Wiedza w gospodarce i w społeczeństwie

CC
Teoria i Inżynieria Systemów - R10
WTIS05
10. Wiedza w gospodarce i społeczeństwie
Wiedza jest substytutem wszystkich ingrediencji gospodarki..
A. Toffler
10.1 Wstęp
10.2 Od danych do informacji, wiedzy i mądrości
10.3 Organizacje uczące się – zarządzanie wiedzą
10.4 Re-engineering – zarządzanie zmianą
10.5 Ewolucja organizacji przedsiębiorstw i modele postaw pracowniczych
10.6 Wiedza w sieci i jej wykorzystanie
10.7 Podsumowanie
10.8 Problemy
10.1 Wstęp
Jedną z ważnych kategorii pojęciowych i sprawczych jakie przejawiały się w prezentowanym do
tej pory tekście była informacja, czasami wiedza, lub inteligencja biznesowa, jeszcze rzadziej mądrość.
Pod koniec tego syntetycznego kursu Teorii i Inżynierii Systemów byłoby dobrze wejrzeć bliżej we
wzajemne relacje tych pojęć i zapoznać się z ich istotą i rolą we współczesnym świecie. Jak to
niektórzy ujmują żyjemy w dobie społeczeństwa informacyjnego1, czy też lepiej nowej cywilizacji
wiedzy2 z panującym nowym paradygmatem systemowym lub lepiej holistycznym. W tym końcowym
rozdziale postaramy sobie uprzytomnić zmianę tego sposobu myślenia poprzez pryzmat widocznych
zmian w gospodarce i w społeczeństwie jakie wyłaniają się obecnie
10.2 Od danych do informacji, wiedzy i mądrości
Zacznijmy studiować zagadnienie od podstaw, zapytajmy co tworzy wiedzę, informację, i jaka jest
miedzy nimi relacja. Rysunek 10.1 zaczerpnięty z Internetu [Bellinger02] jest tu najlepszą odpowiedzią
wzajemnych relacji w ujęciu informatycznym.
connectedness
wisdom
knowledge
understanding
principles
understanding
pattems
information
understanding
relations
data
understanding
Rys. 10.1 Od danych w bitach do informacji i mądrości [Bellinger02].
Jak widać z rysunku rzeczą pierwotną są dane, a dalej istnieje droga i relacja, od danych w
bitach, (słowach, bajtach czy też w megabajtach) do mądrości. Jednak nie jest to jednowymiarowa
droga, bo aby ją przejść musi rosnąć ilość połączeń (agregacji) miedzy naszymi danymi i stopień
1
Termin społeczeństwo informacyjne pochodzi nie z USA ale z Japonii, po raz pierwszy sformułował go T. Umesamo w
swej wizjonerskiej pracy w1963r, [Goban99].
2
W wielkim skrócie w cywilizacji wiedzy, i/lub gospodarce wiedzy wiedza jest substytutem wszystkich składników
produktu i usługi i procesów wiodących do nich. Jeśli wiesz to zrobisz lepiej, taniej, bardziej bezpiecznie, bardziej eko!
1
CC
Teoria i Inżynieria Systemów - R10
WTIS05
naszego rozumienia ich. Uzupełnieniem tego przestrzennego rysunku jak i komentarzem jest bardziej
szczegółowa tabela 10.1, zaczerpnięta z raportu firmy CTR, [CTR96,T4.2], gdzie widać juz
interpretacje, stwierdzenia opisy.
Tab. 10.1 Opisowe przedstawienie drogi od danych do mądrości [CTR 96, T 4.2]
Tak więc wpierw od danych w bitach, słowach lub bajtach do informacji jeśli będziemy znać,
lub wytworzymy wzajemne relacje miedzy nimi. Od informacji jest z kolei droga do wiedzy jeśli
zrozumiemy meta-związki (paterns) jakie są miedzy informacjami, i wreszcie od wiedzy do mądrości –
jeśli zrozumiemy zasady w jakich jest ustrukturyzowana wiedza. Patrząc na ten sposób kolejnych
agregacji można zauważyć, że ta budowla jest kontekstowa i wiele trudu i starań trzeba włożyć by była
zrozumiana jednoznacznie na każdym szczeblu. Patrząc jednak na rysunek nie powinniśmy wyciągnąć
niewłaściwych wniosków, bo na pewno:
•
zbiór danych (liczby, słowa) to nie informacja,
•
zbiór informacji (zdania, stwierdzenia, agregacja liczb i zdań) to nie wiedza,
•
zbiór różnego typu wiedzy (zasady, opisy) to nie mądrość,
•
zbiór mądrości (multiple knowledge), zintegrowany w akcji, to nie jest prawda.
