
z zakresu botaniki, łąkarstwa i hydrologii.
65
Karsiborska Kępa była teŜ wielokrotnie odwiedzana w czasie cyklicznych zjazdów
botaników. Prezentowano zarówno walory botaniczne miejsca, jego specyfikę jak
równieŜ zagroŜenia i metody czynnej ochrony słonaw i miejsc lęgowych wodniczki.
Dyskusja w czasie tych spotkań z czołowymi botanikami polskimi często pomagała
w znalezieniu właściwych rozwiązań ochronnych.
Wolontariat na Karsiborskiej Kępie. Wolontariat to dobrowolna, bezpłatna,
świadoma praca na rzecz innych lub całego społeczeństwa, wykraczająca poza
związki rodzinne koleŜeńskie i przyjacielskie. Na Karsiborskiej Kępie ta forma pracy
jest obecna od wielu lat.
Wolontariusze pracują w dwóch obszarach:
• monitoring populacji wodniczki - wykonywany jest przy duŜym udziale
wolontariuszy juŜ od początku powstania rezerwatu.
• realizacja zadań ochronnych – obozy wolontariuszy organizowane corocznie
(niekiedy 2-krotnie w ciągu sezonu) w celu wykonania prostych lecz czaso- i
pracochłonnych działań np. koszenia słonaw, organizacji pastwisk itp.
PoniŜsza tabela zestawia wolontariat na Karsiborskiej Kępie.
Rok
Liczba obozów,
liczeń wodniczki
Liczba uczestników
2007
9
13
2008
10
32
2009
11
45
2010
7
27
Poza pracą na rzecz środowiska rezerwatu wolontariat jest znakomitą okazją do
informowania o walorach tego miejsca i promowania OTOP, jako organizacji
aktywnie chroniącej miejsca lęgowe wodniczki jako właściciel terenu.
1.4.5. Poparcie i zaangaŜowanie lokalnej społeczności
Karsiborska Kępa jest jednym z pierwszych w Polsce miejsc, gdzie, poza istniejącą
strukturą rządowej sieci obszarów chronionych, utworzono społeczny rezerwat
przyrody w celu ochrony najwyŜszych wartości przyrodniczych. Doświadczenia
związane z realizacją tej nowej ścieŜki ochrony przyrody, pokazujące przede
wszystkim kwestie organizacyjne, sposoby czynnej ochrony przyrody czy
pozyskiwanie środków finansowych zebrane na Karsiborskiej Kępie mogą być
prezentowane jako model dobrych praktyk dla innych tego typu instytucji.
Jednym z zadań planu zarządzania powinno być przekazanie tej wiedzy szerszej niŜ
dotychczas grupie zainteresowanych.
Ponadto ochrona przyrody metodą tradycyjnego rolnictwa jest dobrym przykładem,
który moŜna pokazać rolnikom gospodarującym na terenach o duŜych walorach
przyrodniczych. OTOP moŜe informować rolników, właścicieli czy zarządców
rolnych, z regionu zachodniopomorskiego o moŜliwościach gospodarowania na
gruntach prywatnych zgodnie z potrzebami ochrony przyrody. Celem akcji OTOP
powinno być przede wszystkim zachęcenie i pomoc w przystosowaniu prowadzenia
gospodarstw zgodnie z potrzebami ochrony przyrody. Szczególnie istotna jest
powszechność informacji o funkcjonujących i doświadczeniach w realizacji aktualnie
66
obowiązujących programach rolnośrodowiskowych, szczególnie pakietu 5 – wariant
5.1 Ochrona zagroŜonych gatunków ptaków i ich siedlisk przyrodniczych na
obszarach Natura 2000. Rolnikom wypłacane są rekompensaty z tytułu utraconych
korzyści. Ich wysokość zaleŜy od wariantu, z którego uŜytkownik gruntu korzysta.
Przystępując do programu właściciel działki zobowiązuje się do odpowiedniego
skoszenia i zebrania biomasy w odpowiednim terminie.
Alternatywą dla wykaszania jest wypasanie zwierząt gospodarskich w niskiej
obsadzie. MoŜna spodziewać się uzyskania zamierzonych efektów działań
promujących dobre praktyki rolne szczególnie w przypadku obszarów
występowania wodniczki, derkacza, ptaków siewkowych oraz waŜnych siedlisk
przyrodniczych np. solnisk nadmorskich czy szuwarów wielkoturzycowych.
1.4.6. Próba oszacowania potencjału odwiedzających i generowanego
dochodu
Obszar Karsiborskiej Kępy znakomicie nadaje się do prowadzenia celowej,
zaplanowanej i róŜnorodnej edukacji przyrodniczej. Adresatami oferty edukacyjnej
OTOP powinny być przede wszystkim szkoły połoŜone w regionie. W Świnoujściu i
Międzyzdrojach są 53 szkoły, począwszy od poziomu szkoły podstawowej do szkół
ponad gimnazjalnych i zawodowych. Obok szkół potencjalnymi partnerami OTOP
mogą być takŜe przedszkola oraz Europejskie Centrum RóŜnorodności Biologicznej instytucja, której celem jest promocja walorów przyrodniczych wysp Wolin i Uznam.
Program realizowany przez Centrum ma pomóc stworzyć nowy aspekt turystyki
kwalifikowanej.
Rodzaje edukacji, jakie mogą być oferowane przez OTOP:
• edukacja bierna - to przede wszystkim wykłady, prelekcje, pokazy slajdów i
filmów, dostosowane do wieku i zainteresowań odbiorców, metoda dotąd
preferowana przez OTOP na Karsiborskiej;
• edukacja metodami interaktywnymi – to taki sposób organizowania i
prowadzenia procesu nauczania i uczenia się, który maksymalnie zwiększa
zaangaŜowanie i aktywność uczestnika. W konsekwencji znacznie poprawia
się skuteczność nauczania oraz zwiększa się poziom motywacji i satysfakcji
uczniów. MoŜna ją realizować róŜnymi metodami i przy uŜyciu rozmaitych
środków dydaktycznych np. stosując metody aktywizujące jak eksperyment w
nauczaniu przedmiotów przyrodniczych. OTOP moŜe organizować
róŜnorodne warsztaty, obozy i inne zajęcia, które wymagają aktywnego i
kreatywnego uczestnictwa.
Karsiborska Kępa moŜe być takŜe promowana jako teren dobrych praktyk
rolniczych. Od 2005 roku grunty OTOP są objęte programem rolnośrodowiskowym.
TakŜe w nowym okresie programowania PRS jest kontynuowany. Na powierzchni
ponad 82 ha realizowane są pakiety rolnośrodowiskowe tj. pakiet przyrodniczy – 5.1
pakiet „ptasi” oraz pakiet 3.1 Ekstensywne łąki oraz 2.4 rolnictwo ekologiczne –
trwałe uŜytki zielone. Gospodarując zgodnie z zasadami programu OTOP moŜe
propagować i promować program rolnośrodowiskowy wśród okolicznych rolników.
Realizując zadania ochronne wynikające z Planu zarządzania lokalizacji Karsiborska
Kępa, gromadzi doświadczenia jak gospodarować na łąkach nadmorskich z
korzyścią dla przyrody. Gospodarstwo rolne OTOP moŜe pełnić rolę gospodarstwa
67
pokazowego współpracującego z lokalnym ośrodkiem doradztwa rolnego. W czasie
pokazów, na które powinni być zapraszani przede wszystkim sąsiedzi-rolnicy,
byłyby pokazywane metody pracy w gospodarstwie ekologicznym, pokazywano by
doświadczenia nt. uŜytkowania trudnych i wartościowych przyrodniczo łąk.
1.4.7. Główne przesłanie społeczne
Wszystkie działania OTOP ukierunkowane są na ochronę duŜego fragmentu
ekosystemu delty rzeki Świny i specyficznych dla nadmorskiego połoŜenia
zbiorowisk roślinnych, z unikalną róŜnorodnością gatunków roślin, ptaków i innych
zwierząt. Występuje tu wiele rzadkich i zagroŜonych wymarciem gatunków takich
jak: wodniczka, babka pierzasta czy siedlisk przyrodniczych jak słonawy
nadmorskie, dla których zachowania niezbędne jest prowadzenie działań czynnej
ochrony. Znaczna cześć Delty Świny ze względu na walory przyrodnicze i znaczenie
dla funkcjonowania tej część przyrody objęta jest ochroną w granicach Wolińskiego
Parku Narodowego. Rezerwat OTOP Karsiborska Kępa jest uzupełnieniem tej
ochrony. Ochrona przyrody Delty Świny wspomaga utrzymanie lepszych
warunków Ŝycia ludzi, zarówno stałych mieszkańców jak i licznych turystów
odwiedzających region.
68
1.5. HISTORIA DOTYCHCZASOWEGO ZARZĄDZANIA I BADAŃ
1.5.1. Historia dotychczasowych badań przyrodniczych
W poniŜszej tabeli zestawiono realizowane na terenie obiektu kompleksowe badania,
obserwacje i monitoring w okresie do roku 2009.
Rok/lata
Badacz
1991
Czeraszkiewicz
R. i zespół
1993
Czeraszkiewicz
R. i zespół
1994
Czeraszkiewicz
R. i zespół
1995
Czeraszkiewicz
R. i zespół
1997
Sągin P.,
Machnikowski
M.
1997-2000
Jabłoński P.,
Tadeusz P.,
Kałwa M.
2000
Kiljan G.
2001
Kiljan G.
2001-2002
Jabłoński P.,
Tadeusz P.,
Kałwa M.
2002
Kiljan G.
Przedmiot badań
Publikacja/raport
Osiejuk T., Cenian Z., Czeraszkiewicz R.,
Kalisiński M., Włodarczak A. 1993,
inwentaryzacja
„Awifauna wysp w delcie Świny w
ornitologiczna
sezonie 1990/91”, Przegl. Przyr. IV, 1: 1738.
Czeraszkiewicz R. 1993, „Liczenie
inwentaryzacja
wodniczki Acrocephalus palucicola na
populacji wodniczki
Pomorzu Zachodnim w sezonie lęgowym
1993”, OTOP, Szczecin (msc)
Czeraszkiewicz R. 1995, „Ostoja ptaków
inwentaryzacja
Delta Świny (IBA 001), rezerwat
ornitologiczna
OTOP Karsiborska Kępa, Raport nr 1”,
OTOP, Szczecin (msc)
Czeraszkiewicz R., Kalisiński M.,
Wysocki D., Kalisińska E.:
„Pomorze Zachodnie. Łąki na wyspie
inwentaryzacja
Karsibór”. W: J.Krogulec (red.) 1998:
ornitologiczna
„Ptaki łąk i mokradeł Polski. Stan
populacji, zagroŜenia i perspektywy
ochrony”, Fundacja IUCN Poland,
Warszawa
Sągin P., Machnikowski M. 1997, „Plan
inwentaryzacja
kształtowania i ochrony szaty roślinnej
siedliskowa i
Karsiborskiej Kępy”, PSiPP Locus,
zbiorowisk roślinnych
Gdynia (msc)
Jabłoński P., Tadeusz P. 2001, „Awifauna
obserwacje
wysp Bielawki, Karsiborska Kępa i
ornitologiczne
Karsibór w latach 1997-2000”,
Świnoujście (msc)
Kiljan G. 2000, „Raport z badań nad
inwentaryzacja
wodniczką Acrocephalus paludicola w
populacji wodniczki
Delcie Świny w 2000 roku”, Świnoujście
(msc)
Kiljan G. 2001, „Wodniczka Acrocephalus
inwentaryzacja
paludicola na Karsiborskiej Kępie w
populacji wodniczki
2001 roku”, Świnoujście (msc)
monitoring ptaków
lęgowych
inwentaryzacja
populacji wodniczki
Kiljan G. 2002, „Wodniczka Acrocephalus
paludicola w Rezerwacie OTOP
Karsiborska Kępa w 2002 roku”,
Świnoujście (msc)
69
2002-2004
Sągin P.
Monitoring struktury
szaty roślinnej
2003
Czeraszkiewicz
R. i zespół
inwentaryzacja
populacji wodniczki
2003
Jabłoński P.
monitoring ptaków
lęgowych
2004
Jabłoński P.
monitoring ptaków
lęgowych
2005
Sągin P.
eksperymentalna
ocena skuteczności
zabiegów
agrotechnicznych
2005
Jabłoński P.
monitoring ptaków
lęgowych
2006-2009
Jabłoński P.,
Gonczarow D.
monitoring ptaków
lęgowych
2007-2009
Schulz K.
2007-2009
Jabłoński P.,
Gonczarow D.
monitoring struktury
szaty roślinnej
monitoring bazy
pokarmowej
wodniczki
2008-2009
Jabłoński P.,
Gonczarow D.
monitoring
hydrologiczny
Sągin P. 2004, „Raport z monitoringu
zmian struktury zbiorowisk roślinnych w
latach 2002-2004 na obszarach
prowadzenia czynnej ochrony na
Karsiborskiej Kępie”, Gdynia (msc)
Czeraszkiewicz R. 2003, „Inwentaryzacja
stanowisk wodniczki Acrocephalus
paludicola na Pomorzu Zachodnim w
2003 roku”, OTOP, Szczecin (msc)
Jabłoński P. 2003, „Wyniki monitoringu
ptaków lęgowych Karsiborskiej Kępy.
Sezon 2003”, OTOP, Świnoujście (msc)
Jabłoński P. 2004 „Wyniki monitoringu
Sągin P. 2005, „Raport z prowadzonego w
2005 r. monitoringu struktury zbiorowisk
roślinnych w rejonie stosowania czynnej
ochrony siedlisk wodniczki na
Karsiborskiej Kępie”, Gdyna (msc)
Jabłoński P. 2005 „Wyniki monitoringu
1.5.2. Historia dotychczasowych projektów zarządzania
W poniŜszej tabeli zestawiono dotychczas realizowane na terenie obiektu projekty
zarządzania.
Rok/lata
Nazwa projektu
Opis projektu
1999
Establishing a
Demonstration
Wetland Reserve at
Karsiborska Kepa in
Northwest Poland
(sponsor główny: Dansk
Ornitologisk Forening)
Organizacja kompleksowego systemu zarządzania
rezerwatem OTOP: m.in. stworzenie lokalnej bazy
logistycznej i sprzętowej, stworzenie planu zarządzania,
budowa ogrodzeń kwater wypasowych, wprowadzenie
letniego koszenia trzcinowisk, rozbudowa systemu
infrastruktury turystycznej, monitoring przyrodniczy i
agrotechniczny.
2002-2003
Reestablishing habitats
for breeding Waders in
Karsiborska Kepa
reserve
(sponsor główny:Club
300)
Zmniejszenie lub wstrzymanie ekspansji trzcinowisk i
wysokiej roślinności na siedliskach wodniczki i
siewkowców, zwłaszcza biegusa zmiennego, poprzez
koszenie trzcinowisk, poprawę i rozbudowę infrastruktury
wypasowej, a dodatkowo poprawa infrastruktury
turystycznej rezerwatu i prowadzenie monitoringu
przyrodniczego.
70
2002-2004
2005
2006-2011
Odtworzenie siedliska
lęgowego wodniczki
Acrocephalus
paludicola oraz biegusa
zmiennego Calidris
alpina schinzii w
rezerwacie OTOP
Karsiborska Kępa
(sponsor główny:
Ekofundusz)
Zwiększenie i utrzymanie na stabilnym poziomie populacji
wodniczki, przywrócenie i stabilizacja populacji lęgowej
biegusa zmiennego, zachowanie poszczególnych gatunków
słonorośli oraz całych zbiorowisk z ich udziałem,
wypracowanie i wzmocnienie więzi lokalnej społeczności z
rezerwatem, edukacja ekologiczna młodzieŜy podczas
obozów łączących wolontariat ze szkoleniami.
Habitat breeding and
bird monitoring at
nestings sites of
threatened species in
Karsiborska Kępa
reserve (sponsor główny:
Vogelbescherming
Nederland)
Uzyskanie podstawowej wiedzy o stanie populacji
lęgowych kluczowych gatunków ptaków oraz o stanie ich
siedlisk w rezerwacie OTOP, ze szczególną analizą sytuacji
wodniczki.
Ochrona wodniczki w
Polsce i w Niemczech
(sponsor główny: Unia
Europejska – LIFENature)
Kompleksowa ochrona i odnawianie populacji wodniczki
poprzez czynną ochronę i kształtowanie siedlisk lęgowych,
w tym poprzez wdroŜenie systemu letniego koszenia
trzcinowisk z zagospodarowaniem biomasy,
zbudowanie/dostosowanie systemu hydrologicznego do
utrzymania wymaganego poziomu wody na siedlisku
wodniczki, opracowanie wieloletniego planu zarządzania
siedliskiem. Wszystkie działania wsparte są dokładnym
monitoringiem przyrodniczym i agrotechnicznym.
71
72
2. OCENA ORAZ PRZESŁANKI
ZARZĄDZANIA
73
74
2.1. OCHRONA
2.1.1. BieŜące problemy i ograniczenia
Problem/ograniczenie
Brak przetestowanej i potwierdzonej
najlepszej metody zarządzania
siedliskami wodniczki na Pomorzu
Zachodnim, poniewaŜ aktualne metody
wciąŜ są w fazie eksperymentalnej
Brak systemu zagospodarowania
biomasy z letniego koszenia szuwarów
Brak moŜliwości zasilania wodą siedlisk
wodniczki i ptaków siewkowych w
suchych sezonach (do roku 2011)
Brak wystarczającej ilości zwierząt do
wypasania na siedlisku wodniczki
Brak kompleksowej oferty dla
wizytujących obiekt
Brak wiedzy na temat ilości
wizytujących obiekt
Wpływ na ostoję
Choć wybrane na podstawie najlepszej
wiedzy naukowej podejmowane
działania mają charakter
eksperymentalny i mogą okazać się
błędne, a przez ten czas populacja moŜe
się zmniejszyć lub zaniknąć
Pozostawiana biomasa w formie balotów
lub, co gorzej rozdrobniona, nadmiernie
uŜyźnia siedlisko lub niszczy strukturę
roślinną
W suchych sezonach brakuje wody w
glebie na siedlisku wodniczki i zanikają
Ŝerowiska ptaków siewkowych, co
bezpośrednio przekłada się negatywnie
na sukces lęgowy tych ptaków
Siedlisko zarasta wysokim łanem trzciny
Występuje ryzyko, Ŝe niektórzy
wizytujący mogą na własną rękę
penetrować siedliska ptaków w czasie
lęgów
Występuje ryzyko, Ŝe ilość wizytujących
jest za duŜa w okresie lęgów ptaków
2.1.2. Określenie czynników wpływających na zarządzanie obiektem
Czynnik wpływający na
zarządzanie
wodniczka
G, P1, W
ptaki siewkowe
G, P1, W
Przyczyna
gatunek zagroŜony wymarciem, gwałtownie
zanikający w skali lokalnej, dla którego objęto
ochroną czynną opisywane miejsce, a takŜe
będący kluczowym gatunkiem dla którego
objęto okoliczny teren ochroną Natura 2000,
gatunek-symbol polskiej przyrody, kluczowy
gatunek w promowaniu turystyki
przyrodniczej w okolicach, poszukiwany przez
miłośników ptaków
wiele gatunków bliskich zagroŜenia lub
zagroŜonych w skali lokalnej, gatunki tracące
siedliska ze względu na zanik tradycyjnych łąk
75
słonawy
P1, W
ekstensywnych, interesujące dla miłośników
przyrody podczas lęgów i wędrówek
kluczowy typ siedliska obszaru Natura 2000,
siedlisko i zbiorowiska interesujące dla
naukowców (botaników, łąkarzy)
G – czynnik będący głównym powodem zarządzania lokalizacją, nadający kierunek
wszystkim działaniom;
P1 – czynnik, za który ponoszona jest odpowiedzialność prawna i ma wpływ na
sposób zarządzania;
W – czynnik istotny ze względu na zwiedzających obiekt.
