Podejmowanie terapii zaburzeń mowy wobec pacjenta z chorobą

ZDROWIE DOBROSTAN 2/2013
DOBROSTAN I PRZYRODA
ROZDZIAŁ IX
Katedra Chirurgii i Pielęgniarstwa Chirurgicznego
Wydziału Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu
Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
Department of Surgery and Surgical Nursing of Nursing and Health Science
Faculty at Lublin Medical University
Zakład Pielęgniarstwa Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Krośnie
Nursing Institute of State Vocational Higher School in Krosno
TADEUSZ PAWEŁ WASILEWSKI
Podejmowanie terapii zaburzeń mowy
wobec pacjenta z chorobą Alzheimera
Speech disorders therapy with Alzheimer’s patients
Nieodłączną konsekwencją wydłużającego się statystycznie okresu życia i globalnego starzenia się ludności; zarówno kobiet jak i mężczyzn jest wzrost częstości
występowania różnego rodzaju chorób mózgu takich jak patologii krążenia mózgowego, zmian w strukturze mózgu, ubytków komórek mózgowych po chorobę Alzheimera. Degeneracja struktur mózgowych przyczynia się do występowania demencji/otępienia, co stanowi obecnie istotne obciążenie dla funkcjonowania opieki medycznej, systemu opieki zdrowotnej, a także opiekunów bezpośrednio sprawujących
opiekę nad tego typu pacjentami.
Choroba Alzheimera należy do chorób neurodegeneracyjnych powodujących postępującą i nieodwracalną utratę neuronów w różnych rejonach mózgu. Zapadalność
na tę chorobę waha się od 0,5% do około 4% rocznie w zależności od wieku pacjenta. Będąc najczęstszą przyczyną otępienia chorych w wieku podeszłym schorzenie
to stanowi 60-75% przypadków tego typu zespołów. U podłoża choroby Alzheimera
leżą procesy patologiczne uwarunkowane czynnikami natury genetycznej i środowiskowej. Charakteryzują je deficyty pamięci oraz zaburzenia o typie afazji, apraksji i
agnozji. Zaburzenia procesów poznawczych powodują pogorszenie funkcjonowania
pacjenta w stosunku do stanu wyjściowego w zakresie upośledzającym jego codzienne funkcjonowanie i niezależność obniżając zdolność do samodzielnego życia.
W początkowej fazie choroby zaburzenia pamięci i innych procesów poznawczych
przekraczają przyjętą dla danego wieku normę, ale nie kwalifikują się jeszcze do
ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013
Dobrostan i przyroda
zdefiniowania jako otępienie. Trudności w zapamiętywaniu nowych informacji lub
sytuacje wymagające znacznej sprawności intelektualnej stopniowo zaczynają sprawiać pacjentowi kłopoty. Obok nich pojawiają się izolowane zaburzenia koncentracji i pamięci bezpośredniej (Cummings, 2008, Manepalli, Desai, Dharma, 2009).
ZABURZENIA JĘZYKOWE W DEMENCJI TYPU ALZHEIMERA
W odniesieniu do demencji typu Alzheimera miejsce zaburzeń językowych w
obrazie klinicznym choroby jest określone niejednoznacznie. W aktualnie stosowanych kryteriach klinicznych, tj. Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób
i Problemów Zdrowotnych - ICD-10, Amerykańskiej Klasyfikacji Diagnostycznej i
Statystycznej – DSM-IV i w Kryteriach Narodowego Instytutu Chorób Neurologicznych i Udarów dla Choroby Alzheimera i Chorób Pokrewnych – NINCDS –
ADRDA występują różne stanowiska wobec powyższego problemu (Domagała,
2003, Herzyk 2005).
Marczewska (1994 za: Domagała, 2003) wskazuje, iż zaburzenie językowe w
demencji typu Alzheimera zależą od obecności zmian degeneracyjnych w klasycznym obszarze mowy w lewej półkuli mózgu bądź są rezultatem wieloogniskowych
zmian neuropatologicznych leżących u podłoża choroby albo też stanowią nasiloną
formę zmian lingwistycznych występujących w przypadku fizjologicznego starzenia
się.
Stanowisko Łuczywek (1996 za: Domagała 2003), będąc analogicznym do powyżej przedstawionych poglądów uznaje, że zaburzenia językowe w procesie otępiennym są tożsame z zaburzeniami typu afatycznego, nie są specyficznie językowe
i takie same jak w późnej starości.
