Korzen spelnia czynnosci: pobiera z gleby wode z rozpuszczonymi

6_korzen_przekszt.doc Data utworzenia 1999-11-29 17:34 Anna M. Czarnecka
5. Przekształcenia korzeni
Wstęp
Korzenie rośliny tworzą system korzeniowy, Wyróżniamy system z korzeniem głównym, czyli
palowym i wyrastającymi z niego korzeniami bocznymi oraz system wiązkowy zbudowany z licznych
korzeni przybyszowych.
⇐ U roślin jednoliściennych korzeń zarodkowy zwykle wcześnie kończy swój wzrost, a niekiedy nawet
zanika. Korzenie przybyszowe rozwijają się u podstawy pędu. Mają one zbliżoną długość i szerokość.
Korzenie te mogą się tworzyć z wtórnych merystemów łodyg i liści, dlatego system wiązkowy może
mieć także wiele roślin dwuliściennych wytwarzających kłącza. Taki system korzeniowy odgrywa dużą
rolę w wegetatywnym rozmnażaniu się roślin (często stosowane w ogrodnictwie).
Korzeń spełnia zasadniczo dwie czynności: pobiera z gleby wodę z rozpuszczonymi w niej solami
mineralnymi oraz umocowuje roślinę w podłożu.
U niektórych roślin pełni też dodatkowe funkcje:
Korzenie spichrzowe
Korzenie tego typu występują np. u niektórych roślin dwuletnich, jak marchew, rzodkiew, burak. Ich
podstawowa masę stanowi miękisz (spichrzowy), u marchwi łykowy (70%), u rzodkwi drzewny (95%).
Korzeń buraka powstaje natomiast inaczej – tzn. kilka kręgów kambialnych tworzących się
sukcesywnie na zewnątrz odkłada małe wiązki drewna i łyka wtórnego, a duże ilości miękiszu.
Korzenie boczne i przybyszowe też mogą pełnić funkcje spichrzowe ⇒ bulwy korzeniowe. Np. dalia
(wiązka).
Korzenie kurczliwe
Regulują głębokość rośliny w ziemi. W skutek ich kurczenia się roślina wciągana jest na odpowiednią
głębokość. Występuje u niektórych roślin cebulowych, np. kokoryczy. Wciągają roślinę w głąb ziemi,
co pozwala jej przetrwać okres mrozów lub lepiej ukorzenić się kiełkującej na powierzchni siewce.
Przykład: szparag – jego kłącza znajdują się zawsze na tej samej głębokości - posadzony za płytko
wciąga kłącze dzięki korzeniom kurczliwym w głąb, posadzony za głęboko „wydostaje się” na skutek
wzrostu kłączy ku górze.
W kurczeniu się główną rolę odgrywa tkanka miękiszowa, której komórki pęcznieją w skutek turgoru i
powiększają się w poprzek – odwracalne kurczenie. Czasem chodzi o rozrastanie się ich w kierunku
promieni – proces nieodwracalny i powolny. {M.} Dzieje się to w skutek skracania się komórek kory
pierwotnej, tracących wodę i obumierających. {Sz.} Korzenie kurczą się przez tracenie wody,
więdnięcie i obumieranie komórek kory pierwotnej.
Korzenie kurczliwe występują u roślin, których nasiona kiełkują na powierzchni gleby, zaś późniejsze
pędy rosną pod ziemią (cebule, kłącza, bulwy pędowe, skrócone łodygi roślin mających nad ziemią
tylko różyczkę liściową) np. u lilii.
Korzenie podporowe
Ich zadaniem jest stabilizacja rośliny.
Są to korzenie przybyszowe, wyrastające z łodygi nad ziemią, rosnące pionowo / ukośnie w dół,
występujące u roślin o płytkim systemie korzeniowym (tym w glebie) lub rosnących na grząskim
podłożu. Np. kukurydza, monster(a), pandany, figowce, niektóre palmy, !! w namorzynowych
formacjach leśnych.
