81. Powstanie Chmielnickiego-int

Powstanie Chmielnickiego
1. Problem kozacki


Po Chocimiu i śmierci Piotra KonaszewiczaSahajdacznego nadal Kozacy atakują tereny tureckie
By to ogarnąć wysłano wojsko, czego skutkiem była tzw.
ugoda kurukowska w 1625r.
 Ograniczenie
rejestru do 6 tys
 Kozacy rejestrowi mają pilnować granic
 Dano 6 królewszczyzn, na których mięli się osiedlić Kozacy



Wojna ze Szwecją powiększa
rejestr;
Po skończonej wojnie w 1630
r. znów wybucha bunt
Zaporożców zwolnionych ze
służby; bunt spacyfikował
Stanisław Koniecpolski –
powrót do ugody z 1625r. ,
lecz ze zwiększonym do 8
tys rejestrem
Z czasem zbudowano twierdzę
Kudak, by ograniczyć wypady
kozackie na tereny Turcji; to
powoduje bunt; Kozacy pod
wodzą Iwana Sulima
niszczą twierdzę



Kozacy zaczynają marzyć o przywilejach na wzór szlachty
1637 r. znów powstanie pod wodzą hetmana Pawła
Pawluka; skutek to zmniejszenie rejestru do 6 tys
oraz zabrano im wszelkie prawa i przywileje
W odpowiedzi na to bunt zwany powstaniem Ostranicy
i Huni; ale klęska
2. Przyczyny powstania Chmielnickiego
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
W czasie tzw. złotego pokoju (od 1638 r. 10 lata bez walk
na Siczy) Kozakom zabroniono polować, łowić
Stopniowa kolonizacja
Stopniowe wprowadzanie pańszczyzny
Polscy magnaci to katolicy, Kozacy to prawosławni
Dzierżawcy majątków kozackich, głównie Żydzi i średnia
szlachta, chcą wycisnąć z ludności wiejskiej jak najwięcej
Władysław IV ogłosił pobór 40 tyś. Kozaków na wojnę z
Turcją, ale sejm na to się nie zgodził – foch forever
Chęć osobistej zemsty żywiona przez Bohdana
Chmielnickiego (względem Daniela Czaplińskiego)
3. Wybuch powstania na Ukrainie



Chmielnicki doprowadził
do sojuszu z chanem
krymskim Islamem
Girejem, który daje Kozakom
armię dowodzoną przez
Tuhaj-beja
Wyruszają z Siczy, po
drodze zbierają ochotników
Przeciw nim wojska
Mikołaja Potockiego



Wojska hetmana Potockiego
pokonane pod Żółtymi
Wodami przez wojska
kozacko-tatarskie
Rozbicie wojsk polskich
pod Korsuniem; do niewoli
dostał się m.in. hetman
Potocki
Powstanie ogarnia całą
Ukrainę; ataki na majątki
szlacheckie, na Żydów;
pogromy






W maju umiera król Władysław
Jedno stronnictwo chce ugody z
Kozakami (kanclerz Jerzy
Ossoliński, wojewoda bracławski
Adam Kisiel), drugie chce
konfrontacji (wojewoda ruski
Jeremi Wiśniowiecki)
Brak porozumienia z Kozakami i od
września znów walki
Bitwa pod Piławcami (znów)
przegrana przez Polaków
Chmielnicki oblega Lwów; miasto
wytrwało, ale zapłaciło okup
Chmielnicki atakuje Zamość
(nieskutecznie)
4. Walki w latach 1649-1653




Nowy król Jan II Kazimierz
Waza (brat Władysława IV); chce
pokoju
Rokowania – Chmielnicki będzie
hetmanem, będzie powrót do
odebranych przywilejów
Chmielnicki zmienia zdanie –
nie chce swobód, lecz
niepodległości całej Rusi
Wiosna 1649 r. 70 000 Kozaków
+ 50 000 Tatarów oblegają
Zbaraż; tutaj obroną dowodzi
Wiśniowiecki - sukces
Ugoda zborowska 1649r.



