docporadnik metodyczny dla naucz Podstawy zywienia czlowieka1.indd
download 
Reklamacja Transkrypt
poradnik metodyczny dla naucz Podstawy zywienia czlowieka1.indd
Cezary Skalski Podstawy ¿ywienia cz³owieka Podstawy ¿ywienia i higieny Poradnik metodyczny dla nauczycieli uczących w zawodzie kucharz 512[02] i technik żywienia i gospodarstwa domowego 321[10] podstawy_poradnik_tyt.indd 1 2010-07-15, 21:23 Projekt okładki: Joanna Plakiewicz Redakcja: Bożenna Chicińska Redaktor prowadzący: Stanisław Grzybek © Wydawnictwo REA, Warszawa 2010 ISBN 978-83-7544-261-8 Wydawnictwo REA s.j. 01-217 Warszawa, ul. Kolejowa 9/11 tel./fax: (22) 631-94-23, 632-21-15, 632-69-03, 632-68-82 http://www.rea-sj.pl e-mail: [email protected] Podręcznik i wszystkie pomoce dydaktyczne są chronione prawem. Każdorazowe ich wykorzystanie w innych niż zastrzeżone prawem przypadkach wymaga pisemnego zezwolenia wydawnictwa. Skład: WMC s.c.; Warszawa ul. Frascati 1; [email protected] Spis treści Wstęp 1. Cele i zadania w nauczaniu przedmiotów podstawy żywienia człowieka oraz podstawy żywienia i higieny 2. Szczegółowe cele kształcenia w zawodzie kucharz i technik żywienia i gospodarstwa domowego 3. Wskazówki metodyczne 4. Podział materiału nauczania 5. Przedmiotowy system oceniania osiągnięć ucznia 6. Plan wynikowy – propozycja 7. Przykładowe scenariusze lekcji Scenariusz I Scenariusz II Scenariusz III Scenariusz IV Scenariusz V 8. Przykładowe testy sprawdzające TEST 1 TEST 2 TEST 3 TEST 4 TEST 5 TEST 6 TEST 7 TEST 8 9. Bibliografia 5 6 7 10 14 18 23 61 61 65 69 73 77 81 81 85 89 93 95 97 99 101 107 3 4 Wstęp Poradnik metodyczny został opracowany na podstawie programu nauczania dla zawodu kucharz 512[02]/T-4,TU,SP/MENiS/2004.06.14 i technik żywienia i gospodarstwa domowego 321[10]/MEN/2009.02.02. Prezentowany poradnik to pozycja przeznaczona dla nauczycieli przedmiotów: podstawy żywienia człowieka do kształcenia w zawodzie kucharz i podstaw żywienia i higieny do kształcenia w zawodzie technik żywienia i gospodarstwa domowego. Poradnik ten ściśle skorelowany z podstawą programową oraz programem nauczania stanowi zbiór niezbędnych dla nauczyciela informacji i pomocy metodycznych ułatwiających realizację treści przewidzianych w programie nauczania. Niniejsza pozycja pozwoli Państwu uporządkować, zaplanować i zorganizować proces kształcenia, tak aby był on efektywny i pozwolił realizować zamierzone cele. W poradniku zamieszczono: 1. Cele i zadania w nauczaniu podstaw żywienia człowieka oraz podstaw żywienia i higieny 2. Szczegółowe cele kształcenia 3. Wskazówki metodyczne 4. Podział materiału nauczania zgodny z programem nauczania kształcenia w zawodzie kucharz 512[02] i technik żywienia i gospodarstwa domowego 321[10] 5. Propozycję nauczycielskiego planu wynikowego w odniesieniu do przedmiotu podstawy żywienia człowieka w kształceniu w zawodzie kucharz 512[02] i podstawy żywienia i higieny dla zawodu technik żywienia i gospodarstwa domowego 321[10] 6. Propozycję przedmiotowego systemu oceniania (PSO) osiągnięć ucznia 7. Przykładowe scenariusze lekcji 8. Przykładowe testy sprawdzające 9. Bibliografię 5 1. Cele i zadania w nauczaniu przedmiotów podstawy żywienia człowieka oraz podstawy żywienia i higieny Podstawy żywienia człowieka oraz podstawy żywienia i higieny to jedne z wiodących przedmiotów zawodowych w czteroletnim cyklu kształcenia w zawodzie kucharz i technik żywienia i gospodarstwa domowego na poziomie technikum, bazujące na wiedzy zdobytej podczas innych zajęć, takich jak: chemia, biologia, fizyka czy ekonomia. Zarówno w zawodzie kucharz, jak i w zawodzie technik żywienia i gospodarstwa domowego przedmiot ten ma istotne znaczenie w procesie kształcenia zawodowego, ponieważ stanowi podbudowę teoretyczną innych przedmiotów zawodowych, takich jak technologia gastronomiczna, dietetyka oraz zajęcia praktyczne i praktyka zawodowa. Zadaniem nauczyciela przedmiotu jest przekazywanie uczniom wiedzy z zakresu prawidłowego żywienia oraz wpływu pożywienia na prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka, natomiast celem nauczania przedmiotu jest zdobycie przez ucznia umiejętności stosowania zasad prawidłowego żywienia w praktyce i kształtowanie aktywnej i odpowiedzialnej postawy wobec zdrowia własnego i innych konsumentów. Podczas realizacji programu nauczania należy zwrócić szczególną uwagę na układanie i ocenę jadłospisów, obliczanie wartości energetycznej i odżywczej posiłków oraz stosowanie zasad prawidłowego odżywiania tak, aby całodzienne wyżywienie zapewniało dostarczenie organizmowi człowieka odpowiedniej ilości energii i składników pokarmowych. W wypadku zawodu technik żywienia i gospodarstwa domowego w zakresie przedmiotu podstawy żywienia i higieny uczniowie dodatkowo zapoznają się z zasadami higieny i ochrony zdrowia. 6 2. Szczegółowe cele kształcenia w zawodzie kucharz i technik żywienia i gospodarstwa domowego W wyniku kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − określić zakres i zadania nauki o żywieniu, − posłużyć się pojęciami z zakresu nauki o żywieniu człowieka, − scharakteryzować sytuację żywieniową w Polsce i na świecie, − posługiwać się terminologią dotycząca żywienia, − sklasyfikować składniki pokarmowe, − wyjaśnić rolę składników pokarmowych w organizmie człowieka, − wyjaśnić wpływ składników pokarmowych na funkcjonowanie organizmu człowieka, − określić objawy i wpływ nadmiaru lub niedoboru składników pokarmowych na organizm człowieka, − określić źródła składników pokarmowych w żywności, − określić zalecane spożycie składników pokarmowych, − scharakteryzować budowę oraz funkcję układu pokarmowego człowieka, − wyjaśnić znaczenie enzymów i hormonów w przemianach składników odżywczych, − scharakteryzować przemiany składników odżywczych w organizmie człowieka, − scharakteryzować przemiany energetyczne zachodzące w organizmie człowieka, − określić procesy przemiany materii, − określić zapotrzebowanie organizmu człowieka na podstawowe składniki odżywcze, − obliczyć wartość energetyczną produktów potraw i posiłków, − obliczyć wartość odżywczą produktów, potraw i posiłków, − skorzystać z norm żywienia i wyżywienia, 7 − określić różnice w normach żywienia poszczególnych grup ludności, − obliczyć średnią ważoną rację pokarmową dla określonych grup konsumentów, − dokonać podziału produktów spożywczych na grupy, − scharakteryzować grupy produktów spożywczych pod względem ich wartości odżywczej, − zastosować zasady zamienności produktów, − określić wpływ procesów technologicznych na wartość odżywczą produktów, − zastosować zasady układania jadłospisów, − zaplanować jadłospisy dla różnych grup ludności z uwzględnieniem płci, wieku, aktywności fizycznej i stanu fizjologicznego, − zastosować zasady prawidłowego odżywiania się, − zaplanować i oceniać jadłospisy w placówkach żywienia, − oceniać jadłospisy ze względu na przeznaczenie i wartość odżywczą, − scharakteryzować żywienie w zakładach gastronomicznych, − określić zasady żywienia dietetycznego, − zaplanować i zmodyfikować jadłospisy w odniesieniu do różnych diet, − scharakteryzować choroby cywilizacyjne spowodowane między innymi nieprawidłowym żywieniem, − określić metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym i społecznym, − określić zasady żywienia w profilaktyce chorób cywilizacyjnych i społecznych, − określić czynniki wpływające na kształtowanie zwyczajów żywieniowych, − określić najnowsze osiągnięcia w dziedzinie żywności i żywienia i dokonać ich charakterystyki, − zastosować specjalistyczne programy komputerowe do oceny sposobu żywienia, − posłużyć się programem komputerowym do obliczenia wartości odżywczej surowców i potraw, − scharakteryzować najnowsze osiągnięcia nauki dotyczące żywności i żywienia, − scharakteryzować rodzaje żywności wygodnej i funkcjonalnej. 8 Szczegółowe cele kształcenia obejmujące treści z zakresu higieny i ochrony zdrowia dotyczące zawodu technik żywienia i gospodarstwa domowego. W wyniku kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: − wskazać źródła i drogi zakażenia chorobami pasożytniczymi, − określić sposoby zapobiegania chorobom pasożytniczym, − scharakteryzować źródła zatruć pokarmowych, − określić sposoby zapobiegania zatruciom pokarmowym, − wyjaśnić znaczenie higieny osobistej pracowników w placówce żywienia, − określić wymagania zdrowotne pracowników placówki żywienia, − scharakteryzować system ochrony zdrowia w Polsce, − określić politykę państwa w zakresie ochrony zdrowia w Polsce, − skorzystać z usług placówek ochrony zdrowia. 9 3. Wskazówki metodyczne W celu uzyskania optymalnych efektów dydaktycznych w procesie kształcenia wskazane jest stosowanie następujących metod nauczania: wykład informacyjny, dyskusja dydaktyczna, pokaz z objaśnieniem, metoda projektów oraz ćwiczeń praktycznych i inne metody aktywizujące. Ćwiczenia powinny odgrywać wiodącą rolę w realizacji programu nauczania, ponieważ wpływają na kształtowanie umiejętności samodzielnego myślenia, twórczego rozwiązywania problemów. Powinny być odpowiednio dobrane pod kątem posiadanych środków dydaktycznych, tak aby ułatwiały zrozumienie treści wykładu. Zajęcia powinny odbywać się w odpowiednio wyposażonych pracowniach dydaktycznych (pracownia biologiczna, chemiczna, informatyczna czy technologii gastronomicznej) w grupie liczącej do 15 uczniów, a w miarę potrzeb w zespołach 2–3-osobowych. Praca w grupach pozwoli na kształtowanie się takich umiejętności, jak: komunikowanie się, współdziałanie w zespole, podejmowanie decyzji oraz prezentowanie wyników pracy. Z uwagi na dużą ilość wiadomości teoretycznych w procesie nauczania zaleca się stosowanie następujących środków dydaktycznych: − plansze, foliogramy, prezentacje multimedialne, przedstawiające podział składników pokarmowych, węglowodanów, tłuszczów, białek, składników mineralnych i witamin, dotyczące budowy układu pokarmowego, procesu trawienia składników odżywczych, bilansu wodnego, bilansu energetycznego, podziału produktów spożywczych na grupy, podziału ludności na grupy, − tablice przedstawiające występowanie składników pokarmowych w żywności, − tabele wartości odżywczej produktów spożywczych i potraw, norm żywienia i modelowych racji pokarmowych, − tabele zamienności produktów, − tabele produktów dozwolonych i przeciwwskazanych w żywieniu dietetycznym, − plansze obrazujące rozmieszczenie gruczołów dokrewnych, budowę układu pokarmowego człowieka, proces trawienia białek, tłuszczów i 10 − − − − − − węglowodanów, tabele wartości odżywczej, przykładowe jadłospisy, filmy dydaktyczne, programy komputerowe do oceny sposobu żywienia i planowania wyżywienia, opakowania produktów spożywczych z etykietami informującymi o składzie i wartości odżywczej, instrukcje i teksty przewodnie do ćwiczeń. Należy jednak pamiętać, że aby osiągnąć zamierzone cele kształcenia, zajęcia powinny być prowadzone różnymi metodami, a dobór tych metod powinien być odpowiednio dostosowany do treści realizowanego materiału i możliwości uczniów. Aby osiągnąć kluczowe cele wyznaczone ze względu na umiejętności konieczne staje się stosowanie metod aktywizujących, które przygotują ucznia do rozwiązywania typowych problemów zawodowych oraz nauczą go współdziałać w zespole. Oprócz zastosowania różnorodnych metod i technik nauczania ważnym czynnikiem warunkującym osiągnięcie zamierzonych celów kształcenia jest umiejętność przedstawiania problematyki przedmiotu podstawy żywienia człowieka i podstawy żywienia i higieny w prosty i jasny sposób, tak aby była ona dostępna i najłatwiej przyswajalna dla ucznia. Nauczyciel powinien motywować uczniów do pracy oraz odpowiednio inicjować ich działania. Rodzaje metod dydaktycznych – propozycja Metody podające (wykład informacyjny lub pogadanka) – zalecane przy wprowadzaniu i omawianiu nowych działów materiału i zagadnień, które nie były omawiane. Wykład informacyjny – zalecany na początku lekcji, nie może trwać dłużej niż 15 minut. Dłuższy wykład może znudzić uczniów, którym trudno jest skupić uwagę na omawianym temacie przez dłuższy czas. Nauczyciel nie ma możliwości sprawdzania w toku lekcji, w jakim stopniu uczeń zrozumiał i zapamiętał treść wykładu. Dlatego wykład powinien być łączony z innymi metodami pracy, dającymi możliwość sprawdzenia, w jakim stopniu uczeń zrozumiał omawiane zagadnienia 11 Pogadanka – czyli inaczej rozmowa z uczniem, polega na zapoznaniu ucznia z nowymi zagadnieniami. Pozwala uporządkować posiadane przez ucznia wiadomości i zdefiniować nowe. Pogadanka zachęca ucznia do rozmowy, w czasie której definiowane są nowe pojęcia i zdarzenia. Uczeń staje się aktywny, skupia uwagę na omawianym temacie i nawiązuje do pojęć i zdarzeń wcześniej definiowanych i analizowanych. Metody aktywizujące (problemowe) Burza mózgów – metoda polegająca na zbieraniu zgłaszanych przez uczniów propozycji i sposobów rozwiązań danego zdarzenia, problemu. Jest to technika twórczego myślenia i czerpania pomysłów, dzięki którym możemy rozwiązać problem. Metodę tę można podzielić na 3 etapy: I – wytworzenie pomysłu, II – ocena i analiza pomysłów, III – zastosowanie pomysłów w praktyce do rozwiązania problemu. Metoda przypadków składa się z trzech faz: analizowania, dyskutowania i wniosków. Uczeń analizuje pewne zdarzenie lub przypadek, następnie podejmuje dyskusję na temat analizowanego zdarzenia, wyrażając swoje spostrzeżenia, na podstawie których wyciąga wnioski. Metaplan to metoda, która w toku dyskusji dydaktycznej prowadzi do przedstawienia problemu w formie uporządkowanego plakatu. Uczniowie w czasie dyskusji na temat danego zagadnienia tworzą plakat lub rysunek, który przedstawia w sposób graficzny skrótowy tok dyskusji. Metoda ta pozwala zweryfikować problem w sposób zobrazowany graficznie w postaci mapy pojęciowej, określić, jaka jest rzeczywistość i jak być powinno, oraz wskazać zależność między poszczególnymi procesami i zjawiskami. Uczestnicy dyskusji nie zabierają głosu, lecz zapisują swoje przemyślenia w postaci obrazków, haseł, lub symboli na kartkach. Po zakończeniu prac następuje ich prezentacja, podczas której wyciągane są wnioski będące kluczem do rozwiązania poruszanego problemu. Metodę tę można stosować, traktując klasę jako jeden zespół lub dzieląc ją na mniejsze kilkuosobowe podzespoły. Mapa pojęciowa – metoda wykorzystywana do usystematyzowania nowych wiadomości lub zobrazowania wiedzy posiadanej przez uczniów. Jest to technika pracy polegająca na opracowaniu plakatów, rysunków i haseł. Na pierwszym etapie prac wykorzystuje się burzę mózgów, po czym następuje analizowanie i klasyfikowanie zgromadzonych informacji w postaci starannie zaplanowanego plakatu. Metoda ta pozwala 12 ukazać związki między poszczególnymi zjawiskami i pojęciami a także sprzyja doskonaleniu umiejętności wzrokowego zapamiętywania i gromadzenia informacji. Projektując proces dydaktyczny, oprócz metod podających i aktywizujących należy uwzględnić inne metody, takie jak: metody programowe, praktyczne, eksponujące. Metody programowe z użyciem podręcznika, materiałów źródłowych – metoda zachęca ucznia do korzystania z podręcznika, uczy czytania ze zrozumieniem i korzystania z materiałów źródłowych niezbędnych do omówienia danego zagadnienia; z użyciem komputera - poszerzenie i aktualizowanie wiedzy z wykorzystaniem środków audiowizualnych i specjalistycznych programów komputerowych niezbędnych do planowania żywienia i oceny sposobu żywienia. Metody praktyczne pokaz z objaśnieniem, ćwiczenia przedmiotowe, metoda projektów, metoda przewodniego tekstu. Metody eksponujące film dydaktyczny – obejmujący omawianą tematykę lub podsumowujący dział; do obejrzenia filmu należy uczniów przygotować, a po projekcji film omówić w formie dyskusji. 13 4. Podział materiału nauczania Zgodnie z planem nauczania przedmiotów podstawy żywienia człowieka oraz podstaw żywienia i higieny proponuje się następujący podział godzin przeznaczonych na realizację działów tematycznych. Zawód: kucharz 512[02] Nr programu nauczania: 512[02]/T-4,TU,SP/MENiS/2004.06.14 Lp. Liczba godzin Działy tematyczne 1. Znaczenie wiedzy o żywieniu człowieka 4 2. Składniki odżywcze i ich znaczenie dla organizmu człowieka 3. Gospodarka wodna organizmu 4. Przemiany składników pokarmowych w organizmie człowieka 12 5. Gospodarka energetyczna organizmu 12 6. Wartość energetyczna pożywienia 8 7. Wpływ procesów technologicznych na wartość odżywczą produktów 6 8. Normy żywienia i wyżywienia 14 9. Planowanie wyżywienia różnych grup ludności 14 10. Dietetyka 12 11. Zwyczaje żywieniowe 6 12. Najnowsze osiągnięcia w dziedzinie żywności i żywienia 4 48 4 Razem 14 144 Zawód: technik żywienia i gospodarstwa domowego 321[10] Nr programu nauczania: 321[10]/MEN/2009.02.02 Lp. Liczba godzin Działy tematyczne 1. Znaczenie nauki o żywieniu człowieka 4 2. Składniki pokarmowe i ich rola w organizmie człowieka 3. Gospodarka wodna w organizmie człowieka 4 4. Przemiany składników pokarmowych w organizmie człowieka 8 5. