Skrócona wersja Skali postaw wobec pienidzy (SPP

ISSN 1896-1800
Psychologia Spo eczna
2013 tom 8 4 (27) 459–478
Skrócona wersja
Skali postaw wobec pieni!dzy (SPP-25).
Dobór pozycji i walidacja narz!dzia
Agata G"siorowska
Szko a Wy"sza Psychologii Spo ecznej, Wydzia Zamiejscowy we Wroc awiu
Skala SPP jest oryginalnym polskim narz!dziem do oceny poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych
aspektów postaw wobec pieni!dzy. Ze wzgl!du na jego znaczn" d ugo#$, w niniejszym artykule zaproponowano skrócon" wersj! skali SPP-25, do której pozycje dobrano na podstawie analizy adunków czynnikowych i wspó czynników dyskryminacji pozycji oryginalnej skali, opieraj"c si! na danych uzyskanych od
du%ej grupy osób doros ych (N = 1447). Analiza trafno#ci wewn!trznej przeprowadzona na próbach reprezentatywnych dla spo ecze&stwa polskiego na podstawie konÞrmacyjnej analizy czynnikowej potwierdzi a
stabilno#$ struktury nowej skali. Porównanie pe nej i skróconej wersji skali wykaza o podobie&stwo ich
charakterystyk psychometrycznych, a tak%e ocen rzetelno#ci i trafno#ci zewn!trznej. Wykorzystanie postaw
wobec pieni!dzy mierzonych za pomoc" skali skróconej jako moderatora w badaniu eksperymentalnym
da o tak%e lepsze rezultaty ni% przy u%yciu skali pe nej. Uzyskane wyniki pozwalaj" na stwierdzenie, %e
skrócona wersja Skali postaw wobec pieni!dzy dobrze oddaje ró%nice indywidualne w tym zakresie i mo%e
by$ z powodzeniem wykorzystywana w dalszych badaniach nad zachowaniami ekonomicznymi i spo ecznymi.
S owa kluczowe: postawy wobec pieni!dzy, struktura skali, walidacja skali
POSTAWY WOBEC PIENI
DZY
Jakkolwiek wszyscy ludzie w zachodniej cywilizacji
pos uguj" si! pieni!dzmi, s" one dobrze znane i na wiele
sposobów bliskie, to jednak trudno je dok adnie zdeÞniowa$ zarówno w rozumieniu potocznym, jak i w pracach naukowych. Pieni"dze we wspó czesnym #wiecie
spe niaj" nie tylko funkcj! #rodka wymiany, jak zak adaj" to ekonomi#ci, dla wielu ludzi bowiem ich warto#$
psychologiczna czy emocjonalna znacznie przekracza
warto#$ ekonomiczn". Jedn" z najbardziej interesuj"cych koncepcji dotycz"cych wielo#ci znacze& pieni!dzy
jest teoria narz!dzia i narkotyku (ang. money as a tool,
money as a drug), zaproponowana przez Lea i Webleya
(2006). Dwoisto#$ natury pieni!dzy, ich instrumentalny
Agata G"siorowska, Katedra Psychologii Ekonomicznej, Szko a
Wy%sza Psychologii Spo ecznej, Wydzia Zamiejscowy we Wrocawiu, ul. Ostrowskiego 30b, 53-238 Wroc aw,
e-mail: [email protected].
Praca naukowa Þnansowana ze #rodków bud%etowych na nauk!
w latach 2011–2013 jako projekt badawczy nr N N106 289 039.
i symboliczny charakter potwierdzaj" analizy dotycz"ce
pochodzenia pieni!dzy (Einzig, 1948), rozwa%ania Belka
i Wallendorf (1990) dotycz"ce pieni!dzy jako obiektu ze
sfery sacrum i profanum, a tak%e badania nad postawami
ludzi wobec pieni!dzy, prowadzone zarówno za granic"
(np. Furnham, 1984; Tang, 1992; Yamauchi, Templer,
1982), jak i w Polsce (G"siorowska, 2013a; W"sowicz-Kiry o, 2008a). Z bada& tych wynika, %e pieni"dze nie s"
konstruktem uniwersalnym, jak zak adaj" to ekonomi#ci,
lecz ich odbiór i traktowanie zale%" zarówno od czynników sytuacyjnych, takich jak 'ród o pochodzenia czy forma, jak i od ró%nic indywidualnych. Jedni ludzie obawiaj"
si! sytuacji podejmowania decyzji Þnansowych, podczas
gdy inni czuj", %e pieni"dze daj" im si ! i kontrol! nad
#wiatem, jedni rozs"dnie nimi zarz"dzaj", a inni wydaj" je
spontanicznie. Co najwa%niejsze jednak, ludzie osi"gaj"
za pomoc" pieni!dzy znacznie bardziej z o%one cele ni%
tylko dokonanie zakupu, jak na przyk ad osi"gni!cie odpowiedniego statusu spo ecznego czy zapewnienie sobie
poczucia bezpiecze&stwa (Zale#kiewicz, 2011).
459
Copyright 2013 Psychologia Spo eczna
460
AGATA G(SIOROWSKA
Jak pisz" Furnham i Argyle (1998), w psychologii
ekonomicznej postawy wobec pieni!dzy s" traktowane
jako istotne zmienne wp ywaj"ce na ludzkie zachowania.
Wiele z przeprowadzonych do tej pory bada& wykaza o
mi!dzy innymi wp yw postaw wobec pieni!dzy na postrzeganie w asnej zamo%no#ci i satysfakcj! z osi"ganego dochodu (G"siorowska, 2008b, 2010, 2012a; Tang,
Chen, 2008; Tang i in., 2006; Wilhelm, Varcoe, Hübner-Fridrich, 1993), efektywno#$ wykonywanej pracy, wysi ek podejmowany w celu zdobycia pieni!dzy (Lim,
Teo, Loo, 2003), podejmowanie decyzji ekonomicznych,
w tym oszcz!dzanie, zaci"ganie kredytów i zad u%anie si!
(Furnham, 1999; Furhnam, Argyle, 1998; Hayhoe i in.,
2012; W"sowicz-Kiry o, 2008a), styl robienia zakupów
(G"siorowska, 2012b; Hanley, Wilhelm, 1992; Roberts,
Jones, 2001), pomaganie innym (Tang i in., 2007), czy te%
podejmowanie dzia a& nieetycznych czy nawet niezgodnych z prawem (Tang, Chen, Sutarso, 2008, 2012; Tang,
Chiu, 2003). Zainteresowanie badaniami postaw wobec
pieni!dzy zdecydowanie wzros o w ci"gu ostatnich kilkunastu lat, co prze o%y o si! na konieczno#$ stworzenia
trafnych i rzetelnych narz!dzi do ich pomiaru.
W literaturze przedmiotu istnieje co najmniej kilka
kwestionariuszy mierz"cych opisywany konstrukt, niestety nie s" one wolne od wad. Szczególnie problematyczne wydaje si! u%ywanie skróconych skal do pomiaru postaw wobec pieni!dzy, których autorzy nie podaj"
przes anek, na podstawie których dobierali poszczególne
wymiary czy pozycje testowe do nowych wersji skal.
Z tego powodu niniejszy artyku ma na celu zaprezentowanie skróconej wersji polskiej metody do pomiaru postaw wobec pieni!dzy na tle innych metod wykorzystywanych do takiego celu. W dalszej cz!#ci pracy dokonano przegl"du najcz!#ciej wykorzystywanych skal postaw
wobec pieni!dzy zarówno polsko-, jak i angloj!zycznych,
a nast!pnie zaproponowano skrócon" wersj! Skali postaw
wobec pieni!dzy (SPP; G"siorowska, 2013a). W pierwszym kroku zaprezentowano wyniki analizy konÞrmacyjnej i analizy mocy dyskryminacyjnej oraz opisano
sposób wyboru pozycji testowych do nowej wersji skali.
ZweryÞkowano tak%e trafno#$ wewn!trzn" skali w oparciu o konÞrmacyjn" analiz! czynnikow" z wykorzystaniem danych z nowych bada&. Nast!pnie porównano skal! oryginaln" i skrócon" pod wzgl!dem ich parametrów
psychometrycznych, a w szczególno#ci miar rzetelno#ci
oraz trafno#ci zewn!trznej i wewn!trznej. W ostatnim
kroku przedstawiono wyniki eksperymentu, w którym
symboliczne i instrumentalne postawy wobec pieni!dzy
mierzone dwoma wersjami skali zosta y wykorzystane
jako moderator.
POMIAR POSTAW WOBEC PIENI
DZY
W ci"gu ostatnich trzydziestu lat podejmowano liczne
próby, które mia y na celu wskazanie sposobów pomiaru
postaw wobec pieni!dzy czy te% innych subiektywnych
konstruktów zwi"zanych z pieni!dzmi. W cz!#ci bada&
pomiar subiektywnej warto#ci pieni!dzy by dokonywany
poprzez szacowanie subiektywnej u%yteczno#ci pieni"dza
lub jego u%yteczno#ci kra&cowej, w takim znaczeniu, jak
to wynika z np. teorii perspektywy czy teorii ekonomicznych (np. Brandstätter, Brandstätter, 1996). W innych badaniach pojawi y si! skale stworzone w zasadzie tylko na
ich potrzeby, bez oparcia na teorii dotycz"cej psychologii
pieni!dzy, o nieznanych parametrach psychometrycznych (np. Prince, 1993; Rubinstein, 1981; Wernimont,
Fitzpatrick, 1972). W wi!kszo#ci bada& wykorzystywane s" jednak skale stosowane w powtarzalny sposób,
dok adniej zweryÞkowane, o znanych parametrach psychometrycznych, cho$ niewolne od wad. Do grupy tej
nale%" przede wszystkim trzy najbardziej rozpowszechnione angloj!zyczne metody do badania postaw wobec
pieni!dzy – Money Attitude Scale (MAS) Yamauchi
i Templera (1982), Money Beliefs and Behaviour Scale
(MBBS) Furnhama (1984) i Money Ethic Scale (MES)
Tanga (1992), funkcjonuj"ca ostatnio jako The Love of
Money Scale, LOMS (Luna-Arocas, Tang, 2004; Tang,
2007; Tang, Chiu, 2003) czy Money Intelligence Scale,
MI (Tang, Sutarso, 2012), a tak%e narz!dzia skonstruowane w warunkach polskich – skala Ja i pieni#dze (JiP)
autorstwa W"sowicz-Kiry o (2008a, 2008b, 2010, 2013;
W"sowicz-Kiry o i Wi#niewska, 2005; W"sowicz-Kiry o,
Samson, Podsiad y, Strza ka, Stasiuk, 2007; Marczak,
W"sowicz-Kiry o, 2012) oraz b!d"ca przedmiotem niniejszej pracy Skala postaw wobec pieni!dzy SPP (G"siorowska, 2007, 2008a, 2008b, 2010, 2012a, 2012b, 2013a;
G"siorowska, Czerw, 2010; G"siorowska, He ka, 2012).
We wszystkich wspomnianych skalach wymiary postaw wobec pieni!dzy by y deÞniowane empirycznie,
jako wyniki eksploracyjnych analiz czynnikowych,
a struktura wi!kszo#ci z nich w niewielkim stopniu by a
poparta wynikami analiz konÞrmacyjnych. Dodatkowo,
w przypadku narz!dzi angloj!zycznych informacje o ich
trafno#ci i rzetelno#ci s" mocno ograniczone, a w literaturze mo%na spotka$ si! z wieloma wersjami tej samej skali,
ró%ni"cymi si! zarówno je#li chodzi o liczb! czynników,
jak i liczb! pozycji – nawet u%ywanymi przez tego samego autora. Na przyk ad autorzy skali MAS opieraj" si!
na jej pi!cioczynnikowej strukturze (Yamauchi, Templer,
1982), ale w pó'niejszych badaniach pojawiaj" si! struktury trzyczynnikowe (Gresham, Fontenot, 1989), czteroczynnikowe (Andersen, Camp, Kiss, Wakita, Weyeneth,
SKRÓCONA WERSJA SKALI POSTAW WOBEC PIENI$DZY (SPP-25)…
1993; Burgess, 2005; Medina, Saegert, Gresham, 1996)
i pi!cioczynnikowe (Roberts, Sepulveda, 1999a, 1999b),
do których w "czano tak%e te pozycje, które Yamauchi
i Templer (1982) usun!li ze swojej skali. Podobnie skala MBBS zosta a u%yta w kilkunastu badaniach w wielu
kontekstach kulturowych (np. Hanley, Wilhelm, 1992;
Wilhelm i in., 1993; Yang, Lester, 2002) i nie we wszystkich badaniach zosta a zreplikowana jej oryginalna struktura, a badacze nie zawsze wykorzystywali oryginaln"
pul! pozycji (pe na pula: Furnham, Argyle, 1998).