1.
2.
3.
4.
5.
6.
Na pomoc idzie z wojskiem Jan Kazimierz; pod
Zborowem powstrzymany
Tatarzy nie chcą zbytniego wzmocnienia
Chmielnickiego, więc dogadują się z Polakami
Ugoda w Zborowie Kozaków z Polakami
Rejestr 40 000
Powrót do odebranych przywilejów
Chmielnicki został uznany za hetmana wojsk
zaporoskich
W województwach bracławskim, kijowskim,
czernihowskim urzędnikami będzie szlachta
prawosławna, a Kozacy będą mieli własne
sądy
Do senatu zostaną włączeni biskupi
prawosławni
Król ma doprowadzić do likwidacji kościoła
unickiego
Ugoda pod Białą Cerkwią 1651r.
Od 1651 r. znów walki;
czerwiec 1651 r. bitwa pod
Beresteczkiem zwycięska
dla Polaków
 Bitwa pod Białą Cerkwią;
Kozacy zatrzymują Polaków,
więc ugoda
1. Zmniejszono rejestr do
20 000
2. Autonomia tylko w
województwie kijowskim





Chmielnicki rusza na
Mołdawię, by osadzić tam na
tronie swojego syna Tymofieja
Polacy są przeciwko i pod
Batohem (1652) bitwa; klęska
wojsk hetmana Kalinowskiego,
rzeź Polaków wykonana przez
Tatarów, a opłacona przez
Kozaków
Chmielnicki zdobywa Mołdawię
dla syna; po roku bunt Mołdawian
wspomagany przez naszych
Chmielnicki chce pomóc, Polacy
także, ale dostają przegrywają
pod Żwańcem, więc ugoda –
przywracająca postanowienia
spod Zborowa
5. Moskwa i Kozacy


1.
2.

Chmielnicki nie zdobywa Mołdawii
1654 r. ugoda w Perejasławiu
Kozaków z Moskwą
Ukraina ma wejść w skład
państwa moskiewskiego
Kozacy mają mieć swoją
administrację, przywileje
starszyzny ruskiej
Zaraz po podpisaniu ugody
wojska carskie wkraczają na
Ukrainę z zamiarem
podporządkowania jej
Wojna z Moskwą c.d.





Zajęcie Ukrainy = koniec
pokoju z 1634r.
Wojska carskie wchodzą do
Ukrainy i na Litwę,
Atakują Smoleńsk; bitwa pod
Szepielewiczami przegrana przez
Janusza Radziwiłła w 1654r.
Na począ1655 r. zdobycie
Mohylewa, Połocka, Witebska,
potem Wilna i Mińska
Na Ukrainie po stronie polskie
opowiedzieli się Tatarzy obawiający
się wzmocnienia Moskwy; wspólna
bitwa pod Ochmatowem –
pokonanie wojsk kozackomoskiewskich
Układ w Hadziaczu 1658r.



Lipiec 1655 r. początek potopu szwedzkiego (to w
następnym odcinku)
Obawa Rosji przed zbyt silną Szwecja prowadzi do rozejmu
Chmielnicki w tzw. międzyczasie podpisuje traktat w Radnot
1656 (j.w.)
Po śmierci Chmielnickiego w 1657 r. hetman Iwan
Wyhowski chce porozumienia z Polską w Hadziczu
1. Ma powstać Rzeczypospolita Trojga Narodów z
Ukrainą jako księstwem ruskim z oddzielnymi
urzędami, skarbem, wojskiem, trybunałem sądowym;
2.
Na cele hetman kozacki
3.
Religia dominująca to prawosławie





Moskwa reaguje atakiem,
obaleniem Wyhowskiego i
mianowaniem Jurija
Chmielnickiego hetmanem
1660 r. bitwa pod Połonka i
pod Cudnowem –
zwycięstwa Polaków
W Polsce kryzys polityczny,
wśród Kozaków podział na
zwolenników Polski i Moskwy
Mimo słabości Moskwy nie
wygrywamy
Rozejm w Andruszowie 1667
1.
2.
3.
Rosja odzyskuje ziemie
stracone w Polanowie
Podzielono Ukrainę
dając Rosji tereny na
lewo od Dniepru
Polska straciła też
Kijów