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka 7 6. Wartość energetyczna pożywienia 8 7. Wartość energetyczna produktów spożywczych 8. Wpływ procesów technologicznych na wartość odżywczą produktów 6 9. Normy żywienia i modelowe racje pokarmowe 8 10. Zasady układania i oceny jadłospisów 6 11. Zasady żywienia grup ludności 14 12. Żywienie różnych grup ludności w placówkach żywienia zbiorowego 12 13. Podstawy żywienia dietetycznego 8 14. Żywienie w profilaktyce chorób cywilizacyjnych i społecznych 6 15. Choroby pasożytnicze i zatrucia pokarmowe 5 16. Ochrona zdrowia w Polsce 4 17. Zwyczaje żywieniowe i alternatywne sposoby żywienia 6 18. Żywność wygodna i funkcjonalna oraz specjalnego przeznaczenia żywieniowego 4 48 10 Razem 168 Podane w tabelach liczby godzin przewidziane na realizację poszczególnych działów mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne zmiany, mające na celu dostosowanie programu nauczania do specyfiki szkoły. 15 W kształceniu ucznia w zawodzie kucharz zgodnie z programem nauczania na realizację zagadnień dotyczących przedmiotu podstawy żywienia człowieka przewidziano 4 godziny w cyklu nauczania, a w zawodzie technik żywienia i gospodarstwa domowego na realizację zagadnień dotyczących przedmiotu podstawy żywienia i higieny przewidziano 5 godzin w cyklu nauczania. Różnica ta wynika z rozszerzenia treści programu nauczania w zawodzie technik żywienia i gospodarstwa domowego o dział obejmujący treści z zakresu higieny i ochrony zdrowia. Ze względów dydaktycznych zaleca się realizowanie programu nauczania w dwugodzinnych jednostkach lekcyjnych w klasie pierwszej i drugiej oraz jednogodzinnej jednostce lekcyjnej w klasie trzeciej w kształceniu w zawodzie technik żywienia i gospodarstwa domowego, ponieważ przedmiot ten stanowi podbudową teoretyczną innych przedmiotów zawodowych realizowanych w cyklu kształcenia od klasy pierwszej, takich jak technologia gastronomiczna oraz zajęcia praktyczne. Takie rozwiązanie daje możliwość wzajemnego uzupełniania się omawianych treści kształcenia oraz zapobiega powtarzaniu się poszczególnych partii materiału. PLAN NAUCZANIA – propozycja Zawód: kucharz 512[02] Dla młodzieży Dla dorosłych Semestr I Lp. Przedmioty nauczania II III IV liczba godzin tygodniowo (4-letni okres naLiczba godzin uczania) tygodniowo liczba godzin tygodniowo (2-letni okres nauczania) Semestr I - IV Forma stacjonarna 1. 16 Podstawy żywienia człowieka 2 2 - - 4 liczba godzin tygodniowo (2-letni okres nauczania) 3 Forma zaoczna 55 Zawód: technik żywienia i gospodarstwa domowego 321[10] Dla młodzieży Dla dorosłych Semestr I II III IV Przedmioty Lp. nauczania Liczba godzin tygodniowo liczba godzin tygodniowo (4-letni okres nauczania) liczba godzin tygodniowo (2-letni okres nauczania) Semestr I - IV Forma stacjonarna 1. Podstawy żywienia i higieny 2 2 1 - 5 liczba godzin tygodniowo (2-letni okres nauczania) 3 Forma zaoczna 63 17 5. Przedmiotowy system oceniania osiągnięć ucznia Istotnym elementem w procesie dydaktycznym jest sprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia. Sprawdzanie osiągnięć ucznia powinno być dokładne i systematyczne, ponieważ tylko w taki sposób możemy informować ucznia o poziomie jego osiągnięć i motywować go do pracy. Możemy stosować dwa sposoby oceniania – bieżący i okresowy. Bieżący pozwala motywować ucznia do systematycznej pracy poprzez bieżącą kontrolę wiadomości i umiejętności zdobytych na zajęciach. Sposób ten daje możliwość obserwowania rozwoju ucznia oraz sprawdzenia, czy nauczyciel stosuje odpowiednie metody i formy pracy z uczniem. Drugi sposób to ocenianie okresowe przeprowadzane po przerobieniu działu lub prowadzone pod koniec semestru czy roku szkolnego. Ocenianie okresowe obejmuje znacznie szerszy zakres materiału i wymaga dłuższego czasu realizacji. Przedmiotowy System Oceniania (PSO) opracowuje się na podstawie obowiązujących aktów prawnych i dokumentów wewnątrzszkolnych zatwierdzonych przez Radę Pedagogiczną. Do aktów prawnych, na podstawie których tworzy się przedmiotowy system oceniania zalicza się: 1. Rozporządzenie MEN w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych, 2. Wewnątrzszkolny System Oceniania (WSO), 3. Podstawy programowe, 4. Programy nauczania, 5. Standardy egzaminacyjne. Celem przedmiotowego systemu oceniania (PSO) z przedmiotu podstawy żywienia człowieka oraz podstawy żywienia i higieny jest określenie zasad, którymi nauczyciel prowadzący zajęcia będzie kierował się podczas wystawiania ocen cząstkowych, klasyfikacji semestralnej czy końcoworocznej. Uczeń otrzymuje ocenę za realizację określonych w planie wynikowym wymagań edukacyjnych na poziomie podstawowym i ponadpodstawowym. 18 Zalecenia dotyczące oceniania Realizując treści programowe, należy systematycznie kontrolować osiągnięcia uczniów przez cały czas realizacji programu nauczania na podstawie określonych kryteriów. Przedmiotem oceny powinno być nie tylko sprawdzenie wiadomości, ale i umiejętności posługiwania się wiedzą. Sprawdzenie umiejętności powinno dostarczyć nauczycielowi informacji, jaki jest zakres i poziom opanowania przez ucznia treści określonych w szczegółowych celach kształcenia. Wskazane jest również zwrócenie uwagi na umiejętność łączenia przez ucznia teorii z praktyką. Ocena osiągnięć szkolnych powinna mobilizować i motywować ucznia do nauki i zdobywania wiedzy oraz wpływać korzystnie na kształtowanie jego dyscypliny, pracowitości i odpowiedzialności za wykonywaną pracę. W procesie nauczania podstaw żywienia człowieka oraz podstaw żywienia i higieny wskazane jest stosowanie określanych metod kontroli osiągnięć ucznia. 1. Metody kontroli osiągnięć ucznia 1.1. Wypowiedź pisemna Wypowiedź pisemna pozwala nauczycielowi na sprawdzenie stopnia przyswojenia i zrozumienia nowego tematu przez ucznia. Ocenie podlegają: − sprawdziany – dotyczą wszystkich uczniów i mogą mieć formę otwartych pytań lub testów o charakterze zamkniętym lub otwartym; należy pamiętać, że testy są bardziej obiektywne i stosunkowo łatwe do sprawdzenia wiedzy i umiejętności ucznia, − kartkówki, − prace domowe, − prace na lekcji, − praca w grupach, − referaty, − prezentacje i projekty. Oceniając prace domowe, sprawozdania czy referaty, należy zwrócić uwagę na sposób poszukiwania wiedzy przez ucznia i selekcję informacji, jakiej dokonuje, oraz stopień jego samodzielności w tworzeniu tych prac. 19 1.2. Wypowiedź ustna Ocenie podlegają: − odpowiedzi ustne – należy pamiętać o tym, aby pytania dawały uczniowi możliwość zrozumienia pojęć i faktów, a nie tylko odtworzenia wiadomości, pytania powinny być krótkie i na temat, sformułowane jasno i precyzyjnie, odpowiedź natomiast niezbyt długa i konkretna, oparta na fachowej terminologii, − aktywność na zajęciach, czyli uczestnictwo w lekcji (dyskusja, rozwiązywanie problemów, udzielanie poprawnych odpowiedzi na zadane pytania). 1.3. Obserwacja pracy ucznia na lekcji podczas wykonywania zadań, ćwiczeń i projektów oraz prezentacji wyników Obserwacja dostarcza nauczycielowi informacji o ogólnych predyspozycjach ucznia jego umiejętnościach, koncentracji, organizacji, współpracy i aktywności na lekcjach Podczas sprawdzania i oceniania wykonanych zadań, ćwiczeń i projektów należy zwrócić uwagę na: − sprawność wykonania wskazanych i zadanych przez nauczyciela prac, − zaangażowanie w pracę, − współpracę w grupie, − trafność koncepcji projektu, − dobór materiałów źródłowych, − podział zadań oraz stopień zaangażowania się uczestników w realizację ćwiczeń, projektu, − stopień realizacji zamierzonych celów, − wykonanie pracy, − prezentację uzyskanych wyników zadania, ćwiczenia czy projektu. Praca nad ćwiczeniem, projektem powinna być oceniana na trzech płaszczyznach: planowania, realizacji, prezentowania. 2. Osiągnięcia podlegające sprawdzaniu i ocenianiu Przedmiotem oceny są: wiadomości i umiejętności zdobyte przez ucznia w wyniku procesu kształcenia. Oceniając osiągnięcia uczniów, szczególną uwagę należy zwrócić na: − wiedzę i umiejętności zdobyte podczas zajęć, − poprawność merytoryczną udzielanych odpowiedzi, 20 − − − − − posługiwanie się fachową terminologią zawodową, wkład pracy ucznia i zaangażowanie w podejmowane działania, aktywność na zajęciach, wytwory ucznia (prezentacje, projekty), samokształcenie – praca własna. 3. Kryteria ocen – propozycja Uczeń oceniany jest według ogólnie przyjętych zasad. Pamiętajmy jednak, że muszą być one zgodne z wewnątrzszkolnym systemem oceniania. Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: − biegle posługuje się fachową terminologią zawodową, − opanował w 100% wiedzę i umiejętności objęte programem nauczania na poziomie podstawowym i ponadpodstawowym, − wykazuje się wiedzą i umiejętnościami wykraczającymi poza program nauczania, − umiejętnie stosuje wiedzę z innych przedmiotów, − precyzyjnie formułuje swoje wypowiedzi, − umiejętnie posługuje się zdobytymi wiadomościami w rozwiązywaniu zadań teoretycznych, − samodzielnie i twórczo rozwija własne zainteresowania, − samodzielnie rozwiązuje zadania problemowe i wyciąga z nich wnioski, − wykazuje szczególną aktywność na zajęciach, − osiąga sukcesy w konkursach, olimpiadach i turniejach przedmiotowych. Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: − opanował w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności przewidziane w realizowanym programie nauczania na poziomie podstawowym i ponadpodstawowym, − wykazuje się znajomością i rozumieniem pojęć z zakresu realizowanego programu nauczania, − sprawnie i umiejętnie posługuje się zdobytymi wiadomościami, − bezbłędnie posługuje się terminologią zawodową, − potrafi samodzielnie formułować wnioski, − jest aktywny na zajęciach, − samodzielnie rozwiązuje zadania problemowe. 21 Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: − opanował podstawowe treści nauczania i nie przewiduje się żadnych kłopotów w opanowaniu przez ucznia dalszych treści kształcenia, − sprawnie posługuje się zdobytymi wiadomościami, − stosuje podstawowe pojęcia zawodowe, − samodzielnie rozwiązuje typowe zadania problemowe, − potrafi samodzielnie formułować wnioski. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: − opanował jedynie w podstawowym zakresie wiadomości i umiejętności przewidziane w realizowanym przez nauczyciela programie nauczania, co może oznaczać jego kłopoty z poznawaniem kolejnych, trudniejszych treści kształcenia w ramach danego przedmiotu, − zna podstawowe pojęcia zawodowe , − samodzielnie rozwiązuje typowe zadania teoretyczne o średnim stopniu trudności, − nie potrafi samodzielnie interpretować wyników. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: − częściowo opanował podstawową wiedzę i umiejętności zawarte w programie nauczania, jednak jego braki nie przekreślają możliwości dalszej nauki, − zadania o niewielkim stopniu trudności rozwiązuje przy pomocy nauczyciela, − przedstawia wiadomości w sposób nieuporządkowany, − nie potrafi zastosować terminologii zawodowej, − nie jest aktywny na zajęciach. Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: − nie spełnia oczekiwań określonych w realizowanym programie nauczania, co uniemożliwia mu bezpośrednią kontynuację opanowywania kolejnych treści, − nie opanował podstawowych wiadomości zawartych w programie nauczania, − nie potrafi rozwiązywać zadań nawet o niewielkim stopniu trudności, − nie zna podstawowych pojęć zawodowych, − nie jest aktywny na zajęciach, − nie wykazuje chęci uzupełniania braków, − opuszcza zajęcia. 22 6. Plan wynikowy – propozycja Propozycja nauczycielskiego planu wynikowego do przedmiotu podstawy żywienia człowieka w zawodzie kucharz na podstawie programu nauczania 512[02]/T-4,TU,SP/MENiS/2004.06.14 oraz do przedmiotu podstawy żywienia i higieny w zawodzie technik żywienia i gospodarstwa domowego na podstawie programu nauczania 321[10]/MEN/2009.02.02. Przedstawiony plan wynikowy jest tylko propozycją, do której nauczyciel może wprowadzić zmiany co do liczby godzin przewidzianych na realizację danych działów tematycznych. Suma godzin wynikająca z zaproponowanego planu nauczania zgodna jest z programem nauczania w zawodzie kucharz oraz technik żywienia i gospodarstwa domowego i wynosi: − w zawodzie kucharz 512[02] – 144 godziny, − w zawodzzie technik żywienia i gospodarstwa domowego 321[10] – 168 godzin Spośród wszystkich godzin zaproponowanych na realizację treści programowych nauczyciel uczący przedmiotu wyodrębnia godziny na powtórzenia, sprawdziany, ćwiczenia i godziny do dyspozycji nauczyciela, według swoich potrzeb. W zaproponowanym planie wynikowym dokonano podziału wiadomości na podstawowe i ponadpodstawowe oraz wyodrębniono tematykę ćwiczeń. 23 24 2. 1. Lp. Uczeń poziom ponadpodstawowy − wymienia organizacje zajmujące się problemami wyżywienia ludności, − identyfikuje problematykę wyżywienia ludności w Polsce i na świecie, − przedstawia rozwój nauki o żywieniu na przestrzeni lat, − określa ogólne cele przedmiotu, Cel i zadania na- − wskazuje znaczenie nauki o żywieniu w świecie współczesnym, uki o żywieniu Ćwiczenia − wyjaśnia znaczenie nauki o żywieniu, − Analizowanie danych − zna najważniejsze zadania nauki o żywieniu, dotyczących spożycia − wymienia charakterystyczne cechy sposoposzczególnych produktów bu odżywiania na poszczególnych etapach żywnościowych w Polsce rozwoju ludzkości, i na świecie na podstawie − wymienia nazwiska uczonych i przedstawia ogólnodostępnych statystyk ich zasługi , jakie wnieśli w rozwój nauki − Wyszukiwanie w literaturze, o żywieniu, internecie, specjalistycznych − charakteryzuje problemy żywieniowe Polski czasopismach organizacji i świata, zajmujących się problemami − charakteryzuje organizacje i instytucje wyżywienia ludności w Polzajmujące się problematyką żywieniową sce i na świecie w skali ogólnoświatowej. − Analiza własnego sposobu żywienia i porównywanie jej z zaleceniami żywieniowymi ZNACZENIE I ZAKRES NAUKI O ŻYWIENIU CZŁOWIEKA liczba godzin: kucharz – 3, technik żywienia i gospodarstwa domowego – 3 − charakteryzuje wymagania ponadpodstawowe WSTĘP liczba godzin: kucharz – 1, technik żywienia i gospodarstwa domowego – 1 poziom podstawowy Omówienie pro- − identyfikuje wymagania podstawowe gramu nauczania i wymagań edukacyjnych Temat zajęć Wymagania 25 Racjonalne − definiuje pojęcia: prawidłowe żywienie, żywienie i zdroracjonalne żywienie, nadmiar i niedobór wotne skutki składników pokarmowych, edukacja żywienieprawidłowego niowa, odżywiania się − określa zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe, − wymienia skutki nadmiaru i niedoboru składników pokarmowych w organizmie człowieka, − wymienia choroby, powstałe na skutek nieprawidłowego odżywianie się, 5. − charakteryzuje skutki nadmiaru i niedoboru składników pokarmowych w organizmie człowieka i ocenia ich wpływ na rozwój chorób, których podłożem jest nieprawidłowe żywienie, − charakteryzuje choroby których przyczyną jest nieprawidłowe odżywianie, Skład chemiczny − wymienia składniki odżywcze znajdujące się − określa zależność pomiędzy prawidłowym produktów żyww pożywieniu, funkcjonowaniem organizmu człowieka nościowych − wyjaśnia rolę składników pokarmowych a odpowiednim składem pożywienia, jaką pełnią w organizmie człowieka, − definiuje składniki pokarmowe, − charakteryzuje różnice pomiędzy składnikiem pokarmowym, a składnikiem odżywczym, − charakteryzuje składniki nieodżywcze oraz określa ich wpływ na wartość pożywienia, − podaje źródła składników pokarmowych występujących w pożywieniu, 4. − wymienia składniki pokarmowe i dokonuje ich podziału ze względu na funkcje, jaką pełnią w organizmie, − wskazuje podstawowe różnice pomiędzy składnikiem pokarmowym, a składnikiem odżywczym, − wymienia składniki nieodżywcze, Podział i rola składników pokarmowych 3. SKŁADNIKI ODŻYWCZE I ICH ZNACZENIE DLA ORGANIZMU CZŁOWIEKA liczba godzin: kucharz – 48, technik żywienia i gospodarstwa domowego – 48 − Analizowanie skutków wywołanych niedoborem i nadmiarem składników pokarmowych w diecie − Analiza tabel składu chemicznego i wartości odżywczej produktów spożywczych − Przegląd wybranych produktów spożywczych i analiza wartości składników pokarmowych 26 − wymienia węglowodany przyswajalne i nie- − charakteryzuje węglowodany przyswajalne Węglowodany przyswajalne przyswajalne przez organizm człowieka, i nieprzyswajalne przez organizm człowieka, i nieprzyswajalne przez organizm człowieka Funkcje błonnika − wymienia podstawowe funkcje, jakie pełni pokarmowego błonnik pokarmowy w organizmie człowiew organizmie ka, człowieka − wymienia podstawowe źródła błonnika w pożywieniu, − określa skutki nadmiaru i niedoboru spożycia błonnika w diecie, 8. 9. − wymienia i charakteryzuje składniki błonni- − Zestawienie produktów bęka pokarmowego, dących najlepszym źródłem − zna zalecane spożycie błonnika pokarmowebłonnika pokarmowego go wyrażone w g/dzień, − wyjaśnia proces syntezy węglowodanów − Analiza rodzaju cukrów w roślinach, występujących w po− charakteryzuje obieg węglowodanów szczególnych produktach w przyrodzie, spożywczych na podstawie − charakteryzuje cukry proste i złożone, informacji zamieszczonej na − przedstawia budowę chemiczną poszczególopakowaniu nych cukrów w postaci wzorów sumarycznych i strukturalnych, − przedstawia schemat powstawania wiązania glikozydowego, Węglowodany – budowa, podział i właściwości węglowodanów 7. − określa, co to są węglowodany, − dokonuje podziału węglowodanów ze względu na budowę chemiczną i przyswajalność, − wymienia cukry proste i złożone, − identyfikuje wiązania chemiczne za pomocą których połączone są cukry złożone, Głód jakościowy − definiuje pojęcie „głód” i „apetyt”, − wymienia miejsca na świecie, w których i ilościowy − dokonuje podziału głodu na głód jakościowy występują problemy niedożywienia i głodu, i ilościowy, − charakteryzuje zmiany zachodzące w organi− charakteryzuje głód jakościowy i ilościowy, zmie człowieka wywołane głodem jakościowym i ilościowym, 6. 