2.1.3. Stan czynników wpływających na zarządzanie
Czynnik
Atrybut
Wielkość
atrybutu
Cel dla
atrybutu
wodniczka
(populacja
lęgowa)
liczba
śpiewających
samców
2009 r: 9
2010 r: 10
2011 r: 4
2012 r: 0
zatrzymanie
spadku,
powrót do
ilości ok. 20
2009 r: 14
2010 r: 16
2011 r: 18
2012 r: 22
zatrzymanie
spadku,
powrót do
ilości 20-30
ptaki siewkowe
(populacja
lęgowa)
liczba par
lęgowych
Element
wpływający
na czynnik
poziom
wody
struktura
roślinna
poziom
wody
struktura
roślinna
słonawy
76
pokrycie
terenu
10-20%
20-30%
zaopatrzenie
w słonawe
wody
rzeczne
Cel dla elementu
wpływającego
średni poziom wody od
maja do lipca nie niŜszy
od poziomu gruntu
szuwar turzycowy z
dopuszczalnym
udziałem trzciny do 60
źdźbeł na m kw.
kilkanaście cm lub niŜej
pod poziomem gruntu,
ale na tyle wysoko by
wypełnione były
wszystkie lokalne
zagłębienia i obszary
błotniste
niska ruń bez udziału
sitów i trzciny, bez
krzewów i drzew
dopływ wód do
wszystkich kluczowych
stanowisk
2.2. ODWIEDZAJĄCY I SPRAWY PUBLICZNE
2.2.1. Analiza ograniczeń i moŜliwości obiektu
W tej części Planu zarządzania przeprowadzono analizę czynników, które mogą
decydować o dostępności lokalizacji i oddziaływać na poziom zabezpieczenia terenu
w momencie jego udostępnienia dla odwiedzających.
PoniŜsza tabela zestawia moŜliwości i ograniczenia w ruchu turystycznym na
obszarze Karsiborskiej Kępy (matryca ograniczeń i moŜliwości).
Karsiborska Kępa
Niskie
Prawna
moŜliwość
rozwinięcia
dostępu
Nie moŜna zabronić dostępu do gruntów Skarbu Państwa (moŜna na nich
przebywać zachowując przepisy obowiązującego prawa) oraz gruntów
prywatnych. Na gruntach OTOP moŜliwa jest regulowana obecność
odwiedzających. WaŜne jest, aby dostęp do lokalizacji nie zaszkodził celom
ochrony
Dostępność
terenu: dotarcie
do lokalizacji,
moŜliwość
parkowania
Z kierunku
Międzyzdrojów brak
moŜliwości dotarcia
komunikacją
publiczną.
Dostępność
terenu:
poruszanie się po
drogach
wewnętrznych,
moŜliwość
obejścia wyspy
Dostępność brzegów
wyspy obecnie
ograniczona ze
względu na cele
ochrony siedlisk i
waŜnych gatunków
oraz zabezpieczenie
przeciwpowodziowe
wyspy (wał
przeciwpowodziowy),
przyszłe ścieŜki muszą
być tak zaplanowane,
aby uniknąć
zagroŜenia dla celów
ochrony
Odporność
siedlisk i
gatunków
Stanowiska lęgowe
ptaków, głównie
siedlisko wodniczki i
ptaków siewkowych
Średnie
Wysokie
Dobry dojazd
drogami
publicznymi z
kierunku
Świnoujścia i
Międzyzdrojów oraz
dzielnicy Karsibór.
Dobra komunikacja
publiczna z
kierunku
Świnoujście.
Ograniczeniem jest
konieczność
przeprawienia się
promami
(wydłuŜenie czasu
dotarcia) z kierunku
Świnoujścia
W pobliŜu rezerwatu
(dzielnica Karsibór)
mała liczba miejsc
parkingowych ogólnie
dostępnych dla osób,
które przyjechały
samochodami
Ograniczony dostęp do
niektórych szczególnie
podmokłych fragmentów
wnętrza wyspy
Dobry dostęp
fizyczny drogami
gruntowymi do
części miejsc
gniazdowania
ptaków siewkowych
i wodniczki
Siedlisko
przyrodnicze słonaw
nadmorskich
stosunkowo odporne
77
są szczególnie
wraŜliwe na
antropopresję.
Szczególnie
niekorzystne jest
płoszenie ptaków
podczas
wyprowadzania przez
nie lęgów
na deptanie
Gatunki charakterystyczne dla słonaw i ich
zbiorowiska potencjalnie wysokie dla specjalistów.
Atrakcyjność
przyrodnicza
MoŜliwość obserwacji wielu gatunków ptaków
lęgowych, w tym wodniczki i ptaków siewkowych,
ptaków migrujących, zimujących na niewielkiej
przestrzeni, szczególnie w okresie wiosennym i
letnim. Rozpoznanie ptaków wymaga
specjalistycznej wiedzy, więc jest to atrakcja dla
wąskiego grona turystów, posiadających
specjalistyczną wiedzę
Atrakcyjność
krajobrazu
W rezerwacie
krajobraz mało
interesujący,
monotonny.
Destrukcyjnym
elementem krajobrazu
jest składowisko
odpadów
komunalnych
zlokalizowane po
północnej stronie
Świny i wyraźnie
eksponowane z okolic
wieŜy widokowej
Ruch turystyczny
- stan obecny
Brak danych o
obecnym ruchu
turystycznym
powaŜnie utrudnia
zaplanowanie
docelowej jego
wielkości. Obecnie
największy ruch
turystyczny w części,
gdzie jest
zlokalizowana wieŜa
widokowa
Potencjał ruchu
turystycznego
78
Atrakcyjność stanowi
rozległość wnętrza
krajobrazowego.
Karsiborska Kępa jest
elementem duŜego wnętrza
krajobrazowego Delty
Świny, najlepiej widzianego
z punktu widokowego
Zielonka na wysokim
brzegu Zalewu
Szczecińskiego
Promocja lokalizacji powinna być skierowana na
powiązania między przyrodą, tradycyjnym
uŜytkowaniem rolniczym, które jest przyjazne
przyrodzie i moŜliwością bliskiego obcowania z
przyroda, w tym bliskiej obserwacji ciekawych
gatunków ptaków. Wizyta na Karsiborskiej Kępie
moŜe być atrakcyjnym pakietem dla turystów i
wypoczywających na wybrzeŜu Bałtyku, zwłaszcza
dla tych, którzy mają łatwy dostęp do lokalizacji z
sąsiednich wybitnie turystycznych i letniskowych
miejscowości. Rozwój wszelkiej infrastruktury
turystycznej musi być starannie zaplanowany,
podporządkowany celom ochrony i tak wdraŜany,
by nie spowodować w lokalizacji zakłóceń i szkód
Podział na strefy
dostępu
Ograniczona
dostępność do części
wewnętrznej wyspy
(miejsca lęgowe
wodniczki) tylko dla
specjalistów
Kontrolowana/ograniczona
dostępność do tych
fragmentów wyspy, gdzie
są stanowiska lęgowe
wodniczki i ptaków
siewkowych
Nieograniczona
dostępność do
części, gdzie jest
zlokalizowana wieŜa
widokowa
2.2.2. Analiza odbiorcy
PoniŜsza tabela zestawia obecnych i potencjalnych odwiedzających wraz z
określeniem znaczenia poszczególnych grup turystów.
Odwiedzający
Komentarz
Turyści i wypoczywający w
pobliskich miejscowościach
wypoczynkowych i
uzdrowiskach (krajowi i
zagraniczni)
Jest to potencjalnie największa grupa, do której moŜna
wystosować ofertę odwiedzenia lokalizacji Karsiborska Kępa.
Dla ich przyciągnięcia opracowano specjalny (celowy) program
edukacyjny. Materiały informacyjne i edukacyjne
przygotowane są w języku polskim i co najmniej w niemieckim.
OTOP zatrudnia osoby ze znajomością języka niemieckiego
prowadzące zajęcia dla grup cudzoziemców.
Rodziny
Dla OTOP nie jest to kategoria priorytetowa. NaleŜy jednak w
większym stopniu przyciągnąć członków tej grupy do
rezerwatu, ale tylko w miejsca najlepiej dostępne i wyposaŜone
w infrastrukturę (wieŜa obserwacyjna).
Niepełnosprawni
Obecnie prawdopodobnie niewiele osób niepełnosprawnych
odwiedza rezerwat. Zbudowanie bezpiecznego dojścia do
wieŜy i platformy do obserwacji wodniczki (dostępne dla
pojazdów ułatwiających poruszanie się niepełnosprawnym
ruchowo) moŜe zwiększyć liczbę odwiedzających z tej grupy.
Poprawa infrastruktury dla niepełnosprawnych powinna
wynikać z prawa o przeciwdziałaniu dyskryminacji osób
niepełnosprawnych. Niektóre części lokalizacji będą jednak
zawsze niedostępne dla pewnych grup osób
niepełnosprawnych.
Obserwatorzy ptaków –
krajowi
Dotychczas główna grupa odwiedzających zainteresowanych
obserwacjami wodniczki. Przewaga odwiedzających to
„ptasiarze” (ornitolodzy amatorzy); liczba obserwatorów
ptaków zwiększa się znacznie za kaŜdym razem, gdy obecny
jest jakiś rzadki okaz.
Obserwatorzy ptaków zagraniczni
Rezerwat powinien być regularnie promowany w mediach
niemieckich, jako miejsce warte odwiedzenia. Specjalnie
przygotowana informacja przekazana do BirdLife. Miejsce to
jest wykorzystywane podczas wizyt partnerów organizacji
BirdLife w Polsce.
Właściciele i uŜytkownicy
gruntów
Utrzymywany jest regularny kontakt z osobami organizującymi
i nadzorującymi wypas na wyspie. Właściciele zwierząt
wypasanych w sezonie letnim są informowani o wymogach
programu ochrony realizowanego w rezerwacie i znają reguły
wypasu w poszczególnych sezonach i miejscach.
Sąsiedzi z Karsiboru
Dobre stosunki są utrzymywane ze wszystkimi sąsiadami. Jest
to waŜne ze względu na konieczność realizacji celów ochrony,
79
zapewnienia porządku i bezpieczeństwa odwiedzających w
rezerwacie, moŜliwość współpracy w zakresie noclegów,
wyŜywienia, wykonywania drobnych prac technicznych w
rezerwacie czy wzajemne świadczenie usług w rolnictwie.
Doradcy rolni
Rezerwat jest regularnie wykorzystywany przez OTOP jako
lokalizacja przykładowa w bardzo róŜnych sprawach
związanych z promocja rolnictwa przyjaznego przyrodzie.
Lokalni i regionalni
decydenci
Rezerwat jest regularnie wykorzystywany przez OTOP i
samorząd lokalny/regionalny jako lokalizacja przykładowa w
bardzo róŜnych sprawach związanych z zarządzaniem
wartościowymi przyrodniczo terenami rolnymi i nieinwazyjną
(przyjazną środowisku) turystyką. Podtrzymywany jest
regularny kontakt z pracownikami Urzędu Miasta w kwestiach
promocji tej części Świnoujścia.
Fundatorzy i sponsorzy
Rezerwat jest regularnie wykorzystywany jako miejsce
promocji działań OTOP na rzecz ochrony wodniczki.
Organizacje pozarządowe
Jest utrzymywany regularny kontakt z regionalnymi
organizacjami pozarządowymi (ZTP, Stowarzyszenie na Rzecz
Ochrony WybrzeŜa) gospodarującymi na podobnych terenach i
monitorującymi stan rzadkich i zagroŜonych gatunków ptaków
w tej części WybrzeŜa. Rezerwat jest miejscem wymiany
doświadczeń w uŜytkowaniu i ochronie miejsc cennych dla
ptaków.
Instytucje ochrony przyrody
Podtrzymywany jest regularny kontakt z Wolińskim Parkiem
Narodowym i RDOŚ w Szczecinie w kwestiach skutecznych
metod ochrony miejsc lęgowych wodniczki i ptaków
siewkowych w Delcie Świny.
Media (radio, TV, prasa,
strony www)
Utrzymywany powinien być regularny kontakt z mediami, a
rezerwat powinien być często prezentowany w artykułach
publikowanych w mediach lokalnych, regionalnych i
krajowych.
Wolontariusze
W rezerwacie jest realizowany celowy programy angaŜowania
wolontariuszy miejscowych i pozamiejscowych w ochronę
wodniczki i innych walorów przyrodniczych wyspy.
Szkoły i instytucje
szkolnictwa wyŜszego
Liczba wycieczek szkolnych wzrasta; utrzymuje się moŜliwość
dalszego zwiększania udziału tej grupy na Karsiborskiej.
Studenci uczelni wyŜszych z kraju i zagranicy odbywają
praktyki, ćwiczenia terenowe, obozy naukowe, pracują jako
wolontariusze przy projektach realizowanych na terenie
lokalizacji, organizowane są wycieczki do rezerwatu przez
szkoły podstawowe, gimnazja i licea, istnieje moŜliwość
zwiększenia liczby odwiedzających uczniów.
2.2.3. Analiza SWOT
Mocne strony
Słabe strony
Obecność rzadkich i zagroŜonych w skali
globalnej gatunków ptaków: wodniczki, ptaków
siewkowych.
Ograniczona liczba ciekawych ścieŜek, punktów
obserwacyjnych, tablic informacyjnych
MoŜliwość obserwacji wielu unikatowych
gatunków roślin, zwierząt i siedlisk (np.
wodniczki – gatunku zagroŜonego wymarciem w
skali globalnej, babki pierzastej – gatunku
80
Trudności w dotarciu komunikacją publiczną z
kierunku Międzyzdrojów.
Przeprawa promowa przez rzekę Świnę
ograniczeniem dla zmotoryzowanych
zagroŜonego w Polsce, zbiorowiska słonaw
nadmorskich) w jednym miejscu i w krótkim
czasie.
DuŜe koncentracje ptaków podczas migracji
wiosennej i jesiennej oraz moŜliwości ich
obserwowania dzięki istniejącej infrastrukturze
turystycznej.
Rozległa otwarta przestrzeń równiny torfowej,
krajobraz wysp delty Świny, unikatowy
charakter zalewów wiosennych.
Reaktywowanie ekstensywnego uŜytkowania
łąk, odtworzenie terenów otwartych łąk,
eliminacja trzciny na słonawach.
PołoŜenie blisko granicy z Niemcami, moŜliwość
dobrej komunikacji z niemieckimi instytucjami
zainteresowanymi turystyką do Karsiborskiej
Kępy.
Nawiązanie współpracy z lokalnymi
przedsiębiorcami (trzciniarzami) i
zaangaŜowanie ich w program ochrony
wodniczki.
Karsiborska Kępa poligonem doświadczalnym
programu rolnośrodowiskowego w zakresie
pakietów przyrodniczych
Rozwijająca się atrakcyjna baza noclegowa w
Karsiborze.
Przystępne ceny noclegów i wyŜywienia w
pensjonatach.
MoŜliwość zwiedzenia/zobaczenia w
sąsiedztwie rezerwatu ciekawych obiektów
hydrotechnicznych ujścia Odry – Kanał
Piastowski, obiektów historycznych z okresu II
wojny światowej (pomnik lotników brytyjskich
na skraju lasu w Karsiborze oraz przystań dla
niemieckich łodzi podwodnych – u-bootów).
odwiedzających z kierunku centrum Świnoujścia
Niedocenianie walorów przyrodniczych i
potrzeb ich ochrony przez miejscową ludność i
decydentów.
Zbyt mała liczba punktów gastronomicznych,
godziny otwarcia sklepów w Karsiborze.
Zbyt mała promocja miejsca, szczególnie poza
granicami kraju, takŜe w sąsiednich
miejscowościach wypoczynkowych.
Nieznajomość języków obcych przez lokalną
ludność.
Degradacja i zanikanie tradycyjnych układów
wiejskiej zabudowy dzielnicy Karsibór.
Słaba więź emocjonalna mieszkańców dzielnicy
Karsibór z miejscem zamieszkania (syndrom
przesiedleńców nawet w pokoleniach
urodzonych w tym regionie).
Zabytkowy obiekt sakralny (kościół) zamknięty
w dni powszednie, brak informacji o
moŜliwościach zwiedzania.
Brak informacji o atrakcjach turystycznych w
Karsiborze.
Brak wypoŜyczalni rowerów w dzielnicy
Karsibór i wsiach leŜących po drugiej stronie
Świny.
Zbyt mała promocja wypoŜyczalni kajaków w
Marinie i gospodarstwie Wyspa Skarbów w
obrębie Świnoujścia.
Brak programu „pakiet turystyczny”, w skład
którego, wchodzą wycieczki z przewodnikiem,
nocleg, wyŜywienie, wypoŜyczenie roweru itp. i
brak informacji o Karsiborskiej Kępie w biurach
turystycznych, centrach informacyjnych
Świnoujścia, Międzyzdrojów oraz partnerskich
organizacjach /instytucjach.
Brak parkingów, toalet, koszy na śmieci w
sąsiedztwie lokalizacji.
MoŜliwości
ZagroŜenia
Wykorzystanie wzrostu siły nabywczej ludności
Polski i rosnącego zapotrzebowania na
wypoczynek w bliskości przyrody poprzez
rozwój i promocję turystyki w regionie.
Dysharmonia krajobrazu kulturowego na skutek
niechlujnej zabudowy dzielnicy spowoduje
utratę walorów krajobrazowych dzielnicy
Karsibór – najbliŜszego sąsiedztwa rezerwatu.
Zwiększenie liczby turystów zagranicznych
dzięki wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej i
większej promocji obszaru poza granicami kraju.
Zgoda decydentów i mieszkańców na zanik
tradycyjnej zabudowy wiejskiej, presja na
dopuszczenie budownictwa rekreacyjnego na
brzegach Świny.
Wykorzystanie wzrostu świadomości
ekologicznej społeczeństwa, coraz większych
potrzeb wypoczynku poprzez obcowanie z
przyrodą, rozwoju ekoturystyki i turystyki
specjalistycznej.
Nadmierna presja turystyki na obszary
nadwodne moŜe doprowadzić do obniŜenia
wartości przyrodniczych tych obszarów i
wyeliminować gatunki wraŜliwe.