Narz!dziem do pomiaru postaw wobec pieni!dzy, które pojawia si! w najwi!kszej liczbie angloj!zycznych
publikacji, jest skala MES Tanga (1992) wraz z jej pó'niejszymi modyÞkacjami. Pierwsza praca Tanga dotycz"ca postaw wobec pieni!dzy (1992) prezentuje skal! sze#cioczynnikow", jednak autor do#$ szybko opublikowa
skrócon" wersj! skali MES, sk adaj"ca si! z dwunastu
pozycji zgrupowanych w trzech nieskorelowanych wymiarach, których "czny wynik mia by$ interpretowany
jako „aprobata dla etycznego znaczenia pieni!dzy” (Tang,
1995, s. 812). Skrócona wersja tego narz!dzia by a pó'niej przez Tanga i jego wspó pracowników modyÞkowana w celu jak najwi!kszej redukcji liczby pozycji, tak %e
w niektórych badaniach pos ugiwano si! skal" opart" na
sze#ciu pozycjach zgrupowanych w trzy czynniki (Tang,
Furnham, Davis, 2002; Tang, Kim, 1999; Tang, Kim,
Tang, 2002). Równolegle z pracami nad skracaniem skali
MES pracowano nad jej rozbudowywaniem, co doprowadzi o do powstania Skali mi o%ci do pieni!dzy (The Love of
Money Scale, LOMS). Pocz"tkowo skala LOMS sk ada a
si! z 15 pozycji zgrupowanych w pi!$ czynników (Tang,
Luna-Arocas, Whiteside, 1997, 2003), jednak w pó'niejszych publikacjach pod t" sam" nazw" pojawiaj" si! jej
bardzo zró%nicowane wersje. Dok adniej mówi"c, w trzynastu badaniach opublikowanych przez Tanga i jego
wspó pracowników w latach 2003–2011 wykorzystano a%
siedem wersji skali LOMS, obejmuj"cych od jednego do
sze#ciu czynników, opieraj"cych si! na innych stwierdzeniach. W %adnej z tych prac autorzy nie wskazuj" jednak,
dlaczego u%yli do bada& akurat tej, a nie innej wersji skali
LOMS, i w jaki sposób wybierali wymiary czy pozycje
u%yte do ich pomiaru. Z tego powodu mo%na si! obawia$,
%e cho$ w badaniach tych jest u%ywana skala o nazwie
LOMS, za ka%dym razem jest mierzony nieco inny konstrukt. Jakkolwiek wi!c skale do pomiaru postaw wobec
pieni!dzy skonstruowane przez Tanga s" narz!dziami najcz!#ciej u%ywanymi do pomiaru tego konstruktu, to procedury ich skracania czy te% dobierania wymiarów do bada& budz" wiele zastrze%e&, podobnych do tych, na które
wskazuj" Kossowska i jej wspó pracownicy w kontek#cie
skracania Skali poznawczego domkni!cia (Kossowska,
461
Hanusz, Trejtowicz, 2012). Skoro bowiem autorzy nie
podaj", które pozycje s" wybierane do bada& i jakie s"
kryteria takiego wyboru, taka arbitralna selekcja pozycji
nie pozwala na porównywanie wyników mi!dzy próbami
i utrudnia replikowanie bada&. Co wi!cej, nie wiadomo,
czy wybierane pozycje s" reprezentatywne dla wymiarów,
które maj" mierzy$, a wymiary – dla ca ej skali, a wi!c
czy ró%ne wersje skali LOMS trafnie mierz" wyja#niany
konstrukt.
Podobny problem mo%na zaobserwowa$ w przypadku
skali Ja i pieni#dze Gra%yny W"sowicz-Kiry o (2008a).
Najcz!#ciej publikowana wersja tej skali, nazywana przez
autork! wersj# B, sk ada si! z 70 pozycji zgrupowanych
w sze#$ wymiarów postaw wobec pieni!dzy (W"sowicz-Kiry o, 2008a). Jednak w niektórych publikacjach autorka pisze o wersji B, pos uguj"c si! pi!cioma (WasowiczKiry o, 2008b, 2010) lub czterema wymiarami (W"sowicz-Kiry o i in., 2007). Ostatnio pojawi a si! tak%e
informacja o wersji C skali JiP, sk adaj"cej si! z 37 pozycji mierz"cych pi!$ wymiarów postaw wobec pieni!dzy
(Marczak, W"sowicz-Kiry o, 2012). Dodatkowo, jak podaje W"sowicz-Kiry o (2008a), skala Ja i pieni#dze zostaa wykorzystana w prawie czterdziestu badaniach, które
potwierdzi y jej rzetelno#$ i trafno#$. Tu równie% mo%na
mie$ zarzuty podobne, jak w przypadku skali LOMS:
skoro autorka nie podaje, które pozycje i na podstawie jakich kryteriów zosta y wybrane do poszczególnych wersji
skali, trudno porównywa$ i replikowa$ wyniki jej bada&.
Dopiero w swojej przegl"dowej ksi"%ce z 2013 roku o postawach wobec pieni!dzy Gra%yna W"sowicz-Kiry o wyja#ni a, w jaki sposób dobierane by y pozycje do poszczególnych wersji skali JaP, i szczegó owo zaprezentowa a
w a#ciwo#ci psychometryczne ostatecznej wersji skali,
JaP E-15 sk adaj"cej si! z trzech wymiarów postaw wobec
pieni!dzy: przyjemno%ci, kontroli i %rodka (W"sowiczKiry o, 2013). Bez w"tpienia jednak skal! Ja i pieni#dze
nale%y traktowa$ obecnie jako narz!dzie dobrze dostosowane do polskich warunków kulturowych i trafny punkt
odniesienia do oceny innych skal postaw wobec pieni!dzy.
SKALA POSTAW WOBEC PIENI
DZY
(SPP)
Oryginalna wersja skali SPP do pomiaru postaw wobec
pieni!dzy powsta a w latach 2003–2004, niezale%nie od
opisanej wcze#niej skali Ja i pieni#dze. Przy jej budowie
opierano si! na za o%eniu, %e postawy wobec pieni!dzy
to „ogó wzgl!dnie trwa ych dyspozycji do oceniania
pieni!dzy i emocjonalnego reagowania na nie oraz towarzysz"cych im wzgl!dnie trwa ych przekona& o naturze
i w asno#ciach pieni!dzy oraz wzgl!dnie trwa ych dyspozycji do okre#lonego rodzaju zachowania zwi"zanego
z pieni!dzmi” (G"siorowska, 2008a, s. 48). Na podstawie
462
AGATA G(SIOROWSKA
niniejszej deÞnicji za o%ono, %e postawy wobec pieni!dzy
sk adaj" si! z komponentu emocjonalnego, behawioralnego i poznawczego, aby w nast!pnym kroku na podstawie
analizy literatury i struktury istniej"cych skal zdeÞniowa$
zestaw prawdopodobnych czynników, które nale%y wzi"$
pod uwag! przy generowaniu pozycji. W ramach komponentu afektywnego by o to ocenianie pieni!dzy jako
dobrych lub jako z ych oraz niepokój, podejrzliwo#$,
l!k w sytuacjach zwi"zanych z pieni!dzmi; w ramach
komponentu poznawczego: traktowanie pieni!dzy jako
'ród a w adzy, si y i presti%u, ostro%no#$ i konserwatyzm
Þnansowy, stosunek do zad u%ania si! i do po%yczania od
innych, determinizm w stosunku do w asnej i cudzej sytuacji Þnansowej; natomiast w ramach komponentu behawioralnego: kontrola Þnansowa, planowanie i oszcz!dzanie, wykorzystywanie okazji Þnansowych i ch!$ robienia
dobrych interesów, wysi ek nastawiony na zdobywanie
pieni!dzy oraz preferowane formy pieni"dza (gotówka
versus „pieni"dz plastikowy”).
W toku konstruowania skali wykorzystano eksploracyjn" i konÞrmacyjn" analiz! czynnikow" przeprowadzon" na zró%nicowanych próbach (G"siorowska, 2008a,
2013a). Skala w pe nej wersji sk ada si! z 58 pozycji testowych, ocenianych przez badanych na pi!ciostopniowej
skali Likerta, zgrupowanych w siedem wymiarów postaw
wobec pieni!dzy. Ka%dy z tych wymiarów obrazuje odr!bne aspekty zwi"zane z postrzeganiem pieni"dza czy
te% preferowaniem okre#lonych sytuacji z nim zwi"zanych. Warto podkre#li$, %e %aden wymiar rozpatrywany
w izolacji od pozosta ych nie stanowi samodzielnej postawy wobec pieni!dzy, natomiast dopiero proÞl rozpi!ty
na poszczególnych wymiarach mo%e by$ rozpatrywany
jako taka w a#nie postawa (G"siorowska, 2008a, 2012a;
G"siorowska, Czerw, 2010). W dalszej cz!#ci tego artyku u zosta y opisane wyniki analiz, które pozwoli y na
wyró%nienie czterech proÞli postaw wobec pieni!dzy.
Wymiar kontrola Þnansowa odnosi si! zarówno do tera'niejszych, jak i przysz ych decyzji Þnansowych podejmowanych przez cz owieka. Osoba osi"gaj"ca wysokie
wyniki na tym wymiarze jest ostro%na i rozwa%na, je#li
chodzi o decyzje Þnansowe, oszcz!dna, nastawiona na
planowanie, kontrolowanie i bud%etowanie. Mo%na powiedzie$, %e osoba taka przejawia konserwatywn" postaw! w zarz"dzaniu pieni!dzmi. Osi"gaj"c niskie wyniki,
mimo to nie przywi"zuje wagi do kontrolowania stanu
swoich Þnansów, woli raczej wydawa$ pieni"dze ni% je
oszcz!dza$ (G"siorowska, 2013a).
Wysokie wyniki osi"gane w drugim wymiarze, nazwanym w adza p yn#ca z pieni!dzy, oznaczaj", %e osoba uznaje pieni"dze za narz!dzie wywierania wra%enia czy wp ywu na innych, narz!dzie kontroli, w adzy
i wywo ywania szacunku oraz najlepsz" miar! sukcesu.
Osoby takie uwa%aj", %e pieni"dze maj" moc rozwi"zywania wszelkich problemów, s" jedynym zasobem godnym zaufania i %e w zasadzie wszystko mo%na za nie kupi$ (G"siorowska, 2013a).
Trzeci czynnik skali SPP, niepokój o Þnanse, oznacza
niezdecydowanie, podejrzliwo#$, l!k i w"tpliwo#ci w sytuacjach zwi"zanych z pieni!dzmi. Wysokie wyniki uzyskiwane w tym wymiarze wskazuj" tak%e na l!k o obecn"
i przysz " sytuacj!, pragnienie bezpiecze&stwa Þnansowego i ci"g " obaw!, %e pieni!dzy zabraknie lub %e nie
ma ich wystarczaj"co du%o (G"siorowska, 2013a).
Wymiar czwarty, awersja wobec zobowi#za& Þnansowych, nie ma odpowiedników w dotychczas istniej"cych
skalach do pomiaru postaw wobec pieni!dzy. Wymiar ten
odnosi si! do niech!ci do zaci"gania zobowi"za& Þnansowych czy to wobec znajomych, czy instytucji Þnansowych, je#li natomiast osoba jest zmuszona do podj!cia
takich zobowi"za&, chce si! z nich wywi"zywa$ w terminie. Dodatkowo, postawa taka jest przez badanych osi"gaj"cych wysokie wyniki na wymiarze awersji uznawana
za rozwa%n" i rozs"dn". Uwa%aj" oni bowiem, %e nale%y
polega$ tylko na w asnych #rodkach i nie by$ zale%nymi
od innych ludzi (G"siorowska, 2013a).
Wymiar pi"ty, apanie okazji, tre#ciowo jest do#$ zbli%ony do wymiaru wykorzystywanie okazji ze zmodyÞkowanej wersji skali MAS (Roberts, Sepulveda, 1999a,
1999b). Wysokie wyniki osi"gane przez respondenta
oznaczaj" jego tendencj! do dostrzegania i wykorzystywania wyj"tkowych okazji zwi"zanych z pieni!dzmi,
szczególnie w kontek#cie mo%liwo#ci ich zarobienia
(G"siorowska, 2013a).
Wymiar szósty, 'ród o z a, jest zbli%ony znaczeniowo do wymiaru z o w skali MES Tanga (1992, 1995).
Respondent osi"gaj"cy wysokie wyniki na tym wymiarze
uwa%a pieni"dze za co# bezu%ytecznego, niepotrzebnego
i zniewalaj"cego, 'ród o i przyczyn! z a w codziennym
%yciu, a osoby przywi"zuj"ce wag! do pieni!dzy za godne pogardy. Bez w"tpienia wymiar ten jest silnie wysycony emocjonalnie i chodzi tu o pieni"dze jako obiekt wywo uj"cy emocje negatywne (G"siorowska, 2013a).
Ostatni czynnik, nazwany preferowanie gotówki, równie% nie ma odpowiedników w tradycyjnych skalach do
pomiaru postaw wobec pieni!dzy. Wysoki wynik na tym
wymiarze oznacza, %e osoba preferuje p ynne, „%ywe”
formy pieni"dza, np. woli gotówk! ni% czeki czy karty
kredytowe, sk ania si! ku trzymaniu pieni!dzy w domu,
a nie w banku czy jakichkolwiek innych instytucjach Þnansowych. Podobnie jak awersja do zobowi"za& Þnansowych, wymiar ten ma silnie behawioralny charakter
(G"siorowska, 2013a).