27 Budowa chemiczna, podział i właściwości tłuszczów 12. − charakteryzuje budowę chemiczną tłuszczu, − omawia proces otrzymywania tłuszczów, − podaje przykłady kwasów tłuszczowych nasyconych i nienasyconych, − opisuje konfigurację przestrzenną cis i trans, − charakteryzuje zmiany zachodzące w organi- − Obliczanie udziału węglozmie człowieka wynikające z nadmiaru lub wodanów, stanowiących niedoboru węglowodanów, źródło energii w całodzien− charakteryzuje choroby powstałe na skutek nej racji pokarmowej nadmiaru i niedoboru węglowodanów w or- − Obliczanie udziału węgloganizmie człowieka, wodanów w zapotrzebowaniu kalorycznym organizmu Zapotrzebowanie − zna normy spożycia węglowodanów, organizmu na − wie, jaki procent dziennego zapotrzebowawęglowodany nia na energię pokrywają węglowodany, i skutki nadmier- − określa skutki nadmiaru i niedoboru spożynego ich spożycia cia węglowodanów, − identyfikuje choroby powstałe na skutek nadmiaru i niedoboru węglowodanów w organizmie człowieka, 11. − określa, co to są tłuszcze, − dokonuje podziału tłuszczu ze względu na budowę, pochodzenie i konsystencję, − wymienia podstawowe właściwości tłuszczów, − określa rolę tłuszczów w organizmie człowieka, − wskazuje, czym różnią się tłuszcze nasycone od nienasyconych, − porównuje zawartość węglowodanów w pro- − Analizowanie zawartości duktach spożywczych na podstawie tabel węglowodanów w poskładu i wartości odżywczych w produktach szczególnych produktach spożywczych, a także wyciąga wnioski spożywczych na podstawie z porównań, informacji podanej na opa− wie, ile kcal otrzymujemy ze spalenia 1g kowaniu węglowodanów, Rola węglowoda- − określa podstawową rolę węglowodanów nów w żywieniu przyswajalnych i nieprzyswajalnych w życzłowieka i źrówieniu człowieka, dła węglowoda- − wymienia źródła węglowodanów w pożynów w pożywiewieniu, niu 10. 28 Rola niezbędnych − wymienia NNKT i wskazuje ich źródła − charakteryzuje wielonienasycone kwasy nienasyconych w pożywieniu, tłuszczowe na podstawie ich budowy chekwasów tłusz− podaje zapotrzebowanie organizmu na tłuszmicznej, czowych w orgacze w tym NIKT, − przedstawia schemat przekształcenia kwasu nizmie − określa rolę NNKT w organizmie człowieka, linolowego i linolenowego na inne kwasy − wymienia kwasy tłuszczowe zaliczane do tłuszczowe z rodziny n-3 i n-6, rodziny n-3 i n-6, które muszą być dostarczone do organizmu wraz z pożywieniem, 14. 15. − charakteryzuje rolę tłuszczu zapasowego i konstytucyjnego w organizmie człowieka, − charakteryzuje różnice w wartości odżywczej tłuszczu pochodzenia zwierzęcego i roślinnego, − wie, ile kcal otrzymujemy ze spalenia 1g tłuszczu, − dokonuje podziału cholesterolu na poszczególne frakcje i potrafi je scharakteryzować, − zna negatywne skutki nadmiernej ilości cholesterolu w organizmie człowieka, − wyjaśnia, w jaki sposób można obniżyć poziom cholesterolu we krwi, Wartość odżyw- − wymienia rodzaje tłuszczów w organizmie cza i rola tłuszczłowieka, czów w żywieniu − charakteryzuje rolę tłuszczów w żywieniu człowieka człowieka, − zna witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, − wymienia źródła kwasów tłuszczowych nasyconych i nienasyconych w pożywieniu, − identyfikuje różnice między tłuszczami roślinnymi i zwierzęcymi, Źródła i poziom − wie, jaką rolę odgrywa cholesterol w organicholesterolu zmie człowieka, − zna prawidłowy poziom cholesterolu w organizmie człowieka, − wymienia źródła cholesterolu w przeciętnej diecie, − wie, od czego zależy strawność tłuszczów, 13. − Określanie produktów będących źródłem NNKT − Określanie produktów będących źródłem cholesterolu − Określanie zawartości tłuszczów w produktach żywnościowych − Obliczanie i porównywanie z dzienna normą spożycia zawartości cholesterolu we własnym jednodniowym jadłospisie − Sporządzanie wykazu produktów będących źródłem tłuszczów nasyconych i nienasyconych 29 Skład chemiczny − zna definicję białka, i budowa białek − określa budowę chemiczną białek, w tym budowę aminokwasów, − identyfikuje wiązania peptydowe, Podział białek − dokonuje podziału białka pod względem i ich właściwości budowy chemicznej, − wymienia rodzaje białek prostych i złożonych, 18. 19. − charakteryzuje źródła tłuszczów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, − klasyfikuje produkty o małej i dużej zawartości tłuszczu, − charakteryzuje białka proste i złożone, − dobiera odpowiednie przykłady produktów spożywczych do rodzaju białka, − charakteryzuje budowę chemiczną białek, − wyjaśnia mechanizm powstawania wiązania peptydowego na podstawie schematu powstawania, − określa skutki nadmiaru i niedoboru spoży- − charakteryzuje zmiany zachodzące w organicia tłuszczu, zmie człowieka wynikające z nadmiaru lub − identyfikuje choroby powstałe na skutek niedoboru tłuszczu w organizmie, nadmiaru i niedoboru tłuszczu w organizmie − charakteryzuje choroby powstałe na skutek człowieka i ich objawy, nadmiaru i niedoboru tłuszczu w organizmie − zna zastosowanie tłuszczów w technologii człowieka oraz opisuje sposoby ich zwalczagastronomicznej, nia, − omawia zmiany zachodzące w tłuszczach podczas obróbki termicznej, Tłuszcze, a choroby cywilizacyjne 17. − wymienia źródła tłuszczów w pożywieniu, − rozróżnia produkty o małej i dużej zawartości tłuszczu, − zna zalecaną normę spożycia tłuszczu przez osobę dorosłą, − wie, jaki procent dziennego zapotrzebowania na energię pokrywają tłuszcze, Zawartość tłuszczu w produktach spożywczych. Zalecane normy spożycia tłuszczów. 16. − Sporządzanie wykazu produktów będących źródłem białka pochodzenia roślinnego i zwierzęcego − Określanie zawartości tłuszczów w produktach żywnościowych 30 Wartość odżyw- − rozumie pojęcie: „wartość biologiczna białcza białek. Białka ka”, aminokwas ograniczający, komplementarne − zna metodę oceny wartości odżywczej białka (WAO), − wie, na czym polega strawność białek, − wyjaśnia pojęcia: „białko pełnowartościowe”, „białko niepełnowartościowe”, − wymienia białka pełnowartościowe, − wie, na czym polega zjawisko uzupełniania aminokwasów, Bilans azotowy 22. 23. − wie, na czym polega bilans azotowy, − wymienia rodzaje bilansu azotowego, Podział aminokwasów − dokonuje podziału aminokwasów, − charakteryzuje aminokwasy endogenne i egzogenne, − opisuje rolę aminokwasów w organizmie człowieka, − charakteryzuje rodzaje bilansu azotowego, − opisuje bilans azotowy zrównoważony, − wyjaśnia, na czym polega równowaga azotowa w organizmie człowieka, − wyjaśnia wpływ wartości odżywczej białka na bilans azotowy ujemny i dodatni, − potrafi zastosować metodę (WAO) do oceny − Ocenianie wartości biolowartości odżywczej białka, gicznej białka na podstawie − potrafi określić, co to są białka komplemenskładu aminokwasowego tarne, − Analizowanie wartości − wskazuje i charakteryzuje czynniki, od odżywczej wybranych posiłktórych zależy wartość odżywcza białka, ków pod kątem uzupełniania − określa zjawisko uzupełniania aminokwaskładu aminokwasowego sów, białek − wymienia potrawy, w których zachodzi − Uzupełnianie białek niepełuzupełnianie aminokwasów, nowartościowych białkami pełnowartościowymi w zestawach potraw − potrafi wymienić nazwy aminokwasów niezbędnych do syntezy białek i wskazać ich funkcje w organizmie, − charakteryzuje rolę, jaką pełnią białka Rola białek − dokonuje podziału białek w zależności od w żywieniu człopełnionej funkcji, strukturalne i funkcjonalne w organizmie wieka. człowieka, − wymienia podstawowe funkcje białek strukturalnych i funkcjonalnych w organizmie człowieka, 21. 20. 31 − Określanie zawartości białka w produktach spożywczych − definiuje pojęcia: „makroelementy”, „mikro- − Określanie źródeł składnielementy”, ków mineralnych na podstawie tabel składu i wartości odżywczych produktów spożywczych Podział i rola składników mineralnych w organizmie człowieka 26. − definiuje pojęcie: „składniki mineralne”, − klasyfikuje składniki mineralne ze względu na ich ilości występujące w organizmie (makroelementy i mikroelementy), − wymienia pierwiastki należące do makroi mikroelementów, − określa skutki nadmiaru i niedoboru spoży- − charakteryzuje zmiany zachodzące w organiSkutki nadmiaru i niedoboru cia białka, zmie człowieka wynikające z nadmiaru lub białek w organi- − identyfikuje choroby powstałe na skutek niedoboru białka w organizmie, zmie. Spożycie nadmiaru i niedoboru białka w organizmie − charakteryzuje choroby powstałe na skutek białka a zdrowie. człowieka, nadmiaru i niedoboru białka w organizmie − wymienia choroby wywołane na skutek nieczłowieka oraz opisuje sposoby ich zwalczatolerancji białka przez organizm człowieka, nia, − dokonuje charakterystyki celiakii i fenyloketonurii, − omawia zmiany zachodzące w białkach podczas obróbki termicznej, 25. − charakteryzuje źródła białka pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, − wymienia białka występujące w danym produkcie żywnościowym, − klasyfikuje produkty o małej i dużej zawartości białka pełnowartościowego, − wie, ile kcal otrzymujemy ze spalenia 1g białka, Zalecane spoży- − wymienia źródła białek w pożywieniu, cie białek. Źródła − rozróżnia produkty zawierające białka pełbiałek w produknowartościowe i niepełnowartościowe, tach żywnościo- − zna zalecaną normę zapotrzebowania na wych białko osoby dorosłej, − wie, jaki procent dziennego zapotrzebowania na energię pokrywają białka, 24. 32 32. 31. 30. − określa podstawową rolę wapnia w organi- − charakteryzuje znaczenie wapnia w żywiezmie człowieka, niu, − podaje źródła wapnia w pożywieniu, − opisuje skutki niedoboru i nadmiaru wapnia − wymienia czynniki utrudniające przyswajaw organizmie, nie wapnia, − podaje objawy nadmiaru i niedoboru wapnia Skutki nadmiaw organizmie, ru i niedoboru − zna zapotrzebowanie na wapń różnych grup wapnia w organiludności, zmie. 29. − określa podstawową rolę fosforu w organi- − wyjaśnia znaczenie fosforu w żywieniu, zmie, − opisuje skutki niedoboru i nadmiaru fosforu − podaje produkty będące źródłem fosforu w organizmie, w pożywieniu, − wyjaśnia, dlaczego odpowiedni stosunek − podaje objawy nadmiaru i niedoboru fosforu wapnia do fosforu stanowi ważny element w organizmie, w gospodarce wapniowo-fosforanowej, − zna zapotrzebowanie na fosfor, Skutki nadmiaru − wymienia prawidłowy stosunek wapnia do i niedoboru fosforu, fosforu w organizmie Rola i znaczenie fosforu w organizmie i jego źródła w pożywieniu Rola wapnia w organizmie człowieka i jego źródła w pożywieniu Składniki mineralne jako materiał budulcowy. − wymienia składniki mineralne stanowiące materiał budulcowy, − Określanie skutków niedoboru wapnia w organizmie człowieka Funkcje składni- − dokonuje podziału składników mineralnych − omawia podstawową rolę składników mine- − Określanie funkcji składników mineralnych ralnych w organizmie, ków mineralnych w organiw zależności od funkcji, jakie pełnią w orgaw organizmie nizmie, zmie człowieka człowieka − przyporządkowuje odpowiednie składniki mineralne do funkcji, jaką pełnią w organizmie, 28. 27. 33 37. 36. − określa podstawową rolę siarki i fluoru − wyjaśnia znaczenie siarki i fluoru w żywiew organizmie, niu, − podaje źródła siarki i fluoru w pożywieniu, − opisuje skutki niedoboru i nadmiaru siarki − podaje objawy nadmiaru i niedoboru siarki i fluoru w organizmie, i fluoru w organizmie, Skutki nadmiaru − podaje sposoby zapobiegania schorzeniom i niedoboru siarki powstałym na skutek niedoboru fluoru w ori fluoru w orgaganizmie, nizmie − zna zapotrzebowanie na siarkę i fluor, 35. Składniki mine- − wyjaśnia pojęcie: „składniki mineralne ralne krwiotwórkrwiotwórcze”, cze − wymienia składniki mineralne krwiotwórcze, Rola i znaczenie siarki i fluoru w organizmie i ich źródła Skutki nadmiaru i niedoboru magnezu i sodu w organizmie 34. − określa podstawową rolę magnezu w organi- − wyjaśnia znaczenie magnezu w żywieniu, − Określanie skutków niedozmie, − opisuje skutki niedoboru i nadmiaru magneboru magnezu w organizmie − podaje źródła magnezu w pożywieniu, zu w organizmie, człowieka − podaje objawy nadmiaru i niedoboru magnezu w organizmie, − zna zapotrzebowanie na magnez, Rola i znaczenie magnezu w organizmie i jego źródła w pożywieniu 33. 34 Rola i znaczenie cynku, jodu i selenu w organizmie i ich źródła w pożywieniu 41. 42. − wyjaśnia znaczenie żelaza, miedzi i kobaltu w żywieniu, − zna rozmieszczenie żelaza w organizmie, − wie, od czego zależy stopień wchłaniania żelaza przez organizm, − wymienia składniki diety wpływające na wchłanianie żelaza, − opisuje skutki niedoboru i nadmiaru żelaza, miedzi i kobaltu w organizmie, − określa podstawową rolę cynku, jodu i sele- − wyjaśnia znaczenie cynku, jodu i selenu nu w organizmie człowieka, w żywieniu, − podaje źródła cynku, jodu i selenu w poży- − wymienia czynniki wpływające na wchławieniu, nianie cynku, − podaje objawy nadmiaru i niedoboru cynku, − opisuje skutki niedoboru i nadmiaru cynku, jodu i selenu w organizmie, jodu i selenu w organizmie, Skutki nadmiaru − zna zapotrzebowanie na cynk, jod i selen, i niedoboru cynku, jodu i selenu w organizmie. Składniki o dzia- − wyjaśnia pojęcie: „składniki mineralne łaniu regulująregulujące”, cym − wymienia składniki mineralne o działaniu regulującym, 40. 39. − określa podstawową rolę żelaza, miedzi i kobaltu w organizmie człowieka, − podaje źródła żelaza, miedzi i kobaltu w pożywieniu, − wymienia główne przyczyny niedoboru żelaza, miedzi i kobaltu w organizmie, − podaje objawy nadmiaru i niedoboru żelaza, Skutki nadmiamiedzi i kobaltu w organizmie, ru i niedoboru − zna zapotrzebowanie na żelazo, miedz żelaza, miedzi i kobalt, i kobaltu w organizmie Rola i znaczenie żelaza, miedzi i kobaltu w organizmie i ich źródła w pożywieniu 38. 35 Skutki nadmiaru i niedoboru cynku, jodu i selenu w organizmie − wyjaśnia pojęcie: „elektrolity”, Składniki mi− wyjaśnia znaczenie sodu, potasu i chloru neralne odpo− wymienia składniki mineralne odpowiedzialw żywieniu, wiedzialne za ne za gospodarkę wodno-elektrolitową, − opisuje skutki niedoboru i nadmiaru sodu, gospodarkę wod- − określa podstawową rolę sodu, potasu potasu i chloru w organizmie, no-elektrolitową i chloru w organizmie człowieka, − podaje źródła sodu, potasu i chloru w pożywieniu, − podaje objawy nadmiaru i niedoboru sodu, potasu i chloru w organizmie, − zna zapotrzebowanie na sód, potas i chlor, Równowaga kwasowo- zasadowa w organizmie. Produkty o właściwościach kwasotwórczych i zasadotwórczych 44. 45. 46. − wyjaśnia pojęcie: „równowaga kwasowo-za- − opisuje mechanizmy regulujące równowagę sadowa”, kwasowo-zasadową, − wymienia pierwiastki kwasotwórcze i zasa- − wymienia objawy zakwaszenia organizmu, dotwórcze, − wymienia produkty o działaniu kwasotwórczym i zasadotwórczym (alkalizującym), − wymienia mechanizmy regulujące równowagę kwasowo-zasadową, Rola i znaczenie − określa podstawową rolę chromu, manganu chromu, mangai molibdenu w organizmie człowieka, nu i molibdenu − podaje źródła chromu, manganu i molibdenu w organizmie w pożywieniu, i ich źródła w po- − podaje objawy nadmiaru i niedoboru chrożywieniu mu, manganu i molibdenu w organizmie, 43. − Analizowanie wpływu składu surowcowego potraw na zachowanie równowagi kwasowo-zasadowej na podstawie receptur, − Planowanie posiłków z uwzględnieniem proporcji produktów kwasotwórczych i zasadotwórczych 36 Główne źródła witamin 50. − wskazuje produkty będące najlepszym źródłem witamin, − określa podstawową rolę witamin rozpuszRola witamin w organizmie czalnych w tłuszczach i wodzie, człowieka. Charakterystyka witamin rozpuszczalnych w tłuszczach i wodzie 49. − charakteryzuje produkty będące dobrym − Zestawienie produktów bęźródłem witamin, dących najlepszym źródłem − wymienia produkty o najwyższej zawartości witaminy C i karotenu poszczególnych witamin, − charakteryzuje witaminy rozpuszczalne w tłuszczach i wodzie, − określa zawartość witaminy A w żywności, − wie, na czym polega rola witaminy A w procesie widzenia, − wymienia związki wykazujące aktywność biologiczną witaminy A i E, − określa, w jaki sposób witamina D wpływa na gospodarkę wapniem, Podział i źródła − wyjaśnia pojęcia: „witaminy”, „prowitami- − zna nazwy poszczególnych witamin, witamin Historia ny”, − przedstawia historię odkrycia witamin, odkrycia wita− dokonuje podziału witamin, min − wymienia witaminy rozpuszczalne w wodzie i tłuszczach, − zna działalność polskiego uczonego Kazimierza Funka, 48. − wymienia metale ciężkie obecne w żywno- − omawia skutki działania metali ciężkich na ści, organizm człowieka, − zna pochodzenie metali ciężkich obecnych w żywności, − zna dopuszczalne normy ilości pierwiastków szkodliwych w żywności, Metale ciężkie w żywności 47. 