więcej... - Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie

więcej... - Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie

Rynek roślin oleistych
1) Rynek rzepaku
2) Sytuacja cenowa na krajowym rynku rzepaku
3) Sytuacja cenowa na rynku makuchu i śruty rzepakowej
Produkcja
W Europejskich warunkach przyrodniczych produkcja roślin oleistych opiera się przede
wszystkim o rzepak, soję, słonecznik, oliwkach oraz kilku innych roślin, które jednak mają
mniejsze znaczenie gospodarcze. W Polskich warunkach gospodarczych praktycznie cała produkcja
oleju jest prowadzona w oparciu o rzepak, którego zasiewy zajmują 97% powierzchni wszystkich
upraw roślin oleistych. Poza rzepakiem na polach można spotkać: len, rzepik, słonecznik, mak
i gorczycę, jednak powierzchnia tych upraw i znaczenie gospodarcze jest niewielkie.
Rzepak zebrany w kraju jest przede wszystkim przeznaczany na produkcję olejów spożywczych.
Przerobem nasion zajmuje się głównie 12 zakładów olejarskich przetwarzających około 1,1 mln ton
rzepaku, co stanowi 90% surowca skupowanego na cele olejarskie. Pozostała część jest
wykorzystywana przez małe zakłady tłoczące olej. 15-20% zbiorów jest wywożona po za granice kraju.
Pozostałą część rzepaku wykorzystują zakłady produkujące estry rzepakowe na cele energetyczne.
Zwłaszcza ten ostatni cel w ostatnich latach nabiera dużego znaczenia w gospodarce
i najprawdopodobniej będzie się dynamicznie rozwijał. Wynika to z coraz większego nastawienia
społeczeństwa
na
ekologię
oraz
przepisów
wspólnotowych
dotyczących
dodawania
bio komponentów do paliw. Na rozwój tej gałęzi w najbliższych latach będą miały krajowe
petrochemie, które są podstawowym odbiorcą estrów.
Wszechstronność wykorzystania rzepaku sprawia, iż powierzchnia zasiewów w ostatnich
latach znacząco wzrosła. Zasiewy roślin oleistych od 2000 roku powiększyły się o 75%, zaś w
porównaniu z 2004 rokiem o 49% i obecnie zajmują około 800 tys. ha, co stanowi 7% gruntów
rolnych. Rośliny oleiste ostatnimi czasy stają się coraz większą konkurencją dla zbóż oraz buraków
cukrowych. Większe zainteresowanie wiąże się także z opłacalnością upraw rzepaku.
W porównaniu ze zbożami, których w ostatnim czasie jest nadmiar na rynku, oraz burakami
cukrowymi, których cena w ostatnich latach mocno spadły i jednocześnie zmalała możliwość ich
sprzedaży na rynku. Rzepak okazuje się wyjątkowo dochodową rośliną niewymagającą
dodatkowych nakładów na sprzęt rolniczy.
Tabela. 1 Powierzchnia i zbiory rzepaku w latach 2004-2009 (dane w tys.)
Powierzchnia [ha]
Zbiory [ton]
Źródło: IERIGŻ
2004
2005
2006
2007
2008
2009
538
1600
544,5
1434
550
1600
797
2112
771
2069
800
2400
W analizowanym okresie obserwuję się, że od 2005 roku występuje wzrostowy trend
cenowy na rynku rzepaku, który jak na razie nie zapowiada zahamowania. W ciągu ostatnich 4 lat
wyjątkowy okazał się rok 2008, w którym zbiory wyniosły ponad 2 mln ton, a mimo to notowania
rzepaku biły kolejne rekordy cenowe. Wiązało się to z wprowadzeniem norm dodawania
bio komponentów do paliw płynnych. Skup rzepaku przez zakłady produkujące estry stanowił silną
konkurencję dla zakładów olejarskich co przy niewystarczającej ilości surowca na rynku
windowało ceny ponad granice spotykane w ostatnich latach. Najbliższe lata również będą stać pod
znakiem silnej konkurencji między producentami estrów, a olejów spożywczych, gdyż narodowy
wskaźnik udziału bio komponentów w paliwach z roku na rok będzie wzrastał.
Wykres 1. Średnie miesięczne ceny rzepaku w latach 2004-2010 w zł/t.