Nieco inaczej w charakterze piramidy przedstawia to Sienkiewicz w swej najnowszej pracy
dodając do tego jeszcze opis rodzaju aktywności jakie stwarza posiadanie danej klasy wiedzy, w
pewnym sensie nawiązuje do opisanej już pętli OODA..
2
CC
Teoria i Inżynieria Systemów - R10
WTIS05
Rys.10.2 Piramida organizacji i użyteczności informacji [Sienkiewicz03,r6]
Oczywiście to przejście od danych do mądrości zintegrowanej w działaniu nie odbywa się samo
lecz w procesie wypracowywania3 transformacji wiedzy, tak jak to przedstawia kolejny rysunek] 10.3 z
innego raportu firmy CTR dotyczącego zarządzaniem wiedzy [CTR99].
3
Pełniejsze ujęcie tych zagadnień można znaleźć w publikacji autora Społeczeństwo wiedzy,[Cempel02].
3
CC
Teoria i Inżynieria Systemów - R10
WTIS05
Rys. 10.3 Cykl tworzenia i przetwarzania wiedzy [CTR99,r 4.5,4.6]
Rysunki te są prawie samo wyjaśniające (ach ten język którego trzeba się naumieć), warto jedynie
dodać, że przejście z jednego szczebla organizacji wiedzy na wyższy, zawsze łączy się z podaniem
reguł (filtru) i/lub wzajemnej organizacji (sposobu agregacji). Z drugiej strony w przetwarzaniu wiedzy
istotną rolę odgrywa człowiek, a w nim wiedza musi być wpierw zasymilowana wewnętrznie
(zinternalizowana), po to by później mogła być poddana procesowi externalizacji i socjalizacji w
procesie uczenia i nauczania, czyli szeroko pojętego kształcenia siebie i innych w organizacji, i
organizacji jako takiej, o czym właśnie za chwilę niżej.
Rozdział ten zaczęliśmy cytatem z Toffler, że wiedza jest substytutem prawie wszystkich
komponentów potrzebnych do 'zrobienia czegoś'. Jak dalece jest to prawdziwe proszę zerknąć na
rysunek niżej [Alavi02], gdzie wiedza interweniuje nie tylko w gospodarkę, technologię, ale także w
problemy sociokulturalne, a więc wg naszej definicji (w ślad za F Baconem) w rozumienie siebie i
świata w którym żyjemy.
Rys10.4.Społeczne i gospodarcze ramy (obszary) tworzenia i przetwarzania wiedzy KM [Alavi02]
4
CC
Teoria i Inżynieria Systemów - R10
WTIS05
10.3, Organizacje uczące się - zarządzanie wiedzą
Uczenie się, zwłaszcza zespołu, dobrze wyjaśnić jest na podstawie uczenia jedno i dwupętlowego,
które może dotyczyć pojedynczego członka grupy jak i całej organizacji. Rysunek 10.5 przedstawia tu
zasadniczą ideę uczenia się jednopętlowego i dwupętlowego (proszę sobie wyobrazić wielopętlowe),
które dopuszcza zmianę paradygmatu, np. od Kodeksu Postępowania Administracyjnego (KPA), do
skrajnych reguł przeprowadzenia swego poglądu, jak np. cel uświęca środki, znaczy to że nie mamy
żadnego zbioru reguł ułatwiającego postępowanie. Jest to sytuacja skrajna, mafijna lecz ilustrująca
przedmiot rozważań. W społeczeństwach zorganizowanych musi bowiem istnieć zbiór reguł
ostatecznych regulujących zachowanie jednostek, organizacji, które każdemu przyniosą należny udział
w postępie, wg. jego wkładu w rozwój przedsiębiorstwa, czy też społeczeństwa. Zawsze jednak jest to
problem kryterium i szerokości patrzenia, i także szerokości i horyzontu liczenia korzyści i strat.
A)
B)
Rys. 10.5 Jednopętlowe (A) i dwupętlowe(B) uczenie się ludzi i organizacji jako konieczność postępu w
21 wieku, [Sage95,r 7.1, 7.2].
5
CC
Teoria i Inżynieria Systemów - R10
WTIS05
Zatem już wiemy jak uczy się, lub powinien, pojedynczy osobnik lub lepiej pracownik, we
wzajemnym sprzężeniem z działaniem, a jeszcze lepiej członek zespołu (team). Ale co jeszcze
odróżnia, lub jest źródłem nowej jakości w organizacjach uczących się. Najlepiej to przedstawia P.
Senge w swej najnowszej monografii [Senge98] i w Internecie. Organizacje uczące się to najnowszy
trend zarządzania4, gdzie nie tylko każdy z członków organizacji powiększa swe kwalifikacje, uczy się,
ale jest w ciągłym strumieniu innowacji w przedsiębiorstwie, kładąc szczególny nacisk na pięć
szczegółowych ‘właściwych’ technologii działania w organizacji jak niżej.