37 Normy spożycia witamin Zawartość i znaczenie wody w organizmie człowieka 53. 54. − wie, od czego zależy zawartość wody w organizmie i jaki procent stanowi, − przedstawia podstawową rolę wody w organizmie, − wymienia procentową zawartość wody w organizmie osób w różnym wieku, − charakteryzuje rolę, jaką pełni woda w organizmie człowieka, liczba godzin: kucharz – 4, technik żywienia i gospodarstwa domowego – 4 GOSPODARKA WODNA ORGANIZMU − wie, od czego zależy zapotrzebowanie na witaminy, − zna zapotrzebowanie na witaminy. Witaminy o wła- − wyjaśnia pojęcie: „witaminy antyoksydacyj- − charakteryzuje witaminy o właściwościach ściwościach antyne”, antyoksydacyjnych, oksydacyjnych − zna witaminy o właściwościach antyoksyda- − omawia znaczenie witamin o właściwocyjnych, ściach antyoksydacyjnych w żywieniu, − wymienia funkcje witamin o właściwościach antyoksydacyjnych, − wymienia produkty bogate w witaminy A, E i C, 52. − omawia skutki nadmiaru i niedoboru witamin w organizmie, − wie, do jakich chorób może przyczyniać się niedobór witaminy A, D, E, K i C, − charakteryzuje choroby powstałe na skutek niedoboru witamin w organizmie, Skutki nadmiaru − definiuje pojęcia: „awitaminoza”, „hiperwii niedoboru witaminoza”, „hipowitaminoza”, tamin w organi- − przedstawia objawy nadmiaru i niedoboru zmie człowieka witamin w organizmie oraz identyfikuje ich skutki, 51. − Obliczanie ilości produktów potrzebnych do pokrycia dziennego zapotrzebowania na witaminę C 38 Zaburzenia w gospodarce wodno-elektrolitowej organizmu człowieka. Skutki nadmiaru i niedoboru wody Warunki, jakim powinna odpowiadać woda do picia 57. − charakteryzuje wodę zdatną do picia. − określa, co to jest bilans wodny, − wymienia drogi wydalania wody z organizmu, − wskazuje konsekwencje zachwiania bilansu wodnego, − wymienia przyczyny i objawy odwodnienia organizmu, − określa sposoby zapobiegania odwodnieniu organizmu, − wymienia skutki nadmiaru i niedoboru wody w organizmie człowieka, − Określanie zawartości wody w produktach spożywczych − Analizowanie składu chemicznego wód mineralnych na podstawie informacji zamieszczonej na opakowaniu − określa normy, jakim powinna odpowiadać woda zdatna do picia. − charakteryzuje źródła wody i drogi jej wyda- − Sporządzanie bilansu wodlania z organizmu, nego dla określonej grupy − opisuje mechanizmy regulujące gospodarkę wiekowej wodną w organizmie, − wie, na czym polega funkcja wody w termoregulacji, − definiuje wodę metaboliczną, − wyjaśnia, dlaczego zachowanie równoważnego bilansu wodnego jest ważne dla zachowania zdrowia, − charakteryzuje skutki i konsekwencje nadmiaru i niedoboru wody w organizmie człowieka, Źródła wody − wskazuje, od jakich czynników zależy zapo- − charakteryzuje czynniki, od których zależy i zapotrzebowatrzebowanie na wodę, zapotrzebowanie na wodę, nie organizmu na − zna minimalną i przeciętną ilość wody po− podaje normy spożycia wody w zależności wodę trzebną do podtrzymania funkcji życiowych, od wieku i płci dla różnych grup ludności, − wymienia najważniejsze źródła wody dla − podaje zawartość wody w poszczególnych organizmu człowieka, produktach spożywczych, 56. 55. 39 Charakterystyka enzymów trawiennych Hormony i ich rola w procesach życiowych 59. 60. − definiuje pojęcie: „hormony”, − wymienia funkcje, jakie pełnią hormony w organizmie człowieka, − zna rozmieszczenie gruczołów dokrewnych i wie, jakie hormony produkują, − zna podstawową rolę hormonów w procesach życiowych, − definiuje pojęcie „enzymy trawienne”, − dokonuje podziału enzymów trawiennych, − wskazuje rolę enzymów, Anatomia i fizjo- − definiuje proces odżywiania, logia przewodu − zna funkcje przewodu pokarmowego, pokarmowego − wymienia kolejne odcinki przewodu pokarmowego, 58. − charakteryzuje hormony produkowane przez gruczoły dokrewne, − charakteryzuje rolę enzymów trawiennych, − charakteryzuje poszczególne odcinki przewodu pokarmowego i ich funkcje, PRZEMIANY SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH W ORGANIZMIE CZŁOWIEKA liczba godzin: kucharz – 12, technik żywienia i gospodarstwa domowego – 8 − Określanie na schemacie poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego 40 Wchłanianie − wie, na czym polega proces wchłaniania i przemiany składników odżywczych, metaboliczne − zna sposoby wchłaniania składników odskładników odżywczych, żywczych . − wskazuje poszczególne odcinki przewodu Wydalanie niepokarmowego, w których wchłaniane są strawionych poszczególne składniki odżywcze, resztek pokarmu. − opisuje proces wydalania niestrawionych resztek pokarmu. 62. − wymienia enzymy biorące udział w trawieniu białka, tłuszczów i węglowodanów, − wskazuje poszczególne odcinki przewodu pokarmowego, w których trawione są poszczególne składniki odżywcze, − określa rolę jamy ustnej w procesie trawienia, − wie, jakie funkcje pełni żołądek w procesie trawienia, − określa rolę jelita cienkiego i jelita grubego w procesie trawienia, − omawia rolę wątroby i trzustki w procesie trawienia, Charakterystyka enzymów trawiennych 61. − charakteryzuje metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów w organizmie na podstawie schematów przemian składników odżywczych w organizmie człowieka, − charakteryzuje procesy wydalania. − charakteryzuje enzymy biorące udział − Określanie na schemacie w procesie trawienia, przewodu pokarmowego − charakteryzuje proces trawienia białek, miejsc działania enzymów tłuszczów i węglowodanów w poszczególtrawiących białka, tłuszcze nych odcinkach przewodu pokarmowego, i węglowodany − opisuje, w której części przewodu pokarmo- − Sporządzanie schematów wego proces trawienia przebiega najintenprzedstawiających trawienie sywniej i dlaczego, węglowodanów, tłuszczów − opisuje rolę żółci w procesie trawienia, i białek − przedstawia produkty końcowe trawienia − Analizowanie wzajemnych poszczególnych składników odżywczych powiązań przemian węgloi ich wykorzystanie przez organizm, wodanów, tłuszczów i białek na podstawie schematów przemian składników w organizmie − Analizowanie procesów zachodzących podczas rozkładu białek, tłuszczów i węglowodanów 41 − wskazuje różnice pomiędzy podstawową, a ponadpodstawową przemianą materii, − wie, jak zmienia się wielkość CPM pod wpływem intensywnego wysiłku fizycznego, − charakteryzuje termogenezę poposiłkowa, − charakteryzuje metody oznaczania PPM i CPM, − potrafi obliczyć wielkość własnej PPM i CPM, − definiuje pojęcia: „podstawowa przemiana Przemiana materii – pojecie, materii” PPM, „ponadpodstawowa przerodzaje, czynniki miana materii” PPPM, całkowita przemiana wpływające na materii CPM, jej wysokość − wskazuje czynniki wpływające na PPM, − wymienia elementy składowe PPPM i określa czynniki mające na nią wpływ, − zna elementy składowe CPM, Metody oznacza- − zna metody oznaczania PPM i CPM, nia wydatków energetycznych człowieka Zapotrzebowanie − wie, od czego zależy zapotrzebowanie ener- − wskazuje, u kogo zapotrzebowanie energena energię getyczne poszczególnych grup ludności, tyczne jest największe, − zna zapotrzebowanie energetyczne uzależ− charakteryzuje udział węglowodanów, tłusznione od wieku i płci, czów i białek w zaspokojeniu dziennego zapotrzebowania na energię, 65. 66. − charakteryzuje potrzeby energetyczne organizmu, − wymienia podstawowe źródła energii, 64. − definiuje pojęcia: „metabolizm”, „anabolizm”, „katabolizm”, − zna potrzeby energetyczne organizmu, − wie, skąd pochodzi energia, Potrzeby energetyczne organizmu 63. GOSPODARKA ENERGETYCZNA ORGANIZMU liczba godzin: kucharz – 12, technik żywienia i gospodarstwa domowego – 7 − Obliczanie podstawowej i całkowitej przemiany materii − Obliczanie dobowych wydatków energetycznych 42 Wartość energetyczna pożywienia Udział węglowo- − zna zalecenia żywieniowe dotyczące udziału danów, tłuszczów energii w dziennej racji pokarmowej, i białek w pokryciu dziennego zapotrzebowania na energię 69. − charakteryzuje poszczególne rodzaje bilansu − Obliczanie bilansu energeenergetycznego, tycznego − opisuje skutki ujemnego bilansu energetycz- − Obliczanie wskaźnika BMI nego, i WHR − wskazuje, dlaczego dodatni bilans energetyczny może być groźny dla zdrowia, − opisuje skutki nadwagi i otyłości, − wie, do czego służy wskaźnik WHR i potrafi go obliczyć. − definiuje pojęcie „wartość energetyczna” pożywienia i wskazuje składniki pokarmowe, które tę wartość kształtują, − zna jednostki energetyczne i potrafi je przeliczać, − wymienia czynniki decydujące o wartości energetycznej pożywienia, − wie, ile wynoszą i o czym mówią równoważniki fizjologiczne netto, − charakteryzuje czynniki decydujące o warto- − Obliczanie wartości enerści energetycznej pożywienia, getycznej produktów na − dokonuje podziału i opisu równoważników podstawie składu chemiczenergetycznych, nego z wykorzystaniem − stosuje równoważniki energetyczne Atwaterównoważników Atwatera ra w praktyce, − Obliczanie wartości energetycznej potraw na podstawie tabel składu wartości odżywczych produktów spożywczych − Obliczanie wartości energetycznej posiłków WARTOŚĆ ENERGETYCZNA POŻYWIENIA liczba godzin: kucharz – 8, technik żywienia i gospodarstwa domowego – 8 68. − definiuje i wymienia rodzaje bilansu energetycznego, − wie, do czego może doprowadzić dodatni i ujemny bilans energetyczny, − wie, co decyduje o wartości energetycznej produktów spożywczych, − potrafi na podstawie swojej masy ciała obliczyć wskaźnik BMI, − dokonuje oceny prawidłowości masy ciała na podstawie BMI. Bilans energetyczny organizmu, jego rodzaje i skutki zdrowotne Kontrola masy ciała 67. 43 71. 70. − wymienia produkty spożywcze wysokokaloryczne, − wymienia czynniki wpływające na wartość energetyczną żywności oraz określa ich wpływ, − zna metody oznaczania wartości energetycznej żywności, − potrafi posłużyć się tablicami składu i wartości odżywczej produktów, − oblicza wartość energetyczną prostych potraw i posiłków na podstawie ich składu recepturowego. − dokonuje podziału produktów spożywczych w zależności od ich wartości energetycznej, − stosuje sposoby określania wartości energetycznej żywności w praktyce, − oblicza udział węglowodanów, tłuszczów i białek w dostarczaniu energii, − dobiera środki spożywcze o obniżonej wartości energetycznej dla osób na diecie o ograniczonej ilości energii, − wskazuje różnice pod względem wartości odżywczej między produktami spożywczymi tradycyjnymi a produktami o obniżonej wartości energetycznej, − wie, jak można zmniejszyć wartość energetyczną żywności. − Obliczanie udziału węglowodanów, tłuszczów i białek w dostarczeniu energii − Obliczanie wartości energetycznej całodziennego pożywienia Podział produktów żywnościowych na grupy i ich charakterystyka Piramida żywieniowa − definiuje pojęcie: „wartość odżywcza”, − wymienia czynniki decydujące o wartości odżywczej żywności, − określa kryteria podziału produktów spożywczych na grupy, − dokonuje podziału produktów spożywczych na grupy (12 grup i 5 grup), − wie, jakich informacji dostarcza piramida żywieniowa, − wymienia produkty należące do każdej grupy, − wymienia główne składniki odżywcze poszczególnych grup i wybranych półproduktów, − charakteryzuje poszczególne grupy produktów spożywczych, − ocenia wartość odżywczą każdej grupy produktów, − porównuje wartość odżywczą poszczególnych produktów w obrębie danej grupy, − omawia piramidę żywieniową i określa jej zastosowanie, − Wskazywanie przynależności produktów spożywczych do grup − Porównywanie wartości odżywczej produktów w obrębie poszczególnych grup NORMY ŻYWIENIA I WYŻYWIENIA, WARTOŚĆ ODŻYWCZA PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH liczba godzin: kucharz – 14, technik żywienia i gospodarstwa domowego – 18 Wartość energetyczna produktów, potraw i posiłków 44 Normy żywienio- − definiuje pojęcia: „racjonalne żywienie”, − charakteryzuje poszczególne rodzaje norm we i ich rodzaje „normy żywienia”, „normy wyżywienia”, żywieniowych, „racja pokarmowa”, − zna rodzaje norm żywieniowych, − zna różnice między normą zalecanego spożycia, a wystarczającego (bezpiecznego) spożycia, Zapotrzebowanie − wymienia czynniki decydujące o zapotrzeorganizmu na bowaniu organizmu na energię i składniki energię i składodżywcze, niki odżywcze − zna zalecane normy na energię i składniki Normy żywienia odżywcze dla własnego organizmu, dotyczące energii i spożycia składników odżywczych. 74. 75. − Obliczanie dziennej normy żywienia dla zdrowej osoby dorosłej − charakteryzuje czynniki decydujące o zapo- − Dobieranie normy żywienia trzebowaniu organizmu na energię i składnidla osoby o określonych ki odżywcze, cechach ( wiek, płeć, stan − wymienia zalecane normy na energię fizjologiczny, aktywność i składniki odżywcze dla poszczególnych fizyczna, masa ciała) grup ludności, − stosuje normy żywienia, planując spożycie, Podział ludności − wymienia kryteria podziału ludności na na grupy zależnie grupy, od potrzeb ży− dokonuje podziału ludności na grupy, wieniowych − stosuje zasadę zamienności produktów w praktyce, 73. − wie, do czego służą tabele zamiany produktów spożywczych, − wymienia zasady zamienności produktów, − potrafi skorzystać z tabel zamienności produktów spożywczych, Zamienność produktów spożywczych w grupie i między grupami 72. 45 Rodzaje obróbki produktów żywnościowych. Zmiany za− wymienia zmiany zachodzące podczas chodzące obróbki wstępnej i cieplnej w różnych półw produktach produktach, pod wpływem obróbki wstępnej i cieplnej 77. 78. − opisuje normy żywieniowe wykorzystywane − Obliczanie średniej ważonej przy planowaniu wyżywienia, racji pokarmowej − charakteryzuje normy wyżywienia własnej − Ustalenie rodzajów i ilości grupy na wybrane produkty, produktów w celu zaspoko− potrafi obliczyć średnią ważoną rację pokarjenia potrzeb żywieniowych mową. określonej grupy konsumentów, na podstawie średnich ważonych racji pokarmowych − omawia zmiany zachodzące podczas obróbki wstępnej i cieplnej w różnych półproduktach, − wyjaśnia pojęcia: „obróbka wstępna czysta” − omawia cele obróbki wstępnej i cieplnej, i „obróbka wstępna brudna”, „obróbka − charakteryzuje etapy obróbki wstępnej, cieplna”, − charakteryzuje metody obróbki cieplnej, − wymienia metody obróbki cieplnej, − wymienia cele obróbki wstępnej i cieplnej, WPŁYW PROCESÓW TECHNOLOGICZNYCH NA WARTOŚC ODŻYWCZĄ PRODUKTÓW liczba godzin: kucharz – 6, technik żywienia i gospodarstwa domowego – 6 − identyfikuje modelowe racje pokarmowe i zna ich zastosowanie. Normy wyżywienia Modelowe racje pokarmowe i ich zastosowanie 76. 46 Wpływ przecho- − podaje warunki przechowywania środków − wymienienia cele przechowywania środków − Określanie wpływu światła, wywania produkżywnościowych, spożywczych, powietrza i temperatury na tów spożywczych − identyfikuje zmiany zachodzące w produk- − charakteryzuje zmiany zachodzące w środzawartość niektórych witana wartość odtach spożywczych podczas ich przechowykach spożywczych podczas przechowywamin żywczą potraw wania, nia, − wie, jak przechowywać żywność, żeby ogra- − analizuje wpływ niewłaściwego przechoniczyć straty składników odżywczych, wywania produktów żywnościowych na wartość odżywczą potraw, − charakteryzuje najlepsze metody przechowywania żywności, 80. − Analizowanie wpływu procesów technologicznych na wartość odżywczą potraw − Porównywanie zawartości składników pokarmowych w surowych i przetworzonych produktach spożywczych oraz w potrawach − Ocenianie wpływu sposobu gotowania na zawartość witaminy C w niektórych warzywach dobieranie dodatków uzupełniających wartość odżywczą potraw i posiłków − wyjaśnia wpływ obróbki wstępnej i cieplnej − charakteryzuje zmiany zachodzące podczas Straty składników odżywczych na wartość odżywczą potraw, obróbki wstępnej i cieplnej w białkach, w produktach − wymienia składniki odżywcze w trakcie węglowodanach i tłuszczach, żywnościowych obróbki wstępnej, − opisuje witaminy i składniki mineralne, podczas procesu − określa, w jaki sposób płukanie i rozdrabniaktóre ulegają największym stratom podczas technologicznego nie wpływa na wartość odżywczą, obróbki wstępnej i cieplnej, − wyjaśnia, jaki wpływ na wartość odżywczą − omawia metody zapobiegania utracie produktów spożywczych poddawanych obskładników odżywczych podczas obróbki róbce wstępnej może mieć obecność światła kulinarnej, i tlenu, − omawia wpływ obróbki cieplnej na wartość odżywczą białka zawartego w produktach spożywczych, − wymienia zmiany, jakim ulegają węglowodany i tłuszcze zawarte w produktach spożywczych podczas obróbki cieplnej, − wyjaśnia, jak zminimalizować straty składników odżywczych podczas obróbki kulinarnej, 79. 47 82. 