Według wielu autorów zaburzenia językowe w chorobie Alzheimera wydają się
być najbardziej zbliżone do deficytów afatycznych. We wczesnym etapie rozwoju
choroby w formułowanych przez pacjenta wypowiedziach obserwuje się długie
pauzy na początku zdań i na granicy między zdaniami, brak zakończenia fraz, zjawisko, tzw. „na końcu języka” oraz występowanie autopoprawek. W progresji zaburzeń pojawiają się uproszczenia syntaktyki, parafazje semantyczne oraz zaburzenia
nazywania o typie anomii. W przebiegu choroby następuje utrata kontroli pacjenta
nad wypowiedzią, zanika logika wywodu, pojawiają się dygresje i zmyślenia. W
zakresie fluencji słownej choremu łatwiej jest wymienić słowa w kategoriach semantycznych, aniżeli formalnych. Pacjent częściej używa nazw nadrzędnych niż
podrzędnych. Okazuje się, że w przebiegu choroby stosunkowo długo chorzy zachowują umiejętność pisania i czytania chociaż w końcu redukuje się ona do form
zautomatyzowanych bez zrozumienia czytanych treści. Najgłębszą fazą progresji
choroby jest całkowity mutyzm. Choroba Alzheimera bardzo często dla pacjenta
stanowi rozpad więzi z otaczającym światem, bliskimi, wyobcowanie oraz izolację
społeczną (Domagała, Gustaw, 2006, Domagała, 2007(a), Cummings, 2008, Bassil,
Grossberg, 2009a).
Według Grabiasa (2008) w przypadku występowania chorób otępiennych celem
postępowania terapeutycznego jest stabilizowanie możliwości interakcyjnych pacjenta. Z tytułu faktu, że zaburzenia mowy w demencji typu Alzheimera mają cha156
Tadeusz Paweł Wasilewski
Podejmowanie terapii zaburzeń mowy wobec pacjenta z chorobą Alzheimera
rakter progresywny, nieodwracalny i współwystępują z zaburzeniami poznawczymi
oraz pozapoznawczymi oddziaływania terapeutyczne mogą być prowadzone tylko w
ograniczonym zakresie odpowiednio do aktualnych możliwości chorego.
PODEJMOWANIE TERAPII ZABURZEŃ MOWY
Podejmowanie przez profesjonalistów działań usprawniających komunikację interpersonalną z pacjentem w różnego typu schorzeniach układu nerwowego ze
współwystępującym otępieniem jest bardzo ważną sferą postępowania terapeutycznego i wyrazem troski o chorego. W związku z faktem, iż czas trwania choroby jest
zróżnicowany i może trwać różnie długo, tj. od kilku do kilkunastu lat niezbędnym
wydaje się podjęcie przez zespół terapeutyczny i najbliższych opiekunów pacjenta
kroków mających na celu utrzymanie z nim jak najlepszego kontaktu. Pomocnymi w
tym względzie stają się różnego rodzaju strategie postępowania usprawniającego
komunikację wśród, których wyróżnia się m. in. strategie bliskiego kontaktu z chorym, orientacji w sytuacji komunikacyjnej, kontrolowania toku wypowiedzi i stosowania innych form komunikacji, przezwyciężania niepowodzeń w komunikacji
werbalnej, kontrolowania konstrukcji wypowiedzi, zaangażowania w interakcje
społeczne i strategię czytelnych komunikatów osoby opiekującej się pacjentem
(Domagała, Gustaw, 2006, Domagała, 2007b, Domagała, 2008).
Podejmowanie terapii zaburzeń mowy w zakresie strategii nawiązywania bliskiego kontaktu z chorym i planowania sytuacji komunikacyjnych zorientowana jest
na prowadzenie rozmowy i nawiązanie bliskiego kontaktu z pacjentem przez osoby
bezpośrednio sprawujące nad nim opiekę. Członkowie zespołu terapeutycznego i
bliscy opiekunowie jako pierwsi powinni dokonywać prób nawiązania kontaktu i
osiągnąć gotowość oraz chęć komunikowania się ze strony chorego. W tego typu
relacjach ważne jest to, aby rozmówca był przez pacjenta dobrze słyszany, obdarzony uwagą oraz zaakceptował się w nowej roli. Osoby opiekujące się chorymi z otępieniem powinny zawsze mieć na uwadze warunki w jakich prowadzone są rozmowy; zarówno te na które same mają wpływ jak i te, które zależą od chorego (np.