Zachowanie najcenniejszych przyrodniczo
fragmentów przyrody poprzez stworzenie
ekonomicznych bodźców do ich ochrony,
Trudności w kontrolowaniu tempa i kierunków
rozwoju turystyki poza rezerwatem, ten rozwój
moŜe być sprzeczny z potrzebami ochrony
81
szczególnie waŜne jest opracowanie programu
udostępniania KK jako miejsca waŜnego na
mapie turystycznej Świnoujścia.
Powstanie w ramach programu „Atrakcje
przyrodnicze wysp Uznam-Karsibór” Placu
Edukacji Przyrodniczej przed budynkiem
Centrum Edukacji i Kultury w Karsiborzu.
Opracowanie i wdroŜenie zasad udostępniania
rezerwatu dla nowych grup odwiedzających.
Podnoszenie standardu jakości usług
turystycznych poprzez rozbudowę i
modernizację bazy noclegowej i gastronomicznej,
dostosowanej do potrzeb róŜnych grup turystów.
przyrody.
Brak moŜliwości wpływania na sposób
uŜytkowania gruntów przez właścicieli
prywatnych na wyspie Karsiborska Kępa.
Brak mechanizmów zapewniających ciągłe,
ekstensywne uŜytkowanie terenów otwartych
(poza dopłatami rolnymi), w przypadku
zaniechania koszenia proces zarastania będzie
niekorzystnie oddziaływać na faunę i florę i
powodować obniŜenie wartości przyrodniczych.
Budowa parkingów, toalet, koszy na śmieci przy
szlakach odwiedzanych przez największą liczbę
turystów.
Wspólna z lokalnym samorządem promocja
regionu oraz lepsze wykorzystanie krajowych i
unijnych funduszy wspierających rozwój
turystyki.
Zwiększenie liczby turystów odwiedzających
rezerwat w okresie jesienno-zimowym.
2.2.4. Uzasadnienie
Karsiborska Kępa jest unikatowym miejscem w krajobrazie nadmorskim. Jest częścią
jedynej w swoim rodzaju na polskim wybrzeŜu Bałtyku, formy geomorfologicznej,
jaką jest wsteczna delta Świny. Powstała w środowisku przenikania się wód
morskich i rzecznych, ze deponowanych osadów rzecznych. Jest to bardzo rozległa
mozaika, częściowo zalewanych wodami płaskich wysp i rozdzielających je odnóg
rzeki Świny. Zasiedlają je unikatowe, zagroŜone wyginięciem w skali Europy i
Polski, gatunki flory i fauny i pokrywają specyficzne siedliska przyrodnicze. Jej
głównym i wyróŜniającym z otoczenia walorem przyrodniczym, jest występowanie
małej, izolowanej od głównego areału populacji wodniczki – gatunku zagroŜonego
wymarciem w skali globalnej. Ze względu na swój niepozorny wygląd wodniczka
jest przedmiotem zainteresowania turystów specjalistycznych. Jednocześnie moŜe
być wykorzystywana jako narzędzie edukacji i promocji ostoi ptaków w Polsce.
Oprócz wodniczki, na obszarze Karsiborskiej Kępy występują inne cenne i chronione
gatunki ptaków lęgowych: czajka, rycyk, krwawodziób, kszyk, kulik wielki,
błotniaki, ohar, zimorodek, pliszka cytrynowa, wąsatka. Ponadto szereg gatunków
uznawanych za rzadkie w innych rejonach kraju i Europy, na Karsiborskiej jest łatwa
do obserwacji w czasie migracji wiosennych czy jesiennych np. batalion, Ŝuraw,
błotniaki, kulik wielki, biegus zmienny lub w czasie zimowania wokół i na wodach
Świny (m.in. nurogęś, bielaczek, czernica, łabędź krzykliwy bielik).
Bogactwo siedlisk, rzadkich gatunków roślin i zwierząt oraz specyficzny krajobraz
sprawiają, Ŝe obszar jest atrakcyjny dla szerokiego grona osób zainteresowanych
przyrodą. Większość gatunków i siedlisk jest wraŜliwa na zakłócenia, dlatego
udostępnianie terenu i ułatwiająca to infrastruktura turystyczna podporządkowane
są głównemu celowi – zapewnieniu właściwych warunków ochrony przyrody.
82
Istniejąca juŜ infrastruktura turystyczna w postaci trzech szlaków pieszych, wieŜy
widokowej i ukrycia znacznie ułatwia obserwacje dzikiej przyrody.
Udostępniając Kępę do zwiedzania naleŜy dbać o to, aby odbywało się ono w sposób
minimalizujący niekorzystny wpływ obecności człowieka na populacje gatunków
dziko Ŝyjących zwierząt i roślin.
Wyjątkowy charakter i walory botaniczne oraz ornitologiczne Karsiborskiej Kępy
wykształciły się i utrzymały się w efekcie kilkusetletniej ekstensywnej gospodarki
rolnej. Warunkiem dalszego zachowania wysokich walorów przyrodniczych regionu
jest pozostanie przy tradycyjnych metodach uŜytkowania gruntów oraz utrzymanie
odpowiedniego poziomu uwilgotnienia. OTOP ma moŜliwość na przykładzie
Karsiborskiej Kępy, promować gospodarkę ekologiczną i ekstensywną.
Rozwój turystyki przyrodniczej i agroturystyki oraz ochrona przyrody poprzez
ekstensywne uŜytkowanie Kępy, moŜe przynosić korzyści lokalnej społeczności i być
świetnym miejscem, gdzie moŜna wyjaśniać konieczność i zasady ochrony przyrody
przedstawicielom róŜnych grup społecznych. Efektem takiego działania powinno
stać się zrozumienie i poparcie wszystkich zabiegów zmierzających do zachowania
tradycyjnego charakteru delty.
Wzbogacenie oferty turystyki letniej w regionie Świnoujścia daje duŜe moŜliwości
zwiększania dochodu mieszkańców. Jest teŜ narzędziem, które z powodzeniem
moŜe być wykorzystane do zapewnienia właściwej ochrony obszaru. Rozwój
turystyki musi uwzględniać zarówno zmieniające się oczekiwania przybywających
gości, jak równieŜ potrzeby ochrony przyrody. Za priorytetową kategorię
odwiedzających naleŜ uznać szeroko rozumianą grupę osób zainteresowanych
przyrodą. Warunkiem ich pobytu na Karsiborskiej Kępie jest zachowanie wysokich
walorów przyrodniczych i zrozumienie prawideł przyrody. Wyspecjalizowanie biur
obsługi turystycznej i odpowiednia infrastruktura spowoduje, iŜ lokalni mieszkańcy
oraz władze będą przywiązywali większą wagę do potrzeb ochrony przyrody.
Turyści przybywający w Świnoujściu w celach rekreacyjnych są największą grupą
turystów w regionie, ale ich wprowadzenie na Kępę wymaga odmiennego podejścia
i organizacji. Ich oczekiwania mogą być z duŜym powodzeniem zaspokojone w
miejscu obecnie najbardziej dostępnym, ich pobyt moŜna skoncentrować w
zachodniej i środkowej części wyspy. Odwiedzanie terenów wodniczkowych przez
turystów „letnich” moŜe być tylko pod opieką miejscowego przewodnika.
Nieodzowna sprawą w rozwoju infrastruktury turystycznej musi być jej właściwa
promocja. Inwestycjami rozbudowujące i modernizacyjne bazy noclegowej i
gastronomicznej nie mogą być wprowadzone na teren Kępy, powinny zamykać się w
części starej zabudowy dzielnicy a na wyspie mogą być tylko realizowane elementy
infrastruktury umoŜliwiające bezpieczne dla ludzi i przyrody przebywanie.
83
84
3. WIZJA I CELE ZARZĄDZANIA
85
86
3.1. WIZJA DŁUGOFALOWA (W SKALI 25 LAT)
Karsiborska Kępa jest znanym w skali międzynarodowej rezerwatem organizacji
pozarządowej, w którym z sukcesem przywrócono i utrzymuje się ekstensywny
sposób gospodarowania na wilgotnych łąkach i szuwarach. Gospodarka ta owocuje
występowaniem stabilnych populacji lęgowych wodniczki oraz ptaków siewkowych,
występowaniem stanowisk roślin słonolubnych i rozległego zbiorowiska słonawy.
Dla społeczności lokalnej jest to miejsce kojarzące się, oprócz gospodarki rolnej, takŜe
z ruchem turystycznym ukierunkowanym na obserwacje przyrody i fotografię
przyrodniczą, który przynosi korzyści lokalnym gospodarstwom agroturystycznym i
przewodnikom oraz wzbogaca ofertę turystyczną Miasta Świnoujścia. Wśród szkół i
uczelni z regionu miejsce to jest znane jako doskonała baza do prowadzenia
terenowych zajęć dydaktycznych, czemu pomaga istnienie własnego zaplecza OTOP,
stanowiącego połączenie biura, bazy sprzętowej i bazy campingowej dla
wolontariuszy. Dla rolników gospodarujących na uŜytkach zielonych gospodarstwa
z Karsiborskiej Kępy mogą być wskazówką, w jaki sposób gospodarować w zgodzie
z przyrodą.
87
3.2. CELE ZARZĄDZANIA I KONIECZNE PRACE (W SKALI 5 LAT)
CELE GATUNKOWE I SIEDLISKOWE
Cel A: Uzyskanie i utrzymanie optymalnej dla wodniczki struktury roślinnej na
wszystkich siedliskach obecnie zasiedlanych i potencjalnych (szuwar turzycowy, z
średnią wysokością < 150 cm w lipcu, z moŜliwym luźnym występowaniem trzciny,
na którym dopuszcza się występowanie trzciny w zagęszczeniu do 60 źdźbeł na m
kw – realne optimum 15 źdźbeł na m kw. i bez gęstej i grubej sciółki martwej
roślinności). NaleŜy uwzględnić, Ŝe uzyskanie optymalnej roślinności (restauracja
siedliska, tam gdzie aktualnie nie ma wodniczki) często wymaga innych dzialań niŜ
utrzymanie isteniejącego siedliska (gdzie aktualnie występuje wodniczka).
ZADANIE A.1. - odpowiedzialny: właściciele gruntów
Wprowadzenie ekstensywnego wypasu koników polskich w obsadzie od 0,2 DJP/ha
do 1 DJP/ha poza okresem lęgowym wodniczki oraz w obsadzie 0,1 DJP/ha w
czasie okresu lęgowego (V-VII, z dopuszczalnym wprowadzeniem tej
intensywniejszej obsady juŜ w lipcu, o ile monitoring populacji wodniczki nie
wykazał jej występowania na danej kwaterze) i/lub wykonywanie letniego koszenia
z usuwaniem biomasy.
• Zabezpieczenie areału na bezpieczne zimowanie stada koników polskich poza
Karsiborską Kępą (ewentualne podpisanie stosownych umów z rolnikami z
Karsiboru dysponującymi terenem, zakup i instalacja wiat, przygotowanie
źródła pasz).
• Zakup koników polskich, przy czym zaleca się stopniowe powiększanie stada
na przestrzeni 2-3 pierwszych sezonów, tak aby na bieŜąco weryfikować
skuteczność wypasu.
• Budowa nowych lub adaptacja istniejących kwater wypasowych wraz z
potrzebnymi wiatami, przy czym zaleca się przede wszystkim poprowadzić
ogrodzenia według granic wydzieleń przedstawionych na Mapa 9.
• Prowadzenie ekstensywnego wypasu koników polskich z obsadą od 0,2
DJP/ha do 1 DJP/ha, poza okresem lęgowym wodniczki oraz w obsadzie 0,1
DJP/ha w czasie okresu lęgowego (z warunkową intensyfikacją do 1 DJP/ha
juŜ od lipca na kwaterach bez wodniczki).
• Wykonanie koszenia letniego w pierwszej dekadzie lipca poza
kwaterami/wydzieleniami, na których podczas monitoringu wykryto
populację wodniczki (na tych kwaterach dopuszczalne koszenie od 15
sierpnia do lutego kolejnego roku) i usunięcie biomasy z siedliska.
Uwagi: Proponowane lokalizacje wydzieleń zobrazowano na Mapa 9. - są to wydzielenia Sz1 do Sz-5. Plan nie precyzuje przebiegu wewnętrznych ogrodzeń w wydzieleniach poniewaŜ
decyzje te naleŜy podejmować na bieŜąco obserwując skuteczność uŜytkowania. Wszystkie
metody traktowane są równorzędnie, tzn. zarówno wypas jak koszenia z usuwaniem biomasy
mogą być realizowane na danym wydzieleniu samodzielnie lub w sposób łączony – decyzja o
zastosowaniu danego zabiegu w kolejnych sezonach ma być podejmowana na podstawie
skuteczności zabiegów wcześniejszych.
ZADANIE A.2. - odpowiedzialny: OTOP
Realizacja zimowego koszenia z usuwaniem biomasy na wszystkich powierzniach z
występowaniem trzciny wewnątrz wału, na których nie udało się zrealizować
88
zadania A.1., w tym szczególnie wypracowanie struktury roślinnej ułatwiającej lub
umoŜliwiającej wprowadzenie wypasu (całość areału nadaje się do zgryzania przez
zwierzęta) na Bielawce, Ostrówku i Wolej Kępie oraz na fragmencie Karsiborskiej
Kępy, poprzez zimowe koszenie trzciny z usuwaniem biomasy.
• Weryfikacja treści umowy dzierŜawy Ostrówka i Wolej Kępy i zgłoszenie
propozycji zmiany warunków dzierŜawy (zniesienie czynszu, zamiana na
uŜyczenie) do Urzędu Miasta Świnoujścia.
• Przeprowadzenie zimowego koszenia trzciny i podszytu trzcinowisk celem
usunięcia starej zalegającej biomasy.
• Usunięcie biomasy z siedliska.
Uwagi: Proponowane lokalizacje wydzieleń zobrazowano na Mapa 9. - są to wydzielenia Tr1 do Tr-3 i części wydzieleń Sz-1 do Sz-5, na których nie zostało zrealizowane zadanie A.1.
Prace mogą zostać zamienione na zadanie A jeśli okaŜe się, Ŝe udało się wypracować
odpowiednią strukturę jeszcze w trakcie realizacji planu.
Cel B: Utrzymanie lub poprawa struktury roślinnej na siedliskach lęgowych ptaków
siewkowych (otwarte łąki i pastwiska o niskiej runi bez duŜego pokrycia sitem
(Juncus effusus, J. compressuss) pozbawione drzew, na których mogą gniazdować
potencjalne drapieŜniki, np. wrona siwa) oraz zagospodarowanie terenów
nieuŜytkowanych będących potencjalnymi siedliskami dla tych gatunków ptaków, a
dodatkowo utrzymanie prawidłowej struktury słonaw.
ZADANIE B.1. - odpowiedzialny: właściciele gruntów
Prowadzenie ekstensywnego wypasu koni, bydła lub koników polskich w obsadzie
od 0,5 DJP/ha do 1 DJP/ha w okresie V-X (tereny juŜ zagospodarowane).
• Budowa nowych lub adaptacja istniejących kwater wypasowych, przy czym
zaleca się przede wszystkim poprowadzić ogrodzenia według granic
wydzieleń przedstawionych na Mapa 9.
• Prowadzenie ekstensywnego wypasu koni, bydła lub koników polskich z
obsadą od 0,5 DJP/ha do 1 DJP/ha.
• Koszenie niedojadów, szczególnie aby zapobiegać rozwojowi situ.
Uwagi: Proponowane lokalizacje wydzieleń zobrazowano na Mapa 9. - są to wydzielenia Ps1a do Ps-3. Plan nie precyzuje przebiegu wewnętrznych ogrodzeń w wydzieleniach poniewaŜ
decyzje te naleŜy podejmować na bieŜąco obserwując skuteczność uŜytkowania.
ZADANIE B.2. - odpowiedzialny: właściciele gruntów
Wykonywanie koszenia późno-letniego z usuwaniem biomasy w okresie VIII-IX i
wprowadzenie wypasu koni, bydła lub koników polskich w obsadzie od 0,5 DJP/ha
do 1 DJP/ha w okresie V-X (tereny do zagospodarowania).
• Budowa nowych kwater wypasowych, przy czym zaleca się przede
wszystkim poprowadzić ogrodzenia według granic wydzieleń
przedstawionych na Mapa 9.
• Wykonywanie koszenia późnoletniego z usuwaniem biomasy w okresie VIIIIX (dwa pierwsze sezony).
• Prowadzenie wypasu koni, bydła lub koników polskich z obsadą obsadą od
0,5 DJP/ha do 1 DJP/ha (od trzeciego sezonu).
Uwagi: Proponowaną lokalizację wydzielenia zobrazowano na Mapa 9. - jest to wydzielenie
Ps-4. Plan nie precyzuje przebiegu wewnętrznych ogrodzeń w wydzieleniu poniewaŜ decyzje
te naleŜy podejmować na bieŜąco obserwując skuteczność uŜytkowania.
89
Cel C: Zachowanie lokalnych siedlisk innych gatunków ptaków, tylko jeśli
konkretne przypadki nie kolidują z realizacją poprawy siedlisk wodniczki i ptaków
siewkowych (głębsze rozlewiska, oczka wodne i leje będące siedliskiem np. łyski,
wodnika, krzyŜówki oraz pasy szuwaru trzcinowego wzdłuŜ brzegów wysp będące
siedliskiem np. potrzosa, wąsatki, trzcinniczka, łabędzia niemego).
ZADANIE C.1. - odpowiedzialny: właściciele gruntów, Urząd Morski
Zapewnienie utrzymania istniejących ostoi drugorzędnych gatunków ptaków i pasa
szuwaru trzcinowego wzdłuŜ brzegów wysp.
• Zadanie nie wymaga podejmowania Ŝadnych prac technicznych w terenie.
• NaleŜy uświadomić właścicieli gruntów, na których występują takie obiekty
w kwestii ich znaczenia przyrodniczego oraz w przypadku opracowywania
ekspertyz przyrodniczych do pakietów rolnośrodowiskowych współpracować
z ekspertami przyrodnikami celem zachowania tych obiektów jako 'ostoi
dzikiej przyrody'.
Uwagi: Lokalizacje ostoi gatunków drugorzędnych zobrazowano na Mapa 9. - są to
wydzielenia od Os-1 do Os-4 (nie wyróŜniano jedynie pasa szuwaru trzcinowego okalającego
wyspy).
Cel D: Uzyskanie optymalnych dla lęgów wodniczki poziomów wód gruntowych
podczas okresu V-VII (idealnie średni poziom wody na terenach wodniczkowych
przy 10 cm nad poziomem gruntu na początku okresu i wolno opadający do
powierzchni gruntu na końcu tego okresu) pozwalających takŜe na utrzymanie
średniego poziomu nie niŜej niŜ 30 cm ppg wód gruntowych na siedliskach ptaków
siewkowych i obszarach słonaw w tym samym okresie.
ZADANIE D.1. - odpowiedzialny: OTOP
Rozbudowa sieci melioracyjnej wyspy Karsiborskiej Kępy i jej dostosowanie do
ochrony walorów przyrodniczych wyspy.