81. − definiuje pojecie: „wzbogacanie żywności”, − charakteryzuje wpływ wzbogacania na war− wie, na czym polega wzbogacanie wartości tość odżywczą żywności. odżywczej produktów spożywczych, − wymienia składniki odżywcze dodawane do żywności w celu jej wzbogacenia, − podaje przykłady produktów wzbogacanych. Rola posiłków i ich rozkład w ciągu dnia − definiuje pojęcie : „planowanie wyżywienia”, − zna cele i etapy planowania żywienia, − wymienia rodzaje posiłków w ciągu dnia, − zna rozkład posiłków w ciągu dnia, − wie, ile posiłków i z jaką częstotliwością należy spożywać w ciągu dnia, − charakteryzuje poszczególne posiłki spożywane w ciągu dnia, − charakteryzuje prawidłowy rozkład posiłków w ciągu dnia, PLANOWANIE WYŻYWIENIA I ZASADY ŻYWIENIA RÓŻNYCH GRUP LUDNOŚCI, ZASADY UKŁADANIA JADŁOSPISÓW I ŻYWIENIE RÓŻNYCH GRUP LUDNOŚCI W PLACÓWKACH ŻYWIENIA ZBIOROWEGO liczba godzin: kucharz – 14, technik żywienia i gospodarstwa domowego – 25 Wzbogacanie wartości odżywczej produktów spożywczych 48 − omawia zasady układania jadłospisów, − opisuje i stosuje metody jakościowe i ilościowe do oceny jadłospisów, − charakteryzuje metody oceny stanu odżywienia, − opracowuje jadłospis dzienny i dekadowy dla wybranej grupy osób, − charakteryzuje poszczególne posiłki pod względem zawartości składników odżywczych, − zna cel układania jadłospisów, − podaje podstawowe zasady układania jadłospisów, − wie, jak powinny wyglądać prawidłowe śniadanie, obiad i kolacja, − zna metody oceny jadłospisów, − potrafi ocenić jadłospis metodą punktową, − potrafi zaplanować jednodniowy jadłospis zgodnie z zasadami, − identyfikuje pojęcie „jadłospis dzienny” i „jadłospis dekadowy”, − ocenia jadłospis pod względem doboru produktów i dodatków, − dokonuje oceny stanu odżywienia, Cel planowania jadłospisów i zasady układania jadłospisów − określa udział poszczególnych posiłków Ocena wartości odżywczej w pokryciu całodziennego zapotrzebowania poszczególnych energetycznego organizmu, posiłków i całodziennego wyżywienia 83. 84. − Obliczanie średniej racji pokarmowej − Układanie jadłospisów dziennych i dekadowych dla wybranych grup ludności − Układanie i ocenianie jadłospisów dziennych i dekadowych metodą punktową 49 85. Charakterystyka żywienia poszczególnych grup ludności Planowanie żywienia rodziny. − wymienia czynniki wpływające na sposób żywienia poszczególnych grup ludności, − zna zasady żywienia kobiet w ciąży i w okresie karmienia, − wie, na czym polega naturalne i sztuczne żywienie niemowląt, − opisuje podstawowe zasady żywienia dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, − podaje najważniejsze cechy diety przeznaczonej dla młodzieży, − określa potrzeby żywieniowe osób dorosłych i starszych, − zna potrzeby żywieniowe kobiet karmiących, − planuje i układa jadłospis dla dzieci w wieku przedszkolnym i młodzieży, − potrafi zaplanować swoje drugie śniadanie oraz zestaw obiadowy dla swojej rodziny, − charakteryzuje żywienie poszczególnych − Planowanie jadłospisu grup ludności w zależności od wieku, płci, dziennego dla dzieci w wieaktywności fizycznej i stanu fizjologicznego, ku przedszkolnym − porównuje mleko kobiece i krowie pod − Planowanie i ocenianie warwzględem składu chemicznego i znaczenia tości odżywczej jadłospisu dla organizmu niemowląt, dziennego dla kobiet w ciąży − planuje jadłospisy dla kobiet ciężarnych i w okresie karmienia i karmiących, − Planowanie i ocenianie − układa jadłospisy dla osób starszych, wartości odżywczej jadłospisu dziennego dla dzieci i młodzieży − Planowanie i ocenianie wartości odżywczej jadłospisu dziennego dla osób, których tryb życia wymaga zwiększonego wysiłku fizycznego − Planowanie i ocenianie wartości odżywczej jadłospisu dziennego dla rodziny z uwzględnieniem płci, wieku oraz aktywności fizycznej i jego ocenianie metodami jakościowymi − Modyfikowanie przykładowego jadłospisu dziennego w zależności od potrzeb organizmu, stylu życia, oczekiwań konsumenta i zasad prawidłowego odżywiania 50 Żywienie różnych grup ludności w placówkach żywienia zbiorowego typu zamkniętego i otwartego − dokonuje podziału zakładów gastronomicz- − charakteryzuje zakłady gastronomiczne typu otwartego i zamkniętego, nych na zakłady typu otwartego i zamknięte− analizuje potrzeby dzieci i młodzieży, go, uwzględniając wiek, płeć i aktywność − zna podstawowe zasady planowania żywiefizyczną, nia w przedszkolach, szkołach, stołówkach pracowniczych, domach opieki społecznej − określa potrzeby żywieniowe osób starszych i w turystyce. w zależności od kondycji fizycznej, − planuje posiłki dla dzieci i młodzieży korzystających ze stołówek, − planuje posiłki dla osób dorosłych korzystających ze stołówek zakładowych, − planuje żywienie dla wybranych grup turystycznych i wczasowiczów, − planuje żywienie w zakładach gastronomicznych typu otwartego. − Planowanie jadłospisu dekadowego dla dzieci w przedszkolach i jego ocenianie metodami jakościowymi − Planowanie obiadów dla dzieci i młodzieży w stołówkach szkolnych − Planowanie jadłospisów dziennych dla młodzieży w stołówce internatu − Planowanie jadłospisu dekadowego dla wybranych grup turystycznych 87. Charakterystyka żywienia dietetycznego i podział diet − wyjaśnia pojęcia: „dietetyka”, „dieta”, „ży- − charakteryzuje zasady żywienia dietetycznewienie dietetyczne”, go, − podaje cele żywienia dietetycznego, − wymienia ogólne zasady żywienia dietetycznego, − wyjaśnia różnice w żywieniu człowieka chorego i zdrowego, − wymienia rodzaje diet, PODSTAWY ŻYWIENIA DIETETYCZNEGO, ŻYWIENIE W PROFILAKTYCE CHORÓB CYWILIZACYJNYCH I SPOŁECZNYCH liczba godzin: kucharz – 12, technik żywienia i gospodarstwa domowego – 14 86. 51 Techniki sporządzania posiłków dietetycznych 90. − wymienia techniki stosowane w czasie przy- − charakteryzuje najlepsze sposoby przygotorządzania posiłków dietetycznych, wywania potraw dietetycznych, − zna zastosowanie poszczególnych diet, Zastosowanie − charakteryzuje różne rodzaje diet i omawia poszczególnych − identyfikuje dietę z typem schorzenia, ich zastosowanie diet − wymienia produkty dozwolone i zabronione − wyjaśnia celowość ograniczenia niektórych Produkty dozwow wybranych dietach, składników odżywczych w żywieniu dietelone i zabronione tycznym, w różnych die− ocenia metodami jakościowymi jadłospis tach okresowy w określonej diecie, 89. − Sporządzanie posiłków dietetycznych − Planowanie jadłospisu w wybranej diecie z obliczeniem zawartości składnika, który podlega modyfikacji − Ocenianie wartości odżywczej jadłospisu dziennego w określonej diecie − planuje i układa jadłospis okresowy w diecie − Rozróżnianie zalecanych lekkostrawnej dla różnych grup ludności, i przeciwwskazanych − potrafi zmodyfikować dzienny jadłospis osoproduktów spożywczych by zdrowej do potrzeb diety lekkostrawnej, w diecie lekkostrawnej − Układanie jadłospisów w diecie lekkostrawnej Dieta podstawo- − charakteryzuje dietę podstawową (lekkowa – lekkostrawstrawną) i zna jej zastosowanie, na. Modyfikacje − wymienia produkty i potrawy zabronione diety podstawow diecie lekkostrawnej, wej − zna zawartość składników odżywczych w diecie lekkostrawnej dla ludzi dorosłych, − wskazuje zasady modyfikacji diety lekkostrawnej przy innych schorzeniach, 88. 52 92. 91. Zachowania żywieniowe – definicja i podział. Choroby cywilizacyjne i społeczne. Zalecenia dietetyczne w chorobach spowodowanych złym sposobem żywienia − charakteryzuje diety stosowane w profilaktyce i leczeniu chorób cywilizacyjnych spowodowanych złym sposobem żywienia. − wyjaśnia pojęcia: „zachowania żywienio− wskazuje różnice między zwyczajami żywe”, „nawyki żywieniowe”, „zwyczaje wieniowymi i obyczajami żywieniowymi, żywieniowe”, „obyczaje żywieniowe”, − charakteryzuje błędy żywieniowe spowodo− wymienia czynniki wpływające na zachowawane złymi nawykami żywieniowymi nia żywieniowe, − zna pozytywne i negatywne skutki nawyków żywieniowych, liczba godzin: kucharz – 6, technik żywienia i gospodarstwa domowego – 6 ZWYCZAJE ŻYWIENIOWE I ALTERNATYWNE SPOSOBY ŻYWIENIA − wyjaśnia, na czym polega leczenie dietetyczne, − wymienia czynniki ryzyka chorób dietozależnych, − wymienia choroby cywilizacyjne spowodowane złym sposobem żywienia i wyjaśnia ich przyczyny, − zna podstawowe zasady diety stosowane w profilaktyce i leczeniu chorób cywilizacyjnych i społecznych, − określa wskazania dietetyczne w leczeniu chorób cywilizacyjnych. − Analizowanie wpływu zwyczajów żywieniowych człowieka na stan zdrowia człowieka − Ocenianie metodami jakościowymi jadłospisu okresowego stosowanego w profilaktyce nadwagi i otyłości − Ocenianie wartości odżywczej jadłospisu dziennego stosowanego w profilaktyce chorób układu krążenia − Analizowanie przyczyn i skutków nieprawidłowego żywienia młodzieży − Analizowanie raportu WHO dotyczącego profilaktyki żywieniowej 53 Wartość odżywcza i zdrowotna kuchni wegetariańskiej 96. Konsekwencje zdrowotne żywienia wegetariańskiego Alternatywne sposoby żywienia 95. − zna odmiany kuchni wegetariańskiej, − wymienia zalety i wady kuchni wegetariańskiej. − wymienia cechy charakterystyczne kuchni wegetariańskiej, − definiuje pojęcie: „alternatywne sposoby żywienia”, − wymienia wady i zalety alternatywnego żywienia, Kuchnie narodo- − wymienia charakterystyczne potrawy regiowe i regionalne nalne i narodowe, − zna podstawowe cechy diet różnych kultur, − określa wpływ diet różnych kultur na zdrowie człowieka, 94. − Określanie wartości odżywczych surowców i potraw kuchni narodowych i regionalnych − Analizowanie pozytywnych i negatywnych zmian zachodzących w sposobie żywienia Polaków − charakteryzuje korzyści zdrowotne żywienia − Ocena ilościowa jednodniowegeteriańskiego, wego jadłospisu w diecie − opisuje zagrożenia zdrowotne wynikające ze wegetariańskiej stosowania diety wegetariańskiej. − charakteryzuje sposoby alternatywnego żywienia na wybranym przykładzie, − charakteryzuje cechy diet wybranych kultur i narodowości, − zna zalecenia żywieniowe dla młodzieży − omawia zasadę 6U, i dorosłych, − definiuje pojęcie: „niedobór pokarmowy − zna zasadę 6U profesora Stanisława Bergepierwotny” i „niedobór pokarmowy wtórra, ny”, − wymienia skutki zdrowotne złych nawyków − charakteryzuje zaburzenia powstałe na tle żywieniowych, nieprawidłowego odżywiania (anoreksja − wymienia najczęściej popełniane błędy i bulimia), żywieniowe, − identyfikuje pojęcia: „niedobór pokarmowy”, „niedobór pierwotny i wtórny”, „zaburzenia odżywiania”, − zna objawy anoreksji i bulimii, Wpływ zwyczajów żywieniowych na stan zdrowia 93. 54 Nowoczesne me- − wyjaśnia cel utrwalania żywności, − charakteryzuje wybrane nowoczesne metody tody utrwalania − dokonuje podziału metod utrwalania żywnoutrwalania żywności, żywności ści, − określa zmiany wartości odżywczej żywno− wymienia nowoczesne metody utrwalania ści utrwalonej różnymi metodami, żywności, − podaje przykłady produktów spożywczych utrwalanych różnymi nowoczesnymi metodami, − dokonuje oceny wpływu żywności wzbogacanej na organizm człowieka, 99. − wyjaśnia pojęcie: „wzbogacanie żywności”, − zna cel wzbogacania żywności i adresatów wzbogacanej żywności, − wymienia rodzaje wzbogacania żywności, − wymienia substancje wzbogacające, − podaje przykłady żywności wzbogacanej, Wzbogacanie produktów żywnościowych w deficytowe składniki odżywcze − Klasyfikowanie wzbogacanych produktów spożywczych w zależności od celu wzbogacania żywności − Sporządzanie wykazu substancji celowo dodawanych do żywności na podstawie informacji zamieszczonej na opakowaniu wymienia nowe źródła żywności, − charakteryzuje źródła pozyskiwania białka, − Określanie zasad racjonalnezna nowe źródła białka, niekonwencjonalnego go wykorzystania zasobów wymienia niekonwencjonalne źródła białka, − definiuje pojęcie: organizmy genetycznie białka modyfikowane GMO, identyfikuje żywność transgeniczną, − wyjaśnia cel modyfikacji genetycznej, − charakteryzuje negatywne i pozytywne skutki żywności modyfikowanej genetycznie, 98. − − − − Nowe źródła białka. racjonalne wykorzystanie zasobów białka 97. NAJNOWSZE OSIAGNIĘCIA W DZIEDZINIE ŻYWNOŚCI I ŻYWIENIA liczba godzin: kucharz – 4, technik żywienia i gospodarstwa domowego – 7 55 − wymienia źródła zanieczyszczeń żywności, − zna rodzaje zanieczyszczeń żywności i podaje przykłady, − dokonuje podziału substancji nieodżywczych występujących w żywności, − podaje przykłady substancji antyodżywczych występujących w żywności, − charakteryzuje substancje antyodżywcze występujące w żywności, 102. Jakość zdrowotna − wyjaśnia pojęcie: „jakość zdrowotna żywnożywności ści”, − wskazuje czynniki wpływające na jakość zdrowotną żywności, − wymienia systemy zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego żywności, − zna uwarunkowania prawne dotyczące jakości żywności i wie, gdzie ich szukać, − Analizowanie wpływu składników nieodżywczych w żywności na wartość odżywczą pożywienia − definiuje systemy: GMP, GHP, HACCP, − Analizowanie ksiąg jakości − wskazuje zakres działania poszczególnych systemów zapewnienia bezpieczeństwa − Tworzenie przykładowej zdrowotnego żywności, księgi HACCP − wskazuje zasady na których oparty jest system HACCP, − omawia korzyści, wynikające z wprowadze- − Analizowanie ustawy nia systemu HACCP, o bezpieczeństwie żywności − charakteryzuje ustawę o bezpieczeństwie i żywienia żywności i żywienia. 101. Dodatki do żyw- − wyjaśnia cel stosowania substancji dodatko- − charakteryzuje wybrane substancje dodatkoności wych, we, − wymienia substancje celowo dodawane do − dokonuje oceny wpływu substancji dodatkożywności, wych w żywności na organizm człowieka, 100. Zanieczyszczenia i substancje nieodżywcze w żywności 56 104. Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego − wymienia korzyści i zagrożenia związane ze stosowaniem żywności wygodnej i funkcjonalnej, − definiuje termin: „środki spożywcze specjal- − charakteryzuje produkty spożywcze specjal- − Interpretowanie informacji nego przeznaczenia żywieniowego”, nego przeznaczenia żywieniowego, znajdujących się na opako− zna cel stosowania środków specjalnego − dobiera środki spożywcze specjalnego waniach środków spożywprzeznaczenia żywieniowego, przeznaczenia żywieniowego dla odpowiedczych specjalnego przezna− wymienia grupy osób korzystających ze niej grupy osób dla których ta żywność jest czenia żywieniowego środków (żywności) specjalnego przeznaprzeznaczona, czenia żywieniowego, − Dobieranie środków − wymienia rodzaje żywności specjalnego spożywczych dla osób intenprzeznaczenia żywieniowego, sywnie uprawiających sport 103. Żywność wygod- − definiuje pojęcia: „żywność wygodna”, na i funkcjonalna „żywność funkcjonalna”, – definicja, ro− wymienia rodzaje żywności wygodnej dzaje i zastosoi funkcjonalnej, wanie − przedstawia klasyfikację żywności wygodnej i funkcjonalnej w zależności od stopnia ich przetworzenia, − wymienia czynniki wpływające na wartość odżywczą żywności wygodnej i funkcjonalnej, − zna zastosowanie żywności wygodnej i funkcjonalnej w produkcji kulinarnej, ŻYWNOŚĆ WYGODNA I FUNKCJONALNA ORAZ SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA ŻYWIENIOWEGO liczba godzin: technik żywienia i gospodarstwa domowego – 4 TREŚCI PROGRAMU NAUCZANIA Z ZAKRESU „ HIGIENY I OCHRONY ZDROWIA” w zawodzie technik żywienia i gospodarstwa domowego 321[10] 57 − definiuje terminy: „ochrona zdrowia”, „edu- − omawia cele ochrony zdrowia i edukacji kacja prozdrowotna”, prozdrowotnej, − wymienia cele ochrony zdrowia, − Analizowanie celów edukacji prozdrowotnej w Polsce − Analizowanie informacji znajdujących się na opakowaniach dietetycznych środków spożywczych 107. Polityka państwa − przedstawia główne założenia polityki pań- − podaje kryteria oceny Narodowego Progra- − Analizowanie aktów praww zakresie ochrostwa w zakresie ochrony zdrowia, mu Zdrowia, nych dotyczących ochrony ny zdrowia − podaje cele Narodowego Programu Zdrowia, − omawia realizację celów Narodowego Prozdrowia w Polsce − zna sposoby realizacji celów Narodowego gramu Zdrowia w ostatnim dziesięcioleciu, − Wyszukiwanie w różnych Społeczne orgaProgramu Zdrowia, − charakteryzuje organizacje i stowarzyszenia źródłach informacji na nizacje ochrony − wymienia organizacje i stowarzyszenia zajmujące się ochroną zdrowia w Polsce i na temat organizacji (polskich zdrowia. zajmujące się ochroną zdrowia w Polsce i na świecie. i międzynarodowych) dziaświecie, łających na rzecz ochrony − wskazuje funkcje organizacji działających zdrowia w Polsce na rzecz ochrony zdrowia, Edukacja prozdrowotna 106. Pojęcie i cel ochrony zdrowia − dobiera dietetyczny środek spożywczy do rodzaju stosowanej diety, − charakteryzuje poszczególne rodzaje dietetycznych środków spożywczych, OCHRONA ZDROWIA W POLSCE liczba godzin: technik żywienia i gospodarstwa domowego – 4 105. Dietetyczne środ- − wyjaśnia termin: „dietetyczny środek spoki spożywcze żywczy”, − wymienia rodzaje dietetycznych środków spożywczych, − zna zastosowanie dietetycznych środków spożywczych. 