zmiany w jego samopoczuciu w ciągu dnia, labilność emocjonalna). Ponadto, powinni wiedzieć m.in. o bezpośrednim sposobie zwracania się do podopiecznego,
stawaniu z nim podczas rozmów twarzą w twarz, unikaniu hałasu i nadmiernej ilości
bodźców, ochronie pacjenta przed ostrymi, silnie niepokojącymi go dźwiękami oraz
umiejętnym nawiązaniu kontaktu dotykowego, a także nawiązaniu i utrzymaniu
kontaktu wzrokowego (Domagała, Gustaw, 2006, Domagała, 2008).
Wśród zaleceń dla osób podejmujących opiekę nad pacjentem z otępieniem w
zakresie strategii bliskiego kontaktu z chorym i planowania sytuacji komunikacyjnych należy zwrócić uwagę m. in. na:
- upewnienie się, czy podopieczny słyszy i widzi, a w sytuacji deficytów zagwarantowanie korzystania z aparatu słuchowego i okularów,
-
unikanie hałasu i nadmiaru bodźców dźwiękowych w otoczeniu (wyłączenie
lub wyciszenie radio, telewizora, zamknięcie drzwi, okna, wyciszenie
dzwonka do drzwi domofonu),
157
ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013
Dobrostan i przyroda
-
rozpoczynanie rozmów w odpowiedniej pozycji do chorego (podchodzenie
od strony jego twarzy, tak aby zauważył rozmówcę, okazywanie zainteresowania sytuacją pacjenta,
-
zapewnienie bliskiego kontaktu w czasie rozmowy (dawanie wyraźnego sygnału zainteresowania pacjentem, zajęcie miejsca blisko chorego, nie zmienianie miejsca podczas rozmowy, nie rozpraszanie uwagi,
-
zwracanie się do chorego w sposób łagodny bez oznak gniewu, zniecierpliwienia,
-
mówienie dostatecznie głośno i wyraźnie,
-
wybranie miejsca do rozmowy zapewniającego pacjentowi komfort i wygodę,
-
wybranie optymalnego czasu na ewentualne wykonanie podejmowanych
prób przez pacjenta,
-
dostosowanie w czasie rozmowy z chorym liczby uczestników do jego potrzeb,
-
zapewnienie kontaktu z osobą bliską i osobami obcymi (Domagała, 2007b).
Podejmowanie terapii w zakresie strategii orientacji w sytuacji komunikacyjnej i
wzmocnienie u chorego poczucia rzeczywistości potwierdza tezę, iż proces komunikowania się pacjenta z członkami zespołu terapeutycznego, bądź z bezpośrednimi
opiekunami może zaistnieć tylko wówczas, gdy zostanie stworzona choremu szansa
zorientowania się w rzeczywistości oraz rozpoznania tematu rozmowy poprzez
kilkakrotne powtarzanie słów kluczowych. W innym przypadku wypowiedzi opiekuna mogą być dla chorego niejasne, niepokojące go oraz niezrozumiałe, ponieważ
pacjentowi brakuje podstawowych informacji na określony temat. Każdy chory
powinien być świadomy do kogo mówi, jakie związki łączą go z daną osobą, gdzie
obecnie się znajduje i kiedy odbywa się sytuacja komunikacyjna. Członkowie zespołu terapeutycznego oraz najbliżsi opiekunowie muszą mieć na uwadze problemy
chorego we wskazanym zakresie, tj. np. błędnym rozpoznaniu osób, trudnościach z
orientacją w czasie, miejscu i w przestrzeni (Domagała, Gustaw, 2006, Domagała,
2012).
Wśród zaleceń dla osób podejmujących opiekę nad pacjentem z otępieniem w
zakresie przekazywania wiedzy o aktualnej sytuacji komunikacyjnej i wzmacniania
u chorego poczucia rzeczywistości należy zwrócić uwagę m. in. na:
- zwracanie się do pacjenta częściej niż zwykle używając jego/jej imienia (np.