•
Myślenie systemowe. Od wczesnych lat byliśmy uczeni by mając przed sobą problem podzielić go
na części, bo to ułatwia znalezienie rozwiązania. Dla prostych problemów tak, lecz one się już
dawno skończyły, pozostały tylko te złożone, gdzie redukcjonizm myślenia przynosi same szkody
utraty wizji i konsekwencji naszych działań. Bowiem myślenie systemowe jest strukturą w ramach
której ujrzymy związki przestrzenne i czasowe ze wszystkimi sprzężeniami i długoterminowymi
konsekwencjami naszych działań.
•
Mistrzostwo osobiste. Większość ludzi ma przed sobą zadania i cele, lecz nie ma wyczucia
rozmiaru wizji, która winna ich prowadzić. ’Może chciałbym ładnego konia, lepszą pracę, lepszy
fragment niszy rynkowej, itd.’. To są przykłady koncentracji na środkach a nie celach końcowych,
nie na wizji celu i mistrzostwa osobistego. Temu winno towarzyszyć napięcie twórcze, które
pozwoli przekroczyć dystans między obecną rzeczywistością a osobistą wizją, a także stałe dążenie
do odkrycia prawdziwych związków i relacji, które generują zdarzenia i wykorzystanie ich do
realizacji celów osobistych i celów przedsiębiorstwa..
•
Modele mentalne. Nasze rozumienie świata i podejmowanie decyzji bazuje modelach mentalnych,
niestety nie zawsze uświadomionych i stale rezydujących w naszej podświadomości. Co więcej nie
zawsze jesteśmy świadomi wpływu jakie te modele mają na nasze zachowanie i na nasze
brzemienne w skutkach decyzje. To dlatego odkrywanie naszych modeli mentalnych, testowanie ich
ważności (walidacja) i udoskonalanie ich, jest przełomowym konceptem organizacji uczących się.
Najbardziej przekonywującym przykładem jest prawie powszechne przekonanie ‘ludzie są niegodni
zaufania’. To przekonanie jest słuszne dosłownie dla niewielu, a stosowane powszechnie
wielokrotnie zawęża zakres naszych możliwości indywidualnych i w organizacji5.
•
Wspólna wizja. Żadna organizacja nie stanie się wielka jeśli nie będzie zdolna wypracować wizji z
którą utożsamia się większość pracowników. Wizja taka jest zdolna prowadzić ludzi do
doskonałości i wzajemnego uczenia dla wypełnienia synergicznych celów własnych i organizacji.
Jedynie kilka innych sił w życiu i w gospodarce ma taką moc sprawczą jak wspólna wizja
wypracowana w organizacji.
•
Zespołowe uczenie się. Czy widziałeś lub byłeś członkiem takiego wspaniałego zespołu? To może
być w gospodarce, w szkole, w sporcie (np. NBA). W takim zespole ludzie ufają jeden drugiemu,
każdy uzupełnia zdolności i potencję drugiego, a kompensuje ich słabości. Każdy dąży do
najlepszego i do stałego udoskonalania się, co usuwa ograniczenia mentalne. Stąd zespołowa
kompetencja jest daleko większa niż pojedynczego członka zespołu. Członkowie zespołu także
rozumieją system, w ramach którego działają, i wiedzą jak oni sami wpływają na całość systemu.
Te cechy charakterystyczne opisują istotę bycia i życia organizacji uczącej się, i tak jak w każdej
organizacji nie rodzi ona się wielką, ale uczy się być wielką. Zespołowe uczenie bowiem jest procesem
uzgadniania i doregulowania zespołu, dla uniknięcia marnotrawstwa energii i wypracowywania
dodatkowej synergii, z tytułu współpracy, do takiego stanu że daje 2 ⊕ 2 ⇒ 5000 i więcej.
W uzyskaniu takich wyników niezwykłą rolę pełnią liderzy, zarówno lokalni liderzy jak i
4
Trzeba tu jasno stwierdzić iż zachodnia droga podejścia jest całkiem odmienna od japońskiej, gdzie kładzie się większy
nacisk na zespołowość pracy i korzyści [Nonaka00].
5
Patrz np. omówiony już dylemat więźnia symulowany za pomocą automatów komórkowych.
6
CC
Teoria i Inżynieria Systemów - R10
WTIS05
przywódcy całej organizacji. To od nich zaczyna się ferment niezadowolenia z zastanej sytuacji, to od
nich zależy odkrycie dróg polepszenia sytuacji i ciągłego doskonalenia swych możliwości. Jedną z dróg
do tego jest jedna z nowszych metod zarządzania, lub lepiej kuracji przedsiębiorstwa zwana– reengineering, o której trochę niżej.
Organizacje uczące się to też w pewnych źródłach zarządzanie wiedzą (knowledge management –
KM), z bogatą literatura na ten temat, książkową np. [Probst04] i internetową np.