58 − definiuje pojęcia: „zdrowie”, „choroba”, − dokonuje podziału chorób, − wymienia czynniki chorobotwórcze, 110. Pojęcie pasożyt- − wyjaśnia pojęcia: „pasożytnictwo”, „pasonictwa i pasożyżyt”, tów. Klasyfikacja − wymienia drogi, którymi odbywa się przepasożytów. noszenie pasożytów, − klasyfikuje pasożyty, 109. Pojęcie choroby i ogólnej charakterystyki tego stanu − zna zakres działalności Kas Chorych, − charakteryzuje zasady działalności Narodowego Funduszu Zdrowia, − charakteryzuje działalność poradni specjalistycznych, Zakładów Opiekuńczo-Leczniczych i Pielęgnacyjno-Opiekuńczych oraz Pogotowia Ratunkowego − charakteryzuje działalność stacji sanitarno-epidemiologicznych, − omawia zakres działalności hospicjum, uzdrowiska i sanatorium. CHOROBY PASOŻYTNICZE I ZATRUCIA POKARMOWE liczba godzin: technik żywienia i gospodarstwa domowego – 5 108. Rodzaje i dzia− definiuje pojęcia: „reforma zdrowia”, „pałanie poradni cjent”, specjalistycznych − wymienia główne zasady reformy służby oraz innych zdrowia w Polsce w 1999r. i w 2003r., placówek leczni- − identyfikuje Kartę Praw Pacjenta, Narodowy czych Plan Zdrowia, − wyjaśnia, czym były Kasy Chorych, − identyfikuje system ochrony zdrowia obowiązujący w Polsce (NFZ), − wymienia rodzaje placówek leczniczych działających w Polsce, − rozróżnia poradnie specjalistyczne, − zna podstawowe zadania placówek leczniczych działających w Polsce, − zna zadania stacji sanitarno-epidemiologicznych, − identyfikuje pojęcia: „hospicjum”, „uzdrowisko”, „sanatorium”. − Analizowanie zakresu usług świadczonych przez placówki ochrony zdrowia − Wycieczka do Domu Opieki Społecznej 59 112. Zatrucia pokarmowe i ich przyczyny Ogólne zasady postępowania w wypadku zatruć − wymienna czynniki powodujące zatrucia pokarmowe, − wymienia rodzaje zatruć pokarmowych, − zna objawy zatruć pokarmowych, − zna sposoby zapobiegania zatruciom pokarmowym 111. Choroby paso− zna podział chorób pasożytniczych, żytnicze przewo- − wymienia choroby pasożytnicze przewodu du pokarmowego pokarmowego, i sposoby zapo− podaje objawy chorób pasożytniczych biegania im w przewodzie pokarmowym, − zna skutki zdrowotne działalności pasożytów w przewodzie pokarmowym, − wie, jak zapobiegać zakażeniom chorobami pasożytniczym przewodu pokarmowego, − omawia rodzaje zatruć pokarmowych i podaje ich przykłady, − charakteryzuje objawy i przebieg zatruć pokarmowych, − charakteryzuje sposoby zapobiegania zatruciom pokarmowym, − charakteryzuje choroby pasożytnicze prze− Sporządzanie schematu wodu pokarmowego, przedstawiającego cykl roz− wymienia pasożyty zewnętrzne i charakterywojowy tasiemca nieuzbrozuje choroby przez nie wywoływane, jonego − Sporządzanie schematu cyklu rozwojowego włośnia oraz źródeł zakażenia człowieka trychinozą − Analizowanie przyczyn i źródeł zakażenia salmonellozą − Planowanie działań profilaktycznych związanych z zapobieganiem zatruciom pokarmowym 60 Wymagania zdrowotne dotyczące pracowników placówki żywienia 113. Znaczenie higieny osobistej pracowników w placówce żywienia − wyjaśnia pojęcie: „higiena osobista”, − zna wymagania dotyczące higieny osobistej, − zna wymagania dotyczące odzieży ochronnej, − wymienia środki ochrony indywidualnej, − zna zasady obowiązujące w toku produkcji żywności, − przedstawia skutki nieprzestrzegania zasad higieny podczas produkcji żywności, − przedstawia zakres badań wstępnych, − wyjaśnia termin „nosicielstwo chorób zakaźnych”, − wyjaśnia znaczenie badań na nosicielstwo, − wie, kto wykonuje badania na nosicielstwo, − wymienia choroby i schorzenia wykluczające zatrudnienie przy produkcji żywności, − wymienia czynniki higienicznego trybu życia, − wymienia instytucje uprawnione do kontroli stanu BHP w zakładzie, − wymienia zagrożenia wynikające z nieprze- − Określanie wymagań strzegania zasad higieny osobistej, zdrowotnych dotyczących − wymienia szkolenia obowiązkowe z zakresu pracowników placówki bezpieczeństwa i higieny pracy i zna ich żywienia znaczenie, − charakteryzuje choroby i schorzenia wykluczające zatrudnienie przy produkcji żywności, − przedstawia harmonogram obowiązkowych badań okresowych zgodny z uregulowaniami prawnymi, − omawia zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej. 7. Przykładowe scenariusze lekcji Scenariusz lekcji, czyli streszczenie, konspekt lekcji przedstawiający krok po kroku czynności nauczyciela i ucznia. Prawidłowo przygotowany i przemyślany pozwala sprawnie przeprowadzić lekcję i osiągnąć założony cel. Najważniejsze elementy scenariusza: 1. Temat lekcji 2. Cele ogólne i szczegółowe 3. Metody kształcenia – sposoby pracy 4. Formy organizacji procesu nauczania 5. Środki dydaktyczne – podręcznik, pomoce dydaktyczne, materiały edukacyjne 6. Czas realizacji 7. Ewaluacja 8. Praca domowa Scenariusz I Dział I – Znaczenie i zakres nauki o żywieniu Temat lekcji: Cel i zadania nauki o żywieniu Czas realizacji: 2 x 45 minut Cel ogólny: Zapoznanie uczniów z zakresem i znaczeniem nauki o żywieniu we współczesnym świecie. Cele szczegółowe: Po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć: – wyjaśnić znaczenie nauki o żywieniu, – przedstawić w sposób chronologiczny rozwój nauki o żywieniu na przestrzeni lat, – scharakteryzować problemy żywieniowe Polski i świata, – wymienić i scharakteryzować organizacje zajmujące się problemami wyżywienia ludności w Polsce i na świecie. 61 Metody kształcenia: − metody podające – wykład informacyjny, pogadanka, prezentacja multimedialna − metoda programowa – praca z podręcznikiem − metoda praktyczna – (metoda przewodniego tekstu) ułatwia uczniom bezpośrednie poznanie rzeczywistości, sprzyja rozwojowi myślenia, łączenia faktów, przygotowuje ucznia do samodzielnego działania i twórczych poszukiwań odpowiedzi na postawione pytania. Uwagi dotyczące metody praktycznej – uczeń lub grupa uczniów otrzymuje zadanie i wszystkie pomoce, które są potrzebne do jego rozwiązania. Zadania, ćwiczenia wykonują samodzielnie, mając do pomocy materiały źródłowe. Nauczyciel przygotowuje potrzebne materiały i pomaga uczniom gdy zadanie sprawia im trudności. Metoda ta polecana jest podczas zajęć poświęconych kształtowaniu nowych umiejętności. Forma organizacji pracy uczniów − praca zbiorowa – (praca z całą klasą pod kierunkiem nauczyciela) – uczniowie wysłuchują krótkiego wykładu wprowadzającego do tematu, a następnie prowadzą dyskusję z nauczycielem w formie pogadanki; − praca zespołowa – w grupach 3–4-osobowych. Podczas pracy w grupie będą kształtowane następujące umiejętności: − umiejętność pracy w grupie, − umiejętność prezentowania wyników pracy zespołu, − umiejętność czytania ze zrozumieniem i korzystania z materiałów źródłowych niezbędnych do omówienia danego zagadnienia (roczniki statystyczne). Środki dydaktyczne wykład: − projektor multimedialny, ekran, komputer, − mapa polityczna świata, − podręcznik; praca w grupach: − roczniki statystyczne, − podręcznik. 62 Przebieg lekcji Czynności organizacyjne − sprawdzenie listy obecności. Wprowadzenie do zajęć − krótkie powtórzenie wiadomości z poprzedniej lekcji, którego celem jest sprawdzenie wiedzy i umiejętności z zakresu dotychczas zrealizowanego materiału nauczania (nauczyciel zadaje pytania). W wypadku tego scenariusza punkt ten może odnosić się do pokrewnych przedmiotów realizowanych w gimnazjum, takich jak biologia czy geografia, ponieważ jest to temat lekcji pierwszej z przedmiotu podstawy żywienia człowieka. (Uczniowie odpowiadają na pytania nauczyciela. ) Podanie tematu i celów lekcji Temat lekcji: Cel i zadania nauki o żywieniu Celem tych zajęć jest nabycie określonych umiejętności. Uczeń aktywnie uczestniczący w lekcji potrafi: − określić cel, zakres i zadania nauki o żywieniu − posłużyć się pojęciami z zakresu nauki o żywieniu człowieka − scharakteryzować sytuację żywieniowa w Polsce i na świecie Realizacja podstawowych zadań dydaktycznych Nauczyciel prowadzi − wykład informacyjny na temat zakresu i znaczenia nauki o żywieniu we współczesnym świecie; na wstępie nauczyciel zwraca szczególną uwagę na rys historyczny nauki o żywieniu, podaje i omawia podstawowe pojęcia z zakresu nauki o żywieniu oraz formułuje cele i zadania nauki o żywieniu, następnie z wykorzystaniem mapy politycznej świata wskazuje obszary głodu i niedożywienia oraz charakteryzuje sytuację żywieniową w Polsce i na świecie, − pogadankę na temat przyczyn głodu i niedożywienia w Polsce i na świecie; pogadanka jest wprowadzeniem do prezentacji. Nauczyciel − wyświetla na ekranie prezentację multimedialną pt. Przyczyny głodu i niedożywienia w Polsce i na świecie i ich skutki, 63 − dokonuje podziału klasy na grupy 3–4-osobowe, − rozdaje roczniki statystyczne, − wyjaśnia, na czym polega zadanie do wykonania: prosi o wypisanie danych dotyczących spożycia poszczególnych produktów żywnościowych w Polsce na podstawie roczników statystycznych, − przydziela każdej grupie po 3 przykłady produktów żywnościowych i ustala czas pracy grup − obserwuje pracę uczniów Uczniowie − każda grupa przedstawia wyniki swojej pracy, wypisując na tablicy dane na temat spożycia poszczególnych produktów żywnościowych. Nauczyciel − na podstawie wyszukanych przez uczniów danych dokonuje analizy spożycia poszczególnych produktów żywnościowych w Polsce, − prosi uczniów o wyciągnięcie wniosków z przedstawionej analizy i o zapisanie ich w zeszycie przedmiotowym, − dokonuje podsumowania treści lekcji, − zadaje pytania sprawdzające, − dokonuje oceny pracy uczniów na lekcji. Ewaluacja Ewaluacja ma na celu sprawdzenie skuteczności nauczania i realizacji założonych celów poprzez sprawdzenie skuteczności zastosowanych metod. Praca domowa Praca domowa stanowi uzupełnienie i ciąg dalszy pracy lekcyjnej, umożliwia pogłębienie i utrwalenie wiedzy przez ucznia, jak również kształtuje umiejętności samodzielnego myślenia i wykorzystania zdobytej wiedzy. Praca domowa może mieć formę pisemną, samokształceniową bądź utrwalającą materiał. Nauczyciel − zadaje pracę domową, np. Wymień organizacje i instytucje zajmujące się problemami wyżywienia ludności w Polsce i na świecie, − żegna się z uczniami. 64 Scenariusz II Dział – Składniki odżywcze i ich znaczenie dla organizmu człowieka Temat lekcji: Znaczenie i podział składników pokarmowych Czas realizacji: 2 x 45 minut Cel ogólny: Poznanie podstawowych składników pokarmowych i ich znaczenia w żywieniu człowieka Cele szczegółowe: Po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć: – sklasyfikować składniki pokarmowe, – wyjaśnić rolę składników pokarmowych w organizmie człowieka, – określić źródła składników pokarmowych w pożywieniu, – wyjaśnić wpływ składników pokarmowych na funkcjonowanie organizmu człowieka. Metody kształcenia: − metody podające – wykład informacyjny, dyskusja dydaktyczna związana z wykładem, − metoda praktyczna – ćwiczenia praktyczne polegające na wykonywaniu różnych zadań mających na celu nabycie wiedzy i umiejętności w sposób praktyczny i łatwy do zapamiętania z wykorzystaniem dostępnych materiałów, podczas ćwiczeń uczniowie rozwijają swoją aktywność poznawczą i kształtują samodzielność w działaniu, − metoda programowa – praca z podręcznikiem. Forma organizacji pracy uczniów − praca zbiorowa – (praca z całą klasą pod kierunkiem nauczyciela) – uczniowie wysłuchują krótkiego wykładu wprowadzającego do tematu, − praca zespołowa – w grupach 3-4-osobowych. 65 Podczas pracy w grupie będą kształtowane następujące umiejętności: − umiejętność pracy w grupie, − umiejętność prezentowania wyników pracy zespołu. Środki dydaktyczne Wykład: − podręcznik, − plansza dotycząca podziału składników pokarmowych, − foliogramy przedstawiające źródła składników odżywczych w pożywieniu, praca w grupach: − opakowania produktów spożywczych, − podręcznik. Przebieg lekcji Czynności organizacyjne − sprawdzenie listy obecności Wprowadzenie do zajęć − sprawdzenie pracy domowej, − krótkie powtórzenie wiadomości z poprzedniej lekcji mające na celu sprawdzenie wiedzy i umiejętności z zakresu dotychczas zrealizowanego materiału nauczania (nauczyciel zadaje pytania). Przykłady Podaj definicję pojęcia: „żywienie człowieka” ? Przypomnij najważniejsze zadania nauki o żywieniu ? Czym charakteryzuje się racjonalne żywienie ? Podanie tematu i celów lekcji Temat lekcji: Znaczenie i podział składników pokarmowych Celem tych zajęć jest nabycie określonych umiejętności. Uczeń potrafi: − dokonać podziału składników pokarmowych, − definiować składniki pokarmowe, 66 − określić rolę składników pokarmowych w organizmie człowieka, − określić zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe, − wymienić źródła składników pokarmowych w pożywieniu. Realizacja podstawowych zadań dydaktycznych Nauczyciel prowadzi − wykład informacyjny na temat znaczenia i podziału składników pokarmowych. Nauczyciel podczas 15 minutowego wykładu informacyjnego przypomina, na czym polega racjonalne i prawidłowe żywienie, następnie dokonuje podziału składników pokarmowych z wykorzystaniem planszy przedstawiającej podział składników pokarmowych. Po dokonaniu podziału wskazuje różnice pomiędzy składnikiem odżywczym a składnikiem pokarmowym i określa funkcje, jakie pełnią składniki odżywcze w organizmie człowieka, oraz przedstawia zapotrzebowanie na składniki odżywcze i główne źródła składników odżywczych w pożywieniu wykorzystując foliogramy. Po zakończeniu wstępnego wprowadzenia nauczyciel przechodzi do dyskusji dydaktycznej, która porusza problemy przedstawione podczas krótkiego wykładu. Nauczyciel zadaje uczniom pytania, np. Co to są składniki pokarmowe?, Jakie funkcje w organizmie pełnią składniki regulujące, a jakie budulcowe?, a następnie na podstawie odpowiedzi uzyskanych przez uczniów formułuje wnioski i ocenia stopień osiągnięcia celów zajęć. W wypadku niskiego stopnia oceny realizacji celów nauczyciel uzupełnia wykład i ocenia ponownie. Nauczyciel − Po zakończeniu dyskusji dydaktycznej dokonuje podziału klasy na grupy 3-4- osobowe i przystępuje do ćwiczeń polegających na przeglądzie opakowań wybranych produktów spożywczych i analizie ich składu na podstawie informacji zamieszczonej na opakowaniu. − Rozdaje opakowania poszczególnym grupom – każde opakowanie pochodzi od innego produktu spożywczego. − Wyjaśnia zadanie do wykonania – prosi o dokonanie analizy składu produktów spożywczych na podstawie informacji zamieszczonej na opakowaniu. − Ustala czas pracy. − Obserwuje pracę uczniów. 67 Uczniowie − Uczniowie analizują skład wybranych produktów spożywczych. − Po zakończeniu analizy na tablicy, przy użyciu różnych kolorów kredy, wypisują nazwy produktów spożywczych będących źródłem poszczególnych składników odżywczych. Nauczyciel − Na podstawie wyszukanych przez uczniów informacji formułuje wnioski. − Dokonuje podsumowania treści lekcji. − Zadaje pytania sprawdzające. − Dokonuje oceny pracy uczniów na lekcji. Ewaluacja − Ewaluacja ma na celu sprawdzenie skuteczności nauczania i realizacji założonych celów przez sprawdzenie skuteczności zastosowanych metod. Praca domowa Nauczyciel − Zadaje pisemną pracę domową, np.: „Dokonaj analizy składu produktów spożywczych zakupionych przez ciebie w sklepiku szkolnym w dniu dzisiejszym na podstawie informacji zamieszczonej na opakowaniu”. − Żegna się z uczniami. 68 Scenariusz III Dział I – Wartość energetyczna pożywienia Temat lekcji: Wartość energetyczna pożywienia - ćwiczenia Czas realizacji: 45 minut Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności obliczania wartości energetycznej potraw i posiłków na podstawie tabel składu i wartości odżywczej produktów spożywczych. Cele szczegółowe: Po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć: − posłużyć się tabelami składu i wartości odżywczej produktów spożywczych, − obliczyć wartość energetyczną różnych ilości produktów, − obliczyć wartość energetyczną różnych potraw i posiłków na podstawie ich składu recepturowego. Metody kształcenia: − metoda programowa – praca z materiałem źródłowym, metoda praktyczna – ćwiczenia przedmiotowe polegające na samodzielnym wielokrotnym wykonywaniu przez uczniów czynności i operacji wcześniej omówionych przez nauczyciela. Nauczyciel przygotowuje materiały do ćwiczeń, omawia cel i sposób wykonania ćwiczenia oraz określa kryteria oceny ćwiczenia i czas potrzebny do jego wykonania. Celem ćwiczeń jest nabycie przez uczniów określonych umiejętności przetwarzania danych liczbowych i operacyjnych niezbędnych do oceny jakości żywienia. Forma organizacji pracy uczniów − praca zespołowa – w grupach 2-osobowych Podczas pracy w grupie będą kształtowane następujące umiejętności: − umiejętność pracy w grupie, − umiejętność prezentowania wyników pracy zespołu, 69 − umiejętność czytania ze zrozumieniem i korzystania z materiałów źródłowych niezbędnych do wykonania danego ćwiczenia ( tabele składu i wartości odżywczych produktów spożywczych). Środki dydaktyczne praca w grupach − tabele składu i wartości odżywczych produktów spożywczych − podręcznik − zeszyt przedmiotowy − kalkulator Przebieg lekcji Czynności organizacyjne − sprawdzenie listy obecności Wprowadzenie do zajęć − sprawdzenie pracy domowej, − krótkie powtórzenie wiadomości z poprzedniej lekcji mające na celu sprawdzenie wiedzy i umiejętności z zakresu dotychczas zrealizowanego materiału nauczania (nauczyciel zadaje pytania). Przykłady Wymień czynniki decydujące o wartości energetycznej pożywienia? W jakich jednostkach wyraża się wartość energetyczną pożywienia? Podaj wartości równoważników energetycznych Atwatera? (uczniowie odpowiadają na pytania nauczyciela ) Podanie tematu i celów lekcji Temat lekcji: Wartość energetyczna pożywienia - ćwiczenia Celem tych zajęć jest nabycie określonych umiejętności . Uczeń potrafi: − posłużyć się tabelami składu i wartości odżywczej produktów spożywczych, − obliczyć wartość energetyczną produktów, potraw i posiłków. 