463
SKRÓCONA WERSJA SKALI POSTAW WOBEC PIENI$DZY (SPP-25)…
Skala SPP w wersji 58-itemowej stanowi narz!dzie badawcze skonstruowane zgodnie ze standardami dla testów
stosowanych w psychologii i pedagogice (Hornowska,
2007) o zadowalaj"cej rzetelno#ci i zweryÞkowanej trafno#ci zewn!trznej (G"siorowska, 2008a, 2013a). Skala ta
w ci"gu ostatnich o#miu lat zosta a wykorzystana w kilkudziesi!ciu badaniach prowadzonych przez ró%nych badaczy w ró%nych laboratoriach. Skala ta jest jednak do#$
d uga, st"d potrzeba jej skrócenia. W tym celu wykorzystano dane zebrane na du%ej, heterogenicznej próbie osób
doros ych o zró%nicowanym wieku (N = 1447). Analiza
zwi"zków mi!dzy pozycjami w oparciu o analiz! konÞrmacyjn" i analiz! dyskryminacji pozwoli a na wybór pozycji najlepiej reprezentuj"cych poszczególne wymiary
postaw wobec pieni!dzy. W nast!pnym kroku dokonano
porównania skali oryginalnej i skróconej, w szczególno#ci w zakresie miar rzetelno#ci i trafno#ci zewn!trznej
i wewn!trznej. ZweryÞkowano tak%e trafno#$ wewn!trzn" skali na podstawie konÞrmacyjnej analizy czynnikowej z wykorzystaniem danych z nowych bada&, przeprowadzonych na próbach reprezentatywnych dla spo ecze&stwa polskiego.
PROCEDURA SKRACANIA
SKALI POSTAW WOBEC PIENI DZY
Osoby badane
W latach 2003–2010 zosta y zebrane dane od N =
5998 badanych (w tym 3316 kobiet) w ramach 37 ró%nych projektów badawczych, w których wykorzystywano
skal! SPP. Poniewa% jednak wiek osób badanych, jakkolwiek zró%nicowany (18–83 lata), wskazywa na znaczn"
nadreprezentacj! osób m odych (M = 27,168; SD = 9,251;
mediana 24, dominanta 21, osoby w wieku 20–24 stanowi y 53% wszystkich badanych), procedur! skracania
skali oparto na próbie wylosowanej bez zwracania ze
zbioru wszystkich zebranych danych. Losowanie oparte by o na kwotach zdeÞniowanych ze wzgl!du na wiek
i p e$ osób badanych, tak aby ostateczna struktura próby
pod wzgl!dem tych dwóch kryteriów jak najlepiej odzwierciedla a struktur! wiekow" ludno#ci Polski wed ug
stanu z 30 grudnia 2009 roku. Struktur! demograÞczn"
ostatecznej próby (N = 1447), która stanowi a 'ród o danych do skracania skali SPP, a tak%e struktury wszystkich
innych prób, na których zebrano dane wykorzystane w niniejszej pracy, przedstawiono w tabeli 1.
Wyniki
W pierwszym kroku zbudowano model pomiarowy
(konÞrmacyjna analiza czynnikowa) dla oryginalnej
wersji Skali postaw wobec pieni!dzy w programie SPSS
Amos. W modelu tym zak adano, %e zmienne latentne reprezentuj"ce wymiary postaw wobec pieni!dzy mog" by$
ze sob" skorelowane, a b !dy pomiaru dla poszczególnych pozycji testowych nie koreluj" ze sob". Do estymacji wykorzystano metod! asymptotycznie woln" od rozk adu (ADF), która nie wymaga wielowymiarowego rozk adu normalnego analizowanych zmiennych. Za o%ony
model pomiarowy charakteryzowa si! zadowalaj"cymi
Tabela 1
Liczebno%( oraz struktura demograÞczna prób
Badanie
N
P e!
% kobiet
Wiek
M
SD
Minimum
Maksimum
Skracanie skali
1447
51,4
35,73
12,97
18
83
Analiza stabilno"ci bezwzgl#dnej
0049
61,2
26,67
05,02
22
43
Skala SDM
0095
63,2
38,09
14,53
18
82
Skala Ja i pieni dze
0194
46,9
22,49
04,42
18
49
Skala MVS i skala MAS
0351
48,1
23,83
05,94
19
48
NEO-FFI
0600
51,5
22,92
02,23
18
50
STAI-X
0105
47,6
26,42
06,17
18
55
Delta
0262
64,9
26,96
07,93
18
79
Badanie CATI
0561
55,3
44,53
17,52
18
84
Badanie Omnibus
1005
55,2
40,78
16,45
15
88
Analiza trafno"ci zewn#trznej
Analiza trafno"ci wewn#trznej
464
AGATA G(SIOROWSKA
miarami dopasowania do danych w #wietle najcz!#ciej
przyjmowanych kryteriów dopasowania, jedynie warto#$
indeksu CFI jest zdecydowanie poni%ej akceptowalnego
progu (Byrne, 2010): )2/df = 2,967; RMSEA = 0,037;
p(RMSEA < 0,05) > 0,999; GFI = 0,888; AGFI = 0,879;
CFI = 0,351.
W tabeli 2 przedstawiono standaryzowane adunki
czynnikowe, to jest wagi regresji konstruktu ukrytego,
reprezentuj"cego okre#lony wymiar postaw wobec pieni!dzy na dana pozycj! skali. )rednia wyja#niana wariancja pozycji dla oryginalnej skali SPP wynios a 23%. Dla
ka%dej pozycji obliczono ponadto wspó czynnik miary
Tabela 2
Analiza pozycji Skali postaw wobec pieni!dzy
Standaryzowany
adunek
czynnikowy (CFA)
Wspó czynnik
dyskryminacji
Wiem dok adnie, co do grosza, ile pieni#dzy mam na swoim koncie bankowym w danej chwili
0,39
0,33
Bardzo trudno kontrolowa! mi stan moich Þnansów (R)
0,39
0,33
Nale$y by! rozwa$nym w wydawaniu pieni#dzy
0,33
0,37
Pozycja
Wymiar: kontrola Þnansowa
Robi# plany Þnansowe na przysz o"!
0,55
0,49
Staram si# trzyma! jak%" sum# pieni#dzy "na czarn% godzin#"
0,60
0,50
Kontroluj dok!adnie stan moich pieni dzy i oszcz dno"ci
0,67
0,58
Wol oszcz dza# pieni$dze, bo nigdy nie wiadomo kiedy przyjdzie czarna godzina i b d ich potrzebowa#
0,66
0,59
Wol# wydawa! pieni%dze ni$ oszcz#dza! (R)
0,43
0,39
M dry cz!owiek jest oszcz"dny
0,41
0,45
Oszcz"dzam pieni dze, aby mie# zabezpieczenie Þnansowe na staro$#
0,67
0,56
Jestem dumny z mojej umiej tno!ci oszcz dzania pieni dzy
0,73
0,63
Dok"adnie przestrzegam w"asnego bud#etu Þnansowego
0,69
0,61
Staram si rozwa#nie i ostro#nie dysponowa$ swoimi pieni dzmi
0,61
0,60
Pieni dze si" mnie nie trzymaj
0,48
0,37
Odk"adam pieni%dze na przysz"o!$
0,70
0,57
Wiem dok!adnie, co do grosza, ile pieni"dzy mam w por%elu w danej chwili
0,50
0,41
Porównuj" ceny produktów w ró&nych miejscach, &eby wyda# jak najmniej pieni"dzy
0,30
0,35
Oszcz"dzanie pieni"dzy to bardzo wa&na sprawa
0,47
0,49
0,44
0,44
Wymiar: w adza p yn!ca z pieni"dzy
Pieni dze i w!adza to jedno
Czuj", &e pieni dze to jedyna rzecz, na któr naprawd" mog" liczy#
0,12
0,38
Ludzie bogaci ciesz% si wi kszym powa#aniem
0,48
0,49
Za pieni%dze mo#na kupi$ wszystko
0,35
0,49
Pieni%dze s% dobr% podstaw% do porówna& z innymi lud'mi
0,28
0,44
Ludzie bogaci maj% wi cej przyjació"
0,38
0,54
Uwa&am, &e pieni dze daj ludziom znaczn w!adz"
0,57
0,51
Pieni dz jest symbolem sukcesu
0,64
0,54
Naprawd" uwa&am, &e pieni dze s w stanie rozwi za# wszystkie moje problemy
0,31
0,49
Pieni%dze odzwierciedlaj% sukces #yciowy
0,60
0,56
ci g dalszy tabeli 2 na nat!pnej stronie
SKRÓCONA WERSJA SKALI POSTAW WOBEC PIENI DZY (SPP-25)…
465
ci g dalszy tabeli 2 z poprzedniej strony
Standaryzowany
!adunek
czynnikowy (CFA)
Wspó!czynnik
dyskryminacji
Narzekam na zbyt wysokie ceny towarów, które kupuj"
0,22
0,36
Pozycja
Wymiar: niepokój Þnansowy
Cz sto martwi si o moj% kondycj Þnansow%
0,34
0,41
Kiedy dokonam drogiego zakupu czuj" si" tak, jakbym zosta! przez kogo$ wykorzystany
0,37
0,45
Czasem czuj" si" gorszy ni& ludzie, którzy maj wi"cej pieni"dzy ode mnie, nawet je$li wiem,
&e nie zdobyli ich w sposób godny podziwu
0,33
0,46
Czuj si pe"en obaw, gdy znajd si w sytuacjach zwi%zanych z pieni dzmi
0,49
0,52
Ilo$# pieni"dzy, które zaoszcz"dzi!em, nigdy nie jest w moim odczuciu wystarczaj ca
0,26
0,35
Gdy ju# co! kupi , mam wra#enie, #e móg"bym dosta$ to samo za ni#sz% cen gdzie indziej
0,36
0,50
Czuj" si" g!upio, gdy zap!ac" za co$ wi"cej ni& mój s siad czy znajomy
0,33
0,42
Cz"sto mam trudno$ci w podejmowaniu decyzji o wydawaniu pieni"dzy, niezale&nie od kwoty o któr
chodzi.
0,30
0,44
Cz sto czuj si zaniepokojony, gdy kto! pyta mnie o moje osobiste Þnanse
0,43
0,49
Cz sto mówi , #e mnie na co! nie sta$, niezale#nie od tego, czy jest to prawda, czy nie
0,33
0,46
Obawiam si", &e kiedy$ zabraknie mi pieni"dzy, aby godnie &y#
0,31
0,45
Lepiej nie po&ycza# pieni"dzy od nikogo
0,54
0,44
Po#yczanie pieni dzy od znajomych czy rodziny jest przykr% konieczno!ci%
0,65
0,49
D"ugi wobec rodziny i znajomych zawsze trzeba oddawa$ w terminie
0,39
0,41
Nie lubi po#ycza$ pieni dzy od innych (z wyj%tkiem banków), chyba #e jestem do tego zmuszony
0,51
0,44
Kredyty trzeba zawsze sp"aca$ w terminie
0,42
0,41
Czuj" si" zobowi zany do targowania si" o prawie wszystko, co kupuj"
0,16
0,18
Staram si wykorzystywa$ sytuacje, w których mog zrobi$ dobry interes
0,64
0,44
Zawsze wykorzystuj okazje, w których mog zarobi$ jakie! pieni%dze
0,77
0,47
Cz"sto fantazjuj" na temat pieni"dzy i tego, co móg!bym z nimi zrobi#
0,08
0,23
Wol" p!aci# &ywymi pieni"dzmi ni& kartami kredytowymi czy czekami
0,83
0,58
Wol" p!aci# kart kredytow ni& gotówk (R)
0,59
0,52
Wol" mie# pieni dze w domu ni& w banku
0,43
0,40
Uwa#am #e pieni%dze to narz dzie szatana
0,52
0,37
Pieni dze s bezu&yteczne
0,19
0,33
Pieni dze daj wolno$# (R)
0,16
0,20
Pieni%dze s% 'ród"em z"a
0,73
0,41
Wymiar: awersja do zobowi!za# Þnansowych
Wymiar: apanie okazji
Wymiar: preferowanie gotówki
Wymiar: $ród o z a
Pieni dze s wa&nym aspektem w &yciu nas wszystkich (R)
0,11
0,24
Czuj pogard wobec pieni dzy i raczej patrz z góry na tych, którzy je maj%
0,33
0,43
466
AGATA G"SIOROWSKA
dyskryminacji, to jest korelacji z wynikiem # cznym na
okre$lonym wymiarze z wykluczeniem danej pozycji.
Pocz tkowo za#o%ono, %e w ka%dym wymiarze w ostatecznej wersji skali b!dzie nie wi!cej ni% pi!& i nie mniej
ni% dwie pozycje. Zak#adano, %e do wersji skróconej b!d
wybierane te pozycje, dla których zarówno #adunek $cie%kowy, jak i wspó#czynnik mocy dyskryminacji s wi!ksze ni% 0,4 i które jednocze$nie b!d korelowa& silniej
z wymiarem, z którego pochodz , ni% z innymi wymiarami postaw wobec pieni!dzy. Równolegle z kryteriami
statystycznymi zastosowano dwa kryteria tre$ciowe. Po
pierwsze, dobierano pozycje niepokrywaj ce si! tre$ciowo. Zdecydowano tak%e o usuni!ciu pozycji trudnych
j!zykowo, to jest tych o du%ej liczbie wyrazów lub/i zawieraj cych d#ugie wyrazy, oraz pozycji normatywnych,
tzn. nie odnosz cych si! bezpo$rednio do osoby badanej,
lecz do ogólnych przekona' o $wiecie, i pozostawieniu
pozycji w formie zda' w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Szczegó#owy algorytm doboru pozycji ró%ni# si!
wi!c w zale%no$ci od wymiaru kwestionariusza.
