Mioterapia w stomatologii

Elżbieta Grzesiak*
Mioterapia w
stomatologii
N
abyte wady zgryzu
powstające często w
pierwszym okresie życia
ma aż 40% polskich dzieci.
Poprawa warunków
zgryzowych może nastąpić
dzięki stosowaniu różnych
form zapobiegania i
wczesnego leczenia
głównie mioterapii.
—
Czynność układu mięśniowego ma znaczący wpływ na wzrost i kształtowanie
się twarzy, wzajemny stosunek żuchwy
do szczęki, formowanie stawów skroniowo-żuchwowych oraz wielkość
łuków zębowych.
Kości szczęki i żuchwy wykształcają
się pod wpływem 2 grup mięśniowych:
• zewnętrznej - która obejmuje: mię
śnie wyrazowe, żwacze i skroniowe,
• wewnętrznej - która obejmuje: mię
śnie dna jamy ustnej, języka i mięśnie
skrzydłowe.
Również zęby wraz z wyrostkami
przez cały okres wyrzynania kierowane
są przez ten układ mięśniowy na właściwe miejsce.
Zaburzenia równowagi między antagonistycznie działającymi mięśniami
mogą mieć niekorzystny wpływ na położenie żuchwy w stosunku do szczęki,
jak i na powstawanie wad zgryzu.
Skoro nieprawidło wa czynno ść
mięśni może powodować zaburzenia
w narządzie żucia, to należy dążyć
do zmiany warunków zgryzowych
poprzez stosowanie odpowiednich
ćwiczeń mięśniowych.
dzenia istotne znaczenie w mioterapii
ma fakt zwiększania się aktywności
sieci czynnych naczyń włosowatych
w ćwiczonych mięśniach, co przy
spiesza dostarczanie składników od
żywczych. Przykładem takiego wspo
magania czynności mięśniowej wraz
z jednoczesnym uaktywnieniem czyn
nego uaktywnienia naczyniowego może
być wprowadzenie w trakcie ćwiczeń
Skalouda, aktywizujących mięśnie
okrężne ust, polecenia przemieszcza
nia w przedsionku jamy ustnej ciepłej
wody.
\
Podczas wykonywanych ćwiczeń
dochodzi do zmiany cech morfologicznych w obrębie włókien mięśniowych
- zwiększają ońlT swoją siłę, masę
i sprawność.
Istotny wpływ na kościec mają dwie
siły aktywizowane podczas leczenia:
pociągania i nacisjcu. Zazwyczaj kość
po stronie pociągania nawarstwia się,
a po stronie nacisku ulega rozsysaniu.
Jeśli kierunki działania tych sił są fizjologiczne,\ytedy kościec kształtuje
się prawidłowo, jednak gdy występuje
patologia, ke-ść ulega odkształceniom.
PARAFUNKCJE
MIOTERAPIA
Mioterapia to ćwiczenia mięśnio we, gimnastyka lecznicza mająca
na celu zharmonizowanie działania
poszczególnych grup mięśniowych,
zwiększenie siły i napięcia mięśni
hipotonicznych oraz rozluźnienie hipertonicznych.
Na rozwój leczenia przy pomocy
mioterapii wpłynęły doświadczenia
licznych fizjologów, anatomów oraz
lekarzy. Z fizjologicznego punktu wi-
-Szkodliwy/Wpływ na rozwój prawidłowego zgryzu, jak i całego organizmu,
wywierają parafunkcje - szkodliwe
nawyki, jak i dysfunkcje - zaburzenia
czynności fizjologicznych. Najczęściej
spotykanym nawykiem szkodliwym
w okresie poniempwlęcym jest ssanie
pustych smoczków. O takim nawyku
możnfa mówić, gdy trwa on kilkanaście
godzin na dobę bądź utrzymuje się
powyżej 3. roku życia dziecka. Nawyk
ten doprowadza do spychania żuchwy
do tyłu, z jednoczesnym wypychaniem
zębów siecznych szczęki. Prowadzi
to do tyłozgryzu, protruzji siekaczy
górnych lub zwężenia szczęk.