70 Realizacja podstawowych zadań dydaktycznych Nauczyciel − Dokonuje podziału klasy na grupy 2 osobowe. − Rozdaje tabele składu i wartości odżywczej produktów spożywczych. − Wyjaśnia zadanie do wykonania – omawia sposoby obliczania wartości energetycznej. − Przydziela każdej grupie po 3 przykłady produktów spożywczych oraz 2 przykłady potraw. − Ustala czas pracy grup. Uczniowie − W parach dyskutują nad ćwiczeniem. − Sporządzają obliczenia w zeszycie przedmiotowym. − Przedstawiają wyniki swojej pracy na forum klasy. Nauczyciel − Obserwuje pracę uczniów i pomaga w realizacji zadań. − Wspólnie z uczniami dokonuje oceny realizacji zadań. − Dokonuje podsumowania treści lekcji, wskazując na zaangażowanie uczniów w ich realizację i uzyskane efekty. − Zadaje pytania sprawdzające. − Dokonuje oceny pracy uczniów na lekcji. Ewaluacja − Nauczyciel wysłuchuje wypowiedzi uczniów na temat stopnia trudności zadań Praca domowa Nauczyciel − Zadaje pracę domową, np.: „Oblicz wartość energetyczną twojego dzisiejszego obiadu” - pracę wykonaj w formie pisemnej w zeszycie przedmiotowym. − Żegna się z uczniami. 71 Przykładowe zadania: 1. Korzystając z tabel składu i wartości odżywczej produktów spożywczych, oblicz wartość energetyczną bułki kajzerki z masłem i szynką. Skład kanapki: 100 g kajzerki, 10 g masła extra, 50 g szynki. 2. Korzystając z tabel składu i wartości odżywczej produktów spożywczych oblicz wartość energetyczną 5 porcji dania zasadniczego obiadu, w skład którego wchodzi: kotlet mielony, ziemniaki, marchewka oprószana mąką. (na 1 porcję dania zasadniczego obiadu wchodzi: 30 g wołowiny, 40 g wieprzowiny, 10 g jaj, 15 g smalcu, 10 g bułki tartej, 200 g ziemniaków, 150 g marchwi, 15 g maki pszennej) 3. Korzystając z danych zamieszczonych w tabeli oblicz wartość energetyczną 1 porcji kotleta schabowego. zużycie surowca na 1 porcję wartość energetyczna 100g surowca schab 90 g 237 kcal jaja 15 g 138 kcal smalec 15 g 800 kcal bułka tarta 10 g 362 kcal surowiec 4. Wartość energetyczna 100 g karpia świeżego wynosi 50 kcal . Korzystając z tabel składu i wartości odżywczej produktów spożywczych, oblicz wartość energetyczną 300 g karpia smażonego, zakładając, że podczas smażenia na oleju karp wchłonął 15 g tego tłuszczu. 72 Scenariusz IV Dział – Zasady układania jadłospisów Temat lekcji: Planowanie i układanie jadłospisów - ćwiczenia Czas realizacji: 3 x 45 minut (1 x 45 min wykład wprowadzający i dyskusja, 2 x 45 min - ćwiczenia) Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności układania jadłospisów Cele szczegółowe: Po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć: − wymienić i wyjaśnić zasady układania jadłospisów, − zastosować zasady układania jadłospisów, − zaplanować jadłospisy dla różnych grup ludności z uwzględnieniem płci, wieku, aktywności fizycznej i stanu fizjologicznego, − ułożyć jadłospis jednodniowy i dekadowy zgodnie z poznanymi zasadami, − oceniać jadłospisy ze względu na przeznaczenie i wartość odżywczą. Metody kształcenia: − metody podające – wykład informacyjny, dyskusja dydaktyczna związana z wykładem, − metoda programowa - praca z podręcznikiem, − metoda praktyczna - ćwiczenia praktyczne. Forma organizacji pracy uczniów − praca zbiorowa – (praca z całą klasą pod kierunkiem nauczyciela); uczniowie wysłuchują krótkiego wykładu wprowadzającego do tematu z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej, − praca zespołowa – w grupach 2–osobowych. Podczas pracy w grupie będą kształtowane następujące umiejętności: − umiejętność pracy w grupie, − umiejętność prezentowania wyników pracy zespołu. 73 Środki dydaktyczne wykład − podręcznik − prezentacja multimedialna „ Zasady układania jadłospisów i metody ich oceny” − przykładowe jadłospisy dzienne i dekadowe praca w grupach − podręcznik − przykładowe jadłospisy dzienne i dekadowe − tabele składu i wartości odżywczej produktów spożywczych − normy żywienia − receptury − zeszyt przedmiotowy Przebieg lekcji Czynności organizacyjne − sprawdzenie listy obecności Wprowadzenie do zajęć − sprawdzenie pracy domowej, − krótkie powtórzenie wiadomości z poprzedniej lekcji mające na celu sprawdzenie wiedzy i umiejętności z zakresu dotychczas zrealizowanego materiału nauczania (nauczyciel zadaje pytania). Przykłady Wymień rodzaje posiłków, jakie należy spożywać w ciągu dnia oraz wskaż częstotliwość ich spożywania? Wymień etapy planowania żywienia? Podanie tematu i celów lekcji Temat lekcji: Planowanie i układanie jadłospisów - ćwiczenia Celem tych zajęć jest nabycie określonych umiejętności. Uczeń potrafi: − wymienić i wyjaśnić zasady układania jadłospisów, − zastosować zasady układania jadłospisów, 74 − zaplanować jadłospisy dla różnych grup ludności z uwzględnieniem płci, wieku, aktywności fizycznej i stanu fizjologicznego, − ułożyć jadłospis jednodniowy i dekadowy zgodnie z poznanymi zasadami, − oceniać jadłospisy ze względu na przeznaczenie i wartość odżywczą. Realizacja podstawowych zadań dydaktycznych Nauczyciel prowadzi − wykład informacyjny na temat zasad układania jadłospisów i metod ich oceny z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej. Po zakończeniu prezentacji nauczyciel przechodzi do dyskusji dydaktycznej, w której porusza zagadnienia omawiane podczas prezentacji. Nauczyciel zadaje pytania uczniom na temat zasad układania jadłospisów i metod ich oceny, np.: Dlaczego powinniśmy planować jadłospisy?, Jakie są główne zasady planowania jadłospisów?, Na czym polega metoda punktowa oceny jadłospisów, a następnie na podstawie odpowiedzi uzyskanych przez uczniów formułuje wnioski i ocenia stopień osiągnięcia celów zajęć. W wypadku niskiego stopnia uzyskanych ocen nauczyciel uzupełnia wykład i ocenia na nowo. Uczniowie − Sporządzają notatkę do zeszytu przedmiotowego na temat zasad układania jadłospisów i metod ich oceny Nauczyciel − Po zakończeniu dyskusji dydaktycznej dokonuje podziału klasy na grupy 2-osobowe i przystępuje do ćwiczeń polegających na opracowaniu i ocenie jadłospisu dekadowego dla wybranej grupy osób. − Omawia sposób realizacji ćwiczeń – prosi o dokładne opracowanie jadłospisu dekadowego dla młodzieży w wieku 13 – 15 lat przebywającej w ośrodku sportowo-wypoczynkowym. − Pokazuje każdej grupie przykładowe jadłospisy dekadowe. − Odpowiada na pytania uczniów dotyczące ćwiczeń. − Ustala czas pracy 2 x 45 minut. Uczniowie − Analizują potrzeby żywieniowe wskazanej przez nauczyciela grupy osób na podstawie podręcznika, norm żywienia i tabel wartości odżywczej. − Opracowują wskazówki żywieniowe dla tej grupy. − Układają jadłospis dekadowy zgodnie z zasadami. 75 − Przedstawiają wyniki swojej pracy na forum klasy. − Wymieniają się jadłospisami w ramach grup i dokonują ich oceny zgodnie z zasadami metody punktowej. − Porównują uzyskane wyniki z normami dla wybranej grupy. − Dokonują oceny analizowanego jadłospisu. Nauczyciel − Obserwuje pracę uczniów i pomaga w realizacji zadań. − Wspólnie z uczniami dokonuje oceny realizacji zadań. − Dokonuje podsumowania treści lekcji. − Zadaje pytania sprawdzające. − Dokonuje oceny pracy uczniów na lekcji. Ewaluacja − Nauczyciel wysłuchuje wypowiedzi uczniów na temat stopnia trudności zadań. Praca domowa Nauczyciel − Zadaje pracę domową, np. Dokonaj oceny swojego jednodniowego jadłospisu – pracę wykonaj w formie pisemnej w zeszycie przedmiotowym. − Żegna się z uczniami. 76 Scenariusz V Dział I – Zwyczaje żywieniowe i alternatywne sposoby żywienia Temat lekcji: Zachowania żywieniowe i ich wpływ na stan zdrowia Czas realizacji: 45 minut Cel ogólny: Analizowanie wpływu zwyczajów żywieniowych na stan zdrowia człowieka. Cele szczegółowe: Po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć: – wyjaśnić pojęcia: zachowania żywieniowe, nawyki żywieniowe, zwyczaje i obyczaje żywieniowe, – wskazać czynniki wpływające na zachowania żywieniowe, – wymienić negatywne skutki zdrowotne złych nawyków żywieniowych, – wymienić najczęściej popełniane błędy żywieniowe wynikające ze złych nawyków żywieniowych. Metody kształcenia: − metody podające – wykład informacyjny, dyskusja − metoda problemowa (aktywizująca) – metaplan Metoda ta pozwala zweryfikować problem w sposób zobrazowany graficznie w postaci mapy pojęciowej, określić, jaka jest rzeczywistość i jak być powinno, oraz wskazać zależność pomiędzy poszczególnymi procesami i zjawiskami. Uczestnicy dyskusji nie zabierają głosu, lecz zapisują swoje przemyślenia w postaci obrazków, haseł, lub symboli na kartkach. Po zakończeniu prac następuje ich prezentacja, podczas której wyciągane są wnioski będące kluczem do rozwiązania poruszanego problemu. Forma organizacji pracy uczniów − praca zbiorowa – (praca z całą klasą pod kierunkiem nauczyciela), uczniowie wysłuchują krótkiego wykładu wprowadzającego do tematu, a następnie prowadzą dyskusję z nauczycielem w formie pogadanki, − praca zespołowa – w grupach 6–osobowych. 77 Środki dydaktyczne wykład − podręcznik − foliogramy praca w grupach − podręcznik − papier o dużym formacie − różnokolorowe flamastry Przebieg lekcji Czynności organizacyjne − sprawdzenie listy obecności Wprowadzenie do zajęć − sprawdzenie pracy domowej, − krótkie powtórzenie wiadomości z poprzedniej lekcji mające na celu sprawdzenie wiedzy i umiejętności z zakresu dotychczas zrealizowanego materiału nauczania. Podanie tematu i celów lekcji Temat lekcji: Zachowania żywieniowe i ich wpływ na stan zdrowia Celem tych zajęć jest nabycie określonych umiejętności. Uczeń potrafi: − wyjaśnia pojęcia: „zachowania żywieniowe”, „nawyki żywieniowe”, „zwyczaje i obyczaje żywieniowe”, − wskazuje czynniki wpływające na zachowania żywieniowe, − wymienia negatywne skutki zdrowotne złych nawyków żywieniowych, − wymienia najczęściej popełniane błędy żywieniowe spowodowane złymi nawykami żywieniowymi. Realizacja podstawowych zadań dydaktycznych Nauczyciel przeprowadza − wykład informacyjny na temat zachowań żywieniowych i ich wpływu na stan zdrowia człowieka. 78 W czasie krótkiego wykładu wprowadzającego nauczyciel, używając foliogramów, definiuje pojęcia: „zachowania żywieniowe”, „nawyki żywieniowe”, „zwyczaje żywieniowe” i „obyczaje żywieniowe”, a także wskazuje czynniki wpływające na zachowania żywieniowe. Po krótkim wprowadzeniu do tematu rozpoczyna dyskusję z uczniami na temat ich zachowań żywieniowych. Nauczyciel − Dzieli uczniów na grupy 6–osobowe. − Prosi uczniów, aby w toku dyskusji problemowej stworzyli plakat będący jej odzwierciedleniem. − Podaje temat dyskusji „ Zachowania żywieniowe i ich wpływ na zdrowie”. − Podaje schemat sporządzania plakatu. 1. Przedstawienie problemu 2. Istniejący stan (wasze nawyki żywieniowe?) 3. Stan idealny (jakich zachowań i nawyków żywieniowych należy się wystrzegać?) 4. Porównanie rozbieżności 5. Wnioski − Prosi uczniów, aby zgodnie z przedstawionym schematem zapisali na kartkach swoje spostrzeżenia i stwierdzenia dotyczące dobrych i złych nawyków żywieniowych, a następnie dokonali ich analizy Uczniowie − Przedstawiają aktualny stan własnych nawyków żywieniowych (jak jest?), a następnie z podręcznika innym kolorem obok wypisują stan idealny, czyli jakich nawyków żywieniowych powinni się wystrzegać (jak powinno być?). Po wypisaniu istniejącego stanu (jak jest?) i stanu idealnego (jak powinno być?) uczniowie dokonują porównania i zaznaczają innym kolorem tzw. rozbieżności. Następnie wyciągają wnioski dotyczące tych rozbieżności i zastanawiają się, co zrobić, aby poprawić istniejący stan, czyli jak wyeliminować niewłaściwe zachowania i nawyki żywieniowe. − Przedstawiają wyniki swojej pracy na forum klasy. 79 Nauczyciel − Obserwuje pracę uczniów i pomaga w realizacji zadań. − Wspólnie z uczniami wyciąga wnioski z pracy. − Dokonuje podsumowania treści lekcji. − Zadaje pytania sprawdzające. − Dokonuje oceny pracy uczniów na lekcji. Ewaluacja − anonimowa ankieta dotycząca realizacji założonych celów i trudności w zrozumieniu poruszanych terminów Praca domowa − Zadaje pracę domową, np.: Na podstawie sporządzonego plakatu wypisz najczęściej popełniane przez ciebie błędy żywieniowe – pracę wykonaj pisemnie w zeszycie przedmiotowym. − Żegna się z uczniami. 80 8. Przykładowe testy sprawdzające TEST 1 Składniki odżywcze i ich znaczenie dla organizmu człowieka BIAŁKA, TŁUSZCZE, WĘGLOWODANY 1. Składniki odżywcze w organizmie człowieka pełnią funkcję a) budulcową b) regulującą c) energetyczną d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 2. Składnikiem balastowym jest: a) glukoza b) fruktoza c) glikogen d) błonnik pokarmowy 3. Która z podanych niżej frakcji cholesterolu jest nazywana złym cholesterolem a) LDL b) HDL c) VLDL d) LDL I HDL 4. Białka zbudowane są: a) z kwasów tłuszczowych i glicerolu b) aminokwasów c) z dwu lub większej liczby cząsteczek cukrów prostych d) kwasów tłuszczowych i glukozy 81 5. Wiązania peptydowe tworzy: a) grupa karboksylowa i aminowa b) dwie grupy karboksylowe c) grupa aminowa i wodór d) grupa karboksylowa i tlen 6. W skład białek prostych wchodzą: a) aminokwasy b) aminokwasy i związki niebiałkowe c) aminokwasy i kwasy tłuszczowe d) glikoproteidy 7. Do cukrów prostych zaliczamy: a) laktozę b) maltozę c) glikogen d) fruktozę 8. Tłuszcze pokrywają a) 80-90% dziennego zapotrzebowania na energię b) 50-65% dziennego zapotrzebowania na energię c) 25-30% dziennego zapotrzebowania na energię d) 10-15% dziennego zapotrzebowania na energię 9. Kolagen i elastyna należą do: a) białek złożonych b) białek prostych c) białek strukturalnych d) odpowiedź b i c jest prawidłowa 10. Do składników odżywczych pełniących funkcję regulującą zaliczamy: a) węglowodany, tłuszcze oraz białka b) składniki mineralne i witaminy c) składniki mineralne i białko d) węglowodany i tłuszcze 82 11. Do NNKT zaliczamy: a) kwas stearynowy i kwas linolowy b) kwas masłowy i linolenowy c) kwas linolowy i linolenowy d) kwas arachidowy i kwas stearynowy 12. Ze spalenia 1g białka, tłuszczu, węglowodanów uzyskamy kolejno: a) 4kcal, 9kcal, 4kcal b) 9kcal, 4kcal, 4kcal c) 4kcal, 4kcal, 9kcal d) 4kcal, 9kcal, 9kcal 13. Produkty zawierające białko niepełnowartościowe to: a) suche nasiona roślin strączkowych b) mięso i drób c) mleko i jaja d) sery i wędliny 14. Do cukrów przyswajalnych zaliczamy: a) glukozę, fruktozę, błonnik b) błonnik, pektyny, skrobię c) sacharozę, glukozę, błonnik d) glukoza, fruktoza, galaktoza 15. Głównym źródłem białka w diecie są: a) warzywa i owoce b) mięso i wędliny c) pieczywo i kasze d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 16. Kwashiorkor to choroba powstała na skutek: a) nadmiaru witaminy C w organizmie b) niedoboru cukru w organizmie c) niedoboru białka w organizmie d) niedoboru Ca w organizmie 83 17. Fotosynteza to: a) zjawisko łączenia dwutlenku węgla i azotu zachodzące w roślinach b) zjawisko łączenia dwutlenku węgla i wody zachodzące z udziałem światła c) zjawisko łączenia dwutlenku węgla i wody zachodzące bez udziału światła d) zjawisko łączenia wodoru i tlenu w obecności energii słonecznej 18. Do tłuszczów zwierzęcych zaliczamy: a) olej, oliwę, smalec, tran b) margarynę, sadło, masło, słoninę c) łój, smalec, masło, tran d) margarynę, olej, oliwę, łój 19. Funkcję ochronną i izolacyjną w organizmie pełni a) tłuszcz zapasowy b) tłuszcz konstytucyjny c) cholesterol d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 20. Aminokwasy egzogenne to: a) takie aminokwasy, które organizm sam może sobie wytworzyć b) takie aminokwasy, które muszą być dostarczane do organizmu wraz z pożywieniem c) aminokwasy obecne tylko w produktach pochodzenia roślinnego d) związki chemiczne wchodzące w skład błonnika pokarmowego 84 TEST 2 Składniki odżywcze i ich znaczenie dla organizmu człowieka BIAŁKA, TŁUSZCZE, WĘGLOWODANY 1. Błonnik pokarmowy a) reguluje perystaltykę jelit b) z wodą tworzy emulsję c) chroni przed nadmierną utratą ciepła d) to produkt uboczny przy produkcji pieczywa 2. Właściwy przykład uzupełniania białek to: a) pierogi z serem i ze śmietaną b) fasola z kiełbasą c) kapusta z mięsem d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 3. Celiakia to choroba trzewna polegająca na: a) nietolerancji laktozy b) nietolerancji glukozy c) uczuleniu na gluten d) odpowiedź a i b jest prawidłowa 4. Jedną cząsteczkę cukru zawierają: a) polisacharydy b) disacharydy c) monosacharydy d) disacharydy 5. W wyniku spalania cukrów uzyskujemy a) lipidy b) peptydy c) dwutlenek węgla i wodę d) azot i tlen 85 6. Który z podanych zestawów jest głównym źródłem węglowodanów a) jabłko, mleko, chleb b) makaron, chleb, kasza c) cielęcina, kasza, wiśnie d) olej, makaron, wędlina 7. Tłuszcze zbudowane są z: a) aminokwasów b) wyższych kwasów tłuszczowych i glicerolu c) amylozy i amylopektyny d) glicerolu i aminokwasów 8. Cukry proste łączą się ze sobą za pomocą a) wiązania peptydowego b) wiązania glikozydowego c) kwasów tłuszczowych d) glicerolu 9. Węglowodany pokrywają a) 80-90% dziennego zapotrzebowania na energię b) 50-65% dziennego zapotrzebowania na energię c) 25-30% dziennego zapotrzebowania na energię d) 10-15% dziennego zapotrzebowania na energię 10. Materiał zapasowy gromadzony w wątrobie i mięśniach to: a) galaktoza b) maltoza c) skrobia d) glikogen 11. Tłuszcze ze względu na skład chemiczny