Do skróconej wersji skali SPP zdecydowano si! w# czy& stwierdzenia, które w tabeli 2 oznaczono pogrubieniem. Dodatkowo zrezygnowano w ogóle z wymiaru
preferowanie gotówki, jako %e ma on najmniej psychologiczny charakter, a we wcze$niejszych badaniach charakteryzowa# si! najni%szym ze wszystkich wymiarów
poziomem trafno$ci (G siorowska, 2013a).
Ostatecznie skrócona wersja skali sk#ada si! z 25 pozycji testowych, a $rednia wyja$niana wariancja pozycji wynosi 31,6%. Model $cie%kowy opisuj cy sze$cioczynnikow struktur! skróconej skali zweryÞkowany na tej samej
próbie osób badanych jest dobrze dopasowany do danych
[!2/df = 4,187; RMSEA = 0,047; p(RMSEA < 0,05)
= 0,961; GFI = 0,938; AGFI = 0,925; CFI = 0,675].
RZETELNO
! SKRÓCONEJ WERSJI SKALI SPP
Rzetelno$& skali SPP oceniono dwoma metodami:
przez ocen! spójno$ci wewn!trznej wymiarów na podstawie parametru " Cronbacha oraz przez ocen! stabilno$ci bezwzgl!dnej w te$cie-rete$cie. Obliczenia spójno$ci
wewn!trznej zosta#y wykonane na tych samych danych,
które wykorzystano do skracania skali. Dane do analizy
stabilno$ci bezwzgl!dnej zosta#y uzyskane w badaniu
N = 49 osób (struktura demograÞczna badanej próby
zosta#a przedstawiona w tabeli 1). Wyniki tych analiz,
a tak%e statystyki opisowe i korelacje mi!dzy wymiarami
skróconej i pe#nej Skali postaw wobec pieni#dzy zawarto
w tabeli 3.
Warto$ci wspó#czynników ( Cronbacha dla dwóch wymiarów w wersji skróconej ($apanie okazji i %ród$o z$a) s
wy%sze ni% w pe#nej wersji skali, co $wiadczy o tym, %e
wymiary skrócone spójnie i klarownie mierz przypisywane im konstrukty. W pozosta#ych przypadkach wspó#czynniki s nieco ni%sze ni% w oryginalnej skali, ale utrzymuj
si! na dopuszczalnym poziomie, a co najwa%niejsze znacznie przewy%szaj wspó#czynniki rzetelno$ci skali MAS
w warunkach polskich i s porównywalne do ich warto$ci
w badaniach zachodnich (por. G siorowska, 2002; Roberts,
Sepulveda, 1999a, 1999b; Yamauchi, Templer, 1982).
Wspó#czynniki korelacji w analizie stabilno$ci bezwzgl!dnej wahaj si! od 0,712 dla wymiaru niepokój o Þnanse do 0,852 dla wymiaru $apanie okazji. Ogólnie rzecz
bior c, s one nieco ni%sze ni% dla pe#nej wersji skali, ale
pozostaj na zadowalaj cym poziomie. Z tego powodu
skrócon wersj! skali SPP-25 nale%y uzna& za rzetelne
narz!dzie do pomiaru postaw wobec pieni!dzy.
TRAFNO
! WEWN"TRZNA I ZEWN"TRZNA
SKRÓCONEJ WERSJI SKALI SPP
Celem dalszych analiz by#o zweryÞkowanie trafno$ci
wewn!trznej i zewn!trznej skróconej wersji Skali postaw
wobec pieni#dzy. Aby potwierdzi& trafno$& wewn!trzn
skróconej skali SPP, przeprowadzono dwa badania na
próbach reprezentatywnych dla spo#ecze'stwa polskiego. W pierwszym badaniu, przeprowadzonym w oparciu
o wywiady telefoniczne (CATI), wzi!#o udzia# N = 561
pe#noletnich Polaków. Drugie badanie zosta#o zrealizowane w ramach badania omnibusowego metod wywiadów
bezpo$rednich na warstwowo-losowej próbie mieszka'ców Polski, którzy uko'czyli 15 lat (N = 1005). Struktura
demograÞczna obu prób zosta#a przedstawiona w tabeli 1.
Trafno$& wewn!trzn skróconej skali SPP-25 sprawdzano za pomoc konÞrmacyjnej analizy czynnikowej.
W obu przypadkach weryÞkowano dopasowanie modelu
sze$cioczynnikowego, przy za#o%eniu, %e zmienne latentne reprezentuj ce postawy wobec pieni!dzy mog ze sob
korelowa&, natomiast b#!dy pomiaru poszczególnych pozycji testowych nie s ze sob skorelowane. Uzyskano
bardzo dobre miary dopasowania zarówno w przypadku
danych z badania CATI [!2/df = 2,028; RMSEA = 0,043;
p(RMSEA < 0,05) = 0,989; GFI = 0,923; AGFI = 0,906;
CFI = 0,548], jak z badania Omnibus [!2/df = 2,587;
RMSEA = 0,04; p(RMSEA < 0,05) > 0,999; GFI = 0,944;
AGFI = 0,933; CFI = 0,719]. Tym samym nale%y uzna&,
%e skrócona wersja skali SPP-25 charakteryzuje si! dobr
trafno$ci wewn!trzn i stabiln struktur .
Trafno$& zewn!trzn oceniono przede wszystkim na
podstawie korelacji z wynikami w innych skalach, mierz cych podobne konstrukty. Oprócz danych z oryginalnej
skali SPP-58 wykorzystano dane zebrane z wykorzystaniem skal: MAS Yamauchi i Templera (1982) w adaptacji
G siorowskiej (2002), Ja i pieni&dze W sowicz-Kiry#o
11,55
0,19
Odchylenie standardowe
Wspó!czynnik zmienno$ci
30,1
*rednia wyja$niana wariancja (CFA)
0,22**
0,34**
0,19**
–0,04
0,11*
Niepokój Þnansowy
Awersja do zobowi za'
(apanie okazji
)ród!o z!a
Preferowanie gotówki
* p < 0,01; ** p < 0,001.
0,06
1
Kontrola Þnansowa
W!adza p!yn ca z pieni"dzy
0,92**
Pomi"dzy wersjami
Korelacje
0,73**
00,9**
Stabilno$# bezwzgl"dna (n = 49)
–
0,04
0,15**
0,28**
0,16**
0,07
1
45,6
0,81
0,25
4,90
19,84
skrócona
0,87
Cronbacha
Rzetelno%& pomiaru
60,53
pe!na
Kontrola
Þnansowa
*rednia
Statystyki opisowe
Statystyki
0,08*
–0,03
0,33**
–0,04
0,37**
1
0,06
0,9**
19,7
0,8**
0,81
0,26
7,11
27,38
pe!na
–
0,06
0,17**
0,05
0,27**
1
0,07*
29,3
0,75**
0,76
0,27
4,21
15,51
skrócona
W!adza p!yn ca
z pieni"dzy
0,32**
0,19**
0,27**
0,11**
1
0,37**
0,22**
0,89**
11,8
0,81**
0,80
0,23
7,79
34,41
pe!na
–
0,27**
0,02
0,08*
1
0,27**
0,16**
15,4
0,71**
0,67
0,27
3,78
14,23
skrócona
Niepokój
Þnansowy
0,01
–0,19**
0,08*
1
0,11**
–0,04
0,34**
0,96**
26,0
0,71**
0,68
0,18
3,56
20,10
pe!na
–
–0,18**
0,13**
1
0,08*
0,05
0,28**
25,3
0,74**
0,63
0,18
2,89
16,31
skrócona
Awersja
do zobowi za'
0,03
–0,05
1
0,08*
0,27**
0,33**
0,19**
0,82**
25,7
0,83**
0,53
0,24
2,96
12,43
pe!na
–
–0,09**
1
0,13**
0,02
0,17**
0,15**
49,8
0,85**
0,73
0,28
1,96
6,96
skrócona
(apanie okazji
Tabela 3
Statystyki opisowe, oceny rzetelno'ci pomiaru i trafno'ci wewn#trznej pe$nej i skróconej wersji skali SPP (N = 1447)
0,21**
1
–0,05
–0,19**
0,12**
–0,03
–0,04
0,81**
16,5
0,87**
0,59
0,29
3,77
12,98
pe!na
–
1
–0,09**
–0,18**
0,26**
0,06
0,04
30,4
0,78**
0,65
0,40
2,45
6,18
skrócona
)ród!o z!a
1
0,21**
0,03
0,01
0,32**
0,08*
0,11
–
40,7
0,82**
0,68
0,37
3,12
8,52
pe!na
Preferowanie
gotówki
SKRÓCONA WERSJA SKALI POSTAW WOBEC PIENI DZY (SPP-25)…
467
468
AGATA G"SIOROWSKA
(2008a) w wersji B, Skali warto'ci materialnych MVS
Richins i Dawsona (1992) i Skali stosunku do dóbr materialnych Górnik-Durose (2002). Dodatkowo, w celu
zweryÞkowania zarówno trafno$ci zbie%nej, jak i rozbie%nej, przeanalizowano korelacje z wymiarami osobowo$ci
mierzonymi inwentarzem NEO-FFI (Zawadzki, Strelau,
Szczepaniak, )liwi'ska, 1998), l!kiem jako cech mierzonym Kwestionariuszem STAI-X (Wrze$niewski, Sosnowski, Jaworowska, Fecenec, 2006); umiejscowieniem
kontroli mierzonym Kwestionariuszem Delta (Drwal,
1979), oraz potrzeb poznawczego domkni!cia i jej komponentami mierzonymi skrócon skal SPPD (Kossowska
i in., 2012).
Zgodnie z dotychczasowymi wynikami bada' zak#adano, %e o trafno$ci wymiaru kontrola Þnansowa b!d $wiadczy& ujemna korelacja z ekstrawersj , dodatnia korelacja
z sumienno$ci , preferowaniem porz dku i przewidywalno$ci oraz potrzeb domkni!cia poznawczego, a tak%e
s#absza korelacja z neurotyzmem. Sumienno$& jest cech
osobowo$ci, która z deÞnicji wi %e si! z samokontrol Þnansow . Osoby sumienne s bardziej sk#onne do kontrolowania, bud%etowania i planowania w#asnych Þnansów,
a tak%e charakteryzuje je konserwatywne (jako przeciwie'stwo beztroskiego) podej$cie do pieni!dzy (Shafer,
2000; Troisi, Christopher, Marek, 2006; Tang, Kim, 1999;
W sowicz-Kiry#o, 2008a). Ekstrawertycy z kolei s otwarci, beztroscy i nieskr!powani, je$li chodzi o pieni dze
i w mniejszym stopniu s sk#onni do kontrolowania Þnansów, oszcz!dzania i planowania Þnansowego (McClure,
1984; Troisi, Christopher, Marek, 2006; W sowicz-Kiry#o,
2008a), a w wi!kszym stopniu – do zad#u%ania si! (Nyhus,
Webley, 2001). Dodatkowo badania Rina (za: Furnham,
1984) i McClure’a (1984) wykaza#y, %e stabilni ekstrawertycy s bardziej otwarci, nieskr!powani i beztroscy w stosunku do swoich pieni!dzy, uwa%aj c pieni dze za mniej
wa%ne w ich %yciu, w porównaniu do niestabilnych introwertyków.
Za#o%ono, %e o trafno$ci skali SPP b!dzie $wiadczy&
dodatnia korelacja wymiaru w$adza p$yn&ca z pieni#dzy
z zewn!trznym umiejscowieniem kontroli i neurotyzmem, a tak%e ujemna korelacja z ugodowo$ci . Zgodnie
z dotychczasowymi wynikami bada', osoby, które traktuj pieni dze jako *ród#o si#y, wyznacznik sukcesu i *ród#o szacunku oraz wykorzystuj pieni dze do porówna'
spo#ecznych charakteryzuj si! zewn!trznym LOC (Lim
i in., 2003; Tang, 1993). Taka orientacja na pieni dze czy
wr!cz obsesja pieni!dzy, przekonanie, %e daj one niezale%no$&, kontrol! nad innymi oraz s dobrym standardem
samooceny i oceny innych ludzi jest te% zwi zana z ni%szym poziomem stabilno$ci emocjonalnej (Engelberg,
Sjöberg, 2006, 2007) i nisk ugodowo$ci (Shafer, 2000;
W sowicz-Kiry#o, 2008).
Z dotychczasowych bada' wynika, %e osoby niepewne, podejrzliwe i l!kliwe w sytuacjach Þnansowych
charakteryzuj si! wysokim poziomem l!ku jako cechy (Lester, Yang, Spinella, 2006; Yamauchi, Templer,
1982), s wysoko neurotyczne (Shafer, 2000; W sowicz-Kiry#o, 2008a) i mniej stabilne emocjonalnie (Engelberg
i Sjöberg, 2006, 2007). Upatruj przyczyn zdarze' raczej
w dzia#aniach innych ludzi ni% w samych sobie (Lim i in.,
2003; Tang, 1993), maj tak%e sk#onno$& do przywi zywania nadmiernej wagi do szczegó#ów, pracy w rutynowy
sposób, z wykorzystaniem konwencjonalnych procedur,
i przejawiaj punktowe preferencje w procesie tworzenia poznawczej reprezentacji celów (W sowicz-Kiry#o,
2008a). Z tego powodu spodziewano si! dodatniej korelacji wymiarów niepokój Þnansowy i %ród$o z$a z neurotyzmem, l!kiem i zewn!trznym umiejscowieniem kontroli
oraz z preferowaniem przewidywalno$ci i nietolerancj
wieloznaczno$ci.