„Pani Basiu…”, „Panie Janie”, „Basiu”, „Janie”),
-
wskazywanie na relacje, pokrewieństwo podczas odwiedzin i zwracanie
uwagi na to, co te osoby łączy z chorym,
-
nazywanie innych osób (uczestniczących w rozmowie z chorym) i zwracanie
się do nich w taki sposób, aby dostarczyć choremu informacji o tych osobach, zapewnienie rozpoznania osób uczestniczących w rozmowie,
158
Tadeusz Paweł Wasilewski
Podejmowanie terapii zaburzeń mowy wobec pacjenta z chorobą Alzheimera
-
prowadzenie rozmów o tym, co znajduje się w zasięgu wzroku pacjenta, pomocy choremu w rozpoznawaniu otoczenia, nazywanie miejsc i przedmiotów,
-
przekazywanie informacji o czasie (zwracanie uwagi na datę, porę roku,
dzień tygodnia, godzinę),
-
mówienie do chorego o powtarzających się zdarzeniach i sytuacjach, które
pomagają zorientować się w czasie bądź odnaleźć w rytmie dnia,
-
używanie informacji graficznych dotyczących miejsca i czasu, umieszczając
je w miejscach widocznych w zasięgu wzroku pacjenta,
podtrzymywanie rozmowy podczas posiłków i innych czynności życia codziennego (Domagała, 2007).
Założenia strategii konstruowania wypowiedzi kierowanych do chorego zakładają, iż trudności pacjenta z mówieniem i rozumieniem rozbudowanych wypowiedzi
innych osób są konsekwencją problemów językowych dotyczących słownictwa i w
mniejszym stopniu gramatyki. W wyniku powyższych deficytów u chorego narastają zaburzenia pamięci, myślenia, uwagi, pogarszają się możliwości przetwarzania
informacji, co zmusza rozmówcę do bacznej kontroli swojego sposobu wypowiadania się. Wypowiedzi kierowane do chorego powinny być dostosowane pod względem językowym do jego możliwości, tzn. być proste i konkretne (Domagała, Gustaw, 2006, Domagała, 2008).
Wśród zaleceń dla osób podejmujących opiekę nad pacjentem z otępieniem w
zakresie konstruowania wypowiedzi kierowanych do chorego należy zwrócić uwagę
m. in. na:
- posługiwanie się krótkimi zdaniami, ponieważ chory może odbierać komunikaty fragmentarycznie i po swojemu je rozumieć,
-
-
używanie prostych konstrukcji gramatycznych,
-
mówienie wprost i ustalenie form zwracania się do podopiecznego wspólnie
z rodziną (czy będzie to np. „Pani Basiu…”, „Panie Janie „, „Basiu…”, „Janie „),
-
używanie słownictwa znanego choremu i konkretnych nazw,
-
formułowanie pytań tak, aby formuła odpowiedzi brzmiała tak bądź nie,
-
podawanie wskazówek bądź poleceń kolejno po sobie (unikanie złożonych
poleceń i nadmiaru informacji),
-
powtarzanie wypowiedzianych przez siebie zdań lub fragmentów swoich
wypowiedzi,
-
dawanie choremu czasu na zrozumienie kierowanych do niego wypowiedzi,
-
wskazywanie tematów rozmów poprzez powtarzanie słów kluczowych,
-
rozwijanie tematów rozmów podejmowanych przez chorego,
159
ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013
Dobrostan i przyroda
-
sygnalizowanie zakończenia rozmowy na dany temat (nie powinno się zmieniać tematu rozmowy w sposób nagły),
podawanie ponownie tych samych informacji, jeżeli tylko chory o nie prosi
(Domagała, 2007).
Podejmowanie terapii w zakresie strategii usprawniania komunikacji z chorym
poprzez wykorzystanie środków niejęzykowych potwierdza jak ważne jest to, aby
pacjent był świadomy możliwości wykorzystania komunikacji pozawerbalnej w
kontaktach międzyludzkich. Ten rodzaj komunikowania się może wspomagać komunikację językową, a niejednokrotnie nawet w pełni ją zastępować. W komunikacji interpersonalnej należy zadbać o to, aby wybrany temat rozmowy był kontynuowany możliwie jak najdłużej i dawał szansę wprowadzenia, np. gestów i mimiki jak
zwyczajowej formy komunikatu. Dzięki takiej postawie w przypadku zaawansowanej choroby przedstawiciele zespołu terapeutycznego oraz bezpośrednio opiekujące
się osoby są w stanie kierować działaniami chorego oraz wspierać go emocjonalnie.