dzielimy na: a) proste i złożone b) płynne i stałe c) zwierzęce i roślinne d) zapasowe i konstytucyjne 86 12. Zjawisko uzupełniania białek spowodowane jest: a) niedoborem aminokwasów egzogennych w pożywieniu b) niedoborem aminokwasów endogennych w pożywieniu c) nadmiarem aminokwasów endogennych w pożywieniu d) nadmiarem aminokwasów egzogennych w pożywieniu 13. Bilans białka (azotu) to: a) ilość białka pobranego do organizmu b) ilość białka wydalonego z organizmu c) ilość białka zatrzymanego w organizmie d) zestawienie ilości azotu pobranego z pożywieniem z ilością wchłoniętą lub zatrzymaną w organizmie 14. Cukier trzcinowy i buraczany to: a) fruktoza b) skrobia c) sacharoza d) galaktoza 15. Do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach zaliczamy: a) witaminy A, D, E, K b) witaminy z grupy B c) witaminy C, A, D, E d) tylko witaminę A i E 16. Enzymy trawiące białka to: a) lipazy b) proteazy c) amylazy d) wszystkie wymienione mogą trawić białka 17. Zapotrzebowanie na białko dla dorosłego człowieka wynosi a) 1 g białka na 1 kg masy ciała b) 2 g białka na 1 kg masy ciała c) 0,5 g białka na 1 kg masy ciała d) 5 g białka na 1 kg masy ciała 87 18. Produkty zawierające białko pełnowartościowe to: a) soja, sery żółte, owoce, mięso b) sery żółte, mleko, mięso, ryby c) ziemniaki, ryby, jaja, pieczywo d) owoce, jaja, sery twarogowe 19. Produkty bogate w tłuszcz to: a) pieczywo, makaron, słonina b) boczek, orzechy, makrela c) dorsz, śliwki, kasze d) cielęcina, salami, mleko 20. Białka komplementarne to: a) białka, których skład aminokwasowy może się wzajemnie uzupełniać b) białka pełnowartościowe c) białka zawierające wszystkie aminokwasy d) odpowiedź b i c jest prawidłowa 88 TEST 3 Składniki odżywcze i ich znaczenie dla organizmu człowieka BIAŁKA, TŁUSZCZE, WĘGLOWODANY 1. Do składników odżywczych pełniących funkcję energetyczną zaliczamy: a) witaminy i składniki mineralne b) białko, węglowodany i składniki mineralne c) węglowodany, tłuszcze oraz białka d) tłuszcze, witaminy i składniki mineralne 2. Składniki antyodżywcze a) ułatwiają proces wchłaniania białek b) utrudniają wykorzystanie składników odżywczych c) służą do budowy i odbudowy tkanek d) regulują przemiany metaboliczne w organizmie człowieka 3. Białka ze względu na budowę chemiczną dzielimy na: a) proste i złożone b) endogenne i egzogenne c) płynne i stałe d) nasycone i nienasycone 4. Cukier mleczny to: a) mannoza b) glukoza c) laktoza d) fruktoza 5. W skład białek złożonych wchodzą: a) aminokwasy i związki niebiałkowe b) aminokwasy i tłuszcze c) aminokwasy i węglowodany d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 89 6. Do składników odżywczych pełniących funkcję budulcową zaliczamy: a) składniki mineralne i białko b) węglowodany i tłuszcze c) białko i węglowodany d) składniki mineralne i tłuszcze 7. Cukier słodowy to: a) maltoza b) glukoza c) fruktoza d) mannoza 8. W zależności od pełnionych funkcji w organizmie białka możemy podzielić na: a) proste i złożone b) strukturalne i funkcjonalne c) płynne i stałe d) roślinne i zwierzęce 9. Hemoglobina i mioglobina zaliczane są do: a) białek prostych b) białek funkcjonalnych c) białek strukturalnych d) związków niebiałkowych 10. Białko strukturalne a) wykorzystywane są do budowy i regeneracji komórek i tkanek b) decydują o prawidłowym funkcjonowaniu organizmu c) regulują równowagę wodną w organizmie d) pełnią funkcję transportową i magazynową 11. Do białek złożonych zaliczamy: a) fosfoproteidy i nukleoproteidy b) albuminy i globuliny c) glikoproteidy i globuliny d) skleroproteiny i glikoproteidy 90 12. Cukier gronowy to: a) fruktoza b) skrobia c) glukoza d) mannoza 13. Białka: a) regulują procesy przemiany materii b) utrzymują równowagę kwasowo – zasadową c) wchodzą w skład enzymów i hormonów d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 14. Aminokwasy dzielimy na: a) proste i złożone b) endogenne i egzogenne c) frakcje HDL i LDL d) płynne i stałe 15. Do białek prostych należą: a) albuminy i glikoproteidy b) lipoproteidy i globuliny c) albuminy i globuliny d) odpowiedz a i b jest prawidłowa 16. Aminokwasy endogenne to: a) związki chemiczne wchodzące w skład skrobi b) aminokwasy obecne tylko w produktach pochodzenia zwierzęcego c) takie aminokwasy, które organizm sam może sobie wytworzyć d) takie aminokwasy, które muszą być dostarczane wraz pożywieniem 17. Obecność aminokwasów egzogennych w białku określa a) jego wartość biologiczną b) jego zdolność do wiązania wody c) jego zdolność do tworzenia piany d) jego zdolność do tworzenia emulsji 91 18. Białko pełnowartościowe to białko: a) zawierające wszystkie aminokwasy endogenne b) zawierające wszystkie aminokwasy egzogenne c) białko pochodzenia zwierzęcego d) odpowiedzi b i c są prawidłowe 19. Błonnik pokarmowy zaliczany jest do: a) węglowodanów przyswajalnych b) węglowodanów nieprzyswajalnych c) składników mineralnych d) witamin 20. Cukry proste to: a) glukoza, fruktoza, galaktoza, mannoza b) laktoza, sacharoza, maltoza, c) skrobia, błonnik, pektyny, dekstryny d) glikogen, glukoza, fruktoza, laktoza 92 TEST 4 Składniki odżywcze i ich znaczenie dla organizmu człowieka SKŁADNIKI MINERALNE 1. Do makroelementów zaliczamy: a) wapń, fosfor, potas b) wapń, cynk, miedź c) sód, chrom, jod d) żelazo, wapń, fluor 2. Najlepszym źródłem żelaza są: a) drób, owoce, mleko b) przetwory zbożowe, ryby morskie, napoje mleczne c) szpinak, orzechy, sól, sery d) wątroba, mięso i przetwory, natka pietruszki 3. Do mikroelementów zaliczamy: a) cynk, żelazo, sód b) mangan, wapń, fosfor c) żelazo, jod, cynk d) potas, magnez, wapń 4. Do składników mineralnych budulcowych zaliczamy: a) żelazo i miedź b) wapń, fosfor, magnez c) cynk, jod, selen d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 5. Składniki mineralne krwiotwórcze to: a) żelazo i miedź b) wapń i fosfor c) sód i potas d) magnez i siarka 93 6. Niedobór żelaza powoduje: a) niedokrwistość b) niedotlenienie tkanek c) osteomalacja d) odpowiedz a i b jest prawidłowa 7. Osteoporoza jest skutkiem niedoboru a) potasu b) sodu c) wapnia d) magnezu 8. Skutkiem niedoboru cynku w organizmie jest a) kurza ślepota b) niedotlenienie tkanek c) osłabienie mięśni szkieletowych d) biegunki, wymioty 9. Do pierwiastków kwasotwórczych zaliczamy: a) sód, potas, wapń, magnez b) chlor, siarka, fosfor c) sód, potas, chlor d) siarka, potas, magnez 10. Wskaż produkty o działaniu zasadotwórczym a) mięso, ryby, jaja b) sery, jaja, produkty zbożowe c) mleko, warzywa, owoce, ziemniaki d) warzywa strączkowe, sery, mleko 94 TEST 5 Składniki odżywcze i ich znaczenie dla organizmu człowieka WITAMINY 1. Witaminy należą do składników: a) regulujących b) budulcowych c) energetycznych d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 2. Do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach zaliczamy: a) witaminę C b) witaminy z grupy B c) witaminy A, D, E, K d) foliany i kwas pantotenowy 3. Do witamin o działaniu antyoksydacyjnym zaliczamy: a) kwas askorbinowy, retinol, tokoferol, karoten b) tiaminę, pirydoksynę, tokoferol, retinol c) niacynę, kalcyferol, retinol, ryboflawinę d) kobalaminę, retinol, karoten 4. Hiperwitaminoza to schorzenie wywołane: a) niedoborem witamin w organizmie b) nadmiarem witamin w organizmie c) brakiem prowitamin d) brakiem enzymów trawiących witaminy 5. W procesie widzenia ważna rolę odgrywa: a) witamina C b) witamina D c) witamina A d) witamina K 95 6. Wchłanianie wapnia do organizmu ułatwia obecność: a) witaminy C b) witaminy K c) witaminy D d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 7. Witaminą niezbędną do wytwarzania ciał odpornościowych w organizmie jest: a) witamina K b) witamina A c) witamina D d) witamina C 8. W procesie krzepnięcia krwi uczestniczy: a) witamina K b) witamina A c) witamina D d) witamina E 9. Niedobór tiaminy w organizmie wpływa negatywnie na: a) układ nerwowy b) układ mięśniowy c) układ krążenia d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 10. Najlepszym źródłem witaminy C w diecie są: a) natka pietruszki, czarne porzeczki, papryka czerwona b) truskawki, mięso, ryby c) suche nasiona roślin strączkowych, drób, mleko d) brokuły, jaja, sery twarogowe 96 TEST 6 Gospodarka wodna organizmu 1. Woda stanowi a) średnio 90% masy ciała b) średnio 60% masy ciała c) średnio 80% masy ciała d) średnio 40% masy ciała 2. Wskaż funkcję, jaką woda pełni w organizmie: a) składnik budulcowy każdego organizmu b) niezbędna do prawidłowego przebiegu procesu trawienia c) chroni organizm przed przegrzaniem d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 3. Woda metaboliczna to woda: a) pochodząca ze spalania składników pokarmowych b) pochodząca z żywności c) wprowadzana do organizmu z napojami d) wydalana z organizmu 4. Przeciętnie należy spożywać: a) 2,5 - 3 litry wody na dobę b) 2 litry wody na dobę c) 1 litr wody na dobę d) 0,8 litra wody na dobę 5. Najwięcej wody organizm wydala z: a) kałem b) potem c) z moczem d) z wydychanym powietrzem 97 6. Bilans wody to: a) ilość wody spożytej b) różnica między ilością wody dostarczonej do organizmu a ilością wody z niego wydalonej c) maksymalna ilość wody dostarczonej do organizmu d) minimalna ilość wody dostarczonej do organizmu 7. Objawami niedoboru wody w organizmie są: a) pragnienie b) zaczerwienienie skóry c) upośledzenie wydzielania śliny i suchość w jamie ustnej d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 8. Zapotrzebowanie na wodę jest uzależnione od: a) wieku i aktywności fizycznej b) wilgotności i temperatury otoczenia c) stanu fizjologicznego organizmu d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 9. Najwięcej wody do organizmu dostarczają : a) pieczywo, mięso, mleko b) napoje owocowe, warzywa, owoce c) warzywa, owoce, jaja d) wędliny, ryby, napoje mleczne 10. Bilans zerowy oznacza: a) czystość mikrobiologiczną wody b) różnicę między ilością wody dostarczonej do organizmu a ilością wody z niego wydalonej c) równowagę miedzy ilością wody pobranej i wydalonej d) minimalna ilość wody niezbędną do przeżycia 98 TEST 7 Przemiany składników pokarmowych w organizmie człowieka 1. Układ pokarmowy składa się z: a) jamy ustnej, gardła przełyku, żołądka i jelit b) przewodu pokarmowego, wątroby i trzustki c) przewodu pokarmowego, gruczołów ślinowych, wątroby i trzustki d) żołądka, wątroby i trzustki 2. Przewód pokarmowy składa się kolejno z: a) jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelita cienkiego, jelita grubego, odbytnicy i odbytu b) jamy ustnej, przełyku, gardła, żołądka, jelita grubego, jelita cienkiego, odbytnicy i odbytu c) jamy ustnej, przełyku, żołądka, jelita cienkiego, jelita grubego, odbytnicy i odbytu d) jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelita cienkiego, odbytu 3. Proces trawienia tłuszczów rozpoczyna się w: a) jamie ustnej b) jelicie cienkim c) dwunastnicy d) żołądku 4. Proces trawienia cukrów rozpoczyna się w: a) jamie ustnej b) jelicie cienkim c) żołądku d) jelicie grubym 5. Enzym rozkładający wielocukry to: a) lipaza b) amylaza c) podpuszczka d) pepsyna 99 6. Białka trawione są w: a) jamie ustnej i żołądku b) jelicie cienkim i grubym c) żołądku, dwunastnicy, jelicie cienkim d) dwunastnicy 7. Enzymy rozkładające białka do aminokwasów to: a) amylaza ślinowa i trzustkowa b) lipaza żołądkowa i jelitowa c) pepsyna i renina d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 8. Wchłanianie tłuszczów i węglowodanów i białek następuje w: a) jelicie grubym b) jelicie cienkim poprzez kosmki jelitowe c) żołądku poprzez błonę żołądka d) jamie ustnej poprzez ślinę 9. Hormony wytwarzane są przez: a) gruczoły wydzielania wewnętrznego b) składniki pokarmowe c) witaminy d) enzymy 10. Główną częścią składową enzymów jest: a) woda b) białko c) tłuszcz d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 100 TEST 8 Normy żywienia i wyżywienia, wartość odżywcza produktów spożywczych 1. Normy żywieniowe określają: a) skład pożywienia b) zawartość składników odżywczych w diecie c) zawartość energii w diecie d) ilość energii oraz niezbędnych składników odżywczych, w przeliczeniu na osobę na dobę, które powinien otrzymać organizm w celu zapewnienia prawidłowego rozwoju 2. Wartość odżywcza produktów spożywczych zależy od: a) ilości dostarczanej przez produkt energii b) od zawartości poszczególnych składników odżywczych w pożywieniu c) zawartości wody w produkcie d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 3. Piramida żywieniowa przedstawia: a) grupy produktów spożywczych wchodzących w skład wzorcowej dziennej racji pokarmowej. b) zapotrzebowanie na składniki odżywcze c) skład chemiczny produktu d) zapotrzebowanie na energię 4. Racja pokarmowa to: a) ilość składników odżywczych obecnych w diecie b) ilość produktów spożywczych równoważnych sobie pod względem wartości odżywczej c) ilość produktów spożywczych, które powinny być spożyte w ciągu dnia przez jedną osobę, w celu dostarczenia odpowiedniej ilości energii i niezbędnych składników odżywczych d) zastępowanie surowców niewskazanych w diecie innymi 5. Normy żywienia służą do: a) planowania jadłospisów b) oceny sposobu żywienia 101 c) ustalenia dziennych racji pokarmowych d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 6. Dzienne zapotrzebowanie na energię dla chłopców w wieku 16-20 lat wynosi: a) 2500-2700 kcal b) 3200-3700 kcal c) 2300-2200 kcal d) 2000-2100 kcal 7. Dzienne zapotrzebowanie na energię dla dziewcząt w wieku 16-20 lat wynosi: a) 2500-2700 kcal b) 3200-3700 kcal c) 2300-2200 kcal d) 2000-2100 kcal 8. Czynniki wpływające na zapotrzebowanie organizmu na energię i składniki pokarmowe to; a) wiek i płeć b) aktywność fizyczna i masa ciała c) czynniki środowiska i stan fizjologiczny organizmu d) wszystkie odpowiedzi są prawidłowe 9. Produkty zalecane w żywieniu dzieci i młodzieży to: a) mleko, sery, mięso, produkty zbożowe b) hamburgery, frytki, lody c) chipsy, słodycze, słodkie napoje d) słodycze, frytki, mleko, sery 10. Dzieci i młodzież powinna spożywać: a) 2 posiłki dziennie b) 2-3 posiłki dziennie c) 3-4 posiłki dziennie d) 4-5 posiłków dziennie 102 8.1. Schemat odpowiedzi do testów i propozycja oceny: Lp. TEST 1 TEST 2 TEST 3 pkt. 1 d a c 1 2 d d b 1 3 a c a 1 4 b c c 1 5 a c d 1 6 a b a 1 7 d b a 1 8 c b b 1 9 d b b 1 10 b d a 1 11 c a a 1 12 a a c 1 13 a d d 1 14 d c b 1 15 b a c 1 16 c b c 1 17 b a a 1 18 c b b 1 19 a b b 1 20 b a a 1 Razem 20 103 Lp. TEST 4 TEST 5 TEST 6 TEST 7 TEST 8 pkt. 1 a a b c d 1 2 d c d a b 1 3 c a a d a 1 4 b b a a c 1 5 a c c b d 1 6 d c b c b 1 7 c d d c a 1 8 a a d b d 1 9 b d b a a 1 10 c a c b d 1 Razem Propozycja skali ocen test 4, 5, 6, 7, 8 PUNKTY ocena 10,0 celujący 8,0 – 9,0 bardzo dobry 6,0 – 7,0 dobry 5,0 dostateczny 4,0 dopuszczający poniżej 4,0 niedostateczny Propozycja skali ocen test 1, 2, 3 PUNKTY ocena 20,0 celujący 17,0 – 19,0 bardzo dobry 14,0 – 16,0 dobry 11,0 – 13,0 dostateczny 9,0 – 10,0 dopuszczający poniżej 9,0 niedostateczny 104 10 8.2. Karta odpowiedzi dla ucznia Numer testu Imię i nazwisko ucznia Klasa Data Lp. a b c d pkt. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Razem 105 8.3. Karta odpowiedzi dla ucznia Numer testu Imię i nazwisko ucznia Klasa Data Lp. a b 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Razem 106 c d pkt. 9. Bibliografia 1. D. Czerwińska, Podstawy żywienia człowieka, REA, Warszawa 2010. 2. J. Gromadzka-Ostrowska, Higiena i ochrona zdrowia, FORMAT AB, Warszawa 2004. 3. E. Goźlińska, F. Szlosek, Podręczny słownik nauczyciela kształcenia zawodowego, ITE, Radom 1997. 4. M. Jaruta, M. Michalska, Wykorzystanie metod aktywizujących w nauczaniu teoretycznych przedmiotów zawodowych, „e media” 2001. 5. K. Kruszewski, Sztuka nauczania – czynności nauczyciela, PWN, Warszawa 1995. 6. B. Niemierko, Między oceną szkolną a dydaktyką, WSiP., 1997. 7. B. Niemierko, Ocenianie szkolne bez tajemnic, WSiP, 2002. 8. W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, PWN, Warszawa 1997. 9. C. Skalski, Plan wynikowy do nauczania przedmiotu podstawy żywienia człowieka dla zawodu technik żywienia i gospodarstwa domowego – praca autorska 2009. 10. C. Skalski, Przedmiotowy system oceniania do przedmiotu technologia gastronomiczna z obsługą konsumenta i podstawy żywienia człowieka – praca autorska 2008. 11. E. Superczyńska, M. Żylińska-Kaczmarek, Zasady żywienia, REA, Warszawa 2004. 12. F. Szlosek, Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych, ITE, Radom 1995. 13. C. Plewka, Metodyka nauczania teoretycznych przedmiotów zawodowych, ITE, Radom 1999. 14. W. Żbicki, Organizacja bezpieczeństwo i higiena pracy, WSiP, Warszawa 2005. 15. Podstawa programowa kształcenia w zawodzie technik żywienia i gospodarstwa domowego zatwierdzona przez MEN. Symbol cyfrowy 321[10] 16. Podstawa programowa kształcenia w zawodzie kucharz zatwierdzona przez MEN. Symbol cyfrowy 512[02] 107 17. Program nauczania zawodu technik żywienia i gospodarstwa domowego 2407/MRiGŻ/1997.09.18 18. Program nauczania zawodu technik żywienia i gospodarstwa domowego 321[10]/MEN/2009.02.02. 19. Program nauczania dla zawodu kucharz 512[02]/T-4,TU,SP/ MENiS/2004.06.14 108
