Profesor Józef Wacław Grott i jego metody palpacyjnego badania
Transkrypt
Profesor Józef Wacław Grott i jego metody palpacyjnego badania
HISTORIA INTERNY POLSKIEJ Profesor Józef Wacław Grott i jego metody palpacyjnego badania trzustki Professor Józef Wacław Grott and his methods of pancreas palpation Jerzy Supady Katedra i Zakład Historii Medycyny i Farmacji, Uniwersytet Medyczny, Łódź Streszczenie: Wybitny internista polski, profesor Józef Wacław Grott (1894–1973), opracował trzy metody palpacyjnego badania trzustki (1935, 1947, 1948), które w XX w. miały dużą wartość diagnostyczną. Słowa kluczowe: biografia, diagnostyka trzustki, historia medycyny Summary: Professor Józef Wacław Grott (1894–1973), an outstanding Polish internist developed three methods of pancreas palpation (1935, 1947, 1948) that were of much diagnostic value in the twentieth century. Key words: biography, history of medicine, pancreas diagnostics Józef Wacław Grott urodził się 5 lutego 1894 roku we wsi Wielka Wola, w polskiej rodzinie drobnomieszczańskiej. W 1912 roku ukończył w Warszawie Gimnazjum Wojciecha Górskiego [1], a następnie w 1913 roku zdał maturę rosyjską w Moskwie. Rozpoczęte w tymże roku na Uniwersytecie Jagiellońskim studia medyczne kontynuował w latach 1914–1918 w rosyjskim Kazaniu. W 1918 roku powrócił do Polski, gdzie do 1921 roku pełnił ochotniczą służbę w Wojsku Polskim, biorąc w charakterze podporucznika-podlekarza udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po zakończeniu działań wojennych ukończył w Krakowie studia lekarskie (1922). W latach 1922–1940 pracował w Klinice Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Warszawskiego (mieszczącej się w Szpitalu św. Ducha) pod kierunkiem wybitnych polskich internistów i profesorów: Kazimierza Rzętkowskiego, Jerzego Modrakowskiego, Witolda Orłowskiego, Edwarda Żebrowskiego, Antoniego Gluzińskiego i Zdzisława Goreckiego [2]. W kampanii wrześniowej w 1939 roku pełnił obowiązki lekarza Kwatery Głównej Nowogródzkiej Brygady Kawalerii, którą dowodził gen. Władysław Anders. Podczas okupacji brał udział w tajnym nauczaniu studentów Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. W 1943 roku został aresztowany przez gestapo i przez kilka tygodni przebywał na Pawiaku. Uczestniczył również w powstaniu warszawskim 1944 roku, a po jego upadku przedostał się do Częstochowy. Do grudnia 1945 roku kierował Oddziałem Chorób Wewnętrznych częstochowAdres do korespondencji: prof. dr hab. med. Jerzy Supady, Katedra i Zakład Historii Medycyny i Farmacji, Uniwersytet Medyczny, Łódź, ul. Muszyńskiego 2, 90-151 Łódź, tel./fax: 042-677-92-87, e-mail: [email protected] Praca wpłynęła: 07.05.2007. Przyjęta do druku: 09.05.2007. Nie zgłoszono sprzeczności interesów. Pol Arch Med Wewn. 2007; 117 (3): 117-118 Copyright by Medycyna Praktyczna, Kraków 2007 skiego Szpitala Miejskiego pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. W 1945 roku na podstawie habilitacji pt. „Współczesny stan ważniejszych zagadnień z kliniki trzustki”, którą napisał przed wybuchem II wojny światowej, uzyskał na Uniwersytecie Warszawskim prawo prowadzenia wykładów. Wkrótce potem rozpoczął pracę na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Łódzkiego (później Akademii Medycznej), otrzymując w 1946 roku tytuł profesora nadzwyczajnego (prof. zwyczajnym został w 1959). W latach 1947–1964 kierował I Kliniką Chorób Wewnętrznych, a w latach 1958–1962 pełnił dodatkowo obowiązki kierownika II Kliniki Chorób Wewnętrznych Wojskowej Akademii Medycznej. Przed II wojną światową pogłębiał swoją wiedzę internistyczną w kilku placówkach