Komunikacja pozawerbalna to źródło wiedzy nie tylko dla pacjenta, ale także dla
jego opiekunów, pozwalająca na świadomą obserwację potrzeb, samopoczucia i
nastroju chorego (Domagała, Gustaw, 2006, Domagała, 2008).
Wśród zaleceń dla osób podejmujących opiekę nad pacjentem z otępieniem w
zakresie usprawniania komunikacji z chorym poprzez wykorzystanie środków niejęzykowych należy zwrócić uwagę m. in. na:
- posiadanie świadomości, iż w komunikacji interpersonalnej wykorzystuje się
komunikację werbalną oraz pozawerbalną pod postacią gestów, mimiki,
-
-
zachowanie otwartej postawy ciała,
-
podtrzymanie kontaktu wzrokowego i dotykowego,
-
wzmacnianie przykładowych słów umownymi gestami bądź mimiką (np.
wskazanie ręką na fotel w prośbie, aby pacjent usiadł),
-
używanie gestów, aby uporządkować swoją wypowiedź i działanie,
-
pokazanie choremu co ma zrobić w sytuacjach, gdy w próbach wykonania
jakiejkolwiek czynności ma poważne problemy,
-
uruchamianie czynności nawykowych i inicjowanie działania (np. rozpoczęcie czesania włosów, rozpoczęcie jedzenia jednego jabłka a posiadanie drugiego w pogotowiu dla pacjenta),
-
pamiętanie o tym, iż pomimo problemów językowych chorego nie należy rezygnować z mówienia,
-
wykorzystanie gestów, mimiki do wzmacniania emocjonalnej więzi z chorym,
-
zwracanie szczególnej uwagi podczas wypowiedzi chorego na przekazywane
przez niego komunikaty pozawerbalne (np. mimika, gest, postawa ciała)
(Domagała, 2007).
160
Tadeusz Paweł Wasilewski
Podejmowanie terapii zaburzeń mowy wobec pacjenta z chorobą Alzheimera
Podejmowanie terapii w zakresie strategii dotyczącej postaw opiekuna wobec
problemów komunikacji i kształtowanie relacji interpersonalnych z chorym stoi na
stanowisku, iż zachowanie się bezpośredniego opiekuna wobec swojego podopiecznego powinno być wyrazem zrozumienia dla bardzo trudnej sytuacji pacjenta z
otępieniem. Towarzyszenie i częste przebywanie z chorym oznacza wychodzenie
naprzeciw jego potrzebom, problemom i świadomej akceptacji trudności w komunikacji interpersonalnej, których na skutek rozwoju choroby nie da się przezwyciężyć.
Posiadanie szerokiej wiedzy na temat objawów choroby pomaga członkom zespołu
terapeutycznego i bezpośrednim opiekunom właściwie interpretować różne zachowania chorego i nie ranić go w sytuacjach na które sam nie ma wpływu i które nie są
wynikiem jego złej woli (Domagała, Gustaw, 2006, Domagała, 2008).
Wśród zaleceń dla osób podejmujących opiekę nad pacjentem z otępieniem w
zakresie postaw osoby opiekującej się pacjentem wobec problemów w komunikacji
z chorym i kształtowanie relacji osoba opiekująca się - pacjent należy zwrócić uwagę m. in. na:
- świadomość zaistniałej sytuacji i stanu pacjenta,
-
odnoszenie się do chorego ze zrozumieniem,
-
unikanie sporów i kłótni,
-
nie udowadnianie swojej racji, nie tłumaczenie i przekonywanie na siłę,
-
unikanie kłopotliwych pytań i sytuacji,
-
docenianie wysiłków i starań chorego w podejmowanych przez niego formach aktywności,
-
nie odbieranie choremu prawa do głosu,
-
traktowanie chorego jak osobę dorosłą, zasługującą na szacunek,
-
nie komentowanie w rozmowach z innymi osobami sytuacji pacjenta, które
mogłyby być dla chorego przykre,
-
nie komunikowanie niestosowanych uwag w sytuacjach sam na sam z chorym.
