9status embrionu

Paweł Bortkiewicz UAM
ETYCZNE ASPEKTY
DOSWIADCZEŃ NA
EMBRIONACH
1. PRAWO MIĘDZYNARODOWE
pkt. D.9 załącznika do rezolucji 1100 (1989) Zgromadzenia
Parlamentarnego Rady Europy: "zabrania się pobierania komórek,
tkanek, narządów zarodków lub płodów, łożyska lub błon, jeśli są
żywe, do badań innych niż w celach diagnostycznych, prewencyjnych
lub leczniczych".
pkt. 10: "ciężarna kobieta i jej mąż lub partner muszą uprzednio
uzyskać jak najbardziej szczegółowe informacje o:
• i. zabiegach, które są planowane w celu pobrania komórek i(lub) tkanek zarodka lub
płodu albo pobrania błon, łożyska i(lub) płynu owodniowego;
• ii. celach zabiegu;
• iii. ryzyku z nim związanym"
1. PRAWO MIĘDZYNARODOWE
pkt. 11: "osoby usuwające zarodki lub płody
lub ich części z macicy bez uzasadnienia
klinicznego lub prawnego albo bez uprzedniej
zgody ciężarnej kobiety i, gdzie jest to
wymagane, jej męża lub partnera ze stałego
związku, jak również osoby używające takiego
materiału zarodkowego w sprzeczności z
odpowiednim ustawodawstwem lub
regulacjami, podlegają karze".
1. PRAWO MIĘDZYNARODOWE
ust. 32 rezolucji 327/88 EEC: "W zakresie badań naukowych na zarodkach,
Parlament Europejski apeluje o prawne zdefiniowanie możliwych zastosowań
badań, diagnozy i leczenia, zwłaszcza w stadium prenatalnym, tak aby procedury i
doświadczenia prowadzone na żywych ludzkich zarodkach lub płodach były
usprawiedliwione tylko wówczas, gdy przyniosą bezpośrednie i niemożliwe do
osiągnięcia innymi środkami korzyści dla dziecka i jego matki, oraz by odbywały
się z poszanowaniem fizycznej i psychicznej integralności kobiety".
ust. 38 - Europejski Parlament "nalega, by wszelkie komercyjne lub przemysłowe
formy wykorzystywania zarodków lub płodów (...) uznawano za czyn przestępczy".
2. ET YKA
międzynarodowe dyrektywy dotyczących badań
biomedycznych na ludziach (Manila 1981),
Council for International Organisation of
Medical Sciences:
•nie można prowadzić badań w celach leczniczych na
kobietach w ciąży, jeśli potencjalnie zagrażają one płodowi,
chyba że badanie dotyczy problemu związanego z ciążą.
•badanie w celach leczniczych dozwolone jest tylko w
interesie zdrowia matki lub w celu poprawy zdolności do
życia płodu
3. ET YKA RELIGIJNA
A. ET YKA KATOLICKA
prowadzenie na płodach
doświadczeń nie mających dla nich
znaczenia terapeutycznego uważa
się za niedozwolone
•nie można uzyskać bezpośredniej zgody
podmiotu eksperymentu; zgody takiej nie
może udzielić nawet matka [Pius XII, AAS 44
(1952), p. 784ff]
3. ETYKA RELIGIJNA
B. ET YKA PROTESTANCKA
Proszenie kobiety o zgodę
na przeprowadzenie
eksperymentu na zarodku,
który chce usunąć, jest
nieodpowiedzialne
3.
ETYKA RELIGIJNA
C. ETYKA ŻYDOWSKA
dobrowolne poddanie się aborcji jest zakazane, tym
bardziej że wiąże się to z osobistą wygodą kobiety.
jeśli płód żyje - poddanie doświadczenia płodu, którego
matka chce się pozbyć, wydaje się moralnie nie do
przyjęcia.