zagranicznych, m.in. w Londynie u prof. H. MacLeana w Klinice Szpitala św. Tomasza (1928 roku), u prof. J. Parkinsona w Szpitalu Chorób Serca (1928 i 1939 r.) i u prof. E. Gye’a w Imperial Cancer Research Fundation (1939). Przebywał także w Paryżu, gdzie odwiedził szpitale i kliniki zajmujące się chorobami przemiany materii i gruczołów dokrewnych [3]. Zasadniczym przedmiotem badań naukowych prof. J.W. Grotta były choroby trzustki, których diagnostyce i leczeniu poświęcił większość swoich publikacji. Do jego zasług należy opracowanie trzech metod palpacyjnego badania narządu, które dawały „możność wykrywania chorób trzustki zwykłymi sposobami, łatwo dostępnymi dla każdego lekarza” [4]. Pierwszą z rzeczonych metod ogłosił w 1935 roku. Według autora nowość i zaletę tej metody stanowiło: 1) specjalne ułożenie na plecach z przykurczonymi nogami i pięścią pacjenta podłożoną pod lędźwiowy odcinek kręgosłupa 2) ułożenie rąk badającego wzdłuż zewnętrznego brzegu lewego mięśnia prostego, które zapobiegało napinaniu się Profesor Józef Wacław Grott i jego metody palpacyjnego badania trzustki 117 HISTORIA INTERNY POLSKIEJ tegoż mięśnia przy ucisku wywieranym lewą ręką lekarza w głąb jamy brzusznej; posuwistymi ruchami od zewnątrz do linii środkowej brzucha przesuwało się żołądek i jelita z pola trzustki, co znalazło potwierdzenie w kontrolnym obrazie radiologicznym. Postępując w ten sposób, po lewej stronie badano kolejno ogon i trzon narządu, a po stronie prawej – głowę trzustki [5]. J.W. Grott opisał objaw bolesności trzonu trzustki, stwierdzony omówioną powyżej metodą badania palpacyjnego [6], oraz objaw zmian troficznych skóry brzucha, występujący w przewlekłym zapaleniu narządu. Zmiany troficzne skóry brzucha badał, porównując grubość podściółki tłuszczowej lewej i prawej strony; w przypadku objawu dodatniego skórę w rzucie trzustki można było lepiej i łatwiej odciągnąć od podłoża [7]. W 1947 roku J.W. Grott ogłosił kolejną metodę palpacyjnego badania trzustki – w pozycji stojącej i siedzącej [8]. Założeniem tej metody było stworzenie warunków do zwolnienia napięcia przedniej ściany brzucha w celu penetracji za pomocą prawej ręki jamy brzusznej, aż do zetknięcia się z trzustką. Aby to osiągnąć, lekarz stawał z boku po prawej stronie pacjenta; lewą ręką obejmował jego lewy bok na poziomie zewnętrznego rzutu trzustki (pasa trzustkowego), prawą rękę układał zaś na przedniej powierzchni brzucha na wysokości ręki lewej. Opuszki palców obu dłoni stykały się ze sobą. Podobnie jak w metodzie z 1935 roku, badanie palpacyjne należało wykonywać posuwiście od zewnętrznej do wewnętrznej części pasa trzustkowego, odsuwając w ten sposób z pola badania żołądek i jelita. Naciskając trzustkę palcami prawej dłoni, można było w przypadku przewlekłego stanu zapalnego wywołać ból i wyczuć powiększenie chorego narządu. W 1948 roku J.W. Grott opublikował opis palpacyjnego badania trzustki w ułożeniu prawobocznym i lewobocznym [9]. W obydwu ułożeniach pacjent leżał z nogami zgiętymi w kolanach, a lekarz zajmując miejsce z przodu chorego, badał jego brzuch prawą dłonią, lewą układając z tyłu na żebrach pacjenta na wysokości dłoni prawej. Badanie w górnej połowie śródbrzusza oraz w nadbrzuszu wykonywano w celu wykazania bolesności lub powiększania się narządu. Powyższa metoda według J.W. Grotta zasługiwała na szczególne polecenie lekarzom praktykom. Samo ułożenie chorego powodowało bowiem zmniejszenie napięcia powłok brzusznych (mięśnia prostego) oraz automatyczne przesuwanie żołądka i jelit z pola badania [10]. W ciągu ponad 30 lat działalności klinicznej i naukowej prof. J.W. Grott