W miarę postępu otępienia budowanie wypowiedzi przez pacjenta przychodzi z
coraz większym trudem. W związku z powyższym istotnym zadaniem osoby sprawującej bezpośrednią opiekę nad chorym jest wspieranie go w codziennych sytuacjach komunikacyjnych, tzn. udzielanie pomocy w wypadku wystąpienia problemów dotyczących dobieranego słownictwa, czy kontynuowanego tematu rozmowy.
W sytuacjach komunikacyjnych pomoc ta powinna sprowadzać się do naprowadzania na właściwe słowo bądź czynienie dyskretnych podpowiedzi. W konwersacji
powinno zamieniać się błędnie użyte słowo przez pacjenta na właściwe powtarzając
zdanie wypowiadane przez chorego („co myślisz …?”, „co masz na myśli”). Postępując w taki sposób osoba opiekująca się pacjentem nie tylko umożliwia choremu
przekazanie informacji podczas konkretnej rozmowy, ale także zapobiega utracie
poczucia własnej wartości przez osobę doświadczającą trudności językowych, czy
161
ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013
Dobrostan i przyroda
wycofywania się z kontaktów z innymi ludźmi (Domagała, Gustaw, 2006, Domagała, 2008).
Wśród zaleceń dla osób podejmujących opiekę nad pacjentem z otępieniem w
zakresie pomocy choremu podczas mówienia i przezwyciężania niepowodzeń w
komunikacji werbalnej należy zwrócić uwagę m. in. na:
- postępowanie z wyczuciem,
-
dawanie choremu możliwości samodzielnego przezwyciężania problemu,
-
nie okazywanie zniecierpliwienia i nie narzucanie się podopiecznemu,
-
pomaganie w pokonywaniu trudności z wykorzystaniem i właściwym dobraniem słów podpowiadając bądź naprowadzając chorego na właściwe słowo,
-
powtarzanie zdania wypowiadanego przez chorego lub fragmentu jego wypowiedzi zamieniając błędnie użyte słowo na właściwe,
-
wspomaganie chorego informacjami pisemnymi (np. na pojemnikach z
czymś co jest ważne i wykorzystywane – cukier, sól, pieprz),
-
powtarzanie wypowiadanych przez chorego zdań, ewentualnie w nieco zmienionej formie, aby pomóc choremu w kontynuowaniu tematu,
-
dostarczanie w swoich wypowiedziach słów, które chory będzie mógł wykorzystać podczas odpowiedzi,
-
staranie się odgadywać intencje chorego, tj. domyślać się na tle sytuacji komunikacyjnej co pacjent chce w danym momencie powiedzieć,
przeprowadzanie rozmów z chorym (jeżeli jest to tylko możliwe) o jego problemach językowych (Domagała, 2007).
W przebiegu otępienia istotne jest stymulowanie aktywności językowej chorego
i podtrzymywanie tych rodzajów komunikacji, które przez dłuższy czas w czasie
jego trwania powinny być zachowane. Osoby bezpośrednio opiekujące się pacjentem powinny próbować budować pytania tak, aby chory mógł je dokładnie zrozumieć. W sytuacji, kiedy proponuje się pacjentowi dokonywanie jakiegokolwiek
wyboru należy je ograniczyć do prób prostych rozstrzygnięć. W konwersacji powinno zadawać się pytania, w których pacjent łatwo mógłby dać odpowiedź, tak albo
nie. Prowadzone rozmowy na tematy dostępne choremu np. dotyczące utrwalonych
najlepiej wydarzeń z przeszłości, bądź zwyczajowa wymiana zdań, stosowanie form
grzecznościowych służą nie tylko usprawnianiu językowemu, ale również umysłowemu oraz pielęgnowaniu kontaktów międzyludzkich (Domagała, Gustaw, 2006,
Domagała, 2008).
Wśród zaleceń dla osób podejmujących opiekę nad pacjentem z otępieniem w
zakresie stymulowania pożądanych rodzajów aktywności językowej chorego należy
zwrócić uwagę m.in. na:
- powtarzanie dobrze utrwalonych w jego pamięci wierszy, piosenek, tekstów,
modlitw,
-
162
stwarzanie możliwości kontaktu z innymi starszymi osobami, szczególnie o
podobnych problemach,
Tadeusz Paweł Wasilewski
Podejmowanie terapii zaburzeń mowy wobec pacjenta z chorobą Alzheimera
-
rozmawianie na tematy wprowadzane przez chorego (najbardziej zajmujące,
budujące miłe wspomnienia, wywołujące dobry nastrój),
-
podejmowanie prób poprowadzenia rozmowy w innym kierunku, jeżeli w
wypowiedziach chorego pojawiają się zmyślenia bądź mylenie faktów,
-
częste angażowanie chorego w krótkie, zwyczajowe wymiany zdań (np. o
pogodzie, o samopoczuciu, itd.).