Wyniki bada' Lestera, Yang i Spinelli (2006) oraz
Yamauchi i Templera (1982) pokazuj , %e osoby o wysokim poziomie l!ku jako cechy mog mie& problemy z organizowaniem swojego bud%etu, co skutkuje nadmiernym
i niekontrolowanym zad#u%aniem si!. Z tego powodu
o trafno$ci skali SPP b!dzie $wiadczy& ujemna korelacja
mi!dzy wymiarem awersji do zobowi&za( Þnansowych
i poziomem l!ku. Ponadto, skoro awersja do zobowi za'
Þnansowych wi %e si! z wysok kontrol , skrupulatno$ci i reßeksyjno$ci , spodziewano si! dodatniej korelacji
tego wymiaru z preferowaniem porz dku i potrzeb domkni!cia poznawczego.
Uzyskane w dotychczasowych badaniach korelacje wymiarów pe#nej wersji skali SPP z wynikami w wymienionych wy%ej narz!dziach $wiadcz o jej dobrej trafno$ci
zewn!trznej, teoretycznej i kryterialnej (G siorowska,
2013a). Z tego powodu zak#adano, %e o trafno$ci SPP-25
b!dzie $wiadczy& struktura korelacji zbli%ona dla skróconej i pe#nej wersji skali. Wyniki analiz zosta#y przedstawione w tabeli 4. Zawiera ona tak%e korelacj! wymiarów
postaw wobec pieni!dzy w pe#nej i skróconej wersji skali
z wiekiem oraz ró%nice mi!dzy kobietami i m!%czyznami, wyliczon na danych, które wykorzystywano do skracania skali (N = 1447). Zarówno w przypadku zmiennych
demograÞcznych, zmiennych opisuj cych ró%nice indywidualne w podej$ciu do pieni!dzy i rzeczy materialnych,
jak i odno$nie do pozosta#ych mierzonych cech, struktura
wyników dla skali pe#nej i skali skróconej jest podobna
i zgodna z opisanymi wcze$niej za#o%eniami, co potwierdza trafno$& zewn!trzn SPP-25.
–0,14***
–0,57
––0,11***
–0,75***
Wiek
P"e$ [warto$# statystyki
t(1445)]
–0,09
–0,11*
–0,17**
–0,06
–0,12***
–0,14***
–0,2***
–0,11***
L"k
Podejrzliwo$#
Wykorzystywanie okazji
Si!a i pres+&
–0,32***
–0,14***
–0,08***
–0,13***
–0,4***–
–0,23***
–0,12***
–0,14***
Wina
Po!yczanie
Hazard
Skala SDM –
materializm
ci g dalszy tabeli 4 na nat!pnej stronie
Sukces
–0,01***
–0,02***
–0,30***
Dobrostan
–0,01***
–0,20***
–0,07***
–0,01***
rodek
Skala MVS
–0,19***
–0,22***
–0,01***
Ja
–0,49***
–0,53***
–0,07***
–0,04***
–0,51***
–0,76***
–0,48***
–0,86***
–0,07***
–0,9***–
–0,01***
–0,20***
–0,21***
–0,15***
–4,69***
–0,08***
pełna
–0,51***
–0,54***
–0,16***
–0,15***
–0,054**
–0,034**
–0,49***
–0,64***
–0,07***
–0,88***
–0,1–***
–0,15***
–0,19***
–0,11***
–3,34***
0,03***
skrócona
Władza płynąca
z pieniędzy
Kontrola
Skala Ja i pieni dze
–0,84**
–0,87***
Odk!adanie na
przysz!o$#
Skala MAS
skrócona
Kontrola
finansowa
pełna
Skale
Tabela 4
Oceny trafno'ci zewn#trznej Skali postaw wobec pieni!dzy
–0,19***
–0,3**–*
–0,01***
–0,22***
–0,38***
–0,23***
–0,21***
–0,42***
–0,18***
–0,29***
–0,12***
–0,71***
–0,69***
–0,24***
–2,53***
–0,07***
pełna
–0,07***
–0,21***
–0,00***
–0,19***
–0,33***
–0,2*****
–0,18***
–0,41***
–0,16***
–0,20***
–0,055**
–0,56***
–0,617**
–0,2****
–2,61***
–0,09***
skrócona
Niepokój
finansowy
–0,07***
–0,01***
–0,12***
–0,01***
–0,11***
–0,07***
–0,07***
–0,10***
–0,26***
–0,01***
–0,13***
–0,05***
–0,143***
–0,20***
–4,09***
–0,11***
pełna
–0,04***
–0,04***
–0,1****
–0,03***
–0,11***
–0,06***
–0,06***
–0,11***
–0,20***
–0,04***
–0,15***
–0,09***
–0,16***
–0,20***
3,99***
0,13***
skrócona
Awersja
do zobowiązań
–0,27***
–0,4****
–0,10***
–0,32***
–0,043**
–0,16***
–0,33***
–0,40***
–0,21***
–
–0,27***
–0,73***
–0,14***
–0,13***
–0,26***
–4,77***
–0,11***
pełna
–0,18***
–0,3***
–0,04***
–0,23***
–0,01***
–0,2***
–0,21***
–0,2***
–0,24***
–0,19***
–0,87***
–0,04***
–0,04***
–0,23***
–3,64***
–0,17***
skrócona
Łapanie
okazji
–0,06***
–0,2*–**
–0,08***
–0,1–***
–0,1–***
–0,0–***
–0,37***
–0,32***
–0,12***
–0,15***
–0,03***
–0,35***
–0,14***
0,08***
–1,04***
0,04***
pełna
–0,21***
–0,04***
–0,05***
–0,04***
–0,12***
–0,02***
–0,03***
–0,06***
–0,1–***
–0,14***
–0,12***
–0,29***
–0,05***
–0,04***
–1,93***
–0,011**
skrócona
Źródło zła
–0,1–***
–0,02***
–0,15***
–0,03***
–0,05***
–0,13***
–0,03***
–0,01***
–0,03***
–0,08***
–0,01***
–0,14***
–0,07***
–0,02***
–0,28***
–0,08***
pełna
Preferowanie
gotówki
SKRÓCONA WERSJA SKALI POSTAW WOBEC PIENI DZY (SPP-25)…
469
–0,04***
–0,12***
–0,01***
–0,09***
Szcz"#cie
Materializm
–0,13***
–0,1***
–0,02***
–0,25***
–0,11***
–0,06***
–0,01***
–0,31***
Ekstrawersja
Otwarto#$ na
do#wiadczenie
Ugodowo#$
Sumienno#$
–0,08***
–0,110**
–0,11***
–0,01***
L"k jako cecha
Umiejscowienie kontroli
– kwes onariusz Delta
–0,18***
–0,30***
–0,11****
–0,09***
–0,28***
–0,16**
–0,39***
–0,18***
–0,14***
–0,35***
Nietolerancja
wieloznaczno#ci
Preferowanie porz%dku
Preferowanie
przewidywalno#ci
Zdecydowanie
Potrzeba domkni"cia
poznawczego
* p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001.
–0,032**
–0,12***
Zamkni"to#$
Skrócona skala PDP
–0,05***
–0,04***
L"k jako stan
STAI-X
–0,2***
–0,14***
Neurotyzm
NEO-FFI
skrócona
Kontrola
finansowa
pełna
Skale
ci g dalszy tabeli 4 z poprzedniej stronie
–0,14***
–0,00***
–0,16***
–0,04***
–0,06***
–0,09***
–0,32***
–0,17***
–0,18***
–0,07***
–0,37***
–0,13***
–0,08***
–0,16***
–0,43***
–0,32***
pełna
–0,12***
–0,01***
–0,15***
–0,04***
–0,09***
–0,01***
–0,25***
–0,04***
–0,01***
–0,06***
–0,31***
–0,08***
–0,08***
–0,15***
–0,45***
–0,35***
skrócona
Władza płynąca
z pieniędzy
–0,13***
–0,37***
–0,21***
–0,11***
–0,29***
–0,13***
–0,4****
–0,63***
–0,56***
–0,19***
–0,19***
–0,17***
–0,25***
–0,53***
–0,25***
–0,36***
pełna
–0,14***
–0,27***
–0,21***
–0,08***
–0,23***
–0,14***
–0,33***
–0,56***
–0,43***
–0,19***
–0,15***
–0,16***
–0,22***
–0,49***
0,1–***
–0,20***
skrócona
Niepokój
finansowy
–0,07***
–0,08***
–0,06***
–0,21***
–0,17***
–0,24***
–0,00***
–0,29***
–0,44***
–0,17***
–0,01***
–0,05***
–0,06***
–0,05***
–0,08***
–0,01***
pełna
–0,06***
–0,09***
–0,06***
–0,18***
–0,20***
–0,26***
–0,01***
–0,31***
–0,39***
–0,18***
–0,03***
–0,05***
–0,04***
–0,05***
–0,06***
–0,03***
skrócona
Awersja
do zobowiązań
–0,13***
–0,16***
–0,01***
–0,06***
–0,07***
–0,01***
–0,12***
–0,23***
–0,09***
–0,12***
–0,17***
–0,01***
–0,23***
–0,07***
–0,27***
–0,21***
pełna
–0,12***
–0,21***
–0,02***
–0,05***
–0,09***
–0,08***
–0,08***
–0,34***
–0,24***
–0,25***
–0,11**
–0,07***
–0,28***
–0,22***
–0,17***
–0,1–***
skrócona
Łapanie
okazji
0,04**
–0,1****
–0,08***
–0,01***
–0,04***
–0,23***
–0,19***
–0,19***
–0,19***
–0,08***
–0,12***
–0,10***
–0,11***
–0,22***
–0,12***
–0,05***
pełna
–0,14***
–0,13***
–0,14***
–0,05***
–0,08***
–0,23***
–0,28***
–0,05***
–0,06***
–0,05***
–0,03***
–0,13***
–0,13***
0,25***
–0,3**–*
–0,2**–*
skrócona
Źródło zła
–0,08***
–0,16***
–0,05***
–0,02***
–0,01***
–0,02***
–0,1–***
–0,26***
–0,33***
–0,12***
–0,06***
–0,08***
––0,1*–**
–0,17***
–0,13***
–0,1*–**
pełna
Preferowanie
gotówki
470
AGATA G"SIOROWSKA
SKRÓCONA WERSJA SKALI POSTAW WOBEC PIENI DZY (SPP-25)…
POSTAWY WOBEC PIENI
DZY JAKO MODERATOR
W BADANIACH EKSPERYMENTALNYCH
Dotychczas prowadzone badania dotycz ce postaw wobec pieni!dzy opiera#y si! nie tylko na paradygmacie korelacyjnym, w którego ramach szukano relacji mi!dzy wymiarami tych$e postaw i innymi cechami czy zachowaniami,
lecz tak$e wykorzystywa#y paradygmat eksperymentalny.
W ramach tych ostatnich zak#adano m.in., $e osoby o instrumentalnych i symbolicznych postawach wobec pieni!dzy b!d inaczej postrzega% i warto&ciowa% pieni dze
w sytuacji wzbudzenia my&li o &mierci (Jonas, Sullivan,
Greenberg, 2013; Zale&kiewicz, G siorowska, Kesebir,
'uszczy(ska, Pyszczynski, 2013), czy te$ w ró$nym stopniu b!d wykazywa% orientacj! samowystarczaln pod
wp#ywem wzbudzenia my&li o pieni dzach (G siorowska,
He#ka, 2012). Podzia# na instrumentalne i symboliczne
postawy wobec pieni!dzy wywodzi si! z za#o$e( dotycz cych dwoisto&ci natury pieni!dzy, istniej cych np. w teorii pieni!dzy jako sacrum i profanum Belka i Wallendorf
(1990) czy teorii narz!dzia i narkotyku Lea i Webleya
(2006). U$ywaj c terminologii Belka i Wallendorf (1990),
osoby prezentuj ce symboliczne postawy wobec pieni!dzy
przypisuj im znaczenie sakralne, co przejawia si! w przypisywaniu im znacze( silnie wysyconych emocjonalnie
b d) to pozytywnie (wysokie wyniki na wymiarze w!adza
p!yn"ca z pieni#dzy, oznaczaj ce przekonanie, $e pieni dze
daj w#adz!, si#!, presti$, pozwalaj kontrolowa% innych
ludzi i s dobr miar sukcesu $yciowego), b d) negatywnie (wysokie wyniki na wymiarze $ród!o z!a, &wiadcz ce
o przekonaniu, $e pieni dze s bezu$yteczne, niepotrzebne, ograniczaj ce wolno&%). Oba te emocjonalne wymiary
postaw wobec pieni!dzy s zwi zane z przekonaniem, $e
pieni dze mog by% u$ywane dla ró$norakich celów intrai interpersonalnych, a nie tylko dla celów wymiany ekonomicznej, i $e dzia#aj one raczej zgodnie z teori narkotyku,
a nie teori narz!dzia (Lea, Webley, 2006). Osoby o symbolicznych postawach wobec pieni!dzy charakteryzuj si!
tak$e wysokim poziomem niepokoju Þnansowego i wol
gotówk! od bezgotówkowych form pieni!dzy. Co wi!cej,
wyró$nione we wcze&niejszych badaniach dwa typy symboliczne (niespokojni wielbiciele i neguj"cy znaczenie) nie
ró$ni si! od siebie pod wzgl!dem charakterystyk temperamentnych i temporalnych (G siorowska, 2008), poziomu
optymizmu (G siorowska, Czerw, 2010), czy te$ poziomu
dochodu i jego postrzeganiu (G siorowska, 2012a), podczas gdy wyst!puj istotne ró$nice w zakresie tych zmiennych mi!dzy nimi a osobami o instrumentalnych postawach wobec pieni!dzy.
