Otwórz link do artykułu w pdf
Transkrypt
Otwórz link do artykułu w pdf
XCIV 4 JĘZYK POLSKI 369 Ze zjawisk współczesnego języka O pewnym neologizmie w polszczyźnie potocznej (zanabyć) W ostatnich latach obserwujemy zauważalny przyrost leksyki w różnych odmianach i rejestrach polszczyzny. Jest to szczególnie dobrze widoczne w polszczyźnie potocznej. Ciekawym przykładem procesu niech będzie leksem zanabyć (i para aspektowa zanabywać), który od niedawna jest obecny w tej odmianie języka. Funkcjonowanie tego wyrazu najłatwiej obserwować, śledząc teksty zamieszczone w Internecie 1), np.: Zanabyłem dzisiaj bardzo fajną koszulę :-) Jeszcze w takim wzorze nie miałem (http://flaker.pl). Potrzebuję zanabyć jakieś urządzenie do obsługi map rastrowych (http://www.garniak.pl). Zanabywając tego typu pojazd pierwsze co robisz, to sprawdzasz silnik (http://www.lugpol.pl). Zuzanka zanabywszy rower zorientowała się, że nie ma za bardzo w czym jeździć na rowerze (http://www.grupy.senior.pl). W przestrzeni wirtualnej można znaleźć bardzo dużo wypowiedzi, w których został użyty omawiany czasownik. Przykładowo, jeśli wpiszemy bezokolicznik zanabyć w wyszukiwarkę Google, otrzymujemy 292 tys. rezultatów (zanabywać jest słabiej poświadczone — 1280 rezultatów); wpisując formę 1 os. lp. cz. przesz. rodz. m. (zanabyłem) — otrzymujemy 153 tys. rezultatów, a poszukując użycia 1 os. lp. cz. przesz. rodz. ż. (zanabyłam) — otrzymujemy 163 tys. wyników 2). Zdajemy sobie sprawę, że te dane mają jedynie orientacyjny charakter ze względu na powtórzenia tych samych tekstów w różnych witrynach i portalach. Niemniej są one dowodem na to, że mamy do czynienia nie z okazjonalnymi użyciami 1)W cytowaniach z Internetu zachowano pisownię i interpunkcję zgodną z oryginałem. Lokalizując cytaty, dla oszczędności miejsca podano jedynie adresy witryn głównych. Dostęp do cytowanych źródeł: marzec 2014. 2)Sprawdzenia dokonano w marcu 2014 roku. rzadkiego neologizmu, ale z jednostką językową, która ma już dość wysoką frekwencję. Wyrazu zanabyć nie znajdziemy w zasobach NKJP. Nie odnotowuje go również, co zrozumiałe, żaden słownik polszczyzny ogólnej; nie ma go też — na ile udało mi się to sprawdzić — w żadnym leksykonie gromadzącym słownictwo środowiskowe czy żargonowe. Nie umieszczono go nawet w Słowniku slangu i mowy potocznej (www. miejski.pl), który jest tworzony przez użytkowników Internetu. Żaden internauta nie pokusił się o opracowanie hasła mającego już dość bogatą egzemplifikację w sieci. Znajomość omawianego leksemu z pewnością nie jest powszechna, chociaż frekwencja wystąpień w przestrzeni wirtualnej pozwala sądzić, że liczba osób mających w swoim idiolekcie ten wyraz nie jest wcale znikoma. Niewątpliwie zanabyć to innowacja leksykalna, która niedawno zagościła w polszczyźnie potocznej. Przeważnie czasownik ten pojawia się we wpisach z kilku ostatnich lat. Wyraz najczęściej jest używany w tych kontekstach, w których w polszczyźnie standardowej występuje czasownik nabyć. Przytoczmy za USJP znaczenia czasowników nabyć / nabywać: 1. ‘otrzymać (otrzymywać) coś na własność, zwykle za pieniądze; kupić (kupować)’; 2. ‘osiągnąć (osiągać) coś, dojść (dochodzić) do czegoś, zyskać (zyskiwać) coś, zdobyć (zdobywać)’. W tekstach publikowanych w wirtualnej sieci udokumentowane jest przede wszystkim pierwsze znaczenie, np.: Koledze, który zanabył sobie właśnie jacht także doradziłem by nie spieszył się z pożegnaniem „tricolore” (http://forum.zegluj.net). Ktoś postanowił wejść w czasy stanu wojennego z fasonem i zanabył z tej okazji nowego Passata, oczywiście z dieslem 1.6 pod maską (http://mech-i-patyna.blog.pl). Zanabądź, albo wypożycz, myszę szeregową, najprostszą jaka będzie (http://pl.comp. os.ms-windows.winnt.narkive.com). Rzadziej występują poświadczenia zanabyć w znaczeniu ‘osiągnąć coś, dojść do czegoś, zyskać 370 JĘZYK POLSKI XCIV 4 coś, zdobyć’. Jednak i to znaczenie jest dobrze poświadczone