• Wykonanie analizy hydrograficznej Karsiborskiej Kępy.
• Opracowanie Instrukcji Gospodarowania Wodą.
• Uzyskanie niezbędnych pozwoleń prawnych (decyzja o środowiskowych
uwarunkowaniach, decyzja Urzędu Morskiego w zakresie prac na pasie
technicznym, decyzja Marszałka Województwa w zakresie prac na wałach,
pozwolenie wodno-prawne, pozwolenie na budowę).
• Budowa lub udroŜnienie rowów doprowadzających wodę do przepustów
oraz udroŜnienie rowów wewnątrz sieci rozprowadzającej.
• Budowa dwóch ujęć wód rzecznych.
• Budowa czterech piętrzeń lokalnych na punktach dopływu rowów
drugorzędnych do kanału głównego.
• MontaŜ czterech piezometrów oraz łaty wodowskazowej w nurcie Rz. Świny
obok ujęcia wody.
Uwagi: Lokalizacje wszystkich obiektów zobrazowano na Mapa 10. Lokalizacje nowych
piezometrów są orientacyjne, szczegóły zostaną opracowane w analizie hydrograficznej.
ZADANIE D.2. - odpowiedzialny: ZMiUW, OTOP
Zarządzanie i konserwacja urządzeń związanych z poborem i odprowadzaniem
wody oraz lokalnie regulacją jej poziomów.
• Konserwacja i naprawy stacji pomp oraz oczyszczanie kanału pompowego.
• Konserwacja i oczyszczanie ujęć wody rzecznej.
90
Konserwacja i oczyszczanie piętrzeń lokalnych i rowów melioracji
szczegółowej doprowadzających i rozprowadzających wodę.
• Konserwacja urządzeń pomiarowych (piezometry i łaty wodowskazowe).
• Sterowanie poborem, rozprowadzaniem i odprowadzeniem wody
(odpompowanie) dostosowane do wymogów przyrodniczych (cele
zarządzania), w oparciu o odczyty z piezometrów i łaty wodowskazowej,
przy czym jako podstawowe działanie przyjęto pobór wody ze spiętrzeń
sztormowych w okresie jesienno-zimowym po zakończeniu prac
agrotechnicznych, a szczegółowe zalecenia i wskazanie konkretnych urządzeń
pomiarowych znajdzie się w instrukcji gospodarowania wodą.
Uwagi: Ze względu na walory przyrodnicze terenu prace polegające na oczyszczaniu
urządzeń melioracji wodnych (podstawowych i szczegółowych) naleŜy prowadzić w sposób
niepowodujący negatywnych skutków w środowisku przyrodniczym. Zaleca się wszystkim
podmiotom, przed przystąpieniem do oczyszczania czy innej konserwacji urządzeń
melioracyjnych, dokonać konsultacji z regionalnymi słuŜbami ochrony przyrody i opiekunem
rezerwatu OTOP podając przewidywany zakres działań.
•
Cel E: Utrzymanie i zwiększenie ilości obiektów o charakterze lokalnych
rezerwuarów błotnistych Ŝerowisk ptaków siewkowych.
ZADANIE E.1. - odpowiedzialny: właściciele gruntów
Zapewnienie utrzymania istniejących lokalnych rezerwuarów błotnistych Ŝerowisk
ptaków siewkowych.
• Zadanie nie wymaga podejmowania Ŝadnych prac technicznych w terenie
pod warunkiem, Ŝe w okresie obowiązywania planu nie nastąpi naturalne
zanikanie błotnistych obiektów (np. zarastanie roślinnością z powodu
zaprzestania uŜytkowania obszaru przez bydło lub konie); wówczas naleŜy
odtworzyć obiekt z uŜyciem sprzętu mechanicznego.
• NaleŜy uświadomić właścicieli gruntów, na których występują takie obiekty
w kwestii ich znaczenia przyrodniczego oraz w przypadku opracowywania
ekspertyz przyrodniczych do pakietów rolnośrodowiskowych współpracować
z ekspertami przyrodnikami celem zachowania tych obiektów jako 'ostoi
dzikiej przyrody'.
Uwagi: Lokalizacje kluczowych obiektów zobrazowano na Mapa 10. (SK – błotniste skarpy
rowów, BŁ – obszary błotniste), jednak naleŜy pamiętać Ŝe okresowo istnieją takŜe niewielkie
płaty podobnych błotnistych rezerwuarów, których nie da się dobrze zobrazować na mapie
(zaleŜą od koncentracji bydła i koni w danym sezonie).
ZADANIE E.2. - odpowiedzialny: OTOP
Zwiększenie ilości błotnistych Ŝerowisk ptaków siewkowych.
• Wykonanie profilowania brzegu rowu melioracyjnego polegającego na
złagodzeniu jednej skarpy rowu, nadając jej łagodny spadek w kierunku
lustra wody. Działanie to ma za zadanie usunąć roślinność porastającą skarpę
i utworzyć błotnisty bufor o szerokości 2-3 metrów zasilany wodą w
zaleŜności od jej stanów w rowie – stanowiący Ŝerowisko dla ptaków
siewkowych. Urobek naleŜy rozplantować wzdłuŜ skarpy.
Uwagi: Proponowane lokalizacje nowych obiektów zobrazowano na Mapa 10.
CELE DOTYCZĄCE LUDZI
91
Cel F: Wytworzenie społecznej świadomości wagi istnienia obiektów takich jak
Karsiborska Kępa oraz ich przydatności zarówno dla przyrody jak i dla
społeczeństwa.
ZADANIE J. - odpowiedzialny: OTOP
Organizacja i poprawa lokalnego systemu edukacji i promocji.
• Opracowanie wraz z gospodarstwem agroturystycznym „Wyspa Skarbów” i
gospodarstwem „Ptaszarnia” kompleksowej oferty przyrodniczej adresowanej
przede wszystkim do miłośników przyrody, szkół, członków i wolontariuszy
OTOP, oraz do szerokiego grona turystów.
• Wymiana drogowskazów „Ostoja ptaków” na drogowskazy „Ostoja Ptaków
OTOP Karsiborska Kępa”.
• Budowa dwóch platform do obserwacji wodniczki.
• Wykonanie remontu ukrycia do obserwacji ptaków.
• Wykonanie aktualizacji treści tablic informacyjnych Karsiborskiej Kępy.
• BieŜący nadzór i konserwacja tablic informacyjnych Karsiborskiej Kępy i tablic
projektu LIFE oraz wieŜy widokowej, ukrycia i platform do obserwacji
wodniczki.
• Stałe wsparcie merytoryczne właścicieli gruntów w zakresie realizacji zapisów
planu zarządzania (dostarczanie zaktualizowanych przepisów prawnych,
poradników, materiałów promujących pro-przyrodnicze uŜytkowanie
gruntów, informowanie o szkoleniach i spotkaniach organizowanych przez
OTOP).
Uwagi: Lokalizacje wszystkich obiektów (poza drogowskazami) zobrazowano na Mapa 12.
CELE DOTYCZĄCE ZARZĄDZANIA
Cel G: Zapewnienie moŜliwości dojazdu do wszystkich uŜytkowanych rolniczo
terenów, a zwłaszcza moŜliwości wywoŜenia zebranej biomasy oraz moŜliwości
dojazdu do stacji pomp bez uszkadzania wałów.
ZADANIE G.1. - odpowiedzialny: Urząd Miasta, OTOP, ZMiUW
Poprawa i utrzymanie istniejącego systemu komunikacyjnego.
• Remont lub poprawa stanu dróg o łącznej długości 1781 m, przy czym
podczas remontu zaleca się uzupełnienie powierzchni jezdnej materiałem
mineralnym pochodzenia naturalnego i wzmocnienie brzegów glebą
organiczną (humusowanie), szczególną uwagę naleŜy zachować przy
stanowiskach babki pierzastej (naleŜy je odgrodzić i chronić podczas
prowadzenia prac).
• Budowa dwóch przepustów komunikacyjnych powiązanych z piętrzeniami
na sieci melioracji szczegółowej (PP-1 i PP-2) oraz przebudowa dwóch
istniejących na zasadzie dodania piętrzenia (PP-3 i PP-4).
• Naprawa pięciu przepustów komunikacyjnych pozwalających na dojazd do
gruntów uŜytkowanych rolniczo.
• Konserwacja bieŜąca dróg (tylko materiałem mineralnym naturalnym) i
przepustów komunikacyjnych.
Uwagi: Lokalizacje wszystkich obiektów zobrazowano na Mapa 11., a stanowiska babki
pierzastej na Mapa 9.
ZADANIE G.2. - odpowiedzialny: ZMiUW
92
Budowa przejazdów przez wały i wzmocnienie odcinka dojazdowego do stacji
pomp.
• Budowa przejazdu przez wał z uŜyciem betonowych płyt aŜurowych.
• Pokrycie dojazdu do stacji pomp betonowymi płytami aŜurowymi w celu
ochrony korony wału przed zniszczeniem.
Uwagi: Lokalizacje przejazdów i dojazdu do stacji pomp zobrazowano na Mapa 11.
Cel H: Zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego polderu wyspy.
ZADANIE H.1. - odpowiedzialny: ZMiUW
Poprawa stanu i utrzymanie istniejącego obwałowania.
• Dokonanie przeglądu stanu technicznego i na tej podstawie wykonanie
remontu zdegradowanych odcinków wału przeciwpowodziowego.
• Konserwacja wału przeciwpowodziowego oraz znajdujących się na nim
przejazdów/dojazdów i innych urządzeń.
Uwagi: Lokalizacje obwałowań zobrazowano na Mapa 11.
Cel I: Zagospodarowanie biomasy z koszenia łąk, szuwarów i niedojadów.
ZADANIE I.1. - odpowiedzialny: OTOP
Stworzenie sytemu technologicznego pozwalającego na zagospodarowanie biomasy
z koszeń.
• Podjęcie współpracy z gospodarstwem rolnym Romana Bełcząckiego celem
uzyskania hali i placu na lokalizację systemu suszenia i produkcji brykietu
opałowego z biomasy.
• Uruchomienie systemu suszenia i produkcji brykietu opałowego (w tym
zakupy sprzętu oraz zatrudnienie personelu).
• Przeprowadzenie wywiadu wśród potencjalnych odbiorców i podpisanie
stosownych umów na odbiór brykietu opałowego.
Uwagi: szczegóły techniczne i logistyczne wyŜej wymienionych prac naleŜy czerpać z
opracowania „Analiza praktycznego i efektywnego wykorzystania biomasy z późnego
koszenia podmokłych łąk turzycowych i trzcinowisk na obszarach Karsiborska Kępa i Zajęcze
Łęgi” autorstwa Ren Ventures sp. z o.o.
Cel J: Zapewnienie moŜliwości koordynacji i nadzoru nad realizacją przyjętych
zapisów planistycznych.
ZADANIE J.1. - odpowiedzialny: OTOP
Utrzymanie lub rozwój centrum koordynacyjnego.
• Zadanie nie wymaga podejmowania Ŝadnych pilnych działań, poniewaŜ
OTOP posiada w centrum Świnoujścia biuro słuŜące temu celowi, w
przypadku jednak gdyby okazało się, Ŝe realizacja zadań wymaga
zatrudnienia dodatkowych pracowników administracyjnych lub teŜ potrzeba
jest posiadania sali prezentacyjnej i słuŜącej spotkaniom w większym gronie
naleŜało by podjąć poszukiwania większego obiektu.
CELE DOTYCZĄCE MONITORINGU
Cel K: Posiadanie wiedzy na temat działalności człowieka na całym terenie.
ZADANIE K.1. - odpowiedzialny: OTOP
93
Monitoring działalności agrotechnicznej.
• Rejestrowanie terminów, technik i powierzchni koszeń, przy czym dla koszeń
ze zbiorem biomasy naleŜy dodać do zbioru danych informację o ilości
zebranej biomasy (zaleca się pomiary powierzchni z pomocą GPS i rejestrację
danych w systemie GIS).
• Rejestrowanie obsady kwater wypasowych i terminów wypasu (co najmniej
naleŜy podać ilość DJP, opcjonalnie moŜna rejestrować skład rasowy,
wiekowy i płeć).
• Rejestrowanie ewentualnych zmian w układzie kwater wypasowych (nowe
ogrodzenia, likwidacja ogrodzeń, lokalizacje pastuchów elektrycznych –
metodyka zbioru danych podobnie jak dla koszeń).
ZADANIE K.2. - odpowiedzialny: OTOP, ZMiUW
Monitoring zarządzania wodą.
• Rejestrowanie daty i czasu dla kaŜdego otwarcia i zamknięcia ujęć wody oraz
piętrzeń lokalnych.
• Rejestrowanie daty i czasu dla kaŜdego włączenia i wyłączenia stacji pomp.
ZADANIE K.3. - odpowiedzialny: OTOP
Monitoring działalności społecznej.
• Rejestrowanie ilości osób odwiedzających Karsiborską Kępę wraz z informacją
z w/w ankiety.
• Rejestrowanie dat i tematyki wizyt specjalnych – promocyjnych, naukowych,
szkoleniowych itp.
• Prowadzenie tzw. teczki wycinków prasowych, czyli zbioru wycinków lub
kserokopii z prasy, Internetu, folderów i innych źródeł, w których zawarto
informacje o Karsiborskiej Kępie.
• Opracowanie prostej ankiety dla odwiedzających Karsiborską Kępę
(informacje o celu wizyty, pochodzeniu grupy, wieku etc.).
Cel L: Posiadanie wiedzy na temat stanu przyrody i reakcji jej składników na
działania podejmowane przez człowieka.
ZADANIE L.1. - odpowiedzialny: OTOP
Monitoring podstawowych elementów przyrodniczych.
• Monitoring populacji wodniczki według istniejącej metodyki OTOP.
• Monitoring populacji ptaków siewkowych oraz błotniaków, wrony siwej i
mewy srebrzystej według istniejącej metodyki OTOP.
• Monitoring poziomu wody w sieci melioracyjnej i w glebie (łata
wodowskazowa i piezometry) – odczyty w systemie dekadowym w okresie
IV-X i miesięcznym w okresie XI-III, przy czym dla piezometrów
wyznaczonych do regulacji urządzeniami poboru wody codziennie w okresie
tego poboru.
• Monitoring stanu zachowania stanowisk babki pierzastej.
• Kontynuacja monitoringu struktury roślinnej wg metodyki F. Tanneberger
(corocznie).
ZADANIE L.2. - odpowiedzialny: OTOP
Poprawa stanu wiedzy na temat podstawowych elementów przyrodniczych.
94
•
Wykonanie aktualizacyjnej inwentaryzacji siedliskowo-botanicznej dla całej
Karsiborskiej Kępy.
95
96
4. PIĘCIOLETNI PROGRAM PRAC
WEDŁUG PRIORYTETÓW
97
98
Priorytety w
kolejnych latach*
1. 2. 3. 4. 5.
Cel A: Uzyskanie i utrzymanie optymalnej dla wodniczki struktury roślinnej na wszystkich
siedliskach obecnie zasiedlanych i potencjalnych (szuwar turzycowy, z średnią wysokością < 150
cm w lipcu, z moŜliwym luźnym występowaniem trzciny, na którym dopuszcza się występowanie
trzciny w zagęszczeniu do 60 źdźbeł na m kw – realne optimum 15 źdźbeł na m kw. i bez gęstej i
grubej sciółki martwej roślinności). NaleŜy uwzględnić, Ŝe uzyskanie optymalnej roślinności
(restauracja siedliska, tam gdzie aktualnie nie ma wodniczki) często wymaga innych dzialań niŜ
utrzymanie isteniejącego siedliska (gdzie aktualnie występuje wodniczka).
Wprowadzenie ekstensywnego wypasu koników polskich w obsadzie od
0,2 DJP/ha do 1 DJP/ha poza okresem lęgowym wodniczki oraz w
obsadzie 0,1 DJP/ha w czasie okresu lęgowego (V-VII, z dopuszczalnym
A.1.
1 1 1 1 1
wprowadzeniem tej intensywniejszej obsady juŜ w lipcu, o ile monitoring
populacji wodniczki nie wykazał jej występowania na danej kwaterze)
i/lub wykonywanie letniego koszenia z usuwaniem biomasy.
Realizacja zimowego koszenia z usuwaniem biomasy na wszystkich
powierzniach z występowaniem trzciny wewnątrz wału, na których nie
udało się zrealizować zadania A.1., w tym szczególnie wypracowanie
A.2. struktury roślinnej ułatwiającej lub umoŜliwiającej wprowadzenie
2 2 2 2 2
wypasu (całość areału nadaje się do zgryzania przez zwierzęta) na
Bielawce, Ostrówku i Wolej Kępie oraz na fragmencie Karsiborskiej Kępy,
poprzez zimowe koszenie trzciny z usuwaniem biomasy.
Cel B: Utrzymanie lub poprawa struktury roślinnej na siedliskach lęgowych ptaków siewkowych
(otwarte łąki i pastwiska o niskiej runi bez duŜego pokrycia sitem Juncus effusus, pozbawione
drzew na których mogą gniazdować potencjalne drapieŜniki, np. wrona siwa) oraz
zagospodarowanie terenów nieuŜytkowanych będących potencjalnymi siedliskami dla tych
gatunków ptaków, a dodatkowo utrzymanie prawidłowej struktury słonaw.
Prowadzenie ekstensywnego wypasu koni, bydła lub koników polskich w
B.1.
1 1 1 1 1
obsadzie od 0,5 DJP/ha do 1 DJP/ha w okresie V-X (tereny juŜ
zagospodarowane).
Wykonywanie koszenia późno-letniego z usuwaniem biomasy w okresie
VIII-IX i wprowadzenie wypasu koni, bydła lub koników polskich w
B.2.
3 3 3 3 3
obsadzie od 0,5 DJP/ha do 1 DJP/ha w okresie V-X (tereny do
zagospodarowania).
Cel C: Zachowanie lokalnych siedlisk innych gatunków ptaków, tylko jeśli konkretne przypadki
nie kolidują z realizacją poprawy siedlisk wodniczki i ptaków siewkowych (głębsze rozlewiska,
oczka wodne i leje będące siedliskiem np. łyski, wodnika, krzyŜówki oraz pasy szuwaru
trzcinowego wzdłuŜ brzegów wysp będące siedliskiem np. potrzosa, wąsatki, trzcinniczka,
łabędzia niemego).
Zapewnienie utrzymania istniejących ostoi drugorzędnych gatunków
C.1.
3 3 3 3 3
ptaków i pasa szuwaru trzcinowego wzdłuŜ brzegów wysp.
Cel D: Uzyskanie optymalnych dla lęgów wodniczki poziomów wód gruntowych podczas okresu
V-VII (idealnie średni poziom wody na terenach wodniczkowych przy 10 cm nad poziomem
gruntu na początku okresu i wolno opadający do powierzchni gruntu na końcu tego okresu)
pozwalających takŜe na utrzymanie średniego poziomu nie niŜej niŜ 30 cm ppg wód gruntowych
na siedliskach ptaków siewkowych i obszarach słonaw w tym samym okresie.