[http://www.brint.com/km/]. Trzeba znowu tu dodać, że wiedza w ramach KM traktowana jest różnie na
zachodzie i wschodzie, co najbardziej dobitnie wynika z cytowanej już najnowszej japońskiej ksiązki o
znamiennym tytule Kreowanie Wiedzy w Organizacji, [Nonaka00]. O tych różnicach można również
poczytać w pracach niniejszego autora np. [Cempel03].
10.4 Re-engineering i zarządzanie zmianą
Jest niewiele koncepcji zarządzania wzbudzających tyle kontrowersji co re-engineering, do tego
metoda ta nie powstała w firmie konsultingowej ani ośrodku akademickim USA, lecz w samych
firmach które były już na skraju bankructwa (jak np. General Electric, Hewlet Packard, i inni) i miały
szczęście znaleźć twórczych i konsekwentnych liderów. Po raz pierwszy metoda została opisana w
monografii Hammer i Champy [Hammer96], a najpełniejszy jej obraz można znaleźć w ostatnio
wydanej monografii [Manganelli98]. W wielkim skrócie re-engineering oparty jest na podejściu
procesowym w opozycji do tradycyjnego podejścia funkcjonalnego, powstałego prawie dwa wieki temu.
Dzięki radykalnemu przeprojektowaniu procesów zachodzących w przedsiębiorstwie można usprawnić
zarówno procesy strategiczne, jak i procesy tworzące wartość dodaną. Jak wiadomo strategiczne
procesy to takie, które najważniejsze są długofalowo, mają na oku realizację wizji i misji
przedsiębiorstwa. Z kolei procesy tworzące wartość dodaną są siłą napędową, bowiem realizują
potrzeby i oczekiwania klienta, za realizację których jest on skłonny zapłacić.
Sage [Sage95] rozróżnia trzy typu reenginerringu; na poziomie produktu (product reengineering), na poziomie procesu lub linii produkcyjnej (process reengineering), i na poziomie
zarządzania (system management re-engineering). Re-engineering wykorzystuje elementy innych
technik zarządzania, łącznie z TQM i technologiami informatycznymi, reverse engineering i concurrent
engineering, biorąc z nich to co najlepsze, przez co stwarza dużo większe możliwości osiągnięcia
lepszych rezultatów
Podstawowe postulaty re-engineeringu dotyczą następujących zagadnień [Fairchaild98]:
− efektywne przywództwo – popiera się kreatywność, przedsiębiorczość, ale zarazem
odpowiedzialność; efektywny lider przewodzi i doradza;
− nastawienie na cele – procesy przedsiębiorstwa muszą być zorganizowane bardziej wokół
wyników niż zadań;
− wrażliwość na potrzeby klientów – re-engineering jest nastawiony na podnoszenie poziomu
satysfakcji, zarówno klienta „wewnętrznego”, jak i „zewnętrznego” (ostatecznego użytkownika);
− ukierunkowanie na procesy – użytkownicy wyników procesu muszą uczestniczyć w jego
wykonywaniu; zasada ta kreuje menedżera jako „właściciela” procesu i czyni go odpowiedzialnym za
wyniki;
− koncentracja na działaniach tworzących wartość – działania nie powiększające wartości muszą
być zidentyfikowane i wyeliminowane; wartość jest definiowana w kategoriach korzyści odczuwanych
są przez klienta (zewnętrznego jak i wewnętrznego);
− rozmieszczenie zasobów przedsiębiorstwa – rozproszone terytorialnie zasoby należy taktować
tak, jakby były zcentralizowane; minimalizuje się dzięki temu lokalną optymalizację zasobów na rzecz
optymalizacji globalnej;
− równoległość działań – działania mają być prowadzone równolegle, aby w największym
możliwym stopniu wykorzystać posiadane zasoby;
7
CC
Teoria i Inżynieria Systemów - R10
WTIS05
− unikanie zbędnych działań – np. informacja ma być uzyskana wyłącznie raz i u źródła, bez ogniw
pośrednich;
− modułowość – decydenci muszą być umiejscowieni tam, gdzie praca jest wykonywana;
bezpośrednią implikacją tej zasady jest kontrola wmontowana w procesy przedsiębiorstwa;
− zmiana paradygmatu – inżynierowie zarządzania nie mogą pozwalać na ograniczanie swojego
myślenia; powinni stosować podejście „czystej kartki”; zmiana paradygmatu umożliwia bowiem
przeprowadzenie fundamentalnych zmian;
− rozwój zasobów wiedzy oraz informacji i zarządzanie nimi – informacja i wiedza są traktowane
jako zasoby, podobnie jak np. ludzie, maszyny, urządzenia; inwestycje w te obszary przyczyniają się do
zdobywania przewagi konkurencyjnej.