Korzenie czepne
U pnączy i epifitów (np. lian) korzeń bywa organem czepnym, tzn. pnącza, choć są zakorzenione w
glebie rosnąc wysoko w górę, owijając się lub czepiając podpór mogą wytwarzać korzenie
przybyszowe, które wnikają w załomy ściany (podpory) i przymocowują roślinę. Np. bluszcz. Epifity nie
6
6_korzen_przekszt.doc Data utworzenia 1999-11-29 17:34 Anna M. Czarnecka
będąc zakorzenionymi w glebie, lecz osiedlającymi się na pniach wysokich drzew przymocowują się
za pomocą korzeni, które owijają się dookoła pnia (gałęzi).
Korzenie powietrzne
Występują u epifitów, np. storczyków; zwisają swobodnie w dół, a za ich pomocą roślina pobiera wodę
z powietrza, otacza je welamen (specjalny rodzaj skórki), którego martwe komórki i porowatych,
celulozowych ścianach wchłania parę wodną z powietrza, w czasie deszczu chłoną wodę, a przy
braku opadów napełniają się powietrzem.
Korzenie oddechowe
Występują u roślin ciepłego klimatu,
rosnących na podłożach bagnistych
= ubogich w tlen. Są to boczne
odgałęzienia korzeni podziemnych
wyrastające pionowo w górę, do
wysokości nawet 1,5 m. Służą do
pobierania tlenu (~przetchlinki) i
dodatkowego umacniania roślin w
niestabilnym podłożu.
Np. Sonneratia alba z formacji
namorzynów.
Korzenie asymilacyjne
Korzenie pewnych storczyków mających bardzo silnie zredukowane liście i łodygę spełnia rolę organu
asymilacyjnego (analogia z liściem).
Mikoryza
Jest to współżycie z grzybami, przy czym obaj partnerzy czerpią z tego korzyści.
Grzybom mikoryza ułatwia zaopatrzenie w substancje organiczne, zwłaszcza cukry.
Roślina zyskuje poprzez zwiększenie powierzchni chłonnej korzeni, ponadto grzyb rozkładając
próchnicę glebową tworzy w otoczeniu korzenia duża ilość substancji odżywczych. Grzyb wytwarza
witaminy, antybiotyki i hormony ⇒ pobudzenie wzrostu i przemiany materii korzenia.
R o d z a j e mikoryzy:
1. zewnętrzna (ektotroficzna) – strzępki grzyba oplatają korzenie boczne, wnikają do kory pierwotnej,
ale tylko do przestrzeni międzykomórkowych. Wzrost korzenia na długość jest zahamowany, choć
tworzy on rozgałęzienia. Włośniki zanikają – ich funkcję przejęły strzępki grzyba. Np. z dębem,
brzozą, sosną, śliwą, jabłonią, gruszą.
2. wewnętrzna (endotroficzna) – strzępki wnikają do wnętrz korzenia, do wnętrza komórek, nie
tworzą otoczki wokół korzenia, włośniki zostają zachowane. Np. owies, żyto, pszenica, kukurydza.
Współżycie z bakteriami azotowymi Rhizobium
Szczególnie rozpowszechnione w rodzinie motylkowatych, choć także u olszy, oliwki, rokitnika.
Wolnożyjące Rhizobium nie potrafią wiązać azotu z powietrza, napotkawszy jednak korzeń
odpowiedniej rośliny, wnikają do niego poprzez włośniki (ścisły związek gatunek rośliny – odmian
bakterii; rozpoznanie dzięki lektynom na włośnikach i cukrowcom ściany komórkowej bakterii), dalej
przechodzą do kory pierwotnej ⇒ podwyższony poziom cytokinin ⇒ podziały komórkowe w miejscu
zakażenia ⇒ powstanie brodawek korzeniowych (ich komórki tetraploidalne). W komórkach tych
bakterie pałeczkowate ⇒ bakteroidy redukujące N2 do NH3, pobierając E, e-, p+ od rośliny, która dzięki
obecności leghemoglobiny obniża ciśnienie parcjalne tlenu = aktywna nitrogenaza.
7