Rozbudowa sieci melioracyjnej wyspy Karsiborskiej Kępy i jej
D.1.
1
dostosowanie do ochrony walorów przyrodniczych wyspy.
Zarządzanie i konserwacja urządzeń związanych z poborem i
D.2.
1 1 1 1 1
odprowadzaniem wody oraz lokalną regulacją jej poziomów.
Cel E: Utrzymanie i zwiększenie ilości obiektów o charakterze lokalnych rezerwuarów błotnistych
Ŝerowisk ptaków siewkowych.
Zapewnienie utrzymania istniejących lokalnych rezerwuarów błotnistych
E.1.
2 2 2 2 2
Ŝerowisk ptaków siewkowych.
E.2.
Zwiększenie ilości błotnistych Ŝerowisk ptaków siewkowych.
3 3 3 3 3
Kod
Cele i zadania
99
Cel F: Wytworzenie społecznej świadomości wagi istnienia obiektów takich jak Karsiborska Kępa
oraz ich przydatności zarówno dla przyrody jak i dla społeczeństwa.
F.1.
Organizacja i poprawa lokalnego systemu edukacji i promocji.
3 3 3 3 3
Cel G: Zapewnienie moŜliwości dojazdu do wszystkich uŜytkowanych rolniczo terenów, a
zwłaszcza moŜliwości wywoŜenia zebranej biomasy oraz moŜliwości dojazdu do stacji pomp bez
uszkadzania wałów.
G.1. Poprawa i utrzymanie istniejącego systemu komunikacyjnego.
2 2 2 2 2
Budowa przejazdów przez wały i wzmocnienie odcinka dojazdowego do
G.2.
3 3
stacji pomp.
Cel H: Zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego polderu wyspy.
H.1. Poprawa stanu i utrzymanie istniejącego obwałowania.
2 2 2 2 2
Cel I: Zagospodarowanie biomasy z koszenia łąk, szuwarów i niedojadów.
Stworzenie sytemu technologicznego pozwalającego na
I.1.
1 1
zagospodarowanie biomasy z koszeń.
Cel J: Zapewnienie moŜliwości koordynacji i nadzoru nad realizacją przyjętych zapisów
planistycznych.
J.1.
Utrzymanie lub rozwój centrum koordynacyjnego.
2 2 2 2 2
Cel K: Posiadanie wiedzy na temat działalności człowieka na całym terenie.
K.1. Monitoring działalności agrotechnicznej.
1 1 1 1 1
K.2. Monitoring zarządzania wodą.
1 1 1 1 1
K.3. Monitoring działalności społecznej.
3 3 3 3 3
Cel L: Posiadanie wiedzy na temat stanu przyrody i reakcji jej składników na działania
podejmowane przez człowieka.
L.1.
Monitoring podstawowych elementów przyrodniczych.
1 1 1 1 1
Poprawa stanu wiedzy na temat podstawowych elementów
L.2.
1
przyrodniczych.
* - priorytety oznaczają: 1 - wysoki – zadanie musi być wykonane dla utrzymania
obiektu lub wypełnienia formalnych zobowiązań; 2 – średni – zadanie powinno być
wykonane dla utrzymania obiektu; 3 – niski – poŜądane jest wykonanie zadania, ale
nie jest to konieczne w krótkiej perspektywie czasowej.
100
101
102
5. POTENCJALNE
ŹRÓDŁA FINANSOWANIA
103
104
NiezaleŜnie od własnych środków finansowych organizacji odpowiedzialnych za
realizację zadań planu zarządzania, kaŜdy z tych podmiotów moŜe uzyskać
dodatkowe wsparcie finansowe na określone cele. MoŜliwości w tym zakresie
przedstawia poniŜsza tabela.
Prace do wykonania
A.1., A.2., B.1., B.2.
zakup koników polskich lub bydła
budowa i adaptacja kwater
wypasowych
Potencjalne źródło finansowania
Beneficjent
LIFE+
LIFE+
Program Rolnośrodowiskowy 2007-2013
prowadzenie wypasu koników
polskich lub bydła
wykonywanie koszenia szuwarów lub
łąk i usuwanie biomasy
D.1.
opracowanie dokumentacji i analiz
hydrologicznych i hydrograficznych
OTOP
OTOP
rolnicy
OTOP
rolnicy
OTOP
rolnicy
OTOP
budowa ujęć wodnych,
budowa/udroŜnienie rowów, budowa
piętrzeń lokalnych, montaŜ urządzeń
pomiarowych sieci wodnej
D.2.
konserwacja i naprawy stacji pomp,
kanałów i ujęć wód rzecznych
konserwacja rowów szczegółowych,
piętrzeń lokalnych i urządzeń
pomiarowych
E.2.
wykonanie profilowania rowów dla
tworzenia Ŝerowisk ptaków
siewkowych
F.1.
wymiana drogowskazów „Ostoja
ptaków”, budowa platform do
obserwacji wodniczki, remont i
aktualizacja tablic informacyjnych
G.1.
budowa i naprawa przepustów
komunikacyjnych
G.2.
budowa przejazdu przez wał i
wzmocnienie dojazdu do stacji pomp
H.1.
konserwacja i naprawy wału
przeciwpowodziowego
LIFE+
Program Operacyjny Infrastruktura i
Środowisko (Działanie: 5.1)
LIFE+
OTOP
OTOP
OTOP
OTOP
Regionalny Program Województwa
Zachodniopomorskiego (Działanie 4.5.
Ochrona przyrody i zapobieganie
zagroŜeniom)
ZMiUW
OTOP
LIFE+
OTOP
OTOP
OTOP
Zachodniopomorskiego (działanie 5.4.
Promocja, ochrona i waloryzacja dziedzictwa
przyrodniczego)
LIFE+
OTOP
LIFE+
OTOP
zagroŜeniom)
LIFE+
ZMiUW
OTOP
zagroŜeniom)
LIFE+
ZMiUW
OTOP
OTOP
OTOP
OTOP
105
Prace do wykonania
I.1.
uruchomienie systemu suszenia i
produkcji brykietu opałowego z
biomasy
K.1.
monitoring działalności
agrotechnicznej
K.2., K.3., L.1.
monitoring przyrodniczy, monitoring
działalności społecznej, monitoring
hydrologiczny
L.2.
aktualizacja wiedzy o siedliskach i
zbiorowiskach roślinnych
•
•
•
•
•
•
106
Potencjalne źródło finansowania
Beneficjent
LIFE+
Środowisko (Infrastruktura energetyczna
przyjazna środowisku i efektywność
energetyczna)
PROW 2007-2013 (Podstawowe usługi dla
gospodarki i ludności wiejskiej)
OTOP
OTOP
rolnicy
OTOP
LIFE+
OTOP
OTOP
OTOP
LIFE+: http://www.nfosigw.gov.pl/srodki-zagraniczne/instrument-finansowy-life/
Program Rolnośrodowiskowy 2007-2013:
http://www.minrol.gov.pl/index.php?/pol/Wsparcie-rolnictwa-i-rybolowstwa/PROW2007-2013/Dokumenty-PROW-2007-2013/Program-Rozwoju-Obszarow-Wiejskich-2007-2013
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (Działanie: 5.1 Wspieranie
kompleksowych projektów z zakresu ochrony siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) na
obszarach chronionych oraz zachowanie róŜnorodności gatunkowej):
http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/PoradnikBeneficjenta/PoIis/Strony/5.1Wspieranie-kompleksowych-projektow-z-zakresu-.aspx
Regionalny Program Województwa Zachodniopomorskiego (Działanie 4.5. Ochrona
przyrody i zapobieganie zagroŜeniom):
http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/PoradnikBeneficjenta/RPOZachodniopomorskie/S
trony/4.5.3-Zapobieganie-zagrozeniom.aspx
PROW 2007-2013 (Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej):
http://www.prow.umww.pl/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=18&It
emid=34
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (Infrastruktura energetyczna przyjazna
środowisku i efektywność energetyczna):
http://www.pois.gov.pl/WstepDoFunduszyEuropejskich/Strony/9.aspx
107
108
6. NIESPECJALISTYCZNE
PODSUMOWANIE PLANU
ZARZĄDZANIA
109
110
Niniejszy rozdział stanowi niespecjalistyczne podsumowanie planu zarządzania, a
więc opisuje zawartość planu, a takŜe wyjaśnia ideę utworzenia samego planu
stosując moŜliwie uproszczoną i niespecjalistyczną terminologię. Rozdział ten
adresowany jest do szerokiego grona odbiorców, ale zwłaszcza do osób nie będących
specjalistami z dziedzin planistyki, nauk przyrodniczych, realizacji czynnej ochrony
przyrody itp. Ci specjaliści mogą znaleźć streszczenie niniejszego planu zarządzania
w sekcji „Streszczenie planu zarządzania”. PoniŜej w nawiasach kwadratowych, po
opisie danego zagadnienia, podano odsyłacze do sekcji planu rozwijających dane
zagadnienie – moŜe z nich skorzystać kaŜdy, kto chce zapoznać się ze specjalistyczną
częścią planu zarządzania.
Idea ochrony wodniczki i utworzenia planów zarządzania
Niniejszy plan zarządzania napisany został w ramach projektu „Ochrona wodniczki
w Polsce i w Niemczech”, finansowanego w 75% przez fundusz Unii Europejskiej o
nazwie LIFE-Nature. Fundusz ten zainicjowany został w 1992 roku przez Komisję
Europejską, jako instrument finansowy na rzecz środowiska naturalnego. Jest to
nadal jedno z najwaŜniejszych narzędzi realizacji polityki ochrony środowiska Unii
Europejskiej. Z projektów LIFE korzystają małe i średnie przedsiębiorstwa, władze
krajowe i lokalne, organizacje pozarządowe, instytucje badawcze oraz organy
międzyrządowe.
Projekt prowadzony przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP),
jest największym w Polsce projektem ochrony gatunkowej, a przedmiotem
prowadzonych działań ochronnych jest najrzadszy ptak śpiewający kontynentu
europejskiego – wodniczka. Realizacja projektu ma zakończyć się w listopadzie 2011
roku doprowadzając do stabilizacji populacji wodniczki w kluczowych miejscach na
obszarze jej zasięgu w Polsce i w Niemczech. Następuje to poprzez jednoczesną
poprawę warunków na siedliskach gatunku oraz zwiększanie powierzchni samych
siedlisk - zwłaszcza tam, gdzie gatunek ten występuje najliczniej (Biebrza), oraz
poprzez zapobieganie procesowi wymierania pozostałej populacji (Pomorze
Zachodnie i Niemcy). OTOP wspierane było w realizacji projektu przez inne
organizacje pozarządowe oraz administracje obszarów chronionych, które
zarządzają, nadzorują oraz wdraŜają projekt na obszarze dziewięciu lokalizacji.
Działania w ramach projektu zmierzają do osiągnięcia następujących celów:
• zwrócenia uwagi władz, grup interesu oraz społeczności lokalnej na potrzebę
ochrony wodniczki oraz na jej wymagania siedliskowe;
• polepszenia warunków siedliskowych oraz zwiększenia powierzchni siedlisk
odpowiadających wodniczce;
• wypracowania i utrzymania mechanizmów finansowych i prawnych,
umoŜliwiających wdroŜenie zrównowaŜonego zarządzania sprzyjającego
ochronie wodniczki oraz zagwarantowanie odpowiednich środków na
działania ochronne w perspektywie długookresowej.
Choć w niniejszym planie zarządzania oraz w działaniach podejmowanych w
ramach tego projektu zwraca się uwagę na wszystkie występujące w danych
lokalizacjach walory przyrodnicze, to zdecydowanym priorytetem jest wodniczka.
Była ona niegdyś rozpowszechniona na bagnach i mokradłach całej kontynentalnej
Europy. W XX wieku większość tych siedlisk została osuszona dla potrzeb rolnictwa
i teraz występowanie tego gatunku zostało ograniczone do wschodniej Polski,
111
Białorusi, Ukrainy, Litwy oraz Węgier. Liczebność wodniczki w Polsce szacowana
jest na 3,5 tysiąca śpiewających samców, co stanowi ok. 25% populacji światowej i aŜ
80% populacji Unii Europejskiej. Pomorze Zachodnie zostało objęte projektem jako
pozostałość dawnej tzw. Populacji Zachodniej wodniczki, która obejmowała
mokradła od Holandii, przez Brandenburgię do Pomorza Zachodniego. W ujęciu
globalnym jej populacja osiąga liczebność zaledwie 10000 - 15000 par. Dzisiaj
utrzymanie siedlisk wodniczki zaleŜne jest od sposobu zagospodarowania przez
człowieka, a będąc gatunkiem podatnym na zmiany w tradycyjnych metodach
uŜytkowania ziemi, wodniczka jest uzaleŜniona od prowadzenia działań
ochronnych. Wodniczka jest wymieniona w dyrektywie Unii Europejskiej
dotyczącej ochrony ptaków oraz jako gatunek priorytetowy do ochrony i
finansowania ze środków funduszu LIFE. W lipcu 2004 roku, w ramach tzw.
Konwencji Bońskiej dotyczącej ochrony wędrownych gatunków dzikich zwierząt,
rząd polski podpisał porozumienie w sprawie ochrony wodniczki. Integralną częścią
tego porozumienia jest międzynarodowy plan ochrony wodniczki, który państwasygnatariusze zobowiązały się wdroŜyć w Ŝycie na swoich terytoriach.
Ten plan zarządzania dotyczy obiektu, na który składa się obszar czterech wysp
znajdujących się w Delcie Świny (ostoja europejskiej sieci ekologicznej Natura
2000) w granicach miasta na prawach powiatu - Świnoujścia. Wśród tych wysp,
Karsiborska Kępa jest najwaŜniejszym terenem, z którego korzysta najliczniejsza
populacja wodniczki. Na terenie Karsiborskiej Kępy znajduje się społeczny rezerwat
naleŜący do OTOP. Całkowita powierzchnia objęta planem wynosi ponad 300 ha.
Inne istotne walory przyrodnicze tej lokalizacji to słonolubne zbiorowiska roślinne
(tzw. słonawy, z wieloma cennymi i chronionymi gatunkami roślin), które są
lęgowiskiem dla rzadkich gatunków ptaków mokradeł (m.in. czajka, rycyk, kszyk).
Obiekt ma duŜy potencjał dla przywracania siedlisk wodniczki i w przyszłości moŜe
stać się centrum, z którego gatunek rozprzestrzeniać się będzie na inne pomorskie
obiekty lęgowe.
Niniejszy plan zarządzania prezentuje opis przyrodniczy i dane administracyjnotechniczne lokalizacji Karsiborska Kępa oraz, co waŜniejsze, proponuje konkretne
działania ochronne, organizacyjne, techniczne, społeczne, i monitoringowe
(kontrolne, nadzorcze), jakie naleŜy na tym terenie podjąć, aby zrealizować cele
wyznaczone dla ochrony wodniczki i jej siedlisk lęgowych. Plan został napisany z
udziałem licznych specjalistów z dziedzin przyrodniczych, ale takŜe z udziałem i na
drodze konsultacji z tzw. Stronami Zainteresowanymi (m.in. prywatni właściciele
gruntów, urzędnicy samorządowi, urzędnicy państwowi, słuŜby ochrony przyrody,
koło łowieckie, lokalni mieszkańcy). Choć ten plan zarządzania nie ma statusu
dokumentu prawnego, jak np. plany ochrony rezerwatów czy parków narodowych,
to Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków stawia sobie jako cel uzyskanie
przeniesienia zapisów niniejszego dokumentu do przyszłego planu ochrony obszaru
Natura 2000 Delta Świny.
Opis administracyjno-techniczny lokalizacji
Teren lokalizacji Karsiborska Kępa objęty jest obecnie jedynie formą ochrony
prawnej w postaci wspomnianego obszaru Natura 2000. W niesprecyzowanych
czasowo planach samorządu lokalnego jest takŜe objęcie tego terenu formą uŜytku
ekologicznego „Karsiborska Kępa” i zespołu przyrodniczo-krajobrazowego
112
„Karsiborskie Łęgi”. Całość opisywanych gruntów leŜy w granicach ostoi ptaków o
znaczeniu międzynarodowym o nazwie „Delta Świny”. [1.1.3]
Na wybór lokalizacji wpłynęła, poza wspomnianymi wyŜej walorami
przyrodniczymi i zlokalizowaniem w obszarze Natura 2000, takŜe istniejąca juŜ od
kilku lat moŜliwość realizacji tzw. programu rolnośrodowiskowego (płatności dla
rolników gospodarujących zgodnie z interesem przyrody) oraz duŜy potencjał
rozwoju lokalnej współpracy władz, społeczności i organizacji pozarządowych.
[1.1.4]
Właściciele gruntów Karsiborskiej Kępy to właściciele prywatni (w tym
Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków), Skarb Państwa i gmina Świnoujście.
Grunty Skarbu Państwa mają kilku administratorów w zaleŜności od połoŜenia
konkretnych działek: Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, Agencja
Nieruchomości Rolnych oraz Prezydent Miasta Świnoujścia. [1.1.5]
Karsiborska Kępa zawiera istotną infrastrukturę techniczną, do której zalicza się:
wały przeciwpowodziowe, kanał główny prowadzący wodę z sieci melioracyjnej do
stacji pomp oraz samą stację pomp (będące własnością Skarbu Państwa, którymi
zarządza Marszałek Województwa Zachodniopomorskiego, a administruje
Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych) oraz drogi wraz z
przepustami rurowymi (łączącymi rowy melioracyjne), będące własnością Gminy
Świnoujście, którymi zarządza Gmina Świnoujście. [1.1.6]
Gospodarujący na tym terenie rolnicy mogą korzystać z płatności Unii Europejskiej
w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich – Program Rolnośrodowiskowy i
płatnościami bezpośrednimi, z uwzględnieniem zwiększonych płatności z racji
lokalizacji w obrębie obszaru Natura 2000. W ramach programów realizowane są tu
następujące pakiety: „Rolnictwo ekologiczne”, „Ekstensywne trwałe uŜytki zielone” i
„Ochrona zagroŜonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach
Natura 2000”. [1.1.7]
Obecna i planowana działalność na obszarze opracowania musi być zgodna z
obowiązującym prawem, a niekiedy realizować zobowiązania z niego wynikające.
Najistotniejsze przepisy i akty prawne regulujące ten aspekt to: plan ochrony
obszaru Natura 2000 (jeszcze nie opracowany), Miejscowy Plan Zagospodarowania
Przestrzennego, Ustawa o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i
administracji morskiej (zobowiązania dotyczące tzw. pasa technicznego – od wałów
przeciwpowodziowych do brzegu), Prawo Wodne (zobowiązania dotyczące stref
zagroŜenia powodzią, ochrony wałów przeciwpowodziowych oraz korzystania z
wód – pobór wód rzecznych i rybołówstwo). [1.1.8]
Co do kwestii dostępu publicznego do terenów Karsiborskiej Kępy, to jest on
moŜliwy drogami gminnymi ogólnie dostępnymi. MoŜna je uŜytkować w celach
obsługi rolnictwa, jak równieŜ wykorzystania turystycznego. Od strony wody nie ma
dostępu publicznego, poniewaŜ nie ma Ŝadnej urządzonej przystani Ŝeglugowej.