Doskonałym uzupełnieniem i uogólnieniem tego skróconego opisu re-engineeringu będą dwa
kolejne rysunki zaczerpnięte od Sage’a [Sage95] przedstawiające możliwych kandydatów do wdrożenia
tej metody i zasadnicze fazy w tym procesie.
Rys. 10.6 Zasadnicze składniki organizacji jako kandydaci do re-engineeringu [Sage95,r8.1].
8
CC
Teoria i Inżynieria Systemów - R10
WTIS05
Rys. 10.7 Zasadnicze fazy re-engineeringu na poziomie produktu, procesu i systemu [Sage95,r8.6]
Wprowadzając re-engineering wymieniliśmy wiele metod z których on czerpie szczegółowe
procedury i dwie z nich, nie zostały jeszcze wyjaśnione; reverse engineering i concurent engineering6.
Reverse engineering to dosłownie inżynieria odwrotna, posiadając produkt (Pentium IV®,
Kałasznikow®) trzeba (z różnych względów) odtworzyć proces i produkt. Natomiast concurrent
engineering, to inżynieria współbieżna, prowadzenie w tym samym czasie projektowania, badań
prototypowania, to co się da by zdążyć na czas, np. przed konkurencją. Doskonałą pomocą w tym może
być dobrze rozwinięta CAE w połączeniu z szybkim prototypowaniem (rapid prototyping).
10.5 Ewolucja organizacji przedsiębiorstw i modele postaw pracowniczych
Kończąc ten ostatni rozdział merytoryczny, traktujący o tym co przed nami; cywilizacji wiedzy,
re-engineeringu, warto przedstawić akcenty generalizujące i syntezujące. W odniesieniu do zarządzania
niech to będzie rysunek 10.8 zaczerpnięty z [Clark97], a przedstawiający ideę dopasowania metody
zarządzania do typu i wieku organizacji, przedsiębiorstwa. Jak widać z rysunku w ostatnim kryzysie
zastosowano re-engineering i przedsiębiorstwo doskonale wyszło na prostą.
6
Nie słyszałem o udanych terminach polskich, więc podaję bez tłumaczenia.
9
CC
Teoria i Inżynieria Systemów - R10
WTIS05
Rys. 10.8 Wzrost i dojrzewanie przedsiębiorstwa widziane przez pryzmat kryzysów i metod zarządzania
właściwych na danym etapie rozwoju [Clark97,r1.3].
Zarówno organizacje uczące jak i re-engineering dążą do stworzenia właściwego modelu
mentalnego zespołów jak i ich członków. W dobie globalizacji gospodarki warto wiedzieć, że nie ma
jednego dobrego modelu mentalnego tkwiącego u podstaw efektywnej organizacji. Gospodarka
zachodnia, Europa i USA wypracowały jeden model mentalny pracownika w firmie. Jest to model
wysoce indywidualistyczny, tak jak na rys. 10.9. Natomiast cywilizacje wschodu (Korea płd., Chiny,
Japonia) zwłaszcza najbardziej efektywna gospodarka japońska wypracowała inny model postaw
pracowniczych, opartych na sukcesie zespołu i firmy tak jak na rys. 10.10. Warto to przeanalizować, a
być może uda się wytworzyć model mieszany dostosowany do danego regionu świata czy
zaawansowania gospodarczego !
Zajmij się
osiąganiem
własnych
korzyści
które z kolei
pozwoli ci zająć
się
a wtedy
automatycznie
będziesz lepiej
służył klientom
i całemu
społeczeństwu
Rys. 10.9 Indywidualistyczny model mentalny sukcesu pracownika w przedsiębiorstw zachodnim
[Czarkowska02].
10
CC
Teoria i Inżynieria Systemów - R10
WTIS05
Służ swoim
klientom i społeczeństwu
najlepiej jak
umiesz
a wtedy
automatycznie
co z kolei
pozwoli ci służyć
osiągniesz
osobiste cele
Rys. 10.10. Japoński model mentalny zespołowego sukcesu pracownika w przedsiębiorstwie
[Czarkowska02].
Jak widać różnica pracowniczych modeli mentalnych jest zasadnicza i być może warunkuje to
sukcesy i przystosowania każdej z gospodarek do innych sposobów działania. Jedno jest prawie pewne,
w dobie globalizacji i cywilizacji wiedzy zostanie wypracowany model pośredni, który będzie
najbardziej dostosowany do zmiennych realiów gospodarczych i zarządzania zmianą, o czym
mówiliśmy również wyżej. Graficznym i udanym podsumowaniem obu tych postaw pracowniczych jest
jak się wydaje kolejny rysunek 10.11 zaczerpnięty z przytaczanego już raportu Klubu Rzymskiego,
który też wskazuje na drogę ewolucji takich postaw.