Niekorzystną parafunkcją jest również ssanie palca; w zależności od jego
ułożenia może prowadzić to do: wychylenia siekaczy górnych, zwężenia
szczęki i retruzji siekaczy dolnych.
U dzieci w wieku przedszkolnym często spotykaną parafunkcją jest ssanie
wargi, języka bądź policzka. Powoduje to braki kontaktu zębów górnych
z dolnymi i prowadzi do wystąpienia
zgryzu otwartego przedniego bądź
bocznego.
W okresie wczesnoszkolnym dzieci
przeżywają pierwsze stresy i wtedy
upust tych emocji znajdują we wkładaniu do ust kredek, długopisów i innych przedmiotów i ich obgryzaniu.
Również takie nawyki mogą prowadzić
do powstania zgryzów otwartych bądź
dotylnych.
DYSFUNKCJE
Zaburzone czynności fizjologiczne dysfunkcje - dotyczą głównie nie-'
prawidłowego oddychania, złej pozycji
podczas snu, karmienia. W trakcie
oddychania przez usta nie ma impulsów ze strony mięśni i dochodzi do zaburzeń równowagi działania języka,
policzków i warg. Dochodzi do zahamowania poprzecznego wzrostu szczęk,
kształtuje się gotyckie podniebienie.
W konsekwencji prowadzi to do powstania: tyłozgryzu, wychylenia zębów
górnych przednich i zgryzu krzyżowego
bocznego, a twarz dziecka nabiera charakterystycznego wyglądu -facies adenoidea. Taki stan często obserwujemy
przy przeroście migdałów, gdy dziecko
prawie cały czas ma niedomkniętą
jamę ustną.
W pierwszym półroczu życia dziecko
przesypia większą część doby - ważne
jest jego prawidłowe ułożenie do snu.
By nie doszło do dysfunkcji związanej
z ufożeniem podczas snu, należy
pamiętać, by niemowlę było ułożone
na plecach, ciało powinno być w po/zycji poziomej, natomiast głowa winna
spoczywać na małej poduszce, dzięki
czemu głowa będzie się nieznacznie
przesuwać ku klatce piersiowej.
Odpowiednie utrzymanie niemowlaka podczas karmienia jest także istotne
w zwalczaniu nieprawidłowości. Wskazane jest, by niemowlę było karmione
piersią, gdyż tylko wtedy nastąpi prawidłowy, harmonijny rozwój mięśni
i narządu żucia. Niemowlę podczas
karmienia piersią powinno być utrzymane niemal pionowo, co pozwala
na fizjologiczne przesuwanie się żuchwy i ułatwia oddychanie przez nos.
Błędy w karmieniu niemowlaka, jak
i przedłużone karmienie butelką, mogą
doprowadzić do zaburzeń w całym
narządzie żucia: wad z grupy tyło zgryzów, nadmiernego wysklepienia
podniebienia.
Przetrwały niemowlęcy typ połykania jest dysfunkcją, w trakcie której
przy rozchylonych szczękach język
wsuwany jest przez dziecko między
wały dziąsłowe. Przetrwanie takiego
stanu powyżej 4. roku życia może prowadzić do zgryzu otwartego, tyłozgryzu
bądź zgryzu krzyżowego - w zależności
od tego, jak dziecko układa język.
Nieprawidłowa wymo wa często
występuje u dzieci z wadami zgryzu.
Najczęściej ma to miejsce przy występowaniu zgryzów otwartych, wadach dotylnych - ze znaczną szparą poziomą,
jak i przy wadach poprzednich.
ĆWICZENIA
Pierwszym ortodontą, który ocenił skuteczność wczesnego leczenia przy pomocy własnych mięśni, był Rogers. W wielu
publikacjach przedstawił szereg ćwiczeń,
a mięśnie słusznie zaczął nazywać
„żywym aparatem ortodontycznym".
Ćwiczenia mięśniowe, w zależności
od metody ich wykonywania, zostały
podzielone na:
/ ^
• bierne - wykonywane przy pomocy
drugiej osoby, dziecko (pacjent) sie
dzi lub leży z rozluźnionymi mięśnia
mi. Do tej grupy ćwiczeń zaliczamy
stosowanie masażu czy zwiększanie
napięcia mięśniowego przy pomocy
prostych aparatów ortodontycznych
i innych przyborów, takich jak proca
bródkowa czy standardowa płytka
przedsionkowa,
• czynne - wykonywane przez samego
pacjenta, wymagają jego świadome
go współdziałania.