w tekstach internetowych, np.: auto zakupione w Olsztynie w sierpniu br. (http://mb201-124.eu). Oczywiście na forum zostaję i mam zamiar zanabyc wiedzę na przyszłość (http://www.amerykany.com). Tak czy inaczej, po samym opisie mógłbym taki nóż chcieć :) (szkoda, że mnie jeszcze nie stać na taki zanabytek (http://forum.knives.pl). w dniu dzisiejszym zanabyłem uprawnienia SEP do 1kV i powyżej 1kV z zakresu E i D i nie, nie jestem elektrykiem (http://www.jdm-option.pl). A oto przykłady tekstów z pozostałymi derywatami rzeczownikowymi: No i nie za bardzo rozumiem skad mialam zanabyc doswiadczenie nie majac prawka? (http://index.forum.gazeta.pl). Chciałem zanabyć bezpłatnych opinii o planowanym zakupie. Co koledzy myślą o takich felach do Stepwaya II czarna perła (http:// www.daciaklub.pl). Pojawia się i inne użycie, jak w poniższym cytacie, gdzie zanabyć występuje w znaczeniu ‘przejąć coś od kogoś, aprobując i uznając to za własne; przyswoić’: odkąd przeprowadziłam się do Torunia powala mnie „jo” w sensie „tak”, które bezkrytycznie i bezwiednie zanabyłam do swego słownictwa (http://forum.gazeta.pl). Postać formalna wyrazu wskazuje, że zanabyć to derywat od czasownika nabyć z prefiksem za-, niezmieniającym aspektu czasownika. Zarówno wyraz fundujący, jak i fundowany wyrażają dokonaność. Do powstania omawianego neologizmu z pewnością przyczynił się czasownik zakupić, który semantycznie jest bliski czasownikowi nabyć i w swojej strukturze zawiera przedrostek za-. Istnienie w polszczyźnie ogólnej pary kupić — zakupić (w tym wypadku prefiks też nie wpływa na zmianę aspektu) mogło być inspiracją do stworzenia analogicznej pary nabyć — zanabyć. Na utworzenie tego neologizmu mógł także mieć wpływ czasownik zamawiać, a to z tego względu, że wiele osób dzisiaj kupuje towary, zamawiając je w sklepach internetowych. Warto podkreślić, że w polszczyźnie potocznej funkcjonują także — co prawda ze znacznie niższą frekwencją, ale mimo to już dobrze udokumentowane — derywaty od omawianego czasownika: zanabytek, zanabywca, zanabycie, zanabywanie. Najliczniej poświadczony jest zanabytek: Witam wszystkich, zdecydowałem się pokazać mój zanabytek. Mercedes 230 CE, 1992 r., Ja niestety odkryłem jeden bardzo poważny — przynajmniej dla mnie — problem z 451. Problem ten jest o tyle istotny że go nie kupię. Otóż nie mam funduszy na jego zanabycie (http://smartklub.pl). W Krakowie podobnież było z hotelem Cracovia, tyle, że tam szczęśliwy zanabywca zobowiązał się do nieprowadzenia w nabytej zabudowie hotelu... (http://www.ivrp.pl). Za niemałe pieniądze zanabyłem (zanabywanie jest czynnością nabywania towarów o łącznej wartości przekraczającej średnią krajową brutto) zestaw odstraszaczy które wg instrukcji miały emitować nieprzyjemny dla kreta dźwięk, co z kolei miało skutkować jego przeniesieniem się gdzieś indziej (np. do sąsiada) (http://chakier.bblog.pl). Pojawianie się w wypowiedziach takich neologizmów należy wiązać z tendencją do odświeżania słownictwa, do wzbogacania go o jednostki o wyraźnym stylistyczno-ekspresywnym nacechowaniu. Ta interesująca twórczość leksykalna jest czasem rezultatem swoistej zabawy językiem. W omawianym wypadku w języku zagościła innowacja leksykalna, która z punktu widzenia kryterium wystarczalności językowej jest zbędna. Różnice semantyczne czasownika zanabyć w stosunku do nabyć są niewielkie. Prefiksacja oznacza jedynie intensyfikację wyrażanej czynności i wzmacnia wartość ekspresywną. Nawet sami użytkownicy języka tak właśnie postrzegają semantykę tego wyrazu: moje ukochane nowosłówko — „zanabyć” — to taka wyższa forma od „kupić”, np. „zanabyłam sobie [wstaw_co_ci_pasuje]”, to jest podkreślenie dzikiej przyjemności z zakupu ;) (http://forum.gazeta.pl). Można więc stwierdzić, że ów czasownik i jego derywaty są tylko pewnym urozmaiceniem, służą użytkownikowi języka do ubarwienia wypowiedzi. Tworzenie takich neologizmów jest podporządkowane