Rys. 10.11 Ewolucja postaw pracowniczych w rozwoju społecznym[Hawryluszyn90,r4]
Postawy pracownicze kreowane są również przez panujące trendy w zarządzaniu, najlepsza
ilustracją tego będzie analiza rysunku 10.12 [Kowal03] przedstawiającego te zmiany syntetycznie na tle
ostatniego stulecia. Od czasów Taylora, który zaczął mierzyć 'pracę', aż do najnowszych tendencji
promujących
kreatywność
i
zdrowie,
również
środowiska.
11
CC
Teoria i Inżynieria Systemów - R10
WTIS05
Rys.10.12 Rozwój systemów socjalnych w produkcji w przekroju syntetycznym [Kowal03,r4.1].
Wreszcie, w zarządzaniu wiedzą, zarządzaniu zmianą jak i w zmianie modeli mentalnych w
cywilizacji wiedzy, jak się wydaje, winniśmy korzystać z nowej dyscypliny zwanej ekologią wiedzy
[Wojciechowski86], skąd przytaczam 8 wartych zastanowienia zasad ekologii.
ZASADY EKOLOGII WIEDZY
1. Myślenie generuje zmiany.
2. Zdolność do zmian siebie i środowiska jest proporcjonalna do rozwoju wiedzy.
3. Wiedza tworzy potrzebę samorozwoju (więcej wiedzy).
4. Myślenie intelektualizuje człowieka.
5. Być człowiekiem to znaczy zmierzać ku wyższym poziomom człowieczeństwa.
6. Ilość i złożoność problemów jest proporcjonalna do poziomu wiedzy.
7. Złożoność problemów psychologicznych jest proporcjonalna do poziomu i złożoności
życia, czyli wiedzy.
8. Potrzeba specjalistów rozwiązujących problemy jest proporcjonalna do poziomu wiedzy.
Sądzę, iż na zakończenie tego rozdziału o wiedzy warto przytoczyć hasło kluczowe zaczerpnięte z
telewizji światowej CNN,
‘YOU ARE , WHAT YOU KNOW’ - Jesteś tym , co wiesz !
Albo lepiej, twoja sprawdzona w działaniu wiedza tworzy ciebie.
12
CC
Teoria i Inżynieria Systemów - R10
WTIS05
A prawie na zakończenie rysunek podsumowujący zwięźle całość Inżynierii Systemów, o czym
właśnie jest niniejszy skrypt, warto go zatem w rekapitulacji przestudiować.
Rys. 10.13 Model koncepcyjny inżynierii systemów z ulepszaniem produktu i organizacji [Sage95,r1.14]
Jak widać z rysunku są tu zawarte wszystkie składniki inżynierii systemów wiodące do
rozwiązywania problemów, jak też powoływania do życia nowych dojrzałych produktów i usług, w
ciągłym sprzężeniu zwrotnym z uczeniem polepszającym jakość produktu i organizacji. Można ten
rysunek również potraktować jako syntetyczne ujecie całości problemów Inżynierii Systemów.
10.6.Wiedza w sieci i jej wykorzystanie
Już prawie mamy pojęcie co to jest cywilizacja wiedzy i podejrzewamy, że nowoczesna
organizacja, czy przedsiębiorstwo będą przetwarzać wiedzę, a te najbardziej zaawansowane będą nawet
tworzyć wiedzę, podobnie jak Szkoły Wyższe i Jednostki Badawcze. Do lat 90 tych ubiegłego wieku
nowa wiedza była prawie wyłącznie gromadzona na nośnikach papierowych i przechowywana w
bibliotekach. Z czasem sporządzano różnego typu kopie bezpieczeństwa na innych nośnikach, film,
taśma, dyski optyczne.
Ale od roku 1992, kiedy Internet udostępniono do użytku komercyjnego [Goban99,s27], w
Internecie (w sieci www, w skrócie w sieci) zaczęła się zjawiać wiedza i do dużej jej części dostęp jest
bezpłatny, można i trzeba to wykorzystać to dobro publiczne. Dla zachęty warto się dowiedzieć jak
rozległe są te zasoby i ja rosną warto zajrzeć do sieci do dokumentu; How Much Information 2003 ?
przygotowanego przez Uniwersytet w Berkely [HowMuch03]. Rocznie w ogóle przybywa nowej
informacji na wszystkich nośnikach; papier, film, optyczne i magnetyczne około 5 EB (exa bajtów, Exa
= 1018), natomiast całkowity strumień nowej informacji w przykładowym roku 2002 przedstawia
poniższa tabelka z tego raportu (Tab. 10.1).
Table 1.9: Summary of electronic flows of new
13
CC
Teoria i Inżynieria Systemów - R10
WTIS05
information in 2002 in terabytes.
Medium
Radio
Television
Telephone
Internet
TOTAL
2002
Terabytes
3,488
68,955
17,300,000
532,897
17,905,340
Tab. 10.1 Roczny strumień nowej informacji w świecie w roku 2002,[HowMuch03].