-
podtrzymywanie u chorego używania zwrotów grzecznościowych utrwalających jego pamięć,
-
zachęcanie chorego do aktywności językowej, okazując zainteresowanie oraz
podtrzymując rozmowę poprzez stosowanie komentarzy, wtrąceń,
angażowanie chorego w czynności o charakterze językowym (np. czytanie,
pisanie) w zakresie jaki jest tylko możliwy.
Podejmowane działania zmierzające do poprawy możliwości komunikacyjnych
chorego mogą często powodować frustracje u bezpośrednio sprawującego opiekę
opiekuna bądź przedstawicieli zespołu terapeutycznego. Negatywne zachowania
emocjonalne spowodowane są świadomością postępującego charakteru choroby,
która z biegiem czasu dotyka wielu różnorodnych sfer funkcjonowania chorego.
Istotą zaangażowania chorego w interakcje społeczne jest próba wspólnego poszukiwania skutecznych sposobów reagowania w trudnych dla opiekujących się sytuacjach komunikacyjnych. Zapobieganie sytuacjom kryzysowym jest ważne nie tylko
ze względu na pacjenta, ale także ze względu na sprawujących opiekę. Dlatego też
w relacjach komunikacyjnych należy kontynuować zwykłe (czasami trudne) wymiany zdań jakie mają miejsce w warunkach codziennej komunikacji. Ponadto,
powinno się podtrzymywać rozmowę poprzez komentarze takie jak „w porządku”,
„świetnie”. Bezpośrednio sprawujący opiekę nad pacjentem nie powinni „testować”
chorego, ale dawać wskazówki i udzielać podpowiedzi, aby chory mógł odpowiadać
na pytania (Domagała, Gustaw, 2006, Domagała, 2008).
Wśród zaleceń dla osób podejmujących opiekę nad pacjentem z otępieniem w
zakresie zaangażowania chorego w interakcje społeczne należy zwrócić uwagę m.in.
na:
- umiejętne przerwanie rozmowy w sytuacjach własnych, negatywnych emocji
wywołanych zachowaniem chorego,
-
-
umiejętne dbanie o swoją kondycję psychiczną poprzez zapewnienie odpoczynku, pomocy, wsparcia ze strony innych osób,
-
zdecydowane zakończenie tematu rozmowy, przerwanie choremu i zajęcia go
czymś innym w przypadku uporczywych zachowań pacjenta i braku możliwości kontynuowania rozmowy,
-
umiejętne inicjowanie sytuacji, w których pacjent mógłby coś układać (np.
materiały w pudełku, książki itd.),
163
ZDROWIE I DOBROSTAN NR 2/2013
Dobrostan i przyroda
-
ograniczanie oglądania telewizji lub wybranych programów telewizyjnych
(np. wtedy, gdy pogarszają one funkcjonowanie chorego bądź nasilają dezorientację, czy zaburzenia zachowania,
-
umiejętne podanie przyczyny nie wyrażenia zgody i przerwania czegoś na co
nalega pacjent,
-
nie okazywanie zainteresowania w sytuacjach zachowań silnie zaburzonych
(np. temat pozbawiony sensu),
-
ograniczanie lub zrezygnowanie z określonych działań wobec pacjenta, gdy
przerastają one pracownika zespołu terapeutycznego/opiekuna.
PODSUMOWANIE
Kierunki postępowania terapeutycznego podejmowane wobec pacjenta z otępieniem muszą wynikać przede wszystkim z możliwości chorego w zakresie funkcjonowania językowego, umysłowego i społecznego oraz jego potrzeb poznawczych,
emocjonalnych i społecznych. W pracy terapeutycznej terapeuci nie powinni dążyć
do realizacji programów i zaplanowanych ćwiczeń „za wszelką cenę”, jeżeli obserwują, że chory nie wykazuje zainteresowania określonym rodzajem aktywności. W
przebiegu prowadzonych zajęć zaleca się natomiast, tzw. podążanie za pacjentem i
modyfikację jego stylu życia polegającego na regularnych wykonywaniu różnego
rodzaju ćwiczeń, które chory sam chce wykonać, a także zaangażować go w życie
społeczne.