Fot. 1. Ćwiczenie zarzucania siekaczy dolnych
na wargę; Fot. 2. ćwiczenie zarzucania siekaczy
dolnych na górne; Fot. 3. Ćwiczenie Rogersa
Fot. 4. Ćwiczenie cofania żuchwy - etap pierwszy; Fot. 5. Ćwiczenie cofania żuchwy - etap
drugi; Fot. 6. Zarzucanie siekaczy na wargę
> Do tych ćwiczeń należy zachęcać
szczególnie dzieci, u których występują
czynnościowe dysfunkcje i parafunkcje, takie jak: nawykowe oddychanie
przez usta (prowadzące do osłabienia
mięśni okrężnych ust, a w konsekwencji do protruzji siekaczy, gotyckiego
_wysklepienia podniebienia twardego
i zgryzu otwartego), przetrwały typ
połykania niemowlęcego (skutkujący
zgryzem otwartym i problemami natury
logopedycznej), ssanie kciuka (prowadzące do zgryzu otwartego, nadmiernego wysklepienia podniebienia twardego
i przodozgryzu czynnościowego),
nawykowe nagryzanie śluzówki policzka (mogące w konsekwencji
manifestować
się
zgryzem
krzyżowym) oraz stłoczenia zębów
lub brak szpar rozwojowych w
obrębie zębów mlecznych - co może
takie
stłoczenia
zapowiadać
w
przyszłości w obrębie uzębienia
stałego.
Zwrócić trzeba też uwagę, by dziecko
dokładnie i silnie żuło pokarmy (zwalczanie leniwego typu żucia) - nasila się
wtedy aktywny obieg krwi w tkankach
miękkich i tkankach całego układu żucia, a to ma duży wpływ na prawidłowy
rozwój kośćca i zapobiega stłoczeniom
zębów stałych.
Zalecenia wykonywania ćwiczeń
Wszelkie ćwiczenia powinny być wykonywane systematycznie, rytmicznie,
najlepiej zawsze o tej samej porze dnia.
Najlepiej przed lustrem, by dziecko
wykonywało je z zainteresowaniem
oraz w celu kontroli nad prawidłowym
ich wykonywaniem. Mniejsze dzieci
powinny wykonywać ćwiczenia pod
nadzoreja rodziców.
Zalecany schemat ćwiczeń to 3 razy
dziennie po 10-15 ruchów bądź do momentu zmęczenia się. dziecka. Doświadczeni klinicyści przestrzegają
przed nadmiernie intensywnym wykonywaniem zaleconych cwiczeń, by nie
wywołać nadmiernego* rozwoju danej
grupy mięśniowej. /
Mioterapia moż« być prowadzona
w domu jako terapia indywidualna,
i wtedy dziecko wraz z rodzicami lub
opiekunami zgłasza się do stomatologa
tylko na wizyty kontrolne i po to, by stomatolog mógł dobrać odpowiedni zestaw ćwiczeń, przeprowadzić instruktaż
i sprawdzić prawidłowość realizacji zaleceń terapii. Zbiorowa forma ćwiczeń
ma zastosowanie np. w przedszkolach,
lecz istotne jest, by pogrupować dzieci
zgodnie z występującą u nich wadą. Jest
to konieczne ze względu na to, że dzieci mają tendencję do naśladowania
koleżanek czy kolegów, a wiadomo,
że wykonywanie innych ćwiczeń, niż
są wskazane, może tylko pogorszyć
sytuację.
Wskazania
i przeciwwskazania
Przed zakwalifikowaniem dziecka do leczenia z zastosowaniem
wyłącznie mioterapii należy pamiętać o przeciwwskazaniach:
• bezwzględnych: przerost patolo
giczny mięśni żwaczy, ograniczenie
rucho mości sta wó w skro nio wo -żuchwowych, progenia, retrogenia,
zgryzy otwarte całkowite,
• względnych: wiek pacjenta prze
kraczający okres wczesnoszkolny,
trudności w wykonywaniu ćwiczeń
przez dziecko.