Porażający faktem w powyższej tabelce jest to, że gros nowej informacji płynie przez sieć telefoniczną,
a można się domyślać, że jest ona zawsze świeża i nowa informacja. Bowiem wspomniane 5EB
informacji na wszelkich nośnikach to zaledwie jedna trzecia tego strumienia. Ale co ważniejsze, druga
składowa tego strumienia informacji to Internet – to strumień 523PB (Peta Bajtów, Peta = 1015) nowej
informacji każdego roku! Jeśli przyjąć szacunkowo, że strona w edytorze Word ma rozmiar około 20 –
50 kB, to Internet rośnie każdego roku o około 10TStron (T=Tera =1012).
To chyba warto tam zaglądać i racjonalnie korzystać!
Przy niniejszym chcę zatem napisać jak to zrobić najlepiej dla wszystkich zaangażowanych stron
(użytkownik – sieć – autorzy w sieci), ale sytuacja jest dynamiczna i to co dziś się wydaje właściwe mnie
jako autorowi może jutro wyglądać nieco inaczej.
Przede wszystkim z powyższego jasno widać, że sieć to Biblioteka, co prawda wirtualna ale
potężna i szybka, z coraz bardziej dogodnymi mechanizmami (agenty w sieci) wyszukiwania. A jeśli
biblioteka to odniesienia literaturowe na sieć www muszą być a takie same jak na zbiory biblioteczne.
Tak by każdy niezorientowany w specyfice sieci, a zainteresowany tematyką mógł łatwo sprawdzić
źródła i pójść dalej ta drogą, np. prezentując podobne lub inne wnioski. A więc podając źródła z sieci
trzeba podać :
Kto napisał, co napisał, gdzie to zamieszczono, kiedy to zamieszczono, z dokładnym
indeksowaniem stron, tak dalece jak to się da !
'Tak dokładnie by pani Jadzia pracująca u nas po godzinach', mogła zostawić mi jutro na biurku
wydrukowane strony z Internetu, wskazane w źródłach. Oczywiście nie zawsze tekst jest sygnowany,
czasami pod danym tytułem jest 20 stron, ale na to wszystko jest rada, ksiązki tez są pod redakcją, maja
nawet po 1500 stron.
No a jak szukać w sieci wiedzy jeśli piszemy pracę magisterska, a nie jesteśmy chodzącą
encyklopedia? Oczywiście przez wyszukiwarki znajdując miejsca wiedzy (site), potem wirtualne
encyklopedie, czy też rzeczywiste encyklopedie udostępnione w sieci, różne portale branżowe i
metodyczne, aż na samym końcu strony domowe różnych organizacji i instytucji. To groźnie brzmi ale
jest znacznie łatwiejsze, obecne roboty (agenty) internetowe są już półinteligentce i podpowiadają nam
prawdziwą pisownie jeśli się np. pomyliliśmy z niewiedzy czy pospiechu. Najbardziej ulubiona moja
przeglądarka to Google [http://www.google.pl/ lub www.google.com ], która indeksuje i przedstawia
znalezione strony internetowe w kolejności bliskości znalezionego wyrażenia na danej stronie do
oryginalnego zapytania. Zapytanie to można modyfikować i uszczegółowić dodając słowa i wyrażenia, a
nawet żądając dokładnej zgodności poprzez podwójny cudzysłów ("....."), co nieraz się kończy brakiem
wyniku.
Jeśli mamy szybkie łącze, to proces poszukiwania i udokładniania tzw. słów kluczowych (key
words) jest prawie interaktywny z naszymi myślami. W końcu znaleźliśmy kilka interesujących portali,
z wirtualnej encyklopedii np. Wikipedia [http://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page] wiemy już co to jest,
14
CC
Teoria i Inżynieria Systemów - R10
WTIS05
i wiemy już więcej o merytorycznych szczegółach szukania. Możemy już zatem szukać tematycznie
zorientowanych portali, poczynając od ogólnych dotyczących np. całej dziedziny, całej inżynierii
[http://vlib.org/Engineering], a potem już szczegółowo np. w Stanford University
[www.vibrationdata.com/links.htm], lub też na polskich stronach, bo np. GOOGLE umożliwia też
ograniczenie szukania tylko do polskiego Internetu.
Tyle o poszukiwaniach ogólnych wystarczy na początek, a co o poszukiwaniu autorów, prac
naukowych, technicznych raportów. Tak, wszystko to jest możliwe, ale pod koniec trzeba już trochę
zapłacić, bo np. za pomoca przeglądarki naukowej Scholar Google [ http://scholar.google.com/ ]
doszliśmy do streszczenia pracy, czy raportu, a za pełna wersję trzeba już zapłacić np. kartą.