[1.1.9]
Opis przyrodniczy lokalizacji
W ujęciu geologicznym i gleboznawczym teren opisywanej lokalizacji spoczywa
przede wszystkim na piaskach morskich i rzeczno-morskich. Gleby występujące na
tych piaskach powstały w dwóch procesach: w wyniku działalności wód rzecznych
113
(głównie piaszczyste) i w wyniku działania wód stojących (gleby z wyraźną warstwą
torfu). [1.2.1]
Sieć wodna i aspekty obiegu wody na opisywanej lokalizacji stanowią dość złoŜone
zagadnienie, zarówno ze względu na otaczające obiekt wody delty rzecznej jak i ze
względu na wewnętrzną sieć melioracyjną. Karsiborska Kępa znajduje się w pobliŜu
duŜych zbiorników wodnych – Morze Bałtyckie (Zatoka Pomorska), Zalew
Szczeciński oraz wewnątrz złoŜonej struktury delty wstecznej rzeki Świny. Od
północy i wschodu opisywaną lokalizację otaczają wody rzeki Świny i jej odnóg, od
zachodu i południa kanał Rzecki Nurt. Cały ten układ wód charakteryzuje się
występowaniem sztormowych wzrostów stanów wody, co odgrywa doniosłą rolę w
kształtowaniu się warunków wilgotnościowych na Karsiborskiej Kępie, a w
szczególności determinuje wysokie poziomy wód gruntowych. Bliskość morza w
połączeniu z okresowymi zjawiskami wezbrań sztormowych wpływa takŜe na
zwiększenie zasolenia wód wokół Karsiborskiej Kępy. Wody te, po ujęciu do
wewnętrznego systemu rowów, mogą zasilać gleby w sól morską. Sama wewnętrzna
sieć charakteryzuje się wahaniami stanów wody. O stanie wody w sieci kanałów
oraz poziomach wód w gruntach Karsiborskiej Kępy decydują stany wody w
zbiornikach przylegających do wyspy. W okresach wiosennych poziomy wód
gruntowych występują bardzo płytko pod terenem, równieŜ w okresie mokrego lata
i jesieni poziom wód gruntowych jest bardzo wysoki (woda nawet ponad
powierzchnią terenu). W okresie wegetacji roślin wzmoŜone zapotrzebowanie roślin
na wodę i okresowe susze powodują obniŜenie poziomów wód gruntowych poniŜej
wartości dopuszczalnych. Aktualna sieć melioracyjna Karsiborskiej Kępy składa się
z: rowów, kanału (zbierającego wodę z rowów), wału przeciwpowodziowego i stacji
pomp. Stan tych urządzeń jest ogólnie zadowalający, przy czym wały
przeciwpowodziowe odcinkami wymagają renowacji. W przyszłości będzie moŜliwe
nawodnienie całej tej sieci, gdy powstaną ujęcia zapewniające dopływ wody rzecznej
na teren Karsiborskiej Kępy. [1.2.2]
Na warunki klimatyczne tego terenu wpływ ma w duŜej mierze morze i Zalew
Szczeciński. W ciągu roku względne nasłonecznienie waha się od 34% do 38%, przy
czym zimą wynosi 20%, a latem nie przekracza 50%. Średnia roczna temperatura
wynosi od 8,3OC do 8,5OC. Średnia temperatura stycznia wynosi -0,1OC, a w lipcu
wynosi 17,5OC. Okres wegetacyjny roślinności trwa nawet do 224 dni. Stosunkowo
niska jest średnia temperatura okresu maj-lipiec, 14,5-15,2OC, niewielka ilość dni
gorących, 10-16 dni w roku i dni z przymrozkami 90-95 oraz mała ilość dni z
pokrywą śniegową, poniŜej 40. Suma opadów atmosferycznych wynosi ponad 600
mm. Opady okresu maj-lipiec są raczej skąpe i wynoszą 170-180 mm. DuŜa
wilgotność powietrza, 75-79% w okresie maj-lipiec. Jest tu duŜa częstotliwość dni z
silnymi wiatrami, średnio ok. 49 dni w roku, oraz dni pogodnych, 35-40 dni w roku.
Nieco opóźniony jest okres wegetacyjny roślinności, początek średnio między 2.-5.
kwietnia, ale za to najpóźniej się kończący po 7. listopada. [1.2.3]
Pierwsze szczegółowe rozpoznanie świata roślinności Karsiborskiej Kępy
przeprowadzono w roku 1997. W okresie późniejszym badania szczecińskiego
ośrodka akademickiego skupiły się głównie na ocenie stanu populacji wybranych
gatunków. Obecnie w ramach programu „Ochrona wodniczki w Polsce i w
Niemczech” prowadzona jest ocena wpływu prowadzonych w projekcie zabiegów
czynnej ochrony na roślinność waŜną dla utrzymania populacji wodniczki.
114
Rozpoznanie świata ptaków Karsiborskiej Kępy jest zadowalające. Składa się na nie
przede wszystkim wiedza na temat gatunków gniazdujących i odwiedzających ten
obiekt ptaków z okolic podczas lęgów. Bogata jest takŜe lista gatunków, które
pojawiają się tutaj na przelotach wiosennych lub jesiennych, podczas zimowania, a
nawet gatunków obserwowanych sporadycznie. Pierwsze powaŜne badania, których
owocami były publikacje lub raporty, prowadzono na początku lat 90. XX wieku.
Były to zwłaszcza opracowania środowiska ornitologów szczecińskich. Później
informacja gromadzona była na bieŜąco na podstawie okazjonalnych obserwacji
własnych i na podstawie systematycznych obserwacji ptaków lęgowych
(organizowanych przez OTOP). Rozpoznanie w dziedzinie innych grup zwierząt
opiera się zasadniczo na obserwacjach własnych autora planu zarządzania, gdyŜ dla
opisywanego obiektu nie były prowadzone specjalistyczne analizy świata zwierząt,
poza ptakami. [1.3.1]
Pewne elementy szaty roślinnej nie są w pełni udokumentowane jak na potrzeby
przyszłego zarządzania. Wymagane jest m.in.: kompletne zaktualizowane
opracowanie roślinności wyspy, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków
zagroŜonych w skali Unii Europejskiej, kraju i regionu, zbadanie aktualnego zasięgu
i stopnia zwartości trzcinowisk, udokumentowanie pozostałości kośnych łąk,
kilkuletnie badania na stałych powierzchniach nad skutkami zabiegów ochronnych
(wypasu, koszenia). Elementy ornitologiczne nie w pełni udokumentowane
zawierają dwie dziedziny mogące stanowić wkład do poprawy wiedzy o ptakach
tego obiektu – wzmoŜenie obserwacji ptaków podczas wędrówek oraz podczas
zimowania. Do elementów z dziedziny innych grup zwierząt nie w pełni lub wcale
nieudokumentowanych naleŜą praktycznie wszystkie grupy zwierząt, spoza świata
ptaków. [1.3.2]
Na występowanie siedlisk roślinnych Karsiborskiej Kępy istotny wpływ wywarła
długotrwała gospodarka człowieka. Na powierzchniach wypasanych rozwinęły się
wspominane na wstępie słonawy. Na obszarach koszonych wykształciły się
zróŜnicowane typy wilgotnych łąk. Ograniczenie wypasu od początku lat 90. XX w.
oraz brak konserwacji rowów i wzrost zabagnienia najniŜej połoŜonych miejsc,
przyczyniły się do ekspansji trzciny. Obecnie fizjonomia roślinności Kępy
Karsiborskiej ma charakter pastwiskowo/łąkowo-szuwarowy z mniejszym lub
większym udziałem trzciny, zwłaszcza we wschodniej części wyspy. [1.3.3]
Warto wymienić inne poza wodniczką kluczowe gatunki zwierząt: z ptaków
gniazdujących aktualnie – czajka, kszyk, krwawodziób, rycyk; z ptaków
nieodbywających lęgów w ostatnich latach – biegus zmienny, kulik wielki, batalion,
błotniak stawowy i błotniak łąkowy; z innych grup zwierząt – świat bezkręgowców,
w tym owadów oraz świat płazów z Ŝabami i ropuchami; gady – zaskroniec; ssaki –
ryjówki; gryzonie (w tym piŜmak i bóbr europejski), królik, zając szarak, łasica, kuna
domowa, lis, jenot, dzik, sarna i jeleń; w kanale występuje kilka gatunków ryb. Warte
wymienienia gatunki roślin to: sitowiec nadmorski, oczeret, sit Gerarda, mlecznik
nadmorski, babka nadmorska, babka Wintera, świbka morska, babka pierzasta.
[1.3.4]
Trend populacji wodniczki jest malejący od czasu pierwszych kompleksowych
badań. Liczebność spadła od ponad 100 śpiewających samców w 1991 roku, przez 60
ś.s. w 1995 r., 21 ś.s. w 2004 r., 9 ś.s. w 2009 r., 4 ś.s. w 2011 r. do zera w 2012 roku. W
przypadku innych cennych gatunków ptaków obserwuje się takŜe trend malejący.
115
Głównym procesem w trendach szaty roślinnej wyspy jest ekspansja trzciny na
powierzchnie wyłączone z uŜytkowania. [1.3.5]
Aspekty społeczne zarządzania lokalizacją
Oceniając liczbę i charakterystykę odwiedzających Karsiborską Kępę naleŜy
pamiętać, Ŝe do tej pory OTOP nie prowadziło celowych badań na temat
wykorzystania obszaru Karsiborskiej Kępy do celów turystycznych i edukacyjnych.
Nie gromadzono teŜ systematycznie informacji na temat liczby odwiedzających
obiekt. Obserwacje prowadzone przez pracowników OTOP pozwalają wyróŜnić
główne kategorie odwiedzających: obserwatorzy ptaków, grupy szkolne, turyści
indywidualni, naukowcy. Czasami na terenie lokalizacji pojawiają się wędkarze
łowiący w wodach Świny lub w kanale głównym na wyspie oraz myśliwi polujący
na dziki i ptaki łowne. MoŜna stwierdzić, Ŝe szacunkowo od 250 tys. do 300 tys. osób
w najbliŜszym rejonie moŜe być adresatem informacji, jaką OTOP moŜe przekazać na
temat walorów przyrodniczych Karsiborskiej Kępy. Zakłada się zwiększenie liczby
odwiedzających, a nowe grupy zainteresowanych to: mieszkający na stale w
regionie, turyści indywidualni, kuracjusze sanatoriów, klienci specjalistycznych biur
podróŜy. [1.4.1]
Usługi i udogodnienia dla odwiedzających to: informacja turystyczna o lokalizacji,
wieŜa obserwacyjna, ukrycie obserwacyjne, trasy do zwiedzania, personel
udzielający informacji, zwiedzanie z przewodnikiem, znaki informacyjne, ulotki i
materiały informacyjne, imprezy stałe, parking samochodowy, miejsce na rowery,
baza noclegowa, baza Ŝywieniowa. W okolicy znajdują się inne atrakcje turystyczne:
Woliński Park Narodowy, rezerwat przyrody Karsiborskie Paprocie, obiekty
techniczne ujścia Odry (falochrony, porty itp.), obiekty historyczne z okresu II Wojny
Światowej, zabytkowy obiekt sakralny, ruiny starych chat rybackich, cmentarz
ewangelicki, miasta Świnoujście i Międzyzdroje. [1.4.2]
Jeśli chodzi o postrzeganie obiektu przez odwiedzających to z rozmów
prowadzonych z nimi przy okazji róŜnych kontaktów wynika, Ŝe turyści
odwiedzający wyspę latem trafiają tutaj w duŜej mierze przypadkowo, często
uzyskiwali informację w kwaterze, zobaczyli drogowskazy lub samodzielnie sięgali
po informację do Internetu. Turyści zainteresowani atrakcjami przyrodniczymi
samodzielnie poszukują moŜliwości dotarcia do interesujących ich miejsc, w tym
przypadku rezerwatu. Wydaje się, Ŝe najlepiej zorientowani w walorach
przyrodniczych wyspy są ornitolodzy - zawodowi i amatorzy oraz botanicy. [1.4.3]
Do tej pory nie było celowej oferty edukacyjnej. Zajęcia edukacyjne kierowane są
zazwyczaj do dzieci z pobliskiej miejscowości. Od kilku lat OTOP proponuje
dwugodzinny pakiet zajęć edukacyjnych dla młodzieŜy i dzieci. Edukacja
prowadzona na Karsiborskiej Kępie wyraŜa się takŜe poprzez wolontariat.
Wolontariusze pracują w dwóch obszarach: monitoring populacji wodniczki i
realizacja zadań ochronnych. W sferze promocji walorów obiektu naleŜy wymienić:
wielokrotne wizyty botaników podczas cyklicznych zjazdów naukowych. [1.4.4]
Poparcie i zaangaŜowanie lokalnej społeczności w działania związane ze
zrównowaŜonym zarządzaniem moŜna uzyskiwać prezentując sposoby czynnej
ochrony przyrody, kwestie organizacyjne czy pozyskiwania środków finansowych
stosowane dla zarządzania Karsiborską Kępą. Szczególnie ochrona przyrody metodą
tradycyjnego rolnictwa jest dobrym przykładem, który moŜna pokazać rolnikom
116
gospodarującym na terenach o duŜych walorach przyrodniczych. Celem akcji OTOP
powinno być przede wszystkim zachęcenie i pomoc w przystosowaniu prowadzenia
gospodarstw zgodnie z potrzebami ochrony przyrody, zwłaszcza z zastosowaniem
programów rolnośrodowiskowych. [1.4.5]
Próbując oszacować potencjał odwiedzających naleŜy podkreślić, Ŝe obszar
Karsiborskiej Kępy znakomicie nadaje się do prowadzenia celowej, zaplanowanej i
róŜnorodnej edukacji przyrodniczej. Adresatami oferty edukacyjnej OTOP powinny
być przede wszystkim szkoły połoŜone w regionie. Obok szkół potencjalnymi
partnerami OTOP mogą być takŜe przedszkola oraz Europejskie Centrum
RóŜnorodności Biologicznej. Ponadto gospodarując zgodnie z zasadami programu
OTOP moŜe propagować i promować program rolnośrodowiskowy wśród
okolicznych rolników. [1.4.6]
Głównym przesłaniem społecznym, jakie wynika z egzystencji i zarządzania
obszarem Karsiborskiej Kępy jest fakt, Ŝe prowadzone tu przez OTOP działania
ukierunkowane są na ochronę duŜego fragmentu środowiska delty rzeki Świny i
specyficznych dla nadmorskiego połoŜenia siedlisk roślinnych z unikalną
róŜnorodnością gatunków roślin, ptaków i innych zwierząt. Dla wszystkich tych
walorów przyrodniczych niezbędne jest prowadzenie działań czynnej ochrony.
Ochrona przyrody Delty Świny wspomaga utrzymanie lepszych warunków Ŝycia
ludzi, zarówno stałych mieszkańców jak i licznych turystów odwiedzających region.
[1.4.7]
Sprawy kluczowe dla zarządzania lokalizacją
Na bieŜące problemy i ograniczenia w zarządzaniu Karsiborską Kępą składają się:
brak szczegółowej wiedzy na temat najlepszych metod zarządzania siedliskami
wodniczki na Pomorzu Zachodnim (do czasu analizy doświadczeń projektu LIFE),
brak systemu zagospodarowania skoszonej późnym latem i jesienią roślinności, brak
moŜliwości zasilania wodą siedlisk wodniczki i ptaków terenów mokradłowych w
suchych sezonach (do czasu realizacji budowy odpowiedniego sytemu
hydrologicznego w roku 2011 w ramach projektu LIFE), brak wystarczającej ilości
zwierząt do wypasania na siedlisku wodniczki (do czasu utworzenia stada koników
Polskich w ramach projektu LIFE), brak kompleksowej oferty dla wizytujących
obiekt, brak wiedzy na temat ilości wizytujących obiekt. [2.1.1] Jako główne czynniki
kierunkujące sposób zarządzania Karsiborską Kępą i określające priorytety
zarządzania wyznaczono wodniczkę, ptaki mokradeł oraz zbiorowiska roślin
słonolubnych (słonawy). NaleŜy przy tym pamiętać, Ŝe wodniczka otrzymała
najwyŜszy priorytet. [2.1.2]
Wizja rozwoju oraz plan działań
Biorąc pod uwagę wyŜej opisane przesłanie społeczne oraz czynniki kierunkujące
sposób zarządzania Karsiborską Kępą, jednocześnie pamiętając o wymienionych
problemach i ograniczeniach, wyznaczono długoterminową wizję rozwoju oraz 5letni precyzyjny program prac na najbliŜszy okres.
Długofalowa (w skali 25 lat) wizja rozwoju Karsiborskiej Kępy wygląda
następująco: Karsiborska Kępa jest znanym w skali międzynarodowej rezerwatem
organizacji pozarządowej, w którym z sukcesem przywrócono i utrzymuje się
ekstensywny sposób gospodarowania na wilgotnych łąkach i szuwarach.
117
Gospodarka ta owocuje występowaniem stabilnej populacji wodniczki oraz ptaków
obszarów mokradłowych, występowaniem stanowisk roślin słonolubnych i
rozległego zbiorowiska słonawy. Dla społeczności lokalnej jest to miejsce kojarzące
się, oprócz gospodarki rolnej, takŜe z ruchem turystycznym ukierunkowanym na
obserwacje przyrody i fotografię przyrodniczą, który przynosi korzyści lokalnym
gospodarstwom agroturystycznym i przewodnikom oraz wzbogaca ofertę
turystyczną Miasta Świnoujścia. Wśród szkół i uczelni z regionu miejsce to jest znane
jako doskonała baza do prowadzenia terenowych zajęć dydaktycznych, czemu
pomaga istnienie własnego zaplecza OTOP, stanowiącego połączenie biura, bazy
sprzętowej i bazy campingowej dla wolontariuszy. Dla rolników gospodarujących na
uŜytkach zielonych gospodarstwa z Karsiborskiej Kępy mogą być wskazówką, w jaki
sposób gospodarować w zgodzie z przyrodą.
W skali niniejszego planu zarządzania (5 lat) wyznaczono cele i konieczne dla ich
realizacji prace. Są to cele gatunkowe i siedliskowe, cele dotyczące ludzi, cele
dotyczące zarządzania i cele monitoringowe (kontroli i nadzoru). Dla realizacji celów
ustalono 20 zadań, na które składa się kilkadziesiąt róŜnorodnych prac
szczegółowych. Wszystkie cele i prace zestawiono w sekcji 3.2., a harmonogram z
podziałem na priorytety dla kaŜdego z pięciu lat w rozdziale 4. Potencjalne źródła
finansowania dla tych zadań zestawiono w rozdziale 5. Warto tutaj wymienić w
skrócie najwaŜniejsze zadania, przyporządkowując je do zamierzonych celów.