Instrumentalne postawy wobec pieni!dzy opisuj cechy osób, które nie przywi zuj do pieni!dzy znaczenia
471
emocjonalnego, co przejawia si! zarówno w niskich wynikach na wymiarze w#adzy oraz presti$u, jak i z#a p#yn cego z pieni!dzy. Osoby takie nie do&wiadczaj niepokoju w sytuacjach zwi zanych z pieni!dzmi. Dwa proÞle
instrumentalne ró$ni si! jednak poziomem skrupulatno&ci i planowania w sytuacjach Þnansowych: reßeksyjni
zarz"dcy to osoby o wysokim poziomie kontroli nad pieni!dzmi, awersyjne w stosunku do zobowi za( Þnansowych, podczas gdy niezaanga%owani hedoni&ci osi gaj
niskie wyniki na tych dwóch wymiarach. Ogólnie bior c,
s to osoby traktuj ce pieni dze w kategoriach profa(skich (Belk, Wallendorf, 1990), tzn. raczej jako narz!dzie
ni$ narkotyk (Lea, Webley, 2006), zgodnie z ich funkcjami ekonomicznymi, a nie psychologicznymi.
Aby pokaza%, w jaki sposób postawy wobec pieni!dzy
mierzone pe#n i skrócon skal SPP mog zosta% wykorzystane w badaniach eksperymentalnych, powtórnie
przeanalizowano dane dotycz ce wp#ywu wzbudzenia
my&li o pieni dzach na zachowania dobroczynne modelowane przez gr! dyktator (G siorowska, He#ka, 2012).
W badaniu tym wykorzystano za#o$enie sformu#owane
przez Vohs (Vohs, Mead, Goode, 2006), zgodnie z którym
przywo#anie my&li o pieni dzach wzbudza w osobach
badanych orientacj! samowystarczaln , przejawiaj c
si! w koncentracji na w#asnych celach i osi gni!ciach,
kosztem zmniejszonej ch!ci wspó#pracy z innymi lud)mi (Vohs, Mead, Goode, 2006, 2008). W dotychczasowych badaniach osoby, u których wzbudzano my&lenie
o pieni dzach mniej ch!tnie dzieli#y si! zasobami z innymi osobami, to znaczy po&wi!ca#y na pomaganie tym
osobom mniej czasu (Vohs, Mead, Goode, 2006, 2008),
mniej ch!tnie anga$owa#y si! w wolontariat (Pfeffer,
DeVoe, 2009) przeznacza#y mniejsze datki Þnansowe
na cele dobroczynne (Vohs, Mead, Goode, 2006, 2008;
Roberts, Roberts, 2012) czy chcia#y wydawa% mniej pieni!dzy na prezenty dla bliskich (G siorowska, 2013b)
ni$ osoby z grupy kontrolnej. W badaniu przeprowadzonym przez G siorowsk i He#k! (2012) osoby z grupy
eksperymentalnej, które proszono wcze&niej o liczenie
pieni!dzy, przesy#a#y mniejsze kwoty odbiorcom w grze
dyktator od osób, które w pierwszej cz!&ci eksperymentu
liczy#y cukierki. Co wi!cej, efekty te by#y moderowane
przez postawy wobec pieni!dzy, mierzone pe#n wersj
skali SPP. *ci&le mówi c, osoby o postawach symbolicznych zareagowa#y na wzbudzenie my&li o pieni dzach
zmniejszeniem przesy#anych kwot, podczas gdy efektu
tego nie zaobserwowano u osób o instrumentalnym podej&ciu do pieni!dzy. W niniejszym artykule dane z tego
badania zosta#y przeanalizowane ponownie w oparciu
o skrócon skal! SPP. Jak wykazano w dalszej cz!&ci tekstu, pos#u$enie si! skal skrócon daje silniejsze efekty
472
AGATA G"SIOROWSKA
statystyczne ni$ w przypadku skali pe#nej. Tym samym
pomiar postaw wobec pieni!dzy za pomoc skali SPP-25
nie tylko oszcz!dza czas, ale te$ poprawia jako&% wyników, co stanowi wa$ny argument &wiadcz cy o trafno&ci
tej wersji skali.
Osoby badane i procedura
W badaniu wzi!#o udzia# 67 pracuj cych osób, w tym
25 kobiet i 42 m!$czyzn w wieku od 19 do 42 lat (&rednia
wieku M = 24,33; SD = 5,238). Byli oni proszeni o udzia#
w trzech niepowi zanych ze sob badaniach, dotycz cych postaw wobec pieni!dzy, procesów poznawczych
i decyzji ekonomicznych. Cztery tygodnie przed zasadnicz cz!&ci badania uczestnicy wype#niali papierow
pe#n wersj! kwestionariusza SPP (G siorowska, 2013a).
W pierwszej cz!&ci badania zasadniczego na ekranie
komputera wy&wietlano losowo wybran fotograÞ! biurka z ró$nymi drobiazgami, takimi jak okulary przeciws#oneczne, iPod, chusteczki higieniczne, klucze, d#ugopis, pendrive, legitymacja studencka, bi$uteria itp. oraz,
w zale$no&ci od grupy eksperymentalnej, cukierki lub
monety. Uk#ad przedmiotów na fotograÞach by# taki sam,
jedyna ró$nica polega#a na zast pieniu monet cukierkami. Osoba badana mia#a dwie minuty na policzenie monet
(grupa eksperymentalna, n = 37) lub cukierków (grupa
kontrolna, n = 30) i podanie tej liczby. Nast!pnie uczestnicy byli proszeni o udzia# w drugim badaniu dotycz cym
decyzji ekonomicznych, opartym na grze dyktator, modeluj cej zachowania dobroczynne. Ka$da osoba badana
otrzymywa#a 10 z#otych, które mia#a w dowolny sposób
podzieli% mi!dzy siebie i drug osob!, losowo dobran
przez komputer. Po podj!ciu decyzji i wype#nieniu przez
wszystkie osoby badane krótkiego kwestionariusza oceniaj cego t! decyzj!, eksperymentator wyp#aca# uczestnikom pieni dze i badanie ko(czy#o si!.
WYNIKI
W pierwszym kroku przeprowadzono analiz! skupie(
metod k-&rednich na standaryzowanych wymiarach postaw wobec pieni!dzy, mierzonych zarówno pe#n , jak
Tabela 5
ProÞle postaw wobec pieni#dzy mierzone pe!n" i skrócon" wersj" skali – badanie eksperymentalne
Wymiary postaw wobec
pieni"dzy
Symboliczne postawy wobec
pieni"dzy
niespokojni
wielbiciele
neguj%cy
znaczenie
Instrumentalne postawy wobec
pieni"dzy
reßeksyjni
zarz%dcy
F(1, 63)
2
niezaanga!owani
hedoni#ci
Pomiar pe&n% wersj% skali
N = 19
N = 12
N = 13
N = 23
Kontrola
0,38
–0,09
–1,01
–0,84
19,962***
0,487
W&adza
0,88
–0,12
–0,59
–0,33
10,378***
0,331
Niepokój
0,61
–0,09
–0,15
–0,38
4,017***
0,161
Awersja do zobowi%za'
0,34
–0,14
–0,29
–0,37
2,374***
0,102
(apanie okazji
0,64
–0,16
–0,08
–0,66
8,033***
0,277
)ród&o z&a
–0,21
–0,85
–0,11
–0,33
4,712***
0,183
Preferowanie gotówki
0,28
–0,32
–0,20
–0,29
1,814***
0,08
Pomiar skrócon% wersj% skali
N = 19
N = 14
N = 16
N = 18
Kontrola
0,56
–0,46
–0,64
–0,81
14,784***
0,413
W&adza
0,98
–0,25
–0,20
–0,67
15,271***
0,421
Niepokój
0,54
–0,06
–0,01
–0,52
3,942***
0,158
Awersja do zobowi%za'
0,36
–0,90
–0,54
–0,16
8,393***
0,286
(apanie okazji
0,37
–0,51
–0,52
–0,45
5,718***
0,214
)ród&o z&a
0,07
–0,44
–0,09
–0,50
2,701***
0,114
* p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001.
SKRÓCONA WERSJA SKALI POSTAW WOBEC PIENI DZY (SPP-25)…
i skrócon wersj skali SPP. Podobnie jak w dotychczasowych badaniach (G siorowska, 2008; G siorowska,
He!ka, 2012; Zale"kiewicz i in., 2013), wyró#niono
cztery typy czy te# proÞle postaw wobec pieni$dzy: dwa
symboliczne czy emocjonalne (niespokojni wielbiciele
i neguj!cy znaczenie) i dwa kolejne, które charakteryzuj
si$ ekonomiczn , instrumentaln postaw wobec pieni$dzy (reßeksyjni zarz!dcy i niezaanga"owani hedoni#ci).
Statystyki opisowe dla czterech proÞli i dwóch wersji
skali przedstawiono w tabeli 5.
Wi$kszo"% osób badanych zosta!a zakwaliÞkowana
jednakowo pod wzgl$dem postaw wobec pieni$dzy przy
analizie danych zarówno z pe!nej, jak i skróconej wersji
skali: 21 uczestników prezentowa!o postawy symboliczne, a 26 – instrumentalne. W"ród pozosta!ych 20 osób,
9 zosta!o zakwaliÞkowanych jako prezentuj ce postawy
instrumentalne przy pomiarze pe!n wersj , a jako symboliczne przy analizie danych z wersji skróconej, 11 natomiast – odwrotnie.
Podstawowy problem, jaki postawiono sobie w tej analizie danych, dotyczy! efektywno"ci wykorzystania skali
skróconej i tego, czy postawy wobec pieni$dzy mierzone
za jej pomoc b$d lepszym moderatorem ni# mierzone
za pomoc skali pe!nej. W tym celu porównano wyniki
dwóch analiz wariancji, w których zmienn zale#n by!a
kwota przekazana przez osob$ badan drugiej stronie,
natomiast zmiennymi niezale#nymi – manipulacja eksperymentalna (wzbudzenie my"li o pieni dzach vs. grupa
kontrolna) i postawa wobec pieni$dzy (symboliczna vs.
instrumentalna), mierzona dwoma wersjami skali SPP.
W przypadku zastosowania skali pe!nej zaobserwowano istotny efekt g!ówny manipulacji eksperymentalnej
[F(1, 63) = 4,363; p = 0,041; $2 = 0,065]. Po wzbudzeniu my"li o pieni dzach, uczestnicy przekazywali drugiej
stronie mniejsze kwoty (M = 3,86; SD = 2,213) ni# osoby
z grupy kontrolnej (M = 4,93; SD = 2,18). Efektowi temu
towarzyszy!a marginalnie istotna interakcja manipulacji
i postaw wobec pieni$dzy [F(1, 63) = 3,382; p = 0,071;
$2 = 0,051]. Zgodnie z oczekiwaniami, wzbudzenie my"li o pieni dzach nie wp!yn$!o na osoby o postawach instrumentalnych [F(1, 33) = 0,051; p = 0,823], a jedynie
na osoby o postawach symbolicznych [F(1, 30) = 5,304;
p = 0,028; $2 = 0,150], które przesy!a!y mniej pieni$dzy,
gdy uprzednio liczy!y monety (M = 5,33; SD = 2,77) ni#
gdy liczy!y cukierki (M = 3,24; SD = 2,386). W grupie
kontrolnej nie zaobserwowano ró#nic pod wzgl$dem
przesy!anych kwot mi$dzy osobami o postawach symbolicznych i instrumentalnych [F(1, 28) = 1,010; p = 0,324].
Niestety, ró#nice mi$dzy osobami reprezentuj cymi
ró#ne postawy wobec pieni$dzy po wzbudzeniu my"li
o pieni dzach tak#e nie by!y istotne [F(1, 35) = 2,663;
473
p = 0,112], cho% ich kierunek by! zgodny z oczekiwaniami (Msymb = 3,24; SD = 2,386; Minst = 4,40; SD = 1,957).
W przypadku zastosowania skali skróconej podobnie
zaobserwowano istotny efekt g!ówny manipulacji eksperymentalnej [F(1, 63) = 4,163; p = 0,046; $2 = 0,062],
któremu towarzyszy!a silniejsza ni# poprzednio interakcja manipulacji i postaw wobec pieni$dzy [F(1, 63) =
4,955; p = 0,03; $2 = 0,073]. Wzbudzenie my"li o pieni dzach nie wp!yn$!o na osoby o postawach instrumentalnych [F(1, 33) = 0,015; p = 0,903], a jedynie na
osoby o postawach symbolicznych [F(1, 30) = 10,760;
p = 0,003; $2= 0,258], które przesy!a!y mniej pieni$dzy do drugiego gracza, gdy uprzednio liczy!y pieni dze (M = 3,05; SD = 2,272) ni# gdy liczy!y s!odycze
(M = 5,29; SD = 1,326). Co wi$cej, efekt ten by! silniejszy ni# w przypadku oceny postaw wobec pieni$dzy skal
pe!n . W grupie kontrolnej osoby reprezentuj ce oba rodzaje postaw wobec pieni$dzy przesy!a!y podobne kwoty [F(1, 28) = 0,678; p = 0,417]. Jednak po manipulacji
eksperymentalnej, kwoty przesy!ane przez osoby o postawach symbolicznych by!y istotnie ni#sze ni# przesy!ane przez osoby o postawach instrumentalnych [F(1, 35)
= 5,99; p = 0,02; $2 = 0,146; Msymb = 3,05; SD = 2,272;
Minst = 4,72; SD = 1,841].