Natomiast istotnym wskazaniem
do mioterapii jest dodatni wynik testu czynnościowego. Test ten polega
na wykonaniu przez pacjenta ruchu,
którego celem jest poprawa rysów
twarzy oraz doprowadzenie do położenia żuchwy w stosunku do szczęki
w układzie zgodnym z normą zgryzową dotyczącą trzech płaszczyzn.
RODZAJE WAD ZGRYZU
Dobór ćwiczeń zależy pKzede wszystki m o d ro d zaj u wad y zg ryz u, j ak
i rozwoju psychicznego i fizycznego
dziecka. Mioterapia daje dobre wyniki leczenia w przypadku wad doprzednich, dotylnych, poprzecznych
i pionowych.
Wady doprzednie
W tej grupie zaburzeń zgryzu występuje nadmierne napięcie mięśni wysu-
wających żuchwę. Celem tych ćwiczeń
jest pobudzenie do pracy mięśni cofających żuchwę. Przed rozpoczęciem
ćwiczeń konieczne jest opiłowanie
zębów - doprzedniej powierzchni
kła górnego i dotylnej dolnego, jak
i żujących powierzchni trzonowców.
Opiłowanie trzonowców ma na celu
osiągnięcie równoległych płaszczyzn,
nieznacznie nachylonych od tyłu i góry
ku przodowi i dołowi.
Ćwiczenia przy tego typu wadach
polegają na maksymalnym obniżaniu
żuchwy, utrzymaniu bródki obiema
dłońmi i kierowaniu jej ku tyłowi podczas zwierania łuków zębowych. Opisane ćwiczenie może być prawidłowo
wykonywane przy pomocy opiekuna.
Przy występowaniu przodozgryzu
częściowego wskazane jest dociskanie
palcem wskazującym siekaczy dolnych
wraz z wyrostkiem ku tyłowi.
W przodozgryzie rzekomym dobre
wyniki leczenia daje nagryzanie np.
na uchwyt od szczoteczki do zębów,
który musi być dostosowany do szerokości wysuwanego zęba. Dziecko
wprowadza skośnie uchwyt pod podniebienną powierzchnię siekaczy górnych i nagryza go siekaczami dolnymi.
Należy dopilnować, by szczotka nie
była ustawiona pod kątem prostym
do zębów, gdyż grozi to powstaniem
otwartego zgryzu.
Dociskanie zębów dolnych do górnych jest zalecane wtedy, gdy uzyskamy już nieznaczny nagryz siekaczy.
Wady dotylne
W tej grupie wad celem są wzmocnienie
mięśni wysuwających żuchwę, a także
poprawa całej postawy ciała. W tego
typu zaburzeniach główfeązastosowanie ma klasyczne ćwiczenie\R5gersa/
- pacjent musi być wyprostowany,
odchyla ręce do tyłu, dłońmi na zewnątrz, głowę odchyla do tyh\i żuchwęwysuwa maksymalnie do przodu. Ćwiczenie Rogersa daje dobre wyniki przy
leczeniu tyłożuchwia czynnościowego,
jak i tyłozgryzu całkowitego. |
Przy występowaniu tyłozgryzu częścioweg&zalecany j est ucisk końcem języka na wewnętrznej powieTZchniliiekaczy dolnych i wyrostka zębodołowego. Istnieje wiele .różnych modyfikacji (
^ tych ćwiczeń, m.in. nagryzanie na war- ' nie w stronę przeciwną do zaburzenia
gę górną w celu jej skrócenia przy
i powrót do pozycji podstawowej. Dowychylonych siekaczach. W leczeniu datkowo, jeśli u tych dzieci występuje
tyłozgryzu rzekomego zalecane są ćwi- żucie jednostronne pokarmów, należy
czenia polegające na cofaniu palcem zlecić żucie obustronne. W leczeniu
wskazującym siekaczy górnych i wy- zgryzu krzyżowego przedniego porostka zębodołowego.
mocne są ćwiczenia przy zastosowaniu
W przypadku konieczności uaktyw- drewnianej łopatki, która musi mieć
nienia mięśni okrężnych ust stosujemy szerokość odpowiednio dopasowaną
dodatkowe przybory w postaci krążka do zęba, jaki chcemy wprowadzić
Friela (lub guzika), polecając, by dziec- do łuku. Istotnym warunkiem powoko uchwyciło przedmiot wargami, lub dzenia jest nadgryź,zębów dolnych
wiatraczka albo piórka zawieszonego
na górne, który nie powinien przekrana nitce, w które dziecko powinno
czać 2 milimetrów.
dmuchać. Prostym ćwiczeniem w tego
typy wadach jest również gwizdanie.