1800
1600
Cena
1400
1200
Rzepak
1000
800
600
IV
2004
2005
IX
IX
IV
IV
2006
2007
IX
IX
IV
IV
2008
2009
IX
IX
IV
III
2010
Okres
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych IERIGŻ-PIB
Sytuacja na rynku rzepaku w I kwartale 2010
Krajowe ceny rzepaku w I kwartale tego roku w punktach skupu oraz na giełdach
towarowych wykazywały dużą stabilność. Wahania cen w zakładach skupowych w poszczególnych
tygodniach wynosiły maksymalnie 5% od średniej kwartalnej 1136 zł/t. Rozbieżność notowań na
giełdach towarowych była trochę większa i wynosiła do 7,2%. W porównaniu do zagranicznych
rynków maksymalne notowania w Polsce by tylko nieco niższe od tych zanotowanych na giełdach
we Francji czy Niemczech.
Styczeń na rynku minął w lekkim trendzie wzrostowym, który wyhamował w pierwszej
połowie lutego osiągając swoje maksimum na poziomie 1160 zł/t. Od tego momentu, aż do końca
marca następował powolny spadek notowań rzepaku, które na koniec kwartału osiągnęły poziom
1138 zł/t. W porównaniu z analogicznymi okresami zeszłego roku styczniowe i lutowe ceny były
niższe o 6% zaś marcowe, aż o 11%. Początek drugiego kwartału przyniósł dodatnią korektę w
cennikach. Stawki za dostarczony rzepak wzrosły około 20 zł/t.
Eksperci przewidują, że kolejne miesiące II kwartału powinny także charakteryzować się
wzrostem cen nasion rzepaków. Wskazują na to trendy na światowych giełdach oraz rosnące
zainteresowanie sektora energetycznego rzepakiem przeznaczanym na bioetanol.
Wykres 2. Ceny rzepaku w Polsce od stycznia do kwietnia 2010 w zł/t.
1250
1200
1150
1100
Cena
1050
1000
cena min
950
cena max
cena średnia
900
850
800
29.04.2010
22.04.2010
16.04.2010
8.04.2010
1.04.2010
25.03.2010
18.03.2010
11.03.2010
4.03.2010
25.02.2010
18.02.2010
11.02.2010
4.02.2010
28.01.2010
21.01.2010
14.01.2010
6.01.2010
Okres
Źródło: Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej MinRol
Kontraktacja rzepaku
Tegoroczne prognozy mówiące o wysokich zbiorach rzepaku powinny zachęcić rolników do
zawierania umów. Pozwolą one zabezpieczyć zbyt wyprodukowanego ziarna po korzystnej cenie.
Jest to jest szczególnie ważne na początku zbiorów, kiedy podaż rzepaku jest największa, a ceny z
reguły niskie i trudne do przewidzenia. Czynnikiem sprzyjającym zawieraniu umów jest duże
zainteresowanie kontraktami przez zakłady przetwórcze, które chcą zabezpieczyć odpowiednią
ilość surowca do produkcji.
Ceny kontraktów na tegoroczne zbiory są mocno uzależnione od momentu zawierania
umowy. W lutym i na początku marca zakłady tłuszczowe były skłonne płacić rolnikom do
1040 zł/t dostarczonego surowca. Zaś pod koniec kwartału kontrakty były zawierane po stawkach
wyższych
o
20-50
zł/t.
Początek
drugiego
kwartału
przyniósł
dalsze
wzrosty.
W kwietniowych kontraktach zakłady tłuszczowe oferowały rolnikom za dostarczenie rzepaku
1100-1130 zł/t, co wydaje się korzystną stawką. Eksperci jednak radzą podpisywać umowy jedynie
na 1/3 swoich zbiorów, a resztę przechowywać w oczekiwaniu na wzrost cen w IV kwartale 2010
oraz pierwszym półroczu 2011 roku.
Śruta i makuchy rzepakowe
W procesie produkcji olejów powstaje duża ilość produktu ubocznego, jakim są makuchy
rzepakowe lub śruta rzepakowa. Stanowią one podobnie jak inne resztki z procesu przetwórstwa
roślinnego i zwierzęcego cenną bazę paszową dla gospodarstw rolnych.
W 2008 roku w Polsce wyprodukowano łącznie 1300-1400 tys. ton śruty i makuchu
rzepakowego, z czego większość stanowi śruta. Jest to ilość, która znacząco przewyższa krajowe
zapotrzebowanie na te produkty. W kraju na cele paszowe wykorzystuj się 60% śrut do produkcji
mieszanek paszowych stosowanych w żywieniu zwierząt gospodarskich (bydła, trzody chlewnej,
drobiu). Około 33% jest przeznaczona na eksport, zaś pozostałe 7,41 % zużywane jest na różnego
rodzaju cele energetyczne.