Podsumowuj c, analiza podstaw wobec pieni$dzy mierzonych skrócon skal SPP-25 jako moderatora w opisanym badaniu eksperymentalnym da!a lepsze i bardziej
klarowne rezultaty ni# analiza tego konstruktu przy pomiarze pe!n wersj skali. Tym samym nale#y si$ spodziewa%, #e pos!ugiwanie si$ skrócona skal do pomiaru
postaw wobec pieni$dzy nie tylko skraca badania, lecz
tak#e pozwala na uzyskanie bardziej satysfakcjonuj cych
wyników.
DYSKUSJA
Celem artyku!u by!a prezentacja skróconej skali do
pomiaru postaw wobec pieni$dzy SPP-25, sk!adaj cej
si$ z 25 pozycji testowych, wybranych na podstawie
!adunków czynnikowych i wspó!czynników dyskryminacji z sze"ciu wymiarów z oryginalnej wersji skali.
Porównanie wyników bada& przeprowadzonych z wykorzystaniem pe!nej i skróconej wersji skali SPP prowadzi do wniosku, #e skala SPP-25 dobrze mierzy ró#nice
indywidualne w zakresie emocjonalnych, poznawczych
i behawioralnych komponentów stosunku do pieni$dzy.
Mo#na tak#e wnioskowa%, #e nowa wersja skali ma nieco
lepsze w!asno"ci psychometryczne ni# wersja pe!na, jako
#e usuni$to pozycje, które mog!y wprowadza% zak!ócenia
pomiaru. Struktur$ wewn$trzn skali SPP-25 zweryÞkowano na podstawie konÞrmacyjnej analizy czynnikowej,
przeprowadzon na danych z dwóch bada& na próbach
474
AGATA G'SIOROWSKA
reprezentatywnych dla spo!ecze&stwa polskiego. Skala
SPP-25 ma tak#e satysfakcjonuj c trafno"% teoretyczn , na co wskazuj zbli#one korelacje tej#e wersji skali
z innymi narz$dziami mierz cymi postawy wobec pieni$dzy i podobne konstrukty, czyli stosunek do dóbr materialnych i warto"ci materialnych, w porównaniu do korelacji oryginalnej wersji skali z tymi samymi konstruktami. Kryterialny aspekt trafno"ci SPP-25 potwierdzaj
wyniki dalszych bada& wskazuj ce na podobne zwi zki
oryginalnej i nowej wersji skali z cechami osobowo"ci,
a szczególnie z neurotyzmem, ekstrawersj , ugodowo"ci
i sumienno"ci , prze#ywaniem l$ku i umiejscowieniem
kontroli, a tak#e z potrzeb poznawczego domkni$cia i jej
komponentami. Wykorzystanie SPP-25 do oceny symbolicznych i instrumentalnych postaw wobec pieni$dzy
uczestników badania eksperymentalnego pozwoli!o tak#e na uzyskanie silniejszych efektów statystycznych ni#
przy wykorzystaniu pe!nej wersji skali. Podsumowuj c,
skrócona skala postaw wobec pieni$dzy SPP-25 jako narz$dzie o stabilnej strukturze czynnikowej, rzetelne, trafne wewn$trznie i zewn$trznie z powodzeniem mo#e by%
wykorzystywana do dalszych bada& korelacyjnych i eksperymentalnych na gruncie polskim.
LITERATURA CYTOWANA
Andersen, J., Camp, P., Kiss, E., Wakita, S., Weyeneth, J.
(1993). The money attitude scale: What college students think
about green stuff. The Proceedings of the American Council
on Consumer Interests, 39, 377–384.
Belk, R. W., Wallendorf, M. (1990). The sacred meaning of
money. Journal of Economic Psychology, 11, 35–67.
Brandstätter, E., Brandstätter, H. (1996). What's money worth?
Determinants of the subjective value of money. Journal of
Economic Psychology, 17, 443–464.
Burgess, S. M. (2005). The importance and motivational content
of money attitudes: South Africans with living standards similar to those in industrialised Western countries. South African
Journal of Psychology, 35 (1), 106–126.
Byrne, B. (2010). Structural equation modelling with AMOS.
Basic concepts, applications, and programming. Nowy York:
Routledge.
Drwal, R. (. (1979). Opracowanie kwestionariusza Delta do
pomiaru poczucia kontroli. Studia Psychologiczne, 18, 67–84.
Einzig, P. (1948). Primitive money: In its ethnological, historical and economic aspects. Oxford: Pergamon Press.
Engelberg, E., Sjöberg, L. (2006). Money attitudes and emotional intelligence. Journal of Applied Social Psychology, 36,
20–27.
Engelberg, E., Sjöberg, L. (2007). Money obsession, social
adjustment and economic risk perception. The Journal of
Socio-Economics, 36, 686–697.
Furnham, A. (1984). Many sides of the coin: The psychology of
money usage. Personality and Individual Differences, 5 (5),
501–509.
Furnham, A. (1999). The saving and spending habits of young
people. Journal of Economic Psychology, 20, 677–697.
Furnham, A., Argyle, M. (1998). The psychology of money.
London: Routledge.
G siorowska A. (2002). Adaptacja skali postaw wobec pieni%dzy Yamauchi i Templera (1982), raport Instytutu Organizacji
i Zarz dzania Politechniki Wroc!awskiej, seria PRE, nr 53.
G siorowska, A. (2007). Postawy wobec pieni$dzy u rodziców i ich dzieci. O roli pierwotnej socjalizacji ekonomicznej w kszta!towaniu stosunku do pieni$dzy. Psychologia.
Edukacja i Spo&ecze'stwo, 4 (3), 245–260.
G siorowska, A. (2008a). Ró"nice indywidualne jako determinanty postaw wobec pieni%dzy. Niepublikowana rozprawa
doktorska. Wroc!aw: Instytut Psychologii, Wydzia! Nauk Historycznych i Pedagogicznych Uniwersytetu Wroc!awskiego.
G siorowska, A. (2008b). Why we assess our Þnancial situation as good or bad? Income and money attitudes inßuence
on subjective Þnancial situation assessment. W: Economics
and psychology: Methods and synergies: IAREP/SABE World
Meeting 2008, Roma, September 3–6, 2008. Roma: Luiss
University Press.
G siorowska, A. (2010). Biedni czy bogaci? Wp!yw dochodu
i postaw wobec pieni$dzy na ocen$ w!asnej sytuacji Þnansowej. W: A. M. Zawadzka, M. Górnik-Durose (red.), (ycie
w konsumpcji, konsumpcja w "yciu. Psychologiczne #cie"ki
wspó&zale"no#ci (s.177–193). Sopot: Gda&skie Wydawnictwo
Psychologiczne.
G siorowska, A. (2012a). Czy dla ka#dego wi$ksza ilo"% pieni$dzy oznacza lepsz sytuacj$ Þnansow ? Postawy wobec
pieni$dzy a spostrzeganie w!asnego dochodu. Psychologia
Ekonomiczna, 1, 5–16.
G siorowska, A. (2012b). Postawy wobec pieni$dzy a kupowanie impulsywne. W: A. M. Zawadzka, M. Górnik-Durose
(red.), W supermarkecie szcz%#cia. O ró"norodno#ci zachowa' konsumenckich w kontek#cie jako#ci "ycia (s. 205–223).
Warszawa: DiÞn.
G siorowska, A. (2013a). Skala postaw wobec pieni%dzy SPP.
Konstrukcja i walidacja narz$dzia pomiarowego. Psychologia
Ekonomiczna, 3, 20–39.
G siorowska, A. (2013b). Psychologiczne skutki aktywacji idei
pieni$dzy a obdarowywanie bliskich. Psychologia Spo&eczna,
2 (25), 156–168.
G siorowska, A., Czerw, A. (2010). Jasna przysz!o"% naszych
Þnansów? O zwi zkach optymizmu i postaw wobec pieni$dzy. W: M. Górnik-Durose, M. Goszczy&ska (red.), Psychologiczne uwarunkowania zachowa' ekonomicznych. Przedsi%biorczo#) – pieni!dze – konsumpcja (s. 107–127). Warszawa: DiÞn.
G siorowska, A., He!ka, A. (2012). Psychological consequences of money and money attitudes in dictator game. Polish
Psychological Bulletin, 43 (1), 20–26.
Górnik-Durose, M. (2002). Psychologiczne aspekty posiadania – mi%dzy instrumentalno#ci! a spo&eczn! u"yteczno#ci!
SKRÓCONA WERSJA SKALI POSTAW WOBEC PIENI DZY (SPP-25)…
dóbr materialnych. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu
)l skiego.
Gresham, A., Fontenot, G. (1989). The differing attitudes of the
sexes toward money: An application of the money attitude
scale. Advances in Marketing, 9, 380–384.
Hanley, A., Wilhelm, M. S. (1992). Compulsive buying: An
exploration into self esteem and money attitudes. Journal of
Economic Psychology, 13, 5–18.
Hayhoe, C. R., Cho, S. H., DeVaney, S. A., Worthy, S. L., Kim,
J., Gorham, E. (2012). How do distrust and anxiety affect
saving behavior? Family and Consumer Sciences Research
Journal, 41 (1), 69–85.
Hornowska, E. (2007). Testy psychologiczne – teoria i praktyka.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Jonas, E., Sullivan, D., Greenberg, J. (2013). Generosity, greed,
norms, and death: Differential effects of mortality salience
on charitable behavior. Journal of Economic Psychology, 35,
47–57.
Kossowska, M., Hanusz, K., Trejtowicz, M. (2012). Skrócona
wersja Skali potrzeby poznawczego domkni%cia. Dobór pozycji i walidacja skali. Psychologia Spo&eczna, 1 (20), 89–99.
Lea, S. E. G., Webley, P. (2006). Money as tool, money as drug:
The biological psychology of a strong incentive. Behavioral
and Brain Sciences, 29, 161–209.
Lester, D., Yang, B., Spinella, M., (2006). Depression, anxiety,
and personal Þnance behavior: Implications for the classical
economic conception of humans as rational decision-makers.
Psychological Reports, 99, 833–834.
Lim, V. K. G., Teo, T. S. H, Loo, G. L. (2003). Sex, Þnancial
hardship and locus of control: An empirical study of attitudes
towards money among Singaporean Chinese. Personality and
Individual Differences, 34, 411–429.
Luna-Arocas, R., Tang, T. L. P. (2004). The love of money, satisfaction and the protestant work ethic: Money proÞles among
university professors in the U.S.A. and Spain. Journal of
Business Ethics, 50, 329–354.
Marczak, M., W sowicz-Kiry!o, G. (2012). *yj c z dnia na
dzie& lub my"l c o przysz!o"ci. O Þnansowej perspektywie czasowej i jej determinantach. W: A. M. Zawadzka,
M. Górnik-Durose (red.), W supermarkecie szcz%#cia. O ró"norodno#ci zachowa' konsumenckich w kontek#cie jako#ci
"ycia (s. 224–242). Warszawa: DiÞn.
McClure, R. F. (1984). The relationship between money attitudes and overall pathology. Psychology: A Quarterly Journal
of Human Behavior, 21 (1), 4–6.
Medina, J. F., Saegert, J., Gresham, A. (1996). Comparison of
Mexican-American and Anglo-American attitudes toward
money. Journal of Consumer Affairs, 30 (1), 124–145.
Nyhus, E. K., Webley, P. (2001). The role of personality in
household saving and borrowing behaviour. European
Journal of Personality, 15, 85–103.
Pfeffer, J., DeVoe, S. E. (2009). Economic evaluation: The effect of money and economics on attitudes about volunteering.
Journal of Economic Psychology, 30, 500–508.
Prince, M. (1993). Self-concept, money beliefs and values.
Journal of Economic Psychology, 14, 161–173.
475
Richins, M. L., Dawson, S. (1992). A consumer values orientation for materialism and its measurement: Scale development
and validation. Journal of Consumer Research, 19, 303–316.
Roberts, J. A., Jones, E. (2001). Money attitudes, credit card use,
and compulsive buying among American college students.
Journal of Consumer Affairs, 35 (2), 213–240.
Roberts, J. A., Roberts, C. R. (2012). Money matters: Does
the symbolic presence of money affect charitable giving and
attitudes among adolescents? Young Consumers: Insight and
Ideas for Responsible Marketers, 13 (4), 329–336.
Roberts, J. A., Sepulveda, C. J. M. (1999a). Demographics and
money attitudes: A test of Yamauchi & Templer’s (1982)
money attitude scale in Mexico. Personality and Individual
Differences, 27, 19–35.
Roberts, J. A., Sepulveda, C. J. M. (1999b). Money attitudes and
compulsive buying: An exploratory investigation of the emerging consumer culture in Mexico. Journal of International
Consumer Marketing, 11 (4), 53–74.
Rubinstein, C. R. (1981). Survey report on money. Psychology
Today, 15 (5), 29–44.