Cel A: Uzyskanie i utrzymanie optymalnej dla wodniczki struktury roślinnej na
wszystkich siedliskach obecnie zasiedlanych i potencjalnych:
ZADANIE A.1. Wprowadzenie ekstensywnego wypasu koników polskich i/lub
wykonywanie letniego koszenia z usuwaniem skoszonej biomasy.
ZADANIE A.2. Wypracowanie struktury roślinnej ułatwiającej lub umoŜliwiającej
wprowadzenie wypasu na wyspach Bielawka, Ostrówek i Wola Kępa oraz na
fragmencie Karsiborskiej Kępy, poprzez zimowe koszenie trzciny z usuwaniem
biomasy.
Cel B: Utrzymanie lub poprawa struktury roślinnej na siedliskach lęgowych ptaków
obszarów mokradeł (otwarte łąki i pastwiska o niskiej runi, pozbawione drzew, na
których mogą gniazdować potencjalne drapieŜniki, np. wrona siwa) oraz
zagospodarowanie terenów nieuŜytkowanych będących potencjalnymi siedliskami
dla tych gatunków ptaków, a dodatkowo utrzymanie prawidłowej struktury słonaw:
ZADANIE B.1. Prowadzenie ekstensywnego wypasu koni, bydła lub koników
polskich (tereny juŜ zagospodarowane).
ZADANIE B.2. Wykonywanie koszenia późno-letniego z usuwaniem skoszonej
biomasy w okresie VIII-IX i wprowadzenie wypasu koni, bydła lub koników
polskich (tereny do zagospodarowania).
Cel C: Zachowanie lokalnych siedlisk innych gatunków ptaków (głębsze rozlewiska,
oczka wodne i leje oraz pasy szuwaru trzcinowego wzdłuŜ brzegów wysp):
ZADANIE C.1. Zapewnienie utrzymania istniejących ostoi drugorzędnych
gatunków ptaków i pasa szuwaru trzcinowego wzdłuŜ brzegów wysp.
Cel D: Uzyskanie optymalnych dla lęgów wodniczki poziomów wód gruntowych
podczas okresu V-VII pozwalających takŜe na utrzymanie optymalnego poziomu
wód gruntowych na siedliskach ptaków mokradeł w tym samym okresie:
118
ZADANIE D.1. Rozbudowa sieci melioracyjnej wyspy Karsiborskiej Kępy i jej
dostosowanie do ochrony walorów przyrodniczych wyspy.
ZADANIE D.2. Zarządzanie i konserwacja urządzeń związanych z poborem i
odprowadzaniem wody oraz lokalną regulacją jej poziomów.
Cel E: Utrzymanie i zwiększenie ilości obiektów o charakterze lokalnych
rezerwuarów błotnistych Ŝerowisk ptaków obszarów mokradłowych:
ZADANIE E.1. Zapewnienie utrzymania istniejących lokalnych rezerwuarów
błotnistych Ŝerowisk ptaków obszarów mokradłowych.
ZADANIE E.2. Zwiększenie ilości błotnistych Ŝerowisk ptaków obszarów
mokradłowych.
Cel F: Wytworzenie społecznej świadomości wagi istnienia obiektów takich jak
Karsiborska Kępa oraz ich przydatności zarówno dla przyrody jak i dla
społeczeństwa:
ZADANIE F.1. Organizacja i poprawa lokalnego systemu edukacji i promocji.
Cel G: Zapewnienie moŜliwości dojazdu do wszystkich uŜytkowanych rolniczo
terenów, a zwłaszcza moŜliwości wywoŜenia skoszonej biomasy oraz moŜliwości
dojazdu do stacji pomp bez uszkadzania wałów:
ZADANIE G.1. Poprawa i utrzymanie istniejącego systemu komunikacyjnego.
ZADANIE G.2. Budowa przejazdów przez wały i wzmocnienie odcinka
dojazdowego do stacji pomp.
Cel H: Zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego polderu wyspy:
ZADANIE H.1. Poprawa stanu i utrzymanie istniejącego obwałowania.
Cel I: Zagospodarowanie skoszonej biomasy z koszenia łąk i szuwarów:
ZADANIE I.1. Stworzenie sytemu technologicznego pozwalającego na
zagospodarowanie biomasy z koszeń.
Cel J: Zapewnienie moŜliwości koordynacji i nadzoru nad realizacją przyjętych
planów zarządzania:
ZADANIE J.1. Utrzymanie lub rozwój centrum koordynacyjnego.
Cel K: Posiadanie wiedzy na temat działalności człowieka na całym terenie:
ZADANIE K.1. Kontrolowanie i nadzór działalności agrotechnicznej.
ZADANIE K.2. Kontrolowanie i nadzór nad zarządzaniem wodą.
ZADANIE K.3. Kontrolowanie i nadzór nad działaniami społecznymi.
Cel L: Posiadanie wiedzy na temat stanu przyrody i reakcji jej składników na
działania podejmowane przez człowieka:
ZADANIE L.1. Kontrolowanie i nadzór podstawowych elementów przyrodniczych.
ZADANIE L.2. Poprawa stanu wiedzy na temat podstawowych elementów
przyrodniczych.
119
120
7. ŹRÓDŁA INFORMACJI I
LITERATURA
121
122
W niniejszym opracowaniu wykorzystane zostały następujące źródła informacji:
1. Błaszkowska B. (red.) 2008, Czynna ochrona cennych przyrodniczo łąk i
pastwisk. Doświadczenia praktyczne, OTOP, Gdańsk.
2. Błaszkowska B. 2010, opracowanie z zakresu aspektów społecznych do planu
zarządzania Karsiborskiej Kępy, OTOP, Gdańsk (msc).
3. Czeraszkiewicz R. (red.) 1995, Znaczenie łąk i obszarów podmokłych dla
ornitofauny w Polsce – zagroŜenia ostoi ptaków ze strony rolnictwa. Pomorze
Zachodnie, Szczecin (msc).
4. Czeraszkiewicz R. 1993, Liczenie wodniczki Acrocephalus paludicola na
Pomorzu Zachodnim w sezonie lęgowym 1993, OTOP, Szczecin (msc).
5. Czeraszkiewicz R. 1995, Ostoja ptaków Delta Świny (IBA 001), rezerwat OTOP
Karsiborska Kępa, Raport nr 1, OTOP, Szczecin (msc).
6. Czeraszkiewicz R. 2003, Inwentaryzacja stanowisk wodniczki Acrocephalus
paludicola na Pomorzu Zachodnim w 2003 roku, OTOP, Szczecin (msc).
7. Czeraszkiewicz R., Kalisiński M., Wysocki D., Kalisińska E.: Pomorze
Zachodnie. Łąki na wyspie Karsibór. W: J.Krogulec (red.) 1998:Ptaki łąk i
mokradeł Polski. Stan populacji, zagroŜenia i perspektywy ochrony, Fundacja
IUCN Poland, Warszawa.
8. Durkowski T. 2009, Operat wodnoprawny na szczególne korzystanie z wód
rzeki Świny w celu poboru wód powierzchniowych do zasilania sieci
melioracyjnej na wyspie Karsiborska Kępa, Szczecin (msc).
9. Durkowski T. 2009, Opracowanie z zakresu hydrologii na potrzeby Planu
Zarządzania dla lokalizacji Karsiborska Kępa, Szczecin (msc).
10. Głowaciński Z. (red.) 2001, Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce,
Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.
11. Gromadzki M., Dyrcz A., Głowaciński Z., Wieloch M. 1994, Ostoje ptaków w
Polsce, OTOP, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gdańsk.
12. Guziak R., Lubaczowska S. (red.) 2001, Ochrona przyrody w praktyce.
Podmokłe łąki i pastwiska, PTPP pro Natura, Wrocław.
13. Jabłoński P. 2003, Wyniki monitoringu ptaków lęgowych Karsiborskiej Kępy.
Sezon 2003, OTOP, Świnoujście (msc).
14. Jabłoński P. 2004, Sprawozdanie z projektu. Ochrona wodniczki na terenie
Pomorza i Polski Zachodniej. Część II – Monitoring, OTOP, Świnoujście (msc).
15. Jabłoński P., Tadeusz P. 2001, Awifauna wysp Bielawki, Karsiborska Kępa i
Karsibór w latach 1997-2000, Świnoujście (msc).
16. Jabłoński P., Tadeusz P. 2003, ZałoŜenia monitoringu ptaków Karsiborskiej
Kępy. Monitoring lęgowy - metodyka, organizacja techniczna, OTOP,
Świnoujście (msc).
17. Kiljan G. 2000, Raport z badań nad wodniczką Acrocephalus paludicola w Delcie
Świny w 2000 roku, Świnoujście (msc).
18. Kiljan G. 2001, Wodniczka Acrocephalus paludicola na Karsiborskiej Kępie w
2001 roku, Świnoujście (msc).
19. Kiljan G. 2002, Wodniczka Acrocephalus paludicola w Rezerwacie OTOP
Karsiborska Kępa w 2002 roku, Świnoujście (msc).
20. Koźmiński Cz., Michalska B., Czarnecka M. 2007, Klimat województwa
zachodniopomorskiego, Akademia Rolnicza w Szczecinie, Uniwersytet
Szczeciński, Szczecin.
123
21. Krogulec J., Kloskowski J. 1998, Występowanie, liczebność i wybiórczość
siedliskowa wodniczki Acrocephalus paludicola w Polsce w 1997 roku, OTOP,
Lublin, Gdańsk (msc).
22. Mapa: Szczegółowa mapa geologiczna Polski. 1:50000, Wydawnictwa
Geologiczne 1977.
23. Mapa: Województwo Szczecińskie. Mapa glebowo-rolnicza. 1:100000, IUNG
Puławy 1983.
24. Osiejuk T., Cenian Z., Czeraszkiewicz R., Kalisiński M., Włodarczak A. 1993,
Awifauna wysp w delcie Świny w sezonie 1990/91, Przegl. Przyr. IV, 1: 17-38.
25. Ren Ventures 2009, Analiza praktycznego i efektywnego wykorzystania
biomasy z późnego koszenia podmokłych łąk turzycowych i trzcinowisk na
obszarach Karsiborska Kępa i Zajęcze Łęgi Bydgoszcz (msc).
26. Sągin P. 2008, Plan zarządzania lokalizacją Karsiborska Kępa – operat
botaniczny, PSiPP Locus, Gdynia (msc).
27. Sągin P., Machnikowski M. 1997, Plan kształtowania i ochrony szaty roślinnej
Karsiborskiej Kępy, PSiPP Locus, Gdynia (msc).
28. Sidło P. 2005, Project report. The conservation of the Aquatic Warbler In
Pomerania/Western Poland. Monitoring 2005, OTOP, Warszawa (msc).
29. Sidło P.O., Błaszkowska B. & Chylarecki P. (red.) 2004, Ostoje ptaków o
randze europejskiej w Polsce, OTOP, Warszawa.
30. Tanneberger F., Flade M., Preiksa Z., Schroder B. 2010, Habitat selection of the
globally threatened Aquatic Warbler Acrocephalus paludicola at the western
margin of its breeding range and implications for management, The
International Journal of Avian Science IBIS (2010), 152: 347-358.
31. Tomiałojć L. 1990, Ptaki Polski – rozmieszczenie i liczebność, PWN,
Warszawa.
32. Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003, Awifauna Polski. Rozmieszczenie,
liczebność i zmiany”, PTPP „Pro Natura, Wrocław.
33. Uchwała nr XXVI/226/2007 Rady Miasta Świnoujścia z dn. 25.10.2007.
34. Ustawa z dnia 18.07.2001 Prawo wodne (Dz.U. z 2005 r. nr 239 poz. 2019).
35. Ustawa z dnia 21.03.1991 Ustawa o obszarach morskich Rzeczypospolitej
Polskiej i administracji morskiej (Dz.u. z 2003 r. nr 153 poz. 1502).
36. Zarządzenie Porządkowe nr 1 Dyrektora Urzędu Morskiego w Szczecinie z
dnia 16.02.2005 w sprawie ochrony terenów pasa technicznego.
124
8. ZAŁĄCZNIKI
Załączniki kartograficzne:
Mapa 1. PołoŜenie obiektu .................................................................................................127
Mapa 2. Przestrzenna charakterystyka zarządzania i własności gruntów .................128
Mapa 3. Roślinność rzeczywista........................................................................................129
Mapa 4. Kluczowe walory botaniczne..............................................................................130
Mapa 5. Dystrybucja śpiewających samców wodniczki na przestrzeni lat ................131
Mapa 6. Rozmieszczenie kluczowych gatunków ptaków w sezonie lęgowym 2002 132
Mapa 9. Wydzielenia planistyczne na tle zbiorowisk roślinnych ................................135
Mapa 10. Zalecenia planistyczne dla sieci hydrograficznej i gospodarki wodą ........136
Mapa 11. Zalecenia planistyczne dla infrastruktury technicznej obiektu...................137
Mapa 12. Zalecenia planistyczne dla turystycznego udostępniania obiektu .............138
Załączniki tabelaryczne:
Tabela 1. Gatunki roślin naczyniowych kluczowe dla flory Karsiborskiej Kępy ......139
Tabela 2. Zbiorowiska roślinne i siedliska Natura 2000 ................................................141
125
126
Mapa 1. PołoŜenie obiektu
A
E B
Z
R
MO
ŁT
K
YC
0
IE
0,25
0,5
1 km
Slupsk
WOLIN
Koszalin
U
Z
N
A
M
R
WO
ST
Pila
Schwedt
KARSIBÓR
O
Szczecin
Stargard Szczecinski
W
LA
Ó
Finow
Eberswalde Debno Gorzow Wielkopolski
KĘ
EK
PA
BI
EL
AW
Zakres planów zarządzania
UŜytki zielone
KA
Obszary wysp
Rowy
Drogi
KARSIBORSKA KĘPA
127
Mapa 2. Przestrzenna charakterystyka zarządzania i własności gruntów
128
Mapa 3. Roślinność rzeczywista
129
Mapa 4. Kluczowe walory botaniczne
130
Mapa 5. Dystrybucja śpiewających samców wodniczki na przestrzeni lat
131
Mapa 6. Rozmieszczenie kluczowych gatunków ptaków w sezonie lęgowym 2002
132
133
134
Mapa 9. Wydzielenia planistyczne na tle zbiorowisk roślinnych
135
Mapa 10. Zalecenia planistyczne dla sieci hydrograficznej i gospodarki wodą
136
Mapa 11. Zalecenia planistyczne dla infrastruktury technicznej obiektu
137
Mapa 12. Zalecenia planistyczne dla turystycznego udostępniania obiektu
138
Tabela 1. Gatunki roślin naczyniowych kluczowe dla flory Karsiborskiej Kępy
Lp
1
2
3
Gatunek
Allium angulosum
czosnek kątowy
Aster tripolium
aster solny
Blysmus rufus
ostrzew rudy
4
Centaurium littorale
centuria nadbrzeŜna
5
Glaux maritima
mlecznik nadmorski
Kategoria
zagroŜenia*
PZ
PL1
Va
V
E
V
V
-
V
V
V
-
PL
2
-
-
EN
VU
-
Ochrona
gatunkowa
**
-
Sc
-
S
Sc
6
Hierochloë odorata
turówka wonna
E
R
-
C
7
Juncus gerardi
sit Gerarda
V
-
-
-
8
Juncus ranarius
sit Ŝabi
R
-
-
-
9
Lathyrus palustris
groszek błotny
V
V
-
-
10
Lotus tenis
komonica wąskolistna
V
-
-
-
11
Ophioglossum vulgatum
nasięźrzał pospolity
V
-
-
Sc
Charakterystyka występowania
Ochrona czynna
Gatunek charakterystyczny dla wilgotnych łąk selernicowych. Na wyspie
znaleziono kilkadziesiąt kwitnących osobników. Rosły one na jej obrzeŜach
głównie w północno-wschodniej części na świeŜych łąkach porośniętych
pojedynczo trzciną, w sąsiedztwie słonaw. Był podawany przez Piotrowską (1966b)
z okolic Karsiboru: “na drodze leśnej i na łąkach na NE od wsi”.
Obligatoryjny halofit, charakterystyczny dla słonolubnych zbiorowisk szuwarowołąkowych. Na Karsiborskiej Kępie znaleziony w szuwarach halofilnych w
południowej i południowo-wschodniej części wyspy oraz w najwilgotniejszych
postaciach słonaw. Piotrowska (1966b) podaje go z okolic Karsiboru – nad
Mulnikiem i Młyńską Tonią, licznie.
Obligatoryjny halofit, występuje w słonawach. razem z sitem Gerarda. Lubi miejsca
umiarkowanie spasane, takŜe spotyka się go na stanowiskach które okresowo
zostały pozbawione pokrywy roślinnej (np. miejsca buchtowania dzików). Na
wyspie występuje rzadko ale gromadnie. Związany jest z intensywnie spasanymi
słonawami. Brak danych odnośnie występowania historycznego.
Obligatoryjny halofit, jedno- lub dwuletni, występujący pojedynczo w słonawach z
sitem Gerarda. Liczniej rośnie w miejscach umiarkowanie spasanych, gdzie
występuje uszkodzenie pokrywy roślinnej potrzebne do wysiania nasion. Na wyspie
spotyka się nieliczne populacje tego gatunku w kompleksie słonaw. Piotrowska
(1966b) podaje jego występowanie koło Karsiboru.
Obligatoryjny halofit. Rośnie tylko na halofilnych pastwiskach, gdzie występuje
masowo. W wysokiej runi słonaw nie spasanych tworzy długie, wypłonione pędy
nadziemne, słabo kwitnie i owocuje. Piotrowska (1966b) podaje jego
występowanie: “Karsibór: na N i NE od wsi”
Roślina wilgotnych i świeŜych łąk, takŜe fakultatywny halofit. Na Karsiborskiej
Kępie rośnie ona w części zachodniej i północno-zachodniej, oraz na wyspie
Bielawka jako komponent świeŜych i wilgotnych łąk porośniętych pojedynczo
trzciną. Jej populacja jest dość liczna. Występowanie jej w tym rejonie nie było
wcześniej podawane w literaturze
Obligatoryjny halofit. Na wyspie jest on stałym składnikiem słonaw jako gatunek
charakterystyczny zespołu. Z tego regionu był podawany równieŜ przez Piotrowską
– Karsibór: na N i NE od wsi
Obligatoryjny halofit występujący często na miejscach wcześniej pozbawionych
pokrywy roślinnej. Na wyspie spotyka się go najczęściej na drodze w środkowej
części oraz w miejscu buchtowania dzików. Z tego rejonu podawany był równieŜ
przez Piotrowską (1966b) – Karsibór: na N i NE od wsi
Przedstawiciel wilgotnych łąk, notowany takŜe jako fakultatywny halofit. Na
Karsiborskiej Kępie spotyka się go w rzadkich szuwarach trzcinowych na miejscu
wilgotnych łąk. Nie był podawany przez Piotrowską (1966b).
Halofit fakultatywny. Na wyspie często spotykany w słonawach, w ich mniej
wilgotnej postaci, najsilniej nawiązującej do łąk trzęślicowych. Był podawany z
tego rejonu przez Piotrowską (1966b).