Wykres 3: Wykorzystanie śruty i makuchu rzepakowego w 2008 roku
7,41%
22,22%
37,04%
Przemysł paszow y
Eksport
System fermow y
Energetyka
33,33%
Źródło: prof. dr hab. Franciszek Brzóska, Pasze rzepakowe w żywieniu zwierząt, Warszawa 2010r., Polskie
Stowarzyszenie Producentów Oleju.
Ceny śruty rzepakowej na początek i na koniec I kwartału osiągnęły ten sam poziom
509 zł/t. Jednak w tym okresie średnie ceny podlegały wahaniom sięgającym 10%. Najmniej za
śrutę żądano na początku lutego, kiedy to średnie ceny wynosiły 476 zł/t. Natomiast 2 tygodnie
później zanotowano maksymalne notowania śruty 559 zł/t. W tym samym okresie swoje maksima
osiągnęła cena minimalna i maksymalna. II kwartał przywitał handlowców spadkami cen. Została
przebita granica 500 zł/t, a ceny kształtowały się wokół 470 zł/t.
Eksperci jednak przewidują, że w maju i w czerwcu ceny powinny kształtować się w
okolicach maksimów z I kwartału. Wpływ na ten stan rzeczy będzie miała coraz mniejsza podaż
śruty rzepakowej, której zaczyna brakować na rynku. Zakłady olejarskie w pierwszej kolejności
będą wywiązywać się z wcześniej zawartych kontraktów, a dopiero później mogą dostarczać
surowiec innym odbiorcom, a tego po prostu może być brak.
Wykres 4. Ceny śruty rzepakowej od stycznia do kwietnia 2010 w zł/t.
650
600
550
Cena
500
450
cena min
cena max
400
cena średnia
350
300
29.04.2010
22.04.2010
16.04.2010
8.04.2010
1.04.2010
25.03.2010
18.03.2010
11.03.2010
4.03.2010
25.02.2010
18.02.2010
11.02.2010
4.02.2010
28.01.2010
21.01.2010
14.01.2010
6.01.2010
Okres
Źródło: Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej MinRol
Ceny makuchu rzepakowego w styczniu kształtowały się na podobnym poziomie jak śruty
rzepakowej. Średnia cena wyniosły 536 zł/, a jej rozpiętość była stosunkowa niewielka i wynosiła
4-5%. Dopiero początek lutego przyniósł silną korektę cenowa na rynku. W ciągu tygodnia nastąpił
skokowy wzrost o 100 zł/t i na początku 2 tygodnia lutego za makuchy żądano 645 zł/t, co było
jednocześnie maksymalna średnią ceną w I kwartale. Od tego momentu do końca I kwartału
nastąpił lekki i systematycznych spadek notowań, które osiągnęły w ostatnim tygodniu marca
600 zł/t.
Kwiecień przyniósł dalszy spadek cen makuchu rzepakowyego, które pod koniec miesiąca
osiągnęły stan z początku roku. W maju spadek cen powinien zostać wyhamowany, a notowania w
dalszej część II kwartału powinny kształtować się w bardziej stabilny sposób.
Wykres 5. Ceny makuchu rzepakowego od stycznia do kwietnia 2010 w zł/t
700
650
600
550
Cena
500
cena min
450
cena max
400
cena średnia
350
300
Zespół Systemów Produkcji Rolnej
022-729-66-34 wew 122
[email protected]
29.04.2010
Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie
22.04.2010
Łukasz Laskowski
16.04.2010
Wszystkie ceny podane powyżej są cenami netto
8.04.2010
Uwagi
1.04.2010
Źródło: Zintegrowany System Rolniczej Informacji Rynkowej MinRol
25.03.2010
18.03.2010
11.03.2010
4.03.2010
25.02.2010
18.02.2010
11.02.2010
4.02.2010
28.01.2010
21.01.2010
14.01.2010
6.01.2010
Okres
Źródło
1. www.arr.gov.pl
2. www.ierigz.pl
3. www.minrol.gov.pl
4. www.netbokers.pl
5. www.ppr.pl
6. www.stat.gov.pl
7. www.tvp.info/agrobiznes
8. Pasze rzepakowe w żywieniu zwierząt, Franciszek Brzóska, Polskie Stowarzyszenie
Producentów Oleju, Warszawa 2010r.