Shafer, A. B. (2000). Mediation of the Big Five's effect on
career decision making by the life task dimensions and on the
money attitudes by materialism. Personality and Individual
Differences, 28, 93–109.
Tang, T. L. P. (1992). The meaning of money revisited. Journal
of Organizational Behavior, 13, 197–202.
Tang, T. L. P. (1993). The meaning of money: Extension and
exploration of the money ethic scale in a sample of university
students in Taiwan. Journal of Organizational Behavior, 14,
93–99.
Tang, T. L. P. (1995). The development of a short money ethic
scale: Attitudes toward money and pay satisfaction revisited,
Personality and Individual Differences, 19, 809–816.
Tang, T. L. P. (2007). Income and quality of life: Does the love
of money make a difference? Journal of Business Ethics, 72,
375–393.
Tang, T. L. P., Chen, Y. J. (2008). Intelligence vs. wisdom: The
love of money, machiavellianism, and unethical behavior
across college major and gender. Journal of Business Ethics,
82 (1), 1–26.
Tang, T. L. P., Chen, Y. J., Sutarso, T. (2008). Bad apples in
bad (business) barrels: The love of money, machiavellianism,
risk tolerance, and unethical behavior. Management Decision,
46 (2), 243–263.
Tang, T. L. P., Chiu, R. K. (2003). Income, money ethic, pay
satisfaction, commitment, and unethical behavior: Is the love
of money the root of evil for Hong Kong employees? Journal
of Business Ethics, 46, 13–30.
Tang, T. L. P., Furnham, A., Davis, G. M. T. W. (2002). The
meaning of money: The money ethic endorsement and work-related attitudes in Taiwan, the USA and the UK. Journal of
Managerial Psychology, 17 (7), 542–563.
Tang, T. L. P., Kim, J. K. (1999). The meaning of money among
mental health workers: The endorsement of money ethic as
related to organizational citizenship behavior, job satisfaction,
476
AGATA G'SIOROWSKA
and commitment. Public Personnel Management, 28 (1),
15–26.
Tang, T. L. P., Kim, J. K., Tang, T. L. N. (2002). Endorsement
of the money ethic, income, and life satisfaction: A comparison of full-time employees, part-time employees, and non-employed university students. Journal of Managerial Psychology, 17 (6), 442–467.
Tang, T. L. P., Luna-Arocas, R., Whiteside, H. D. (1997). Attitudes toward money and demographic wariables as related to income and life satisfaction: USA vs. Spain. Referat
wyg!oszony podczas 22. konferencji IAREP, Walencja, 15–18
wrze"nia 1997.
Tang, T. L. P., Luna-Arocas, R., Whiteside, H. D. (2003). Money
ethic endorsement, self-reported income, and life satisfaction
of university faculty in the US and Spain. Personnel Review,
32 (6), 756–773.
Tang, T. L. P., Sutarso, T. (2012). Falling or not falling into temptation? Multiple faces of temptation, monetary intelligence,
and unethical intentions across gender. Journal of Business
Ethics, w druku, doi:10.1007/s10551-012-1475-3.
Tang, T. L. P., Sutarso, T., Akande, i in. (2006). The love of
money and pay level satisfaction: Measurement and functional equivalence in 29 geographical entities around the world.
Management and Organization Review, 2 (3), 423–452.
Tang, T. L. P., Sutarso, T., Davis, G. M. T. W., Dolinski, D.,
Ibrahim, A. H. S., Wagner, S. L. (2007). To help or not to
help? The good samaritan effect and the love of money on
helping behavior. Journal of Business Ethics, 82, 865–887.
Troisi, J. D., Christopher, A. N., Marek, P. (2006). Materialism
and money spending disposition as predictors of economic
and personality variables, North American Journal of Psychology, 8 (3), 421–436.
Vohs, K. D., Mead, N. L., Goode, M. R. (2006). The psychological consequences of money. Science, 314, 1154–1156.
Vohs, K. D., Mead, N. L., Goode, M. R. (2008). Merely activating the concept of money changes personal and interpersonal
behavior. Current Directions in Psychological Science, 17,
208–212.
W sowicz-Kiry!o, G. (2008a). Psychologia Þnansowa. O pieni!dzach w "yciu cz&owieka. Warszawa: DiÞn.
W sowicz-Kiry!o, G. (2008b). Attitudes towards money
and well-being. W: Economics and psychology: methods
and synergies: IAREP/SABE World Meeting 2008, Roma,
September 3–6, 2008. Roma: Luiss University Press.
W sowicz-Kiry!o, G. (2010). Postawy wobec pieni$dzy a zachowania ubezpieczeniowe. Badania eksploracyjne. W: M. Górnik-Durose, M. Goszczy&ska (red.), Psychologiczne uwarunkowania zachowa' ekonomicznych. Przedsi%biorczo#) – pieni!dze – konsumpcja (s. 128–154). Warszawa: DiÞn.
W sowicz-Kiry!o, G. (2013). Postawy wobec pieni%dzy. Pomiar
– struktura – determinanty. Warszawa: DiÞn.
W sowicz-Kiry!o, G., Samson, P., Podsiad!y, P., Strza!ka, A.,
Stasiuk, K. (2007). Orientacje regulacyjne Ja, postawy
#yciowe i preferencje warto"ci a postawy wobec pieni$dzy.
Psychologia. Edukacja i Spo&ecze'stwo, 4 (3), 227–244.
W sowicz-Kiry!o, G., Wi"niewska, A. (2005). Postawy wobec
pieni$dzy a reßeksyjny i impulsywny styl poznawczy. Psychologia. Edukacja i Spo&ecze'stwo, 4, 40–60.
Wernimont, P., Fitzpatrick, S. (1972). The meaning of money.
Journal of Applied Psychology, 56, 218–226.
Wilhelm, M. S., Varcoe, K., Hübner-Fridrich, A. (1993). Financial satisfaction and assessment of Þnancial progress:
Importance of money attitudes. Financial Counseling and
Planning, 4, 181–199.
Wrze"niewski, K., Sosnowski, T., Jaworowska, A., Fecenec, D.
(2006). Inwentarz stanu i cechy l%ku: polska adaptacja STAI.
Podr%cznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych.
Yamauchi, K., Templer, D. (1982). The development of a money
attitudes scale. Journal of Personality Assessment, 46, 522–
528.
Yang, B., Lester, D. (2002). Furnham's Money Attitude Scale.
Psychological Reports, 90, 699–700.
Zale"kiewicz, T. (2011). Psychologia ekonomiczna. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zale"kiewicz, T., G siorowska, A., Kesebir, P., (uszczy&ska, A.,
Pyszczynski, T. (2013). Money and the fear of death: The
symbolic power of money as an existential anxiety buffer.
Journal of Economic Psychology, 36, 55–67.
Zawadzki, B., Strelau, J., Szczepaniak, P., )liwi&ska, M.
(1998). Inwentarz Osobowo#ci NEO-FFI Costy i McCrae.
Adaptacja polska. Podr%cznik. Warszawa: Pracownia Testów
Psychologicznych PTP.
477
SKRÓCONA WERSJA SKALI POSTAW WOBEC PIENI DZY (SPP-25)…
ZA
!CZNIK
1
Skala postaw wobec pieni dzy – wersja skrócona SPP-25
Instrukcja
Poni#ej znajduj si$ stwierdzenia odnosz ce si$ do ró#nych aspektów zwi zanych m.in. z pieni$dzmi. Przeczytaj
dok!adnie ka#de stwierdzenie i zdecyduj, w jakim stopniu jest ono prawdziwe stosunku do Ciebie, wykorzystuj c zamieszczon poni#ej skal$ ocen, i zakre"laj c kó!kiem odpowiedni liczb$ obok ka#dego stwierdzenia.
Nie pozostawiaj #adnego stwierdzenia bez rozstrzygni$cia – to bardzo wa#ne, aby" ustosunkowa! si$ do wszystkich
z nich. Pami$taj, #e nie ma „dobrych” czy „z!ych” odpowiedzi – jeste"my zainteresowani tym, jakie s twoje prawdziwe odczucia, a nie jakie chcia!by", aby by!y, czy te# jakie s powszechnie akceptowane. Dlatego b$dziemy bardzo
wdzi$czni za szczere odpowiedzi. Prosimy nie po"wi$ca% zbyt wiele czasu poszczególnym stwierdzeniom i zaznacza%
t$ odpowied+, która jako pierwsza wyda!a si$ najbli#sza temu, co w danej sprawie o sobie my"lisz.
Prosimy o udzielanie odpowiedzi numer 3 tylko w ostateczno"ci
Skala ocen:
1
Zupe nie si! nie
zgadzam
2
3
4
5
Nie zgadzam si!
Ani si! zgadzam,
ani si! nie zgadzam
Zgadzam si!
Zupe nie si! zgadzam
1.
Po"yczanie pieni!dzy od znajomych czy rodziny jest przykr# konieczno$ci#
1
2
3
4
5
2.
Kontroluj! dok adnie stan moich pieni!dzy i oszcz!dno$ci
1
2
3
4
5
3.
Staram si! wykorzystywa% sytuacje, w których mog! zrobi% dobry interes
1
2
3
4
5
4.
Cz!sto martwi! si! o moj# kondycj! Þnansow#
1
2
3
4
5
5.
Ludzie bogaci ciesz# si! wi!kszym powa"aniem
1
2
3
4
5
6.
Uwa"am "e pieni#dze to narz!dzie szatana
1
2
3
4
5
7.
D ugi wobec rodziny i znajomych zawsze trzeba oddawa% w terminie
1
2
3
4
5
8.
Wol! oszcz!dza% pieni#dze, bo nigdy nie wiadomo kiedy przyjdzie czarna godzina i b!d! ich potrzebowa%
1
2
3
4
5
9.
Zawsze wykorzystuj! okazje, w których mog! zarobi% jakie$ pieni#dze
1
2
3
4
5
10. Czuj! si! pe en obaw, gdy znajd! si! w sytuacjach zwi#zanych z pieni!dzmi
1
2
3
4
5
11. Ludzie bogaci maj# wi!cej przyjació
1
2
3
4
5
12. Pieni#dze s# &ród em z a
1
2
3
4
5
13. Nie lubi! po"ycza% pieni!dzy od innych (za wyj#tkiem banków), chyba "e jestem do tego zmuszony
1
2
3
4
5
14. Jestem dumny z mojej umiej!tno$ci oszcz!dzania pieni!dzy
1
2
3
4
5
15. Gdy ju" co$ kupi!, mam wra"enie, "e móg bym dosta% to samo za ni"sz# cen! gdzie indziej
1
2
3
4
5
16. Uwa"am, "e pieni#dze daj# ludziom znaczn# w adz!
1
2
3
4
5
17. Czuj! pogard! wobec pieni!dzy i raczej patrz! z góry na tych, którzy je maj#
1
2
3
4
5
18. Dok adnie przestrzegam w asnego bud"etu Þnansowego
1
2
3
4
5
19. Kredyty trzeba zawsze sp aca% w terminie
1
2
3
4
5
20. Staram si! rozwa"nie i ostro"nie dysponowa% swoimi pieni!dzmi
1
2
3
4
5
21. Cz!sto czuj! si! zaniepokojony, gdy kto$ pyta mnie o moje osobiste Þnanse
1
2
3
4
5
22. Pieni#dz jest symbolem sukcesu
1
2
3
4
5
23. Odk adam pieni#dze na przysz o$%
1
2
3
4
5
24. Cz!sto mówi!, "e mnie na co$ nie sta%, niezale"nie od tego, czy jest to prawda, czy nie
1
2
3
4
5
25. Pieni#dze odzwierciedlaj# sukces "yciowy
1
2
3
4
5
© Agata G siorowska. Kwestionariusz udost$pniony na licencji CC BY-NC-SA 3.0 PL http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/pl/legalcode
Klucz: Kontrola Þnansowa: 2, 8, 14, 18, 20, 23; W!adza p!yn ca z pieni$dzy: 5, 11, 16, 22, 25; Niepokój Þnansowy: 4, 10, 15, 21, 24; Awersja do
zobowi za&: 1, 7, 13, 19; (apanie okazji: 3, 9; Pieni dze jako +ród!o z!a: 6, 12, 17.
478
AGATA G'SIOROWSKA
Short version of Money Attitudes Questionnaire.
Items selection and scale validation
Agata G siorowska
University of Social Sciences and Humanities, Faculty in Wroclaw
ABSTRACT
Money Attitude Questionnaire is an original, Polish scale measuring cognitive, emotional and behavioral
aspects of attitudes towards money. Because of its considerable length, in this paper I present a new, short
version of this scale. The items were selected on the basis of factor loading and discrimination coefÞcients, based on the data obtained from an adult sample (N = 1447). Internal validity of the short scale was
established with conÞrmatory factor analyses conducted on two representative samples. Comparison of the
original and short MAQ scales demonstrated that the short version revealed psychometric characteristics
and correlation with other scales similar to the full version. Moreover, using short scale to measure money
attitudes as moderator in experimental study led to better results than using full scale. To conclude, the short
MAQ scale seems to be a useful tool to measure individual differences revealing money attitudes, and might
be a useful tool for future research on social and economic behavior.
Keywords: money attitudes, scale structure, scale validation
Z!o#ono: 25.01.2013
Z!o#ono poprawiony tekst: 28.04.2013
Zaakceptowano do druku: 6.07.2013