jeśli płód jest martwy, istnieje taka możliwość, pod
warunkiem że jasno udowodniono jej wartość medyczną
3. ETYKA RELIGIJNA
D. ET YKA MUZUŁMAŃSKA
W islamie zakazuje się np. badania
działania leku, który może być
teratogenny, na kobiecie, która
przebywa w szpitalu w celu poddania się
dobrowolnej aborcji, nawet za jej zgodą,
ponieważ nie można przewidzieć a priori,
czy lek nie będzie dla niej szkodliwy
3. ETYKA RELIGIJNA
E. ETYKA BUDDYJSKA
ochotnicy do badań muszą być w
sytuacji, w której mogą udzielić
świadomej zgody, zgodnie z buddyjską
zasadą odpowiedzialności
indywidualnej. Nawet pod pretekstem
badań naukowych, niedopuszczalne
jest maltretowanie płodu
KONKLUZJE
problem zgody
(świadomej)
problem
konsekwencji
problem
podmiotowości
płodu
MAGISTERIUM KOŚCIOŁA
nauka moralna odpowiadającą godności osoby
i jej integralnemu powołaniu
kryteria osądu moralnego o stosowaniu badań
naukowych i technicznych
•szacunek,
•obrona i
•rozwój człowieka,
•jego "pierwszorzędne i podstawowe prawo" do życia,
•jego godność jako osoby
Z MAGISTERIUM KOŚCIOŁA
złudnym - domagać się neutralności moralnej badań
naukowych i ich zastosowań
nie można wyprowadzać kryteriów postępowania z
prostej skuteczności technicznej, z pożyteczności, […] lub
- co gorsze - z panujących ideologii
wiedza i technika powinny służyć osobie ludzkiej, jej
niezbywalnym prawom
Z MAGISTERIUM KOŚCIOŁA
Interwencja dokonywana na ciele
ludzkim nie dotyczy tylko tkanek,
narządów i ich funkcji, lecz angażuje
również na różnych poziomach samą
osobę; pociąga więc za sobą znaczenie
i odpowiedzialność moralną, nawet
jeśli w sposób domyślny, to rzeczywisty
NOWE KRY TERIA CZŁOWIECZEŃSTWA
EMBRIONU LUDZKIEGO
dwie grupy:
II) przyjmują
I)
później wskazany
człowieczeństwo
przez siebie etap
od początku;
rozwoju
CZŁOWIECZEŃSTWO OD POCZĄTKU
kryterium od zapłodnienia;
kryterium genetyczne, odwołujące się do powstania kodu genetycznego,
który wyznacza specyficzne cechy i właściwości rozwijającej się istoty;
kryterium ciągłości szlaku rozwojowego istoty ludzkiej;
kryterium genealogiczne - pochodzenia od rodziców i przynależności do
gatunku ludzkiego
CZŁOWIECZEŃSTWO WG PRZYJĘTEGO
KRY TERIUM
kryteria rozwojowe, odwołujące się bądź do
faktów biologicznych, bądź psychologicznych
kryteria społeczne, odwołujące się do
akceptacji społecznej. Przesuwają one
człowieczeństwo embrionu ludzkiego na
coraz dalsze etapy jego rozwoju.
CZŁOWIECZEŃSTWO WG PRZYJĘTEGO
KRY TERIUM
kryteria rozwojowe biologiczne:
• kryterium formowania się zygoty (ok. 21. godziny od
zapłodnienia, kiedy kończy się proces kształtowania zygoty);
• kryterium implantacji (14. dnia od zapłodnienia, kiedy kończy
się proces implantacji, zamyka się możliwość podziału
bliźniaczego oraz rozpoczyna się formowanie zalążka układu
nerwowego)
• kryterium neurologiczne (40. dnia od zapłodnienia -zaczyna
funkcjonować ośrodkowy układ nerwowy);
• kryterium zdolności do samodzielnego istnienia, uzależnione
od coraz to nowocześniejszych inkubatorów;
• kryterium narodzin
CZŁOWIECZEŃSTWO WG PRZYJĘTEGO
KRY TERIUM
kryteria rozwojowe (psychologiczne):
•kryterium świadomego odczuwania bólu czy
też świadomego dążenia do realizacji swych
interesów;
•kryterium nawiązania świadomego kontaktu
poznawczo-wolitywnego z otoczeniem;
•kryterium świadomego wzięcia
odpowiedzialności moralnej za siebie i
społeczeństwo.
