współczesne dylematy moralne w odkrywaniu wartości życia i zdrowia

WSZPÓŁCZESNE DYLEMATY MORALNE
mgr Teresa Ślósarczyk
Co to są wartości i po co są potrzebne w życiu człowieka?
Każdy człowiek zadaje sobie takie pytanie na różnych etapach życia czy też różnych
sytuacjach życiowych. Ciągła gonitwa, brak czasu – powodują, że nie zatrzymujemy się na
dłużej nad tym ważnym aspektem i jego rolą w naszym życiu.
Człowiek jako istota rozumna i świadoma dąży do określonych wartości. Wartości te
obejmują i normują wszystkie wymiary życia. Wybieramy pomiędzy dobrem a złem, staramy
się oddzielać to co ważne od nieważnego.
Wartości mają wpływ na życie ludzkie, na jego:

sens,

relacje międzyosobowe,

umiejętność rozwiązywania problemów,

stosunek do siebie samego,

stosunek do świata i otoczenia, w którym funkcjonujemy.
Pytanie o wartości, ich system i hierarchię jest tematem centralnym w próbach rozumienia
ludzkiej psychiki i ludzkiego postępowania. Stanowi także przedmiot badań i rozważań
naukowych wielu dyscyplin społecznych, w tym także psychologii.
Zdefiniowanie wartości nie jest rzeczą prostą. Pojęcie „wartości”
stanowi podstawową kategorię aksjologii – NAUKI O WARTOŚCIACH.
Według M. Łobockiego "wartość” - to wszystko, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki
i społeczeństwa oraz jest godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi
jednocześnie cel dążeń ludzkich".
Wartości można poklasyfikować zależnie od stopnia ich ogólności.
Danuta Dobrowolska dzieli na:

wartości życia codziennego, takie jak: praca zawodowa, życie rodzinne, wykształcenie,
rozrywki, stan posiadania;

wartości szczegółowe elementy każdej z wymienionych dziedzin życia, np. rodzaj
wykonywanych czynności zawodowych, zdrowie dzieci, mieszkanie, samochód; itp.
1

wartości abstrakcyjne, jak: prestiż, sława, dobrobyt, moralność, postęp.
Ks. J. Twardowski powiedział:
„Każdy człowiek sam ustala własną hierarchię wartości. Są one bardzo różne. Dla jednych
ważna jest wiara, miłość, rodzina, a dla innych – dobrobyt. Jest to sprawa bardzo
indywidualna, w dużej mierze zależna od otrzymanego wychowania czy okoliczności
życiowych”.
Wszystkie wartości można podzielić na dwie podstawowe kategorie:

wartości moralne,

wartości pozamoralne.
"Wartości moralne są to wskazania lub idee, które wyzwalają zachowania korzystne zarówno
dla tego, kto je praktykuje, jak i dla osób, do których są skierowane. Wartości moralne
kształtują lepszych ludzi, lepsze życie i lepsze stosunki międzyludzkie" – Jan Paweł II
Indywidualne systemy wartości ulegają zmianom.
Zmiany te zależą od zmian ogólnospołecznych w otoczeniu, jak:

przemiany ustrojowe,

gospodarcze,

kulturowe,

proces dojrzewania człowieka i dorastania,

starzenia się,

zawarcia małżeństwa,

zmiany miejsca pracy,

śmierć bliskiej osoby,

przemianami w psychice pod wpływem nowych doświadczeń.
Przykładem nagłej zmiany w hierarchii wartości może być sytuacja zagrożenia wojennego,
gdy nade wszystko zaczyna być cenione zdrowie i życie najbliższych.
2
Słynny niemiecki filozof, teoretyk wartości Max Scheller wyróżnił 5 rodzajów wartości:

religijne (to, co boskie i to, co święte), czyli absolutne (skoncentrowane wokół pojęcia
świętości).

duchowe, które dzielą się na:
- poznawcze (wola czystego poznania prawdy),
- prawne (porządek - nieporządek, poczucie hierarchii i sprawiedliwości),
- estetyczne (piękno - brzydota).