Paproć, przedstawiciel wilgotnych łąk trzęślicowych. Gatunek wapieniolubny i
światłorządny, notowany takŜe jako fakultatywny halofit. W badanym obszarze
występuje nielicznie w fitocenozach łąkowych zarastających trzciną. Gatunek ten
nie był notowany przez Piotrowską (1966b).
Kośne uŜytkowanie wilgotnych łąk z usuwaniem biomasy; w
pierwszym okresie na początku lata, po ustąpieniu trzciny - na
końcu lata lub na początku jesieni, 1 raz w sezonie.
Umiarkowany wypas wilgotnych postaci słonaw, utrzymanie
wysokiego poziomu słonawych wód gruntowych.
Utrzyma się z umiarkowanym wypasem słonaw.
Umiarkowany wypas wszystkich postaci słonaw
Kośne uŜytkowanie wilgotnych łąk z usuwaniem biomasy, na
początku lata, po opanowaniu trzciny później, 1 raz w sezonie.
Umiarkowany wypas wszystkich postaci słonaw.
Kośne uŜytkowanie wilgotnych łąk z usuwaniem biomasy, na
początku lata, po opanowaniu trzciny później, 1 raz w sezonie.
Umiarkowany wypas słonaw.
Kośne uŜytkowanie wilgotnych łąk z usuwaniem biomasy, w
pierwszym okresie na początku lata, po opanowaniu trzciny na
końcu lata lub na początku jesieni, 1 raz w sezonie.
139
Lp
Gatunek
12
Plantago coronopus
babka pierzasta
13
Plantago maritima
babka nadmorska
14
Samolus valerandi
jarnik solankowy
15
Spergularia salina
muchotrzew solniskowy
16
Triglochin maritimum
świbka morska
Kategoria
zagroŜenia*
PZ
PL1
E
V
E
-
R
V
V
-
-
PL
2
CR
VU
-
-
-
Ochrona
gatunkowa
**
Sc
Sc
-
-
-
Charakterystyka występowania
Ochrona czynna
Jeden z najrzadszych w Polsce gatunków halofilnych, na ostatnim stanowisku w
kraju, na wschodnim krańcu zasięgu. Halofit obligatoryjny. Na wyspie spotykany
najliczniej w jej zachodniej, najbardziej wyniesionej części. Szczególnie w
miejscach mocno deptanych, w tym na drodze biegnącej przez jej środek. Z tego
rejonu podawany był równieŜ przez Piotrowską (1966b) “na mocno wypasanym
pastwisku k. Karsiboru (m. Rzeckim Nurtem a Starą Świną) gdzie występuje
licznie”. Nie jest silnie konkurencyjny w stosunku do wysokich roślin. Długotrwałe
stagnowanie wody ogranicza występowanie.
Halofit obligatoryjny. Na Karsiborskiej Kępie jest spotykany często, szczególnie
licznie na najlepiej zachowanych słonych łąkach. Był równieŜ podawany z tego
rejonu przez Piotrowską (1966b).
Rzadki halofit obligatoryjny, występujący nielicznie na podmokłych nadmorskich
solniskach. Na terenie Kępy Karsiborskiej pojedyncze egzemplarze jedynie w jej
części zachodniej na terenie podmokłym między Rzeckim Nurtem, wałem a
Młyńską Tonią. Stanowisko to podaje równieŜ Piotrowska (1966b).
Halofit obligatoryjny występujący najobficiej na siedliskach pozbawionych
wcześniej pokrywy roślinnej, często na miejscach silnie wydeptanych oraz na
brzegach wód. Na wyspie obficie porasta drogę biegnącą przez jej środek. Jego
występowanie w tym rejonie podawała Piotrowska (1966b).
Częsty składnik łąk halofilnych. Na wyspie występuje głównie w słonawach,
spotyka się go równieŜ w innych zbiorowiskach halofilnych. Jego występowanie na
wyspie podawała takŜe Piotrowska (1966b).
Umiarkowany wypas słonaw, zachowanie wilgotnościowego
charakteru siedlisk, wiosną wilgotnych, latem zaledwie świeŜych,
z wodą na poziomie ok. 40 cm ppg.
Umiarkowany wypas wilgotnej postaci słonawy i towarzyszącego
jej niskiego szuwaru, utrzymanie wysokiego poziomu słonawych
wód gruntowych.
* - PZ – Pomorze Zachodnie (śukowski, Jackowiak 1995),
PL1 – Polska, wg. Listy roślin zagroŜonych w Polsce (Zarzycki, Szeląg 1992); stopnie zagroŜenia:
Ex – wymarłe i zaginione,
E – wymierające (bezpośrednio zagroŜone wymarciem),
V – zagroŜone,
R – rzadkie,
I – gatunki o nieokreślonym zagroŜeniu (Ex, E, V,
K – gatunki o zagroŜeniu niedostatecznie poznanym,
PL2 – Polska, wg. Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (Kaźmierczakowa, Zarzycki 2001); stopnie zagroŜenia:
EX – całkowicie wymarłe,
EW – wymarłe w warunkach naturalnych,
CR – krytycznie zagroŜone,
EN – zagroŜone,
VU – naraŜone,
LR – gatunki niŜszego ryzyka,
DD – gatunki, których stopień zagroŜenia jest trudny do określenia z powodu braku dostatecznej informacji;
** - zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9.07.2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. 2004 Nr 168, poz. 1764):
S – ochrona ścisła,
Sc – ochrona ścisła z konieczną ochroną czynną (zał. 1 rozp. MŚ),
C – ochrona częściowa (zał. 2 rozp. MŚ).
140
Tabela 2. Zbiorowiska roślinne i siedliska Natura 2000
Zbiorowisko
Siedlisko Natura 2000
wg. załącznika 1*
wg. rozp. MŚ**
słonawa Juncetum
gerardi
15.13
atlantyckie słone łąki
GlaucoPuccinellietalia
zespół mannicy
odstającej i
muchotrzewu
solniskowego
PuccinellioSpergularietum
salinae
zastępcze
zbiorowiska
trawiasto-turzycowe o
róŜnej przynaleŜności
syntaksonomicznej
15.13
atlantyckie słone łąki
GlaucoPuccinellietalia
-
1330
solniska nadmorskie
(GlaucoPuccinietalia – zb.
nadmorskie)
1330
solniska nadmorskie
(GlaucoPuccinietalia – zb.
nadmorskie)
-
szuwar trzcinowy
Phragmitetum
australis:
∗ silnie zwarte postaci
wodne i lądowe
-
-
∗ luźna postać
trawiasta z
gatunkami łąkowopastwiskowymi
-
-
Opis
Rozmieszczenie
ZagroŜenia
Czynna ochrona
Niska, silnie zwarta, półnaturalna murawa, związana z
długotrwałym uŜytkowaniem pastwiskowym. Centrum
występowania halofitów na Kępie Karsiborskiej. Fizjonomię
tworzy sit Gerarda Juncus gerardi, któremu z duŜą stałością
towarzyszą: mlecznik nadmorski Glaux maritima, babka
nadmorska Plantago maritima i świbka morska Triglochin
maritimum. Na wyspie obecna we wszystkich, wyróŜnionych
w Polsce, podzespołach: z strem solnym Aster tripolium,
typowym, z komonicą wąskolistną Lotus tenuis, z babką
pierzastą Plantago coronopus.
Niska murawa o róŜnym zwarciu. Zajmuje najczęściej, niezbyt
duŜymi, rozczłonkowanymi płatami, miejsca pozbawione
wcześniej pokrywy roślinnej: drogi, brzegi rowów zdeptane
przez bydło. Pojawiają się w niej takŜe inne halofity z
pastwisk, w tym dość licznie Plantago coronopus.
Najlepiej
wykształcone
fitocenozy
są
w
obwodowych
partiach
wyspy, zwłaszcza w jej
zachodniej części. Lokalnie
niewielkie płaty w lekkich
obniŜeniach
terenu,
w
centrum kępy.
Zmiana struktury przestrzennej i
gatunkowej, zarastanie trzciną przy
braku wypasu. Niszczenie runi i
przekształcenie
w
zbiorowiska
zastępcze przy nadmiernym wypasie.
Utrzymanie stałego, umiarkowanego wypasu i
stosunków
wodnych
właściwych
dla
poszczególnych postaci słonawy: z wodą
latem od ok. 40 cm ppg w części wyspy
najbardziej wyniesionej, do kilku cm ppg w
najwilgotniejszych postaciach zbiorowiska.
Często na drodze wjazdowej
na wyspę i głównej drodze
w centralnej części wyspy.
Zmiana struktury przestrzennej i
gatunkowej przy braku oddziaływania
na pokrywę roślinną, towarzyszącego
uŜytkowaniu wyspy, przede wszystkim
pastwiskowemu. Ostoją zbiorowiska
najdłuŜej będą drogi. Tam ujemny
wpływ
mają
przekształcenia
nawierzchni, zwłaszcza umacnianie
obcym materiałem.
Zbiorowiska o przeciętnej wartości
przyrodniczej. Ich znaczenie polega
głównie na moŜliwości restytucji na
tym terenie słonaw. Zaniechanie
uŜytkowania powoduje wkraczanie
trzciny i rozwój szuwarów.
Samo zbiorowisko nie wymaga specjalnych
zabiegów. Jego trwanie związane jest z
utrzymaniem wypasu na wyspie oraz
ograniczeniem przebudowy nawierzchni dróg.
Zbiorowisko niezagroŜone.
Nie wymaga ochrony.
Wzrost pokrywania trzciny, zanik
halofitów i gatunków łąkowych.
Zbiorowiska cenne jako ostoja halofitów oraz
wartościowych składników wilgotnych łąk.
Powrót do regularnego uŜytkowania pozwoli
utrzymać cenne gatunki oraz odtworzyć płaty
dawnych zbiorowisk. NaleŜy wrócić do
niskiego koszenia z usuwaniem skoszonej
biomasy. W pierwszym okresie, do
ograniczenia udziału trzciny, kosić na
początku lata (do połowy lipca), później pod
koniec sezonu letniego. Wystarczy 1 raz w
roku. W przypadku obecności halofitów
moŜna przywrócić ograniczony wypas,
zwłaszcza na początku lata.
Kompleks zbiorowisk powstałych w róŜnych warunkach
mikrosiedliskowych, pod wpływem jednego dominującego
czynnika - wypasu, najprawdopodobniej nadmiernego.
Stanowią degeneracyjne postaci wilgotnych lub halofilnych
pastwisk. Dominują gatunki nieatrakcyjne dla bydła: sit
rozpierzchły Juncus effusus, śmiałek darniowy Deschampsia
caespitosa, turzyca darniowa Carex caespitosa, turzyca
pospolita C. nigra, turzyca prosowata C. panicea. Licznie
pojawia się teŜ perz właściwy Elymus repens i mietlica
rozłogowa Agrostis stolonifera.
Na
znacznych,
nie
porosłych
trzciną
powierzchniach w centralnej
i zachodniej części wyspy.
Silnie zwarta fitocenoza o rozbudowanej strukturze pionowej,
dwu-, trzywarstwowa, do 3 m wysokości. Skąpo gatunkowa,
w zdjęciu fitosocjologicznym notuje się zwykle 3-4 gatunki.
W wyŜszej warstwie dominuje trzcina pospolita Phragmites
australis, niekiedy tworząca jednogatunkowe agregacje. Pod
nią rosną pojedyncze gatunki szuwarowe, muraw zalewowych
lub wilgotnych łąk, z bardzo słabym pokrywaniem.
Zwartym
pasem
poza
wałem,
na
obwodzie
sąsiednich wysepek oraz w
najbardziej
zabagnionych
miejscach
we
wnętrzu
Karsiborskiej Kępy, w jej
północno-wschodniej
i
wschodniej części.
Rozległe płaty występują w
północno-wschodniej
i
wschodniej części wyspy, w
obrębie
wału
przeciw
powodziowego. TakŜe we
wnętrzu
niektórych
sąsiednich wysepek.
Zbiorowisko niŜsze od poprzedniej postaci i ze znacznie
mniejszym pokrywaniem trzciny w najwyŜszych warstwach.
Wyraźnie wykształcona warstwa dolna pokrywaniem
przewyŜsza niekiedy trzcinę. Reprezentuje ona dawne
zbiorowiska łąkowo-pastwiskowe, opanowane przez szuwar,
raczej róŜne: słonawy, kilka postaci wilgotnych łąk (obecnie
trudne do zidentyfikowania). Obok pojedynczych halofitów
występują tu rzadkie gatunki łąkowe: czosnek kątowy Allium
angulosum, turówka wonna Hierochloë odorata, groszek
błotny Lathyrus palustris, nasięźrzał pospolity Ophioglossum
vulgatum. W miejscach bardziej podmokłych znaczny udział
mają szerokolistne turzyce: turzyca brzegowa Carex riparia,
turzyca błotna C. acutiformis.
Utrzymanie stałego, umiarkowanego wypasu i
właściwych stosunków wodnych.
141
Zbiorowisko
Siedlisko Natura 2000
wg. załącznika 1*
wg. rozp. MŚ**
półhalofilny szuwar
sitowca
nadmorskiego
Scirpetum maritimi
-
szuwar ponikła
błotnego
Eleocharitetum
palustris
szuwar turzycy
brzegowej Caricetum
ripariae
zbiorowisko przęstki
pospolitej
Hippuridetum
vulgaris
zbiorowisko z
jaskrem jadowitym
AlopecuroRanunculetum
scelerati
wysoki szuwar
półhalofilny
CalystegioAngelicetum
archangelicae
litoralis (SonchoArchangelicetum
litoralis)
heterogeniczne
fitocenony z
dominacją traw
(Calamagrostis
epigeios, Agrostis
capillaris, Elymus
repens)
-
-
-
-
-
Opis
Rozmieszczenie
ZagroŜenia
Czynna ochrona
Niski, do 1 m wysokości, dość zwarty szuwar, który tworzą
zwykle 1-2 gatunki, głównie sitowiec nadmorski
Bulboschoenus maritimus i oczeret Tabernaemontana
Schoenoplectus tabernaemontani. Pojedynczo towarzyszą im
gatunki szuwarowe oraz z wilgotnych łąk i muraw. Często
Agrostis stolonifera przy braku powierzchniowego zalewu,
niekiedy rzęsa drobna Lemna minor na powierzchni wody
pokrywającej podłoŜe.
Zasięg podobny jak słonaw,
występuje w lokalnych,
zabagnionych obniŜeniach
terenu.
TakŜe
w
zarośniętych
rowach
melioracyjnych.
W
pozostałej części wyspy
fitocenozy szuwaru sitowca
nadmorskiego
najprawdopodobniej
opanowane zostały przez
trzcinę.
Na
niezbyt
duŜych
powierzchniach, w obrębie
nie zarośniętych trzciną
terenów pastwiskowych.
Jedynie całkowity zanik uŜytków
zielonych,
dewastacja
systemu
melioracyjnego i opanowanie wyspy
przez szuwary trzcinowe.
Zachowanie na wyspie uŜytkowania kośnopastwiskowego.
zielonych,
dewastacja
systemu
Zachowanie na wyspie uŜytkowania kośnopastwiskowego.
We
wschodniej
części
wyspy.
Najprawdopodobniej jako
zbiorowisko zastępcze dla
najbardziej
wilgotnych
partii łąk i pastwisk.
W centralnej (największy
płat) i zachodniej części
wyspy.
Rozwój szuwarów trzcinowych.
Zbiorowisko
o
przeciętnej
wartości
przyrodniczej. Nie wymaga ochrony.
zielonych,
dewastacja
systemu
Zachowanie na wyspie wypasu.
Niska, ubogo gatunkowa fitocenoza z przewagą
przedstawicieli szuwarów właściwych. Obok licznego ponikła
błotnego Eleocharis palustris z duŜym pokrywaniem
występuje takŜe Agrostis stolonifera. Pojedynczo przechodzą
gatunki ze zbiorowisk szuwarowych i łąkowych. Zajmuje
płytkie, podmokłe zagłębienia, najczęściej jednak z wodą pod
powierzchnią gruntu. Często towarzyszy płatom słonaw lub
półhalofilnych szuwarów.
Niewysoki szuwar ze zdecydowaną dominacją Carex riparia.
Pojedynczo towarzyszą gatunki szuwarowe i łąkowe.
Miejscami wkracza do fitocenoz trzcina. Na siedliskach
wilgotnych i mokrych, czasem z wodą stagnującą na
powierzchni.
-
Skąpo gatunkowa, niska fitocenoza, budowana przez kilka
gatunków szuwarowych, wśród których dominuje przęstka
pospolita Hippuris vulgaris. Zajmuje kilka, niewielkich, stale
wypełnionych wodą zagłębień.
-
W
kompleksie
z
uŜytkowanymi pastwiskami
w zachodniej i centralnej
części wyspy.
zielonych,
dewastacja
systemu
Zachowanie na wyspie wypasu.
-
Luźna, niska fitocenoza, zasiedlająca miejsca silnie podmokłe,
o zniszczonej wcześniej pokrywie roślinnej, np. przez pasące
się zwierzęta. Stałymi składnikami są: wyczyniec kolankowy
Alopecurus geniculatus i jaskier jadowity Ranunculus
sceleratus. Często licznie występuje Agrostis stolonifera.
Bujne zbiorowisko na wybitnie eutroficznym, torfowomulistym podłoŜu, w pasie szuwarów nad brzegiem rzeki i
kanałów. Wśród wysokiej trzciny często występuje mlecz
błotny Sonchus palustris i dzięgiel litwor nadbrzeŜny Angelica
archangelica ssp. litoralis. Stałym składnikiem jest równieŜ
kielisznik zaroślowy Calystegia sepium i szereg gatunków
nitrofilnych.
Wąskim,
przerywanym
pasmem,
w
róŜnych
miejscach nad brzegiem
Świny i Rzeckiego Nurtu.
Zbiorowisko niezagroŜone.
Nie wymaga ochrony.
37.7
ziołorośla eutroficzne
6430
ziołorośla górskie
(Adenostylion
alliariae) i ziołorośla
nadrzeczne
(Convolvuletalia
sepium)
Obce dla Kępy Karsiborskiej, róŜnorodne zbiorowiska z
dominacją traw: trzcinnika piaskowego Calamagrostis
epigeios, Elymus repens, mietlicy pospolitej Agrostis
capillaris i in., na antropogenicznym podłoŜu wału
przeciwpowodziowego.
Niekiedy
o
charakterze
jednogatunkowych agregacji. Północną, wschodnią i
południowo-wschodnią część wału opanowała trzcina.
Na
wale
przeciwpowodziowym na
południowo-zachodniej
i
zachodniej krawędzi wyspy.
Zbiorowiska o przeciętnej wartości
przyrodniczej.
Nie wymagają ochrony.
-
-
-
* - dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21.05.1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.Urz.WE L 206, str. 7)
** - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16.05.2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz.U.
2005 Nr. 94, poz. 795)
142

Plan zarządzania i ochrony - Karsiborska Kępa

Transkrypt

Podobne dokumenty

Osiągnięcia projektu LIFE Wodniczka