Przeglądarka Scholar Google Beta podaje też liczbę cytowań danej pracy, cytowana literaturę, można
się więc tą drogą wiele dowiedzieć o popularności tematu, autora, itd. Istnieje jeszcze inna
wyszukiwarka, też b. dobra, ale szybciej żąda pieniędzy, co dla studenta i pracownika z Polski nie
zawsze jest miłe, jest to SCOPUS [http://info.scopus.com/], ale i tu ze streszczenia i literatury, ze słów
kluczowych można się tez dużo dowiedzieć. Warto również wspomnieć o bardzo użytecznej naukowej
wyszukiwarce Science Direct, a dostęp do niej wykupiła większość szkół wyższych. Umożliwiają one
nawet sprecyzowanie własnego profilu badawczego i przesłania alertu za pomocą emaila.
Załóżmy że w tych pracach, które znaleźliśmy (free of charge – bez opłaty) używa się bardzo
często metody analizy, czy pomiaru, czy też obliczeń nie znanej dla mnie, np. singular value
decomposition-SVD, co to takiego? Nic strasznego, wchodzimy do nowej przeglądarki
metodologicznej, jedna z nich nazywa się ASK JEEVES7 [http://www.ask.com/] i ta zapytana o daną
metodę przedstawi nam ją na kilka sposobów, w ujęciu różnych autorów, w zastosowaniu do różnych
zagadnień.
Ale w dobrej pracy dyplomowej i pracy badawczej w ogóle, trzeba śledzić na bieżąco literaturę, a jak to
z kolei zrobić? Otóż na wielu portalach szczegółowych (branżowych) istnieje opcja "powiadom mnie o
zmianach", lub wspomniany już alert, oczywiście jeśli podamy swój email, to jest jedna możliwość.
Istnieją portale nowości, np. typu Science Daily [http://www.sciencedaily.com/], Science Week
[http://scienceweek.com/], Engineers Week [ http://www.eweek.org/index.shtml ], i innych, z bardzo
szczegółowym podziałem na branże, gdzie też można skorzystać z opcji: powiadom mnie o zmianach.
Wreszcie patenty w inżynierii to istotna kwestia, więc na początek jeden tylko adres Europejskiego
Biura Patentów [http://www.european-patent-office.org/online/index.htm].
Tak w zarysie wygląda moje korzystanie z sieci, i musze powiedzieć, że coraz rzadziej zaglądam
do biblioteki, dla mnie biblioteką jest sieć www. Oczywiście zdaję sobie sprawę, iż można lepiej, więcej,
ale sądzę na początek, dla zorientowania się w bogactwie wiedzy w sieci, ten sposób wprowadzenia w to
bogactwo wystarczy. Życzę powodzenia.
10.7Podsumowanie
Przebiegliśmy dużą połać wiedzy i umiejętności w tym rozdziale . Zaczęliśmy od zdania sobie
sprawy z tego co różni bity od mądrości, by dojść na końcu do przekonania, że wiedza to składnik
wszystkich poczynań inżyniera i że dobra organizacja nie tylko transformuje wiedzę w produkty i
usługi, ale i ją wytwarza. A w tej gospodarce wiedzy najważniejszym elementem jest twórczy człowiek,
twórczy zespół. Zespoły zachodnie i zespoły wschodu mają różne hierarchie wartości i postawy, co
warunkuje niejednokrotnie powodzenie przedsięwzięcia. Stąd też skuteczny re–engineering powinien
zacząć się od wyboru właściwych postaw kierownictwa i pracowników. Wreszcie wiedza, to dostęp do
jej zasobów, coraz częściej w sieci, zarówno bezpłatnych traktowanych czasem jako dobro publiczne,
oraz płatnych związanych z know how i nowa technologią (high technology) i to także jest związane z
zarządzaniem obiegu i wytwarzania wiedzy.
7
Skąd ta nazwa? To jak po polsku, zapytaj wszystko wiedzącego pana Jana. Jeeves był b. mądrym kamerdynerem u jego
lordowskiej mośći.
15
CC
Teoria i Inżynieria Systemów - R10
WTIS05
10.8 Problemy
1. Co łączy poszczególne poziomy przekazu, od danych do mądrości?
2. Na czym polega istota zarządzania wiedzą?
3. Co to jest zarządzanie zmianą ?
4. Czy re-engineering to zarządzanie zmianą ?
5. Która postawa pracownicza, wschodnia czy zachodnia apeluje do ciebie bardziej,
zawsze czy w określonych warunkach?
6. Które ze stwierdzeń ekologii wiedzy uważasz za najbardziej trafne ?
7. Co najbardziej przekonuje cię że sieć to dobra biblioteka ?
8. Czy twym zdaniem coś się nauczyłeś z tego przedmiotu i skryptu, czy tez TIS to
nowa moda, nowe zawracanie głowy?
16