witalne (związane z życiem i śmiercią np. prawo do życia, zdrowie),

hedonistyczne (przyjemne – nieprzyjemne, np.: dostatnie życie, radość życia, ryzyko)

utylitarne (użyteczne - nieużyteczne) - cywilizacyjne, tzn. przynoszące korzyści
Świat w którym żyjemy jest światem wartości, a życie samo w sobie jest procesem
realizowania określonych wartości, człowiek nie może uciec od wartości więc jest niejako
skazany na ich realizację.
Wybór wartości i zakres ich realizacji świadczy o wartościach uznawanych przez człowieka
i decyduje o tym, czy jego życie będzie autentycznie ludzkie, czy ulegnie degradacji.
Wartości wynosimy przede wszystkim z domu, przedszkole, szkoła – tam należy również
mówić o wartościach i wcielać je w życie. Zachowanie nauczycieli i rodziców ich system
wartości - najdobitniej przemawiają do dzieci i młodzieży. Dookoła daje się zaobserwować
coraz bardziej dotkliwy deficyt wartości w życiu coraz więcej widzimy przykładów łamania
norm moralnych – zdrady, rozwody, korupcja, złodziejstwo, przemoc, nałogi. Główne
problemy szkolnego wychowania wynikają z istniejącego wokół szkoły i ciągle
przybierającego na sile chaosu w świecie wartości. Taka sytuacja wpływa na rozwój duchowy
i moralny człowieka.
Pojęcie moralności posiada szeroki zakres
Moralność oznacza ustanowiony zespół norm i wzorów postępowania, stałych i mających
wartość bezwzględną. Zadaniem moralności jest rozróżnianie dobra od zła, tworzenie
priorytetów w świecie wartości, preferowanie wartości pozytywnych i płynących z nich
postaw, zachowań i wzorców osobowych.
Człowiek jako istota rozumna posiadające wolną wolę jest twórcą wartości..
3
Istnieje wiele rodzajów moralności. Np. moralność, której podstawą są przekazania
filozoficzne, ideologiczne bądź też religijne.
Moralność
jest
nierozerwalnie
związana
z wartościami;
a
wartości
są powiązane
z moralnością.
Wartość przestrzegania praw i norm w życiu staje się coraz częściej negowana przez
współczesny świat. Idee i wartości, które w przeszłości stanowiły wzorzec postępowania
straciły na wartości. Rozwój technologii, który wdarł się w ludzką codzienność często
powoduje że wartości, które były kultywowane od pokoleń są poniżane o degradowane.
Zmienił się system wartości, który zamiast chronić miłość, szacunek do drugiego człowieka,
staje się drogowskazem do lekkiego życia, opartego na egoizmie i chęci zysku korzyści
materialne, dążenie do sukcesu staje się celem człowieka. Dążenie do nich odbywa się często
bez oglądania się na drugiego człowieka – zatracając takie wartości jak szacunek, honor czy
godność.
Współczesny człowiek łamie zasady moralne, wraz z tym zacierają się granice pomiędzy
dobrem a złem, ulegają zmianom więzi międzyludzkie, kontakty interpersonalne są
ograniczone przez styl życia, na który wpływa rozwój technologii, coraz większe znaczenia
posiada komputer i Internet. Człowiek, w świecie ogarniętym przez technikę, coraz częściej
traktowany jest jak przedmiot a nie jak wolna świadoma istota.
Człowiek posiadający zasady moralne jest w stanie przeciwstawić się niepożądanym złym
zachowaniom.
„Umiejętność życia polega na znalezieniu złotego środka i równowagi pomiędzy naszymi
prawami życiowymi a tym co nas spotyka w rzeczywistości życia, w różnych jego aspektach,
okolicznościach i sytuacjach oraz na właściwym reagowaniu na fakty i wydarzenia,
podejmowaniu właściwych wyborów decyzji i optymalnym wykorzystaniu każdej nam chwili
życia.” - Jan Paweł II
Obserwując rozwój człowieka można zauważyć kilka faz we wzroście jego moralności:
1. Faza to okres, kiedy małe dziecko, nie rozumiejąc ludzkiej mowy i symboliki
ogranicza się do mimowolnej obserwacji otaczającego je świata, ludzi i ich zachowań.
4
Na przykład czułość i miłość, którą dostaje od swoich rodziców kojarzy mu się
z czymś pozytywnym, choć nie jest w stanie określić tego uczucia.
2. Faza jest fazą przyswajania. Dziecku, które aktywnie zaczyna uczestniczyć w życiu,
uczęszcza do przedszkola czy szkoły, wchodzi w kontakty z rodziną i rówieśnikami,
uczestniczy w Sakramentach Świętych, wpaja się wzory zachowania, nakazy i zakazy
mające często religijną naturę.
3. Faza stanowi etap negacji, która oznacza bunt i zanegowanie wartości, które zostały
wpojone czasu młodemu człowiekowi. Kryzys buntu, który przechodzi młoda osoba
charakteryzuje się dążeniem do usamodzielnienia się, łączeniem się w grupy
rówieśnicze. Młody człowiek jest zagrożony w tym okresie wpadnięciem w złe
towarzystwo, które może mieć fatalny wpływ na jego rozwój.
4. Faza jest fazą akceptacji oraz internalizacji. Człowiek od osiemnastego do 30 -35 roku
życia dojrzewa, podejmuje wyzwania, rozwija się, zakłada rodzinę. Przyjęty system
wartości nabiera cech stałych, wolną decyzją przyjęte reguły i normy są realizowane
w życiu, następuje internalizacja, czyli przyswojenie i urzeczywistnienie norm
moralnych.
5. Faza to faza przekazywania. Jako rodzic człowiek ma obowiązek przekazać swoim
dzieciom wszystko to, czego sam się nauczył. Przekazuje wzory zachowań, system
wartości, sam równocześnie będąc dla nich wzorem. W tej fazie dorosły człowiek
ma możliwość skonfrontować wpojony przez swoich rodziców światopogląd i system
wartości z rzeczywistością.
Życie moralne staje się coraz trudniejsze, gdy propagowany staje się styl życia
nie wymagający wysiłku doskonalenia samego. Człowiek czuje się zagrożony, panuje
przestępczość, szerzy się ubóstwo a wraz z nim choroby. Podstawowa instytucja
wychowawcza – rodzina - rozpada się, rodzice gonią za sukcesem i pieniędzmi nie są w stanie
poświęcić dzieciom wystarczającą ilość czasu.
Człowiek jest istotą obdarzoną umysłem, duszą i wartościami. Dlatego powinien
to pielęgnować i nie ustawać w doskonaleniu siebie a przez to całego świata.
„Ważne jest ot kim jesteś i czym potrafisz się dzielić się z innymi ludźmi – a nie to co
posiadasz. Ważniejsze są wartości duchowe niż materialne. Dzięki wartościom duchowym
możemy zdobywać – to co materialne” Ks. Kard. S. Wyszyński
5
Wartości moralne przynoszą korzyści osobiste tym, którzy je praktykują:

nadają życiu sens, który jest źródłem naszego szczęścia i poczucia spełnienia,

stanowią drogowskaz w stosunkach z ludźmi i są ważnym elementem dobrej
komunikacji międzyludzkiej,

ułatwiają podejmowanie słusznych decyzji i trwały sukces,

stanowią wewnętrzny hamulec dla zachowań niemoralnych,

chronią przed demoralizującymi wpływami z zewnątrz,

budują harmonię w życiu osoby żyjącej zgodnie z wartościami.
Zdrowie – najwyższą wartością w ludzkim życiu.
Każdy człowiek dąży w swoim życiu do wielu rzeczy. Jedni chcą osiągnąć sukces zawodowy,
a inny zdobyć wielki majątek. Jednak bez zdrowia nic nie da się zrobić. Często słyszymy
o ludziach, którzy osiągnęli wszystkie swoje założenia, zrealizowali swoje marzenia i wtedy
niespodziewanie zachorowali. Okazuje się również, że cierpią na nieuleczalną chorobę
to wtedy z całą świadomością dociera do nich fakt, jak mało znaczy to wszystko, do czego
doszli. Przecież zdrowia nie da się kupić.
Nie ma nic cenniejszego niż zdrowie. Ludzie zazwyczaj zaczynają je doceniać, kiedy jest już
za późno. Dobrze byłoby, aby każdy z Nas miał świadomość zdrowia, jeszcze zanim pojawi
się jakieś schorzenie czy dolegliwość. Aby nie żałować zmarnowanych szans, powinniśmy
stale troszczyć się o naszą sprawność fizyczną i psychiczną. Styl życia, uprawianie sportu,
ruch na świeżym powietrzu – zapobiega chorobom.
Rodzice i wychowawcy powinni zachęcać podopiecznych do zdrowego stylu życia i
pokazywać negatywne skutki nałogów.
Zdrowie – stan pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej. To pełna zdolność
organizmu do utrzymywania równowagi między nim a środowiskiem zewnętrznym. Kiedy
jesteśmy zdrowi możemy cieszyć się z życia i realizować swoje plany. Warto więc od
młodości zatroszczyć się o swoje ciało i nie narażać go. Nie warto sięgać po papierosy,
alkohol, narkotyki – gdyż skracają życie.
Świat, w którym żyjemy jest światem wartości, a życie samo w sobie jest procesem
realizowania określonych wartości.
„Najważniejsze rzeczy w życiu człowieka są niewidzialne”.
6
Seneka – „Okruchy życia...”
„Zbyt dużo w ludziach zła
a tak niewiele miłości
wokół tylko wojna trwa
w imię moralności…
Czyż nie lepiej usiąść razem
w kręgu połączonych dłoni
i posłuchać swoich marzeń
i zło pięknem poezji przegonić…
Cieszyć się człowiekiem, kwiatem, motylem
dając pomoc w biedzie w smutku i w chorobie
bo wartości życiu nadają tylko te dobre chwile
ofiaruj więc je innym a ofiarują je też tobie…”
7