PIŚMIENNICTWO
1. Bassil N., Grossberg G.T.: Oparte na dowodach strategie zapobiegania chorobie
Alzheimera. Część I. w Psychiatria po dyplomie 6, 6, 2009, 12-17(a).
2. Bassil N., Grossberg G.T.: Oparte na dowodach strategie zapobiegania chorobie
Alzheimera. Część II. w Psychiatria po dyplomie 6, 6, 2009, 22-25(b).
3. Cummings J.: Czarna księga choroby Alzheimera. w Psychiatria po dyplomie 5,
4 2008, 69-79
4. Domagała A.: Choroba Alzheimera – komunikacja z chorym. Lubelskie Stowarzyszenie Alzheimerowskie, Lublin 2007a.
5. Domagała A.: „Teraz i dawniej” – propozycja ćwiczeń logopedycznych dla pacjentów z otępieniem alzheimerowskim. Logopedia 36, Wydawnictwo PTL, Lublin 2007b, 239-248.
6. Domagała A.: Standard postępowania logopedycznego w przypadku zaburzeń
mowy w otępieniu alzheimerowskim. Logopedia 37, Wydawnictwo PTL, Lublin
2008, 297-311.
7. Domagała A., Gustaw K.: Program FOCUSED jako metoda usprawnianie komunikacji w demencji typu Alzheimera. Logopedia 35, Wydawnictwo PTL, Lublin 2006, 91-98.
164
Tadeusz Paweł Wasilewski
Podejmowanie terapii zaburzeń mowy wobec pacjenta z chorobą Alzheimera
8. Domagała A.: Mowa we wczesnej fazie demencji typu Alzheimera. Logopedia
32, Wydawnictwo PTL, Lublin 2003, 105-126.
9. Ćwiczenia w zakresie narracji w otępieniu alzheimerowskim. Problem zaburzeń
pisania. Logopedia 41, Wydawnictwo PTL, Lublin 2012, 169-182
10. Grabias D.: Postępowanie logopedyczne. Diagnoza, programowanie terapii,
terapia. Logopedia 37, Wydawnictwo PTL, Lublin 2008, 13-27.
11. Herzyk A.: Wprowadzenie do neuropsychologii klinicznej. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR Lublin, 2005.
12. Manepalli J., Desai A., Dharma P.: Leczenie psychospołeczno-środowiskowe
choroby Alzheimera. w Psychiatria po dyplomie 6, 6, 2009, 44-51.
STRESZCZENIE
Choroba Alzheimera jest jedną z chorób neurodegeneracyjnych, której konsekwencją jest postępująca i nieodwracalna utrata neuronów w różnych rejonach mózgu. Ich destrukcja powoduje występowanie zaburzeń wyższych czynności psychicznych w tym zaburzeń mowy. Deficyty językowe w demencji typu Alzheimera
przyjmują postać afazji i rozpoczynają się od trudności w nazywaniu, następnie
występuje brak możliwości utrzymania wątku wypowiedzi po pełny mutyzm w
późnych fazach choroby. W przypadku tego typu schorzeń istotą postępowania
terapeutycznego jest stabilizowanie możliwości interakcyjnych pacjenta. Celem
prezentowanej pracy była próba przedstawienia różnego typu strategii postępowania
logopedycznego w zakresie zaburzeń językowych w demencji Alzheimera.
ABSTRACT
The Alzheimer’s disease belongs to one of the neurogenerative disorders which
result in progressive and irreversible loss of neurons in different parts of the brain.
Their destruction causes the malfunctions of higher mental activities including
speech disorders. The language deficits in Alzheimer’s dementia occur as aphasia
starting with a difficulty in naming then lack of possibility of keeping the thoughts
and ending the mutism in later phases of disease. Such disorders require a therapeutic procedure which stabilizes the patient’s interactive skills. The present study aims
to study various types of strategic speech therapy procedure in speech disorder of
Alzheimer’s patients
Artykuł zawiera 27257 znaków ze spacjami
165