weryfikował przydatność swoich metod do diagnostyki chorób trzustki. Według uczonego najlepsze wyniki uzyskano w przypadku palpacyjnego badania narządu u pacjenta leżącego na wznak. Znaczenie tej metody zostało udokumentowane w licznych publikacjach wielu łódzkich klinicystów [11]. Efektem pracy naukowo-badawczej prof. J.W. Grotta były 262 publikacje, z których 77 opublikowano w językach obcych. Najbardziej interesującą go chorobą trzustki była cukrzyca. Był zwolennikiem stosowania w terapii tej choroby diety z ograniczeniem zawartości węglowodanów i o kaloryczności dostosowanej do zapotrzebowania chorego. Diagnostykę chorób trzustki poszerzył o ogłoszony w 1953 roku test lipazowy, a opracowaną 118 Ryc. Józef Wacław Grott (1894– 1973) (reprodukowane z: A. Kurnatowski. Profesorowie i docenci wydziałów medycznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi 1945–1964. Wydawnictwo UM w Łodzi, Łódź 2003: 74) w 1947 roku metodę badania krzepliwości krwi po obciążeniu glikozą wykorzystał w diagnostyce skaz krwotocznych, cukrzycy i chorób wątroby. Wiele uwagi poświęcił chorobom pasożytniczym. Jako jeden z pierwszych badaczy dostrzegł związek pomiędzy rakiem dróg żółciowych i zapaleniem trzustki a występowaniem w przewodzie pokarmowym pacjentów pasożyta Lamblia intestinalis. Opracował wiele metod leczenia pasożytów jelitowych, m.in. po raz pierwszy w Polsce zastosował akranil w leczeniu teniarynchozy oraz fiolet goryczki i czarne jagody w zwalczaniu owsicy. W łódzkim Szpitalu Klinicznym im. N. Barlickiego zorganizował na początku lat 50. ubiegłego stulecia Przychodnię i Oddział Parazytologii, a w Ośrodku Naukowo-Leczniczym w Busku-Zdroju wprowadził obowiązek badania koproskopowego kuracjuszy i personelu. Profesor J.W. Grott był członkiem wielu towarzystw naukowych, komitetów redakcyjnych licznych czasopism medycznych oraz uczestnikiem wielu konferencji, zjazdów i kongresów w kraju i za granicą [12]. Zmarł w Łodzi 27 września 1973 roku. PIŚMIENNICTWO 1. Dawidowicz A. Prof. dr n. med. Józef Wacław Grott (5 III 1894–27 IX 1973) oraz ważniejsze prace naukowe. Pol Arch Med Wew. 1974; 3: 333-336. 2. Pomaska A. Grott Józef Wacław. W: Urbanek B, red. Słownik Biograficzny Polskich Nauk Medycznych XX wieku. T. 2. Instytut Historii Nauki PAN, Warszawa 1997: 32-36. 3. Wacław Grott, 5 III 1894–29 IX 1973. Wspomnienie pośmiertne. Annal Acad Med Lodz. 1973; 3/4: 270-271. 4. Grott JW. Znaczenie fizycznego badania trzustki w wykrywaniu jej chorób u cierpiących na cukrzycę. Lekarski Instytut Naukowo Wydawniczy, Warszawa 1974: 2-3. 5. Grott JW. W sprawie palpacyjnego badania trzustki. Med. 1935; 9: 291-297. 6. Grott JW. Zmiany troficzne skóry jako objaw przewlekłego zapalenia trzustki. Med. 1938; 9: 322-325. 7. Grott JW. Trophische Änderungen der Haut als Symptom der Chronischen Pankreatitis. Minch Med Woch. 1938; 32: 1224-1225. 8. Grott JW. Palpacyjne badanie trzustki w pozycji stojącej i siedzącej. Pol Tyg Lek. 1947; 37-39: 1066-1069. 9. Grott JW. Własna modyfikacja palpacyjnego badania trzustki w ułożeniu prawoi lewobocznym. Pol Tyg Lek. 1948; 11: 324-328. 10. Grott JW. Palpacyjne badanie trzustki i jego znaczenie dla kliniki. PZWL, Warszawa 1973: 26. 11. Torzecka W. Badanie palpacyjne trzustki metodą Grotta w świetle badań histopatologicznych u osób z chorobami pęcherzyka żółciowego oraz z chorobą żołądka i dwunastnicy (rozpoznanie doktorskie). Pol Arch Med. Wew. 1966; 3: 371-374. 12. Bojanowicz K. Życiorys i działalność naukowo-dydaktyczna dr nauk med. Józefa Wacława Grotta. Pol Tyg Lek. 1962; 42: 1617-1619. POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (3)