CZŁOWIECZEŃSTWO WG PRZYJĘTEGO
KRY TERIUM
Kryteria społeczne:
•kryterium akceptacji poczętego
życia przez matkę, rodziców czy
społeczeństwo;
•kryterium uznania lub nieuznania
człowieczeństwa ze względów
społecznych i materialnych
KRY T YKA KRY TERIÓW ROZWOJOWYCH
na terenie samej embriologii
• "Poczynając od momentu zapłodnienia zarodek
człowieka wykazuje podstawową cechę żywego
organizmu, którą jest z góry określony, stały,
zdeterminowany szlak rozwojowy".
• Kod genetyczny, zróżnicowania chemiczne i
biologiczne, pamięć immunologiczna 
samoorganizujący się ustrój
w myśleniu filozoficznym.
KRY T YCZNA OCENA
dlaczego jakiś fakt
biologiczny
należałoby
przeciwstawić
poprzednim etapom
rozwoju i dlaczego
miałby on
konstytuować
człowieka?
zarówno prenatalny,
jak i postnatalny
rozwój człowieka
stanowi kontinuum
 żadne z jego
stadiów nie można
uznać za
definiujące
człowieka czy osobę
ludzką
KRY T YCZNA OCENA
embriolodzy wielokrotnie
przechodzą na teren
filozofii, twierdząc,
że wypowiadają się
o człowieku jako
takim
•= przekroczenie
kompetencji
TRZY ZASADY FILOZOFICZNE W OKREŚLANIU
STATUSU EMBRIONU LUDZKIEGO
1) zasada św. Tomasza z Akwinu: agere
sequitur esse - nasze działania są
następstwem i przejawem naszego istnienia;
2) zasada G. Berkeleya: esse est percipere aut
percipi - być to spostrzegać lub podlegać
spostrzeżeniom;
3) zasada Kartezjusza: cogito ergo sum myślę, więc jestem
TRZY ZASADY FILOZOFICZNE W OKREŚLANIU
STATUSU EMBRIONU LUDZKIEGO
w (1) wszelkie nasze działania są wtórne w stosunku do naszego
istnienia, do naszej ludzkiej natury
 człowiek istnieje nie dzięki różnym jej przejawom, jakimi są akty
doznawania, czucia, spostrzegania, myślenia, decydowania, mówienia
itd., lecz odwrotnie - to one zaistniały jako aktualizacja natury ludzkiej.
w (2, 3) wychodzi się od pewnych aktów, na przykład spostrzegania
zmysłowego czy myślenia, i dopiero poprzez nie i z nich kontynuuje się
byt ludzki, osobę czy naturę ludzką.
Wielu współczesnych bioetyków kontynuuje podejście
drugiego typu
• deskryptywne kryteria bycia człowiekiem i wykluczają wielu ludzi z
grona osób
• wykluczenie wielu ludzi z grona osób  pozbawienie ich należnych
im praw, w tym najważniejszego z nich - prawa do życia.
• (por. M. Tooley, P. Singer, H. Engelhardt i Z. Szawarski wykluczają
z grona osób nie tylko istoty ludzkie w okresie prenatalnym, ale
także noworodki, dzieci czy dorosłych dotkniętych głębokimi
upośledzeniami, chorobą Downa, chorobą Alzheimera,
otępieniem starczym, jak również psychicznie i terminalnie
chorych)
MAGISTERIUM KOŚCIOŁA
„Nic i nikt nie może dać prawa do zabicia niewinnej
istoty ludzkiej, czy to jest embrion czy płód, dziecko czy
dorosły, człowiek stary, nieuleczalnie chory czy
umierający. Ponadto nikt nie może się domagać, aby
popełniono ten akt zabójstwa wobec niego samego lub
wobec innej osoby powierzonej jego pieczy, nie może
też bezpośrednio ani pośrednio wyrazić na to zgody.
Żadna władza nie ma prawa do tego zmuszać ani na to
przyzwalać” [KONGR. NAUKI WIARY, Dekl. o eutanazji
Iura et bona (5 maja 1980), II: AAS 72 (1980), 564]