potrzebie ekspresji i osiągnięciu określonych XCIV 4 371 JĘZYK POLSKI celów stylistycznych. Już czasownik nabyć jest nacechowany stylistycznie, USJP opatruje go kwalifikatorem «książkowy». Użycie derywatu z prefiksem intensyfikuje jego stylistyczne nacechowanie. Jeśli zanabyć dodatkowo pojawia się w połączeniu z przedmiotami o małej wartości, to w rezultacie uzyskujemy efekt komiczny, np.: Należy zauważyć, że leksem zanabyć dość często występuje w zwrotach typu: zanabyć drogą kupna / zakupu / wymiany towarowo-pieniężnej / handlu wymiennego / importu prywatnego / umowy kupno-sprzedaż, np.: jutro ide zanabyc drogą kupna cukier puder i esensje waniliowa (http://www.gazeta.ie). Gdzie można zanabyć drogą kupna bądź handlu wymiennego (pół litra cytrynówki delikatnej ofiarować mogę) mundurokoszulę taką, jaką nosi się w SP6? (http://forum.e-kwidzyn.pl). Oczywiście natychmiast udałem się do kiosku celem zanabycia egzemplarza periodyku (http://bass-driver.blogspot.com). Dla przeciwwagi zanabyłem drogą wymiany towarowo-pieniężnej Scribblenauts Unmasked na 3DSa (http://polygamia.pl). Na forach internetowych bez wątpienia widać modę na używanie czasownika zanabyć. Dość wysoka frekwencja tekstowa, nieuzasadniona potrzebami komunikacyjnymi, dowodzi, że wyraz jest postrzegany jako atrakcyjny, nieszablonowy. Używanie nieskodyfikowanych środków językowych ma na celu przyciągnięcie uwagi odbiorców, co zauważają sami użytkownicy Internetu: Pojawianie się analitycznych struktur w wypowiedziach internautów to zjawisko, na które warto zwrócić uwagę. Jak wiadomo, charakterystycznymi cechami języka Internetu są m.in. dążenie do skrótowości, wiążące się z szybkością komunikacji, minimalizowanie wysiłku związanego z tworzeniem komunikatów językowych. Używanie rozbudowanych zwrotów typu zanabyć drogą kupna czy zanabyć drogą zakupu postulatu skrótowości z pewnością nie realizuje. Dobrze natomiast zaspokaja wspomnianą już wyżej potrzebę ekspresji i językowego odróżniania się od innych użytkowników języka. Trudno przewidzieć, jaki będzie los leksemu zanabyć, choć wydaje się, że jako jednostka oryginalna, stylistycznie nacechowana ma szanse na stabilizację w systemie leksykalnym choćby tylko polszczyzny potocznej. Typowa cecha polskiego (a może nie tylko?) usenetu. Grupowicze prześcigają się w używaniu coraz wymyślniejszych, nierzadko archaicznych wyrażeń. W ten sposób kupiłam przeszło w zakupiłam, zakupiłam w nabyłam aż i to słowo przestało być wystarczająco odróżniające od reszty i z zakupiłam i nabyłam powstało zanabyłam :-) (http://www.grupy.senior.pl). A słowo „zanabywać” jest błędem językowym ;] I obecnie jest mocno „modne” pośród młodzieży (gimnazjalnej przeważnie). gdyż brzmi poważnie i obco ;) (http://twojepc.pl). Posługiwanie się oryginalnymi, niespotykanymi wcześniej środkami językowymi w pewnej mierze podnosi prestiż autora wypowiedzi. Warto zauważyć, że w świadomości wielu osób formacje prefiksalne są uważane za «lepsze», bardziej wyrafinowane i dlatego użytkownicy języka chętnie wprowadzają je do wypowiedzi. Skutkuje to rozpowszechnieniem niektórych derywatów przedrostkowych w kontekście stylistycznie nieodpowiednim, jak to na przykład ma miejsce w wypadku wyrazów zapytanie i zakupić w poniższych cytatach. Mam zapytanie czy ktoś ma do odsprzedania podręcznik (http://www.student.tu.koszalin.pl). Ja na śniadanko zakupiłam kaszankę, będzie smażona z cebulką (http://www.przyslijprzepis.pl). Rozwiązanie skrótów NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego, www.nkjp.pl. USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–4, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003. Renata Kucharzyk Kraków, Instytut Języka Polskiego PAN Serwer dedykowany, akumulator dedykowany Użytkownicy ogólnej odmiany języka polskiego od jakiegoś czasu zwracają uwagę na wyrażenia typu serwer dedykowany, silnik dedykowany dla nowych modeli forda, akumulator dedykowany. Wyraz