Wady pionowe
Zgryz głęboki częściowy - zaleca się
ćwiczenie wzajemnego dociskania
Wady poprzeczne
Przed przystąpieniem do ćwiczeń zale- zębów siecznych dolnych do górnych
canych dla tej grupy wad zgryzu (głów- (doprowadzenie podczas gimnastyki
nie bocznego przemieszczenia żuchwy do układu tet a tet). Zgryzy otwarte
i zgryzu krzyżowego bocznegcj)) należy spowodowane parafunkcjami, głównie
opiłować guzki podniebienne' górnych języka, takimi jak: zbyt długie użytrzonowych zębów mlecznych i po- wanie pustego smoczka, karmienie
liczkowe dolnych zębóy/po stronie butelką czy ssanie palca, zwalczać
można przy zastosowaniu ćwiczeń
zaburzenia.
Przy występowaniu bocznego prze- cofania języka. W tym celu zaleca się
mieszczenia żuchwy zalecane jest ćwi- masaż podniebienia końcem języka,
tzw. klaskanie językiem, jak i dociskaczenie przesuwania żuchwy maksymal-
niem np. tabletki witaminy C końcem
języka do podniebienia. Ponieważ
nieprawidłowe ułożenie języka jest
bardzo oporne na zmiany, zalecane
jest wspomaganie tej formy ćwiczeń
przez stosowanie dodatkowo płyt ki
Schonherra. W leczeniu zgryzu
otwartego częściowego przedniego,
z którym jednocześnie występują inne
wady, zalecane jest stosownie ćwiczeń dla każdego rodzaju wady, jaka
występuje.
Nawykowe oddychanie przez usta
i hipotonię mięśni warg i policzków
można zwalczać poprzez zastosowanie
ćwiczeń usprawniających napięcie
tych właśnie mięśni.
Ćwiczenie Skalouda polega na wciąganiu przez dziecko powietrza przez
nos i przerzucenie go do przedsionka
jamy ustnej przy silnie zwartych wargach. Dzięki pracy mięśni powietrze
jest przesuwane w przedsionku jamy
ustnej. Zamiast powietrza można zalecać przerzucanie z jednej strony policzków na drugą słonej lub (wspomnianej
już powyżej) ciepłej wody.
U dzieci, u których występuje hipotonia mięśnia okrężnego ust i mięśni
mimicznych, zalecane są ćwiczenia
z zastosowaniem płytki przedsionkowej. Polega to na ruchach pociągania
płytki przy maksymalnym napięciu
mięśni okrężnych ust.
Uzyskane dzięki ćwiczeniom prawidłowe warunki zgryzowe z reguły
nie wymagają leczenia retencyjnego,
a im wcześniej zastosujemy mioterapię, tym szybciej uzyskamy pożądane
wyniki. Warunkami skuteczności tego
typu metod prostego leczenia ortodontycznego są: prawidłowe rozpoznanie
wady jako czynnościowej, wykluczenie przyczynowej dysfunkcji lub parafunkcji, regularne stosowanie ćwiczeń
i wczesne wdrożenie terapii.
•
KONTAKT
* e. grzesiSkewp.pl
Piśmieniuefwo
1. Kasnerska I.: Mioterapia w ortodoncji.
PZWL, Warszawa 1967.
2. Orlik-Grzyłiowska A.: Podstawy ortodoncji.
PZWt, Warszawa 1966.
3. Śmiecfi-Słomkowska G., Rytlowa W.: Profilaktykh i wczesne leczenie ortodontyczne.
Wyd.^ZWL, Warszawa 1999.
43